diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/advanced-networking/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/advanced-networking/chapter.sgml
index 4e617de362..6501bd3b6e 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/advanced-networking/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/advanced-networking/chapter.sgml
@@ -1,5652 +1,5617 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.433
+     Original revision 1.434
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="advanced-networking">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
         <affiliation>
 	    <address><email>tsgan@hotmail.com</email></address>
         </affiliation>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
   <title>Сүлжээний нэмэлт ойлголтууд</title>
 
   <sect1 id="advanced-networking-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>Энэ бүлэг нь хэд хэдэн сүлжээний дэвшилтэт нэмэлт сэдвүүдийг хамрах 
 	болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Гарцууд болон чиглүүлэлтүүдийн үндсүүд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&ieee; 802.11 болон &bluetooth; төхөөрөмжүүдийг хэрхэн суулгах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>FreeBSD-г гүүр болгож хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Дискгүй машин дээр сүлжээгээр ачаалахыг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтийг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>PLIP-ээр хоёр компьютерийг хэрхэн холбох талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>FreeBSD машин дээр IPv6-г хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>ATM-ийг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os; дээр Common Address Redundancy Protocol буюу CARP-ийн
 	боломжуудыг хэрхэн идэвхжүүлж ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><filename>/etc/rc</filename> скриптүүдийн үндсүүдийг ойлгосон байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний үндсэн ухагдахуудын талаар мэдлэгтэй байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Шинэ FreeBSD цөм хэрхэн тохируулж суулгах талаар мэдэх
           (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
       <para>Нэмэлт гуравдагч талуудын хийсэн програм хангамжийг хэрхэн 
 	суулгах талаар мэдэх (<xref linkend="ports">).</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-routing">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Коранф</firstname>
       	  <surname>Грайфон</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Гарцууд болон Чиглүүлэлтүүд</title>
 
     <indexterm><primary>чиглүүлэлт хийх</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>гарц</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>дэд сүлжээ</primary></indexterm>
     <para>Сүлжээгээр нэг машин нөгөө машиныг олж чаддаг байхын тулд нэгээс нөгөө 
 	уруу хэрхэн хүрэхийг тайлбарласан арга замууд байх ёстой. Үүнийг 
 	<firstterm>routing</firstterm> буюу <firstterm>чиглүүлэлт хийх</firstterm> 
 	гэдэг. <quote>Чиглүүлэлт</quote> нь <quote>destination буюу зорьсон газар</quote> болон 
 	<quote>гарц</quote> хаягийн хослолоор тодорхойлогддог. Хэрэв та энэ 
 	<quote>зорьсон газар</quote> уруу очихоор оролдож байгаа бол 
 	энэ <quote>гарц</quote>аар холбогдоно гэж энэ хослол нь зааж байгаа юм. 
 	Гурван төрлийн зорьсон газар байдаг: эдгээр нь хостууд, дэд сүлжээнүүд болон 
 	<quote>анхдагч</quote> юм. <quote>Анхдагч чиглүүлэлт</quote> нь 
 	аль ч чиглүүлэлтэд хамаарахгүй бол ашиглагддаг. Бид анхдагч чиглүүлэлтийн 
 	талаар дараа нь арай дэлгэрэнгүй ярилцах болно. Бас гурван төрлийн гарц байдаг: 
 	эдгээр нь хостууд, интерфэйсүүд (бас <quote>links</quote> буюу холбоосууд гэгддэг) 
 	болон Ethernet тоног төхөөрөмжийн хаягууд (MAC хаягууд) юм.
     </para>
 
     <sect2>
       <title>Жишээ</title>
 
       <para>Чиглүүлэлтийн өөр ойлголтуудыг үзүүлэхийн тулд бид <command>netstat</command>-ийн
 	дараах жишээг ашиглах болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>netstat -r</userinput>
 Routing tables
 
 Destination      Gateway            Flags     Refs     Use     Netif Expire
 
 default          outside-gw         UGSc       37      418      ppp0
 localhost        localhost          UH          0      181       lo0
 test0            0:e0:b5:36:cf:4f   UHLW        5    63288       ed0     77
 10.20.30.255     link#1             UHLW        1     2421
 example.com      link#1             UC          0        0
 host1            0:e0:a8:37:8:1e    UHLW        3     4601       lo0
 host2            0:e0:a8:37:8:1e    UHLW        0        5       lo0 =>
 host2.example.com link#1             UC          0        0
 224              link#1             UC          0        0</screen>
 
       <indexterm><primary>анхдагч чиглүүлэлт</primary></indexterm>
       <para>Эхний хоёр мөр нь анхдагч чиглүүлэлт (бид үүнийг <link 
 	linkend="network-routing-default">дараагийн хэсэг</link>т 
 	авч үзэх болно) болон <hostid>localhost</hostid> чиглүүлэлтийг заана.</para>
 
       <indexterm><primary>loopback төхөөрөмж</primary></indexterm>
       <para>Энэ чиглүүлэлтийн хүснэгтийн заасан <literal>localhost</literal>-д зориулж 
 	ашиглах  интерфэйс (<literal>Netif</literal> багана) нь 
 	<devicename>lo0</devicename> бөгөөд энэ нь бас loopback буюу буцах 
 	интерфэйс гэгддэг. Энэ нь уг очих газрын хувьд бүх урсгалыг LAN уруу илгээхийн оронд 
 	дотооддоо үлдээнэ гэж хэлж байгаа бөгөөд энэ нь хаанаас эхэлсэн тэндээ буцаж 
 	очих учраас тэр юм.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>Ethernet</primary>
         <secondary>MAC хаяг</secondary>
       </indexterm>
       <para>Дараагийн байгаа зүйл бол <hostid role="mac">0:e0:</hostid>-с 
 	эхэлсэн хаягууд юм. Эдгээр нь Ethernet тоног төхөөрөмжийн хаягууд бөгөөд 
 	бас MAC хаягууд гэгддэг. FreeBSD нь локал Ethernet дээр байгаа 
 	ямар ч хостуудыг (жишээн дээрх <hostid>test0</hostid>) автоматаар 
 	таньж тэр хостод зориулж шууд түүн уруу <devicename>ed0</devicename> 
 	Ethernet интерфэйсээр гарахаар чиглүүлэлт нэмдэг. Энэ төрлийн 
 	чиглүүлэлттэй холбоотой хугацаа (<literal>Expire</literal> багана) 
 	байдаг бөгөөд энэ нь заасан хугацаанд тэр хостоос бид нар юу ч сонсохгүй үед 
 	ашиглагддаг. Ийм явдал болоход энэ хост уруу заагдсан чиглүүлэлт автоматаар 
 	устгагдах болно. Эдгээр хостууд нь RIP (Routing	Information Protocol 
 	буюу чиглүүлэлтийн мэдээллийн протокол) гэгддэг арга замаар танигддаг бөгөөд энэ нь 
 	хамгийн богино замыг тодорхойлсны үндсэн дээр локал хостууд уруу очих чиглүүлэлтийг 
 	олдог.</para>
 
       <indexterm><primary>дэд сүлжээ</primary></indexterm>
       <para>FreeBSD нь бас локал дэд сүлжээнд зориулж дэд сүлжээний чиглүүлэлтүүдийг 
 	нэмдэг (<hostid role="ipaddr">10.20.30.255</hostid> нь 
 	<hostid role="ipaddr">10.20.30</hostid> дэд сүлжээний цацах хаяг бөгөөд 
 	<hostid role="domainname">example.com</hostid> нь тэр дэд сүлжээтэй холбоотой 
 	домэйний нэр юм). <literal>link#1</literal> тэмдэглэгээ нь машин дахь 
 	эхний Ethernet картыг заана. Та тэдгээрт зориулж ямар ч нэмэлт интерфэйс 
 	заагдаагүйг харах болно.</para>
 
       <para>Эдгээр бүлгүүд (локал сүлжээний хостууд болон локал дэд сүлжээнүүд) нь
 	автоматаар <application>routed</application> гэгддэг дэмоноор 
 	тохируулагдсан чиглүүлэлтүүдтэй байна. Хэрэв энэ нь ажиллахгүй байгаа бол 
 	зөвхөн статикаар тодорхойлогдсон (өөрөө хэлбэл илэрхий оруулж өгсөн) 
 	чиглүүлэлтүүд байх болно.</para>
 
       <para><literal>host1</literal> мөр нь бидний хостыг зааж байгаа бөгөөд 
 	түүнийг Ethernet хаягаар нь мэддэг. Бид илгээж байгаа хост болохоор FreeBSD нь 
 	Ethernet интерфэйсээр илгээхийн оронд loopback буюу буцах интерфэйсийг 
 	(<devicename>lo0</devicename>) ашиглахаа мэддэг.</para>
 
       <para>Хоёр <literal>host2</literal> мөрүүд нь биднийг &man.ifconfig.8; 
 	alias буюу өөр нэр ашиглах үед (Ethernet-ийн талаар дурдсан хэсгээс бид үүнийг яагаад хийдгийг 
 	үзээрэй) учирч болзошгүй зүйлийн жишээ юм. <devicename>lo0</devicename> 
 	интерфэйсийн дараа байгаа <literal>=&gt;</literal> тэмдэг нь бид зөвхөн 
 	loopback буюу буцах интерфэйсийг ашиглаад зогсохгүй (энэ хаяг нь бас локал хостыг хэлж 
 	байгаа болохоор) энэ нь ялангуяа alias буюу өөр нэр гэдгийг хэлж байгаа юм. 
 	Ийм чиглүүлэлтүүд нь alias-ийг дэмждэг хост дээр зөвхөн харагдана; локал сүлжээн 
 	дэх бусад бүх хостууд ийм чиглүүлэлтүүдийнхээ хувьд ердөө л <literal>link#1</literal> 
 	мөртэй байна.</para>
 
       <para>Төгсгөлийн мөр (очих дэд сүлжээ <hostid role="ipaddr">224</hostid>) нь 
 	multicast-тай ажиллаж байгаа бөгөөд үүнийг өөр хэсэгт авч үзэх болно.</para>
 
       <para>Төгсгөлд нь чиглүүлэлт бүрийн төрөл бүрийн шинж чанаруудыг <literal>Flags</literal> 
 	баганаас харж болно. Эдгээр тугуудын зарим болон тэдгээрийн харгалзах утга санаануудыг 
 	доорх богино хүснэгтээр харуулав:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="4*">
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>U</entry>
 	      <entry>Up: Чиглүүлэлт идэвхтэй байна.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>H</entry>
 	      <entry>Host: Чиглүүлэлтийн очих газар нь ганц хост байна.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>G</entry>
 	      <entry>Gateway: Энэ очих газарт зориулж бүгдийг энэ алсын систем уруу 
 		илгээх бөгөөд алсын систем нь тэндээсээ хаашаа илгээхээ олох болно.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>S</entry>
 	      <entry>Static: Энэ чиглүүлэлт нь системээр автоматаар үүсгэгдсэн биш 
 		гараар тохируулагдсан.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>C</entry>
 	      <entry>Clone: Бидний холбогдож байгаа машины хувьд энэ чиглүүлэлт 
 		дээр үндэслэн шинэ чиглүүлэлт үүсгэдэг. Энэ төрлийн чиглүүлэлт нь ихэвчлэн 
 		локал сүлжээнүүдэд ашиглагддаг.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>W</entry>
 	      <entry>WasCloned: Локал сүлжээний (Clone) чиглүүлэлт дээр 
 		үндэслэн автоматаар тохируулагдсан чиглүүлэлтийг заана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>L</entry>
 	      <entry>Link: Чиглүүлэлт нь Ethernet тоног төхөөрөмжтэй 
 		холбоотой зүйлийг хамарна.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-routing-default">
       <title>Анхдагч чиглүүлэлтүүд</title>
 
       <indexterm><primary>анхдагч чиглүүлэлт</primary></indexterm>
       <para>Локал систем нь алсын хост уруу холболт хийх хэрэгтэй үед мэдэгдэж байгаа зам 
 	байгаа эсэхийг тодорхойлохын тулд энэ нь чиглүүлэлтийн хүснэгтээс шалгадаг. Хэрэв алсын 
 	хост нь бидний хэрхэн хүрэхийг нь мэдэх (клон хийгдсэн чиглүүлэлтүүд) дэд сүлжээнд 
 	байгаа бол систем тэр интерфэйсээр холбогдож болох эсэхийг шалгадаг.</para>
 
       <para>Хэрэв бүх мэдэгдэж байгаа зам амжилтгүй болвол системд сүүлчийн ганц 
 	сонголт <quote>анхдагч</quote> чиглүүлэлт үлдэнэ. Энэ чиглүүлэлт нь гарц чиглүүлэлтийн 
 	тусгай төрөл (системд ихэвчлэн ганц байдаг) бөгөөд тугнуудын талбартаа үргэлж 
 	<literal>c</literal> гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Локал сүлжээн дэх хостын хувьд 
 	энэ гарц нь машины гадаад ертөнц уруу шууд холбогдох зүйлээр (PPP холболт, DSL, 
 	кабель модем, T1, эсвэл өөр сүлжээний интерфэйсээр) тохируулагддаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та өөрөө гаднах ертөнц уруу гарц маягаар ажиллаж байгаа машины хувьд анхдагч 
 	чиглүүлэлтийг тохируулж байгаа бол анхдагч чиглүүлэлт нь таны Интернэтийн Үйлчилгээ 
 	Үзүүлэгчийн (ISP) сайт дахь гарц машин болох юм.</para>
 
       <para>Анхдагч чиглүүлэлтүүдийн жишээг харцгаая. Энэ нь нийтлэг тохиргоо юм:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="advanced-networking/net-routing">
 	</imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced">
 [Local2]  &lt;--ether--&gt;  [Local1]  &lt;--PPP--&gt; [ISP-Serv]  &lt;--ether--&gt;  [T1-GW]
       </literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para><hostid>Local1</hostid> болон
 	<hostid>Local2</hostid> хостууд нь таны сайтад байна. 
 	<hostid>Local1</hostid> нь ISP уруу dial-up PPP холболтоор 
 	холбогдсон. Энэ PPP сервер компьютер нь дотоод сүлжээгээр 
 	өөр нэг гарц компьютер уруу гадаад интерфэйсээр ISP-ийн Интернэт өгч байгаа  уруу 
 	холбогдсон байна.</para>
 
       <para>Таны машин бүрийн хувьд анхдагч чиглүүлэлтүүд нь ийм болно:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="3">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хост</entry>
 	      <entry>Анхдагч Гарц</entry>
 	      <entry>Интерфэйс</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Local2</entry>
 	      <entry>Local1</entry>
 	      <entry>Ethernet</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Local1</entry>
 	      <entry>T1-GW</entry>
 	      <entry>PPP</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Түгээмэл асуулт нь <quote>Бид яагаад <hostid>Local1</hostid>-ийн хувьд 
 	түүний холбогдсон ISP-ийн серверийн оронд <hostid>T1-GW</hostid>-г анхдагч гарц гэж 
 	тохируулсан бэ?</quote> гэсэн асуулт юм.</para>
 
       <para>PPP интерфэйс нь өөрийн талын холболтондоо ISP-ийн локал сүлжээн дэх хаягийг ашиглаж 
 	байгаа болохоор ISP-ийн локал сүлжээн дэх бусад дурын машинуудад зориулсан чиглүүлэлт 
 	автоматаар үүсгэгдэх болно гэдгийг санаарай. Ийм учраас та <hostid>T1-GW</hostid> 
 	машин уруу хэрхэн хүрэхээ аль хэдийн мэдэж байгаа болохоор ISP-ийн сервер уруу урсгал 
 	илгээх дундын алхам шаардлагагүй юм.</para>
 
       <para>Өөрийн локал сүлжээний хувьд <hostid
 	  role="ipaddr">X.X.X.1</hostid> хаягийг гарц хаяг болгож ашиглах нь 
 	түгээмэл байдаг. Тэгэхээр (адил жишээг ашиглаад) хэрэв таны локал C ангиллын 
 	хаягийн талбар <hostid role="ipaddr">10.20.30</hostid> байсан бөгөөд 
 	таны ISP <hostid role="ipaddr">10.9.9</hostid>-г ашиглаж байгаа бол 
 	анхдагч чиглүүлэлтүүд нь ийм байна:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хост</entry>
 	      <entry>Анхдагч Чиглүүлэлт</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Local2 (10.20.30.2)</entry>
 	      <entry>Local1 (10.20.30.1)</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry>Local1 (10.20.30.1, 10.9.9.30)</entry>
 	      <entry>T1-GW (10.9.9.1)</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Та <filename>/etc/rc.conf</filename> файлын тусламжтай 
 	анхдагч чиглүүлэлтийг хялбараар тодорхойлж болно. Бидний жишээн дээр 
 	<hostid>Local2</hostid> машин дээр бид дараах мөрийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмсэн:</para>
 
       <programlisting>defaultrouter="10.20.30.1"</programlisting>
 
       <para>Үүнийг шууд тушаалын мөрөөс &man.route.8; тушаалаар хийж бас 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>route add default 10.20.30.1</userinput></screen>
 
       <para>Сүлжээний чиглүүлэлтийн хүснэгтүүдийг гараар удирдах талаар дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг  &man.route.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хос гэртэй хостууд</title>
       <indexterm><primary>хос гэртэй хостууд</primary></indexterm>
       <para>Өөр бас нэг тохиргооны төрлийг бид хэлэлцэх ёстой бөгөөд энэ нь хоёр өөр сүлжээн 
 	дээр байгаа хостын тухай юм. Техникийн хувьд гарц болж байгаа дурын машин 
 	(дээрх жишээн дээр PPP холболтыг ашиглах нь) хос гэртэй хост гэж тооцогддог. 
 	Гэхдээ үнэндээ энэ ухагдахуун нь хоёр дотоод сүлжээнд байгаа машиныг хэлэхэд 
 	зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 
       <para>Нэг тохиолдолд машин нь хоёр Ethernet карттай бөгөөд карт бүр 
 	тусдаа дэд сүлжээний хаягтай байна. Өөрөөр, машин нь зөвхөн нэг Ethernet 
 	карттай бөгөөд &man.ifconfig.8; alias хийлт буюу өөр нэрийг ашигладаг байж 
 	болно. Эхнийх нь физикийн хувьд тусдаа хоёр Ethernet сүлжээ ашиглагдаж 
 	байгаа үед хэрэглэгдэх бөгөөд сүүлийнх нь ганц физик сүлжээний сегмент байгаа боловч 
 	логикийн хувьд хоёр тусдаа дэд сүлжээнүүд байгаа үед хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Аль ч тохиолдолд энэ машин нь нөгөө дэд сүлжээ уруу хүрэх тодорхойлогдсон гарц 
 	(гаднаас ирэх чиглүүлэлт) гэдгийг дэд сүлжээ бүр мэддэг байхаар чиглүүлэлтийн хүснэгтүүд 
 	тохируулагддаг. Хоёр дэд сүлжээний хооронд чиглүүлэгч маягаар ажиллах 
 	машинтай энэ тохиргоо нь бид аль нэг тал уруу эсвэл хоёр талын хоёулангийн хувьд 
 	пакет шүүгч буюу галт хана дээр тулгуурласан аюулгүй байдлын шийдлийг хийх 
 	шаардлагатай үед ихэвчлэн хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Хоёр интерфэйсийн хооронд пакетуудыг дамжуулдаг байхаар энэ машиныг 
 	байлгахыг хэрэв та хүсвэл энэ боломжийг идэвхжүүлэхийг FreeBSD-д хэлэх 
 	хэрэгтэй. Үүнийг хэрхэн хийх талаар дэлгэрэнгүйг дараагийн хэсгээс үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-dedicated-router">
       <title>Чиглүүлэгч бүтээх нь</title>
 
       <indexterm><primary>чиглүүлэгч</primary></indexterm>
 
       <para>Сүлжээний чиглүүлэгч нь ердөө л нэг интерфэйсээс нөгөө интерфэйс уруу пакетуудыг 
 	дамжуулдаг систем юм. Интернэтийн стандартууд болон сайн инженерчлэлийн туршлага нь 
 	үүнийг FreeBSD дээр анхдагчаар идэвхжүүлсэн байхаас FreeBSD төслийг сэргийлдэг. 
 	&man.rc.conf.5; дахь дараах хувьсагчийг <literal>YES</literal> болгон 
 	өөрчилснөөр та энэ боломжийг идэвхжүүлж болно:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"          # Set to YES if this host will be a gateway</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга нь &man.sysctl.8;-ийн хувьсагч <varname>net.inet.ip.forwarding</varname>-г 
 	<literal>1</literal> болгоно. Хэрэв та чиглүүлэлтийг түр зуур зогсоох хэрэгтэй 
 	бол үүнийг түр зуур <literal>0</literal> болгож тохируулж болно.</para>
 
       <indexterm><primary>BGP</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>RIP</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>OSPF</primary></indexterm>
       <para>Урсгалыг хааш нь илгээхээ мэдэхийн тулд таны шинэ чиглүүлэгчид чиглүүлэлтүүд 
 	хэрэгтэй болно. Хэрэв таны сүлжээ хангалттай хялбар байх юм бол статик 
 	чиглүүлэлтүүд ашиглаж болно. FreeBSD нь стандарт BSD чиглүүлэлтийн дэмон 
 	&man.routed.8; програмтай бас ирдэг. Энэ нь RIP (1 ба 2-р хувилбар) болон 
 	IRDP протоколуудыг дэмждэг. BGP v4, OSPF v2 болон бусад төвөгтэй 
 	чиглүүлэлтийн протоколуудын дэмжлэгийг <filename role="package">net/zebra</filename> 
 	багц хангадаг. <application>&gated;</application> зэрэг арилжааны 
 	бүтээгдэхүүнүүд бас илүү төвөгтэй сүлжээний чиглүүлэлтийн шийдлүүдэд 
 	зориулагдсан байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-static-routes">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Аль</firstname>
 	    <surname>Хоанг</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
       <!-- Feb 2004 -->
       <title>Статик чиглүүлэлтүүдийг тохируулах нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>Гар тохиргоо</title>
 
 	<para>Бид дараах сүлжээтэй байна гэж төсөөлье:</para>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="advanced-networking/static-routes">
 	  </imageobject>
 
 	  <textobject>
 	<literallayout class="monospaced">
     INTERNET
       | (10.0.0.1/24) Default Router to Internet
       |
       |Interface xl0
       |10.0.0.10/24
    +------+
    |      | RouterA
    |      | (FreeBSD gateway)
    +------+
       | Interface xl1
       | 192.168.1.1/24
       |
   +--------------------------------+
    Internal Net 1      | 192.168.1.2/24
                        |
                    +------+
                    |      | RouterB
                    |      |
                    +------+
                        | 192.168.2.1/24
                        |
                      Internal Net 2
 	</literallayout>
 	  </textobject>
 	</mediaobject>
 
 	<para>Энэ тохиолдолд <hostid>RouterA</hostid> нь Интернэт уруу 
 	гарах чиглүүлэгч маягаар ажиллаж байгаа бидний &os; машин байна. 
 	Энэ нь анхдагч чиглүүлэлтээ <hostid role="ipaddr">10.0.0.1</hostid> 
 	гэж тохируулсан бөгөөд ингэснээр гаднах ертөнц уруу холбогдох боломжийг 
 	олгоно. Бид <hostid>RouterB</hostid> нь зөв тохируулагдсан бөгөөд 
 	хаа явах хэрэгцээтэй газраа хэрхэн хүрэхээ мэддэг гэж үзэх болно. (Энэ нь 
 	зураг дээр хялбар юм. Ердөө л <hostid>RouterB</hostid> дээр <hostid
 	  role="ipaddr">192.168.1.1</hostid>-г гарц болгон анхдагч чиглүүлэлт 
 	нэмнэ.)</para>
 
 	<para>Хэрэв бид <hostid>RouterA</hostid>-ийн чиглүүлэлтийн хүснэгтийг 
 	харвал доор дурдсантай төстэйг харах болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>netstat -nr</userinput>
 Routing tables
 
 Internet:
 Destination        Gateway            Flags    Refs      Use  Netif  Expire
 default            10.0.0.1           UGS         0    49378    xl0
 127.0.0.1          127.0.0.1          UH          0        6    lo0
 10.0.0/24          link#1             UC          0        0    xl0
 192.168.1/24       link#2             UC          0        0    xl1</screen>
 
 	<para>Энэ үеийн чиглүүлэлтийн хүснэгттэй байхад <hostid>RouterA</hostid> нь 
 	бидний Internal Net 2 буюу дотоод сүлжээ 2 уруу хүрч чадахгүй байх болно. 
 	Энэ нь <hostid role="ipaddr">192.168.2.0/24</hostid>-ийн хувьд 
 	чиглүүлэлтгүй байна. Үүнийг арилгах нэг арга нь гараар чиглүүлэлт нэмэх явдал юм. 
 	Дараах тушаал нь <hostid>RouterA</hostid>-ийн чиглүүлэлтийн хүснэгтэд 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.2</hostid>-г дараагийн зөрлөг (hop) 
 	болгон ашиглан Internal Net 2 сүлжээг  нэмэх болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>route add -net 192.168.2.0/24 192.168.1.2</userinput></screen>
 
 	<para>Одоо <hostid>RouterA</hostid> нь <hostid role="ipaddr">192.168.2.0/24</hostid> 
 	сүлжээн дэх дурын хост уруу хүрч чадна.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Байнгын тохиргоо</title>
 
 	<para>Дээрх жишээ нь ажиллаж байгаа систем дээр статик чиглүүлэлтийг 
 	тохируулахад төгс төгөлдөр юм. Гэхдээ нэг асуудал нь таны &os; машин 
 	дахин ачаалахад чиглүүлэлтийн мэдээлэл үлдэхгүй байх явдал юм. 
 	Статик чиглүүлэлтийг байнга байлгахын тулд түүнийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting># Add Internal Net 2 as a static route
 static_routes="internalnet2"
 route_internalnet2="-net 192.168.2.0/24 192.168.1.2"</programlisting>
 
 	<para><literal>static_routes</literal> тохиргооны хувьсагч нь 
 	зайгаар тусгаарлагдсан үгнүүдийн жагсаалт юм. Үг бүр чиглүүлэлтийн нэрийг 
 	заана. Бидний жишээн дээр <literal>static_routes</literal> мөрөнд 
 	бид зөвхөн нэг үгтэй байна. Энэ нь <replaceable>internalnet2</replaceable> 
 	юм. Бид дараа нь &man.route.8; тушаалд өгөх бүх тохиргооны нэмэлт өгөгдлүүдийг 
 	<literal>route_<replaceable>internalnet2</replaceable></literal> 
 	гэгдсэн тохиргооны хувьсагчийн хамтаар нэмнэ. Бидний жишээний хувьд бид ийм 
 	тушаал ашиглаж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>route add -net 192.168.2.0/24 192.168.1.2</userinput></screen>
 
 	  <para>тэгэхээр бидэнд <literal>"-net 192.168.2.0/24 192.168.1.2"</literal> хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дээр дурдсанаар бид <literal>static_routes</literal> мөрөнд нэгээс 
 	илүү үгс оруулж болно. Энэ нь бидэнд олон статик чиглүүлэлтүүд үүсгэх боломжийг 
 	олгоно. Дараах мөрүүд нь <hostid role="ipaddr">192.168.0.0/24</hostid> болон <hostid
 	  role="ipaddr">192.168.1.0/24</hostid> сүлжээний хувьд статик чиглүүлэлтүүдийг 
 	  санаандаа төсөөлсөн чиглүүлэгч дээрээ нэмж байгаа жишээг үзүүлж байна:</para>
 
         <programlisting>static_routes="net1 net2"
 route_net1="-net 192.168.0.0/24 192.168.0.1"
 route_net2="-net 192.168.1.0/24 192.168.1.1"</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-routing-propagation">
       <title>Чиглүүлэлтийн тархалт</title>
       <indexterm><primary>чиглүүлэлтийн тархалт</primary></indexterm>
       <para>Бид гаднах ертөнц уруу чиглэсэн өөрсдийн чиглүүлэлтүүдийг  хэрхэн тодорхойлох 
 	талаар ярилцсан боловч гаднах ертөнц хэрхэн биднийг олох талаар хэлэлцээгүй билээ.</para>
 
       <para>Чиглүүлэлтийн хүснэгтүүдийг тухайн нэг хаягийн талбарын (бидний жишээн дээр 
 	C ангиллын дэд сүлжээ) бүх урсгал тэр сүлжээний тухайн нэг хост уруу илгээгдэж тэр нь 
 	пакетуудыг дотогшоо дамжуулдгаар тохируулж болно гэдгийг бид мэдэж байгаа билээ.</para>
 
       <para>Та өөрийн сайтдаа заагдсан хаягийн талбарыг авах үед таны үйлчилгээ үзүүлэгч 
 	өөрсдийн чиглүүлэлтийн хүснэгтүүдийг таны дэд сүлжээнд зориулагдсан бүх урсгал 
 	таны PPP холбоосоор таны сайт уруу илгээгддэгээр тохируулах болно. Гэхдээ улс даяар 
 	байх бусад сайтууд таны ISP уруу илгээхээ яаж мэдэх вэ?</para>
 
       <para>Бүх заагдсан хаягийн талбаруудыг хянаж Интернэтийн үндсэн сүлжээ уруу холбогдох 
 	холболтын цэгийг тодорхойлдог систем (тараагдсан DNS-ийн мэдээлэлтэй бараг адил) 
 	байдаг. <quote>Backbone</quote> буюу <quote>гол нуруу (үндсэн сүлжээ)</quote> 
 	нь улс даяар болон дэлхий даяар Интернэтийн урсгалыг зөөвөрлөж байдаг гол шугамнууд 
 	юм. Гол нуруу машин бүр мастер хүснэгтүүдийн хуулбартай байдаг бөгөөд эдгээр хүснэгтүүд нь 
 	тухайн нэг сүлжээнд зориулсан урсгалыг онцгой гол нуруу зөөвөрлөгч уруу чиглүүлж 
 	тэндээсээ доош бусад үйлчилгээ үзүүлэгчдээр дамжин таны сүлжээнд хүрдэг.</para>
 
       <para>Үндсэн (гол нуруу) сайтууд уруу зарлаж тэдгээр нь таны сайтын хувьд холболтын цэг 
 	(буюу орох зам) гэж тодорхойлох нь таны үйлчилгээ үзүүлэгчийн үүрэг юм. Үүнийг чиглүүлэлтийн 
 	тархалт гэж нэрлэдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-routing-troubleshooting">
       <title>Алдааг олж засварлах</title>
       <indexterm>
         <primary><command>traceroute</command></primary>
       </indexterm>
       <para>Заримдаа чиглүүлэлтийн тархалт асуудалтай бөгөөд зарим нэгэн сайтууд өөр уруу 
 	чинь холбогдож чадахгүй байж болно. Чиглүүлэлт хаана ажиллахгүй болж байгааг 
 	олоход тус болох магадгүй хамгийн ашигтай тушаал нь &man.traceroute.8; тушаал 
 	юм. Хэрэв та алсын машин уруу холбогдож чадахгүй юм шиг байвал (өөрөөр хэлбэл 
 	&man.ping.8; амжилтгүй болвол) энэ нь бас адил ашигтай байдаг.</para>
 
       <para>&man.traceroute.8; тушаалыг таны холбогдохыг оролдож байгаа алсын 
 	хостын нэртэй ажиллуулдаг. Энэ нь гарц хостуудыг оролдлого хийж байгаа замын 
 	хамтаар харуулдаг бөгөөд эцсийн хост уруу хүрэх юм уу эсвэл холболтын асуудлаас болоод 
 	эцсийн хост уруугаа хүрэлгүйгээр ажиллаж дуусдаг.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.traceroute.8;-ийн гарын авлагын хуудаснаас 
 	үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-routing-multicast">
       <title>Multicast чиглүүлэлт хийх</title>
       <indexterm>
 	<primary>multicast чиглүүлэлт хийх</primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 	<secondary>MROUTING</secondary>
       </indexterm>
       <para>FreeBSD нь multicast програмууд болон multicast чиглүүлэлтийг 
 	угаасаа дэмждэг. Multicast програмууд нь FreeBSD-ийн ямар нэг тусгай 
 	тохиргоо шаарддаггүй; програмууд нь шууд л ажилладаг. Multicast 
 	чиглүүлэлт нь дэмжлэгийг цөмд эмхэтгэхийг шаарддаг:</para>
 
       <programlisting>options MROUTING</programlisting>
 
       <para>Мөн multicast чиглүүлэлтийн дэмон &man.mrouted.8; нь 
 	туннелиуд болон <acronym>DVMRP</acronym>-г үүсгэхээр 
 	<filename>/etc/mrouted.conf</filename> файлын тусламжтай 
 	тохируулагдсан байх ёстой. Multicast тохиргооны талаар дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг &man.mrouted.8;-ийн гарын авлагын хуудаснаас олж 
 	болно.</para>
 
       <note>
-	<para>&os;&nbsp;7.0-с эхлэн &man.mrouted.8; multicast чиглүүлэлтийн 
-	  демон үндсэн системээс хасагдсан. Энэ нь <acronym>DVMRP</acronym> 
+	<para>&man.mrouted.8; multicast чиглүүлэлтийн 
+	  демон нь <acronym>DVMRP</acronym> 
 	  multicast чиглүүлэлтийн протоколыг хэрэгжүүлдэг бөгөөд үүнийг 
 	  ихэнх multicast суулгацуудад &man.pim.4;-р ихэвчлэн сольсон 
 	  байдаг. Холбогдох &man.map-mbone.8; болон &man.mrinfo.8; 
-	  хэрэгслүүд бас хасагдсан. Одоо эдгээр програмууд нь &os;-ийн портын 
+	  хэрэгслүүд нь &os;-ийн портын 
 	  цуглуулгад <filename role="package">net/mrouted</filename> портод 
 	  байгаа болно.</para>
       </note>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-wireless">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <othername>Loader</othername>
 	</author>
 
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	</author>
 
 	<author>
 	  <firstname>Мюррей</firstname>
 	  <surname>Стөүкли</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Утасгүй сүлжээ</title>
 
     <indexterm><primary>утасгүй сүлжээ</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>802.11</primary>
       <see>утасгүй сүлжээ</see>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Утасгүй сүлжээний үндсүүд</title>
 
       <para>Ихэнх утасгүй сүлжээнүүд нь &ieee; 802.11-ийн стандартууд дээр үндэслэсэн 
 	байдаг. Үндсэн утасгүй сүлжээ нь 2.4GHz юм уу эсвэл 5GHz-ийн зурваст 
 	цацдаг радио долгионоор холбогддог олон станцуудаас тогтдог (энэ нь орон 
 	нутгаас хамаарч өөр өөр байдаг бөгөөд 2.3GHz-с 4.9GHz-ийн хүрээнд холбоог 
 	идэвхжүүлэхээр өөрчлөгдөж байгаа).</para>
 
       <para>802.11 сүлжээ нь хоёр аргаар зохион байгуулагддаг: 
 	<emphasis>дэд бүтцийн горим</emphasis>д нэг станц мастер маягаар ажиллаж 
 	бусад станцууд нь түүнтэй холбогддог; энэ сүлжээг BSS гэдэг бөгөөд мастер 
 	станц нь хандалтын цэг (access point)(AP) гэгддэг. BSS-т бүх холбоо AP-р 
 	дамждаг; нэг станц өөр нэг утасгүй станцтай холбоо тогтоохыг хүссэн байсан ч гэсэн 
 	мэдэгдлүүд нь AP-р дамжих ёстой байдаг. Хоёр дахь хэлбэрийн сүлжээнд 
 	мастер байдаггүй бөгөөд станцууд нь шууд холбогддог. Энэ сүлжээний хэлбэрийг 
 	IBSS гэдэг бөгөөд бас <emphasis>ad-hoc сүлжээ</emphasis> гэгддэг.</para>
 
       <para>802.11 сүлжээнүүд нь 2.4GHz-ийн зурваст &ieee; 802.11 болон 802.11b 
 	стандартуудаар тодорхойлогдсон протоколуудыг ашиглан эхлэн хийгдэж байсан. 
 	Эдгээр тодорхойлолтууд нь ажиллах давтамжууд, хүрээ хийх болон дамжуулах хурд 
 	(холболт төрөл бүрийн хурдаар хийгдэж болно) зэрэг MAC давхаргын үзүүлэлтүүдийг 
 	агуулдаг. Сүүлд 802.11a стандарт нь өөр дохионы арга замууд болон илүү өндөр дамжуулах 
 	хурдууд зэрэг 5GHz-ийн зурвасын ажиллагааг тодорхойлсон билээ. Мөн дараа нь 
 	802.11b сүлжээнүүдтэй буцаж нийцтэй байхаар 802.11a дохионы хэрэглээ болон 
 	2.4GHz-ийн зурваст дамжуулах арга замуудыг идэвхжүүлж 802.11g стандарт 
 	тодорхойлогдсон байна.</para>
 
       <para>Суурь болсон дамжуулах техникүүдээс гадна 802.11 сүлжээнүүд нь 
 	төрөл бүрийн аюулгүй байдлын арга замуудтай байдаг. Анхдагч 802.11 
 	тодорхойлолтууд нь WEP гэгддэг аюулгүй байдлын энгийн протоколыг 
 	тодорхойлсон билээ. Энэ протокол нь тогтмол, урьдчилан хуваалцсан 
 	түлхүүр болон RC4 криптограф шифр ашиглан сүлжээнд дамжуулагдах өгөгдлийг 
 	кодчилдог. Станцууд нь өөр хоорондоо холбогдохын тулд бүгд нэг тогтмол түлхүүр 
 	дээр зөвшилцөх ёстой. Энэ схемийг амархан эвдэх боломжтойг харуулсан 
 	бөгөөд дамжин өнгөрөх хэрэглэгчдийг сүлжээнд нэгдэхийг зөвлөдөггүйгээс бусад 
 	тохиолдолд одоо ховор ашиглагдах болсон байна. Криптографийн шинэ шифрүүд болон 
 	станцуудыг хандалтын цэгт танин нэвтрүүлж өгөгдлийн холболтыг хийхийн тулд түлхүүрүүдийг 
 	солилцох нэмэлт протоколыг  тодорхойлдог &ieee; 802.11i тодорхойлолтоор одоогийн 
 	аюулгүй байдлын практикийг тодорхойлдог. Мөн криптограф түлхүүрүүд нь 
 	үе үе шинэчлэгддэг бөгөөд халдлагын оролдлогуудыг илрүүлэх (ба халдлагын оролдлогуудыг
 	сөрөх) арга замууд бас байдаг. Утасгүй сүлжээнүүдэд түгээмэл ашиглагддаг 
 	өөр нэг аюулгүй байдлын протоколын тодорхойлолт нь WPA юм. Энэ нь 
 	үйлдвэрлэлийн бүлгийн тодорхойлсон 802.11i-ийн өмнөх протокол 
 	бөгөөд 802.11i-г батлахыг хүлээж байх хугацаанд түр зуурын арга хэмжээ 
 	болох юм. WPA нь 802.11i-д байгаа шаардлагуудын дэд олонлогийг 
 	тодорхойлж хуучин тоног төхөөрөмжүүд дээрх шийдэлд зориулагдан хийгджээ. 
 	Ялангуяа WPA нь анхдагч WEP шифрээс гарсан TKIP шифрийг зөвхөн шаарддаг. 
 	802.11i нь TKIP-ийн хэрэглээг зөвшөөрдөг боловч өгөгдлийг шифрлэхэд зориулж 
 	илүү хүчирхэг шифр болох AES-CCM-ийн дэмжлэгийг бас шаарддаг. (AES шифр нь 
 	WPA-д шаардагддаггүй, учир нь үүнийг хуучин тоног төхөөрөмж дээр хийхэд 
 	тооцооллын хувьд өртөгтэй гэж үздэг.)</para>
 
       <para>Дээрх протоколын стандартуудаас гадна мэдэж байх өөр нэг чухал стандарт 
 	бол 802.11e юм. Энэ нь 802.11 сүлжээнд видео дамжуулах, IP дээгүүрх 
 	дуу (VoIP) зэрэг мультимедиа хэрэглээнүүдэд шаардлагатай протоколуудыг 
 	тодорхойлдог. 802.11i-тай адил 802.11e нь үйлдвэрлэлийн бүлгээс 
 	802.11e-ийн дэд олонлог гэж тодорхойлсон, 802.11e-г батлахыг хүлээж байх 
 	хугацаанд мультимедиа хэрэглээнүүдийг идэвхжүүлэхэд ашиглаж болох 
 	WME (сүүлд WMM) гэгдсэн урьдчилсан тодорхойлолт байдаг. 
 	802.11e болон WME/WMM-ийн талаар мэдэх ёстой хамгийн чухал зүйл нь 
 	утасгүй сүлжээний зэрэглэл тогтоогдсон урсгалын хэрэглээг Quality of Service
 	(QoS) буюу үйлчилгээний чанарын протоколууд болон өргөтгөсөн зөөвөрлөгчийн 
 	хандалтын протоколуудын тусламжтайгаар идэвхжүүлдэг явдал юм. Эдгээр 
 	протоколуудын зөв шийдэл нь өгөгдлийн өндөр хурдтай тэсрэлт болон зэрэглэл 
 	тогтоогдсон урсгалыг идэвхжүүлдэг.</para>
 
-      <para>6.0 хувилбараас эхлээд &os; нь 802.11a, 802.11b, болон 802.11g-г 
+      <para>&os; нь 802.11a, 802.11b, болон 802.11g-г 
 	ашиглан ажилладаг сүлжээнүүдийг дэмждэг. WPA болон 802.11i аюулгүй байдлын 
 	протоколууд нь адилхан (11a, 11b, болон 11g-тэй цуг) дэмжигдсэн байдаг  
 	бөгөөд WME/WMM протоколуудын шаарддаг QoS болон урсгалын зэрэглэлт нь  
 	хязгааргүй тооны утасгүй төхөөрөмжүүдэд дэмжигдсэн байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-wireless-basic">
       <title>Үндсэн тохируулга</title>
 
       <sect3>
 	<title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
 	<para>Утасгүй сүлжээг ашиглахын тулд танд утасгүй сүлжээний карт болон 
 	цөмийг тохирох утасгүй сүлжээний дэмжлэгтэйгээр тохируулах хэрэгтэй 
 	болно. Сүүлийнх нь олон модулиудад хуваагддаг. Тэгэхээр танд 
 	зөвхөн өөрийнхөө ашиглах програм хангамжийг тохируулах хэрэгтэй болох 
 	юм.</para>
 
 	<para>Танд эхлээд хэрэг болох зүйл нь утасгүй сүлжээний төхөөрөмж 
 	юм. Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг төхөөрөмжүүд нь Atheros-ийн 
 	хийдэг хэсгүүдийг ашигладаг төхөөрөмжүүд байдаг. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь 
 	&man.ath.4; драйвераар дэмжигддэг бөгөөд <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд дараах мөрийг нэмэхийг шаарддаг:</para>
 
 	<programlisting>if_ath_load="YES"</programlisting>
 
 	<para>Atheros драйвер нь гурван тусдаа хэсэгт хуваагддаг: эдгээр нь зөв драйвер 
 	(&man.ath.4;), бичил схемийн функцуудыг зохицуулдаг, тоног төхөөрөмжийн 
 	дэмжлэгийн давхарга (&man.ath.hal.4;), болон хүрээнүүдийг дамжуулахын 
 	тулд  хэд хэдэн боломжит хурдуудаас (энд ath_rate_sample) сонгох алгоритм юм. 
 	Эдгээр дэмжлэгийг модуль хэлбэрээр дуудах үед түүнтэй хамааралтай зүйлс 
 	автоматаар зохицуулагдах болно. Хэрэв танд Atheros төхөөрөмжийн оронд 
 	өөр төхөөрөмж байгаа бол та тэр төхөөрөмжид зориулсан модулийг сонгох юм, 
 	өөрөөр хэлбэл:</para>
 
 	<programlisting>if_wi_load="YES"</programlisting>
 
 	<para>гэж Intersil Prism хэсгүүд дээр суурилсан төхөөрөмжүүдийн 
 	хувьд хийж өгнө (&man.wi.4; driver).</para>
 
 	<note>
 	  <para>Энэ баримтын үлдсэн хэсэгт бид &man.ath.4; төхөөрөмжийг ашиглах 
 		бөгөөд жишээнүүд дээрх төхөөрөмжийн нэр таны тохиргооны дагуу 
 		өөрчлөгдөх ёстой. Байгаа утасгүй драйверууд болон дэмжигдсэн 
 	    адаптеруудын жагсаалтыг &os; Hardware Notes хуудаснаас олж болно. 
 	    Төрөл бүрийн хувилбарууд болон архитектуруудад зориулсан эдгээр 
 	    тэмдэглэгээнүүдийн хуулбар &os;-ийн вэб сайтын <ulink
   	             url="http://www.FreeBSD.org/releases/index.html">Хувилбарын 
 	      Мэдээлэл</ulink> хуудсанд бий. Таны 
 		утасгүй төхөөрөмжид зориулагдсан &os;-ийн драйвер байхгүй бол магадгүй 
 		&windows; драйверийг <link 
 		linkend="config-network-ndis">NDIS</link> 
 		драйверийн гүйцэтгэл хялбаршуулагчийн тусламжтай шууд ашиглаж 
 		болох юм.</para>
 	</note>
 
 	<para>&os;&nbsp;7.X дээр төхөөрөмжийн драйверийн хувьд түүний шаарддаг 
 	  802.11 сүлжээний дэмжлэгийг бас оруулах хэрэгтэй болно. &man.ath.4; 
 	  драйверийн хувьд энэ нь ядахдаа &man.wlan.4;, 
 	  <literal>wlan_scan_ap</literal> болон <literal>wlan_scan_sta</literal> 
 	  модулиуд байх бөгөөд &man.wlan.4; модуль нь утасгүй төхөөрөмжийн драйвертай 
 	  цуг автоматаар дуудагддаг ба үлдсэн модулиуд нь <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	  файлын тусламжтайгаар ачаалах үед дуудагдах ёстой:</para>
 
 	<programlisting>wlan_scan_ap_load="YES"
 wlan_scan_sta_load="YES"</programlisting>
 	 	 
 	<note>
 	  <para>&os;&nbsp;8.0-с эхлэн эдгээр модулиуд нь 
 	    үндсэн &man.wlan.4; драйверын хэсэг болсон бөгөөд адаптерийн драйвертай 
 	    цуг динамикаар ачаалагддаг.</para>
 	</note>
 
 	<para>Үүнтэй цуг таны ашиглах аюулгүй байдлын протоколуудад зориулагдсан криптографын дэмжлэгийг 
 	  хийдэг модулиуд хэрэгтэй болно. Эдгээр нь &man.wlan.4; модулиар автоматаар 
 	  шаардлагын дагуу дуудагддаг байхаар зориулагдсан боловч одоохондоо эдгээрийг гараар 
 	  тохируулах шаардлагатай. Дараах модулиуд байдаг: &man.wlan.wep.4;, &man.wlan.ccmp.4;
 	  болон &man.wlan.tkip.4;. &man.wlan.ccmp.4; болон &man.wlan.tkip.4; 
 	  драйверууд нь WPA ба/эсвэл 802.11i аюулгүй байдлын протоколуудыг ашиглахаар 
 	  болсон тохиолдолд танд зөвхөн хэрэгтэй байдаг. Хэрэв таны сүлжээ  
 	  шифрлэлт ашигладаггүй бол танд &man.wlan.wep.4; дэмжлэг 
 	  хэрэггүй. Эдгээр модулиудыг ачаалах үед дуудахын тулд дараах мөрүүдийг 
 	  <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>wlan_wep_load="YES"
 wlan_ccmp_load="YES"
 wlan_tkip_load="YES"</programlisting>
 
 	<para>Системийн эхлүүлэх тохиргооны файлд (өөрөөр хэлбэл 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename>) ийм мэдээлэлтэйгээр та өөрийн 
 	&os; хайрцгийг дахин ачаалах хэрэгтэй. Хэрэв та өөрийн машиныг дахин ачаалахыг 
 	хүсэхгүй байгаа бол та модулиудыг &man.kldload.8;-ийн тусламжтайгаар 
 	гараар дуудаж болно.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Хэрэв та модулиудыг ашиглахыг хүсэхгүй байгаа бол дараах мөрүүдийг өөрийн 
 		цөмийн тохиргооны файлд нэмж эдгээр драйверуудыг цөмд эмхэтгэж болно:</para>
 
 	  <programlisting>device wlan               # 802.11 support
 device wlan_wep          # 802.11 WEP support
 device wlan_ccmp         # 802.11 CCMP support
 device wlan_tkip         # 802.11 TKIP support
 device wlan_amrr         # AMRR transmit rate control algorithm
 device ath               # Atheros pci/cardbus NIC's
 device ath_hal           # pci/cardbus chip support
 options AH_SUPPORT_AR5416 # enable AR5416 tx/rx descriptors
 device ath_rate_sample   # SampleRate tx rate control for ath</programlisting>
 
 
 	  <para>Дараах хоёр мөрийг 
 	      &os;&nbsp;7.X шаарддаг бөгөөд, &os;-ийн бусад хувилбарууд
 	      тэдгээрийг шаарддаггүй:</para>
 
 	  <programlisting>device wlan_scan_ap      # 802.11 AP mode scanning
 device wlan_scan_sta     # 802.11 STA mode scanning</programlisting>
 
 	  <para>Цөмийн тохиргооны файлдаа ийм мэдээлэлтэйгээр цөмөө дахин эмхэтгээд 
 		өөрийн &os; машиныг дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>
 	</note>
 
 	<para>Систем ассаны дараа ачаалах үеийн мэдэгдлүүдэд үүнтэй адил 
 	утасгүй төхөөрөмжийн талаар зарим мэдээллийг олж болно:</para>
 
 	<screen>ath0: &lt;Atheros 5212&gt; mem 0x88000000-0x8800ffff irq 11 at device 0.0 on cardbus1
 ath0: [ITHREAD]
 ath0: AR2413 mac 7.9 RF2413 phy 4.5</screen>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дэд бүтцийн горим</title>
 
       <para>Дэд бүтцийн горим буюу BSS горим нь ихэвчлэн ашиглагддаг горим юм. 
 	Энэ горимд утасгүй хандалтын цэгүүд нь утастай сүлжээнд холбогдсон байдаг. 
 	Утасгүй сүлжээ бүр өөрийн нэртэй байдаг бөгөөд энэ нэр нь сүлжээний SSID 
 	гэгддэг. Утасгүй клиентүүд нь утасгүй хандалтын цэгүүдэд холбогддог.</para>
 
       <sect3>
 	<title>&os; клиентүүд</title>
 
 	<sect4>
 	  <title>Хандалтын цэгүүдийг хэрхэн олох вэ</title>
 
 	  <para>Сүлжээнүүдийг хайхын тулд <command>ifconfig</command> 
 		тушаалыг ашиглана. Энэ хүсэлт нь хэсэг хором болж болох бөгөөд 
 		боломжтой утасгүй давтамж бүр уруу шилжиж, байгаа хандалтын 
 		цэгүүдийг шалгахыг системээс шаарддаг. Зөвхөн супер хэрэглэгч 
 		ийм хайлт эхлүүлж чадна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> up scan</userinput>
 SSID/MESH ID        BSSID              CHAN RATE    S:N   INT CAPS
 dlinkap         00:13:46:49:41:76   11   54M -90:96   100 EPS  WPA WME
 freebsdap       00:11:95:c3:0d:ac    1   54M -83:96   100 EPS  WPA</screen>
 
 	  <note>
 	    <para>Та хайлт хийхээсээ өмнө интерфэйсээ <option>up</option> болгож 
 		тэмдэглэх ёстой. Дараа дараагийн хайлтын хүсэлтүүд интерфэйсийг 
 		up болгож тэмдэглэхийг шаарддаггүй.</para>
 	  </note>
 
 	  <note>
   	    <para>&os;&nbsp;7.X дээр адаптер төхөөрөмж, жишээ нь 
 	      <devicename><replaceable>ath0</replaceable></devicename> 
 	      нь <devicename>wlan<replaceable>0</replaceable></devicename> төхөөрөмжийн оронд 
 	      шууд ашиглагддаг. Өмнөх хоёр мөрийг дараах байдлаар 
 	      өөрчлөхийг шаарддаг:</para>
   	 
   	  <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>ath0</replaceable> up scan</userinput></screen>
   	 
   	  <para>Энэ баримтын үлдсэн хэсэгт &os;&nbsp;7.X-ийн хэрэглэгчид 
 	    энэ схемийн дагуу тушаал болон тохиргооны мөрүүдийг сольж 
 	    ашиглах ёстой.</para>
   	  </note>
 
 	  <para>Хайлтын хүсэлтийн гаралт олсон BSS/IBSS сүлжээ бүрийг 
 		харуулдаг. Сүлжээний нэр <literal>SSID</literal>-с 
 		гадна хандалтын цэгийн MAC хаяг болох <literal>BSSID</literal>-г 
 		бид харах болно. <literal>CAPS</literal> талбар нь сүлжээ бүрийн 
 		төрөл болон тэнд ажиллаж байгаа станцуудын боломжуудыг заана:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>E</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Extended Service Set (ESS) буюу өргөтгөсөн үйлчилгээний олонлог.  
 		Станц нь дэд бүтцийн сүлжээний хэсэг гэдгийг харуулна 
 		(IBSS/ad-hoc сүлжээтэй харьцуулах юм бол ).</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>I</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>IBSS/ad-hoc сүлжээ. Станц нь ad-hoc сүлжээний хэсэг гэдгийг 
 		харуулна (ESS сүлжээтэй харьцуулах юм бол).</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>P</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Хувийн нууц. BSS-ийн дотор солилцож байгаа өгөгдлийн бүх 
 		хүрээнүүдэд өгөгдлийн нууц байдал шаардлагатай байдаг. Энэ BSS нь 
 		бусадтай солилцох өгөгдлийн хүрээнүүдийг шифрлэх/буцаах 
 		WEP, TKIP эсвэл AES-CCMP зэрэг криптограф ашиглахыг станцаас 
 		шаарддаг гэсэн үг юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>S</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Богино оршил (preamble). Сүлжээ богино оршлуудыг 
 		(802.11b өндөр хурд/DSSS PHY-д тодорхойлогдсоноор богино
 		оршил нь урт оршилд ашиглагддаг 128 бит талбартай харьцуулах юм бол 
 		56 бит sync талбарыг хэрэглэдэг) ашиглаж байгааг харуулдаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>s</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Богино слот (ангархай) хугацаа. 802.11g сүлжээ хуучин 
 		(802.11b) станцууд байхгүй байгаа учраас богино слот хугацааг 
 		хэрэглэж байгааг харуулна.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Мэдэгдэж байгаа сүлжээнүүдийн одоогийн жагсаалтыг бас доорх 
 		тушаалаар харуулж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> list scan</userinput></screen>
 
 	  <para>Энэ мэдээллийг автоматаар хувиргагчаар (adapter) эсвэл гараар 
 		<option>scan</option> хүсэлтийн тусламжтай шинэчилж болно. 
 		Хуучин өгөгдөл кэшээс автоматаар арилгагдах болохоор хэсэг хугацаа 
 		өнгөрсний дараа нэмэлт хайлтууд хийхгүй л бол энэ жагсаалт багасаж 
 		болох юм.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Үндсэн тохиргоонууд</title>
 
 	  <para>Энэ хэсэгт &os; дээр утасгүй сүлжээний хувиргагчийг шифрлэлтгүйгээр 
 		хэрхэн ажиллуулахыг харуулсан энгийн жишээг үзүүлнэ. Эдгээр ойлголтуудыг 
 		мэддэг болсныхоо дараа өөрийнхөө утасгүй сүлжээг тохируулахдаа  
 		<link linkend="network-wireless-wpa">WPA</link>-г ашиглахыг 
 		бид тууштай зөвлөж байна.</para>
 
 	  <para>Утасгүй сүлжээг тохируулах гурван үндсэн алхам байдаг: эдгээрт хандалтыг цэгийг 
 		сонгох, өөрийн станцыг таниулж нэвтрүүлэх, болон IP хаягийг тохируулах 
 		багтана. Дараах хэсэг алхам бүрийг хэлэлцэнэ.</para>
 
 	  <sect5>
 	    <title>Хандалтын цэгийг сонгох нь</title>
 
 	    <para>Ихэнх тохиолдолд систем өөртөө бүтээгдсэн гүнзгийрүүлэн шалгах аргаа
 		(heuristic) ашиглан хандалтын цэгийг сонгохыг нь зөвшөөрөх хангалттай байдаг. 
 		Таныг интерфэйсийг up гэж тэмдэглэх үед энэ нь анхдагч байх бөгөөд хэрэв 
 		үгүй бол интерфэйсийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 		жагсаан тохируулна, өөрөөр хэлбэл:</para>
 
 	    <programlisting>ifconfig_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="DHCP"</programlisting>
 
 	    <note>
   	      <para>Өмнө дурдсаны адил &os;&nbsp;7.X нь 
 		адаптер төхөөрөмжтэй холбоотой мөрийг шаарддаг:</para>
   	 
   	    <programlisting>ifconfig_ath0="DHCP"</programlisting>
   	    </note>
 
 	    <para>Хэрэв олон хандалтын цэгүүд байгаа бөгөөд та тухайн нэгийг сонгохыг 
 		хүсвэл түүнийг SSID-аар нь сонгож болно:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="ssid <replaceable>your_ssid_here</replaceable> DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Адил SSID-тай олон хандалтын цэгүүд байгаа орчинд (роуминг-ийг 
 		(тэнүүчлэх) хялбар болгохын тулд ихэвчлэн хийдэг) аль нэг тухайн 
 		төхөөрөмж уруу холбогдох шаардлагатай болж болох юм. Энэ тохиолдолд 
 		та хандалтын цэгийн BSSID-ийг зааж өгч бас болох юм (та бас SSID-ийг 
 		үлдээж болно):</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="ssid <replaceable>your_ssid_here</replaceable> bssid <replaceable>xx:xx:xx:xx:xx:xx</replaceable> DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Системийн хайлт хийх давтамжуудын олонлогийг хязгаарлах зэрэг хандалтын 
 		цэгийн сонголтыг шаардах өөр аргууд байдаг.Та олон зурвасын 
 		утасгүй сүлжээний карттай байх тохиолдолд энэ нь ашигтай байдаг. Ийм 
 		тохиолдолд бүх боломжит сувгуудыг хайх нь цаг хугацаа шаардсан 
 		ажил байдаг. Ажиллагааг тухайн нэг зурвас дээр хязгаарлахын тулд 
 		<option>mode</option> параметрийг та ашиглаж болно, өөрөөр 
 		хэлбэл:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="mode <replaceable>11g</replaceable> ssid <replaceable>your_ssid_here</replaceable> DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>нь картыг 2.4GHz давтамжуудын хувьд тодорхойлогдсон 802.11g горимд 
 		картыг ажиллуулах бөгөөд бусад 5GHz-ийн сувгуудыг авч үзэхгүй байх 
 		болно. Үүнийг хийх өөр нэг арга нь ажиллагааг тухайн нэг давтамжид 
 		түгжих <option>channel</option> параметр болон 
 		хайлт хийхдээ сувгуудын жагсаалтыг заах <option>chanlist</option> 
 		параметрийг ашиглах явдал юм. Эдгээр параметрүүдийн талаар дэлгэрэнгүй 
 		мэдээллийг &man.ifconfig.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5>
 	    <title>Нэвтрэлт танилт</title>
 
 	    <para>Хандалтын цэгийг сонгосны дараа таны станц өгөгдөл дамжуулахаа 
 		өмнө өөрийгөө таниулан нэвтрэх хэрэгтэй. Нэвтрэлт танилт хэд хэдэн 
 		аргаар хийгдэж болно. Ашиглагддаг хамгийн түгээмэл схем бол 
 		нээлттэй нэвтрэлт танилт гэгддэг бөгөөд энэ нь дурын станц сүлжээнд нэгдэж 
 		холбогдохыг зөвшөөрдөг. Энэ нь эхний удаа утасгүй сүлжээг тохируулж байхдаа 
 		тестийн зорилгоор таны ашиглах ёстой нэвтрэлт танилт юм. Бусад 
 		схемүүд нь өгөгдлийн урсгал эхлэхээс өмнө криптограф мэдээлэл 
 		солилцоо хийгдэхийг шаарддаг; урьдчилсан хуваалцсан түлхүүрүүд эсвэл 
 		нууц үгс ашиглах эсвэл RADIUS зэрэг арын үйлчилгээнүүдийг ашигладаг 
 		илүү төвөгтэй схемүүд зэргийг дурдаж болно. Ихэнх хэрэглэгчид 
 		нээлттэй нэвтрэлт танилт ашиглах бөгөөд энэ нь анхдагч тохиргоо 
 		байдаг. Дараагийн хамгийн түгээмэл тохируулга бол WPA-PSK бөгөөд энэ нь 
 		бас WPA Personal гэгддэг. Энэ тохируулга <link
 	      linkend="network-wireless-wpa-wpa-psk">доор</link> тайлбарлагдсан 
 		байгаа.</para>
 
 	    <note>
 	      <para>Хэрэв танд хандалтын цэгт зориулсан &apple; &airport; Extreme дээр 
 		суурилсан үндсэн станц байгаа бол WEP түлхүүртэй хамт хуваалцсан түлхүүрийг 
 		тохируулах хэрэгтэй болж болох юм. Үүнийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 		файл эсвэл &man.wpa.supplicant.8; програмыг ашиглан хийж болно. 
 		Хэрэв та ганц &airport; үндсэн станцтай бол хандалтыг иймэрхүүгээр хийж 
 		өгч болно:</para>
 
 	      <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="authmode shared wepmode on weptxkey <replaceable>1</replaceable> wepkey <replaceable>01234567</replaceable> DHCP"</programlisting>
 
 	      <para>Ерөнхийдээ хуваалцсан түлхүүр бүхий нэвтрэлт танилтыг 
 		ашиглахаас зайлсхийх хэрэгтэй, яагаад гэвэл WEP түлхүүрийн 
 		материалыг их хүчилсэн хэлбэрээр ашигладаг нь түлхүүрийг 
 		эвдэх боломжийг илүү амархан болгодог. Хэрэв WEP ашиглагдах 
 		ёстой бол (өөрөөр хэлбэл хуучин төхөөрөмжтэй нийцтэй байх үүднээс) 
 		WEP-ийг <literal>open</literal> буюу нээлттэй нэвтрэлт 
 		танилттай цуг ашиглах нь зүйтэй юм. WEP-ийн талаар дэлгэрэнгүй 
 		мэдээллийг <xref
 		linkend="network-wireless-wep">-с олж болно.</para>
 	    </note>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5>
 	    <title>DHCP-ээр IP хаяг авах</title>
 
 	    <para>Хандалтын цэгийг сонгож нэвтрэлт танилтын параметрүүдийг тохируулсны 
 		дараа холбогдохын тулд та IP хаяг авах хэрэгтэй болно. Та өөрийн утасгүй 
 		IP хаягийг ихэвчлэн DHCP-ээр авах болно. Ингэхийн тулд ердөө л 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засварлаж 
 		дээрх жишээн дээр үзүүлсэн шиг өөрийн төхөөрөмжийн тохиргоонд зориулж 
 		<literal>DHCP</literal> гэж нэмж өгнө:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Энэ хүрэхэд та утасгүй интерфэйсээ ажиллуулахад бэлэн байх болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/netif start</userinput></screen>
 
 	    <para>Интерфэйс ажиллаж эхэлсний дараа <devicename>ath0</devicename> 
 		интерфэйсийн төлөвийг үзэхийн тулд <command>ifconfig</command> 
 		тушаалыг ашиглана:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
         ether 00:11:95:d5:43:62
 	inet 192.168.1.100 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.1.255
         media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet OFDM/54Mbps mode 11g
         status: associated
 	ssid dlinkap channel 11 (2462 Mhz 11g) bssid 00:13:46:49:41:76
 	country US ecm authmode OPEN privacy OFF txpower 21.5 bmiss 7
   	scanvalid 60 bgscan bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7
   	roam:rate 5 protmode CTS wme burst</screen>
 
 	    <para><literal>status: associated</literal> мөр нь 
 		таныг утасгүй сүлжээнд (бидний тохиолдолд <literal>dlinkap</literal> 
 		сүлжээ уруу) холбогдсон гэдгийг харуулж байна. 
 		<literal>bssid 00:13:46:49:41:76</literal> хэсэг нь 
 		таны хандалтын цэгийн MAC хаяг юм; <literal>authmode OPEN</literal> хэсэг нь 
 		холболт шифрлэгдээгүй гэдгийг танд харуулж байна 
 		(<literal>OPEN</literal>).</para>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5>
 	    <title>Статик IP хаяг</title>
 
 	    <para>DHCP серверээс IP хаяг авч чадахгүй тохиолдолд тогтмол IP хаяг 
 		та тавьж болно. Дээр үзүүлсэн <literal>DHCP</literal> гэсэн 
 		түлхүүр үгийг хаягийн мэдээллээр солих хэрэгтэй. Хандалтын цэгийг 
 		сонгохдоо хэрэглэсэн бусад параметрүүдийг үлдээхээ мартуузай:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="inet <replaceable>192.168.1.100</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>your_ssid_here</replaceable>"</programlisting>
 	  </sect5>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="network-wireless-wpa">
 	  <title>WPA</title>
 
 	  <para>WPA (Wi-Fi Protected Access буюу Wi-Fi Хамгаалагдсан Хандалт) нь 
 		<link linkend="network-wireless-wep">WEP</link>-ийн 
 		сул тал болон зөв нэвтрэлт танилтын дутмаг байдлыг арилгах зорилгоор 
 		802.11 сүлжээнүүдэд цуг ашиглагддаг аюулгүй байдлын протокол 
 		юм. WPA нь 802.1X нэвтрэлт танилтын протоколыг хөшүүрэгддэг бөгөөд өгөгдлийн 
 		бүрэн бүтэн байдалд зориулж WEP-ийн оронд хэд хэдэн шифрүүдийн 
 		нэгийг ашигладаг. WPA-ийн шаарддаг цорын ганц шифр бол TKIP 
 		(Temporary Key Integrity Protocol) бөгөөд энэ нь 
 		бүрэн бүтэн байдал шалгалт, хуурамч үйлдлийг илрүүлэлт болон илрүүлсэн 
 		халдлагуудад хариулахад зориулсан арга хэмжээнүүдийг WEP-ийн ашигладаг 
 		үндсэн RC4 шифрт нэмэн өргөтгөсөн шифр юм. TKIP нь хуучин тоног төхөөрөмж дээр 
 		зөвхөн програм хангамжийн өөрчлөлттэйгөөр ажиллахаар хийгдсэн; 
 		энэ нь аюулгүй байдлыг сайжруулдаг боловч халдлагаас бүрэн гүйцэд 
 		хамгаалж чаддаггүй. WPA нь TKIP-г орлуулж AES-CCMP шифрийг 
 		бас заадаг бөгөөд боломжтой тохиолдолд үүнийг хэрэглэхийг 
 		урьтал болгодог; энэ тодорхойлолтод WPA2 (эсвэл RSN) гэсэн 
 		ухагдахуун нийтлэг ашиглагддаг.</para>
 
 	  <para>WPA нь нэвтрэлт танилт болон шифрлэлтийн протоколуудыг 
 		тодорхойлдог. Нэвтрэлт танилт нь хоёр техникийн аль нэгээр 
 		ихэвчлэн хийгддэг: 802.1X болон RADIUS зэрэг арын 
 		нэвтрэлт танилтын үйлчилгээгээр эсвэл урьдчилан хуваалцсан нууц үг 
 		ашиглан станц болон хандалтын хооронд хамгийн багаар мэдээлэл солилцох 
 		(handshake) замаар хийгддэг. Эхнийх нь ихэвчлэн WPA Enterprise, 
 		сүүлийнх нь WPA Personal гэгддэг. Ихэнх хүмүүс утасгүй сүлжээнд 
 		зориулж арын RADIUS сервер тохируулдаггүй учир WPA-PSK нь 
 		WPA-д зориулсан хамгийн түгээмэл тохиолддог тохиргоо юм.</para>
 
 	  <para>Утасгүй холболтын хяналт болон нэвтрэлт танилт (түлхүүрийн 
 		тохиролцоо эсвэл сервертэй хийх нэвтрэлт танилт) нь 
 		&man.wpa.supplicant.8; хэрэгслээр хийгддэг. Энэ програм нь 
 		ажиллахын тулд <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> 
 		тохиргооны файл шаарддаг. Энэ файлын талаар дэлгэрэнгүй 
 		мэдээллийг &man.wpa.supplicant.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас 
 		олж болно.</para>
 
 	  <sect5 id="network-wireless-wpa-wpa-psk">
 	    <title>WPA-PSK</title>
 
 	    <para>WPA-PSK нь бас WPA Personal гэгддэг бөгөөд өгөгдсөн нууц үгээс үүсгэгдсэн 
 		pre-shared key буюу (PSK) урьдчилан хуваалцсан түлхүүр дээр суурилдаг 
 		бөгөөд утасгүй сүлжээнд мастер түлхүүр болон ашиглагддаг. Энэ нь 
 		утасгүй хэрэглэгч бүр адил түлхүүрийг хуваалцана гэсэн үг юм. 
 		WPA-PSK нь нэвтрэлт танилтын сервер хэрэглэх боломжгүй эсвэл шаардлагагүй 
 		жижиг сүлжээнүүдэд зориулагдсан юм.</para>
 
 	    <warning>
 	      <para>Хангалттай урт, төрөл бүрийн тэмдэгтүүдээс бүтсэн, таах буюу/эсвэл халдах 
 		боломжгүй хэцүү нууц үгсийг үргэлж ашиглах хэрэгтэй.</para>
 	    </warning>
 
 	    <para>Эхний алхам нь <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> 
 		файлыг өөрийн сүлжээний SSID болон урьдчилан хуваалцсан түлхүүрээр 
 		тохируулах явдал юм:</para>
 
 	    <programlisting>network={
   ssid="freebsdap"
   psk="freebsdmall"
 }</programlisting>
 
 	    <para>Дараа нь бид <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 		утасгүй төхөөрөмжийн тохиргоо WPA-аар хийгдэж IP хаяг DHCP-ээс
 		авагдана гэдгийг зааж өгнө:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="WPA DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Дараа нь бид интерфэйсийг босгож ажиллуулна:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput><filename>/etc/rc.d/netif</filename> start</userinput>
 Starting wpa_supplicant.
 DHCPDISCOVER on wlan0 to 255.255.255.255 port 67 interval 5
 DHCPDISCOVER on wlan0 to 255.255.255.255 port 67 interval 6
 DHCPOFFER from 192.168.0.1
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPACK from 192.168.0.1
 bound to 192.168.0.254 -- renewal in 300 seconds.
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.254 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet OFDM/36Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 
 	    <para>Эсвэл та үүнийг гараар <link
 	      linkend="network-wireless-wpa-wpa-psk">дээрх</link>
 		<filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> ашиглан 
 		хийж доор дурдсан тушаалыг ажиллуулж болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>wpa_supplicant -i <replaceable>wlan0</replaceable> -c /etc/wpa_supplicant.conf</userinput>
 Trying to associate with 00:11:95:c3:0d:ac (SSID='freebsdap' freq=2412 MHz)
 Associated with 00:11:95:c3:0d:ac
 WPA: Key negotiation completed with 00:11:95:c3:0d:ac [PTK=CCMP GTK=CCMP]
   	 CTRL-EVENT-CONNECTED - Connection to 00:11:95:c3:0d:ac completed (auth) [id=0 id_str=]</screen>
 
 	    <para>Дараагийн үйлдэл нь DHCP серверээс IP хаяг авахын тулд 
 		<command>dhclient</command> тушаалыг ажиллуулах явдал 
 		юм:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>dhclient <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPACK from 192.168.0.1
 bound to 192.168.0.254 -- renewal in 300 seconds.
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.254 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet OFDM/36Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 
 	    <note>
 	      <para>Хэрэв <filename>/etc/rc.conf</filename> файл нь 
 		<literal>ifconfig_wlan0="DHCP"</literal> мөртэй тохируулагдсан 
 		бол <command>dhclient</command> тушаалыг гараар ажиллуулах 
 		шаардлагагүй, <command>dhclient</command> тушаал нь
 		түлхүүрүүдийг <command>wpa_supplicant</command> гаргаж 
 		авсны дараа ажиллах болно.</para>
 	    </note>
 
 	    <para>DHCP-ийн хэрэглээ боломжгүй тохиолдолд <command>wpa_supplicant</command> 
 		станцыг таниулж нэвтрүүлсний дараа та статик IP хаяг 
 		тохируулж болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.100</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.100 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet OFDM/36Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 
 	    <para>DHCP сервер ашиглагдаагүй үед та анхдагч гарц болон 
 		нэрийн серверийг гараар бас тохируулах хэрэгтэй болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>route add default <replaceable>your_default_router</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>echo "nameserver <replaceable>your_DNS_server</replaceable>" &gt;&gt; /etc/resolv.conf</userinput></screen>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5 id="network-wireless-wpa-eap-tls">
 	    <title>EAP-TLS-тэй WPA</title>
 
 	    <para>WPA-г ашиглах хоёр дахь арга нь 802.1X арын нэвтрэлт танилтын 
 		сервертэй цуг ашиглах явдал бөгөөд энэ тохиолдолд WPA-г 
 		урьдчилан хуваалцсан түлхүүр бүхий аюулгүй байдлын хувьд арай дутуу WPA-Personal-с 
 		ялгахын тулд WPA-Enterprise гэдэг. WPA-Enterprise дахь 
 		нэвтрэлт танилт нь EAP (Extensible Authentication Protocol 
 		буюу өргөтгөсөн нэвтрэлт танилтын протокол) дээр суурилдаг.</para>
 
 	    <para>EAP нь шифрлэлтийн аргагүй ирдэг бөгөөд харин шифрлэгдсэн туннелийн 
 		дотор EAP-ийг суулгахаар шийдсэн байдаг. EAP нэвтрэлт танилтын аргуудын 
 		олон төрлүүд бүтээгдсэн бөгөөд хамгийн түгээмэл аргууд нь EAP-TLS, EAP-TTLS 
 		болон EAP-PEAP юм.</para>
 
 	    <para>EAP-TLS (EAP with Transport Layer Security) нь 
 		<ulink url="http://www.wi-fi.org/">Wi-Fi alliance</ulink>-аас 
 		хамгийн түрүүнд батламжлагдсан EAP арга бөгөөд утасгүй ертөнц дэх 
 		маш сайн дэмжигдсэн нэвтрэлт танилтын протокол юм. EAP-TLS нь 
 		ажиллахын тулд гурван сертификат шаарддаг: эдгээр нь CA сертификат (бүх машин 
 		дээр суулгагдсан), таны нэвтрэлт танилтын серверт зориулсан сертификат, 
 		утасгүй клиент бүрд зориулсан клиентийн сертификат юм. Энэ 
 		EAP арга дээр нэвтрэлт танилтын сервер болон утасгүй клиент нь 
 		өөр өөрсдийн сертификатыг бие биендээ үзүүлж нэг нэгнийгээ 
 		танин нэвтрүүлдэг бөгөөд тэд эдгээр сертификатыг танай байгууллагын 
 		сертификатын удирдлага (CA) олгож баталгаажуулсан болохыг 
 		шалгадаг.</para>
 
 	    <para>Урьдын адил тохиргоог <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> 
 		файлаар хийнэ:</para>
 
 	    <programlisting>network={
   ssid="freebsdap" <co id="co-tls-ssid">
   proto=RSN  <co id="co-tls-proto">
   key_mgmt=WPA-EAP <co id="co-tls-kmgmt">
   eap=TLS <co id="co-tls-eap">
   identity="loader" <co id="co-tls-id">
   ca_cert="/etc/certs/cacert.pem" <co id="co-tls-cacert">
   client_cert="/etc/certs/clientcert.pem" <co id="co-tls-clientcert">
   private_key="/etc/certs/clientkey.pem" <co id="co-tls-pkey">
   private_key_passwd="freebsdmallclient" <co id="co-tls-pwd">
 }</programlisting>
 
 	    <calloutlist>
 	      <callout arearefs="co-tls-ssid">
 		<para>Энэ талбар нь сүлжээний нэрийг заана
 		  (SSID).</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-proto">
 		<para>Энд бид RSN (&ieee; 802.11i) протоколыг ашиглана, өөрөөр хэлбэл,
 		  WPA2.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-kmgmt">
 		<para><literal>key_mgmt</literal> мөр нь бидний ашиглах 
 		түлхүүр удирдах протоколыг заана. Бидний тохиолдолд энэ нь EAP 
 		нэвтрэлт танилтыг ашиглаж байгаа WPA юм:
 		  <literal>WPA-EAP</literal>.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-eap">
 		<para>Энэ талбарт бид өөрсдийн холболтдоо зориулж EAP 
 		аргыг заана.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-id">
 		<para><literal>identity</literal> талбар нь EAP-ийг таниулах 
 		мөрийг агуулна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-cacert">
 		<para><literal>ca_cert</literal> талбар нь CA сертификат 
 		файлын замыг заана. Энэ файл нь серверийн сертификатыг шалгахад 
 		хэрэгтэй.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-clientcert">
 		<para><literal>client_cert</literal> шугам клиентийн 
 		сертификатын файлын замыг өгнө. Энэ сертификат нь сүлжээний 
 		утасгүй клиент бүрийн хувьд давтагдашгүй байна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-pkey">
 		<para><literal>private_key</literal> талбар нь 
 		клиентийн сертификатын хувийн түлхүүрийн файлын замын нэр 
 		юм.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-tls-pwd">
 		<para><literal>private_key_passwd</literal> талбар нь 
 		хувийн түлхүүрийн нэвтрэх үгийг агуулдаг.</para>
 	      </callout>
 	    </calloutlist>
 
 	    <para>Тэгээд дараах мөрүүдийг 
 	      <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="WPA DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Дараагийн алхам нь <filename>rc.d</filename> боломжийн 
 		тусламжтай интерфэйсийг босгож ажиллуулах явдал юм:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/netif start</userinput>
 Starting wpa_supplicant.
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPACK from 192.168.0.20
 bound to 192.168.0.254 -- renewal in 300 seconds.
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.254 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet DS/11Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 
 	    <para>Урьд нь үзүүлсний адил интерфэйсийг гараар <command>wpa_supplicant</command> болон 
 	      <command>ifconfig</command> тушаалуудаар босгох боломжтой 
 		байдаг.</para>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5 id="network-wireless-wpa-eap-ttls">
 	    <title>EAP-TTLS-тэй WPA</title>
 
 	    <para>EAP-TLS-тэй байхад нэвтрэлт танилтын сервер болон клиентэд 
 		сертификат хэрэгтэй бол EAP-TTLS-тэй (EAP-Tunneled
 	      Transport Layer Security) байхад клиентийн сертификат 
 		нэмэлт сонголт байдаг. Энэ арга нь зорчигчид клиент талдаа 
 		сертификатгүй байсан ч гэсэн нууцлаг SSL туннель үүсгэж чаддаг 
 		зарим нэг аюулгүй вэб сайтуудын хийдэгтэй ойролцоо байдаг. 
 		EAP-TTLS нь нэвтрэлт танилтын өгөгдлийг аюулгүй тээвэрлэхэд
 		зориулж шифрлэгдсэн TLS туннелийг ашиглах болно.</para>
 
 	    <para>Тохиргоог <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename>
 		файлаар хийнэ:</para>
 
 	    <programlisting>network={
   ssid="freebsdap"
   proto=RSN
   key_mgmt=WPA-EAP
   eap=TTLS <co id="co-ttls-eap">
   identity="test" <co id="co-ttls-id">
   password="test" <co id="co-ttls-passwd">
   ca_cert="/etc/certs/cacert.pem" <co id="co-ttls-cacert">
   phase2="auth=MD5" <co id="co-ttls-pha2">
 }</programlisting>
 
 	    <calloutlist>
 	      <callout arearefs="co-ttls-eap">
 		<para>Энэ талбарт бид өөрийн холболтондоо зориулж 
 		EAP аргыг дурдана.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-ttls-id">
 		<para><literal>identity</literal> талбар нь шифрлэгдсэн TLS 
 		туннель доторх EAP нэвтрэлт танилтад зориулсан таниулах мөрийг 
 		агуулна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-ttls-passwd">
 		<para><literal>password</literal> талбар нь EAP нэвтрэлт 
 		танилтад зориулсан нэвтрэх үгийг агуулна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-ttls-cacert">
 		<para><literal>ca_cert</literal> талбар нь CA сертификатын 
 		файлын замын нэрийг заана. Энэ файл нь серверийн сертификатыг 
 		шалгахад хэрэгтэй байдаг.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-ttls-pha2">
 		<para>Энэ талбарт бид шифрлэгдсэн TLS туннельд ашиглагдсан 
 		нэвтрэлт танилтын аргыг заана. Бидний тохиолдолд MD5-Challenge-тай 
 		цуг EAP ашиглагдаж байна. <quote>inner authentication</quote> 
 		дотоод нэвтрэлт танилт үе нь ихэвчлэн <quote>phase2</quote> буюу хоёрдугаар 
 		үе гэгддэг.</para>
 	      </callout>
 	    </calloutlist>
 
 	    <para>Дараах мөрүүдийг та <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 		бас нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="WPA DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Дараагийн алхам бол интерфэйсийг босгож ажиллуулах явдал юм:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/netif start</userinput>
 Starting wpa_supplicant.
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPACK from 192.168.0.20
 bound to 192.168.0.254 -- renewal in 300 seconds.
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.254 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet DS/11Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5 id="network-wireless-wpa-eap-peap">
 	    <title>EAP-PEAP-тэй WPA</title>
 
 	    <para>PEAP (Protected EAP) нь EAP-TTLS-ийн өөр нэг хувилбар хэлбэрээр 
 		байхаар хийгдсэн юм. Хоёр төрлийн PEAP арга байдаг бөгөөд хамгийн 
 		түгээмэл нь PEAPv0/EAP-MSCHAPv2 юм. Энэ баримтын үлдсэн хэсэгт 
 		PEAP ухагдахууныг тэр EAP аргыг хэлэхдээ хэрэглэх болно. PEAP нь 
 		EAP-TLS-ийн дараа ордог хамгийн их ашиглагддаг EAP стандарт юм, 
 		өөрөөр хэлбэл хэрэв та төрөл бүрийн OS-үүд холилдсон сүлжээтэй бол 
 		PEAP нь EAP-TLS-ийн дараа орох хамгийн ихээр дэмжигдсэн стандарт 
 		байх юм.</para>
 
 	    <para>PEAP нь EAP-TLS-тэй төстэй байдаг: энэ нь клиент болон 
 		нэвтрэлт танилтын серверийн хооронд нэвтрэлт танилтын 
 		мэдээллийн солилцоог хамгаалах шифрлэгдсэн туннель үүсгэн 
 		клиентүүдийг танин нэвтрүүлэхийн тулд сервер талын сертификатыг 
 		ашигладаг. Аюулгүй байдлын ухагдахуун дахь EAP-TTLS болон PEAP-ийн 
 		хоорондох ялгаа нь PEAP нэвтрэлт танилт хэрэглэгчийн нэрийг 
 		цэвэр текст хэлбэрээр, зөвхөн нууц үгийг шифрлэгдсэн TLS туннелээр 
 		цацдаг явдал юм. EAP-TTLS нь хэрэглэгчийн нэр болон нууц үгт 
 		зориулж TLS туннелийг ашиглах болно.</para>
 
 	    <para>Бид <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> файлыг 
 		засварлаж EAP-PEAP-тэй холбоотой тохируулгуудыг нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
 	    <programlisting>network={
   ssid="freebsdap"
   proto=RSN
   key_mgmt=WPA-EAP
   eap=PEAP <co id="co-peap-eap">
   identity="test" <co id="co-peap-id">
   password="test" <co id="co-peap-passwd">
   ca_cert="/etc/certs/cacert.pem" <co id="co-peap-cacert">
   phase1="peaplabel=0" <co id="co-peap-pha1">
   phase2="auth=MSCHAPV2" <co id="co-peap-pha2">
 }</programlisting>
 
 	    <calloutlist>
 	      <callout arearefs="co-peap-eap">
 		<para>Энэ талбарт бид өөрийн холболтондоо зориулж EAP аргыг 
 		ашиглахаа дурдана.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-peap-id">
 		<para><literal>identity</literal> талбар нь шифрлэгдсэн TLS 
 		туннель доторх EAP нэвтрэлт танилтад зориулсан таниулах мөрийг 
 		агуулна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-peap-passwd">
 		<para><literal>password</literal> талбар нь EAP нэвтрэлт 
 		танилтад зориулсан нэвтрэх үгийг агуулна.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-peap-cacert">
 		<para><literal>ca_cert</literal> талбар нь CA сертификатын 
 		файлын замын нэрийг заана. Энэ файл нь серверийн сертификатыг 
 		шалгахад хэрэгтэй байдаг.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-peap-pha1">
 		<para>Энэ талбар нь нэвтрэлт танилтын (TLS туннель) эхний үед 
 		зориулсан параметрүүдийг агуулна. Ашигласан нэвтрэлт танилтын 
 		серверээс хамаараад нэвтрэлт танилтад зориулж тусгай хаяг/шошгыг 
 		зааж өгөх хэрэгтэй болно. Ихэнх тохиолдолд хаяг/шошго нь 
 		<quote>клиентийн EAP шифрлэлт</quote> байх бөгөөд үүнийг 
 		<literal>peaplabel=0</literal> гэж тохируулна. 
 		Илүү мэдээллийг &man.wpa.supplicant.conf.5; 
 		гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
 	      </callout>
 
 	      <callout arearefs="co-peap-pha2">
 		<para>Энэ талбарт бид шифрлэгдсэн TLS туннельд ашиглагдсан 
 		нэвтрэлт танилтын аргыг заана. PEAP-ийн хувьд энэ нь 
 		<literal>auth=MSCHAPV2</literal> байна.</para>
 	      </callout>
 	    </calloutlist>
 
 	    <para>Доор дурдсаныг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 		нэмэх ёстой:</para>
 
 	    <programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="WPA DHCP"</programlisting>
 
 	    <para>Дараа нь бид интерфэйсийг босгож ажиллуулж болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/netif start</userinput>
 Starting wpa_supplicant.
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPREQUEST on wlan0 to 255.255.255.255 port 67
 DHCPACK from 192.168.0.20
 bound to 192.168.0.254 -- renewal in 300 seconds.
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
       ether 00:11:95:d5:43:62
       inet 192.168.0.254 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
       media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet DS/11Mbps mode 11g
       status: associated
       ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
       country US ecm authmode WPA2/802.11i privacy ON deftxkey UNDEF
       AES-CCM 3:128-bit txpower 21.5 bmiss 7 scanvalid 450 bgscan
       bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7 roam:rate 5 protmode CTS
       wme burst roaming MANUAL</screen>
 	  </sect5>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="network-wireless-wep">
 	  <title>WEP</title>
 
 	  <para>WEP (Wired Equivalent Privacy) нь анхдагч 802.11 стандартын 
 		хэсэг юм. Үүнд ямар ч нэвтрэлт танилтын арга байхгүй, энэ нь хандалт 
 		хяналтын зөвхөн сул хэлбэр бөгөөд хялбар эвдэх боломжтой байдаг.</para>
 
 	  <para>WEP-ийг <command>ifconfig</command> тушаалаар 
 		тохируулж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable></userinput>
 	    &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.1.100</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> \
 	      ssid <replaceable>my_net</replaceable> wepmode on weptxkey <replaceable>3</replaceable> wepkey <replaceable>3:0x3456789012</replaceable></userinput></screen>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><literal>weptxkey</literal> нь дамжуулалтад 
 		ямар WEP түлхүүр ашиглахыг хэлж байна. Энд бид гурав дахь 
 		түлхүүрийг ашиглаж байна. Энэ нь хандалтын цэг дэх тохиргоотой 
 		таарах ёстой. Хэрэв та хандалтын цэг дээр ямар түлхүүр ашиглагдаж 
 		байгааг мэдэхгүй байгаа бол энэ утгад <literal>1</literal>-ийг 
 		(өөрөөр хэлбэл эхний түлхүүр) ашиглах хэрэгтэй.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><literal>wepkey</literal> нь сонгогдсон WEP түлхүүрийг 
 		тохируулахыг хэлнэ. Энэ нь <replaceable>index:key</replaceable> 
 		хэлбэрийн байх ёстой бөгөөд индекс өгөгдөөгүй бол түлхүүр 
 		<literal>1</literal> тохируулагдана. Энэ нь хэрэв бид 
 		эхний түлхүүрээс өөр түлхүүрүүдийг ашиглах бол индексийг тохируулах 
 		хэрэгтэй гэсэн үг юм.</para>
 
 	      <note>
 		<para>Та <literal>0x3456789012</literal>-г 
 		хандалтын цэг дээр ашиглахаар тохируулсан түлхүүрээр 
 		солих ёстой.</para>
 	      </note>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Цаашхи мэдээллийг &man.ifconfig.8; гарын авлагын 
 		хуудаснаас унших нь зүйтэй юм.</para>
 
 	  <para><command>wpa_supplicant</command> хэрэгслийг өөрийн утасгүй 
 		интерфэйсийг WEP-тэй тохируулахын тулд бас ашиглаж болно. 
 		Дараах мөрийг <filename>/etc/wpa_supplicant.conf</filename> 
 		файлд нэмж дээрх жишээг тохируулж болно:</para>
 
 	  <programlisting>network={
   ssid="my_net"
   key_mgmt=NONE
   wep_key3=3456789012
   wep_tx_keyidx=3
 }</programlisting>
 
 	  <para>Дараа нь:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>wpa_supplicant -i <replaceable>wlan0</replaceable> -c /etc/wpa_supplicant.conf</userinput>
 Trying to associate with 00:13:46:49:41:76 (SSID='dlinkap' freq=2437 MHz)
 Associated with 00:13:46:49:41:76</screen>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ad-hoc горим</title>
 
       <para>IBSS горим буюу бас ad-hoc гэгддэг горим нь цэгээс цэгт холбогдох холболтуудад 
 	зориулагдан хийгдсэн. Жишээ нь <hostid>A</hostid> машин болон <hostid>B</hostid> 
 	машины хооронд ad-hoc сүлжээ үүсгэхийн тулд бид ердөө л хоёр IP хаяг болон SSID 
 	сонгох хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para><hostid>A</hostid> машин дээр:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable> wlanmode adhoc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.1</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>freebsdap</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	  ether 00:11:95:c3:0d:ac
           inet 192.168.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet autoselect mode 11g &lt;adhoc&gt;
 	  status: running
 	  ssid freebsdap channel 2 (2417 Mhz 11g) bssid 02:11:95:c3:0d:ac
           country US ecm authmode OPEN privacy OFF txpower 21.5 scanvalid 60
 	  protmode CTS wme burst</screen>
 
       <para><literal>adhoc</literal> параметр нь интерфэйс IBSS горимд ажиллаж 
 	байгааг харуулж байна.</para>
 
       <para><hostid>B</hostid> машин дээр бид <hostid>A</hostid> машиныг 
 	илрүүлж чадах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable> wlanmode adhoc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> up scan</userinput>
   SSID/MESH ID       BSSID             CHAN RATE        S:N   INT CAPS
   freebsdap       02:11:95:c3:0d:ac    2   54M -64:-96   100 IS  WME</screen>
 
       <para>Гаралт дээрх <literal>I</literal> нь <hostid>A</hostid> 
 	машин ad-hoc горимд байгааг батална. Бид одоо <hostid>B</hostid>-г 
 	өөр IP хаягтайгаар тохируулах хэрэгтэй:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.2</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>freebsdap</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
 wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	  ether 00:11:95:d5:43:62
           inet 192.168.0.2 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet autoselect mode 11g &lt;adhoc&gt;
 	  status: running
 	  ssid freebsdap channel 2 (2417 Mhz 11g) bssid 02:11:95:c3:0d:ac
           country US ecm authmode OPEN privacy OFF txpower 21.5 scanvalid 60
 	  protmode CTS wme burst</screen>
 
 	  <para><hostid>A</hostid> болон <hostid>B</hostid> нь одоо 
 		мэдээлэл солилцоход бэлэн боллоо.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-wireless-ap">
       <title>&os; хандах цэг болж ажиллах</title>
 
       <para>&os; нь Access Point (AP) буюу хандах цэг болж ажилласнаар 
 	      нэмэлт хандах цэг болсон төхөөрөмж худалдаж авах эсвэл цэгээс цэгийн хооронд холбогдож ажилладаг сүлжээ байгуулах зэрэг нэмэлт үйлдлүүдийг хэмнэж болдог.   Хэрэв таны &os; машин сүлжээнээс сүлжээний хооронд дамжуулдаг гүүр болж (жишээ нь интернэтэд холбож) ажиллах шаардлагатай үед илүү тохирдог.</para>
 
       <sect3 id="network-wireless-ap-basic">
 	<title>Үндсэн тохиргоо</title>
 
 	<para>&os; машинаа хандах цэг болж ажилладгаар тохируулахаасаа өмнө цөмөө сүлжээнийхээ картанд тохируулж тохируулсан байх ёстой. Та мөн хэрэглэх нууцлалын дамжуулах протокол буюу бүртгэлээ нэмэх хэрэгтэй. Нэмэлт мэдээллийг <xref
 	  linkend="network-wireless-basic"> хэсгээс харна уу.</para>
 
 	<note>
 	  <para>NDIS хэмээгч драйвер орлуулагч болон Виндоусын драйверуудыг ашигласан тохиолдолд хандах цэг болгож ашиглах боломж одоогоор байхгүй. Зөвхөн &os;-н үндсэн утасгүй холболтын драйвер л хандах цэг болох горимыг дэмжиж байгаа.</para>
 	</note>
 
 	<para>Утасгүй холболтын сүлжээ дэмжигдэх ажилладаг болж ирэнгүүт нь утасгүй сүлжээний төхөөрөмж тань тухайн машин дээрээ хандах цэг болж ажиллах чадвартайг шалгаж болдог (заримдаа hostap горим гэж нэрлэдэг):</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> list caps</userinput>
 drivercaps=6f85edc1&lt;STA,FF,TURBOP,IBSS,HOSTAP,AHDEMO,TXPMGT,SHSLOT,SHPREAMBLE,MONITOR,MBSS,WPA1,WPA2,BURST,WME,WDS,BGSCAN,TXFRAG&gt;
 cryptocaps=1f&lt;WEP,TKIP,AES,AES_CCM,TKIPMIC&gt;</screen>
 
 	<para>Дээрх тушаалын гаралтаас <literal>HOSTAP</literal> гэдэг үг нь тухай утасгүй сүлжээний карт нь хандах цэг болж ажиллах чадвартай гэдгийг баталж өгч байна. Мөн төрөл бүрийн нууцлалын боломжууд нь WEP, TKIP, AES, гэх мэтээр дурдагддаг бөгөөд эдгээр нь хандах цэгийн дамжуулалтаа нууцлахад нь хэрэглэгдэх чухал хэрэгтэй мэдээлэл болж өгдөг.</para>
 
 	<para>Сүлжээний псевдо төхөөрөмжийг үүсгэх үед утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийг 
 	  зөвхөн hostap горимд оруулах боломжтой байдаг, тэгэхээр өмнө нь үүсгэсэн 
 	  төхөөрөмжийг эхлээд устгах ёстой:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> destroy</userinput></screen>
 	
 	<para>Дараа нь харин бусад параметрүүдийг тохируулахаасаа өмнө зөв тохиргоотойгоор 
 	  дахин үүсдэг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable> wlanmode hostap</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.1</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>freebsdap</replaceable> mode 11g channel 1</userinput></screen>
 
 	<para>Дахин <command>ifconfig</command> тушаалаар <devicename>wlan0</devicename> төхөөрөмжийн төлөв байдлыг шалгая:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
   wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	  ether 00:11:95:c3:0d:ac
 	  inet 192.168.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet autoselect mode 11g &lt;hostap&gt;
 	  status: running
 	  ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
 	  country US ecm authmode OPEN privacy OFF txpower 21.5 scanvalid 60
 	  protmode CTS wme burst dtimperiod 1 -dfs</screen>
 
 	<para><literal>hostap</literal> үг нь уг төхөөрөмжийг тухайн машин дээр хандах цэг болж ажиллаж байгааг нь илэрхийлж байна.</para>
 
 	<para>Тухайн төхөөрөмжийн ийм тохируулгыг машин асах үед нь хийгдэхээр тохируулъя гэж бодсон тохиолдолд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөрүүдийг оруулж өгөх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>wlans_ath0="wlan0"
 create_args_wlan0="wlanmode hostap"
 ifconfig_wlan0="inet <replaceable>192.168.0.1</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>freebsdap</replaceable> mode 11g channel <replaceable>1</replaceable>"</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Тухайн машин дээр хандах цэг нь нэвтрэх үйлдэл болон нууцлах үйлчилгээ ашиглахгүй ажиллах</title>
 
 	<para>Хэдийгээр хандах цэгийг нэвтрэх үйлдэл болон холболтын нууцлал ашиглахгүйгээр ажиллуулах нь тийм сайшаалтай биш боловч хандах цэгийн ажиллагааг шалгахын тулд ингэж тохируулж ажиллуулах шаардлага гардаг. Энэ тохируулга нь мөн хэрэглэгчтэй холбогдолтой хүндрэлүүдийг шийдэхэд бас хэрэглэгдэж болно.</para>
 
 	<para>Өмнө харуулснаар тохируулагдсан хандах цэгийг өөр утасгүй сүлжээтэй ажиллаж буй машинаас хайлт хийж олж болдог:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> up scan</userinput>
 SSID/MESH ID    BSSID              CHAN RATE   S:N     INT CAPS
 freebsdap       00:11:95:c3:0d:ac    1   54M -66:-96  100 ES   WME</screen>
 
 	<para>Хэрэглэгч машинаас хандах цэгийг ингэж олоод түүнтэй дараах маягаар холбогдож болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.2</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> ssid <replaceable>freebsdap</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
   wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	  ether 00:11:95:d5:43:62
 	  inet 192.168.0.2 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet OFDM/54Mbps mode 11g
 	  status: associated
 	  ssid freebsdap channel 1 (2412 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
 	  country US ecm authmode OPEN privacy OFF txpower 21.5 bmiss 7
 	  scanvalid 60 bgscan bgscanintvl 300 bgscanidle 250 roam:rssi 7
 	  roam:rate 5 protmode CTS wme burst</screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>WPA нууцлалтай хандах цэг болсон машин</title>
 
 	<para>Энэ хэсэгт хандах цэг болж ажиллаж буй &os; машиныг WPA нууцлалын бүртгэл хэрэглэх тухай өгүүлэх болно.  WPA нууцлалтай холбогдолтой болон WPA дээр суурилсан хэрэглэгчийн тохиргооны талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="network-wireless-wpa"> хэсгээс хараарай.</para>
 
 	<para><application>hostapd</application> нэртэй далд чөтгөр нь WPA-г ашиглаж буй хандах цэг дээр хэрэглэгчийг нэвтрүүлэх болон түлхүүр үг солилцох үйлдлүүдэд зориулагдсан байдаг.</para>
 
 	<para>Дараах жишээн дээр бүх тохиргооны үйлдлүүд нь хандах цэг болж ажиллаж буй &os; машин дээр гүйцэтгэгдэх болно. Хандах цэг зөв ажиллаж эхэлсэн үед <application>hostapd</application> далд чөтгөрийг автоматаар машиныг ачаалагдах үед зөвшөөрөхийн тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмж өгөх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>hostapd_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para><application>hostapd</application> далд чөтгөрийг тохируулахаасаа өмнө  <xref linkend="network-wireless-ap-basic"> хэсэгт заасан ерөнхий тохиргоог хийсэн эсэхээ магадлаарай.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>WPA-PSK</title>
 
 	  <para>WPA-PSK нь хэрэглэгчид нэвтрэх үйлдэл хийдэг сервер шаардлагагүй юм уу эсвэл боломжгүй болсон бага зэргийг сүлжээнд 
 	    зориулагдсан билээ.</para>
 
 	  <para>Тохиргоо нь <filename>/etc/hostapd.conf</filename> файлд хийгддэг:</para>
 
 	  <programlisting>interface=wlan0 <co id="co-ap-wpapsk-iface">
 debug=1 <co id="co-ap-wpapsk-dbug">
 ctrl_interface=/var/run/hostapd <co id="co-ap-wpapsk-ciface">
 ctrl_interface_group=wheel <co id="co-ap-wpapsk-cifacegrp">
 ssid=freebsdap <co id="co-ap-wpapsk-ssid">
 wpa=1 <co id="co-ap-wpapsk-wpa">
 wpa_passphrase=freebsdmall <co id="co-ap-wpapsk-pass">
 wpa_key_mgmt=WPA-PSK <co id="co-ap-wpapsk-kmgmt">
 wpa_pairwise=CCMP TKIP <co id="co-ap-wpapsk-pwise"></programlisting>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-iface">
 	      <para>Энэ талбар нь хандах цэг болж ажиллаж буй утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийг заадаг.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-dbug">
 		    <para><application>hostapd</application>-н гүйцэтгэж байгаа явцыг харуулалтын түвшинг заадаг талбар. <literal>1</literal> гэсэн утга нь хамгийн бага түвшинг зааж байгаа билээ.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-ciface">
 		    <para><literal>ctrl_interface</literal> гэсэн талбар нь <application>hostapd</application>-д хэрэглэгддэг  &man.hostapd.cli.8; төрлийн гадны програмуудтай холбогдоход хэрэглэгддэг домэйн сокет файлуудыг хадгалах сангийн байрлалыг зааж өгдөг. Энд анхдагч утга нь хэрэглэгдсэн байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-cifacegrp">
 	      <para><literal>ctrl_interface_group</literal> гэсэн мөрөнд хяналт хийдэг төхөөрөмж рүү хандаж болох бүлгийн нэр (энд <groupname>wheel</groupname> бүлгийг оруулсан) байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-ssid">
 	      <para>Энэ талбарт сүлжээний нэрийг оруулдаг.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-wpa">
 	      <para><literal>wpa</literal> талбар нь WPA нууцлалыг зөвшөөрдөг бөгөөд ямар бүртгэл шаардлагатайг нь тодорхойлж өгнө.  <literal>1</literal> гэсэн утга нь хандах цэгийг WPA-PSK нууцлалаар тохируулдаг.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-pass">
 	      <para><literal>wpa_passphrase</literal> талбарт ASCII тэмдэгтээр бичигдсэн WPA нэвтрэх үйлдлийн нууц үг агуулагддаг.</para>
 
 	      <warning>
 		<para>Болж өгвөл урт олон үсэгнээс бүтсэн таахад хялбар биш чангавтар нууц үг сонгох хэрэгтэй.</para>
 	      </warning>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-kmgmt">
 	      <para><literal>wpa_key_mgmt</literal> мөр нь хэрэглэж буй түлхүүр үгний зориулалтанд хамаатай. Манай тохиолдолд энэ нь WPA-PSK байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ap-wpapsk-pwise">
 	      <para><literal>wpa_pairwise</literal> талбар нь хандах цэгт тохиромжтой нууц хувиргалтуудыг харуулдаг. Энд TKIP (WPA) ба CCMP (WPA2) хувиргагчид хоёулаа хүлээн зөвшөөрөгдөнө. CCMP хувиргагч нь TKIP-н бас нэг хувилбар бөгөөд боломжтой бол үүнийг илүүд үзэх хэрэгтэй. TKIP хувиргагчийг CCMP хувиргагч хэрэглэх боломжгүй үед л сонгох нь зүйтэй.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 
 	  <para>Дараагийн алхам нь <application>hostapd</application>-г эхлүүлэх:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root <userinput>/etc/rc.d/hostapd forcestart</userinput></screen>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
   wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 2290
 	  inet 192.168.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  inet6 fe80::211:95ff:fec3:dac%ath0 prefixlen 64 scopeid 0x4
 	  ether 00:11:95:c3:0d:ac
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet autoselect mode 11g &lt;hostap&gt;
 	  status: associated
 	  ssid freebsdap channel 1 bssid 00:11:95:c3:0d:ac
 	  authmode WPA2/802.11i privacy MIXED deftxkey 2 TKIP 2:128-bit txpowmax 36 protmode CTS dtimperiod 1 bintval 100</screen>
 
 	<para>Хандах цэг одоо ажиллагаанд орсон бөгөөд хэрэглэгчийн зүгээс холбогдох тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="network-wireless-wpa"> хэсгээс харна уу. Хандах цэгт холбогдсон төхөөрөмжүүдийг <command>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> list
 	  sta</command> гэсэн тушаалаар харж болно.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>WEP нууцлал хэрэглэж хандах цэг болсон машин</title>
 
 	<para>Ямар ч нэвтрэх үйлдэл хэрэглэдэггүй учраас амархан дайралтад өртдөгийн улмаас WEP нууцлалын хувиргуурыг хэрэглэх нь тийм сайшаалтай биш. Зарим худалдаанд хэрэглэгдэж буй утасгүй сүлжээний картууд нь зөвхөн WEP нууцлалын бүртгэл хэрэглэдэг ба ийм картуудыг хандах цэг болгож хэрэглэхээр бол хэрэглэгчийн таних үйлдэл хийхээр тохируулах боломж байхгүй байх болно.</para>
 
 	<para>Утасгүй сүлжээний төхөөрөмж тэгэхээр одоо hostap горимд ажиллаж болох бөгөөд шаардлагатай зөв SSID дугаар болон IP хаягаа авах шаардлагатай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable> wlanmode hostap</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> inet <replaceable>192.168.0.1</replaceable> netmask <replaceable>255.255.255.0</replaceable> \
 	ssid <replaceable>freebsdap</replaceable> wepmode on weptxkey <replaceable>3</replaceable> wepkey <replaceable>3:0x3456789012</replaceable> mode 11g</userinput></screen>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><literal>weptxkey</literal> гэдэг нь дамжуулалтад WEP нууцлал хэрэглэхийг зааж өгч байна. Энд бид гуравдугаар түлхүүрийг (түлхүүрийн дугаар нь <literal>1</literal> гэсэн тоогоор эхэлдэг) хэрэглэсэн байна. Энэ сонголт нь дамжуулагдах өгөгдлийг хувиргахад хэрэглэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>wepkey</literal> гэдэг нь WEP түлхүүрийг сонгосныг зааж байна. Энэ нь <replaceable>index:key</replaceable> гэсэн хэлбэртэй байдаг ба хэрэв эхний дугаарлалт нь заагдаагүй бол түлхүүр нь <literal>1</literal> гэж суугддаг. Тэгэхээр хэрэв эхний түлхүүрээс өөр түлхүүр хэрэглэх шаардлагатай бол эхний дугаарлалтыг нь зааж өгөх шаардлагатай гэсэн үг.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Ингээд дахин <command>ifconfig</command> тушаалыг ашиглаж <devicename>wlan0</devicename> төхөөрөмжийн төлөв байдлыг шалгаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable></userinput>
   wlan0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	  ether 00:11:95:c3:0d:ac
 	  inet 192.168.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
 	  media: IEEE 802.11 Wireless Ethernet autoselect mode 11g &lt;hostap&gt;
 	  status: running
 	  ssid freebsdap channel 4 (2427 Mhz 11g) bssid 00:11:95:c3:0d:ac
 	  country US ecm authmode OPEN privacy ON deftxkey 3 wepkey 3:40-bit
 	  txpower 21.5 scanvalid 60 protmode CTS wme burst dtimperiod 1 -dfs</screen>
 
 	<para>Өөр утасгүй холбогддог машинаас хандах цэгийг хайж шалгаж болдог:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>ath0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> up scan</userinput>
 SSID            BSSID              CHAN RATE  S:N   INT CAPS
 freebsdap       00:11:95:c3:0d:ac    1   54M 22:1   100 EPS</screen>
 
 	<para>Хэрэглэгчийн машинаас хандах цэгийг олоод зөв тохиргоог нь зааж өгөн (дугаар түлхүүр гэх мэт) холбогдох тухай дэлгэрэнгүй зааврыг <xref linkend="network-wireless-wep"> хэсгээс харна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Утастай болон утасгүй холболтыг ашиглах нь</title>
 
       <para>Утастай сүлжээний холболт нь илүү сайн ажиллагаа болон 
 	найдвартай байдлыг хангадаг бол утасгүй сүлжээний холболт 
 	нь уян хатан байдал, зөөх боломжийг бүрдүүлдэг бөгөөд 
 	зөөврийн компьютер ашигладаг хэрэглэгчид ихэвчлэн эдгээрийг 
 	хамтад нь ашиглаж хооронд нь чөлөөтэй шилжиж байхыг хүсдэг.</para>
 
       <para>&os; дээр хоёр болон түүнээс олон сүлжээний интерфэйсийг 
 	нийлүүлж <quote>failover</quote> горимоор ашиглах боломжтой 
 	бөгөөд энэ нь сүлжээний интерфэйсүүдээс хамгийн боломжтойг 
 	ашиглаж холболтын төлөв өөрчлөгдөхөд үйлдлийн системийн тусламжтайгаар 
 	автоматаар өөр холболт руу шилжих боломж юм.</para>
 
       <para>Бид холболт нийлүүлэх болон failover горимыг 
 	<xref linkend="network-aggregation"> хэсэгт авч үзэх бөгөөд 
 	  утастай болон утасгүй холболтыг ашиглах талаарх жишээ 
 	  <xref linkend="networking-lagg-wired-and-wireless"> хэсэгт бас 
 	    байгаа болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлах</title>
 
       <para>Хэрэв та утасгүй сүлжээндээ асуудалтай байгаа бол асуудлыг олж 
 	засварлахад туслах хэд хэдэн алхмууд байдаг.</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хайлт хийж байхдаа та хандалтын цэгийг олж харахгүй байгаа бол 
 		та өөрийн утасгүй төхөөрөмжөө тодорхой хэдэн сувгууд дээр 
 		хязгаарлаж тохируулаагүй эсэхээ шалгаарай.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв та хандалтын цэгт холбогдож чадахгүй байгаа бол таны станцын 
 		тохиргоо хандалтын цэгийн аль нэгтэй тохирч байгаа эсэхийг шалгаарай. 
 		Үүнд нэвтрэлт танилтын схем болон аюулгүй байдлын протоколууд 
 		хамаарна. Өөрийн тохиргоогоо аль болох хялбаршуулах хэрэгтэй. 
 		Хэрэв та WPA эсвэл WEP зэрэг аюулгүй байдлын протоколыг 
 		ашиглаж байгаа бол хандалтын цэгийг нээлттэй нэвтрэлт танилтад зориулж 
 		ямар нэгэн аюулгүй байдлын хамгаалалтгүй тохируулж урсгал 
 		дамжиж байгаа эсэхийг үзэх хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хандалтын цэгт холбогдсоныхоо дараа &man.ping.8; зэрэг 
 		хялбар хэрэгслүүдийг ашиглаад ямар ч аюулгүй байдлын тохиргоог 
 		оношилж болно.</para>
 
 	  <para><command>wpa_supplicant</command> нь илүү дибаг хийх 
 		дэмжлэгтэй байдаг; үүнийг <option>-dd</option> сонголттой 
 		гараар ажиллуулж системийн бүртгэлүүдийг шалгах хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Мөн олон доод түвшний дибаг хийх хэрэгслүүд бас байдаг. Та 
 		802.11 протоколын дэмжлэг давхаргад дибаг мэдэгдлүүдийг 
 		<filename>/usr/src/tools/tools/net80211</filename> дахь 
 		<command>wlandebug</command> програмыг ашиглан идэвхжүүлж 
 		болно. Жишээ нь:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>wlandebug -i <replaceable>ath0</replaceable> +scan+auth+debug+assoc</userinput>
   net.wlan.0.debug: 0 =&gt; 0xc80000&lt;assoc,auth,scan&gt;</screen>
 
 	  <para>тушаал нь хандалтын цэгүүдийг хайх болон холбоог зохион байгуулах 
 		802.11 протоколын мэдээлэл солилцоонуудыг хийхтэй холбоотой 
 		консолын мэдэгдлүүдийг идэвхжүүлэхэд ашиглагдаж болох юм.</para>
 
 	  <para>802.11 давхаргын арчилж байдаг олон ашигтай статистикууд бас 
 		байдаг; эдгээр мэдээллүүдийг <command>wlanstats</command> 
 		хэрэгсэл харуулах болно. Эдгээр статистикууд нь 802.11 давхаргаар 
 		танигдсан бүх алдаануудыг таних ёстой. Гэхдээ 802.11 давхаргаас доош 
 		орших төхөөрөмжийн драйверууд дээр танигдсан зарим алдаанууд нь 
 		харуулагдахгүй байж болохыг санаарай. Төхөөрөмжтэй холбоотой 
 		асуудлуудыг оношлохын тулд та драйверийн баримтаас лавлах хэрэгтэй юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хэрэв дээрх мэдээлэл асуудлыг тодруулахад тань туслахгүй байгаа бол 
 	дээрх хэрэгслүүдээс гарсан гаралтыг оруулж асуудлынхаа тайланг илгээгээрэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-bluetooth">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Пав</firstname>
           <surname>Лукистник</surname>
           <contrib>Бичсэн </contrib>
           <affiliation>
 	    <address><email>pav@FreeBSD.org</email></address>
           </affiliation>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Bluetooth</title>
 
     <indexterm><primary>Bluetooth</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
       <para>Bluetooth нь 10 метрийн дотор 2.4 GHz давтамжийн лицензжүүлээгүй 
 	зурваст ажиллах хувийн сүлжээнүүд үүсгэхэд зориулагдсан утасгүй технологи юм. 
 	Сүлжээнүүд нь үүрэн утас, гарын цахим жижиг хэрэгслүүд, болон зөөврийн 
 	компьютерууд зэрэг зөөврийн төхөөрөмжүүдээс ad-hoc ихэвчлэн бүрдүүлдэг. 
 	Бусад түгээмэл утасгүй технологиудаас ялгаатай тал нь Wi-Fi, Bluetooth нь 
 	илүү өндөр түвшний үйлчилгээний хувийн тохиргоонуудыг санал болгодог, өөрөөр 
 	хэлбэл FTP-тэй адил файлын серверүүд, файл түлхэх, дуу дамжуулалт, 
 	цуваа шугамын эмуляц зэрэг олныг дурдаж болно.</para>
 
       <para>&os; дэх Bluetooth стек нь Netgraph тогтолцоог ашиглан хийгдсэн 
 	байдаг (&man.netgraph.4;-г үзнэ үү). Олон төрлийн Bluetooth USB хамгаалах 
 	төхөөрөмжүүд (dongle) &man.ng.ubt.4; драйвераар дэмжигдсэн байдаг. 
 	Broadcom BCM2033 бичил схем дээр суурилсан Bluetooth төхөөрөмжүүд нь 
 	&man.ubtbcmfw.4; болон &man.ng.ubt.4; драйверуудаар дэмжигдсэн байдаг. 
 	3Com Bluetooth PC Карт 3CRWB60-A нь &man.ng.bt3c.4; драйвераар 
 	дэмжигдсэн байдаг. Цуваа болон UART дээр суурилсан Bluetooth төхөөрөмжүүд нь 
 	&man.sio.4;, &man.ng.h4.4; болон &man.hcseriald.8; драйверуудаар 
 	дэмжигдсэн. Энэ хэсэг нь USB Bluetooth dongle-ийн хэрэглээг тайлбарлах 
 	болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Төхөөрөмжид залгах нь</title>
       <para>Анхдагчаар Bluetooth төхөөрөмжийн драйверууд нь цөмийн модуль хэлбэрээр 
 	байдаг. Төхөөрөмжийг залгахаасаа өмнө та драйверийг цөмд дуудаж ачаалах хэрэгтэй 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kldload ng_ubt</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв Bluetooth төхөөрөмж системийг эхлүүлэх явцад системд байх юм бол 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлаас модулийг дуудна:</para>
 
       <programlisting>ng_ubt_load="YES"</programlisting>
 
       <para>Өөрийн USB dongle-ийг залга. Консол (эсвэл syslog) дээр доор дурдсантай төстэй 
 	гаралт гарч ирэх болно:</para>
 
       <screen>ubt0: vendor 0x0a12 product 0x0001, rev 1.10/5.25, addr 2
 ubt0: Interface 0 endpoints: interrupt=0x81, bulk-in=0x82, bulk-out=0x2
 ubt0: Interface 1 (alt.config 5) endpoints: isoc-in=0x83, isoc-out=0x3,
       wMaxPacketSize=49, nframes=6, buffer size=294</screen>
 
       <para><filename>/etc/rc.d/bluetooth</filename> скрипт нь
 	Bluetooth стекийг эхлүүлэх болон зогсооход хэрэглэгддэг. Төхөөрөмжийг 
 	салгахаасаа өмнө стекийг зогсоох нь зөв байдаг, гэхдээ энэ нь (ихэвчлэн) сүйрлийн биш 
 	байдаг. Стекийг эхлүүлж байхад доор дурдсантай төстэй гаралтыг та хүлээн авах 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/bluetooth start ubt0</userinput>
 BD_ADDR: 00:02:72:00:d4:1a
 Features: 0xff 0xff 0xf 00 00 00 00 00
 &lt;3-Slot&gt; &lt;5-Slot&gt; &lt;Encryption&gt; &lt;Slot offset&gt;
 &lt;Timing accuracy&gt; &lt;Switch&gt; &lt;Hold mode&gt; &lt;Sniff mode&gt;
 &lt;Park mode&gt; &lt;RSSI&gt; &lt;Channel quality&gt; &lt;SCO link&gt;
 &lt;HV2 packets&gt; &lt;HV3 packets&gt; &lt;u-law log&gt; &lt;A-law log&gt; &lt;CVSD&gt;
 &lt;Paging scheme&gt; &lt;Power control&gt; &lt;Transparent SCO data&gt;
 Max. ACL packet size: 192 bytes
 Number of ACL packets: 8
 Max. SCO packet size: 64 bytes
 Number of SCO packets: 8</screen>
 
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>HCI</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>Host Controller Interface (HCI) буюу Хостын Хянагчийн Интерфэйс</title>
 
       <para>Host Controller Interface (HCI) буюу Хостын Хянагчийн Интерфэйс нь 
 	үндсэн зурвасын хянагч болон холболтын менежерт тушаалын интерфэйсийг,  
 	тоног төхөөрөмжийн төлөв болон хяналтын регистрүүдэд хандалтыг өгдөг байна. 
 	Энэ интерфэйс нь Bluetooth-ийн үндсэн зурвасын боломжуудад хандах нэгэн 
 	хэвийн аргыг олгодог. Хост дээрх HCI давхарга нь өгөгдөл болон тушаалуудыг 
 	Bluetooth тоног төхөөрөмж дээрх HCI firmware-тэй солилцдог. 
 	Хостын Хянагчийн Тээврийн Давхаргын (өөрөөр хэлбэл физик шугам) драйвер нь 
 	HCI давхаргуудад нэг нь нөгөөдөө мэдээлэл солилцох боломжоор хангаж 
 	өгдөг.</para>
 
       <para><emphasis>hci</emphasis> төрлийн ганц Netgraph цэг ганц Bluetooth
 	төхөөрөмжийн хувьд үүсдэг. HCI цэг нь Bluetooth төхөөрөмжийн драйверийн цэгт 
 	(доош) болон L2CAP цэгт (дээш) ихэвчлэн холбогддог. Бүх HCI үйлдлүүд нь 
 	төхөөрөмжийн драйверийн цэг дээр биш HCI цэг дээр хийгдэх ёстой. HCI цэгийн 
 	анхдагч нэр нь <quote>devicehci</quote> юм. Илүү дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг &man.ng.hci.4; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para>Хамгийн нийтлэг ажлуудын нэг нь RF-ийн ойр Bluetooth төхөөрөмжүүдийг 
 	олох явдал юм. Энэ үйлдлийг <emphasis>inquiry</emphasis> буюу 
 	лавлагаа гэдэг. Лавлагаа болон бусад HCI-тэй холбоотой үйлдлүүд нь 
 	&man.hccontrol.8; хэрэгслээр хийгддэг. Доорх жишээ нь ойр орчим ямар 
 	Bluetooth төхөөрөмжүүд байгааг хэрхэн олохыг харуулж байна. Та төхөөрөмжүүдийн 
 	жагсаалтыг хэдхэн секундэд авах ёстой. Алсын төхөөрөмж нь 
 	<emphasis>илрүүлэгдэх</emphasis> горимд байгаа тохиолдолд лавлагаанд зөвхөн 
 	хариулах болно гэдгийг санаарай.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>hccontrol -n ubt0hci inquiry</userinput>
 Inquiry result, num_responses=1
 Inquiry result #0
        BD_ADDR: 00:80:37:29:19:a4
        Page Scan Rep. Mode: 0x1
        Page Scan Period Mode: 00
        Page Scan Mode: 00
        Class: 52:02:04
        Clock offset: 0x78ef
 Inquiry complete. Status: No error [00]</screen>
 
       <para><literal>BD_ADDR</literal> нь Bluetooth төхөөрөмжийн 
 	сүлжээний картанд байдаг MAC хаягууд шиг давтагдашгүй хаяг юм. Энэ хаяг нь 
 	төхөөрөмжтэй холбогдоход цаашид хэрэг болдог. BD_ADDR-т хүн уншиж 
 	болохоор нэр өгөх боломжтой байдаг. <filename>/etc/bluetooth/hosts</filename>
 	файл нь мэдэгдэж байгаа Bluetooth хостуудын тухай мэдээллийг 
 	агуулдаг. Дараах жишээ нь алсын төхөөрөмжид өгсөн хүн уншиж болохоор нэрийг 
 	хэрхэн авч болохыг үзүүлж байна:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>hccontrol -n ubt0hci remote_name_request 00:80:37:29:19:a4</userinput>
 BD_ADDR: 00:80:37:29:19:a4
 Name: Pav's T39</screen>
 
       <para>Хэрэв та лавлагааг алсын Bluetooth төхөөрөмж дээр хийх юм бол энэ нь 
 	таны компьютерийг <quote>your.host.name (ubt0)</quote> хэлбэрээр 
 	олох болно. Локал төхөөрөмжид өгсөн нэрийг ямар ч үед өөрчилж болно.</para>
 
       <para>Bluetooth систем нь цэгээс-цэгт-хүрэх (point-to-point) 
 	эсвэл цэгээс-олон-цэгт-хүрэх (point-to-multipoint) холболтын боломжийг олгодог. 
 	Цэгээс-олон-цэгт-хүрэх (point-to-multipoint) холболтод холболт нь 
 	хэд хэдэн Bluetooth төхөөрөмжүүдийн хооронд хуваалцан хэрэглэгддэг. Дараах
 	жишээ нь локал төхөөрөмжийн хувьд идэвхтэй үндсэн зурвасын холболтуудын 
 	жагсаалтыг хэрхэн авахыг үзүүлж байна:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>hccontrol -n ubt0hci read_connection_list</userinput>
 Remote BD_ADDR    Handle Type Mode Role Encrypt Pending Queue State
 00:80:37:29:19:a4     41  ACL    0 MAST    NONE       0     0 OPEN</screen>
 
       <para><emphasis>connection handle</emphasis> буюу <emphasis>холболтын гар</emphasis> 
 	нь үндсэн зурвасын холболтыг дуусгах шаардлагатай үед ашигтай байдаг. 
 	Үүнийг гараар хийхийг ерөнхийдөө шаарддаггүйг санаарай. Стек нь идэвхгүй байгаа 
 	үндсэн зурвасын холболтуудыг автоматаар дуусгах болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>hccontrol -n ubt0hci disconnect 41</userinput>
 Connection handle: 41
 Reason: Connection terminated by local host [0x16]</screen>
 
       <para>HCI тушаалуудын бүрэн жагсаалыг <command>hccontrol help</command> 
 	гэж лавлана уу. HCI тушаалуудын ихэнх нь супер хэрэглэгчийн зөвшөөрлүүдийг 
 	шаарддаггүй.</para>
 
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>L2CAP</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>Logical Link Control and Adaptation Protocol (L2CAP) буюу 
 	Логик Холболтын Хяналт ба Тааруулах Протокол</title>
 
       <para>Логик Холболтын Хяналт ба Тааруулах Протокол (L2CAP) нь 
 	холболт дээр тулгуурласан болон холболтгүй (connection-oriented and 
 	connectionless) өгөгдлийн үйлчилгээнүүдийг протокол олон хуваагдах (multiplex) 
 	чадвар болон сегмент болгож дахин цуглуулах үйлдэлтэй цуг дээд түвшний 
 	протоколуудад хангаж өгдөг. L2CAP нь уртаараа 64 килобайт хүртэл хэмжээний 
 	L2CAP пакетуудыг дамжуулж хүлээн авахыг өндөр түвшний протоколууд болон 
 	програмуудад зөвшөөрдөг.</para>
 
       <para>L2CAP нь <emphasis>сувгууд</emphasis> гэсэн ойлголт дээр тулгуурладаг. 
 	Суваг нь үндсэн зурвасын холболт дээрх логик холболт юм. Суваг бүр ганц протоколд 
 	олноос нэг уруу чиглэсэн загвараар уягдсан байдаг. Олон сувгууд нэг протоколд 
 	уягдаж болдог боловч нэг сувгийг олон протоколд уяж болдоггүй. Суваг дээр 
 	хүлээн авсан L2CAP пакет бүр зохих дээд түвшний протокол уруу чиглүүлэгддэг. 
 	Олон сувгууд нь нэг үндсэн зурвасын холболтыг хуваалцаж болно.</para>
 
       <para><emphasis>l2cap</emphasis> төрлийн ганц Netgraph цэг ганц Bluetooth 
 	төхөөрөмжийн хувьд үүсгэгддэг. L2CAP цэг нь Bluetooth HCI цэг  (доош) болон 
 	Bluetooth сокетуудад (дээш) ихэвчлэн холбогддог. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.ng.l2cap.4; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para>Ашигтай тушаал бол бусад хэрэгслүүд уруу ping хийхэд хэрэглэгддэг 
 	&man.l2ping.8; тушаал юм. Зарим нэг Bluetooth шийдлүүд нь тэдэн уруу 
 	илгээсэн бүх өгөгдлийг буцаахгүй байж болох учраас дараах жишээн дээрх 
 	<literal>0 bytes</literal> гэдэг нь хэвийн юм.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>l2ping -a 00:80:37:29:19:a4</userinput>
 0 bytes from 0:80:37:29:19:a4 seq_no=0 time=48.633 ms result=0
 0 bytes from 0:80:37:29:19:a4 seq_no=1 time=37.551 ms result=0
 0 bytes from 0:80:37:29:19:a4 seq_no=2 time=28.324 ms result=0
 0 bytes from 0:80:37:29:19:a4 seq_no=3 time=46.150 ms result=0</screen>
 
       <para>&man.l2control.8; хэрэгсэл нь L2CAP цэгүүд дээр төрөл бүрийн үйлдлүүдийг 
 	хийдэг. Энэ жишээ нь логик холболтуудын (сувгууд) жагсаалт болон локал төхөөрөмжийн 
 	хувьд үндсэн зурвасын жагсаалтыг хэрхэн авахыг үзүүлж байна:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>l2control -a 00:02:72:00:d4:1a read_channel_list</userinput>
 L2CAP channels:
 Remote BD_ADDR     SCID/ DCID   PSM  IMTU/ OMTU State
 00:07:e0:00:0b:ca    66/   64     3   132/  672 OPEN
 &prompt.user; <userinput>l2control -a 00:02:72:00:d4:1a read_connection_list</userinput>
 L2CAP connections:
 Remote BD_ADDR    Handle Flags Pending State
 00:07:e0:00:0b:ca     41 O           0 OPEN</screen>
 
       <para>Өөр нэг оношлогооны хэрэгсэл бол &man.btsockstat.1; юм. Энэ нь 
 	&man.netstat.1;-ийн хийдэгтэй төстэйг хийдэг, гэхдээ зөвхөн Bluetooth сүлжээтэй 
 	холбоотой өгөгдлийн бүтцүүдийн хувьд хийдэг. Доорх жишээ нь дээрх &man.l2control.8;-ийн 
 	нэгэн адил логик холболтыг харуулж байна.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>btsockstat</userinput>
 Active L2CAP sockets
 PCB      Recv-Q Send-Q Local address/PSM       Foreign address   CID   State
 c2afe900      0      0 00:02:72:00:d4:1a/3     00:07:e0:00:0b:ca 66    OPEN
 Active RFCOMM sessions
 L2PCB    PCB      Flag MTU   Out-Q DLCs State
 c2afe900 c2b53380 1    127   0     Yes  OPEN
 Active RFCOMM sockets
 PCB      Recv-Q Send-Q Local address     Foreign address   Chan DLCI State
 c2e8bc80      0    250 00:02:72:00:d4:1a 00:07:e0:00:0b:ca 3    6    OPEN</screen>
 
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>RFCOMM</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>RFCOMM Протокол</title>
 
       <para>RFCOMM протокол нь L2CAP протоколын дээгүүр цуваа портуудыг эмуляц хийх 
 	боломжийг хангадаг. Энэ протокол нь ETSI стандарт TS 07.10 дээр суурилсан юм. 
 	RFCOMM нь RS-232 (EIATIA-232-E) цуваа портуудын 9 замыг эмуляц хийх нэмэлт 
 	бэлтгэл бүхий ердийн тээвэрлэх протокол юм. RFCOMM протокол нь хоёр Bluetooth 
 	төхөөрөмжийн хооронд 60 хүртэлх зэрэг холболтуудыг (RFCOMM сувгууд) 
 	дэмждэг.</para>
 
       <para>RFCOMM-ийн хувьд өөр өөр төхөөрөмжүүд (холбооны төгсгөлийн цэгүүд) 
 	дээр ажиллаж байгаа хоёр програм болон тэдгээрийн хоорондын холбооны сегмент 
 	 холбооны бүрэн замд ордог. RFCOMM нь төхөөрөмжүүд дээр байгаа цуваа портуудыг ашигладаг 
 	програмуудад зориулагдсан юм. Холбооны сегмент нь нэг төхөөрөмжөөс нөгөө уруу 
 	холбогдсон (шууд холболт) Bluetooth холбоос юм.</para>
 
       <para>RFCOMM нь шууд холболтын үед төхөөрөмжүүдийн хоорондох холболт 
 	эсвэл сүлжээний хувьд төхөөрөмж болон модемийн хоорондох холболтод зөвхөн 
 	санаа тавьдаг. RFCOMM нь нэг талдаа Bluetooth утасгүй технологийг ашиглаж
 	холбогддог бөгөөд нөгөө талдаа утастай интерфэйсээр хангадаг модулиуд зэрэг бусад 
 	тохиргоонуудыг дэмждэг.</para>
 
       <para>&os; дээр RFCOMM протокол нь Bluetooth сокетуудын давхаргад хийгддэг.</para>
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>хослох</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>Төхөөрөмжүүдийг хослох</title>
 
       <para>Анхдагчаар Bluetooth холбоонд нэвтрэлт танилт хийгддэггүй бөгөөд ямар ч 
 	төхөөрөмж ямар ч төхөөрөмжтэй ярилцаж чаддаг. Bluetooth төхөөрөмж (жишээ нь 
 	үүрэн утас) тухайн нэг үйлчилгээг (жишээ нь Dial-Up үйлчилгээ) хангахын тулд 
 	нэвтрэлт танилтыг шаарддаг байхаар байж болно. Bluetooth нэвтрэлт танилт нь 
 	хэвийн үед <emphasis>PIN кодуудаар</emphasis> хийгддэг. Хоёр төхөөрөмжийн 
 	хувьд хэрэглэгч адил PIN кодыг оруулах шаардлагатай. Хэрэглэгч PIN код оруулсны 
 	дараа хоёр төхөөрөмж <emphasis>холболтын түлхүүр</emphasis> үүсгэнэ. 
 	Түүний дараа холболтын түлхүүр нь уг төхөөрөмжүүд дээрээ эсвэл байнгын хадгалалтад 
 	хадгалагдаж болно. Дараагийн удаа хоёр төхөөрөмж нь урьд нь үүсгэсэн холболтын 
 	түлхүүрээ ашиглах болно. Энэ тайлбарласан процедурыг <emphasis>pairing</emphasis> 
 	буюу <emphasis>хослох</emphasis> гэж нэрлэдэг. Ямар нэг төхөөрөмж холболтын 
 	түлхүүрийг гээх юм бол хослолтыг дахин хийх ёстой.</para>
 
       <para>&man.hcsecd.8; дэмон нь бүх Bluetooth нэвтрэлт танилтын хүсэлтүүдтэй 
 	ажиллах үүрэгтэй. Анхдагч тохиргооны файл нь 
 	<filename>/etc/bluetooth/hcsecd.conf</filename> юм. Дурын <quote>1234</quote> 
 	гэж тохируулагдсан PIN кодтой үүрэн утасны жишээ хэсгийг доор үзүүлэв:</para>
 
       <programlisting>device {
         bdaddr  00:80:37:29:19:a4;
         name    "Pav's T39";
         key     nokey;
         pin     "1234";
       }</programlisting>
 
       <para>PIN код дээр хязгаарлалт байдаггүй (уртаас гадна). Зарим төхөөрөмжүүдэд 
 	(жишээ нь Bluetooth чихэвчнүүд) тогтмол PIN код цуг бүтээгдсэн байж болох юм. 
 	<option>-d</option> тохируулга нь &man.hcsecd.8; дэмонг нүүрэнд үлдэж 
 	ажиллахыг заадаг бөгөөд ингэснээр юу болж байгааг харах боломжтой юм. 
 	Хослолыг хүлээн авч алсын төхөөрөмж уруу Bluetooth холболт эхлүүлэхээр  
 	алсын төхөөрөмжийг тохируулна. Алсын төхөөрөмж нь хослол хийлтийг хүлээн авсан гэдгээ 
 	хэлж PIN код хүсэх ёстой. <filename>hcsecd.conf</filename> файлд 
 	байгаатай адил PIN код оруулаарай. Одоо таны PC болон алсын төхөөрөмж 
 	хосолсон байна. Өөрөөр та хослол хийлтийг алсын төхөөрөмж дээр эхлүүлж болно.</para>
 
-      <para>&os; 5.5, 6.1 болон түүнээс шинэ хувилбаруудад <application>hcsecd</application>-г 
+      <para><application>hcsecd</application>-г 
 	систем эхлэхэд автоматаар эхлүүлэхийн тулд дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд нэмэн хийж болно:</para>
 
       <programlisting>hcsecd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para><application>hcsecd</application> дэмоны гаралтын жишээг доор 
 	үзүүлэв:</para>
 
 <programlisting>hcsecd[16484]: Got Link_Key_Request event from 'ubt0hci', remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4
 hcsecd[16484]: Found matching entry, remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4, name 'Pav's T39', link key doesn't exist
 hcsecd[16484]: Sending Link_Key_Negative_Reply to 'ubt0hci' for remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4
 hcsecd[16484]: Got PIN_Code_Request event from 'ubt0hci', remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4
 hcsecd[16484]: Found matching entry, remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4, name 'Pav's T39', PIN code exists
 hcsecd[16484]: Sending PIN_Code_Reply to 'ubt0hci' for remote bdaddr 0:80:37:29:19:a4</programlisting>
 
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>SDP</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>Service Discovery Protocol (SDP) буюу Үйлчилгээ Илрүүлэх Протокол</title>
       <para>Service Discovery Protocol (SDP) буюу Үйлчилгээ Илрүүлэх Протокол нь 
 	сервер програмуудын үзүүлдэг үйлчилгээнүүдийн байгаа эсэх болон тэдгээр 
 	үйлчилгээнүүдийн шинж чанаруудыг илрүүлэх боломжийг клиент програмуудад олгодог. 
 	Үйлчилгээний шинж чанарууд нь санал болгосон үйлчилгээний төрөл эсвэл ангилал болон 
 	үйлчилгээг хэрэглэхэд шаардагдах арга зам юм уу эсвэл протоколын мэдээллийг 
 	агуулдаг.</para>
 
       <para>SDP-д SDP сервер болон SDP клиентийн хоорондох холбоо ордог. Сервер нь 
 	сервертэй холбоотой үйлчилгээнүүдийн шинж чанаруудыг тайлбарладаг үйлчилгээний 
 	бичлэгүүдийн жагсаалтыг арчилж байдаг. Үйлчилгээний бичлэг бүр ганц үйлчилгээний 
 	талаар мэдээллийг агуулдаг. SDP серверийн арчилж байдаг үйлчилгээний бичлэгээс 
 	клиент SDP хүсэлт илгээн мэдээллийг авч болно. Хэрэв клиент эсвэл клиенттэй 
 	холбоотой програм нь үйлчилгээг ашиглахаар шийдвэл үйлчилгээг хэрэглэхийн тулд 
 	үйлчилгээ үзүүлэгч уруу тусдаа холболт нээх ёстой. SDP нь үйлчилгээнүүд болон 
 	тэдгээрийн шинж чанаруудыг илрүүлэх арга замаар хангадаг боловч тэдгээр үйлчилгээнүүдийг 
 	хэрэглэх арга замуудаар хангадаггүй юм.</para>
 
       <para>Хэвийн үед SDP клиент нь үйлчилгээнүүдийн зарим хүссэн онцгой шинжүүд дээр тулгуурлан
 	үйлчилгээнүүдийг хайдаг. Гэхдээ үйлчилгээнүүдийн талаар урьд нь ямар ч мэдээлэл байхгүй 
 	байхад SDP серверийн үйлчилгээний бичлэгүүдээр тайлбарлагдсан үйлчилгээнүүдийн ямар 
 	төрлүүд байгааг олохыг хүсэх үеүүд байдаг. Санал болгосон дурын үйлчилгээнүүдийг 
 	хайх процесс нь <emphasis>browsing</emphasis> буюу <emphasis>үзэх</emphasis> 
 	гэгддэг.</para>
  
       <para>Bluetooth SDP сервер &man.sdpd.8; болон тушаалын мөрийн клиент 
 	&man.sdpcontrol.8; нь стандарт &os; суулгацад орсон байдаг. Дараах жишээ нь 
 	SDP үзэх хүсэлтийг хэрхэн хийж байгаа харуулж байна.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>sdpcontrol -a 00:01:03:fc:6e:ec browse</userinput>
 Record Handle: 00000000
 Service Class ID List:
         Service Discovery Server (0x1000)
 Protocol Descriptor List:
         L2CAP (0x0100)
                 Protocol specific parameter #1: u/int/uuid16 1
                 Protocol specific parameter #2: u/int/uuid16 1
 
 Record Handle: 0x00000001
 Service Class ID List:
         Browse Group Descriptor (0x1001)
 
 Record Handle: 0x00000002
 Service Class ID List:
         LAN Access Using PPP (0x1102)
 Protocol Descriptor List:
         L2CAP (0x0100)
         RFCOMM (0x0003)
                 Protocol specific parameter #1: u/int8/bool 1
 Bluetooth Profile Descriptor List:
         LAN Access Using PPP (0x1102) ver. 1.0
 </screen>
 
       <para>... гэх мэт байна. Үйлчилгээ болгон шинж чанаруудтай байгааг анхаараарай
 	(жишээ нь RFCOMM суваг). Үйлчилгээнээс хамаараад та зарим нэг шинж чанаруудын 
 	талаар тэмдэглэгээ хийж авах хэрэгтэй болж болох юм. Зарим Bluetooth шийдлүүд нь 
 	үйлчилгээ үзэх боломжийг дэмждэггүй бөгөөд хоосон жагсаалт буцааж болох юм. 
 	Энэ тохиолдолд тодорхой үйлчилгээг хайх боломжтой байдаг. Доорх жишээ нь 
 	OBEX-ийн Обьект Түлхэх (OPUSH) үйлчилгээг хэрхэн хайхыг үзүүлж байна:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>sdpcontrol -a 00:01:03:fc:6e:ec search OPUSH</userinput></screen>
 
       <para>&os; дээр Bluetooth клиентүүдэд үйлчилгээнүүдийг санал болохдоо 
-	&man.sdpd.8; серверийн тусламжтайгаар хийдэг. &os; 5.5, 6.1 болон 
-	түүнээс дээш хувилбарууд дээр <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
+	&man.sdpd.8; серверийн тусламжтайгаар хийдэг. <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	дараах мөрийг нэмж болно:</para>
 
       <programlisting>sdpd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь <application>sdpd</application> дэмонг ингэж эхлүүлж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sdpd start</userinput></screen>
 
       <para>Алсын клиентүүдэд Bluetooth үйлчилгээг үзүүлэхийг хүссэн локал серверийн 
 	програм нь үйлчилгээг SDP дэмонд бүртгэх болно. Ийм програмуудын нэг нь 
 	&man.rfcomm.pppd.8; юм. Эхэлснийхээ дараа энэ нь Bluetooth LAN үйлчилгээг 
 	локал SDP дэмонд бүртгэх болно.</para>
 
       <para>Локал SDP серверт бүртгэсэн үйлчилгээнүүдийн жагсаалтыг локал хяналтын сувгаар 
 	SDP-ийн үзэх хүсэлтийг илгээн авч болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sdpcontrol -l browse</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Dial-Up сүлжээ (DUN) ба PPP ашиглах Сүлжээний Хандалт (LAN) хувийн тохиргоонууд</title>
 
       <para>Dial-Up сүлжээ (DUN) хувийн тохиргоо нь модемууд болон үүрэн утаснуудтай 
 	ихэвчлэн ашиглагддаг. Энэ хувийн тохиргоонд хамаарах тохиолдлуудыг 
 	доор дурдав:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem><para>үүрэн утас эсвэл модемийг компьютер дээрээ 
 	Интернэтийн хандалтын сервер уруу залгаж холбогдох юм уу эсвэл 
 	бусад dial-up үйлчилгээнүүдэд хэрэглэхээр утасгүй модем маягаар ашиглах;</para></listitem>
 
         <listitem><para>үүрэн утас эсвэл модемийг компьютер дээрээ 
 	өгөгдлийн дуудлагуудыг хүлээн авахад ашиглах.</para></listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>PPP ашиглах Сүлжээний Хандалт (LAN) хувийн тохиргоо дараах тохиолдлуудад 
 	ашиглагдаж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem><para>Ганц Bluetooth төхөөрөмжид зориулсан LAN хандалт;
            </para></listitem>
 
         <listitem><para>Олон Bluetooth төхөөрөмжид зориулсан LAN хандалт;
           </para></listitem>
 
         <listitem><para>PC-ээс PC уруу (цуваа кабелийн эмуляцаар PPP сүлжээ 
 	ашиглан).</para></listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os; дээр энэ хоёр хувийн тохиргоо нь &man.ppp.8; болон
         &man.rfcomm.pppd.8; програмуудаар хийгддэг. &man.rfcomm.pppd.8; нь 
 	RFCOMM Bluetooth холболтыг PPP-ийн ажиллаж чадах ямар нэгэн зүйл болгож хувиргадаг 
 	гүйцэтгэл хялбаршуулагч юм. Аль ч хувийн тохиргоог ашиглахаасаа өмнө 
 	<filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд шинэ PPP хаяг 
 	үүсгэгдсэн байх ёстой. Жишээнүүдийн талаар &man.rfcomm.pppd.8; гарын 
 	авлагаас лавлана уу.
       </para>
 
       <para>Дараах жишээн дээр &man.rfcomm.pppd.8; нь DUN RFCOMM суваг дээр 
 	BD_ADDR 00:80:37:29:19:a4 хаягтай алсын төхөөрөмж уруу RFCOMM холболт 
 	хийхэд ашиглагдах болно. RFCOMM сувгийн дугаарыг алсын төхөөрөмжөөс SDP-ээр 
 	авах болно. RFCOMM сувгийг гараар зааж өгөх боломжтой бөгөөд энэ тохиолдолд 
 	&man.rfcomm.pppd.8; нь SDP хүсэлт хийхгүй байх болно. Алсын төхөөрөмж дээр 
 	RFCOMM сувгийг олохын тулд &man.sdpcontrol.8;-г ашиглаарай.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rfcomm_pppd -a 00:80:37:29:19:a4 -c -C dun -l rfcomm-dialup</userinput></screen>
 
       <para>PPP ашиглах Сүлжээний Хандалтын (LAN) үйлчилгээг хангахын тулд 
 	&man.sdpd.8; сервер ажиллаж байх ёстой. LAN клиентүүдэд зориулсан 
 	шинэ оруулгууд <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд 
 	үүсгэгдсэн байх ёстой. Жишээнүүдийн талаар &man.rfcomm.pppd.8; 
 	гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу. Төгсгөлд нь RFCOMM PPP серверийг 
 	зөв RFCOMM сувгийн дугаар дээр эхлүүлнэ. RFCOMM PPP сервер нь 
 	Bluetooth LAN үйлчилгээг локал SDP дэмонд автоматаар бүртгэх болно. 
 	Доорх жишээ нь RFCOMM PPP серверийг хэрхэн эхлүүлэхийг үзүүлж байна.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rfcomm_pppd -s -C 7 -l rfcomm-server</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <indexterm><primary>OBEX</primary></indexterm>
     <sect2>
       <title>OBEX Object Push (OPUSH) буюу OBEX Обьект Түлхэх хувийн тохиргоо</title>
       <para>OBEX нь хөдөлгөөнт төхөөрөмжүүдийн хооронд энгийн файл дамжуулалт хийхэд 
 	зориулагдсан өргөн ашиглагддаг протокол юм. Үүний гол хэрэглээ нь хэт ягаан туяаны 
 	холбоо бөгөөд зөөврийн компьютерууд эсвэл PDA-уудын хооронд ердийн файл 
 	дамжуулахад, нэрийн хуудас эсвэл цагалбарыг үүрэн утас болон PIM програмуудтай 
 	бусад  төхөөрөмжүүдийн хооронд илгээхэд хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>OBEX сервер болон клиент нь гуравдагч талын багц <application>obexapp</application> 
 	хэлбэрээр хийгдсэн байдаг бөгөөд энэ нь <filename role="package">comms/obexapp</filename>
 	порт хэлбэрээр байдаг.</para>
 
       <para>OBEX клиент нь OBEX серверт обьектуудыг түлхэж оруулах буюу/эсвэл татахад хэрэглэгддэг. 
 	Обьект нь жишээ нь нэрийн хуудас юм уу эсвэл уулзалт байж болно. OBEX клиент нь 
 	алсын төхөөрөмжөөс SDP-ээр RFCOMM сувгийн дугаарыг авч болно. RFCOMM сувгийн 
 	дугаарын оронд үйлчилгээний нэрийг зааж үүнийг хийж болно. Дэмжигдсэн үйлчилгээний 
 	нэрсэд: IrMC, FTRN, болон OPUSH ордог. RFCOMM сувгийг дугаар болгон зааж 
 	өгөх боломжтой байдаг. Төхөөрөмжийн мэдээллийн обьектийг үүрэн утаснаас татаж 
 	авч байгаа болон шинэ обьектийг (нэрийн хуудас) утасны сан уруу хийж байгаа 
 	OBEX сессийн жишээг доор үзүүлэв.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>obexapp -a 00:80:37:29:19:a4 -C IrMC</userinput>
 obex&gt; get telecom/devinfo.txt devinfo-t39.txt
 Success, response: OK, Success (0x20)
 obex&gt; put new.vcf
 Success, response: OK, Success (0x20)
 obex&gt; di
 Success, response: OK, Success (0x20)</screen>
 
       <para>OBEX-ийн Обьект Түлхэх үйлчилгээг хангахын тулд &man.sdpd.8; сервер 
 	ажиллаж байх ёстой. Бүх ирж байгаа обьектууд хадгалагдах root хавтас үүсгэгдэх 
 	ёстой. root сангийн анхдагч зам нь <filename>/var/spool/obex</filename> 
 	байна. Төгсгөлд нь OBEX серверийг зөв RFCOMM сувгийн дугаар дээр эхлүүлнэ. 
 	OBEX сервер нь OBEX-ийн Обьект Түлхэх үйлчилгээг локал SDP дэмонд автоматаар 
 	бүртгүүлэх болно. Доорх жишээ нь OBEX серверийг хэрхэн эхлүүлэхийг харуулж байна.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>obexapp -s -C 10</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Serial Port Profile (SPP) буюу Цуваа портын хувийн тохиргоо</title>
       <para>Serial Port Profile (SPP) буюу Цуваа портын хувийн тохиргоо нь Bluetooth 
 	төхөөрөмжүүдэд RS232 (эсвэл түүнтэй төстэй) цуваа кабелийн эмуляц хийхийг зөвшөөрдөг. 
 	Энэ хувийн тохиргоонд хамаатай тохиолдол нь кабелийн оронд виртуал цуваа портын 
 	хийсвэрлэлтийн тусламжтай Bluetooth-ийг ашигладаг хуучин програмуудтай харьцдаг.</para>
 
       <para>&man.rfcomm.sppd.1; хэрэгсэл нь цуваа портын хувийн тохиргоог хийдэг. 
 	Псевдо tty нь виртуал цуваа портын хийсвэрлэлт болон ашиглагддаг. Доорх жишээ нь 
 	алсын төхөөрөмжийн цуваа портын үйлчилгээ уруу хэрхэн холбогдохыг харуулж байна. 
 	Та RFCOMM сувгийг заах шаардлагагүйг санаарай - &man.rfcomm.sppd.1; нь 
 	алсын төхөөрөмжөөс SDP-ээр авч чаддаг. Хэрэв та үүнийг дарж өөрчлөхийг хүсвэл 
 	тушаалын мөрөнд RFCOMM сувгийг зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rfcomm_sppd -a 00:07:E0:00:0B:CA -t /dev/ttyp6</userinput>
 rfcomm_sppd[94692]: Starting on /dev/ttyp6...</screen>
 
       <para>Холбогдсоны дараа псевдо tty нь цуваа порт шиг ашиглагдаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cu -l ttyp6</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлах</title>
 
       <sect3>
         <title>Алсын төхөөрөмж холбогдож чадахгүй байх</title>
         <para>Зарим нэг хуучин Bluetooth төхөөрөмжүүд нь үүрэг шилжүүлэлтийг дэмждэггүй. 
 	Анхдагчаар &os; нь шинэ холболтыг хүлээн авахдаа үүргийг өөрчилж мастер болохыг 
 	оролддог. Үүнийг дэмждэггүй төхөөрөмжүүд нь холбогдож чаддаггүй. Шинэ холболт 
 	хийгдэхэд үүрэг шилжүүлэлт хийгддэгийг санаарай. Тийм учраас алсын төхөөрөмжөөс 
 	үүрэг шилжүүлэлтийг дэмждэг эсэхийг нь асуух боломжгүй юм. Локал тал дээрээ 
 	үүрэг шилжүүлэлтийг хаах HCI тохируулга байдаг:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>hccontrol -n ubt0hci write_node_role_switch 0</userinput></screen>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Ямар нэгэн юм буруу болоод байна, би яг юу болоод байгааг харж болох уу?</title>
         <para>Тиймээ, та харж болно. <filename role="package">comms/hcidump</filename> порт
 	хэлбэрээр байдаг гуравдагч талын багц <application>hcidump</application>-г ашиглана. 
 	<application>hcidump</application> хэрэгсэл нь &man.tcpdump.1;-тай төстэй. 
 	Энэ нь Bluetooth пакетуудын агуулгыг терминал дээр харуулж Bluetooth пакетуудыг 
 	файл уруу гаргахад хэрэглэгдэж болно.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-bridging">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Эндрю</firstname>
       	  <surname>Томпсон</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Гүүр</title>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
       <indexterm><primary>IP дэд сүлжээ</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>гүүр</primary></indexterm>
       <para>Заримдаа нэг физик сүлжээг (Ethernet сегмент зэрэг) 
 	IP дэд сүлжээнүүд үүсгэж сегментүүдийг хооронд нь чиглүүлэгчээр 
 	цугт нь холбож ашиглалгүйгээр хоёр тусдаа сүлжээний сегмент болгох нь ашигтай 
 	байдаг. Ийм маягаар хоёр сүлжээг хооронд нь холбодог төхөөрөмжийг 
 	<quote>bridge</quote> буюу <quote>гүүр</quote> гэдэг. 
 	Хоёр сүлжээний интерфэйс карттай FreeBSD систем гүүр маягаар ажиллаж 
 	чаддаг.</para>
 
       <para>Гүүр нь өөрийн сүлжээний интерфэйс бүрийн төхөөрөмжийн MAC давхаргын 
 	хаягуудыг (Ethernet хаягууд) сурч ажилладаг. Түүний эх болон төгсгөл нь 
 	зөвхөн өөр өөр сүлжээнд байгаа тохиолдолд хоёр сүлжээний хооронд
 	урсгалыг дамжуулдаг.</para>
 
       <para>Олон талаараа гүүр нь маш цөөн порттой Ethernet шилжүүлэгчтэй адил 
 	юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүүр хийхэд тохирох тохиолдлууд</title>
 
       <para>Өнөөдөр гүүр ашиглагддаг олон нийтлэг тохиолдол байдаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Сүлжээнүүдийг холбох нь</title>
 
 	<para>Гүүрний үндсэн үйлдэл нь хоёр буюу түүнээс олон 
 	  сүлжээний сегментүүдийг хооронд нь холбох явдал юм. 
 	  Кабелийн хязгаарлалт, галт хана хийх эсвэл виртуал машины 
 	  интерфэйс зэрэг псевдо сүлжээнүүдийг холбох зэрэг сүлжээний 
 	  энгийн төхөөрөмжийн оронд хост дээр тулгуурласан гүүрийг ашиглах 
 	  шалтгаан олон байдаг. Гүүр нь бас hostap горимд ажиллаж байгаа 
 	  утасгүй сүлжээний интерфэйсийг утастай сүлжээ рүү холбож 
 	  хандалтын цэг маягаар ажиллах чадвартай.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Шүүх/урсгал хэлбэржүүлэх галт хана</title>
 	<indexterm><primary>галт хана</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
 
 	<para>Нийтлэг тохиолдол бол чиглүүлэлт юм уу эсвэл сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтгүй (NAT) 
 	галт ханын ажиллагаа шаардлагатай тохиолдол юм.</para>
 
 	<para>Үүний жишээ нь DSL юм уу эсвэл ISDN-ээр ISP уруугаа холбогдсон 
 	жижиг компани юм. Тэд 13 ширхэг гаднаас хандах боломжтой IP хаягийг 
 	өөрсдийн ISP-ээс авдаг бөгөөд сүлжээндээ 10 PC-тэй. Энэ тохиолдолд 
 	чиглүүлэгч дээр тулгуурласан галт хана нь дэд сүлжээний асуудлуудаас болоод 
 	төвөгтэй байна.</para>
 
 	<indexterm><primary>чиглүүлэгч</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>DSL</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>ISDN</primary></indexterm>
 	<para>Гүүр дээр тулгуурласан галт ханыг тохируулж тэдний DSL/ISDN чиглүүлэгчийн 
 	замд ямар нэгэн IP хаяглалтын асуудалгүйгээр тавьж болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Сүлжээ сонсогч (Network tap)</title>
 
 	<para>Гүүр нь сүлжээний хоёр сегментийг холбож тэдгээрийн 
 	  хооронд дамжиж байгаа бүх Ethernet урсгалыг шалгахад 
 	  хэрэглэгдэж болно. Энэ нь гүүр интерфэйс дээр 
 	  &man.bpf.4;/&man.tcpdump.1; ашиглах юм уу эсвэл 
 	  бүх урсгалын хуулбарыг нэмэлт интерфэйс (span порт) уруу илгээх 
 	  замаар байж болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Түвшин 2 VPN</title>
 
 	<para>Хоёр Ethernet сүлжээ нь IP холбоосын дагуу  
 	  EtherIP туннель юм уу эсвэл OpenVPN зэрэг &man.tap.4; 
 	  дээр тулгуурласан шийдлүүдийн тусламжтайгаар холбогдож болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Түвшин 2 Давхцал</title>
 
 	<para>Сүлжээ нь хоорондоо олон холбоосоор холбогдож давхацсан замуудыг 
 	  хаахын тулд Spanning Tree протоколыг ашиглаж болно. 
 	  Ethernet сүлжээ нь зөв ажилладаг байхын тулд хоёр төхөөрөмжийн 
 	  хооронд зөвхөн нэг идэвхтэй зам байх ёстой байдаг бөгөөд 
 	  Spanning Tree нь давталтыг илрүүлж давхацсан холбоосуудыг 
 	  хаалттай төлөвт оруулдаг. Аль нэг идэвхтэй холбоос амжилтгүй 
 	  болсон тохиолдолд уг протокол өөр модыг тооцоолж сүлжээн дэх 
 	  бүх цэгүүдэд хүрэх холболтыг сэргээхийн тулд аль нэг 
 	  хаалттай замыг дахин идэвхжүүлдэг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь &man.if.bridge.4; гүүрний шийдлийн тухай өгүүлэх болно, 
 	netgraph гүүрний драйвер бас байдаг бөгөөд илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.ng.bridge.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Гүүрний драйвер нь цөмийн модуль бөгөөд &man.ifconfig.8;-оор 
 	гүүр интерфэйсийг үүсгэх үед автоматаар дуудагддаг. 
 	Өөрийн цөмийн тохиргооны файлд <literal>device if_bridge</literal> 
 	гэж нэмэн гүүрийг цөмд эмхэтгэж болно.</para>
 
       <para>&man.pfil.9; тогтолцоогоор холбогддог галт ханын дурын 
 	багцтай пакет шүүлтийг ашиглаж болдог. Галт хана нь модуль хэлбэрээр 
 	дуудагдах юм уу эсвэл цөмд эмхэтгэгдэж болно.</para>
 
       <para>Гүүр нь &man.altq.4; эсвэл &man.dummynet.4;-тэй цуг 
 	урсгал хэлбэржүүлэгч болон ашиглагдаж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүүрийг идэвхжүүлэх нь</title>
 
       <para>Интерфэйс хуулбарлалтыг ашиглан гүүрийг үүсгэдэг. 
 	Гүүрийг үүсгэхийн тулд &man.ifconfig.8;-ийг ашиглана. 
 	Хэрэв гүүрний драйвер цөмд байхгүй бол автоматаар 
 	дуудагддаг.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge create</userinput>
 bridge0
 &prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0</userinput>
 bridge0: flags=8802&lt;BROADCAST,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         ether 96:3d:4b:f1:79:7a
         id 00:00:00:00:00:00 priority 32768 hellotime 2 fwddelay 15
         maxage 20 holdcnt 6 proto rstp maxaddr 100 timeout 1200
         root id 00:00:00:00:00:00 priority 0 ifcost 0 port 0</screen>
 
       <para>Гүүр интерфэйс үүсч түүнд санамсаргүйгээр үүсгэгдсэн 
 	Ethernet хаяг автоматаар өгөгддөг. <literal>maxaddr</literal> болон 
 	<literal>timeout</literal> нэмэлт өгөгдлүүд нь өөрийн дамжуулах 
 	хүснэгтэд хичнээн MAC хаягийг хадгалах болон сүүлд харагдсанаасаа 
 	хойш оруулга бүр хичнээн секундын дараа устгагдах вэ гэдгийг 
 	хянадаг. Бусад нэмэлт өгөгдлүүд нь Spanning Tree хэрхэн 
 	ажиллахыг хянадаг.</para>
 
       <para>Гишүүн сүлжээний интерфэйсийг гүүрэнд нэмэх хэрэгтэй. 
 	Гүүрний хувьд пакетуудыг дамжуулахын тулд бүх гишүүн интерфэйсүүд 
 	болон гүүр өөрөө идэвхжсэн байх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 addm fxp0 addm fxp1 up</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig fxp0 up</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig fxp1 up</userinput></screen>
 
       <para>Гүүр нь одоо Ethernet хүрээнүүдийг <devicename>fxp0</devicename> 
 	болон <devicename>fxp1</devicename>-ийн хооронд дамжуулж байна. 
 	Гүүр нь ачаалах үед үүсгэгдэх <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийн 
 	тохиргоо ийм байна:</para>
 
       <programlisting>cloned_interfaces="bridge0"
 ifconfig_bridge0="addm fxp0 addm fxp1 up"
 ifconfig_fxp0="up"
 ifconfig_fxp1="up"</programlisting>
 
       <para>Хэрэв гүүр хостод IP хаяг хэрэгтэй бол үүнийг тохируулах 
 	зөв газар бол гишүүн интерфэйсийн аль нэг биш харин 
 	гүүр интерфэйс өөрөө юм. Үүнийг статикаар эсвэл DHCP-ээр 
 	тохируулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 inet 192.168.0.1/24</userinput></screen>
 
       <para>Гүүр интерфэйсд IPv6 хаягийг өгч бас болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Галт хана</title>
       <indexterm><primary>firewall</primary></indexterm>
 
       <para>Пакет шүүлт идэвхжсэн тохиолдолд гүүр хийгдсэн 
 	пакетууд нь гарч байгаа интерфэйс ба гүүр интерфэйс дээрээ 
 	гарах шүүлтээр, тохирох интерфэйс дээрээ орох 
 	шүүлтээр дамждаг.
 	Аль ч шатыг хааж болдог. Пакетийн урсгалын 
 	чиглэл нь чухал бол гүүрэн дээр галт хана хийснээс 
 	гишүүн интерфэйсүүд дээр хийсэн нь дээр байдаг.</para>
 
       <para>Гүүр нь IP бус ба ARP пакетуудыг дамжуулах болон IPFW-ийн тусламжтай 
 	хийгдэх хоёрдугаар түвшний галт хананд зориулсан хэд 
 	хэдэн тохируулж болох тохируулгуудтай байдаг. Дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг &man.if.bridge.4;-ээс үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Spanning Tree</title>
 
       <para>Гүүрний драйвер нь хуучин Spanning Tree Протоколтой (STP) 
 	нийцтэй Rapid Spanning Tree Protocol (RSTP эсвэл 802.1w) буюу 
 	Түргэн Spanning Tree Протоколыг хийж гүйцэтгэсэн байдаг. 
 	Spanning Tree нь сүлжээн дэх давталтуудыг илрүүлж арилгахад 
 	хэрэглэгддэг. RSTP нь хуучин STP-г бодох юм бол илүү түргэн 
 	нийлэх боломжийг олгодог. Энэ протокол нь давхцал үүсгэлгүйгээр 
 	дамжуулалтад хурдан шилжихийн тулд хөрш шилжүүлэгчидтэйгээ 
-	мэдээлэл солилцдог.</para>
-
-      <para>Доор дурдсан хүснэгт нь дэмжигдсэн ажиллах горимуудыг 
-	үзүүлж байна:</para>
-
-      <informaltable frame="none" pgwide="1">
-	<tgroup cols="3">
-	  <thead>
-	    <row>
-	      <entry>OS хувилбар</entry>
-	      <entry>STP горимууд</entry>
-	      <entry>Анхдагч горим</entry>
-	    </row>
-	  </thead>
-
-	  <tbody>
-	    <row>
-	      <entry>&os; 5.4&mdash;&os; 6.2</entry>
-	      <entry>STP</entry>
-	      <entry>STP</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>&os; 6.3+</entry>
-	      <entry>RSTP эсвэл STP</entry>
-	      <entry>STP</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>&os; 7.0+</entry>
-	      <entry>RSTP эсвэл STP</entry>
-	      <entry>RSTP</entry>
-	    </row>
-	  </tbody>
-	</tgroup>
-      </informaltable>
+	мэдээлэл солилцдог.
+	&os; нь RTSP болон STP-г ажиллах горим хэлбэрээр дэмждэг бөгөөд 
+	RTSP нь анхдагч горим юм.</para>
 
       <para>Spanning Tree-г <literal>stp</literal> тушаал ашиглан 
 	гишүүн интерфэйсүүд дээр идэвхжүүлж болно. 
 	Одоо <devicename>fxp0</devicename> болон 
 	<devicename>fxp1</devicename> интерфэйсүүдтэй гүүрний хувьд 
 	STP-г идэвхжүүлэхийн тулд доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 stp fxp0 stp fxp1</userinput>
 bridge0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         ether d6:cf:d5:a0:94:6d
         id 00:01:02:4b:d4:50 priority 32768 hellotime 2 fwddelay 15
         maxage 20 holdcnt 6 proto rstp maxaddr 100 timeout 1200
         root id 00:01:02:4b:d4:50 priority 32768 ifcost 0 port 0
         member: fxp0 flags=1c7&lt;LEARNING,DISCOVER,STP,AUTOEDGE,PTP,AUTOPTP&gt;
                 port 3 priority 128 path cost 200000 proto rstp
                 role designated state forwarding
         member: fxp1 flags=1c7&lt;LEARNING,DISCOVER,STP,AUTOEDGE,PTP,AUTOPTP&gt;
                 port 4 priority 128 path cost 200000 proto rstp
                 role designated state forwarding</screen>
 
       <para>Энэ гүүр нь <literal>00:01:02:4b:d4:50</literal> гэсэн 
 	ID болон <literal>32768</literal> гэсэн ээлж бүхий spanning 
 	tree-тэй байна. <literal>root id</literal> адил байгаа нь 
 	модны хувьд root гүүр гэдгийг илтгэж байна.</para>
 
       <para>Сүлжээн дэх өөр нэг гүүр бас идэвхжсэн spanning tree-тэй
 	байна:</para>
 
       <screen>bridge0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         ether 96:3d:4b:f1:79:7a
         id 00:13:d4:9a:06:7a priority 32768 hellotime 2 fwddelay 15
         maxage 20 holdcnt 6 proto rstp maxaddr 100 timeout 1200
         root id 00:01:02:4b:d4:50 priority 32768 ifcost 400000 port 4
         member: fxp0 flags=1c7&lt;LEARNING,DISCOVER,STP,AUTOEDGE,PTP,AUTOPTP&gt;
                 port 4 priority 128 path cost 200000 proto rstp
                 role root state forwarding
         member: fxp1 flags=1c7&lt;LEARNING,DISCOVER,STP,AUTOEDGE,PTP,AUTOPTP&gt;
                 port 5 priority 128 path cost 200000 proto rstp
                 role designated state forwarding</screen>
 
       <para><literal>root id 00:01:02:4b:d4:50 priority 32768
 	ifcost 400000 port 4</literal> мөр нь root гүүр нь 
 	дээр дурдсантай адил <literal>00:01:02:4b:d4:50</literal> 
 	бөгөөд энэ гүүрнээс <literal>400000</literal> гэсэн 
 	замын өртөгтэй, root гүүр рүү хүрэх зам нь 
 	<devicename>fxp0</devicename> болох <literal>port 4</literal>-өөр 
 	дамжина гэдгийг үзүүлж байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүүрний нэмэлт тохиргоо</title>
 
       <sect3>
 	<title>Урсгалыг бүтээх/шинэчлэх</title>
 
 	<para>Гүүр нь монитор буюу хянах горимыг дэмждэг бөгөөд 
 	  энэ горимд пакетууд нь &man.bpf.4; процесс хийгдсэний дараа 
 	  хаягдаж цааш процесс хийгдэхгүй эсвэл дамжуулагдахгүй 
 	  болдог. Хоёр буюу түүнээс дээш тооны интерфэйсүүдийн оролтыг 
 	  нэгтгэж нэг &man.bpf.4; урсгал руу гаргахад үүнийг ашиглаж 
 	  болно. RX/TX дохионуудыг гадагш хоёр тусдаа интерфэйсээр дамжуулах 
 	  сүлжээний сонсогчид зориулсан урсгал бүтээхэд энэ нь ашигтай 
 	  байдаг.</para>
 
 	<para>Сүлжээний дөрвөн интерфэйсээс оролтыг нэг урсгал уруу уншихын 
 	  тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 addm fxp0 addm fxp1 addm fxp2 addm fxp3 monitor up</userinput>
 &prompt.root; <userinput>tcpdump -i bridge0</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Span портууд</title>
 
 	<para>Гүүрний хүлээн авсан Ethernet хүрээ бүрийн хуулбар 
 	  томилогдсон span порт уруу дамждаг. Гүүрэн дээр тохируулагдсан 
 	  span портуудын тоо хязгааргүй байдаг, хэрэв интерфэйс нь 
 	  span порт гэж томилогдсон бол энэ нь ердийн гүүрний порт маягаар 
 	  ашиглагдах боломжгүй байж болох юм. Энэ нь гүүрний аль нэг span порт руу 
 	  холбогдсон өөр нэг хост дээрээс гүүр хийгдсэн сүлжээг идэвхгүйгээр 
 	  хулгайгаар үзэхэд их ашигтай байдаг.</para>
 
 	<para>Бүх хүрээнүүдийн хуулбарыг <devicename>fxp4</devicename> гэж 
 	  нэрлэгдсэн интерфэйс рүү илгээхийн тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 span fxp4</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хувийн интерфэйсүүд</title>
 
 	<para>Хувийн интерфэйс нь бусад хувийн интерфэйсүүд рүү ямар ч урсгалыг 
 	  дамжуулдаггүй. Урсгал нь ямар нэг нөхцөлгүйгээр хаагддаг 
 	  бөгөөд ARP зэрэг ямар ч Ethernet хүрээнүүд дамжуулагдахгүй.
 	  Хэрэв урсгал нь сонголтын дагуу хаагдах хэрэгтэй бол үүний оронд 
 	  галт хана ашиглах ёстой байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Наалттай интерфэйсүүд</title>
 
 	<para>Хэрэв гүүрний гишүүн интерфэйс нь наалттай гэж тэмдэглэгдсэн 
 	  бол динамикаар тогтоосон хаягийн оруулгуудыг дамжуулалтын 
 	  кэшд ороход статик гэж үздэг. Хаяг өөр интерфэйс дээр үзэгдсэн байлаа ч 
 	  гэсэн наалттай оруулгууд нь хэзээ ч кэшээс гарч хуучирдаггүй эсвэл 
 	  солигддоггүй. Энэ нь дамжуулалтын хүснэгтийг урьдчилан нутагшуулах 
 	  шаардлагагүй болгож статик хаягийн оруулгуудын ашгийг өгдөг бөгөөд 
 	  гүүрний тодорхой нэг сегмент дээр тогтоогдсон хэрэглэгчид өөр сегмент 
 	  рүү тэнүүчилж чаддаггүй.</para>
 
 	<para>Наалттай хаягуудыг ашиглах өөр нэг жишээ нь IP хаягийн 
 	  талбарыг дэмий үрэлгүйгээр хэрэглэгчийн сүлжээнүүд нь тусгаарлагдсан 
 	  чиглүүлэгчийг үүсгэхийн тулд гүүрийг VLAN-уудтай нэгтгэх 
 	  явдал юм. <hostid
 	  role="Hostname">CustomerA</hostid> нь <literal>vlan100</literal> 
 	  дээр <hostid
 	  role="hostname">CustomerB</hostid> нь <literal>vlan101</literal> 
 	  дээр гэж үзье. Гүүр нь <hostid role="ipaddr">192.168.0.1</hostid> 
 	  гэсэн хаягтай бөгөөд бас интернэт чиглүүлэгч юм.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 addm vlan100 sticky vlan100 addm vlan101 sticky vlan101</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 inet 192.168.0.1/24</userinput></screen>
 
 	<para>Хоёр клиент хоёулаа <hostid
 	  role="ipaddr">192.168.0.1</hostid>-г өөрсдийн анхдагч 
 	  гарц гэж харах бөгөөд гүүрний кэш нь наалттай болохоор 
 	  тэд өөрсдийн урсгалыг дундаас нь оруулах гэж нөгөө 
 	  хэрэглэгчийнхээ MAC хаягийг ашиглан хуурч чадахгүй юм.</para>
 
 	<para>VLAN-уудын хоорондох ямар ч холбоог хувийн интерфэйсүүд 
 	  (эсвэл галт хана) ашиглан хааж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 private vlan100 private vlan101</userinput></screen>
 
 	<para>Хэрэглэгчид нь нэг нэгнээсээ бүр мөсөн тусгаарлагдсан бөгөөд 
 	  бүх <hostid role="netmask">/24</hostid> хаягийн бүсийг дэд сүлжээ 
 	  болгон хуваалгүйгээр хуваарилж болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хаягийн хязгаарууд</title>
 
 	<para>Интерфэйсийн цаана байгаа давтагдашгүй эх MAC хаягуудын 
 	  тоо хязгаартай байж болно. Тэр хязгаарт хүрэх үед мэдэгдэхгүй эх 
 	  хаягтай пакетууд нь тухайн үед байгаа хостын кэш оруулгын 
 	  хугацаа дуусах юм уу эсвэл устгагдах хүртэл хаягдсаар байх болно.</para>
 
 	<para>Доор дурдсан жишээ нь <literal>vlan100</literal> дээр 
 	  байгаа <hostid role="Hostname">CustomerA</hostid>-д зориулж 
 	  Ethernet төхөөрөмжүүдийн хамгийн их тоог 10 болгон тохируулж 
 	  байна.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig bridge0 ifmaxaddr vlan100 10</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SNMP монитор хийх</title>
 
 	<para>Гүүр интерфэйс болон STP параметрүүдийг &os;-ийн 
 	  үндсэн системд орсон байдаг SNMP демоны тусламжтайгаар 
 	  монитор хийж болно. Экспорт хийгдсэн гүүрний MIB-үүд нь 
 	  IETF-ийн стандартуудыг хангаж байдаг. Тийм болохоор дурын 
 	  SNMP клиент эсвэл монитор хийдэг багцыг өгөгдлийг хүлээн авахад 
 	  хэрэглэж болно.</para>
 
 	<para>Гүүр машин дээр <filename>/etc/snmp.config</filename> 
 	  файлд <literal>begemotSnmpdModulePath."bridge" =
 	  "/usr/lib/snmp_bridge.so"</literal> мөрийг тайлбар болгосныг 
 	  болиулж <application>bsnmpd</application> дэмоныг 
 	  эхлүүлэх хэрэгтэй. Community буюу нийгмийн нэрс болон 
 	  хандалтын жагсаалтууд зэрэг бусад тохиргоонуудыг өөрчлөх 
 	  шаардлагатай байж болно. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	  &man.bsnmpd.1; болон &man.snmp.bridge.3;-с үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Доор дурдсан жишээнүүд нь гүүрэнд хүсэлт илгээхийн тулд 
 	  <application>Net-SNMP</application> програм хангамжийг (<filename
 	  role="package">net-mgmt/net-snmp</filename>) ашиглаж байгаа 
 	  бөгөөд <filename
 	  role="package">net-mgmt/bsnmptools</filename> портыг бас 
 	  ашиглаж болно. Гүүрний MIB тодорхойлолтуудыг 
 	  <application>Net-SNMP</application> руу оруулж ирэхийн тулд 
 	  SNMP клиент хост дээрээ <filename>$HOME/.snmp/snmp.conf</filename> файлд 
 	  доор дурдсан мөрүүдийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>mibdirs +/usr/share/snmp/mibs
 mibs +BRIDGE-MIB:RSTP-MIB:BEGEMOT-MIB:BEGEMOT-BRIDGE-MIB</programlisting>
 
 	<para>Ганц гүүрийг IETF BRIDGE-MIB
 	  (RFC4188)-ээр монитор хийхийн тулд доор дурдсаныг хийнэ</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>snmpwalk -v 2c -c public bridge1.example.com mib-2.dot1dBridge</userinput>
 BRIDGE-MIB::dot1dBaseBridgeAddress.0 = STRING: 66:fb:9b:6e:5c:44
 BRIDGE-MIB::dot1dBaseNumPorts.0 = INTEGER: 1 ports
 BRIDGE-MIB::dot1dStpTimeSinceTopologyChange.0 = Timeticks: (189959) 0:31:39.59 centi-seconds
 BRIDGE-MIB::dot1dStpTopChanges.0 = Counter32: 2
 BRIDGE-MIB::dot1dStpDesignatedRoot.0 = Hex-STRING: 80 00 00 01 02 4B D4 50
 ...
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortState.3 = INTEGER: forwarding(5)
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortEnable.3 = INTEGER: enabled(1)
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortPathCost.3 = INTEGER: 200000
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortDesignatedRoot.3 = Hex-STRING: 80 00 00 01 02 4B D4 50
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortDesignatedCost.3 = INTEGER: 0
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortDesignatedBridge.3 = Hex-STRING: 80 00 00 01 02 4B D4 50
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortDesignatedPort.3 = Hex-STRING: 03 80
 BRIDGE-MIB::dot1dStpPortForwardTransitions.3 = Counter32: 1
 RSTP-MIB::dot1dStpVersion.0 = INTEGER: rstp(2)</screen>
 
 	<para><literal>dot1dStpTopChanges.0</literal>-ийн утга хоёр бөгөөд 
 	  энэ нь STP гүүрний бүтэц хоёр удаа өөрчлөгдсөн гэдгийг харуулж 
 	  байна. Бүтцийн өөрчлөлт гэдэг нь сүлжээн дэх нэг буюу олон холбоосууд 
 	  өөрчлөгдсөн юм уу эсвэл амжилтгүй болсон бөгөөд шинэ мод тооцоологдсон 
 	  гэсэн үг юм. <literal>dot1dStpTimeSinceTopologyChange.0</literal>-ийн 
 	  утга ийм зүйл хэзээ болсныг харуулах болно.</para>
 
 	<para>Олон гүүрний интерфэйсийг монитор хийхийн тулд 
 	  хувийн BEGEMOT-BRIDGE-MIB-г ашиглаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>snmpwalk -v 2c -c public bridge1.example.com</userinput>
 enterprises.fokus.begemot.begemotBridge
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseName."bridge0" = STRING: bridge0
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseName."bridge2" = STRING: bridge2
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseAddress."bridge0" = STRING: e:ce:3b:5a:9e:13
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseAddress."bridge2" = STRING: 12:5e:4d:74:d:fc
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseNumPorts."bridge0" = INTEGER: 1
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeBaseNumPorts."bridge2" = INTEGER: 1
 ...
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpTimeSinceTopologyChange."bridge0" = Timeticks: (116927) 0:19:29.27 centi-seconds
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpTimeSinceTopologyChange."bridge2" = Timeticks: (82773) 0:13:47.73 centi-seconds
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpTopChanges."bridge0" = Counter32: 1
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpTopChanges."bridge2" = Counter32: 1
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpDesignatedRoot."bridge0" = Hex-STRING: 80 00 00 40 95 30 5E 31
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeStpDesignatedRoot."bridge2" = Hex-STRING: 80 00 00 50 8B B8 C6 A9</screen>
 
 	<para><literal>mib-2.dot1dBridge</literal> дэд модоор 
 	  монитор хийгдэж байгаа гүүрний интерфэйсийг солихын 
 	  тулд доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>snmpset -v 2c -c private bridge1.example.com</userinput>
 BEGEMOT-BRIDGE-MIB::begemotBridgeDefaultBridgeIf.0 s bridge2</screen>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-aggregation">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Эндрю</firstname>
 	  <surname>Томпсон</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Холбоос нэгтгэлт ба ослыг тойрон гарах (Link Aggregation and Failover)</title>
 
     <indexterm><primary>lagg</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>failover</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>fec</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>lacp</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>loadbalance</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>roundrobin</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
       <para>&man.lagg.4; интерфэйс нь fault-tolerance буюу 
 	алдаанд тэсвэртэй байдал болон өндөр хурдны холбоосуудыг 
 	хангах зорилгоор сүлжээний олон интерфэйсүүдийг нэг виртуал интерфэйс
 	болгон нэгтгэх боломжийг олгодог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ажиллагааны горимууд</title>
 
       <variablelist>
 
 	<varlistentry><term>Failover</term>
 
 	<listitem>
 	<para>Зөвхөн мастер портоор урсгалыг илгээж хүлээн авна. Хэрэв 
 	  мастер порт байхгүй болвол дараагийн идэвхтэй порт ашиглагдана. 
 	  Эхний нэмэгдсэн интерфэйс нь мастер порт болох бөгөөд үүний дараа 
 	  нэмэгдсэнүүд нь ослыг тойрон гарах төхөөрөмжүүд болон ашиглагдах 
 	  болно.</para>
         </listitem>
         </varlistentry>
 
 	<varlistentry><term>&cisco; Fast &etherchannel;</term>
 
 	<listitem>
 	<para>&cisco; Fast &etherchannel; (FEC) нь статик тохируулга 
 	  бөгөөд нөгөө талтайгаа нэгтгэлт хийхэд тохиролцдоггүй эсвэл 
 	  холбоосыг монитор хийхийн тулд хүрээнүүд солилцдоггүй. Хэрэв шилжүүлэгч 
 	  LACP-г дэмждэг бол түүнийг ашиглах ёстой.</para>
 
 	<para><acronym>FEC</acronym> нь хэш хийгдсэн протоколын толгойн мэдээлэл дээр үндэслэн 
 	  идэвхтэй портуудаар гарч байгаа урсгалыг тэнцвэржүүлж дурын идэвхтэй 
 	  портоос ирж байгаа урсгалыг хүлээн авна. Хэш нь Ethernet эхлэл болон 
 	  очих хаяг ба хэрэв байгаа бол VLAN хаяг болон IPv4/IPv6 эхлэл болон 
 	  очих хаягийг багтаадаг.</para>
         </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry><term>LACP</term>
 
 	<listitem>
 	<para>&ieee; 802.3ad Link Aggregation Control Protocol
 	  (LACP) буюу Холбоос Нэгтгэлт Хянах Протокол болон Marker буюу 
 	  Тэмдэглэгээний Протокол. LACP нь нэгтгэж болох холбоосуудыг 
 	  нөгөө талтай нь нэг буюу хэд хэдэн Link Aggregated
 	  Group буюу Холбоос Нэгтгэгдсэн бүлгүүд (LAG) болгон  
 	  тохиролцуулдаг. LAG бүр нь адил хурдтай, гүйцэд дуплекс 
 	  ажиллагаанд тохируулсан портуудаас тогтоно. Урсгал нь 
 	  LAG дахь портуудын дагуу хамгийн их нийт хурдаар тэнцвэржүүлэгдэх 
 	  бөгөөд ихэнх тохиолдолд бүх портуудыг агуулсан зөвхөн нэг LAG байх 
 	  болно. Физик холболт өөрчлөгдөхөд Холбоос Нэгтгэлт шинэ тохиргоо 
 	  уруу хурдан шилжих болно.</para>
 
 	<para><acronym>LACP</acronym> нь хэш хийгдсэн протоколын толгойн мэдээлэл дээр үндэслэн 
 	  идэвхтэй портуудаар гарч байгаа урсгалыг тэнцвэржүүлж дурын идэвхтэй 
 	  портоос ирж байгаа урсгалыг хүлээн авна. Хэш нь Ethernet эхлэл болон 
 	  очих хаяг ба хэрэв байгаа бол VLAN хаяг болон IPv4/IPv6 эхлэл болон 
 	  очих хаягийг багтаадаг.</para>
         </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry><term>Loadbalance</term>
 
 	<listitem>
 	<para>Энэ нь <emphasis>FEC</emphasis> горимын хуулбар юм.</para>
         </listitem>
         </varlistentry>
 
 	<varlistentry><term>Round-robin</term>
 
 	<listitem>
 	<para>Тойрон эргэх хуваарилалтыг ашиглан гарч байгаа урсгалыг 
 	  бүх идэвхтэй портуудаар тарааж дурын идэвхтэй портоос ирж 
 	  байгаа урсгалыг хүлээн авна. Энэ горим нь Ethernet хүрээний 
 	  дарааллыг зөрчих бөгөөд болгоомжтой ашиглах шаардлагатай байдаг.</para>
         </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Жишээнүүд</title>
 
       <example id="networking-lacp-aggregation-cisco">
 	<title>&cisco; шилжүүлэгчтэй LACP нэгтгэлт</title>
 
 	<para>Энэ жишээ нь &os; машины хоёр интерфэйсийг шилжүүлэгч рүү 
 	  ачаалал тэнцвэржүүлсэн, алдаанд тэсвэртэй ганц холбоосоор холбож 
 	  байна. Дамжуулах чанар болон алдаанд тэсвэртэй байдлыг сайжруулах 
 	  зорилгоор илүү олон интерфэйсүүдийг нэмж болно. Ethernet холбоосууд 
 	  дээр хүрээний дараалал чухал байдаг учраас хоёр станцын хоорондох 
 	  ямар ч урсгал аль нэг интерфэйсийн хамгийн их хурдаар хязгаарлагдан 
 	  тэр физик холбоосоор үргэлж урсаж байдаг. Дамжуулах алгоритм нь 
 	  өөр өөр урсгалуудыг ялгаж, байгаа интерфэйсүүдээр тэдгээрийг 
 	  тэнцвэржүүлэхийн тулд аль болох их мэдээллийг ашиглахыг оролддог.</para>
 
 	<para>&cisco; шилжүүлэгч дээр <replaceable>FastEthernet0/1</replaceable> болон 
 	  <replaceable>FastEthernet0/2</replaceable> интерфэйсүүдийг 
 	  <replaceable>1</replaceable> сувгийн бүлэгт нэмнэ.</para>
 
 	<screen><userinput>interface <replaceable>FastEthernet0/1</replaceable>
 channel-group <replaceable>1</replaceable> mode active
 channel-protocol lacp</userinput>
 !
 <userinput>interface <replaceable>FastEthernet0/2</replaceable>
  channel-group <replaceable>1</replaceable> mode active
  channel-protocol lacp</userinput></screen>
 
 	<para>&os; машин дээр <replaceable>fxp0</replaceable> болон
           <replaceable>fxp1</replaceable>-г ашиглан &man.lagg.4;
 	  интерфэйсийг үүсгэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> create </userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> up laggproto lacp laggport <replaceable>fxp0</replaceable> laggport <replaceable>fxp1</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Доорх тушаалыг ажиллуулж интерфэйсийн төлвийг харна:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para><emphasis>ACTIVE</emphasis> гэж тэмдэглэгдсэн портууд нь 
 	  алсын шилжүүлэгчтэй тохиролцсон, идэвхтэй нэгтгэлтийн бүлгийн хэсэг бөгөөд 
 	  урсгал нь дамжуулагдаж хүлээн авагдах болно. LAG таних тэмдгүүдийг 
 	  үзэхийн тулд &man.ifconfig.8;-ийн дэлгэрэнгүй гаралтыг ашиглаарай.</para>
 
 	<screen>lagg0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=8&lt;VLAN_MTU&gt;
         ether 00:05:5d:71:8d:b8
         media: Ethernet autoselect
         status: active
         laggproto lacp
         laggport: fxp1 flags=1c&lt;ACTIVE,COLLECTING,DISTRIBUTING&gt;
         laggport: fxp0 flags=1c&lt;ACTIVE,COLLECTING,DISTRIBUTING&gt;</screen>
 
 	<para>Шилжүүлэгч дээр портын төлвийг харахын тулд 
 	  <userinput>show lacp neighbor</userinput> 
 	  тушаалыг ашиглах хэрэгтэй.</para>
 
 	<screen>switch# show lacp neighbor 
 Flags:  S - Device is requesting Slow LACPDUs 
         F - Device is requesting Fast LACPDUs
         A - Device is in Active mode       P - Device is in Passive mode     
 
 Channel group 1 neighbors
 
 Partner's information:
 
                   LACP port                        Oper    Port     Port
 Port      Flags   Priority  Dev ID         Age     Key     Number   State
 Fa0/1     SA      32768     0005.5d71.8db8  29s    0x146   0x3      0x3D  
 Fa0/2     SA      32768     0005.5d71.8db8  29s    0x146   0x4      0x3D</screen>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүйг харахыг хүсвэл <userinput>show lacp neighbor
           detail</userinput> тушаалыг ашиглана.</para>
       </example>
       <example id="networking-lagg-failover">
 	<title>Failover горим</title>
 
 	<para>Failover буюу ослыг тойрон гарах горимыг мастер интерфэйс дээр 
 	  холбоос тасарсан тохиолдолд хоёр дахь интерфэйс уруу шилжихэд 
 	  ашиглаж болно. <replaceable>fxp0</replaceable> нь мастер интерфэйс, 
 	  <replaceable>fxp1</replaceable> нь хоёр дахь интерфэйс байхаар 
 	  <replaceable>lagg0</replaceable> интерфэйсийг үүсгэж тохируулна:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> create</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> up laggproto failover laggport <replaceable>fxp0</replaceable> laggport <replaceable>fxp1</replaceable></userinput></screen>
 
         <para>Интерфэйс нь үүнтэй төстэй байх бөгөөд гол ялгаа нь 
 	  <acronym>MAC</acronym> хаяг болон төхөөрөмжийн нэрс байх 
 	  болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable></userinput>
 lagg0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=8&lt;VLAN_MTU&gt;
         ether 00:05:5d:71:8d:b8
         media: Ethernet autoselect
         status: active
         laggproto failover
         laggport: fxp1 flags=0&lt;&gt;
         laggport: fxp0 flags=5&lt;MASTER,ACTIVE&gt;</screen>
 
 	<para>Урсгал <replaceable>fxp0</replaceable> дээр хүлээн 
 	  авагдаж дамжих болно. Хэрэв холбоос <replaceable>fxp0</replaceable> дээр 
 	  тасарсан бол <replaceable>fxp1</replaceable> нь идэвхтэй холбоос 
 	  болно. Хэрэв холбоос нь мастер интерфэйс дээр сэргээгдсэн бол энэ нь  
 	  эргээд идэвхтэй холбоос болно.</para>
       </example>
       <example id="networking-lagg-wired-and-wireless">
 	<title>Утастай болон утасгүй сүлжээний интерфэйсүүдийн хоорондох Failover горим</title>
 
 	<para>Зөөврийн компьютертай хэрэглэгчдийн хувьд утастай сүлжээний 
 	  холболт байхгүй болсон үед ашиглахаар утасгүй сүлжээний 
 	  интерфэйсийг хоёр дахь интерфэйс болгох нь зүйтэй байдаг.
 	  Өгөгдлийг утасгүй холболтоор дамжуулах боломжийг хангахын хажуугаар
 	  &man.lagg.4;-ийн тусламжтайгаар нэг IP хаяг ашиглах, ажиллагаа болон 
 	  аюулгүй байдлаас болоод утастай холболтыг илүүд үзэх боломжтой 
 	  юм.</para>
 
 	<para>Энэ тохиргоонд утасгүй сүлжээний <acronym>MAC</acronym> 
 	  хаягийг ашиглагдаж байгаа мастер интерфэйс болох утастай сүлжээний 
 	  интерфэйсээс авсан  &man.lagg.4;-ийн хаягтай адилаар тавих 
 	  хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Энэ тохиргоонд утастай сүлжээний интерфэйс
 	  <replaceable>bge0</replaceable>-ийг мастер, утасгүй сүлжээний 
 	  интерфэйс <replaceable>wlan0</replaceable>-ийг failover интерфэйс 
 	  гэж авч үзнэ. <replaceable>wlan0</replaceable>-ийг  
 	  <replaceable>iwn0</replaceable>-ээс үүсгэсэн бөгөөд бид үүнд 
 	  утастай сүлжээний холболтын <acronym>MAC</acronym> хаяг зааж 
 	  өгөх болно. Эхний алхам бол <acronym>MAC</acronym> хаягийг 
 	  утастай сүлжээний интерфэйсээс авах явдал юм:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>bge0</replaceable></userinput>
 bge0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 	options=19b&lt;RXCSUM,TXCSUM,VLAN_MTU,VLAN_HWTAGGING,VLAN_HWCSUM,TSO4&gt;
 	ether 00:21:70:da:ae:37
 	inet6 fe80::221:70ff:feda:ae37%bge0 prefixlen 64 scopeid 0x2 
 	nd6 options=29&lt;PERFORMNUD,IFDISABLED,AUTO_LINKLOCAL&gt;
 	media: Ethernet autoselect (1000baseT &lt;full-duplex&gt;)
 	status: active</screen>
 
 	<para>Та <replaceable>bge0</replaceable>-ийг өөрт байгаагаар 
 	  солих хэрэгтэй бөгөөд ингэхэд таны утастай сүлжээний интерфэйсийн 
 	  <acronym>MAC</acronym> хаяг бүхий өөр <literal>ether</literal>
 	  хаягийг авах болно. Одоо утасгүй сүлжээний интерфэйс 
 	  <replaceable>iwn0</replaceable>-ийг солино:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>iwn0</replaceable> ether <replaceable>00:21:70:da:ae:37</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Утасгүй сүлжээний интерфэйсийг босгоно, гэхдээ ямар ч IP хаяг 
 	  тавих хэрэггүй:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>wlan0</replaceable> create wlandev <replaceable>iwn0</replaceable> ssid <replaceable>my_router</replaceable> up</userinput></screen>
 
 	<para><replaceable>bge0</replaceable>-ийг мастер маягаар 
 	  ашиглан хэрэв шаардлагатай бол 
 	  <replaceable>wlan0</replaceable> руу failover хийх боломжтойгоор 
 	  &man.lagg.4; интерфэйс үүсгэнэ:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> create</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable> up laggproto failover laggport <replaceable>bge0</replaceable> laggport <replaceable>wlan0</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Интерфэйс нь үүнтэй төстэй байх бөгөөд гол ялгаа нь 
 	  <acronym>MAC</acronym> хаяг ба төхөөрөмжийн нэрс байх 
 	  болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig <replaceable>lagg0</replaceable></userinput>
 lagg0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=8&lt;VLAN_MTU&gt;
         ether 00:21:70:da:ae:37
         media: Ethernet autoselect
         status: active
         laggproto failover
         laggport: wlan0 flags=0&lt;&gt;
         laggport: bge0 flags=5&lt;MASTER,ACTIVE&gt;</screen>
 
 	<para>Ачаалах болгонд үүнийг хийхгүйн тулд дараах мөртэй төсөөтэй 
 	  мөрүүдийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж 
 	  өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>ifconfig_bge0="up"
 ifconfig_iwn0="ether 00:21:70:da:ae:37"
 wlans_iwn0="wlan0"
 ifconfig_wlan0="WPA"
 cloned_interfaces="lagg0"
 ifconfig_lagg0="laggproto failover laggport bge0 laggport wlan0 DHCP"
 </programlisting>
       </example>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-diskless">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Жан-Франсуа</firstname>
           <surname>Докье</surname>
           <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Алекс</firstname>
 	  <surname>Дюпре</surname>
 	  <contrib>Дахин зохион байгуулж өргөтгөсөн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Дискгүй ажиллагаа</title>
 
     <indexterm><primary>дискгүй ажлын станц</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>дискгүй ажиллагаа</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD машин сүлжээгээр ачаалан локал дискгүйгээр <acronym>NFS</acronym> 
 	сервер дээр холбогдсон файлын системүүд ашиглаад ажиллаж чаддаг. Стандарт тохиргооны 
 	файлуудаас өөр системийн өөрчлөлт шаардлагагүй. Ийм системийг харьцангуй хялбараар 
 	тохируулж болдог. Учир нь шаардлагатай бүх элементүүд бэлэн байдаг:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Цөмийг сүлжээгээр ачаалах хоёр боломжит арга хамгийн багаар бодоход 
 	байдаг:</para>
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><acronym>PXE</acronym>: &intel;-ийн Preboot eXecution
 	      Environment буюу ачаалалт хийгдэхээс өмнөх ажиллуулах орчны систем нь 
 		зарим сүлжээний картууд эсвэл эх хавтангуудад цуг бүтээгдсэн байдаг 
 		ухаалаг ачаалах ROM-ийн нэг хэлбэр юм. Илүү дэлгэрэнгүйг 
 		&man.pxeboot.8;-с үзнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para><application>Etherboot</application>
 	      	порт (<filename role="package">net/etherboot</filename>) нь 
 		цөмийг сүлжээгээр ачаалах ROM хийгдэх боломжтой код үүсгэдэг. 
 		Код нь сүлжээний картан дээр ачаалах ROM уруу шарагдсан байх юм уу эсвэл 
 		локал уян (эсвэл хатуу) дискний хөтчөөс эсвэл ажиллаж байгаа &ms-dos; 
 		системээс дуудагдахаар байдаг. Олон сүлжээний карт дэмжигдсэн 
 		байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 	</listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Жишээ скрипт (<filename>/usr/share/examples/diskless/clone_root</filename>) 
 	нь сервер дээр ажлын станцын root файлын системийг үүсгэх болон түүний ажиллагааг хангах 
 	үйлдлийг хөнгөвчилдөг. Скрипт нь магадгүй жижиг өөрчлөлтийг шаардаж болох боловч 
 	энэ нь таныг хурдан эхлүүлэх болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Дискгүй системийн эхлүүлэлтийг илрүүлж дэмжих стандарт системийн эхлүүлэгч 
 	файлууд <filename>/etc</filename> санд байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>swap хийх хэрэв шаардлагатай бол <acronym>NFS</acronym> файл эсвэл 
 	локал диск уруу хийж болох юм.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дискгүй ажлын станцуудыг тохируулах олон арга байдаг. Олон элементүүд үүнд 
 	хамрагддаг бөгөөд өөрийн сонирхлоор ихэнхийг нь өөрчилж болно. Дараах нь 
 	бүрэн системийг тохируулах талаар хувилбаруудыг тайлбарлах болно. Ингэхдээ 
 	стандарт FreeBSD эхлүүлэх скриптүүдтэй хялбар, нийцтэй байхыг чухалчлах 
 	болно. Тайлбарласан систем нь дараах шинжүүдтэй байна:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Дискгүй ажлын станцууд нь хуваалцсан, зөвхөн уншигдах 
 	<filename>/</filename> файлын систем болон хуваалцсан, зөвхөн уншигдах 
 	<filename>/usr</filename>-г ашигладаг.</para>
 	<para>root файлын систем нь зөвхөн дискгүй ажиллагаатай холбоотой эсвэл 
 	тэдгээрийн харьяалагдах ажлын станцтай холбоотой зарим тохиргооны 
 	файлууд нь өөрчлөгдсөн стандарт FreeBSD root-ийн (ихэвчлэн серверийн) 
 	хуулбар юм.</para>
 	<para>Бичигдэх боломжтой байх root-ийн хэсэг нь &man.md.4; файлын 
 	системээр дээр тавигддаг (overlaid). Систем дахин ачаалахад хийгдсэн 
 	өөрчлөлтүүд алга болох болно.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Цөм дамжуулагдаж <application>Etherboot</application> эсвэл 
 	<acronym>PXE</acronym>-ийн аль нэгээр дуудагддаг бөгөөд зарим тохиолдолд 
 	зөвхөн аль нэг аргыг ашиглахыг шаардаж болох юм.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <caution><para>Тайлбарласны дагуу энэ систем нь аюултай юм. Энэ нь сүлжээний 
 	хамгаалагдсан талбарт байх ёстой бөгөөд бусад хостуудаас хандахааргүй 
 	байх ёстой.</para>
     </caution>
 
     <para>Энэ хэсгийн бүх мэдээллийг &os; 5.2.1-RELEASE ашиглан тест хийсэн болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Үндсэн мэдээлэл</title>
 
       <para>Дискгүй ажлын станцуудыг тохируулах нь харьцангуй амархан боловч алдаанд
 	өртөх хандлагатай байдаг. Хэд хэдэн шалтгаанаас болоод эдгээрийг заримдаа 
 	оношлох төвөгтэй байдаг. Жишээ нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Эмхэтгэлтийн үеийн тохируулгууд нь ажиллах үед өөрөөр ажиллахыг 
 		тодорхойлж болох юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Алдааны мэдэгдлүүд нь ихэвчлэн нуугдмал эсвэл бүр байхгүй ч 
 		байж болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Энд гарч болзошгүй асуудлуудыг шийдэхэд үндсэн арга замуудын зарим нэг 
 	мэдлэгийг ашиглах нь маш ашигтай байдаг.</para>
 
       <para>Амжилттайгаар эхлүүлэхийн тулд хэд хэдэн үйлдлүүдийг хийх хэрэгтэй:</para>
         
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Машин өөрийн IP хаяг, ажиллах файлын нэр, серверийн нэр, root зам 
 		зэрэг эхний параметрүүдийг авах хэрэгтэй. Үүнийг <acronym>DHCP</acronym> эсвэл 
 		BOOTP протоколуудыг ашиглан хийдэг. <acronym>DHCP</acronym> нь 
 		BOOTP-ийн нийцтэй өргөтгөл бөгөөд адил портын дугаарууд болон үндсэн 
 		пакетийн хэлбэршүүлэлтийг ашигладаг.</para>
 
 	  <para>Зөвхөн BOOTP ашиглахаар системийг тохируулах боломжтой. 
 		&man.bootpd.8; серверийн програм нь үндсэн &os; системд орсон 
 		байдаг.</para>
 
 	  <para>Гэхдээ <acronym>DHCP</acronym> нь BOOTP-ээс хэд хэдэн давуу 
 		талтай байдаг (илүү сайхан тохиргооны файлууд, <acronym>PXE</acronym> 
 		ашиглах боломж, дискгүй ажиллагаатай шууд холбоогүй бусад олон давуу талууд) 
 		бөгөөд бид голчлон <acronym>DHCP</acronym> тохиргоог боломжтой бол 
 		&man.bootpd.8; ашиглан таарах жишээнүүдтэй нь хамт тайлбарлах болно. 
 		Жишээ тохиргоо нь <application>ISC DHCP</application> програм 
 		хангамжийн багцыг (тест сервер дээр 3.0.1.r12 хувилбар суулгагдсан) 
 		ашиглах болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Машин нь нэг буюу хэд хэдэн програмуудыг локал санах ой уруугаа дамжуулах 
 		хэрэгтэй болно.  <acronym>TFTP</acronym> юм уу эсвэл <acronym>NFS</acronym> 
 		ашиглагдана. <acronym>TFTP</acronym> болон <acronym>NFS</acronym>-ийн 
 		сонголтыг хэд хэдэн газар эмхэтгэх үеийн тохируулгаар хийдэг. Алдааны түгээмэл 
 		эх үүсвэр нь буруу протоколд зориулж файлын нэрүүдийг заах явдал юм: 
 		<acronym>TFTP</acronym> нь сервер дээрх ганц сангаас бүх файлуудыг 
 		ихэвчлэн дамжуулдаг бөгөөд энэ сантай харьцангуй файлын нэрсийг хүлээдэг. 
 		<acronym>NFS</acronym>-д файлын туйлын (абсолют) замууд хэрэгтэй 
 		байдаг.
 	  </para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Боломжит дундын эхлүүлэх програмууд болон цөм нь эхлэн тохируулагдаж ажиллах
 		шаардлагатай. Энд хэд хэдэн чухал хувилбарууд байдаг:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><acronym>PXE</acronym> нь &os;-ийн гурав дахь шатны дуудагчийн 
 		өөрчлөгдсөн хувилбар болох &man.pxeboot.8;-ийг ачаална. &man.pxeboot.8; нь 
 		системийг эхлүүлэхэд шаардлагатай ихэнх параметрүүдийг авч хяналтыг дамжуулахаасаа 
 		өмнө тэдгээрийг цөмийн орчинд үлдээх болно. Энэ тохиолдолд 
 		<filename>GENERIC</filename> цөмийг ашиглах боломжтой.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><application>Etherboot</application> нь бага бэлтгэлтэйгээр 
 		цөмийг шууд ачаалах болно. Та цөмийг тусгай тохируулгуудтай бүтээх 
 		хэрэгтэй болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para><acronym>PXE</acronym> болон <application>Etherboot</application> 
 		нь адилхан ажиллана; гэхдээ цөмүүд нь &man.loader.8;-ийн тэдэнд зориулж 
 		илүү ажил хийх боломжийг олгодог болохоор <acronym>PXE</acronym> нь 
 		зохимжтой арга юм.</para>
 
 	  <para>Хэрэв таны <acronym>BIOS</acronym> болон сүлжээний картууд нь 
 		<acronym>PXE</acronym>-г дэмждэг бол та үүнийг ашиглах 
 		хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Эцэст нь машин өөрийн файлын системүүдэд хандах хэрэгтэй болно. 
 		<acronym>NFS</acronym> нь бүх тохиолдолд хэрэглэгдэнэ.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&man.diskless.8; гарын авлагын хуудсыг бас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохируулах зааврууд</title>
 
       <sect3>
 	  <title><application>ISC DHCP</application> ашиглах тохиргоо</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>дискгүй ажиллагаа</secondary>
 	  </indexterm>
 
 	  <para><application>ISC DHCP</application> сервер BOOTP болон 
 		<acronym>DHCP</acronym> хүсэлтүүдэд хариулж чаддаг.</para>
 
-	  <para><application>ISC DHCP 3.0</application> нь үндсэн системийн 
-		хэсэг биш юм. Та эхлээд <filename role="package">net/isc-dhcp30-server</filename> 
+	  <para><application>ISC DHCP 3.1</application> нь үндсэн системийн 
+		хэсэг биш юм. Та эхлээд <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> 
 		порт юм уу эсвэл тохирох багцыг суулгах хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para><application>ISC DHCP</application> суулгагдсаны дараа 
 		ажиллахын тулд тохиргооны файл хэрэгтэй болно (ихэвчлэн 
 		<filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename> гэж 
 		нэрлэгддэг). Доор <hostid>margaux</hostid> хост <application>Etherboot</application>-ийг 
 		ашигласан ба <hostid>corbieres</hostid> хост <acronym>PXE</acronym>-г ашиглаж байгаа 
 		тайлбар хийгдсэн жишээ байна:</para>
 
           <programlisting>
 default-lease-time 600;
 max-lease-time 7200;
 authoritative;
 
 option domain-name "example.com";
 option domain-name-servers 192.168.4.1;
 option routers 192.168.4.1;
 
 subnet 192.168.4.0 netmask 255.255.255.0 {
   use-host-decl-names on; <co id="co-dhcp-host-name">
   option subnet-mask 255.255.255.0;
   option broadcast-address 192.168.4.255;
 
   host margaux {
     hardware ethernet 01:23:45:67:89:ab;
     fixed-address margaux.example.com;
     next-server 192.168.4.4; <co id="co-dhcp-next-server">
     filename "/data/misc/kernel.diskless"; <co id="co-dhcp-filename">
     option root-path "192.168.4.4:/data/misc/diskless"; <co id="co-dhcp-root-path">
   }
   host corbieres {
     hardware ethernet 00:02:b3:27:62:df;
     fixed-address corbieres.example.com;
     next-server 192.168.4.4;
     filename "pxeboot";
     option root-path "192.168.4.4:/data/misc/diskless";
   }
 }
           </programlisting>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="co-dhcp-host-name"><para>Энэ тохируулга нь 
 		<literal>host</literal> зарлалтууд дахь утгыг дискгүй хостын 
 		хувьд хостын нэр болгон илгээхийг <application>dhcpd</application>-д 
 		хэлнэ. Өөр нэг арга нь <literal>option host-name
 		  <replaceable>margaux</replaceable></literal> мөрийг 
 		<literal>host</literal> зарлалтуудын дотор нэмэх явдал юм.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-dhcp-next-server"><para>
 		<literal>next-server</literal> тохируулга нь дуудагч эсвэл цөмийн 
 		файлыг дуудахад зориулж <acronym>TFTP</acronym> эсвэл 
 		<acronym>NFS</acronym> серверийг ашиглахыг зааж өгнө (анхдагчаар 
 		<acronym>DHCP</acronym> сервер байгаа хостыг ашиглана).</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-dhcp-filename"><para>
 		<literal>filename</literal> тохируулга нь <application>Etherboot</application> 
 		эсвэл <acronym>PXE</acronym>-ийн дараагийн ажиллуулах алхамд дуудах 
 		файлыг тодорхойлно. Үүнийг ашиглах дамжуулалтын аргын дагуу заасан байх 
 		ёстой. <application>Etherboot</application>-ийг 
 		<acronym>NFS</acronym> эсвэл <acronym>TFTP</acronym> 
 		ашиглахаар эмхэтгэж болно. &os; порт нь <acronym>NFS</acronym>-ийг 
 		анхдагчаар тохируулдаг. <acronym>PXE</acronym> нь 
 		<acronym>TFTP</acronym>-г ашигладаг. Энд яагаад харьцангуй файлын 
 		нэр хэрэглэгддэгийн учир нь тэр юм (энэ нь <acronym>TFTP</acronym> 
 		серверийн тохиргооноос хамаарах боловч ерөнхийдөө нэлээн энгийн байх болно). 
 		<acronym>PXE</acronym> нь цөмийг биш бас <filename>pxeboot</filename>-г 
 		дууддаг. &os; CD-ROM
 		<filename class="directory">/boot</filename> сангаас 
 		<filename>pxeboot</filename>-ийг дуудах зэрэг бусад сонирхолтой боломжууд 
 		байдаг (&man.pxeboot.8; нь <filename>GENERIC</filename> цөмийг 
 		ачаалж чаддаг бөгөөд энэ нь алсын CD-ROM-с ачаалахын тулд <acronym>PXE</acronym>-г 
 		ашиглах боломжтой болгодог юм).</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-dhcp-root-path"><para>
 		<literal>root-path</literal> тохируулга нь root файлын систем хүрэх 
 		замыг энгийн <acronym>NFS</acronym> бичлэгээр тодорхойлдог. 
 		<acronym>PXE</acronym> ашиглаж байгаа үед цөмийн тохиргоо BOOTP-г идэвхжүүлээгүй 
 		байхад хостын IP-г орхигдуулах боломжтой байдаг. <acronym>NFS</acronym> 
 		сервер дараа нь <acronym>TFTP</acronym> сервертэй адил 
 		болох болно.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 
       </sect3>
       <sect3>
 	  <title>BOOTP ашиглах тохиргоо</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>BOOTP</primary>
 	    <secondary>дискгүй ажиллагаа</secondary>
 	  </indexterm>
 
 	  <para>Энд <application>bootpd</application>-ийн адил тохиргоо 
 		(нэг клиент болгож багасгасан) байна. Үүнийг <filename>/etc/bootptab</filename> 
 		файлаас олж болно.</para>
 
 	  <para>BOOTP-г ашиглахын тулд <application>Etherboot</application>-ийг 
 		анхдагч биш тохируулга <literal>NO_DHCP_SUPPORT</literal>-тойгоор 
 		эмхэтгэх ёстой бөгөөд <acronym>PXE</acronym>-д <acronym>DHCP</acronym> 
 		<emphasis>хэрэгтэй</emphasis> гэдгийг санаарай. <application>bootpd</application>-ийн 
 		цорын ганц илэрхий давуу тал бол үндсэн системд орсон байдаг явдал юм.</para>
 
           <programlisting>
 .def100:\
   :hn:ht=1:sa=192.168.4.4:vm=rfc1048:\
   :sm=255.255.255.0:\
   :ds=192.168.4.1:\
   :gw=192.168.4.1:\
   :hd="/tftpboot":\
   :bf="/kernel.diskless":\
   :rp="192.168.4.4:/data/misc/diskless":
 
 margaux:ha=0123456789ab:tc=.def100
           </programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Ачаалах програмыг <application>Etherboot</application>-ээр бэлдэх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Etherboot</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><ulink url="http://etherboot.sourceforge.net">Etherboot-ийн вэб сайт</ulink> 
 	нь Линукс системд голчлон зориулагдсан боловч ашигтай мэдээлэл агуулсан 
 	<ulink url="http://etherboot.sourceforge.net/doc/html/userman/t1.html">
 	  өргөтгөсөн баримт</ulink>ыг агуулдаг. Дараах нь FreeBSD систем дээр 
 	<application>Etherboot</application>-г хэрхэн ашиглах талаар 
 	тайлбарлах болно.</para>
 
 	<para>Та эхлээд <filename
 	  role="package">net/etherboot</filename> багц юм уу эсвэл портыг 
 	суулгах ёстой.</para>
 
 	<para><application>Etherboot</application>-ийн тохиргоог 
 	<application>Etherboot</application>-ийн эх байгаа сан дахь 
 	<filename>Config</filename> файлыг засварлаж (өөрөөр хэлбэл 
 	<acronym>NFS</acronym>-ийн оронд <acronym>TFTP</acronym>-г 
 	ашиглахын тулд) өөрчилж болно.</para>
 
 	<para>Бидний тохиргооны хувьд бид ачаалах уян дискийг ашиглах болно. 
 	Бусад аргуудын хувьд (PROM, эсвэл &ms-dos; програм) 
 	<application>Etherboot</application>-ийн баримтаас лавлана уу.</para>
 
 	<para>Ачаалах уян дискийг хийхийн тулд <application>Etherboot</application> 
 	суулгасан машин дээрх хөтөч уруугаа уян дискээ хийгээд <application>Etherboot</application> 
 	мод дахь <filename>src</filename> сан уруу болгож одоогийн сангаа солиод 
 	доор дурдсан тушаалыг бичнэ:</para>
 
 	<screen>
 &prompt.root; <userinput>gmake bin32/<replaceable>devicetype</replaceable>.fd0</userinput>
 	</screen>
 
 	<para><replaceable>devicetype</replaceable> нь дискгүй ажлын 
 	станц дахь Ethernet картын төрлөөс хамаарна. 
 	Зөв <replaceable>devicetype</replaceable> буюу төхөөрөмжийн 
 	төрлийг тодорхойлохын тулд тэр сан дахь <filename>NIC</filename> 
 	файлд хандана.</para>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>PXE</acronym>-ээр ачаалах</title>
 
 	<para>Анхдагчаар &man.pxeboot.8; дуудагч нь <acronym>NFS</acronym>-ээр 
 	цөмийг дууддаг. <filename>/etc/make.conf</filename> файлд 
 	<literal>LOADER_TFTP_SUPPORT</literal> тохируулга заахын оронд 
 	<acronym>TFTP</acronym>-г ашиглахаар эмхэтгэгдэж болно. 
 	Заавруудын талаар <filename>/usr/share/examples/etc/make.conf</filename> 
 	файл дахь тайлбаруудыг үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Цуваа консол дискгүй машин тохируулахад ашигтай байж болох 
 	 <filename>make.conf</filename> файлын өөр хоёр тохируулга байдаг: эдгээр нь 
 	<literal>BOOT_PXELDR_PROBE_KEYBOARD</literal>, болон
 	  <literal>BOOT_PXELDR_ALWAYS_SERIAL</literal> юм.</para>
 
 	<para>Машин эхлэхэд <acronym>PXE</acronym>-г ашиглахын тулд та өөрийн 
 	<acronym>BIOS</acronym>-ийн тохируулгаас <literal>Boot from network</literal> 
 	буюу <literal>Сүлжээнээс ачаалах</literal> сонголтыг сонгох юм 
 	уу эсвэл PC-г эхлүүлж байх үед функцийн товчлуурыг дарах хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>TFTP</acronym> болон <acronym>NFS</acronym> серверүүдийг тохируулах</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>TFTP</primary>
 	  <secondary>дискгүй ажиллагаа</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>NFS</primary>
 	  <secondary>дискгүй ажиллагаа</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та <acronym>TFTP</acronym> ашиглахаар тохируулсан 
 	<acronym>PXE</acronym> юм уу эсвэл  <application>Etherboot</application>-г 
 	ашиглаж байгаа бол файл сервер дээрээ <application>tftpd</application>-г 
 	идэвхжүүлэх хэрэгтэй:</para>
         <procedure>
           <step>
             <para><application>tftpd</application>-д зориулж файлууд байх 
 		сан үүсгэнэ, өөрөөр хэлбэл <filename>/tftpboot</filename>.</para>
           </step>
 
           <step>
             <para>Энэ мөрийг өөрийн 
 	      <filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	    <programlisting>tftp	dgram	udp	wait	root	/usr/libexec/tftpd	tftpd -l -s /tftpboot</programlisting>
 
 	    <note><para>Зарим нэгэн <acronym>PXE</acronym> хувилбарууд нь 
 		<acronym>TFTP</acronym>-ийн <acronym>TCP</acronym> хувилбарыг 
 		хүсдэг байна. Энэ тохиолдолд <literal>dgram udp</literal> мөрийг 
 		<literal>stream tcp</literal> болгон сольж хоёр дахь мөрийг 
 		нэмнэ.</para>
 	    </note>
           </step>
 	  <step>
 	    <para><application>inetd</application>-д өөрийн тохиргооны файлаа 
 		дахин уншихыг хэлээрэй. Энэ тушаалыг зөв ажиллуулахын тулд 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 		<option>inetd_enable="YES"</option> тохируулга заагдсан 
 		байх ёстой:</para>
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/inetd restart</userinput></screen>
 	  </step>
         </procedure>
 
 	<para>Та <filename>tftpboot</filename> санг серверийнхээ хаана ч 
 	байрлуулж болно. <filename>inetd.conf</filename> болон
 	  <filename>dhcpd.conf</filename> файлууд дээрээ байрлалаа 
 	заасан эсэхээ шалгаарай.</para>
 
 	<para>Аль ч тохиолдолд та бас <acronym>NFS</acronym>-ээ идэвхжүүлж 
 	<acronym>NFS</acronym> сервер дээрээ тохирох файлын системээ экспорт хийх 
 	хэрэгтэй юм.</para>
 
         <procedure>
           <step>
             <para>Үүнийг <filename>/etc/rc.conf</filename>-д нэмнэ:</para>
 	    <programlisting>nfs_server_enable="YES"</programlisting>
           </step>
 
           <step>
             <para>Доор дурдсаныг <filename>/etc/exports</filename> файл уруу нэмж 
 		дискгүй root сан байгаа файлын системээ экспорт хийнэ (эзлэхүүний холбох 
 		цэгийг тааруулж <replaceable>margaux corbieres</replaceable> 
 		гэснийг дискгүй ажлын станцуудын нэрсээр солих хэрэгтэй):</para>
 
 	    <programlisting><replaceable>/data/misc</replaceable> -alldirs -ro <replaceable>margaux corbieres</replaceable></programlisting>
           </step>
 	  <step>
 	    <para><application>mountd</application>-д өөрийн тохиргооны файлаа 
 		дахин уншихыг хэлнэ. Хэрэв та эхний шатандаа <acronym>NFS</acronym>-г 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд идэвхжүүлэх хэрэгтэй 
 		болсон бол харин дахин ачаалахыг хүсэж болох юм.</para>
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/mountd restart</userinput></screen>
 	  </step>
         </procedure>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Дискгүй цөмийг бүтээх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>дискгүй ажиллагаа</primary>
 	  <secondary>цөмийн тохиргоо</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Хэрэв <application>Etherboot</application>-г ашиглаж байгаа 
 	бол дискгүй клиентдээ зориулж дараах тохируулгуудтайгаар (ердийн тохируулгуудын хамтаар) 
 	цөмийн тохиргооны файл үүсгэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>
 options     BOOTP          # Use BOOTP to obtain IP address/hostname
 options     BOOTP_NFSROOT  # NFS mount root file system using BOOTP info
 	</programlisting>
 
 	<para>Та бас <literal>BOOTP_NFSV3</literal>,
 	  <literal>BOOT_COMPAT</literal> болон <literal>BOOTP_WIRED_TO</literal>
 	  (<filename>NOTES</filename> файлаас лавлана уу) тохируулгуудыг ашиглахыг хүсэж болох 
 	     юм.</para>
 
 	<para>Эдгээр тохируулгуудын нэрс нь уламжлалт бөгөөд тэдгээр нь яг үнэндээ 
 	<acronym>DHCP</acronym> болон BOOTP-ийн өөр хэрэглээг цөм дотор идэвхжүүлдэг 
 	болохоор нэлээн төөрөгдөлд хүргэж болох юм (зөвхөн BOOTP эсвэл <acronym>DHCP</acronym>-ийн 
 	хэрэглээг ашиглахаар болгох бас боломжтой байдаг).</para>
 
 	<para>Цөмийг бүтээж (<xref linkend="kernelconfig">-г үзнэ үү), 
 	<filename>dhcpd.conf</filename> файлд заасан байрлал уруу 
 	хуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<note>
 	  <para><acronym>PXE</acronym>-г ашиглаж байгаа үед дээрх тохируулгуудтайгаар 
 		цөмийг бүтээх нь заавал шаардлагагүй (хэдийгээр зөвлөдөг боловч). 
 		Тэдгээрийг идэвхжүүлэх нь цөмийг эхлүүлэх явцад илүү олон <acronym>DHCP</acronym> 
 		хүсэлтүүдийг үүсгэж шинэ утгууд болон зарим тусгай тохиолдлуудад &man.pxeboot.8;-ийн 
 		авсан утгуудын хооронд нийцэмжгүй байдлын жижиг эрсдэл гаргахад хүргэдэг. 
 		Тэдгээрийг ашиглахын давуу тал нь буруу нөлөөллөөс болоод хостын нэр тохируулагддаг 
 		явдал юм. Үгүй бол та хостын нэрийг өөр аргаар, жишээ нь клиентэд тусгайлан зориулсан 
 		<filename>rc.conf</filename> файлд тохируулах хэрэгтэй болно.</para>
 	</note>
 
 	<note>
 	  <para><application>Etherboot</application>-ээр дуудагдах боломжтой 
 		байхын тулд цөмд төхөөрөмжийн бяцхан зааврууд эмхэтгэгдсэн байх хэрэгтэй 
 		байдаг. Ингэхдээ та дараах тохируулгыг тохиргооны файлдаа тохируулах 
 		болно (<filename>NOTES</filename> тохиргооны тайлбаруудын файлыг 
 		үзнэ үү):</para>
 
 	  <programlisting>hints		"GENERIC.hints"</programlisting>
 	</note>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	  <title>Root файлын системийг бэлдэх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>root файлын систем</primary>
 	  <secondary>дискгүй ажиллагаа</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Дискгүй ажлын станцад зориулж <filename>dhcpd.conf</filename> 
 	файлд <literal>root-path</literal> гэж жагсаагдсан байрлалд 
 	root файлын системийг та үүсгэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>root-ийг суурьшуулахын тулд <command>make world</command> тушаал ашиглах</title>
 
 	  <para>Энэ арга нь хурдан байх бөгөөд бүрэн онгон системийг (зөвхөн root файлын 
 		систем биш) <envar>DESTDIR</envar> уруу суулгах болно. 
 		Та дараах скриптийг л ердөө ажиллуулах хэрэгтэй болно:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 export DESTDIR=/data/misc/diskless
 mkdir -p ${DESTDIR}
 cd /usr/src; make buildworld &amp;&amp; make buildkernel
 make installworld &amp;&amp; make installkernel
 cd /usr/src/etc; make distribution</programlisting>
 
 	  <para>Үүнийг хийсний дараа танд өөрийнхөө хэрэгцээний дагуу 
 		<envar>DESTDIR</envar>-д байрлуулагдсан өөрийн 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> болон 
 	    <filename>/etc/fstab</filename> файлуудаа өөрчлөн тохируулах 
 		шаардлага гарч болох юм.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Swap-ийг тохируулах</title>
 
 	<para>Шаардлагатай бол сервер дээр байрласан swap файлд 
 	<acronym>NFS</acronym>-ээр хандаж болно.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title><acronym>NFS</acronym> Swap</title>
 
 	  <para>Цөм нь ачаалах үед <acronym>NFS</acronym> swap-ийг 
 		идэвхжүүлэхийг дэмждэггүй.  Бичигдэх файлын системийг холбож 
 		swap файлыг үүсгэн идэвхжүүлэх замаар эхлүүлэх скриптүүдээр 
 		swap нь идэвхжүүлэгдэх ёстой. Зохих хэмжээ бүхий swap файлыг 
 		үүсгэхдээ та ингэж хийж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>/path/to/swapfile</replaceable> bs=1k count=1 oseek=<replaceable>100000</replaceable></userinput></screen>
 
 	  <para>Үүнийг идэвхжүүлэхийн тулд та дараах мөрийг өөрийн 
 		<filename>rc.conf</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>swapfile=<replaceable>/path/to/swapfile</replaceable></programlisting>
         </sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Бусад асуудлууд</title>
 
 
 	<sect4>
 	  <title>Зөвхөн уншигдах <filename>/usr</filename> сантайгаар ажиллах</title>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>дискгүй ажиллагаа</primary>
 	    <secondary>/usr зөвхөн уншигдах</secondary>
 	  </indexterm>
 
 	    <para>Хэрэв дискгүй ажлын станц нь X-ийг ажиллуулахаар тохируулагдсан бол 
 		анхдагчаар <filename>/usr</filename>-т алдааны бүртгэлийг 
 		хийдэг <application>XDM</application> тохиргооны файлыг 
 		та тааруулах хэрэгтэй болно.</para>
 	</sect4>
 	<sect4>
 	  <title>FreeBSD биш сервер ашиглах</title>
 
 	  <para>root файлын системд зориулсан сервер нь FreeBSD-г ажиллуулаагүй бол 
 		та FreeBSD машин дээр root файлын систем үүсгээд хэрэгтэй байрлал 
 		уруу нь <command>tar</command> эсвэл <command>cpio</command> тушаал 
 		ашиглан хуулах хэрэгтэй болно.</para>
 	  <para>Энэ тохиолдолд бүхэл тооны их/бага (major/minor) хэмжээнүүдийн ялгаанаас 
 		болоод <filename>/dev</filename> дахь тусгай файлуудад заримдаа 
 		асуудал гардаг. Энэ асуудлын шийдэл нь FreeBSD биш серверээс 
 		уг санг экспорт хийж энэ сангаа FreeBSD машин дээр холбон хэрэглэгчийн 
 		хувьд төхөөрөмжийн цэгүүдийг харагдахгүйгээр (transparently) хуваарилахын тулд 
 		&man.devfs.5;-ийг ашиглах явдал юм.</para>
 
 	</sect4>
 
       </sect3>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-isdn">
     <title>ISDN</title>
 
     <indexterm>
       <primary>ISDN</primary>
     </indexterm>
 
     <para>ISDN технологи болон тоног төхөөрөмжийн тухай мэдээллийн сайн эх үүсвэр нь 
 	<ulink url="http://www.alumni.caltech.edu/~dank/isdn/">Дан Кегелийн ISDN
 	хуудас</ulink> юм.</para>
 
     <para>ISDN-ий тухай хялбар заавруудыг доор дурдав:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>Хэрэв та Европд амьдарч байгаа бол ISDN картын хэсгийг та магадгүй 
 	шалгахыг хүсэж болох юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв та Интернэт уруу Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчтэй 
 	dial-up-аар байнгын бишээр холбогдохдоо ISDN-ийг голчлон хэрэглэхээр төлөвлөж байгаа 
 	бол та Терминал Хувиргагчдыг үзэж болох юм. Хэрэв та үйлчилгээ үзүүлэгчдээ солих бол 
 	энэ нь асуудлууд хамгийн багатайгаар хамгийн уян хатан чанарыг танд өгөх болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв та хоёр LAN-ийг хооронд нь холбож байгаа бол эсвэл Интернэт уруу 
 	зориулагдсан ISDN холболтоор холбогдож байгаа бол зориулагдсан чиглүүлэгч/гүүр 
 	сонголтыг бодолцож болох юм.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Аль шийдлийг сонгохыг тодорхойлоход чухал хүчин зүйл нь өртөг юм. Дараах сонголтуудыг 
 	хамгийн бага өртөгтэйгөөс нь эхлээд хамгийн их өртөгтэй хүртэл жагсаав.</para>
 
     <sect2 id="network-isdn-cards">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Хэлмут</firstname>
             <surname>Михаелис</surname>
             <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
       <title>ISDN картууд</title>
 
       <indexterm>
         <primary>ISDN</primary>
         <secondary>картууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>FreeBSD-ийн ISDN шийдэл нь идэвхгүй картыг ашиглаад зөвхөн 
 	DSS1/Q.931 (буюу Euro-ISDN) стандартыг дэмждэг. Firmware нь 
 	бас бусад дохионы протоколуудыг дэмждэг зарим идэвхтэй картуудыг 
 	дэмждэг; энэ нь бас хамгийн эхэнд дэмжигдсэн Primary Rate (PRI) буюу 
 	Анхдагч Хурд бүхий ISDN картыг оруулдаг.</para>
 
       <para><application>isdn4bsd</application> програм хангамж нь 
 	бусад ISDN чиглүүлэгчүүдтэй түүхий HDLC дээгүүрх IP юм уу эсвэл 
 	синхрон PPP: өөрчлөн засварласан &man.sppp.4; драйвер 
 	<literal>isppp</literal>-тэй цөмийн PPP юм уу эсвэл хэрэглэгчийн талбарын &man.ppp.8; 
 	ашиглан холбогдох боломжийг олгодог. Хэрэглэгчийн талбарын &man.ppp.8; ашиглан 
 	хоёр буюу түүнээс дээш ISDN B-сувгуудын суваг холболтыг (channel bonding) 
 	хийх боломжтой байдаг. Утас хариулагч машины хэрэглээ бас байдаг 
 	байдаг бөгөөд бас програм хангамжийн 300 baud модем зэрэг олон хэрэгслүүд 
 	байдаг.</para>
 
       <para>FreeBSD дээр дэмжигдсэн зарим PC ISDN картуудын тоо өсөн нэмэгдэж байгаа
 	бөгөөд энэ нь бүх л Европ болон дэлхийн бусад олон хэсэгт амжилттайгаар ашиглагдаж 
 	байгаа мэдээллүүд байдаг.</para>
 
       <para>Дэмжигдсэн идэвхгүй (пассив) ISDN картууд нь ихэвчлэн 
 	Infineon (хуучин Siemens) ISAC/HSCX/IPAC ISDN бичил схемтэй 
 	байдаг, гэхдээ бас Cologne Chip-ийн (зөвхөн ISA шугамд) бичил схемүүдтэй 
 	ISDN картууд, Winbond W6692 бичил схемүүдтэй PCI картууд, 
 	Tiger300/320/ISAC бичил схемийн хослолуудтой зарим картууд болон 
 	AVM Fritz!Card PCI V.1.0 болон AVM Fritz!Card PnP зэрэг зарим нэгэн 
 	үйлдвэрлэгчээс хамааралтай бичил схем бүхий картууд ордог.</para>
 
       <para>Одоогоор идэвхтэй дэмжигдсэн ISDN картууд нь AVM B1
 	(ISA болон PCI) BRI картууд болон AVM T1 PCI PRI картууд юм.</para>
 
       <para><application>isdn4bsd</application>-ийн баримтын талаар 
-	өөрийн FreeBSD систем дээрээ <filename>/usr/share/examples/isdn/</filename> 
-	сангаас эсвэл бяцхан зөвлөгөө, алдааны мэдээлэл болон <ulink
+	<ulink
 	  url="http://people.FreeBSD.org/~hm/">isdn4bsd
 	  гарын авлага</ulink> зэрэг илүү баримтыг заасан 
-	<ulink url="http://www.freebsd-support.de/i4b/">isdn4bsd-ийн эх хуудас isdn4bsd</ulink> 
+	<ulink url="http://www.freebsd-support.de/i4b/">isdn4bsd-ийн эх хуудас</ulink> 
 	хаягаас үзээрэй.</para>
 
       <para>Хэрэв та өөр ISDN протокол, одоогоор дэмжигдээгүй байгаа ISDN PC картанд 
 	зориулж дэмжлэг нэмэх эсвэл <application>isdn4bsd</application>-ийг өргөжүүлэх
 	 сонирхолтой байгаа бол &a.hm;-тай холбоо барьна уу.</para>
 
       <para><application>isdn4bsd</application>-ийн суулгалт, тохиргоо болон 
 	алдааг олж засварлах тухай асуултуудад зориулагдсан &a.isdn.name; 
 	захидлын жагсаалт байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>ISDN Терминал Хувиргагчид</title>
 
       <para>Терминал хувиргагчид (TA) нь модемууд нь ердийн утасны шугамд зориулагдсан байдаг 
 	шиг ISDN-ий хувьд зориулагдсан байдаг.</para>
       <indexterm><primary>модем</primary></indexterm>
       <para>Ихэнх TA нь стандарт Hayes модемийн AT тушаалын олонлогийг ашигладаг бөгөөд 
 	модемийг шууд солих зориулалтаар ашиглаж болно.</para>
 
       <para>TA нь ерөнхийдөө модемтой адил ажилладаг. Ялгаатай тал нь холболт болон 
 	дамжуулах хурдны хувьд таны хуучин модемоос хамаагүй хурдан байдаг явдал юм. 
 	Та модемийн тохиргоотой яг адил <link linkend="ppp">PPP</link>-г 
 	тохируулах хэрэгтэй болно. Цуваа хурдыг хамгийн өндрөөр аль болох тавьсан эсэхээ 
 	шалгаарай.</para>
       <indexterm><primary>PPP</primary></indexterm>
       <para>TA-г ашиглахын гол давуу тал нь динамик PPP-ээр хийж болдогтой адил Интернэтийн 
 	үйлчилгээ үзүүлэгчтэй холбогдох явдал юм. IP хаягийн хэмжээ өдөр ирэх тутам багасаж байгаа 
 	өнөө үед ихэнх үйлчилгээ үзүүлэгчид танд статик IP өгөх хүсэлгүй байдаг. Ихэнх зориулагдсан 
 	чиглүүлэгчид динамик IP хуваарилалттай зохицож чаддаггүй.</para>
 
       <para>TA-уудын боломжууд болон холболтын тогтвортой байдалд зориулан таны ажиллуулж байдаг 
 	PPP дэмонд TA-ууд нь  бүрэн найддаг. Хэрэв та PPP-г аль хэдийн тохируулсан бол энэ нь 
 	FreeBSD машин дээр модемийг ашиглаж байгаад ISDN уруу хялбараар сайжруулах боломжийг 
 	олгодог. Гэхдээ танд тулгарсан PPP програм дээр байсан асуудлууд бас хэвээр үлдэх 
 	болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та максимум тогтвортой байдлыг хүсэж байгаа бол <link
 	  linkend="userppp">хэрэглэгчийн талбарын PPP</link> биш цөмийн <link
 	  linkend="ppp">PPP</link> тохируулгыг ашиглаарай.</para>
 
       <para>Дараах TA-ууд нь FreeBSD-тэй ажилладаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Motorola BitSurfer болон Bitsurfer Pro</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Adtran</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Ихэнх бусад TA-ууд нь магадгүй бас ажиллах байх. TA үйлдвэрлэгчид нь 
 	өөрсдийнхөө бүтээгдэхүүнийг стандарт модемийн AT тушаалын олонлогийн ихэнхийг 
 	хүлээн авч чаддагаар хийхийг оролддог.</para>
 
       <para>Гадаад TA-ийн жинхэнэ асуудал нь модемуудын адил таны компьютер дээр
 	сайн цуваа карт хэрэгтэй явдал юм.</para>
 
       <para>Та цуваа төхөөрөмжүүдийн тухай дэлгэрэнгүй ойлголт болон асинхрон ба 
 	синхрон цуваа портуудын ялгаануудын талаар <ulink
 	url="&url.articles.serial-uart;/index.html">FreeBSD Цуваа Тоног 
 	Төхөөрөмж</ulink>ийн заавраас унших шаардлагатай.</para>
 
       <para>Стандарт PC цуваа порт (асинхрон) дээр ажиллаж байгаа TA нь таныг 
 	128&nbsp;Kbs холболттой байсан ч гэсэн 115.2&nbsp;Kbs хурдаар хязгаарладаг. 
 	ISDN-ий чаддаг 128&nbsp;Kbs хурдыг бүрэн ашиглахын тулд та TA-г синхрон 
 	цуваа карт уруу шилжүүлэх шаардлагатай.</para>
 
       <para>Дотоод TA худалдан авч синхрон/асинхрон асуудлаас тойрон гарчихлаа гэж  
 	битгий тэнэгтээрэй. Дотоод TA-ууд нь ердөө л өөр дээрээ бүтээгдсэн стандарт PC цуваа 
 	портын бичил схемтэй байдаг. Энэ нь ердөө л өөр цуваа кабель худалдан авч өөр хоосон 
 	цахилгаан сокет олох асуудлыг хөнгөвчилдөг.</para>
 
       <para>TA-тэй синхрон карт нь ядаж дангаараа зориулагдсан чиглүүлэгчтэй адил хурдан 
 	байдаг бөгөөд түүнийг энгийн FreeBSD хайрцаг удирдаж байгаа нь магадгүй илүү уян хатан 
 	юм.</para>
 
       <para>Синхрон карт/TA болон зориулагдсан чиглүүлэгчийн алийг сонгох нь голчлон сүсэг бишрэлийн 
 	асуудал байдаг. Энэ талаар зарим хэлэлцүүлэг захидлын жагсаалтуудаар явагдсан байгаа. 
 	Бүрэн хэлэлцүүлгийг <ulink url="&url.base;/search/index.html">архивууд</ulink>аас 
 	хайхыг бид санал болгож байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Зориулагдсан ISDN Гүүрнүүд/Чиглүүлэгчид</title>
       <indexterm>
         <primary>ISDN</primary>
 	<secondary>зориулагдсан гүүрнүүд/чиглүүлэгчид</secondary>
       </indexterm>
       <para>ISDN гүүрнүүд эсвэл чиглүүлэгчид нь зөвхөн FreeBSD эсвэл бусад 
 	үйлдлийн системийн хувьд биш юм. Чиглүүлэлт болон гүүр хийх технологийн 
 	талаар илүү дэлгэрэнгүй тайлбарыг сүлжээний ямар нэг номноос үзнэ үү.</para>
 
       <para>Энэ хэсгийн хувьд чиглүүлэгч болон гүүр гэсэн ухагдахуунууд нь харилцан 
 	солигдож ашиглагдана.</para>
 
       <para>Доод зэрэглэлийн ISDN чиглүүлэгчид/гүүрнүүдийн үнэ багасаж байгаа 
 	болохоор энэ нь улам илүү түгээмэл сонголт болох юм. ISDN чиглүүлэгч нь 
 	таны локал Ethernet сүлжээ уруу шууд залгагддаг жижиг хайрцаг байдаг 
 	бөгөөд бусад гүүр/чиглүүлэгчтэй хийх өөрийн холболтоо удирддаг. Энэ нь 
 	PPP болон бусад түгээмэл протоколуудын тусламжтай холболт хийх өөртөө 
 	цуг бүтээгдсэн програм хангамжтай байдаг.</para>
 
       <para>Чиглүүлэгч нь бүрэн ISDN холболтыг ашиглах болохоор стандарт TA-аас 
 	хамаагүй илүү хурдан дамжуулах боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>ISDN чиглүүлэгчид болон гүүрнүүдийн гол асуудал нь үйлдвэрлэгчид 
 	хоорондын харилцан ажиллах боломж асуудал хэвээр байгаа явдал юм. 
 	Хэрэв та Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчтэй холбогдохоор төлөвлөж байгаа бол 
 	тэд нартай өөрийн хэрэгцээний талаар хэлэлцэх нь зүйтэй юм.</para>
 
       <para>Хэрэв та өөрийн гэрийн LAN-ийг оффисийн LAN-тай холбох зэргээр хоёр LAN 
 	сегментийг хооронд нь холбохоор төлөвлөж байгаа бол энэ нь хамгийн хялбар 
 	ажиллагаа багатай шийдэл юм. Та холболт хийгдэх гэж байгаа хоёр талдаа 
 	хоёуланд нь зориулан төхөөрөмж авах болохоор холболт ажиллах тал дээр 
 	итгэлтэй байж болно.</para>
 
       <para>Жишээ нь гэрийн компьютер эсвэл салбар оффисийн сүлжээг гол оффисийн 
 	сүлжээтэй холбохын тулд дараах тохируулгыг ашиглаж болно:</para>
 
       <example>
 	<title>Салбар оффис эсвэл Гэрийн сүлжээ</title>
 
 	<indexterm><primary>10 base 2</primary></indexterm>
 	<para>Сүлжээ нь 10 base 2
 	  Ethernet (<quote>thinnet</quote>) сүлжээний шугаман хэлбэрийг 
 		ашиглана. Шаардлагатай бол чиглүүлэгчийг сүлжээний кабельтай 
 		AUI/10BT хувиргагчаар холбоно.</para>
 
         <mediaobject>
           <imageobject>
             <imagedata fileref="advanced-networking/isdn-bus">
           </imageobject>
 
 	  <textobject>
 	    <literallayout class="monospaced">---Sun workstation
 |
 ---FreeBSD box
 |
 ---Windows 95
 |
 Stand-alone router
    |
 ISDN BRI line</literallayout>
           </textobject>
 
 	  <textobject>
 	    <phrase>10 Base 2 Ethernet</phrase>
 	  </textobject>
 	</mediaobject>
 
 	<para>Хэрэв таны гэр/салбар оффис нь зөвхөн нэг компьютер бол та зориулагдсан 
 	чиглүүлэгчийг холбохын тулд эрчилсэн хос зөрсөн кабелийг (twisted pair crossover 
 	cable) ашиглаж болно.</para>
       </example>
 
       <example>
 	<title>Гол оффис эсвэл бусад LAN</title>
 
 	<indexterm><primary>10 base T</primary></indexterm>
 	<para>Сүлжээ нь 10 base T Ethernet
   	  (<quote>Twisted Pair</quote>) сүлжээний од хэлбэрийг 
 	ашиглана.</para>
 
         <mediaobject>
           <imageobject>
             <imagedata fileref="advanced-networking/isdn-twisted-pair">
           </imageobject>
 
 	  <textobject>
 	    <literallayout class="monospaced">    -------Novell Server
     | H |
     |   ---Sun
     |   |
     | U ---FreeBSD
     |   |
     |   ---Windows 95
     | B |
     |___---Stand-alone router
                 |
         ISDN BRI line</literallayout>
 	  </textobject>
 
 	  <textobject>
 	    <phrase>ISDN Сүлжээний зураг</phrase>
 	  </textobject>
 	</mediaobject>
       </example>
 
       <para>Ихэнх чиглүүлэгчид/гүүрнүүдийн нэг том давуу тал нь <emphasis>нэг зэрэг</emphasis> 
 	2 тусдаа сайт уруу 2 <emphasis>тусдаа чөлөөтэй</emphasis> PPP холболтуудтай 
 	байх боломжийг олгодог явдал юм. Хоёр цуваа порттой тусгай (ихэвчлэн үнэтэй) загваруудыг 
 	тооцохгүй бол энэ нь ихэнх TA-ууд дээр дэмжигдээгүй байдаг. Үүнийг суваг холболт (channel 
 	bonding), MPP зэрэгтэй андуурч болохгүй.</para>
 
       <para>Жишээ нь хэрэв та оффис дээрээ зориулагдсан ISDN холболттой бөгөөд 
 	түүнийг чагнахыг хүсэж байгаа боловч өөр нэг ISDN шугам авахыг хүсэхгүй байгаа 
 	бол энэ нь маш ашигтай боломж байж болох юм. Оффист байгаа чиглүүлэгч нь 
 	Интернэт уруу хийх зориулагдсан B сувгийн холболтыг (64&nbsp;Kbps) удирдаж 
 	тусдаа өгөгдлийн холболтод зориулж өөр B сувгийг ашиглаж чадна. Хоёр дахь 
 	B суваг нь гаднаас залгах, гадагш залгах юм уу эсвэл илүү өргөн зурваст зориулж 
 	эхний B сувагтай цуг динамикаар холболт (bonding) хийхэд (MPP зэрэг)  
 	ашиглагдаж болно.</para>
 
       <indexterm><primary>IPX/SPX</primary></indexterm>
       <para>Ethernet гүүр нь зөвхөн IP урсгал биш бас өөр илүүг дамжуулах боломжийг танд 
 	олгодог. Та IPX/SPX эсвэл өөрийн ашигладаг бусад протоколуудынхаа алийг ч бас илгээж 
 	болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-natd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Шерн</firstname>
           <surname>Ли</surname>
           <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Network Address Translation буюу Сүлжээний Хаягийн Хөрвүүлэлт</title>
 
     <sect2 id="network-natoverview">
       <title>Тойм</title>
       <indexterm>
         <primary><application>natd</application></primary>
       </indexterm>
       <para>FreeBSD-ийн Network Address Translation буюу Сүлжээний Хаягийн Хөрвүүлэлтийн дэмон нь 
 	&man.natd.8; гэгддэг бөгөөд ирж байгаа түүхий IP пакетуудыг хүлээн авч эх хаягийг 
 	локал машиныхаар сольж эдгээр пакетуудыг гарч байгаа IP пакетийн урсгалд буцааж 
 	дахин оруулдаг. &man.natd.8; нь өгөгдлийг буцаан хүлээн авахад өгөгдлийн анхны байрлалыг 
 	тодорхойлж чаддаг байхаар эхлэл IP хаяг болон портыг өөрчилж түүнийг анхлан хүсэгчид буцааж
 	дамжуулдаг.</para>
       <indexterm><primary>Интернэтийн холболт хуваалцах</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
       <para>NAT-ийн хамгийн түгээмэл хэрэглээ бол Интернэтийн холболт хуваалцах гэгддэгийг 
 	хийж гүйцэтгэх явдал юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natsetup">
       <title>Анхны тохируулга</title>
       <para>IP хаягийн хэмжээ багасаж байгаа болон кабель эсвэл DSL зэрэг өндөр хурдны хэрэглэгчийн 
 	шугамууд ашиглах хэрэглэгчдийн тоо ихэссэнээс болоод хүмүүст Интернэтийн холболт хуваалцах шийдлийн 
 	хэрэгцээ нэмэгдэх болсон билээ. Хэд хэдэн компьютеруудыг шууд нэг холболтоор холбох чадвар болон 
 	IP хаяг нь &man.natd.8;-г боломжийн сонголт болгодог.</para>
 
       <para>Хамгийн түгээмэл тохиолдол нь хэрэглэгч кабель эсвэл DSL шугаманд нэг IP хаягтай холбогдсон 
 	машинтай бөгөөд LAN-аар дамжуулан хэд хэдэн компьютеруудад Интернэтийн хандалт өгөхийн тулд 
 	энэ холбогдсон нэг компьютераа ашиглахыг хүсдэг явдал юм.</para>
 
       <para>Үүнийг хийхийн тулд Интернэт дэх FreeBSD машин нь гарц маягаар ажиллах ёстой. 
 	Энэ гарц машин нь хоёр NIC-тэй байх ёстой&mdash;нэг нь Интернэтийн чиглүүлэгч уруу холбогдохын 
 	тулд, нөгөөх нь LAN уруу холбогдохын тулд ашиглагдах ёстой. LAN дахь бүх машинууд нь 
 	холбох төхөөрөмж (hub) юм уу эсвэл шилжүүлэгчээр (switch) холбогдсон байна.</para>
 
       <note>
 	<para>&os; гарцаар LAN-ийг Интернэттэй холбох олон арга замууд байдаг. 
 	Энэ жишээ нь хамгийн багаар бодоход хоёр NIC-тэй гарцыг зөвхөн тайлбарлах 
 	болно.</para>
       </note>
 
       <mediaobject>
         <imageobject>
           <imagedata fileref="advanced-networking/natd">
         </imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced">  _______       __________       ________
  |       |     |          |     |        |
  |  Hub  |-----| Client B |-----| Router |----- Internet
  |_______|     |__________|     |________|
      |
  ____|_____
 |          |
 | Client A |
 |__________|</literallayout>
         </textobject>
 
 	<textobject>
 	  <phrase>Network Layout</phrase>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Үүнтэй адил тохиргоог Интернэтийн холболтыг хуваалцахын тулд түгээмэл 
 	ашигладаг. <acronym>LAN</acronym> машинуудын нэг нь Интернэтэд 
 	холбогдсон. Бусад машинууд нь тэр <quote>гарц</quote> машинаар 
 	Интернэтэд ханддаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natdloaderconfiguration">
       <indexterm>
 	<primary>boot loader</primary>
 	<secondary>configuration</secondary>
       </indexterm>
 
       <title>Ачаалагч дуудагчийн тохиргоо</title>
 
       <para>&man.natd.8;-ийн тусламжтайгаар хийх сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтэд 
 	зориулсан цөмийн боломжууд <filename>GENERIC</filename> цөмд 
 	идэвхжүүлэгдээгүй байдаг боловч <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд хоёр тохиргоо нэмж тэдгээрийг ачаалах явцад дуудахаар 
 	тохируулж болдог:</para>
 
       <programlisting>ipfw_load="YES"
 ipdivert_load="YES"</programlisting>
 
       <para>Мөн 
 	<literal>net.inet.ip.fw.default_to_accept</literal> 
 	тохиргоог <literal>1</literal> болгож болно:</para>
 
       <programlisting>net.inet.ip.fw.default_to_accept="1"</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Галт хана болон NAT гарцыг анх удаа тохируулахдаа энэ 
 	  тохиргоог тохируулах нь зүйтэй байдаг. Ингэснээр 
 	  &man.ipfw.8;-ийн анхдагч бодлого нь илүү хаалттай <literal>deny ip from
 	  any to any</literal> гэсэн бодлого биш харин <literal>allow ip from any to
 	  any</literal> гэсэн илүү нээлттэй бодлого болох бөгөөд дахин 
 	  ачаалалтын дараа системд хандах боломж хэвээр байх юм.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natdkernconfiguration">
       <title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
       <indexterm>
         <primary>цөм</primary>
 	<secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
       <para>Модулиудыг сонгодгоор биш эсвэл бүх шаардлагатай боломжуудыг 
 	цөмд оруулж бүтээхийг хүсэж байгаа бол 
 	дараах тохируулгууд цөмийн тохиргооны файлд байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>options IPFIREWALL
 options IPDIVERT</programlisting>
 
       <para>Мөн нэмэлтээр дараах нь бас тохиромжтой байж болох юм:</para>
       <programlisting>options IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT
 options IPFIREWALL_VERBOSE</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natdsystemconfiguration">
       <title>Системийн эхлүүлэх тохиргоо</title>
       
       <para>Галт хана болон NAT дэмжлэгийг ачаалах явцад идэвхжүүлэхийн тулд
 	дараах мөрүүдийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд оруулж өгөх ёстой:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES" <co id="co-natd-gateway-enable">
 firewall_enable="YES" <co id="co-natd-firewall-enable">
 firewall_type="OPEN" <co id="co-natd-firewall-type">
 natd_enable="YES"
 natd_interface="<replaceable>fxp0</replaceable>" <co id="co-natd-natd-interface">
 natd_flags="" <co id="co-natd-natd-flags"></programlisting>
 
       <calloutlist>
         <callout arearefs="co-natd-gateway-enable">
           <para>Машиныг гарц маягаар ажиллахыг тохируулна. 
 	<command>sysctl net.inet.ip.forwarding=1</command> тушаалыг ажиллуулах 
 	нь бас адил үр дүнтэй.</para>
 	</callout>
 
         <callout arearefs="co-natd-firewall-enable">
           <para><filename>/etc/rc.firewall</filename> файл дахь галт ханын 
 	дүрмүүдийг ачаалах үед идэвхжүүлнэ.</para>
 	</callout>
 
         <callout arearefs="co-natd-firewall-type">
           <para>Энэ нь урьдчилан тодорхойлсон байдаг бүгдийг оруулахыг зөвшөөрдөг галт ханын 
 	дүрмийн олонлогийг заана. Нэмэлт төрлүүдийн талаар 
 	<filename>/etc/rc.firewall</filename> файлаас үзнэ үү.</para>
 	</callout>
 
         <callout arearefs="co-natd-natd-interface">
           <para>Аль интерфэйс пакетуудыг нэвтрүүлэн дамжуулахыг заана
 	(Интернэтэд холбогдсон интерфэйс).</para>
 	</callout>
 
         <callout arearefs="co-natd-natd-flags">
           <para>Ачаалах үед &man.natd.8;-д дамжуулах нэмэлт тохиргооны сонголтууд.</para>
 	</callout>
       </calloutlist>
 
       <para>Өмнөх тохируулгуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	тодорхойлсноор <command>natd -interface fxp0</command> тушаалыг 
 	ачаалах үед ажиллуулна. Үүнийг гараар бас ажиллуулж болно.</para>
 
       <note>
 	<para>Их олон сонголтуудыг дамжуулах бол &man.natd.8;-д зориулж тохиргооны 
 	файлыг ашиглаж бас болно. Энэ тохиолдолд дараах мөрийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж тохиргооны файлыг 
 	тодорхойлох шаардлагатай:</para>
 
 	<programlisting>natd_flags="-f /etc/natd.conf"</programlisting>
 
 	<para><filename>/etc/natd.conf</filename> файл нь тохиргооны сонголтуудын 
 	жагсаалтыг нэг мөрөнд нэгийг байхаар агуулдаг. Жишээ нь дараах хэсгийн хувьд 
 	доорх файлыг ашиглах болно:</para>
 
 	<programlisting>redirect_port tcp 192.168.0.2:6667 6667
 redirect_port tcp 192.168.0.3:80 80</programlisting>
 
 	<para>Тохиргооны файлын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.natd.8; 
 	гарын авлагын хуудасны <option>-f</option> тохируулгын талаар 
 	бичсэнээс лавлана уу.</para>
       </note>
 
       <para>LAN-ий ард байгаа машин болон интерфэйс бүр <ulink
         url="ftp://ftp.isi.edu/in-notes/rfc1918.txt">RFC 1918</ulink>-д 
 	тодорхойлогдсон хувийн сүлжээний хаягаас заагдсан IP хаягтай, 
 	<application>natd</application> машины дотоод IP хаягийг анхдагч 
 	гарц болгон заасан байх ёстой.</para>
 
       <para>Жишээ нь LAN-ий цаана байгаа клиент <hostid>A</hostid> болон
         <hostid>B</hostid> нь <hostid
         role="ipaddr">192.168.0.2</hostid> болон <hostid
         role="ipaddr">192.168.0.3</hostid> гэсэн IP хаягтай байх бол 
 	natd машины LAN интерфэйс нь <hostid
         role="ipaddr">192.168.0.1</hostid> гэсэн IP хаягтай байна. 
 	Клиент <hostid>A</hostid> болон <hostid>B</hostid>-ийн анхдагч 
 	гарц <application>natd</application> машины <hostid
         role="ipaddr">192.168.0.1</hostid>-ээр тохируулагдах 
 	ёстой. <application>natd</application> машины гадаад 
 	буюу Интернэтийн интерфэйс нь &man.natd.8;-г ажиллуулахын тулд  
 	ямар нэгэн тусгайлсан өөрчлөлтийг шаарддаггүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natdport-redirection">
       <title>Порт дахин чиглүүлэлт</title>
 
       <para>&man.natd.8;-ийн сул тал нь LAN клиентүүдэд Интернэтээс хандах боломжгүй 
 	байдаг. LAN дахь клиентүүд нь гаднах ертөнц уруу чиглэсэн гадагшаа холболтуудыг 
 	хийж чадах боловч ирж байгааг хүлээн авч чаддаггүй. LAN клиент машинуудын аль нэгэн 
 	дээр Интернэтийн үйлчилгээнүүдийг ажиллуулахыг оролдох үед энэ нь асуудал үүсгэдэг. 
 	Үүнийг тойрох хялбар арга бол <application>natd</application> машины 
 	сонгосон Интернэтийн портуудыг LAN клиент уруу дахин чиглүүлэх явдал юм. 
       </para>
 
       <para>Жишээ нь <hostid>A</hostid> клиент дээр IRC сервер, 
 	<hostid>B</hostid> клиент дээр вэб сервер ажиллаж байна гэж үзье. Эдгээр нь 
 	зөв ажиллахын тулд 6667 (IRC) болон 80 (вэб) портууд дээр хүлээн авсан холболтууд нь 
 	тохирох машинууд уруу дахин чиглүүлэгдэх ёстой юм.
       </para>
 
       <para>&man.natd.8; уруу <option>-redirect_port</option> тохируулга зохих 
 	сонголтуудтай дамжуулагдах ёстой. Зөв бичих дүрэм нь ийм байна:</para>
       <programlisting>     -redirect_port proto targetIP:targetPORT[-targetPORT]
                  [aliasIP:]aliasPORT[-aliasPORT]
                  [remoteIP[:remotePORT[-remotePORT]]]</programlisting>
 
       <para>Дээрх жишээний хувьд нэмэлт өгөгдөл нь ийм байх ёстой:</para>
 
         <programlisting>    -redirect_port tcp 192.168.0.2:6667 6667
     -redirect_port tcp 192.168.0.3:80 80</programlisting>
 
       <para>
         	Энэ нь зөв <emphasis>tcp</emphasis> портуудыг LAN клиент машинууд уруу дахин 
 	чиглүүлэх болно.
       </para>
 
       <para><option>-redirect_port</option> нэмэлт өгөгдлийг порт тус бүрийг 
 	заахад ашиглахаас гадна бас бүлэг портуудыг заахад хэрэглэж болно. Жишээ нь 
 	<replaceable>tcp
         192.168.0.2:2000-3000 2000-3000</replaceable> нь 2000-аас 3000 хүртэлх 
 	портууд дээр хүлээн авсан бүх холболтуудыг <hostid>A</hostid> клиентийн 
 	2000-аас 3000 хүртэлх портууд уруу дахин чиглүүлэх болно.</para>
 
       <para>Эдгээр тохируулгуудыг &man.natd.8;-г шууд ажиллуулж байх үед 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	<literal>natd_flags=""</literal> тохируулга дотор оруулж 
 	ашиглаж болохоос гадна тохиргооны файлын тусламжтай дамжуулж 
 	болно.</para>
 
       <para>Тохиргооны сонголтуудын талаар &man.natd.8;-с лавлана уу</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-natdaddress-redirection">
       <title>Хаяг дахин чиглүүлэлт</title>
       <indexterm><primary>хаяг дахин чиглүүлэлт</primary></indexterm>
       <para>Хаягийн дахин чиглүүлэлт нь хэд хэдэн IP хаягууд байгаа бөгөөд тэдгээр нь 
 	нэг машин дээр байх ёстой үед ашигтай байдаг. Үүнийг ашиглаад 
 	&man.natd.8; нь өөрийн LAN клиент бүрдээ өөрийн гадаад IP хаягуудыг 
 	өгч чаддаг. Дараа нь &man.natd.8; нь LAN клиентүүдээс ирэх гадагш 
 	чиглэсэн пакетуудыг зөв гадаад IP хаягаас болгон дахин бичиж тухайн IP хаяг 
 	дээр ирж байгаа бүх урсгалыг тохирох LAN клиент уруу дахин чиглүүлдэг. 
 	Энэ нь бас статик NAT гэж нэрлэгддэг. Жишээ нь <hostid role="ipaddr">128.1.1.1</hostid>,
         <hostid role="ipaddr">128.1.1.2</hostid>, болон
         <hostid role="ipaddr">128.1.1.3</hostid> гэсэн IP хаягууд нь 
 	<application>natd</application> гарц машинд харьяалагдаж байна 
 	гэж үзье. <hostid role="ipaddr">128.1.1.1</hostid> нь 
 	<application>natd</application> гарц машины гадаад IP хаяг болон 
 	ашиглагдаж болох бол <hostid role="ipaddr">128.1.1.2</hostid> болон
         <hostid role="ipaddr">128.1.1.3</hostid> нь <hostid>A</hostid> болон 
 	<hostid>B</hostid> LAN клиентүүд уруу буцааж дамжуулагдахаар байж болно.</para>
 
       <para><option>-redirect_address</option> бичлэг нь дараах маягийн байна:</para>
 
       <programlisting>-redirect_address localIP publicIP</programlisting>
 
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
           <tbody>
             <row>
               <entry>localIP</entry>
               <entry>LAN клиентийн дотоод IP хаяг.</entry>
             </row>
             <row>
               <entry>publicIP</entry>
               <entry>LAN клиентэд тохирох гадаад IP хаяг.</entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Энэ жишээний хувьд энэхүү нэмэлт өгөгдөл нь ингэж уншигдаж болно:</para>
 
       <programlisting>-redirect_address 192.168.0.2 128.1.1.2
 -redirect_address 192.168.0.3 128.1.1.3</programlisting>
 
       <para><option>-redirect_port</option> тохируулгын нэгэн адил эдгээр 
 	нэмэлт өгөгдлүүдийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлын 
 	<literal>natd_flags=""</literal> тохируулгад хийж өгч болохоос 
 	гадна тохиргооны файлаар дамжуулж болно. Хаягийн дахин чиглүүлэлт дээр 
 	тухайн нэг IP хаяг дээр хүлээн авсан бүх өгөгдөл дахин чиглүүлэгддэг учраас 
 	портын дахин чиглүүлэлт шаардлагагүй байдаг.</para>
 
       <para><application>natd</application> машины гадаад IP хаягууд нь идэвхтэй байж 
 	гадаад интерфэйсийн нэрээр нэрлэгдсэн байх ёстой. Үүнийг хийхийн тулд &man.rc.conf.5;-г 
 	үзнэ үү.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-plip">
     <title>Parallel Line IP (PLIP) буюу Зэрэгцээ Шугамын IP</title>
 
     <indexterm><primary>PLIP</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>Parallel Line IP</primary>
       <see>PLIP</see>
     </indexterm>
 
     <para>PLIP нь параллел буюу зэрэгцээ портуудын хооронд TCP/IP ажиллуулах 
 	боломж олгодог. Энэ нь сүлжээний картгүй машинууд дээр эсвэл зөөврийн компьютер 
 	дээр суулгахад ашигтай байдаг. Энэ хэсэгт бид дараах зүйлсийг хэлэлцэх 
 	болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Зэрэгцээ (laplink) кабелийг хийх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>PLIP-ээр хоёр компьютерийг холбох.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2 id="network-create-parallel-cable">
       <title>Зэрэгцээ кабелийг хийх</title>
 
       <para>Та зэрэгцээ кабелийг ихэнх компьютерийн хангамжийн дэлгүүрээс худалдан 
 	авч болно. Хэрэв та тэгж чадахгүй бол эсвэл та зүгээр л яаж хийгддэгийг мэдэхийг 
 	хүсэж байгаа бол дараах хүснэгт нь ердийн зэрэгцээ хэвлэгчийн кабелиас 
 	тийм кабель хэрхэн хийхийг харуулж байна.</para>
 
       <table frame="none">
 	<title>Сүлжээнд зориулж зэрэгцээ кабель хийх нь</title>
 
 	<tgroup cols="5">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>A-нэр</entry>
 
 	      <entry>A-Төгсгөл</entry>
 
 	      <entry>B-Төгсгөл</entry>
 
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 
 	      <entry>Post/Bit</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><literallayout>DATA0
 -ERROR</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>2
 15</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>15
 2</literallayout></entry>
 
 	      <entry>Өгөгдөл</entry>
 
 	      <entry><literallayout>0/0x01
 1/0x08</literallayout></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literallayout>DATA1
 +SLCT</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>3
 13</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>13
 3</literallayout></entry>
 
 	      <entry>Өгөгдөл</entry>
 
 	      <entry><literallayout>0/0x02
 1/0x10</literallayout></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literallayout>DATA2
 +PE</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>4
 12</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>12
 4</literallayout></entry>
 
 	      <entry>Өгөгдөл</entry>
 
 	      <entry><literallayout>0/0x04
 1/0x20</literallayout></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literallayout>DATA3
 -ACK</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>5
 10</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>10
 5</literallayout></entry>
 
 	      <entry>Strobe</entry>
 
 	      <entry><literallayout>0/0x08
 1/0x40</literallayout></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literallayout>DATA4
 BUSY</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>6
 11</literallayout></entry>
 
 	      <entry><literallayout>11
 6</literallayout></entry>
 
 	      <entry>Өгөгдөл</entry>
 
 	      <entry><literallayout>0/0x10
 1/0x80</literallayout></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>GND</entry>
 
 	      <entry>18-25</entry>
 
 	      <entry>18-25</entry>
 
 	      <entry>GND</entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-plip-setup">
       <title>PLIP-ийг тохируулах</title>
 
       <para>Эхлээд та laplink кабель олж авах хэрэгтэй. 
 	Дараа нь хоёр компьютер хоёулаа &man.lpt.4; драйверийн 
 	дэмжлэгтэй цөмтэй эсэхийг шалгаарай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>grep lp /var/run/dmesg.boot</userinput>
 lpt0: &lt;Printer&gt; on ppbus0
 lpt0: Interrupt-driven port</screen>
 
       <para>Зэрэгцээ порт нь тасалдлаар удирдагддаг порт байх ёстой 
 	бөгөөд та өөрийн <filename>/boot/device.hints</filename> 
 	файлдаа доор дурдсантай төстэй мөрүүдтэй байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>hint.ppc.0.at="isa"
 hint.ppc.0.irq="7"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь цөмийн тохиргооны файлд <literal>device plip</literal> 
 	мөр байгаа эсэх эсвэл цөмийн <filename>plip.ko</filename> модуль 
 	дуудагдсан эсэхийг шалгана. Аль ч тохиолдолд таныг &man.ifconfig.8; ашиглан 
 	үзүүлэх үед зэрэгцээ сүлжээний интерфэйс гарч ирэх ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig plip0</userinput>
 plip0: flags=8810&lt;POINTOPOINT,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500</screen>
 
       <para>Компьютер бүрийн зэрэгцээ интерфэйс уруу laplink кабелиа 
 	залгана.</para>
 
       <para>Сүлжээний интерфэйсийн өгөгдлүүдийг хоёр талын хоёулан дээр 
 	<username>root</username> хэрэглэгчээр тохируулна. Жишээ нь хэрэв та 
 	<hostid>host1</hostid> хостыг өөр <hostid>host2</hostid> машинтай 
 	холбохыг хүсвэл:</para>
 
       <programlisting>                 host1 &lt;-----&gt; host2
 IP Address    10.0.0.1      10.0.0.2</programlisting>
 
       <para><hostid>host1</hostid> дээрх интерфэйсийг доор дурдсаныг хийж тохируулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig plip0 10.0.0.1 10.0.0.2</userinput></screen>
 
       <para><hostid>host2</hostid> дээрх интерфэйсийг доор дурдсаныг хийж тохируулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig plip0 10.0.0.2 10.0.0.1</userinput></screen>
 
 
       <para>Та одоо ажилладаг холболттой болсон байх ёстой. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.lp.4; болон &man.lpt.4; гарын авлагын хуудаснуудаас уншина уу.</para>
 
       <para>Та хоёр хостыг хоёуланг нь <filename>/etc/hosts</filename> файлд 
 	нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>127.0.0.1               localhost.my.domain localhost
 10.0.0.1                host1.my.domain host1
 10.0.0.2                host2.my.domain host2</programlisting>
 
       <para>Холболт ажиллаж байгааг баталгаажуулахын тулд хост бүр уруу очоод 
 	нөгөө тал уруу ping хийнэ. Жишээ нь <hostid>host1</hostid> дээр:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig plip0</userinput>
 plip0: flags=8851&lt;UP,POINTOPOINT,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
         inet 10.0.0.1 --&gt; 10.0.0.2 netmask 0xff000000
 &prompt.root; <userinput>netstat -r</userinput>
 Routing tables
 
 Internet:
 Destination        Gateway          Flags     Refs     Use      Netif Expire
 host2              host1            UH          0       0       plip0
 &prompt.root; <userinput>ping -c 4 host2</userinput>
 PING host2 (10.0.0.2): 56 data bytes
 64 bytes from 10.0.0.2: icmp_seq=0 ttl=255 time=2.774 ms
 64 bytes from 10.0.0.2: icmp_seq=1 ttl=255 time=2.530 ms
 64 bytes from 10.0.0.2: icmp_seq=2 ttl=255 time=2.556 ms
 64 bytes from 10.0.0.2: icmp_seq=3 ttl=255 time=2.714 ms
 
 --- host2 ping statistics ---
 4 packets transmitted, 4 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 2.530/2.643/2.774/0.103 ms</screen>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-ipv6">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Аарон</firstname>
 	  <surname>Каплан</surname>
 	  <contrib>Анхлан бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Дахин бүтцийг өөрчилж нэмсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
    <author>
       <firstname>Брэд</firstname>
       <surname>Дэйвис</surname>
       <contrib>Өргөтгөсөн </contrib>
    </author>
       </authorgroup>
 
     </sect1info>
 
     <title>IPv6</title>
     <para>IPv6 (бас IPng <quote>IP next generation</quote> буюу дараа үеийн IP гэгддэг) нь 
 	олонд танигдсан IP протоколын (бас <acronym>IPv4</acronym> гэгддэг) шинэ хувилбар юм. 
 	Одоогийн бусад *BSD системүүдийн адил FreeBSD нь KAME IPv6 лавлагаа шийдлийг 
 	агуулдаг. Тэгэхээр таны FreeBSD систем таныг IPv6-г туршихад хэрэгтэй бүхнийг агуулсан 
 	байдаг. Энэ хэсэг нь IPv6-г тохируулж ажиллуулах талаар анхаарлаа хандуулах болно.</para>
 
     <para>1990 оны эхэн үеэс хүмүүс IPv4-ийн хаягийн хэмжээ хурдацтай багасаж 
 	байгааг мэдэх болсон. Интернэтийн өсөлтийн хурдаас хамаараад хоёр гол асуудал 
 	гарч ирсэн:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Хаяггүй болж эхэлсэн. RFC1918 хувийн хаягийн талбар 
 	(<hostid role="ipaddr">10.0.0.0/8</hostid>,
 	  <hostid role="ipaddr">172.16.0.0/12</hostid>, болон
 	  <hostid role="ipaddr">192.168.0.0/16</hostid>) болон 
 	Network Address Translation (<acronym>NAT</acronym>) буюу 
 	Сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтийг ашигладаг болсон болохоор өнөөдөр энэ нь 
 	тийм ч чухал асуудал байхаа больсон.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Чиглүүлэгчийн хүснэгтийн оруулгууд хэтэрхий ихсэж байгаа явдал. 
 	Энэ нь өнөөдөр асуудал хэвээр байгаа билээ.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>IPv6 нь эдгээр асуудлууд болон өөр бусад олныг шийддэг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>128 битийн хаягийн талбар. Өөрөөр хэлбэл онолын хувьд 
 	340,282,366,920,938,463,463,374,607,431,768,211,456 хаяг байна. 
 	Энэ нь манай гариг дээрх нэг квадрат метр бүрт ойролцоогоор 6.67 * 10^27 IPv6 хаяг 
 	байна гэсэн үг юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Чиглүүлэгчүүд нь зөвхөн сүлжээний нийлбэр хаягуудыг өөрсдийн чиглүүлэлтийн 
 	хүснэгтүүдэд хадгалах бөгөөд ингэснээр чиглүүлэлтийн хүснэгтийн дундаж хэмжээг 
 	8192 хүртэл бууруулдаг.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>IPv6-ийн бусад ашигтай олон боломжууд бас байдаг, тэдгээрээс дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Хаягийн автомат тохиргоо (<ulink
 	  url="http://www.ietf.org/rfc/rfc2462.txt">RFC2462</ulink>)</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Anycast хаягууд (<quote>one-out-of many</quote> буюу олноос ганц)</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Зайлшгүй шаардлагатай (mandatory) multicast хаягууд</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>IPsec (IP security буюу нууцлаг)</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хялбаршуулсан толгойн бүтэц</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хөдөлгөөнт <acronym>IP</acronym></para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>IPv6-to-IPv4 шилжилтийн арга замууд</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
 
     <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар доороос үзнэ үү:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><ulink url="http://playground.sun.com/pub/ipng/html/ipng-main.html">playground.sun.com</ulink> 
 	дэх IPv6-ийн тухай тойм </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><ulink url="http://www.kame.net">KAME.net</ulink></para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2>
       <title>IPv6 хаягуудын тухай суурь мэдээлэл</title>
       <para>IPv6 хаягуудын өөр өөр төрлүүд байдаг: Unicast, Anycast, болон 
 	Multicast.</para>
 
       <para>Unicast хаягууд нь бидний мэддэг хаягууд юм. Unicast хаяг уруу илгээсэн 
 	пакет нь яг тэр хаягт харгалзах интерфэйс дээр ирдэг.</para>
 
       <para>Anycast хаягуудыг unicast хаягуудаас ялгах боломжгүй байдаг боловч 
 	тэдгээр нь бүлэг интерфэйсүүдийг хаягладаг. Anycast хаяг уруу чиглэсэн пакет 
 	хамгийн ойрын (чиглүүлэгчийн хэмжилтийн хувьд) интерфэйс дээр ирэх болно. 
 	Anycast хаягуудыг зөвхөн чиглүүлэгчид ашиглаж болох юм.</para>
 
       <para>Multicast хаягууд нь бүлэг интерфэйсүүдийг таньдаг. Multicast хаяг уруу 
 	чиглэсэн пакет нь multicast бүлэгт харьяалагдах бүх интерфэйсүүд дээр 
 	ирэх болно.</para>
 
 	<note><para>IPv4 цацах (broadcast) хаяг (ихэвчлэн <hostid role="ipaddr">xxx.xxx.xxx.255</hostid>) нь
 	IPv6-ийн multicast хаягуудаар илэрхийлэгддэг.</para></note>
 
       <table frame="none">
 	<title>Нөөц IPv6 хаягууд</title>
 
 	<tgroup cols="4">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>IPv6 хаяг</entry>
 	      <entry>Prefixlength буюу угтварын урт (битээр)</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	      <entry>Тэмдэглэл</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">::</hostid></entry>
 	      <entry>128 бит</entry>
 	      <entry>тодорхойлогдоогүй</entry>
 	      <entry>харьцуулбал IPv4 дэх <hostid role="ipaddr">0.0.0.0</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">::1</hostid></entry>
 	      <entry>128 бит</entry>
 	      <entry>loopback буюу буцах хаяг</entry>
 	      <entry>харьцуулбал IPv4 дэх <hostid role="ipaddr">127.0.0.1</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid
 		role="ip6addr">::00:xx:xx:xx:xx</hostid></entry>
 	      <entry>96 бит</entry>
 	      <entry>суулгагдсан IPv4</entry>
 	      <entry>Бага 32 бит нь IPv4 хаяг юм. Бас
 		<quote>IPv4 нийцтэй IPv6 хаяг</quote> 
 		гэгддэг</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid
 		role="ip6addr">::ff:xx:xx:xx:xx</hostid></entry>
 	      <entry>96 бит</entry>
 	      <entry>IPv4-р илэрхийлэгдсэн IPv6 хаяг</entry>
 	      <entry>Бага 32 бит нь IPv4 хаяг юм.
 		IPv6-г дэмждэггүй хостуудад зориулсан.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">fe80::</hostid> - <hostid
 		role="ip6addr">feb::</hostid></entry>
 	      <entry>10 бит</entry>
 	      <entry>link-local</entry>
 	      <entry>харьцуулбал IPv4 дэх loopback буюу буцах хаяг</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">fec0::</hostid> - <hostid
 		role="ip6addr">fef::</hostid></entry>
 	      <entry>10 бит</entry>
 	      <entry>site-local</entry>
 	      <entry>&nbsp;</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">ff::</hostid></entry>
 	      <entry>8 бит</entry>
 	      <entry>multicast</entry>
 	      <entry>&nbsp;</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><hostid role="ip6addr">001</hostid> (хоёртын системээр)</entry>
 	      <entry>3 бит</entry>
 	      <entry>глобал unicast</entry>
 	      <entry>Бүх глобал unicast хаягууд нь энэ цөөрмөөс заагдана. 
 		Эхний 3 бит нь <quote>001</quote> байна.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPv6 хаягуудыг унших нь</title>
       <para>Дүрмийн дагуу ийм хэлбэртэй байна: <hostid role="ip6addr">x:x:x:x:x:x:x:x</hostid> хэлбэрийн 
 	байх бөгөөд <quote>x</quote> бүр нь 16 битийн арван зургаат утга байна. Жишээ нь 
 	<hostid role="ip6addr">FEBC:A574:382B:23C1:AA49:4592:4EFE:9982</hostid></para>
 
       <para>Хаяг нь ихэнхдээ дандаа тэгүүдээс тогтох урт дэд хэсгүүдээс тогтож болох бөгөөд хаягийн тийм 
 	хэсгийг <quote>::</quote> гэж хураангуйлж болно. Дөрвөн арван зургаат тооны 
 	гурав хүртэлх эхний <quote>0</quote>-үүдийг орхиж бас болно. 
 	Жишээ нь <hostid role="ip6addr">fe80::1</hostid> нь дүрэмд заасан хэлбэрээр бол 
 	<hostid role="ip6addr">fe80:0000:0000:0000:0000:0000:0000:0001</hostid> байна.</para>
 
       <para>Гурав дахь хэлбэр нь сүүлийн 32 бит хэсгийг бидний мэддэг (аравтын) IPv4 
 	загварын цэгүүдээр <quote>.</quote> тусгаарлаж бичих явдал юм. 
 	Жишээ нь <hostid role="ip6addr">2002::10.0.0.1</hostid> нь 
 	(арван зургаатын) дүрэмд зааснаар 
 	<hostid role="ip6addr">2002:0000:0000:0000:0000:0000:0a00:0001</hostid> 
 	болох бөгөөд үүнийг бас <hostid role="ip6addr">2002::a00:1</hostid> 
 	гэж бичиж болох юм.</para>
 
       <para>Энэ хүртэл уншигч доор дурдсаныг ойлгож чадаж байх ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig</userinput></screen>
 
       <programlisting>rl0: flags=8943&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,PROMISC,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
          inet 10.0.0.10 netmask 0xffffff00 broadcast 10.0.0.255
          inet6 fe80::200:21ff:fe03:8e1%rl0 prefixlen 64 scopeid 0x1
          ether 00:00:21:03:08:e1
          media: Ethernet autoselect (100baseTX )
          status: active</programlisting>
 
       <para><hostid role="ip6addr">fe80::200:21ff:fe03:8e1%rl0</hostid> нь 
 	автоматаар тохируулагдсан link-local хаяг юм. Энэ нь MAC хаягаас автомат тохиргооны 
 	хэсэг болон үүсгэгддэг.</para>
 
       <para>IPv6 хаягуудын бүтцийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<ulink url="http://www.ietf.org/rfc/rfc3513.txt">RFC3513</ulink> хаягаас 
 	үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Холбогдох нь</title>
 
       <para>Одоогоор бусад IPv6 хостууд болон сүлжээнүүдтэй холбогдох дөрвөн арга байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>IPv6 үйлчилгээ үзүүлдэг эсэхийг мэдэхийн тулд 
 	    өөрийн Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчид хандах хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.sixxs.net">SixXS</ulink> нь 
 	    дэлхий даяар эцсийн хэрэглэгчдийн хооронд туннелийн 
 	    үйлчилгээ үзүүлдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>6-аас-4 уруу туннель хийх (<ulink
 	    url="http://www.ietf.org/rfc/rfc3068.txt">RFC3068</ulink>)</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв та dial-up холболт дээр байгаа бол 
 		<filename role="package">net/freenet6</filename> портыг ашиглах 
 		хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPv6 ертөнц дэх DNS</title>
 
       <para>IPv6-д зориулсан хоёр төрлийн DNS бичлэг байдаг. IETF нь A6 бичлэгийг 
 	хуучин, хэрэгцээнээс гарсан гэж зарласан. AAAA бичлэгүүд нь одоо стандарт 
 	болсон байгаа.</para>
 
       <para>AAAA бичлэгүүдийг ашиглах нь амархан. Өөрийн хостын нэрийг дөнгөж авсан шинэ 
 	IPv6 хаягт зааж доор дурдсаныг:</para>
 
       <programlisting>MYHOSTNAME           AAAA    MYIPv6ADDR</programlisting>
 
       <para>өөрийн анхдагч бүсийн DNS файл уруу нэмж өгнө. Та өөрийн <acronym>DNS</acronym> 
 	бүсүүдийг удирддаггүй бол өөрийн <acronym>DNS</acronym> үйлчилгээ үзүүлэгчээс 
 	асуух хэрэгтэй. <application>bind</application> (8.3 ба 9 хувилбар)
 	болон <filename role="package">dns/djbdns</filename>-ийн (IPv6 засвартай) 
 	одоогийн хувилбарууд AAAA бичлэгүүдийг дэмждэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><filename>/etc/rc.conf</filename> файлд хэрэгцээтэй өөрчлөлтүүдийг хийх нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>IPv6 клиентийн тохиргоонууд</title>
 
 	<para>Эдгээр тохиргоонууд нь таны LAN-д байх машиныг чиглүүлэгч биш клиент маягаар 
 	ажиллуулахаар тохируулахад танд туслах болно. Таны интерфэйсийг ачаалах үед автоматаар 
 	&man.rtsol.8;-оор тохируулуулахын тулд таны нэмэх ёстой зүйл бол дараах мөр юм:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para><hostid role="ip6addr">
 	  2001:471:1f11:251:290:27ff:fee0:2093</hostid> зэрэг 
 	  IP хаягийг өөрийн <devicename>fxp0</devicename> интерфэйсд 
 	     статикаар өгөхийн тулд доор дурдсаныг нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_ifconfig_fxp0="2001:471:1f11:251:290:27ff:fee0:2093"</programlisting>
 
 	<para><hostid role="ip6addr">2001:471:1f11:251::1</hostid> анхдагч 
 	чиглүүлэгчийг зааж өгөхдөө доор дурдсаныг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_defaultrouter="2001:471:1f11:251::1"</programlisting>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IPv6 чиглүүлэгч/гарцын тохиргоонууд</title>
 
 	<para>Энэ нь таны туннелийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн өгсөн чиглэлүүдийг авч тэдгээрийг дахин ачаалсан ч 
 	гэсэн үлдэхээр болгож тохиргоо болгон хөрвүүлэхэд танд туслах болно. Эхлүүлэх үед 
 	өөрийн туннелийг сэргээхийн тулд доор дурдсантай төстэйг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд ашиглана:</para>
 
 	<para>Тохируулах Ердийн Туннель хийх интерфэйсүүдийг жагсаана. Жишээ нь 
 	<devicename>gif0</devicename>:</para>
 
 	<programlisting>gif_interfaces="gif0"</programlisting>
 
 	<para><replaceable>MY_IPv4_ADDR</replaceable> гэсэн локал төгсгөлтэй 
 	интерфэйсийг <replaceable>REMOTE_IPv4_ADDR</replaceable> гэсэн алсын төгсгөл 
 	уруу тохируулахын тулд:</para>
 
 	<programlisting>gifconfig_gif0="<replaceable>MY_IPv4_ADDR REMOTE_IPv4_ADDR</replaceable>"</programlisting>
 
 	<para>Өөрийн IPv6 туннелийн төгсгөл болгон ашиглахаар таны зааж өгсөн IPv6 
 	хаягийг хамааруулахын тулд доор дурдсаныг нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_ifconfig_gif0="<replaceable>MY_ASSIGNED_IPv6_TUNNEL_ENDPOINT_ADDR</replaceable>"</programlisting>
 
 	<para>Тэгээд таны хийх зүйл чинь IPv6-д зориулж анхдагч чиглүүлэлт тохируулах 
 	явдал юм. Энэ нь IPv6 туннелийн нөгөө тал байх болно:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_defaultrouter="<replaceable>MY_IPv6_REMOTE_TUNNEL_ENDPOINT_ADDR</replaceable>"</programlisting>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IPv6 туннелийн тохиргоонууд</title>
 
 	<para>Хэрэв сервер нь таны бусад сүлжээ болон гадаад ертөнцийн хооронд 
 	IPv6-г чиглүүлэх бол дараах <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	тохируулга бас хэрэгтэй болно:</para>
 
 	<programlisting>ipv6_gateway_enable="YES"</programlisting>
 
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Чиглүүлэгчийн зарлалт ба Хостын автомат тохиргоо</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь IPv6 анхдагч чиглүүлэлтийг зарлахын тулд &man.rtadvd.8;-г 
 	тохируулахад тань туслах болно.</para>
 
       <para>&man.rtadvd.8;-г идэвхжүүлэхийн тулд таны <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд дараах тохиргоо хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>rtadvd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>IPv6 чиглүүлэгчийн төлөөлөлт хийгдэх интерфэйсийг заах нь чухал юм. Жишээ нь 
 	&man.rtadvd.8;-д <devicename>fxp0</devicename>-г ашиглахыг хэлж өгөхийн 
 	тулд доор дурдсаныг нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>rtadvd_interfaces="fxp0"</programlisting>
 
       <para>Одоо бид <filename>/etc/rtadvd.conf</filename> тохиргооны 
 	файл үүсгэх ёстой. Энд жишээ байна:</para>
 
       <programlisting>fxp0:\
 	:addrs#1:addr="2001:471:1f11:246::":prefixlen#64:tc=ether:</programlisting>
 
       <para><devicename>fxp0</devicename>-г өөрийн ашиглах интерфэйсээр солих 
 	хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Дараа нь <hostid role="ip6addr">2001:471:1f11:246::</hostid>-г 
 	өөрийн хуваарилалтын угтвараар солиорой.</para>
 
       <para>Хэрэв та <hostid role="netmask">/64</hostid> дэд сүлжээг зориулсан 
 	бол өөр бусад ямар ч өөрчлөлт хийх хэрэггүй. Хэрэв тийм биш бол та 
 	<literal>prefixlen#</literal> буюу угтварын уртыг зөв утгаар өөрчлөх шаардлагатай.</para>
 
    </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-atm">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Харти</firstname>
 	  <surname>Брандт</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Asynchronous Transfer Mode (ATM) буюу Асинхрон Дамжуулах Горим</title>
 
     <sect2>
       <title>ATM дээгүүр классик IP тохируулах нь (PVC-нүүд)</title>
 
       <para>Classical IP over ATM (<acronym>CLIP</acronym>) буюу 
 	ATM дээгүүрх классик IP нь Asynchronous Transfer Mode (ATM) 
 	буюу Асинхрон Дамжуулах Горимыг IP-тай ашиглах хамгийн энгийн 
 	арга юм. Энэ нь switched буюу шилжүүлэгдсэн (SVC-нүүд) ба permanent буюу 
 	байнгын (PVC-нүүд) холболтуудтай ашиглагдаж болдог. Энэ хэсэг нь 
 	сүлжээн дээр тулгуурласныг PVC-нүүд дээр хэрхэн тохируулах талаар 
 	тайлбарладаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Бүрэн тор хэлбэрийн тохиргоонууд</title>
 
 	<para><acronym>CLIP</acronym>-ийг PVC-нүүдтэй тохируулах эхний арга нь 
 	машин бүрийг сүлжээн дэх бусад машин бүртэй зориулагдсан PVC-ээр холбох явдал 
 	юм. Үүнийг тохируулах хялбар байдаг боловч их олон тооны машинууд дээр 
 	бүтэшгүй байдаг. Энэ жишээ нь сүлжээнд бидэнд дөрвөн машин байгаа бөгөөд 
 	машин бүр <acronym role="Asynchronous Transfer Mode">ATM</acronym> 
 	сүлжээнд <acronym role="Asynchronous Transfer Mode">ATM</acronym> 
 	хувиргагч картын тусламжтай холбогдсон гэж үздэг. Эхний алхам нь IP хаягууд болон 
 	машинуудын хооронд <acronym role="Asynchronous
 	  Transfer Mode">ATM</acronym> холболтуудыг төлөвлөх явдал юм. 
 	Бид доор дурдсаныг ашиглана:</para>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
 	    <colspec colwidth="1*">
 	    <colspec colwidth="1*">
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry>Хост</entry>
 		<entry>IP хаяг</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostA</hostid></entry>
 		<entry><hostid role="ipaddr">192.168.173.1</hostid></entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostB</hostid></entry>
 		<entry><hostid role="ipaddr">192.168.173.2</hostid></entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostC</hostid></entry>
 		<entry><hostid role="ipaddr">192.168.173.3</hostid></entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostD</hostid></entry>
 		<entry><hostid role="ipaddr">192.168.173.4</hostid></entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
 
 	<para>Бүрэн тор хэлбэрийн сүлжээг бүтээхийн тулд машинуудын хослол бүрийн хооронд
 	нэг ATM холболт бидэнд хэрэгтэй:</para>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
 	    <colspec colwidth="1*">
 	    <colspec colwidth="1*">
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry>Машинууд</entry>
 		<entry>VPI.VCI хослол</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostA</hostid> - <hostid>hostB</hostid></entry>
 		<entry>0.100</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostA</hostid> - <hostid>hostC</hostid></entry>
 		<entry>0.101</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostA</hostid> - <hostid>hostD</hostid></entry>
 		<entry>0.102</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostB</hostid> - <hostid>hostC</hostid></entry>
 		<entry>0.103</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostB</hostid> - <hostid>hostD</hostid></entry>
 		<entry>0.104</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><hostid>hostC</hostid> - <hostid>hostD</hostid></entry>
 		<entry>0.105</entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
 
 	<para>Холболтын төгсгөл бүр дэх VPI болон VCI утгууд нь мэдээж ялгаатай 
 	байх боловч амархан байлгах үүднээс бид тэдгээрийг адил гэж үзнэ. Дараа нь 
 	бид ATM интерфэйсүүдийг хост бүр дээр тохируулах хэрэгтэй болно:</para>
 
 	<screen>hostA&prompt.root; <userinput>ifconfig hatm0 192.168.173.1 up</userinput>
 hostB&prompt.root; <userinput>ifconfig hatm0 192.168.173.2 up</userinput>
 hostC&prompt.root; <userinput>ifconfig hatm0 192.168.173.3 up</userinput>
 hostD&prompt.root; <userinput>ifconfig hatm0 192.168.173.4 up</userinput></screen>
 
 	<para>Ингэхдээ бүх хостууд дээр ATM интерфэйс нь <devicename>hatm0</devicename> 
 	гэж үзэх болно. Одоо PVC-нүүд нь <hostid>hostA</hostid> дээр тохируулагдах 
 	шаардлагатай (бид тэдгээрийг ATM шилжүүлэгч дээр аль хэдийн тохируулагдсан гэж 
 	үзнэ, үүнийг хэрхэн хийхийг шилжүүлэгчийн гарын авлагаас лавлах хэрэгтэй).</para>
 
 	<screen>hostA&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.2 hatm0 0 100 llc/snap ubr</userinput>
 hostA&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.3 hatm0 0 101 llc/snap ubr</userinput>
 hostA&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.4 hatm0 0 102 llc/snap ubr</userinput>
 
 hostB&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.1 hatm0 0 100 llc/snap ubr</userinput>
 hostB&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.3 hatm0 0 103 llc/snap ubr</userinput>
 hostB&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.4 hatm0 0 104 llc/snap ubr</userinput>
 
 hostC&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.1 hatm0 0 101 llc/snap ubr</userinput>
 hostC&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.2 hatm0 0 103 llc/snap ubr</userinput>
 hostC&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.4 hatm0 0 105 llc/snap ubr</userinput>
 
 hostD&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.1 hatm0 0 102 llc/snap ubr</userinput>
 hostD&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.2 hatm0 0 104 llc/snap ubr</userinput>
 hostD&prompt.root; <userinput>atmconfig natm add 192.168.173.3 hatm0 0 105 llc/snap ubr</userinput></screen>
 
 	<para>Мэдээж хэрэг UBR-с бусад урсгалын хэлэлцээнүүд хэрэв ATM хувиргагч тэдгээрийг 
 	дэмждэг бол ашиглагдаж болно. Энэ тохиолдолд урсгалын хэлэлцээний нэр нь урсгалын 
 	нэмэлт өгөгдлүүдийн дараа орж байна. &man.atmconfig.8; хэрэгсэлд зориулсан 
 	тусламжийг дараах тушаалыг ашиглан:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>atmconfig help natm add</userinput></screen>
 
 	<para>авч болох бөгөөд эсвэл &man.atmconfig.8; гарын авлагаас авч болно.</para>
 
 	<para>Үүнтэй адил тохиргоог <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	ашиглан бас хийж болно. <hostid>hostA</hostid>-ийн хувьд энэ нь 
 	иймэрхүү харагдана:</para>
 
 <programlisting>network_interfaces="lo0 hatm0"
 ifconfig_hatm0="inet 192.168.173.1 up"
 natm_static_routes="hostB hostC hostD"
 route_hostB="192.168.173.2 hatm0 0 100 llc/snap ubr"
 route_hostC="192.168.173.3 hatm0 0 101 llc/snap ubr"
 route_hostD="192.168.173.4 hatm0 0 102 llc/snap ubr"</programlisting>
 
 	<para>Бүх <acronym>CLIP</acronym> чиглүүлэлтүүдийн тухайн үеийн төлвийг дараах 
 	тушаалаар авч болно:</para>
 
 	<screen>hostA&prompt.root; <userinput>atmconfig natm show</userinput></screen>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="carp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Common Address Redundancy Protocol (CARP)</title>
 
     <indexterm><primary>CARP</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Common Address Redundancy Protocol</primary></indexterm>
 
     <para>Common Address Redundancy Protocol буюу <acronym>CARP</acronym> нь 
 	олон хостуудад нэг <acronym>IP</acronym> хаяг хуваалцах боломжийг олгодог. 
 	Зарим тохиргоонуудын хувьд үүнийг байнгын бэлэн байдал юм уу эсвэл ачаалал тэгш хуваарилахад 
 	ашиглаж болох юм. Энд дурдсан жишээний адилаар хостууд нь бас өөр өөр 
 	<acronym>IP</acronym> хаягууд ашиглаж болох юм.</para>
 
     <para><acronym>CARP</acronym>-ийн дэмжлэгийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	&os; цөмийг дараах тохируулгатайгаар бүтээсэн байх хэрэгтэй:</para>
 
     <programlisting>device	carp</programlisting>
 
     <para><acronym>CARP</acronym> боломж нь одоо хүртээмжтэй болсон байх 
 	ёстой бөгөөд түүнийг хэд хэдэн <command>sysctl</command>-ийн <acronym>OID</acronym>-уудын 
 	тусламжтайгаар тааруулж болно:</para>
 
     <informaltable frame="none" pgwide="1">
       <tgroup cols="2">
         <thead>
           <row>
             <entry>OID</entry>
             <entry>Тайлбар</entry>
           </row>
         </thead>
 
         <tbody>
           <row>
             <entry><varname>net.inet.carp.allow</varname></entry>
             <entry>Ирж байгаа <acronym>CARP</acronym> пакетуудыг хүлээж авах.
 		Анхдагчаар идэвхжсэн байдаг.</entry>
           </row>
 
           <row>
             <entry><varname>net.inet.carp.preempt</varname></entry>
             <entry>Энэ тохируулга нь хост дээрх бүх <acronym>CARP</acronym> 
 		интерфэйсүүдийг аль нэг нь зогссон тохиолдолд зогсоодог.
 		Анхдагчаар идэвхжээгүй байдаг.</entry>
           </row>
 
           <row>
             <entry><varname>net.inet.carp.log</varname></entry>
             <entry><literal>0</literal> гэсэн утга нь бүртгэлийг идэвхжүүлдэггүй.
 		<literal>1</literal> гэсэн утга нь муу <acronym>CARP</acronym> 
 		пакетуудын бүртгэлийг идэвхжүүлдэг. <literal>1</literal>-ээс 
 		их утгууд нь <acronym>CARP</acronym> интерфэйсүүдийн хувьд 
 		төлвийн өөрчлөлтүүдийн бүртгэлийг идэвхжүүлдэг. Анхдагч 
 		утга нь <literal>1</literal> байна.</entry>
           </row>
 
           <row>
             <entry><varname>net.inet.carp.arpbalance</varname></entry>
             <entry><acronym>ARP</acronym> ашиглан дотоод сүлжээний 
 		урсгалыг тэнцвэржүүлнэ. Анхдагчаар идэвхжээгүй байдаг.</entry>
           </row>
 
           <row>
             <entry><varname>net.inet.carp.suppress_preempt</varname></entry>
             <entry>Preemption буюу өөр илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлого/урсгалаар 
 		солигдох боломжийг хаасан хориглолтын төлвийг үзүүлэх 
 		зөвхөн уншигдах <acronym>OID</acronym>. Хэрэв интерфэйс дээрх 
 		холбоос босоогүй бол илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлого/урсгалаар 
 		солигдох боломжийг хааж болно. <literal>0</literal> утга нь 
 		илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлого/урсгалаар солигдох боломж 
 		хаагдаагүй гэсэн утгатай. Асуудал бүр энэ <acronym>OID</acronym>-ийг 
 		нэгээр ахиулж нэмэгдүүлнэ.</entry>
           </row>
         </tbody>
       </tgroup>
     </informaltable>
 
     <para><acronym>CARP</acronym> төхөөрөмжүүдийг <command>ifconfig</command> 
 	тушаалаар үүсгэж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig carp0 create</userinput></screen>
 
     <para>Жинхэнэ амьдрал дээр эдгээр интерфэйсүүдэд <acronym>VHID</acronym> гэгддэг 
 	давхардахгүй дугаарууд хэрэгтэй болно. Энэ <acronym>VHID</acronym> буюу 
 	Виртуал Хостын Үнэмлэх нь сүлжээн дэх хостыг ялгахад хэрэглэгдэх болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Серверт хандах боломжийг байнга хангахын тулд CARP-ийг ашиглах нь (CARP)</title>
 
       <para>Дээр дурдсан <acronym>CARP</acronym>-ийн нэг хэрэглээ нь серверийн 
 	бэлэн байдалд зориулагджээ. Энэ жишээ нь өөр өөр <acronym>IP</acronym> 
 	хаягуудтай, ижил вэбийн агуулга бүхий гурван хостын хувьд байнгын
 	бэлэн байдалд байх дэмжлэгийг харуулах болно. Эдгээр машинууд нь 
 	Тойрон Эргэх <acronym>DNS</acronym> тохиргоотойгоор ажиллах болно. 
 	Амжилтгүй болсон үед хандах нөөц машин нь хоёр нэмэлт <acronym>CARP</acronym> 
 	интерфэйстэй байх бөгөөд агуулгын сервер бүрийн <acronym>IP</acronym>-ний 
 	хувьд ашиглагдана. Хандалт амжилтгүй болоход амжилтгүй болсон машины 
 	<acronym>IP</acronym> хаягийг нөөц сервер авах ёстой. Энэ нь 
 	хэрэглэгчид амжилтгүй болсон нь мэдэгдэхгүй гэсэн үг юм. Нөөц сервер нь ачааллыг 
 	авах ёстой бол бусад агуулгын серверүүдтэй ижил агуулга болон үйлчилгээнүүдтэй 
 	байх ёстой.</para>
 
       <para>Хоёр машин нь өгөгдсөн хостын нэр болон <acronym>VHID</acronym>-үүдээс 
 	бусдаараа адилхан тохируулагдсан байх ёстой. Энэ жишээн дээр
 	эдгээр машинуудыг <hostid>hosta.example.org</hostid> болон 
 	<hostid>hostb.example.org</hostid> гэж нэрлэсэн байгаа. Эхлээд
 	<acronym>CARP</acronym>-ийн тохиргоонд шаардлагатай мөрүүдийг 
 	<filename>rc.conf</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй. 
 	<hostid>hosta.example.org</hostid> хостын хувьд 
 	<filename>rc.conf</filename> файл доор дурдсан мөрүүдийг агуулсан байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>hostname="hosta.example.org"
 ifconfig_fxp0="inet 192.168.1.3 netmask 255.255.255.0"
 cloned_interfaces="carp0"
 ifconfig_carp0="vhid 1 pass testpass 192.168.1.50/24"</programlisting>
 
       <para><hostid>hostb.example.org</hostid> дээр доор дурдсан мөрүүдийг 
 	<filename>rc.conf</filename> файл агуулсан 
 	байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>hostname="hostb.example.org"
 ifconfig_fxp0="inet 192.168.1.4 netmask 255.255.255.0"
 cloned_interfaces="carp0"
 ifconfig_carp0="vhid 2 pass testpass 192.168.1.51/24"</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Хамгийн чухал нь <command>ifconfig</command> тушаалд <option>pass</option> тохируулгаар 
 	заагдсан нууц үгс нь адил байх ёстой. <devicename>carp</devicename> 
 	төхөөрөмжүүд нь зөвхөн зөв нууц үг бүхий машинуудаас ирэх зарлалтуудыг сонсох 
 	болно. <acronym>VHID</acronym> нь машин бүрийн хувьд өөр өөр байх ёстой.</para>
       </note>
 
       <para>Гурав дахь <hostid>provider.example.org</hostid> машиныг 
 	аль нэг хост руу хандахад амжилтгүй болоход хандаж болохоор болгож бэлдэх хэрэгтэй. 
 	Энэ машинд хоёр <devicename>carp</devicename> төхөөрөмж хэрэгтэй болох 
 	бөгөөд нэг нэгээрээ хоёр хосттой ажиллах юм. <filename>rc.conf</filename>-ийн 
 	зөв тохиргооны мөрүүд доор дурдсантай төсөөтэй байх болно:</para>
 
       <programlisting>hostname="provider.example.org"
 ifconfig_fxp0="inet 192.168.1.5 netmask 255.255.255.0"
 cloned_interfaces="carp0 carp1"
 ifconfig_carp0="vhid 1 advskew 100 pass testpass 192.168.1.50/24"
 ifconfig_carp1="vhid 2 advskew 100 pass testpass 192.168.1.51/24"</programlisting>
 
       <para>Хоёр <devicename>carp</devicename> төхөөрөмжтэй байх нь 
 	хариу өгөхөө байсан аль нэг машиныг мэдэж <acronym>IP</acronym> хаягийг нь 
 	авах боломжийг <hostid>provider.example.org</hostid> хостод олгох болно.</para>
 
       <note>
         <para>Анхдагч &os; цөм дээр preemption буюу өөр илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлого/урсгалаар 
 	солигдох боломж идэвхжсэн байж <emphasis>болох</emphasis> юм. 
 	Хэрэв тийм бол <hostid>provider.example.org</hostid> нь 
 	<acronym>IP</acronym> хаягийг анхдагч агуулгын сервер рүү суллахгүй 
 	байж болох юм. Энэ тохиолдолд администратор мастер уруу буцааж 
 	IP-г хүчилж болох юм. Дараах тушаалыг <hostid>provider.example.org</hostid> 
 	дээр ажиллуулах шаардлагатай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig carp0 down && ifconfig carp0 up</userinput></screen>
 
 	<para>Хостод тохирох <devicename>carp</devicename> интерфэйс дээр 
 	үүнийг хийх ёстой.</para>
       </note>
 
       <para>Энэ хүрэхэд <acronym>CARP</acronym> бүрмөсөн идэвхжиж 
 	тест хийхэд бэлэн болсон байх ёстой. Сүлжээг дахин эхлүүлэх буюу эсвэл 
 	машинуудыг дахин ачаалаад тест хийгээрэй.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.carp.4; гарын авлагын хуудаснаас олж
 	болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 <!--  LocalWords:  config mnt www -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/audit/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/audit/chapter.sgml
index 30fcbe735a..bed0830b8e 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/audit/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/audit/chapter.sgml
@@ -1,676 +1,676 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.34
+     Original revision 1.35
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <!-- Need more documentation on praudit, auditreduce, etc.  Plus more info
 on the triggers from the kernel (log rotation, out of space, etc).
 And the /dev/audit special file if we choose to support that.  Could use
 some coverage of integrating MAC with Event auditing and perhaps discussion
 on how some companies or organizations handle auditing and auditing
 requirements. -->
 
 <chapter id="audit">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Том</firstname>
 	<surname>Рөүдс</surname>
 	<contrib>Бичсэн </contrib>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Роберт</firstname>
 	<surname>Ватсон</surname>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Аюулгүй байдлын үйл явцад аудит хийх нь </title>
 
   <sect1 id="audit-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>АУДИТ</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>Аюулгүй байдлын үйл явцад аудит хийх нь</primary>
       <see>MAC</see>
     </indexterm>
 
     <para>&os; үйлдлийн системд нягт-боловсруулсан,
 	аюулгүй байдлын үйл явцад аудит хийх дэмжлэг орсон байгаа. Үйл явцад аудит хийх нь
 	нэвтрэн оролтууд, тохиргооны өөрчлөлтүүд, болон файл болон сүлжээний хандалт зэрэг
 	төрөл бүрийн аюулгүй байдлын холбогдолтой системийн үйл явцуудын хянаж бүртгэсэн бичлэгийг найдвартай, 
 	нягт-боловсруулсан, ба тохируулах боломжтойгоор хийх боломжийг бүрдүүлдэг.
 	Эдгээр хянаж бүртгэсэн бичлэгүүд нь системийг шууд хянах, халдлага илрүүлэх, болон халдлагын 
 	дараах анализ хийхэд үнэлж баршгүй байж болох юм. &os; &sun;-ий гаргасан 
 	<acronym>BSM</acronym> API болон файлын хэлбэрийг шийдлээ болгосон бөгөөд 
 	&sun;-ий Solaris болон &apple;-ийн &macos; X-ийн аудит шийдлүүдтэй харилцан  
 	ажиллах боломжтой.</para>
 
     <para>Энэ бүлэг нь үйл явцыг аудит хийхийг тохируулах болон суулгах тал дээр анхаарна.
 	Энд аудитийн бодлогуудын талаар тайлбарлах бөгөөд аудитийн тохиргооны жишээг бас 
 	харж болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>Үйл явцыг аудит хийх гэж юу вэ болон яаж ажилладаг талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчид болон процессуудын үйл явцыг аудит хийхийг &os; дээр яаж 
                           тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Аудитийн мөрийг аудит багасгах болон хянах хэрэгслүүдээр хэрхэн шалгах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&unix; болон &os;-ийн үндсийг ойлгох
 	  (<xref linkend="basics">).</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Цөмийг тохируулах/хөрвүүлэх үндэстэй танилцах
 	  (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Аюулгүй байдлын талаар болон түүний &os; -тэй хэрхэн холбогддог талаар ойлголттой байх
           (<xref linkend="security">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <warning>
       <para>Аудит хэрэгсэл нь зарим нэг хязгаарлагдмал боломжуудтай бөгөөд тэдгээрээс дурдвал
 	бүх аюулгүй байдлын холбогдолтой системийн үйл явцуудыг аудит хийх боломжгүй,
 	X11 дээр үндэслэгдсэн дэлгэцийн менежерүүд болон гуравдагч дэмонууд зэрэг 
 	зарим нэвтрэх механизмууд хэрэглэгчийн нэвтрэх сессийг аудит хийх тохиргоог буруу
 	хийдэг зэрэг болно.</para>
       <para>Аюулгүй байдлын үйл явцыг аудит хийх хэрэгсэл нь системийн ажиллагааны маш 
 	дэлгэрэнгүй бичлэгүүдийг үүсгэх чадвартай: нарийвчилсан тохиргоо хийгдсэн завгүй системд 
 	мөр бичлэгийн файлын өгөгдөл тохиргооноос хамааран зарим тохиолдолд гигабайтаас ч илүү
 	асар их болох боломжтой. Администраторууд их хэмжээний аудит хийх тохиргоотой холбоотой
 	дискний хэмжээний шаардлагыг тооцох ёстой. Жишээ нь, аудит бичиж байгаа файлын систем
 	дүүрэх нөхцөлд өөр бусад файлын системүүдэд хамааралгүйгээр файлын системийг 
 	<filename>/var/audit</filename> модонд зориулах  нь	магадгүй зохимжтой байж 
 	болох юм.</para>
     </warning>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="audit-inline-glossary">
     <title>Энэ бүлгийн түлхүүр ухагдахуунууд</title>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаас өмнө аудиттай холбоотой цөөн түлхүүр ухагдахуунуудыг 
 	тайлбарлах шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><emphasis>үйл явц</emphasis>: Аудит хийх боломжтой үйл явц гэдэг нь
 	аудит дэд системийн тусламжтайгаар хянаж бүртгэх боломжтой дурын үйл явцыг хэлнэ.
 	Аюулгүй байдалтай холбоотой үйл явцуудын жишээнүүдэд файлын үүсгэлт,
 	сүлжээний холболтыг босгох, эсвэл хэрэглэгчийн нэвтрэлтийг дурдаж болно.
 	Үйл явцууд нь нэг бол жинхэнэ хэрэглэгч хүртэл мөрдөн гаргаж болох 
 	<quote>шинж чанарлаг</quote>, эсвэл тэгж болохооргүй 
 	<quote>шинж чанарлаг бус </quote> байна. 
 	<quote>Шинж чанарлаг бус</quote> үйл явцуудын жишээнүүд гэвэл
 	нууц үгийн буруу оролдлогууд гэх мэт нэвтрэн орох процессийн жинхэнэ эсэхийг шалгахаас 
 	өмнөх үеийн дурын үйл явцуудыг хэлж болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para><emphasis>ангилал</emphasis>: Үйл явцын ангиллууд гэдэг нь
 	холбоотой үйл явцууд бүхий хэсэг бүлгүүдийн нэр  бөгөөд эдгээр нь сонголтын 
 	илэрхийллүүдэд хэрэглэгддэг. Энгийн ашиглагддаг үйл явцуудын ангиллуудад 
 	<quote>файл үүсгэлт</quote> (fc), <quote>ажиллуулах</quote> (ex) 
 	мөн <quote>нэвтрэх_гарах</quote> (lo) зэрэг орно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><emphasis>бичлэг</emphasis>: Бичлэг гэдэг нь аюулгүй байдлын үйл явцыг 
 	тайлбарласан аудитийн хянан бүртгэсэн оруулга юм. Бичлэгүүд нь үйл явцын төрлийн бичлэг,
 	субьектийн (хэрэглэгч) үйлдэл хийж байгаа тухай мэдээлэл, огноо болон цагийн 
 	мэдээлэл, дурын нэмэлт өгөгдлүүд болон обьектуудын мэдээлэл, амжилт эсвэл уналтын
 	нөхцөлүүдийг агуулдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><emphasis>мөр</emphasis>: Аудитийн мөр буюу хянан бүртгэлийн файл нь
 	аюулгүй байдлын үйл явцуудыг тайлбарласан аудит бичлэгүүдийн сериэс тогтоно.
 	Ерөнхийдөө мөрүүд нь үйл явцуудын биелж дууссан цагийн дагуу
 	он цагийн дарааллаар байрладаг. Зөвхөн жинхэнэ процессууд аудитийн 
 	мөрд бичлэг нэмэх эрхтэй байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><emphasis>сонголтын илэрхийлэл</emphasis>: Сонголтын илэрхийлэл нь
 	угтваруудын жагсаалт болон үйл явцтай тохирох аудитийн үйл явцын ангиллын нэрсээс
 	тогтох мөр юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><emphasis>урьдчилсан сонголт</emphasis>: Энэ нь 
 	администраторын сонирхох боломж бүхий үйл явцууд, сонирхлыг татахгүй байгаа
 	үйл явц зэргийг тайлбарласан аудитийн бичлэгүүдийг үүсгэхээс зайлсхийх зорилготойгоор
 	ялгасан системийн процесс юм. Урьдчилсан тохиргоо нь аль хэрэглэгчийн хувьд
 	үйл явцуудын аль ангиллуудыг таних болон жинхэнэ болон жинхэнэ биш процессуудад 
 	хамаарах глобал тохиргоонуудын сонголтын илэрхийллүүдийн серийг ашигладаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><emphasis>хураангуйлалт</emphasis>: Энэ нь байгаа аудитийн мөрнүүдээс 
 	аль бичлэгүүдийг хадгалалт, хэвлэлт болон анализ хийхээр сонгосон процесс юм. 
 	Үүний нэгэн адил аудит мөрөөс хэрэггүй аудит бичлэгүүдийг устгах процесс бас хамаарна.
 	Хураангуйлалтыг ашиглаад администраторууд аудит өгөгдлийн хадгалалтын бодлогуудыг
 	боловсруулах боломжтой юм. Жишээ нь, дэлгэрэнгүй аудитийн мөрнүүд нэг сарын хугацаанд
 	хадгалагдаад дараагаар нь тэдгээр мөрнүүдийг архивын зорилгоор зөвхөн нэвтрэлтийн мэдээллийг
 	үлдээн багасгаж болох юм.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="audit-install">
     <title>Аудит хийх дэмжлэг суулгах нь</title>
 
     <para>Үйл явцыг Аудит хийх хэрэглэгчийн талбарын дэмжлэг үндсэн &os; 
 	үйлдлийн системд орсон байгаа. Үйл явцыг Аудит хийх дэмжлэг 
         анхдагчаар эмхэтгэгдэн орсон боловч яг энэ боломжийг дэмжихийн тулд 
 	дараах мөрийг цөмд оруулан хөрвүүлсэн байх шаардлагатай:</para>
 
     <programlisting>options	AUDIT</programlisting>
 
     <para><xref linkend="kernelconfig"> -д тайлбарласан ердийн процессийн 
 	дагуу цөмийг дахин хөрвүүлж суулгана.</para>
 
     <para>Аудит идэвхжсэн цөм бүтээгдэж суулгагдаад систем дахин ачаалсны дараа 
 	дараах мөрийг &man.rc.conf.5; -д нэмж аудит дэмонг идэвхжүүлнэ:</para>
 
     <programlisting>auditd_enable="YES"</programlisting>
 
     <para>Тэгээд системийг дахин ачаалах замаар эсвэл гараар аудит дэмонг
 	ажиллуулах замаар аудит дэмжлэгийг эхлүүлэх ёстой:</para>
 
     <programlisting>/etc/rc.d/auditd start</programlisting>
   </sect1>
 
   <sect1 id="audit-config">
     <title>Аудитийн тохиргоо</title>
 
     <para>Аюулгүй байдлын аудитийн тохиргооны бүх файлуудыг 
 	<filename class="directory">/etc/security</filename> дотроос олж болно.
 	Дараах файлууд аудит дэмон эхлэхээс өмнө байх ёстой:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><filename>audit_class</filename> - Аудитийн ангиллуудын
 	тодорхойлолтуудыг агуулна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><filename>audit_control</filename> - Анхдагч аудитийн ангиллууд,
 	аудитийн хянан бүртгэлтийн эзлэхүүнд үлдээх хамгийн бага дискний зай, хамгийн их 
 	аудитийн мөрийн хэмжээ гэх зэрэг аудит дэд системийн шинж чанарыг хянана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><filename>audit_event</filename> - Системийн аудит үйл явцуудын 
 	тайлбарууд, нэрс болон үйл явц болгон аль ангилалд хамаарах жагсаалт.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><filename>audit_user</filename> - Нэвтрэн орох үеийн глобал анхдагчуудаас 
 	бүрдсэн зөвхөн хэрэглэгчид хамааралтай аудитийн шаардлагууд</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><filename>audit_warn</filename> - Аудитийн бичлэгүүдийн зай хангалтгүй 
 	болох эсвэл аудитийн мөрийн файл дахин эргэсэн зэрэг зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд 
 	анхааруулах мэдээллүүдийг үүсгэдэг өөрчлөх боломж бүхий <application>auditd</application>-ийн ашигладаг 
 	бүрхүүлийн скрипт.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <warning>
       <para>Тохиргоон дахь алдаанууд үйл явцуудын буруу хянан бүртгэлд хүргэж болзошгүй тул 
 	аудитийн тохиргооны файлуудыг засварлах болон ажиллагааг хангахдаа заавал 
 	болгоомжтой байх шаардлагатай.</para>
     </warning>
 
     <sect2>
       <title>Үйл явц сонголтын илэрхийллүүд</title>
 
       <para>Сонголтын илэрхийллүүд нь аль үйл явцуудыг аудит хийх ёстойг тодорхойлох
 	аудитийн тохиргооны хэд хэдэн газар ашиглагддаг. Илэрхийллүүд нь тохирох үйл 
 	явцын ангиллуудын жагсаалтаас бүрдэх ба эдгээр тус бүр нь тохирох бичлэгүүдийг 
 	хүлээн авах ёстой юу эсвэл орхих ёстой юу гэдгийг харуулсан угтвартайгаас 
 	гадна оруулга нь амжилттай эсвэл амжилтгүй үйлдлүүдтэй тохирох ёстойг харуулах
 	боломж бас байна. Сонголтын илэрхийллүүд нь зүүнээс баруун тийш биелэгддэг 
 	бөгөөд хоёр илэрхийллийг нэг дээр нь нөгөөг нь нэмж нийлүүлдэг.</para>
 
       <para>Дараах жагсаалт нь <filename>audit_class</filename>-д байгаа анхдагч 
 	үйл явцын ангиллуудаас тогтоно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>all</literal> - <emphasis>all</emphasis> - Бүх үйл 
 		явцын ангиллуудыг тааруулах(match).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>ad</literal> - <emphasis>administrative</emphasis>
 	    - Удирдлагын үйлдлүүд систем дээр бүхэлдээ гүйцэтгэгдэнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>ap</literal> - <emphasis>application</emphasis> -
 	    Програмын тодорхойлсон үйлдэл.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>cl</literal> - <emphasis>file close</emphasis> -
 		<function>close</function> системийн дуудлагыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>ex</literal> - <emphasis>exec</emphasis> - Програмын 
 		ажиллагааг аудит хийх. Тушаалын мөрийн нэмэлт өгөгдлүүд болон орчны 
 		хувьсагчуудыг <literal>argv</literal> ба <literal>envv</literal>
 		параметрүүдийг ашиглан <literal>policy</literal> тохиргоонд
 		тохиргоо хийн &man.audit.control.5; -ийн тусламжтайгаар хянадаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fa</literal> - <emphasis>file attribute access</emphasis>
 	    - &man.stat.1;, &man.pathconf.2; болон бусад адил үйл явцуудын 
 		обьектийн шинж чанаруудад хандсан хандалтыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fc</literal> - <emphasis>file create</emphasis>
 	    - Үр дүнд нь файл үүсдэг үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fd</literal> - <emphasis>file delete</emphasis>
 	    - Файлыг устгадаг үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fm</literal> - <emphasis>file attribute modify</emphasis>
 	    - &man.chown.8;, &man.chflags.1;, &man.flock.2; зэрэг
 		файлын шинж чанарын өөрчлөлт гарч байгаа үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fr</literal> - <emphasis>file read</emphasis>
 	    - Өгөгдөл уншигдаж байгаа, мөн файлуудыг уншихаар нээсэн зэрэг үйл явцуудыг
 		аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>fw</literal> - <emphasis>file write</emphasis> -
 		Өгөгдөл бичигдэж байгаа, мөн файлд бичсэн эсвэл файл өөрчлөгдсөн зэрэг үйл
 		явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>io</literal> - <emphasis>ioctl</emphasis> - &man.ioctl.2;
 		системийн дуудлагын хэрэглээг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>ip</literal> - <emphasis>ipc</emphasis> - POSIX хоолойнууд
 		болон System V <acronym>IPC</acronym> үйлдлүүд зэрэг Процесс-Хоорондох 
 		Холбооны төрөл бүрийн хэлбэрүүдийг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>lo</literal> - <emphasis>login_logout</emphasis> -
 		Систем дээр болж байгаа &man.login.1; ба &man.logout.1; 
 		үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>na</literal> - <emphasis>non attributable</emphasis> -
 		Шинж чанаргүй үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>no</literal> - <emphasis>invalid class</emphasis> -
 		Аудит бус үйл явцуудыг тааруулах(match).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>nt</literal> - <emphasis>network</emphasis> -
 		&man.connect.2; ба &man.accept.2; зэрэг сүлжээний үйлдлүүдтэй 
 		холбоотой үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>ot</literal> - <emphasis>other</emphasis> -
 	    Бусад үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>pc</literal> - <emphasis>process</emphasis> -
 		&man.exec.3; ба &man.exit.3; зэрэг процессийн үйлдлүүдийг 
 		аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
       </itemizedlist>
 
       <para>Эдгээр аудит үйл явцын ангиллуудыг <filename>audit_class</filename>
 	болон <filename>audit_event</filename> тохиргооны файлуудыг өөрчилснөөр
 	өөрчилж болно.</para>
 
       <para>Жагсаалтад байгаа аудитийн ангилал бүр амжилттай/амжилтгүй үйлдлүүдийг
 	таарсан эсэхийг болон ангилал ба төрлийн хувьд таарч байгааг нэмж
 	байгаа эсвэл устгаж байгааг харуулсан угтвартай байна.</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>(none) Үйл явцын амжилттай болон амжилтгүйг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>+</literal> Энэ ангилал дахь амжилттай үйл явцуудыг
 		аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>-</literal> Энэ ангилал дахь амжилтгүй үйл явцуудыг 
 		аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>^</literal> Энэ ангилал дахь амжилттай, амжилтгүй
 		аль нь ч биш үйл явцуудыг аудит хийх.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>^+</literal> Энэ ангилал дахь амжилттай үйл явцуудыг
 		аудит хийхгүй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>^-</literal> Энэ ангилал дахь амжилтгүй үйл явцуудыг
 		аудит хийхгүй.</para>
 	</listitem>
 
       </itemizedlist>
 
       <para>Дараах сонголтын мөр амжилттай ба амжилтгүй нэвтрэлт/гаралтын үйл явцуудаас 
 	гадна зөвхөн амжилттай ажиллуулсныг сонгож байна:</para>
 
       <programlisting>lo,+ex</programlisting>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргооны файлууд</title>
 
       <para>Аудит системийг тохируулахдаа ихэнх тохиолдолд администраторууд зөвхөн хоёр 
 	файлыг өөрчлөх хэрэгтэй: <filename>audit_control</filename>
 	болон <filename>audit_user</filename>.  Эхнийх нь системийн дагуух
 	аудит өмчүүд болон бодлогуудыг хянадаг; хоёр дахь нь хэрэглэгчийн аудитийг нарийн 
 	тохируулахад ашиглагддаг.</para>
 
       <sect3 id="audit-auditcontrol">
         <title> <filename>audit_control</filename> файл</title>
 
 	<para> <filename>audit_control</filename> файл нь аудит дэд системийн хувьд 
 	анхдагч утгуудын тоог тодорхойлно. Энэ файлын дотор бид дараах зүйлсийг харна:</para>
 
 	<programlisting>dir:/var/audit
 flags:lo
 minfree:20
 naflags:lo
 policy:cnt
 filesz:0</programlisting>
 
 	<para> <option>dir</option> тохиргоо нь аудит бүртгэлүүдийг хадгалах нэг болон 
 	хэд хэдэн санг заахад хэрэглэгдэнэ. Хэрэв нэгээс их сан байгаа бол бичигдсэн
 	дарааллаараа ашиглагдана. Файлын систем дүүрсэн тохиолдолд аудит дэд систем болон 
 	бусад дэд системүүд бие биедээ нөлөөлж болзошгүй учир аудит бүртгэлүүдийг тусгайлан 
 	зориулсан файлын систем дээр хадгалахаар аудит системийг ихэвчлэн тохируулдаг.</para>
 
 	<para> <option>flags</option> талбар нь системийн дагуух шинж чанар бүхий үйл явцуудад 
 	зориулсан анхдагч урьдчилан сонголтын багийг тодорхойлдог. Дээрх жишээн дээр бүх хэрэглэгчийн
 	хувьд амжилттай болон амжилтгүй нэвтрэлт  болон гаралтын үйл явцууд аудит хийгдэж байна.</para>
 
 	<para> <option>minfree</option> тохиргоо нь аудит мөр хадгалагдах файлын системийн 
 	хувьд хамгийн бага чөлөөт зайны хувийг тодорхойлдог. Энэ тогтоосон хэмжээнээс илүү гарахад
 	анхааруулга үүсгэгддэг. Дээрх жишээ хамгийн бага чөлөөт зайг 20 хувиар тогтоожээ.</para>
 
 	<para> <option>naflags</option> тохиргоо нь нэвтрэн оролтын процесс
 	болон системийн дэмонууд зэрэг шинж чанаргүй үйл явцуудыг аудит хийх аудитийн ангиллуудыг 
 	тодорхойлдог.</para>
 
 	<para> <option>policy</option> тохиргоо нь таслалаар тусгаарлагдсан, аудитийн зан 
 	авирын төрөл бүрийн шинж чанарыг хянах бодлогын тугуудын жагсаалтыг тодорхойлдог. Анхдагч 
 	<literal>cnt</literal> туг нь аудит амжилтгүй болсон ч гэсэн систем ажиллагаагаа 
 	үргэлжлүүлэхийг заадаг (энэ туг зайлшгүй шаардлагатай). Өөр нэг байнга ашиглагддаг туг бол
 	<literal>argv</literal> бөгөөд энэ нь &man.execve.2; системийн дуудлагад орж байгаа
 	тушаалын мөрийн нэмэлт өгөгдлүүдийг тушаалын ажиллагааг аудит хийхийн хэсэг болох боломж 
 	олгодог.</para>
 
 	<para><option>filesz</option> тохиргоо нь мөрийн файл автоматаар төгсөх болон эргэхээс
 	өмнөх аудит мөрийн файлын хамгийн их хэмжээг байтаар  тодорхойлдог. Анхдагч утга нь 0 байх ба 
 	автоматаар эргүүлэхийг хориглосон байна. Хэрэв хүссэн файлын хэмжээ тэгээс ялгаатай ба 512k -аас
 	бага бол түүнийг орхиж бүртгэлийн мэдээлэл үүсгэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="audit-audituser">
 	<title> <filename>audit_user</filename> файл</title>
 
 	<para> <filename>audit_user</filename> файл нь зарим нэг хэрэглэгчдэд
 	зориулсан аудитийн шаардлагуудыг администраторууд тодорхойлохыг зөвшөөрдөг.
 	Мөр болгон хэрэглэгчид зориулсан аудитийг хийхийг хоёр талбараар тохируулдаг: нэг дэх нь
 	хэрэглэгчийн хувьд  үргэлж аудит хийх шаардлагатай нэг хэсэг үйл явцуудыг тодорхойлдог 
 	<literal>alwaysaudit</literal> талбар ба хоёр дахь нь 
 	<literal>neveraudit</literal> талбар бөгөөд хэрэглэгчийн хувьд  хэзээ ч 
 	аудит хийх шаардлагагүй нэг хэсэг үйл явцуудыг тодорхойлдог.</para>
 
 	<para>Дараах жишээн дээр <filename>audit_user</filename> файл нь нэвтрэлт/гаралтын
 	үйл явцууд, <username>root</username> хэрэглэгчийн амжилттай тушаалын ажиллагаа, файл үүсгэлт ба <username>www</username>
 	хэрэглэгчийн амжилттай тушаалын ажиллагааг аудит хийж байна. Хэрэв дээрх жишээ 
 	<filename>audit_control</filename> файлтай цуг ашиглагдвал 
 	<username>root</username>-ийн <literal>lo</literal> оруулга нь давхардах бөгөөд
 	<username>www</username> хэрэглэгчийн нэвтрэлт/гаралтын үйл явцууд бас аудит хийгдэнэ.</para>
 
 	<programlisting>root:lo,+ex:no
 www:fc,+ex:no</programlisting>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="audit-administration">
     <title>Аудит дэд системийг удирдах нь</title>
 
     <sect2>
       <title>Аудит мөрүүдийг харах нь</title>
 
       <para>Аудит мөрүүд нь BSM хоёртын хэлбэрээр хадгалагддаг бөгөөд өөрчлөх болон текст
 	уруу хөрвүүлэхэд тусгай хэрэгслүүд ашиглах шаардлагатай. &man.praudit.1;
 	тушаал нь мөрийн файлуудыг хялбар текст хэлбэрт хөрвүүлдэг; &man.auditreduce.1;
 	тушаал нь аудит мөрийн файлыг шинжлэх, архивлах эсвэл хэвлэх зорилгоор багасгахад
 	ашиглагддаг. <command>auditreduce</command> нь үйл явцын төрөл, үйл явцын 
 	ангилал, үйл явцын хэрэглэгч, огноо эсвэл цаг, файлын зам эсвэл обьектийн үйлдэл үзүүлсэн 
 	зэрэг төрөл бүрийн сонголтын параметрүүдийг дэмждэг.</para>
 
       <para>Жишээ нь <command>praudit</command> хэрэгсэл нь заасан аудит бүртгэлийн бүх агуулгыг
 	жирийн текстээр харуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>praudit /var/audit/AUDITFILE</userinput></screen>
 
       <para> <filename><replaceable>AUDITFILE</replaceable></filename> нь харуулах аудит бүртгэл юм.</para>
 
       <para>Аудит мөрүүд нь токенуудаас бүтэх аудит бичлэгүүдийн цувралаас тогтох бөгөөд 
 	<command>praudit</command> нь мөр болгонд нэгийг дараалуулан хэвлэнэ.
 	Токен бүр аудит бичлэгийн толгойг агуулсан <literal>header</literal>
 	эсвэл нэрийн хайлтаас гарсан файлын замыг агуулсан <literal>path</literal>
 	зэрэг тусгай төрлийн байна. Дараах жишээ нь <literal>execve</literal>
 	үйл явцыг харуулж байна:</para>
 
       <programlisting>header,133,10,execve(2),0,Mon Sep 25 15:58:03 2006, + 384 msec
 exec arg,finger,doug
 path,/usr/bin/finger
 attribute,555,root,wheel,90,24918,104944
 subject,robert,root,wheel,root,wheel,38439,38032,42086,128.232.9.100
 return,success,0
 trailer,133</programlisting>
 
       <para>Энэхүү аудит нь амжилттай <literal>execve</literal> дуудлагыг илэрхийлж
 	байгаа бөгөөд түүнд <literal>finger doug</literal> тушаал ажиллажээ. Нэмэлт өгөгдлийн токен нь
 	цөм уруу бүрхүүлээс гарч боловсруулагдсан тушаалын мөрийг агуулна. <literal>path</literal> буюу замын токен 
 	нь цөмийн хайсан ажиллах файлын замыг агуулна. <literal>attribute</literal> буюу шинж чанарын токен 
 	нь хоёртын файлыг тайлбарлах ба тухайлбал програм setuid эсэхийг тодорхойлоход 
 	ашиглагдах файлын горимыг агуулна. <literal>subject</literal> буюу субьект токен нь субьект процессийг 
 	тайлбарлах бөгөөд аудит хэрэглэгчийн ID, идэвхитэй хэрэглэгчийн ID ба бүлгийн ID, 
 	жинхэнэ хэрэглэгчийн ID ба бүлгийн ID, процессийн ID, сессийн ID, портын ID болон 
 	нэвтрэлтийн хаяг гэсэн дарааллаар хадгална. Аудит хэрэглэгчийн ID ба жинхэнэ хэрэглэгчийн 
 	ID нь ялгаатайг анхаарах хэрэгтэй:
 	<username>robert</username> гэдэг хэрэглэгч энэ тушаалыг ажиллуулахаасаа өмнө
 	<username>root</username> бүртгэл уруу шилжсэн бөгөөд энэ нь эхний шалгуулсан 
 	хэрэглэгчийг ашиглан аудит хийгдсэн байна. Төгсгөлд нь <literal>return</literal> буюу буцах токен нь 
 	амжилттай ажиллагааг харуулж <literal>trailer</literal> нь бичлэгийг төгсгөнө.</para>
 
-      <para>&os; 6.3 болон түүнээс шинэ хувилбаруудад <command>praudit</command> нь бас 
+      <para><command>praudit</command> нь бас 
 	XML гаралтын хэлбэрийг дэмждэг бөгөөд үүнийг <option>-x</option> нэмэлт өгөгдлийг 
 	ашиглан сонгож болдог.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аудитийн мөрүүдийг багасгах нь</title>
 
       <para>Аудит бүртгэлүүд нь маш их байж болно, администратор зарим хэрэглэгчтэй холбоотой 
 	бичлэгүүд зэрэг хэсэг бичлэгүүдийг ашиглахын тулд шилж сонгохыг магадгүй хүснэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>auditreduce -u trhodes /var/audit/AUDITFILE | praudit</userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь <filename><replaceable>AUDITFILE</replaceable></filename> файлд хадгалагдсан 
 	<username>trhodes</username> хэрэглэгчийн бүх аудитийн бичлэгүүдийг сонгож 
 	байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аудит хянах эрхүүдийг томилох нь</title>
 
       <para><groupname>audit</groupname> бүлгийн гишүүд <filename>/var/audit</filename>
 	дахь аудит мөрүүдийг унших эрхтэй; анхандаа энэ бүлэг нь хоосон байх бөгөөд тэгэхээр зөвхөн
 	<username>root</username> хэрэглэгч аудит мөрүүдийг уншиж чадна. Аудит хянах эрхүүдийг хэрэглэгчдэд
 	томилохын тулд хэрэглэгчдийг <groupname>audit</groupname> бүлэгт нэмж болно. Аудитийн 
 	бүртгэлийн агуулгыг хянах чадвар нь хэрэглэгчид болон процессуудын үйл хөдлөлийн дотоод уруу 
 	нэлээн гүнзгий ханддаг учир аудит хянах эрхүүдийг томилохдоо болгоомжтой хийхийг зөвлөж байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аудит хоолойнуудыг шууд монитор хийх нь</title>
 
       <para>Аудит хоолойнууд нь төхөөрөмжийн файлын систем дахь клон хийгдсэн псевдо төхөөрөмжүүд 
 	бөгөөд програмыг шууд явж байгаа аудит бичлэгийн урсгалд холбох боломж олгоно. Энэ нь голчлон
 	халдлага илрүүлэх болон систем монитор хийх програмуудын зохиогчдын сонирхлыг татдаг.
 	Гэхдээ администраторуудын хувьд аудитийн хоолойны төхөөрөмж нь аудитийн мөрийн файлын 
 	эзэмшил эсвэл үйл явцын урсгалыг зогсоох, бүртгэл эргүүлэх зэрэг асуудлуудтай холбогдолгүйгээр
 	шууд монитор хийх эвтэйхэн боломжийг бүрдүүлдэг. Шууд явж байгаа аудитийн үйл явцын урсгалыг 
 	хянахдаа дараах тушаалын мөрийг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>praudit /dev/auditpipe</userinput></screen>
 
       <para>Анхандаа аудитийн  хоолойны төхөөрөмжийн цэгүүдэд зөвхөн <username>root</username> хэрэглэгч хандах
 	эрхтэй байдаг. <groupname>audit</groupname> бүлгийн хэрэглэгчид хандах боломжтой
 	болгохын тулд <literal>devfs</literal> дүрмийг <filename>devfs.rules</filename> -д
 	нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>add path 'auditpipe*' mode 0440 group audit</programlisting>
 
       <para>devfs файлын системийг тохируулах талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.devfs.rules.5; -ээс 
 	харна уу.</para>
 
       <warning>
 	<para>Аудитийн үйл явцын буцааж өгөх давталтуудыг үүсгэх нь хялбар бөгөөд 
 	аудит үйл явц бүрийн үзэлт нь олон аудитийн үйл явцуудыг үүсгэхэд хүргэнэ. Жишээ нь,
 	хэрэв сүлжээний бүх I/O аудит хийгдсэн бөгөөд &man.praudit.1; нь SSH сессээс ажилласан
 	бол үйл явц бүр хэвлэгдэхэд өөр үйл явцыг бас үүсгэх учраас үргэлжилсэн аудитийн үйл 
 	явцууд их хэмжээгээр үүсэх болно. Энэ асуудлыг бий болгохгүйн тулд нарийн тохируулаагүй 
 	I/O аудит хийх сессээс <command>praudit</command>-ийг аудитийн хоолойны төхөөрөмж дээр ажиллуулахыг
 	зөвлөж байна.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аудит мөрийн файлуудыг эргүүлэх нь</title>
 
       <para>Аудит мөрүүд нь зөвхөн цөмөөр бичигдэх бөгөөд <application>auditd</application>
 	аудит дэмоноор удирдагддаг. Администраторууд аудит бүртгэлүүдийг шууд эргүүлэхдээ
 	&man.newsyslog.conf.5; эсвэл бусад хэрэгслүүдийг ашиглан хийх ёсгүй юм. Харин
 	<command>audit</command> удирдах хэрэгслийг ашиглан аудитийг унтраах, 
 	аудит системийг дахин тохируулах, болон бүртгэлийг эргүүлэх үйлдлүүдийг хийх боломжтой
 	байдаг. Дараах тушаал аудит дэмонг шинэ аудит бүртгэл үүсгэж цөмийг шинэ бүртгэл 
 	уруу шилжихийг дохино. Хуучин бүртгэл нь төгсөж нэр нь өөрчлөгдөх бөгөөд дараагаар түүнтэй
 	администратор ажиллах боломж бүрдэнэ.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>audit -n</userinput></screen>
 
       <warning>
 	<para>Хэрэв <application>auditd</application> дэмон ажиллахгүй байгаа бол энэ тушаал
 	нь амжилтгүй болох бөгөөд алдааны мэдээлэл үүсгэнэ.</para>
       </warning>
 
       <para>Дараах мөрийг <filename>/etc/crontab</filename> -д нэмснээр 
 	&man.cron.8; -оос арван хоёр цаг тутам эргүүлэх болно:</para>
 
       <programlisting>0     */12       *       *       *       root    /usr/sbin/audit -n</programlisting>
 
       <para>Шинэ <filename>/etc/crontab</filename> -ийг хадгалсны дараа өөрчлөлт
 	үйлчилж эхлэх болно.</para>
 
       <para>Файлын хэмжээн дээр тулгуурласан аудитийн мөрийн файлыг автоматаар эргүүлэх нь  
 	&man.audit.control.5; дахь <option>filesz</option> тохиргоогоор хийгдэх 
 	боломжтой бөгөөд гарын авлагын энэ бүлгийн тохиргооны файлуудын хэсэгт тайлбарласан болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аудит мөрүүдийг шахах нь</title>
 
       <para>Аудит мөрийн файлууд асар их болох тусам мөрүүдийг аудит дэмоноор хаалгасны
 	дараа шахах эсвэл архивлах нь зүйтэй юм. <filename>audit_warn</filename>
 	скрипт нь аудитийн мөрүүдийг эргүүлэх үеийн цэвэр төгсгөл зэрэг төрөл бүрийн аудиттай 
 	холбоотой үйл явцуудад зориулан өөрчилсөн үйлдлүүдийг гүйцэтгэхэд ашиглагдана.
 	Жишээ нь хаагдах үед аудит мөрүүдийг шахах дараах кодыг <filename>audit_warn</filename> 
 	скриптэд нэмж болно:</para>
 
       <programlisting>#
 # Compress audit trail files on close.
 #
 if [ "$1" = closefile ]; then
         gzip -9 $2
 fi</programlisting>
 
       <para>Бусад архивлах идэвхүүдэд мөрийн файлуудыг төв сервер уруу хуулах, хуучин мөрийн 
 	файлуудыг устгах эсвэл хэрэггүй бичлэгүүдийг хасч аудит мөрийг багасгах зэрэг орж болно.
 	Аудит мөрийн файлууд цэвэрхэн дууссан тохиолдолд скрипт ажиллана, тэгэхээр буруу унтраасны
 	дараа дуусаагүй мөрүүд дээр ажиллахгүй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/basics/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/basics/chapter.sgml
index b9b1f3a396..1d0d2fb71a 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/basics/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/basics/chapter.sgml
@@ -1,2554 +1,2552 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.157
+     Original revision 1.158
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="basics">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Крис</firstname>
 	<surname>Шамвэй</surname>
 	<contrib>Дахин бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Шагдарын</firstname>
 	<surname>Нацагдорж</surname>
 	<contrib>Орчуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- 10 Mar 2000 -->
   </chapterinfo>
 
   <title>Юниксийн үндэс</title>
   
   <sect1 id="basics-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
    <para>Дараах бүлгүүд нь FreeBSD үйлдлийн системийн үндсэн
 	тушаал мөн гүйцэтгэлүүдийг хамрах болно. Энэ материалын
 	ихэнх хэсэг нь &unix;-төрлийн үйлдлийн системтэй хамаатай. 
 	Хэрэв та юникс төрлийн үйлдлийн системтэй танил бол энэ бүлгийг
 	алгасаж болно. Харин та FreeBSD-г шинээр сурагч бол энэ бүлгийг
 	тун анхааралтай унших хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>FreeBSD-н <quote>виртуал консолыг</quote> хэрхэн 
 		хэрэглэх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; дээрх файлын тугийг ойлгосноор &unix;-н файлын
 	зөвшөөрөл хэрхэн ажилладгийг мэдэх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Үндсэн &os; файл системийн байрлуулалтыг мэдэх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; диск зохион байгуулалт.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Файл системийг хэрхэн холбох болон салгах.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Процесс, далд чөтгөр дэмон, мөн дохионууд гэж юу болох.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Бүрхүүл гэж юу болох, мөн хэрхэн анхны нэвтрэх орчноо өөрчлөх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Үндсэн текст засварлагчийг хэрхэн хэрэглэх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Төхөөрөмж болох төхөөрөмжийн цэг гэж юу болох.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os;-д ямар хоёртын хэлбэр хэрэглэгддэг болох.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Нэмэлт мэдээллийг товч гарын авлагаас хэрхэн харах.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="consoles">
     <title>Виртуал консол болон терминал</title>
     <indexterm><primary>виртуал консол</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>терминал</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь олон аргаар хэрэглэгдэж чадна. Тэдний нэг нь
 	тушаалуудыг текст терминал дээр бичиж хэрэглэх юм. Хэрэв та
 	FreeBSD-г ингэж хэрэглэвэл, &unix;-н маш олон боломж болон
 	хүч таны	гарт байна гэсэн үг. 
         Энэ бүлэг танд, <quote>терминал</quote> болон <quote>консол</quote> гэж юу болох, мөн тэд нарыг FreeBSD дээр хэрхэн хэрэглэх талаар
 	танд тодорхойлж өгөх болно.</para>
 
     <sect2 id="consoles-intro">
       <title>Консол</title>
       <indexterm><primary>консол</primary></indexterm>
 
       <para>Хэрэв та FreeBSD-г эхлэх үедээ автоматаар график горимд
 	эхлүүлэхээр тохируулаагүй бол, систем нь эхлэлтийн гүйцэтгэдэг
 	бичиглэлүүдээ дуусгасны дараа танд нэвтрэх хуудас харуулдаг. 
 	Та нэг иймэрхүү хуудас харах байх:</para>
 
       <screen>Additional ABI support:.
 Local package initialization:.
 Additional TCP options:.
 
 Fri Sep 20 13:01:06 EEST 2002
 
 FreeBSD/i386 (pc3.example.org) (ttyv0)
 
 login:</screen>
 
       <para>Энд харуулсан текстүүд нь таны систем дээр жаахан
 	өөр байж магадгүй ч, ерөнхийдөө үүнтэй ижил байх ёстой. 
 	Сүүлийн хоёр мөр нь бидэнд одоогоор чухал мөрүүд. Сүүлээсээ
 	хоёр дахь мөр нь ингэж уншигдаж байна:</para>
 
       <programlisting>FreeBSD/i386 (pc3.example.org) (ttyv0)</programlisting>
 
       <para>Энэ мөр нь таны дөнгөж сая эхлүүлсэн системийн тухай
 	товч мэдээллийг агуулсан байна. Та x86 архитектуртай тохиромжтой
 	Интел юм уу тохирох систем дээр ажиллаж буй <quote>FreeBSD</quote>
 	консолыг харж байна <footnote>
 	  <para><literal>i386</literal> гэдэг нь үүнийг илэрхийлж байгаа юм. Тэмдэглэж хэлэхэд, хэрэв та FreeBSD-г Интел 386 процессор дээр
 	ажиллуулаагүй байсан ч энэ нь <literal>i386</literal> гэж гарна.  		Энэ нь процессорын төрлийг биш харин процессорын <quote>архитектурыг </quote> харуулж байгаа юм.</para>
 	</footnote>.  Энэ машины нэр нь (&unix; машин болгон 
 	өөрийн нэртэй ) <hostid>pc3.example.org</hostid>, бөгөөд 
 	та энэ системийн консолын &mdash; <devicename>ttyv0</devicename>
 	нэртэй терминалыг харж байна.</para>
 
       <para>Эцэст нь, сүүлийн мөр бол үргэлж:</para>
 
       <programlisting>login:</programlisting>
 
       <para>Энэ хэсэг нь, таны FreeBSD уруу нэвтрэх 
 	<quote>хэрэглэгчийн-нэрээ</quote> бичдэг хэсэг.  Дараагийн 
 	хэсэгт энэ талаар тодорхойлсон байгаа.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="consoles-login">
       <title>FreeBSD уруу нэвтрэх</title>
 
       <para>FreeBSD бол олон хэрэглэгчийн бас олон үйлдлийн систем.
 	Энэ нь, нэг машин уруу олон хүмүүс зэрэг холбогдож 
 	нэгэн зэрэг олон үйлдэл хийж болдог системийн ерөнхий тодорхойлолт
 	юм. </para>
 
       <para>Олон хэрэглэгчийн систем нь ямар нэгэн аргаар нэг 
 	<quote>хэрэглэгчийг</quote> бусдаас нь ялгаж чаддаг байх ёстой.  
 	FreeBSD дээр (мөн бусад &unix;-төрлийн системүүд дээр) энэ нь,
 	хэрэглэгч ямар нэгэн програм ажиллуулахаасаа өмнө систем уруу
 	 <quote>нэвтрэх үйлдэл</quote> хийж хэрэгждэг. Хэрэглэгч бүрд
 	гоц нэр  (
 	<quote>хэрэглэгчийн-нэр</quote>) мөн хувийн нууц үг (
 	<quote>нууц-үг</quote>) харгалзах ёстой. Хэрэглэгчийг програм
 	хэрэглэж эхлэхээс өмнө FreeBSD энэ хоёрыг асуух болно.</para>
 
       <indexterm><primary>эхлэлийн бичлэг</primary></indexterm>
       <para>Дөнгөж FreeBSD эхлэх үедээ эхлүүлэгч бичлэгүүдийг 
 	<footnote>
 	  <para>Эхлэх бичлэгүүд гэдэг нь 
 	    FreeBSD эхлэх үед автоматаар ажилладаг програмууд. Тэдгээрийн
 	үндсэн үүрэг нь, ажиллах ёстой програмуудыг тохируулах, мөн хэрэв 		ар талд далд ажилладаг ямар нэгэн үр ашигтай үйлдэл хийж байдаг 
 	таны тохируулсан үйлчилгээнүүд байвал тэднийг
 	эхлүүлэх	зэрэг үйлдлүүд юм. </para>
 	</footnote> гүйцэтгэж дуусаад танаас зөв 
 	хэрэглэгчийн нэр оруулахыг лавлаж асууна:</para>
 
       <screen>login:</screen>
 
       <para>Энэ жишээнд зориулаад бүгдээрээ таны хэрэглэгчийн нэрийг 
 	<username>john</username> гэж бодоцгооё.  Лавлаж асуусан
 	мөрөнд <literal>john</literal> гэж бичээд
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарна. Ингээд дараа нь танаас
 	<quote>password</quote> гэж нууц үг асуух болно:</para>
 
       <screen>login: <userinput>john</userinput>
 Password:</screen>
 
       <para><username>john</username>-ны нууц үгийг оруулаад
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарна.  Нууц үгийг <emphasis>танд 
 	харуулдаггүй!</emphasis>  Энэ талаар та одоохондоо санаагаа
 	зовоох хэрэггүй. Нууцлалын шалтгаанаар ингэж байгаа юм гэж 
 	хэлэхэд хангалттай.</para>
 
       <para>Хэрэв та нууц үгээ зөв оруулсан бол ингээд FreeBSD 
 	уруу нэвтрэх бөгөөд боломжтой бүх програмуудыг туршиж болохоор
 	боллоо.</para>
 
       <para>Та <acronym>MOTD</acronym> эсвэл тухайн өдрийн мэдээллийг
 	тушаал бичигчийн араас харах болно ( тушаал бичигч нь 
 	<literal>#</literal>,
 	<literal>$</literal>, эсвэл <literal>%</literal> гэсэн
 	 тэмдэгтүүдийн нэг нь байдаг).  Энэ нь таныг FreeBSD уруу
 	амжилттай нэвтэрснийг илэрхийлдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="consoles-virtual">
       <title>Олон консолууд</title>
 
       <para>&unix; тушаалуудыг нэг консол дээр гүйцэтгэх нь ердийнх, 	гэхдээ FreeBSD олон програмыг нэг дор ажиллуулж чадна. FreeBSD
 	олон програмыг нэг дор нэг цагт ажиллуулж чадаж байхад, нэг консол
 	дээр олон тушаал өгч суух нь цаг алдахын л нэмэр. Ийм үед л
 	<quote>виртуал консолын</quote> тусламж хэрэг болдог.</para>
 
       <para>FreeBSD нь танд олон төрлийн виртуал консол хэрэглүүлэхээр
 	тохируулагдаж чаддаг. Нэг виртуал консолоос нөгөөх уруу нь 
 	гарын хэдхэн товчлуур дараад л шилжиж болдог. Консол бүр өөрийн
 	төрөл  бүрийн гаралтын сувагтай бөгөөд FreeBSD нь таныг нэг
 	консолоос нөгөө консол уруу сэлгэх үед гарын оруулга болон дэлгэцийн
 	гаралтыг тухайн консолд тохируулж дамжуулж өгдөг.</para>
 
       <para>Гарын тусгай товчлолууд нь FreeBSD дээр консол сэлгэхэд зориулж
 	нөөцлөгдсөн байдаг <footnote>
 	  <para>FreeBSD консол мөн гарын тохируулгын тухай нэлээн 
 		дэлгэрэнгүй техникийн мэдээллийг та 
 	    	&man.syscons.4;, &man.atkbd.4;, &man.vidcontrol.1;
 	    мөн &man.kbdcontrol.1; зэрэг гарын авлагуудаас харж болно. Бид
 	нар энд задалж нарийвчлахгүй бөгөөд сонирхсон хүмүүс нь гарын 		авлагуудаас хэрхэн ажилладаг заавар тайлбарыг уншиж болно.</para>
 	</footnote>.  Та
 	<keycombo><keycap>Alt</keycap><keycap>F1</keycap></keycombo>,
 	<keycombo><keycap>Alt</keycap><keycap>F2</keycap></keycombo>, аас
 	<keycombo><keycap>Alt</keycap><keycap>F8</keycap></keycombo> хүртэлх товчлуурыг дарж FreeBSD дээр консолуудын хооронд шилжиж болно.</para>
 
       <para>Таныг нэгээс нөгөөх уруу нь шилжих үед, FreeBSD таны дэлгэцийн
 	гаралтыг хадгалж санаа тавьдаг.  Ингэсний үр дүнд гарнаас 		тушаал оруулж програмуудыг 
 	ажиллуулж болдог маш олон 	<quote>виртуал</quote> дэлгэцүүдтэй
 	мэт үзэгддэг.  Нэг виртуал консол дээр таны ажиллуулсан програм нь 		уг консолоос сэлгээд өөр консол дээр сэлгэсэн ч гэсэн зогсохгүй
 	ажиллаж л байдаг. </para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="consoles-ttys">
       <title> <filename>/etc/ttys</filename> Файл</title>
 
       <para>FreeBSD анхны тохируулгаараа найман виртуал 
 	консолтой эхэлдэг. Энэ нь хатуу тогтоосон тохируулга биш бөгөөд
 	хэрэв та хүсвэл олон юм уу цөөн болгож амархан өөрчлөх боломжтой.  		Виртуал консолын тоо болон тохируулга нь 
         <filename>/etc/ttys</filename> файлд байдаг.</para>
 
       <para>Та <filename>/etc/ttys</filename> файлыг хэрэглэж FreeBSD
 	дээрх виртуал консолуудыг тохируулж болно. Энэ файлын тайлбар
 	тавиагүй мөр болгон 
 	( <literal>#</literal> тэмдгээр эхлээгүй мөрүүд) виртуал 
 	консол эсвэл ганц терминалын тохируулгыг агуулж байдаг.  
 	Энэ файл FreeBSD-тэй анх цуг ирэхдээ есөн виртуал
 	консолтой гэж тохируулагдаж ирдэг бөгөөд тэдний наймыг нь 
 	хэрэглэж болохыг зөвшөөрсөн байдаг. Тэдгээр нь 
 	<literal>ttyv</literal> гэж эхэлсэн байдаг:</para>
 
       <programlisting># name  getty                           type    status          comments
 #
 ttyv0   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 # Virtual terminals
 ttyv1   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv2   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv3   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv4   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv5   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv6   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv7   "/usr/libexec/getty Pc"         cons25  on  secure
 ttyv8   "/usr/X11R6/bin/xdm -nodaemon"  xterm   off secure</programlisting>
 
       <para>Виртуал консолыг тохируулдаг энэ файлын баганууд
 	 мөн нэмэлт сонголтуудын  дэлгэрэнгүй
 	тайлбарыг та &man.ttys.5; гарын авлагаас харна уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="consoles-singleuser">
       <title>Ганц хэрэглэгчийн горимын консол</title>
 
       <para><quote>Ганц хэрэглэгчийн горим</quote> гэж юу болох талаар 	дэлгэрэнгүй мэдээлэл <xref linkend="boot-singleuser">-д буй. 
 	 FreeBSD дээр ганц хэрэглэгчийн горимд ажиллаж байхад
 	зөвхөн нэг консол байдаг гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Энэ үед
 	ямар ч виртуал консолууд боломжгүй. Ганц хэрэглэгчийн
 	горимын тохируулгыг бас <filename>/etc/ttys</filename> файл
 	дотор хийж болно. <literal>console</literal> гэж эхэлсэн
 	мөрүүдийг харна уу:</para>
 
       <programlisting># name  getty                           type    status          comments
 #
 # If console is marked "insecure", then init will ask for the root password
 # when going to single-user mode.
 console none                            unknown off secure</programlisting>
 
       <note>
         <para>Дээрх <literal>console</literal> гэсэн мөрний
 	дээд хэсэгт бичсэн тайлбарт бичсэний дагуу та <literal>secure</literal> гэдгийг 
 	  <literal>insecure</literal> гэж өөрчилж болно. Хэрэв та ингэвэл,
 	FreeBSD ганц хэрэглэгчийн горимд эхэлсэн ч гэсэн танаас
 	  <username>root</username> нууц үг асуух болно.</para>
 
 	<para><emphasis>Үүнийг 
 	  <literal>insecure</literal> гэж солихдоо та тун болгоомжтой
 	байх хэрэгтэй</emphasis>.  Хэрэв та хэзээ нэгэн цагт
 	  <username>root</username> нууц үгээ мартаад ганц хэрэглэгчийн 		
 	горимд орвол жаахан хүндрэлтэй байх болно. Энэ нь гэхдээ шийдэж 		
 	болохоор хүндрэл боловч FreeBSD-н эхлэх үйлдэл болон хамрагдсан
 	програмуудад нь дасаагүй хүнд бол жаахан хүндрэлтэй байж магадгүй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="consoles-vidcontrol">
       <title>Консолын Видео горимуудыг өөрчлөх нь</title>
 
       <para>FreeBSD-ийн консолын анхдагч видео горимыг 1024x768, 
 	1280x1024, эсвэл таны график бичил схем болон дэлгэц дэмжиж 
 	чадах дурын хэмжээгээр тохируулж болох юм. Өөр видео горимыг 
 	ашиглахын тулд та эхлээд өөрийн цөмөө дахин эмхэтгэж хоёр нэмэлт 
 	тохируулгыг оруулах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>options VESA
 options SC_PIXEL_MODE</programlisting>
 
       <para>Цөм эдгээр хоёр тохируулгатай дахин эмхэтгэгдсэний дараа 
 	таны тоног төхөөрөмж ямар видео горимуудыг дэмждэгийг 
 	&man.vidcontrol.1; хэрэгсэл ашиглан та тодорхойлж болно. 
 	Дэмжигдсэн видео горимуудын жагсаалтыг авахын тулд доор дурдсан 
 	тушаалыг бичнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>vidcontrol -i mode</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаалын үр дүн нь таны тоног төхөөрөмжийн дэмждэг 
 	видео горимуудын жагсаалт байх болно. Та дараа нь 
 	<username>root</username> консол дээр шинэ 
 	видео горимыг сонгон &man.vidcontrol.1; уруу өгч болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>vidcontrol MODE_279</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв шинэ видео горим боломжийн бол 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	ачаалахад үүнийг үргэлж сонгодог байхаар тохируулж 
 	болно:</para>
 
       <programlisting>allscreens_flags="MODE_279"</programlisting>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="permissions">
     <title>Зөвшөөрлүүд</title>
     <indexterm><primary>UNIX</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь BSD &unix;-ээс уламжилж байх үедээ, &unix;-н
 	үндсэн хэдэн бүтэц дээр суурилсан.  Эхний бөгөөд хамгийн
 	чухал тунхаглал нь FreeBSD бол олон хэрэглэгчийн
 	үйлдлийн систем юм.
       Систем нь олон хэрэглэгчийн хоорондоо хамааралгүй олон үйлдлийг
 	ачаалж чаддаг.  Хэрэглэгч болгонд шаардагдах компьютерийн 		төхөөрөмж, санах ой мөн процессорын давтамжийг зөв шударга 
 	хуваарилахыг систем хариуцдаг.</para>
 
     <para>Систем олон хэрэглэгчтэй ажиллах болохоор, системийн 
 	хийх ёстой зүйл нь хэн тухайн нөөцийг унших, бичих, 		  
 	гүйцэтгэх вэ гэдгийг зохицуулах юм. Эдгээр зөвшөөрлүүд нь
 	гурав гурваараа нийлүүлэгдсэн гурван хэсэг тоо байдаг. Нэг нь
 	файлын эзэмшигчид, нөгөөх нь файлын хамаарагддаг бүлэгт, үлдсэн нь
 	хүн болгонд гэж хуваарилагдана. Энэ тоон дараалал нь дараах
 	маягаар ажилладаг.:</para>
 
     <indexterm><primary>зөвшөөрөл</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>файлын зөвшөөрөл</primary>
     </indexterm>
     <informaltable frame="none" pgwide="1">
       <tgroup cols="3">
 	<thead>
 	  <row>
 	    <entry>Утга</entry>
 	    <entry>Зөвшөөрөл</entry>
 	    <entry>Жагсаах харуулалт</entry>
 	  </row>
 	</thead>
 
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry>0</entry>
 	    <entry>Уншигдахгүй, бичигдэхгүй, гүйцэтгэгдэхгүй</entry>
 	    <entry><literal>---</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>1</entry>
 	    <entry>Уншигдахгүй, бичигдэхгүй, гүйцэтгэгдэнэ</entry>
 	    <entry><literal>--x</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>2</entry>
 	    <entry>Уншигдахгүй, бичигдэнэ, гүйцэтгэгдэхгүй</entry>
 	    <entry><literal>-w-</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>3</entry>
 	    <entry>Уншигдахгүй, бичигдэнэ, гүйцэтгэгдэнэ</entry>
 	    <entry><literal>-wx</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>4</entry>
 	    <entry>Уншигдана, бичигдэхгүй, гүйцэтгэгдэхгүй</entry>
 	    <entry><literal>r--</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>5</entry>
 	    <entry>Уншигдана, бичигдэхгүй, гүйцэтгэгдэнэ</entry>
 	    <entry><literal>r-x</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>6</entry>
 	    <entry>Уншигдана, бичигдэнэ, гүйцэтгэгдэхгүй</entry>
 	    <entry><literal>rw-</literal></entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>7</entry>
 	    <entry>Уншигдана, бичигдэнэ, гүйцэтгэгдэнэ</entry>
 	    <entry><literal>rwx</literal></entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </informaltable>
     <indexterm>
       <primary><command>ls</command></primary>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>сангууд</primary></indexterm>
 
     <para>Та &man.ls.1; тушаалыг <option>-l</option> сонголттой
 	хэрэглэж файлын эзэмшигч, бүлэг, мөн хүн болгонд хуваарилсан
 	зөвшөөрлийг харуулсан баганатай дэлгэрэнгүй мэдээллийг харж
 	болно. Жишээлбэл, 
       <command>ls -l</command> тушаалыг нэг сан дотор гүйцэтгэвэл дараах маягаар харагдана:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>ls -l</userinput>
 total 530
 -rw-r--r--  1 root  wheel     512 Sep  5 12:31 myfile
 -rw-r--r--  1 root  wheel     512 Sep  5 12:31 otherfile
 -rw-r--r--  1 root  wheel    7680 Sep  5 12:31 email.txt
 ...</screen>
 
     <para>Энд <command>ls -l</command> тушаалын эхний баганыг авч үзье:</para>
 
     <screen>-rw-r--r--</screen>
 
     <para>Хамгийн эхний (зүүн талын) тэмдэг нь үүнийг ердийн файл
 	юм уу, эсвэл сан, онцгой тэмдэг төхөөрөмж, сокет, эсвэл ямар 
 	нэгэн холбоост файл мөн эсэхийг илэрхийлдэг. Энэ тохиолдолд
 	<literal>-</literal> нь ердийн файлыг зааж байна.
        Дараагийн гурван тэмдэгт  
       <literal>rw-</literal> нь энэ тохиолдолд энэ файлын эзэмшигчид 
 	зөвшөөрөл өгч байна. Дараагийн гурван тэмдэгт  <literal>r--</literal> нь файлын хамаарах бүлэгт эрх өгч байна. 
 	Сүүлийн гурван тэмдэгт  <literal>r--</literal> нь бусад бүх хүмүүст
 	эрх өгч байна.  Зураас нь зөвшөөрөл өгөөгүйг
 	 илэрхийлдэг. Энэ файлын тохиолдолд, файлыг унших бичих эрхийг 	эзэмшигчид нь өгөөд, бүлэг нь файлыг унших эрхтэй, бусад хүмүүс
 	энэ файлыг зөвхөн унших эрхтэй гэж заагдсан байна.  
 	Дээр тайлбарласан хүснэгтийн дагуу, энэ файлын зөвшөөрөл нь 	
       <literal>644</literal> гэж дээрх гурван төрөлд заагдаж байна.</para>
 
     <para>Энэ бол сайн бөгөөд сайхан хэрэг, гэхдээ төхөөрөмж рүү хандах
 	зөвшөөрлийг систем яаж хянах вэ? FreeBSD бараг ихэнх 
 	төхөөрөмжийг нээж уншиж өгөгдөл бичдэг файл мэт хандаж уншиж 
 	бичдэг. Тэдгээр онцгой төхөөрөмжүүд нь 
       <filename>/dev</filename> сан дотор байрладаг.</para>
 
     <para>Сангууд ч гэсэн бас файл мэт хандагддаг. Тэд нарт бас
 	уншигдах, бичигдэх, гүйцэтгэгдэх зөвшөөрлүүд байдаг.
 	Сангийн гүйцэтгэгдэх тэмдэг нь файлаас арай өөрөөр хэрэгждэг.
 	Хэрэв сан нь гүйцэтгэгдэнэ гэж тэмдэглэгдсэн бол, энэ сан нь
 	дамжиж өнгөрүүлэгдэж болох буюу <quote>cd</quote> тушаалыг 
 	(сан сольдог) хэрэглэж ийшээ орж болно гэсэн үг. Энэ нь мөн 
 	сан дотор харагдаж байгаа файлууд уруу хандаж болно гэсэн үг. 		(бас нэг зүйл, мэдээжээр, файлууд бас өөр дээрээ зөвшөөрөл агуулсан байгаа).</para>
 
     <para>Ерөнхийдөө бол, сан доторх файлуудыг жагсааж харахыг хүсвэл,
 	уг санд уншигдах зөвшөөрөл суугдсан байх ёстой. Хэрэв санд байгаа
 	файлыг устгана гэвэл бичигдэх
       <emphasis>болон</emphasis> гүйцэтгэгдэх зөвшөөрлүүд уг санд
       суугдах ёстой.</para>
 
     <para>Мөн нэмээд хэдэн зөвшөөрлийн битүүд байдаг, гэхдээ тэдгээр нь
 	ажилладаг файлын setuid дугаар болон sticky сан зэрэг тусгай
 	 зориулалтаар хэрэглэгддэг. Файлын зөвшөөрлийн талаар
 	нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл &man.chmod.1; гарын авлага
 	хуудаснаас хараарай.</para>
 
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Том</firstname>
 	    <surname>Рөүдс</surname>
 	    <contrib>Хамтарч бичсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>Тэмдэгт зөвшөөрлүүд</title>
       <indexterm><primary>зөвшөөрлүүд</primary><secondary>үсгэн</secondary></indexterm>
 
       <para>Сан эсвэл файлд тоон утганы оронд заримдаа тэмдгэн зөвшөөрлийг
 	хэрэглэдэг.  Тэмдгэн зөвшөөрлийг бичихдээ (хэн) (үйлдэл)
 	(зөвшөөрөл) гэсэн дарааллаар бичих бөгөөд дараах утгуудыг авдаг:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="3">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Сонголт</entry>
 	      <entry>Үсэг</entry>
 	      <entry>Илэрхийлэл нь</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry>(хэн)</entry>
 	    <entry>u</entry>
 	    <entry>Хэрэглэгч</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(хэн)</entry>
 	    <entry>g</entry>
 	    <entry>Бүлгийн эзэмшигч</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(хэн)</entry>
 	    <entry>o</entry>
 	    <entry>Бусад</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(хэн)</entry>
 	    <entry>a</entry>
 	    <entry>Бүгд (<quote>ертөнц</quote>)</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(үйлдэл)</entry>
 	    <entry>+</entry>
 	    <entry>Зөвшөөрөл нэмэх</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(action)</entry>
 	    <entry>-</entry>
 	    <entry>Зөвшөөрлийг устгах</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(үйлдэл)</entry>
 	    <entry>=</entry>
 	    <entry>зөвхөн тухайн зөвшөөрлийг суулгах</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(зөвшөөрөл)</entry>
 	    <entry>r</entry>
 	    <entry>Унших</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(зөвшөөрөл)</entry>
 	    <entry>w</entry>
 	    <entry>Бичих</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(зөвшөөрөл)</entry>
 	    <entry>x</entry>
 	    <entry>Гүйцэтгэх</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(зөвшөөрөл)</entry>
 	    <entry>t</entry>
 	    <entry>Sticky бит</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry>(зөвшөөрөл)</entry>
 	    <entry>s</entry>
 	    <entry>UID эсвэл GID суулгах</entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </informaltable>
 
     <para>Эдгээр утгууд нь өмнөх жишээ шиг &man.chmod.1; тушаалтай 
 	хэрэглэгддэг бөгөөд гэхдээ үсэг хэрэглэнэ.  Жишээлбэл, та      
       <replaceable>FILE</replaceable> уруу бусад хэрэглэгчид
 	хандахыг хориглохдоо:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>chmod go= FILE</userinput></screen>
 
     <para>Файлд нэгээс олон өөрчлөлт хийх шаардлага гарвал таслалаар
 	тусгаарласан мөр бичиж болно. Жишээлбэл, дараах тушаал нь
 	бүлэг болон <quote>дэлхийг</quote> <replaceable>FILE</replaceable> дээр бичих эрхийг нь аваад дараа нь хүн болгонд гүйцэтгэж
 	болно гэсэн эрх өгч байна:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>chmod go-w,a+x <replaceable>FILE</replaceable></userinput></screen>
 
 <!--
     <para>Most users will not notice this, but it should be pointed out
       that using the octal method will only set or assign permissions to
       a file; it does not add or delete them.</para>
 -->
     </sect2>
 
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Том</firstname>
 	    <surname>Рөүдс</surname>
 	    <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os; файлын туг</title>
 
       <para>Өмнө ярилцсан файлын зөвшөөрлөөс гадна &os; нь
 	<quote>файлын туг</quote> хэрэглээгээр хангагдсан байдаг. Эдгээр туг
 	нь файлд нэмэлт нууцлалын болон хяналтын түвшин тогтоож өгдөг, гэхдээ
 	санд бол үгүй.</para>
 
       <para>Эдгээр файлын тугнууд нь файлд нэмэлт түвшний хяналт тогтоож
 	өгснөөрөө зарим тохиолдолд 
 	<username>root</username> хэрэглэгч хүртэл файлыг устгах 
 	юм уу өөрчилж чадахгүй болгож тусалдаг.</para>
 
       <para>Файлын тугнууд нь энгийн загвартай &man.chflags.1; 
 	багажаар ашиглагддаг. Жишээлбэл,  
 	<filename>file1</filename> файл дээр устгагдахгүй гэсэн
 	туг хатгахыг системд зөвшөөрүүлэхийн тулд дараах тушаалыг гүйцэтгэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>chflags sunlink <filename>file1</filename></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв устгагдахгүй тугийг буцааж авна гэвэл өмнөх тушаал дээрээ
 	<option>sunlink</option>-ын өмнө <quote>no</quote> залгаж
 	 ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>chflags nosunlink <filename>file1</filename></userinput></screen>
 
       <para>Энэ файлын тугийг харахын тулд &man.ls.1; тушаалыг
 	<option>-lo</option> сонголттой хамт ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ls -lo <filename>file1</filename></userinput></screen>
 
       <para>Тушаалын гаралт нь дараах маягаар харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>-rw-r--r--  1 trhodes  trhodes  sunlnk 0 Mar  1 05:54 file1</programlisting>
 
       <para>Нэлээн хэдэн тугнууд нь файлд зөвхөн 
 	<username>root</username> хэрэглэгчээр нэмэгдэж устгагдана.
 	Бусад тохиолдолд файлын эзэмшигч нь тугийг суулгах боломжтой.
 	Администраторуудыг &man.chflags.1; болон &man.chflags.2; гарын 
 	авлагуудыг уншихыг зөвлөж байна.</para>
     </sect2>
   
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Том</firstname>
 	    <surname>Рөүдс</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>setuid, setgid, болон sticky буюу наалдамхай зөвшөөрлүүд</title>
 
       <para>Өмнө хэлэлцсэн зөвшөөрлүүдээс гадна бүх администраторуудын 
 	мэдэх ёстой өөр гурван тусгай тохиргоо байдаг. Эдгээр нь 
 	<literal>setuid</literal>, <literal>setgid</literal> 
 	болон <literal>sticky</literal> буюу наалдамхай 
 	зөвшөөрлүүд юм.</para>
 
       <para>Эдгээр тохиргоонууд нь ерөнхийдөө энгийн хэрэглэгчдэд зөвшөөрөгддөггүй 
 	ажиллагаагаар хангадаг бөгөөд &unix;-ийн зарим нэг үйлдлүүдэд чухал байдаг. 
 	Эдгээрийг ойлгохын тулд жинхэнэ хэрэглэгчийн ID болон хүчинтэй хэрэглэгчийн 
 	ID-ийн ялгааг дурдах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Жинхэнэ хэрэглэгчийн ID нь процессийг эзэмшдэг юм уу эсвэл 
 	процессийг эхлүүлдэг <acronym>UID</acronym> юм. Хүчинтэй хэрэглэгчийн 
 	<acronym>UID</acronym> нь процессийн ажиллаж байгаа тэр хэрэглэгчийн 
 	ID юм. Жишээ нь &man.passwd.1; хэрэгсэл нь хэрэглэгч өөрсдийн нууц үгээ 
 	сольж байгаа болохоор жинхэнэ хэрэглэгчийн ID-аар ажиллах боловч 
 	нууц үгийн санд өөрчлөлт хийхийн тулд <username>root</username> 
 	хэрэглэгчийн хүчинтэй ID-аар ажилладаг. Ингэснээр энгийн хэрэглэгчдэд 
 	<errorname>Permission Denied</errorname> буюу зөвшөөрөл хаалттай 
 	гэсэн алдааг харуулалгүйгээр өөрсдийн нууц үгсийг солих боломжийг 
 	олгодог.</para>
 
       <note>
 	<para><literal>nosuid</literal> &man.mount.8; тохиргоо нь 
 	  эдгээр хоёртын файлуудыг дуугай амжилтгүй болоход хүргэдэг. 
 	  Энэ нь хэрэглэгчдэд мэдэгдэлгүйгээр ажиллагаа амжилтгүй болно 
 	  гэсэн үг юм. &man.mount.8; гарын авлагын дагуу энэ тохиргоо нь 
 	  <literal>nosuid</literal> гүйцэтгэл хялбаршуулагчийн хамгаалж болох шиг 
 	  бүрэн найдвартай бас биш юм.</para>
       </note>
 
       <para>setuid зөвшөөрлийг зөвшөөрлийн цуглуулгын өмнө 
 	дөрвийн тоог (4) доорх жишээн дээрх шигээр тавьж 
 	тохируулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 4755 suidexample.sh</userinput></screen>
 
       <para><filename><replaceable>suidexample.sh</replaceable></filename> 
 	файл дээрх зөвшөөрлүүд нь одоо доорх шиг харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>-rwsr-xr-x   1 trhodes  trhodes    63 Aug 29 06:36 suidexample.sh</programlisting>
 
       <para>Энэ жишээн дээр <literal>s</literal> нь ажиллуулах битийг 
 	сольж файлын эзэмшигчид зориулсан зөвшөөрлүүдийн цуглуулгын хэсэг 
 	болж байгаа нь харагдах ёстой. Энэ нь <command>passwd</command> 
 	зэрэг дээшлүүлсэн зөвшөөрлүүдийг шаарддаг хэрэгслүүдийг 
 	зөвшөөрдөг.</para>
 
       <para>Жинхнээр нь үүнийг харахын тулд хоёр терминал нээ. Нэг дээр нь 
 	энгийн хэрэглэгчээр <command>passwd</command> процессийг 
 	эхлүүл. Шинэ нууц үг хүлээж байхад нь процессийн хүснэгтийг 
 	шалгаад <command>passwd</command> тушаалын хэрэглэгчийн 
 	мэдээллийг хар.</para>
 
       <para>Терминал A дээр:</para>
 
       <screen>Changing local password for trhodes
 Old Password:</screen>
 
       <para>Терминал B дээр:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ps aux | grep passwd</userinput></screen>
 
       <screen>trhodes  5232  0.0  0.2  3420  1608   0  R+    2:10AM   0:00.00 grep passwd
 root     5211  0.0  0.2  3620  1724   2  I+    2:09AM   0:00.01 passwd</screen>
 
       <para>Дээр харуулснаар <command>passwd</command> нь 
 	энгийн хэрэглэгчээр ажиллаж байгаа боловч <username>root</username> 
 	хэрэглэгчийн хүчинтэй <acronym>UID</acronym> ашиглаж байна.</para>
 
       <para><literal>setgid</literal> зөвшөөрөл нь <literal>setuid</literal> 
 	зөвшөөрөлтэй адил үүргийг гүйцэтгэдэг, гэхдээ бүлгийн тохиргоог 
 	өөрчилдөг. Програм юм уу эсвэл хэрэгсэл нь энэ тохиргоотойгоор ажиллахдаа 
 	процессийг эхлүүлсэн хэрэглэгч биш файлыг эзэмшиж байгаа бүлэг дээр 
 	тулгуурласан зөвшөөрлүүдийг олгодог.</para>
 
       <para>Файл дээр <literal>setgid</literal> зөвшөөрлийг тохируулахдаа 
 	дараах жишээн дээрх шиг <command>chmod</command> тушаалыг өмнөө 
 	хоёртой (2) өгнө:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 2755 sgidexample.sh</userinput></screen>
 
       <para>Шинэ тохиргоог өмнөх шигээ харж болох бөгөөд 
 	<literal>s</literal> нь одоо бүлгийн зөвшөөрлийн тохиргоонд 
 	зориулагдсан талбарт байгааг анхаараарай:<para>
 
 	  <screen>-rwxr-sr-x   1 trhodes  trhodes    44 Aug 31 01:49 sgidexample.sh</screen>
 
       <note>
 	<para>Эдгээр жишээнүүд дээр бүрхүүлийн скрипт нь хэдийгээр 
 	  ажиллах боломжтой файл боловч өөр <acronym>EUID</acronym> 
 	  буюу хүчинтэй хэрэглэгчийн ID-аар ажиллахгүй. 
 	  Энэ нь яагаад гэвэл бүрхүүлийн скрипт нь &man.setuid.2; 
 	  системийн дуудлагуудад хандаж чадахгүйтэй холбоотой юм.</para>
       </note>
 
       <para>Бидний хэлэлцсэн эхний хоёр тусгай зөвшөөрлийн битүүд нь 
 	(<literal>setuid</literal> болон <literal>setgid</literal>
 	зөвшөөрлийн битүүд) дээшлүүлсэн зөвшөөрлүүдийг зөвшөөрч системийн 
 	аюулгүй байдлыг доошлуулж болох юм. Системийн аюулгүй байдлыг 
 	чангатгаж чадах гурав дахь тусгай зөвшөөрлийн бит байдаг нь 
 	<literal>sticky bit</literal> буюу наалдамхай бит юм.</para>
 
       <para><literal>sticky bit</literal> нь санд тавигдсан үед 
 	файл устгалтыг зөвхөн файлыг эзэмшигчид зөвшөөрдөг. Энэ 
 	зөвшөөрлийн цуглуулга нь 
 	<filename class="directory">/tmp</filename> 
 	зэрэг нийтийн сангаас файлыг эзэмшдэггүй хэрэглэгч уг файлыг устгахаас 
 	хамгаалахад ашиг тустай байдаг. Энэ зөвшөөрлийг ашиглахын тулд 
 	зөвшөөрлийн урд нэгийг (1) тавьж өгнө. Жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 1777 /tmp</userinput></screen>
 
       <para>Одоо үр дүнг <command>ls</command> тушаал ашиглан 
 	харах боломжтой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ls -al / | grep tmp</userinput></screen>
 
       <screen>drwxrwxrwt  10 root  wheel         512 Aug 31 01:49 tmp</screen>
 
       <para><literal>sticky bit</literal> буюу наалдамхай бит зөвшөөрөл нь 
 	цуглуулгын хамгийн сүүлд байгаа <literal>t</literal>-ээс ялгаатай 
 	юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="dirstructure">
     <title>Сангийн бүтэц</title>
     <indexterm><primary>сангийн зохион байгуулалт</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD ийн сангийн бүтэц нь уг системийг ойлгоход тун
 	чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Хамгийн чухал бөгөөд үндсэн
 	ойлголт бол root буюу хамгийн дээд эх сан 
       <quote>/</quote> юм.  Энэ сан нь систем эхлэх үед хамгийн 
 	түрүүнд танигдах ёстой бөгөөд олон хэрэглэгчид зориулсан
 	үйлдлийн системийг бэлдэхэд чухал үүрэгтэй.  Энэ дээд эх сан
 	нь олон хэрэглэгчийн ажиллагаанд шилжих үед холбогдох бусад файлын системүүдийн 
 	холболтын цэгүүдийг бас агуулж байдаг.</para>
 
     <para>Холболтын цэг нь үндсэн файл систем уруу (ихэвчлэн эх root файл систем) нэмэлт файлын системүүдийг холбож
 	нэмдэг цэг юм.
       Энэ тухай цаашид <xref linkend="disk-organization">-д тайлбарласан
 	байгаа.
       Үндсэн холбох цэгүүд нь
       <filename>/usr</filename>, <filename>/var</filename>, <filename>/tmp</filename>,
       <filename>/mnt</filename>, мөн <filename>/cdrom</filename>
 	сангуудыг агуулж байдаг. 
 	Эдгээр сангууд нь голдуу 
       <filename>/etc/fstab</filename> файлд заагдсан байдаг.  <filename>/etc/fstab</filename> файл нь төрөл бүрийн файл системүүдийг
 	системд ойлгуулах гэж бичсэн хүснэгт бичлэг. 
 	<filename>/etc/fstab</filename> файлд байгаа ихэнх файл
 	системүүд компьютер эхэлж ачаалагдах үед автоматаар &man.rc.8;
 	гүйцэтгэгддэг бичлэгээс таниулагддаг. Гэхдээ хэрэв 
 	<option>noauto</option> гэсэн сонголтыг агуулсан бол 
 	автоматаар таниулагддаггүй. 
       Дэлгэрэнгүй мэдээлэл <xref linkend="disks-fstab"> хэсэгт буй.</para>
 
     <para>Файл системийн бүтцийн тухай бүрэн мэдээллийг 
       &man.hier.7;-с харж болно.  Одоохондоо байнга хэрэглэгддэг
 	сангуудыг товч тайлбарлахад хангалттай.</para>
 
     <para>
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Сан</entry>
 	      <entry>Тодорхойлолт</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody valign="top">
             <row>
 	      <entry><filename class="directory">/</filename></entry>
 	      <entry>Файл системийн Root буюу хамгийн дээд эх сан.</entry>
             </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/bin/</filename></entry>
 	      <entry>Ганц болон олон хэрэглэгчийн орчны үндсэн
 	хэрэгслийн сан.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/boot/</filename></entry>
 	      <entry>Үйлдлийн систем эхлэж ачаалагдах үеийн програмууд 			болон тохируулга файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/boot/defaults/</filename></entry>
 	      <entry>Анхдагч ачаалах үеийн тохируулгын файлууд; дэлгэрэнгүйг
 	      &man.loader.conf.5; хуудаснаас харна уу.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/dev/</filename></entry>
 	      <entry>Төхөөрөмжүүд байдаг сан; &man.intro.4; хуудаснаас харна уу.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/</filename></entry>
 	      <entry>Системийн тохируулгын файлууд болон гүйцэтгэх бичлэгүүд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/defaults/</filename></entry>
 	      <entry>Анхдагч системийн тохируулгын файлууд;  дэлгэрэнгүйг &man.rc.8; хуудаснаас хараарай.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/mail/</filename></entry>
 	      <entry>&man.sendmail.8; мэтийн захиа илгээгчдийн
 	тохируулгын файлууд.
 	</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/namedb/</filename></entry>
 	      <entry><command>named</command>-н тохируулгын файл; 
 	      &man.named.8; хуудаснаас дэлгэрэнгүйг харна уу.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/periodic/</filename></entry>
 	      <entry>&man.cron.8;-г ашиглаж өдрөөр, сараар, эсвэл жилээр
 	 гэх мэт давтамжаар ажиллаж чаддаг бичлэгүүд	;  дэлгэрэнгүйг &man.periodic.8; хуудаснаас харна уу.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/ppp/</filename></entry>
 	      <entry><command>ppp</command> тохируулга файлууд; 
 	      &man.ppp.8;-с харна уу.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/mnt/</filename></entry>
 	      <entry>Администратор голдуу түр зуур бусад файл систем эсвэл
 		төхөөрөмжийг таниулахад хэрэглэдэг хоосон сан.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/proc/</filename></entry>
 	      <entry>Процесийн файл систем; &man.procfs.5; болон
 	      &man.mount.procfs.8;-с харна уу.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/rescue/</filename></entry>
 	      <entry>Эвдэрч гэмтсэн үед сэргээхэд хэрэглэгддэг 
 	програмууд &man.rescue.8;-с харна уу.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/root/</filename></entry>
 	      <entry><username>root</username> хэрэглэгчийн гэрийн сан.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/sbin/</filename></entry>
 	      <entry>Ганц болон олон хэрэглэгчийн орчинд хэрэглэж болохоор
 	системийн програм ба администраторын үндсэн хэрэгслүүд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/tmp/</filename></entry>
 	      <entry>Түр зуурын файлууд.  
 		<filename class="directory">/tmp</filename> сан доторх файлууд нь систем шинээр ачаалагдах үед хадгалагдалгүйгээр устгагдана. Санах ойгоос ажилладаг файл системүүд голцуу 
 		<filename class="directory">/tmp</filename>
 		санд таниулагдаж байрлуулагддаг.
 		Энэ үйлдэл нь &man.rc.conf.5;-тай холбоотой  tmpmfs-төрлийг ашиглаж автоматжуулагдаж болдог
 		 (эсвэл  <filename>/etc/fstab</filename> дотор буй
 		оруулгууд бүгдээрээ; &man.mdmfs.8;-с харна уу).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/</filename></entry>
 	      <entry>Програм болон хэрэглэгчийн хэрэглэдэг үндсэн хэрэгслүүд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/bin/</filename></entry>
 	      <entry>Үндсэн хэрэгслүүд, програмын багажууд, мөн програмууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/include/</filename></entry>
 	      <entry>Стандарт C-ийн include файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/lib/</filename></entry>
 	      <entry>Програмын шахаж бэлдсэн багцууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/libdata/</filename></entry>
 	      <entry>Төрөл бүрийн хэрэгслийн өгөгдлийн файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/libexec/</filename></entry>
 	      <entry>Системийн далд чөтгөр буюу дэмон болон системийн
 	хэрэгслүүд (бусад програмаас дуудагдаж ажилладаг).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename
 	      class="directory">/usr/local/</filename></entry>
 
 	      <entry>Дотоод гүйцэтгэгддэг болон програмын сангууд гэх мэт програмууд байдаг.  Мөн FreeBSD-н портуудын анхны байрлуулах газар болж өгдөг. <filename>/usr/local</filename> -ийн доторх нь,
 	        &man.hier.7;-аар 
 	        <filename>/usr</filename> сангийн дотор байгааг байрлуулсан шиг 
 		зохион байгуулагдах хэрэгтэй. Гэхдээ энэнд хамаарахгүй
 		сангууд нь man гэж <filename>/usr/local/share</filename> сан дотор биш 
 	        <filename>/usr/local</filename> дотор байрладаг сан,
 		мөн 
 	        <filename>share/doc/<replaceable>port</replaceable> 
 		</filename> дотор байдаг портуудын бичиг баримт байдаг сан юм.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/obj/</filename></entry>
 	      <entry>Архитектураасаа хамаараад <filename>/usr/src</filename> санг хөрвүүлэх үед бүтээгддэг сан..</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/ports/</filename></entry>
 	      <entry>FreeBSD Портын цуглуулга (сонгомол).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/sbin/</filename></entry>
 	      <entry>Системийн дэмон болон системийн хэрэгслүүд (хэрэглэгчдээр гүйцэтгэгдэнэ).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/share/</filename></entry>
 	      <entry>Архитектуртаа хамаатай файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/src/</filename></entry>
 	      <entry>BSD болон/эсвэл дотоод эх файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename
 	      class="directory">/usr/X11R6/</filename></entry>
 	      <entry>X11R6 цогцолборын гүйцэтгэж болдог програмууд, 
 		програмын сан зэргүүд
 	      (сонгомол).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/</filename></entry>
 	      <entry>Олон зорилгоор хэрэглэгддэг бүртгэл бичлэг, түр зуурын, дараалал зэргийн файлууд.
 		Санах ойд тулгуурлаж ажилладаг зарим файлын системүүд 
 		<filename class="directory">/var</filename> дотор
 		танигдаж үүсгэгддэг.
 Энэ үйлдэл нь &man.rc.conf.5;-тай холбоотой  varmfs-төрлийг ашиглаж автоматжуулагдаж болдог
 		 (эсвэл  <filename>/etc/fstab</filename> дотор буй
 		оруулгууд бүгдээрээ; &man.mdmfs.8;-с харна уу).</entry>
 	    </row>
 	    
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/log/</filename></entry>
 	      <entry>Системийн төрөл бүрийн бүртгэл бичлэгийн файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/mail/</filename></entry>
 	      <entry>Хэрэглэгчийн ирсэн захиаг хадгалах файлууд.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/spool/</filename></entry>
 	      <entry>Төрөл бүрийн хэвлэгч болон захианы системийн дарааллыг удирдах сангууд.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/tmp/</filename></entry>
 	      <entry>Түр зуурын файлууд.
 		Энэ санд буй файлууд нь голдуу системийг эхлэх үед
 		зориулагдахаар нөөцлөгдсөн байдаг. Гэхдээ, хэрэв 
 		 <filename class="directory">/var</filename>
 		нь санах ойд тулгуурласан файлын систем бол өмнө хэлсэн зүйл хүчингүй.</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><filename>/var/yp/</filename></entry>
 	      <entry>NIS maps.</entry>
 	    </row>
 
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="disk-organization">
       <title>Диск зохион байгуулалт</title>
 
       <para>FreeBSD нь файл олохын тулд хэрэглэдэг хамгийн жижиг
 	хэрэгсэл бол файлын нэр юм. Файлын нэрний том болон бага үсэгнүүд нь
 	бас ялгаатай. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл 
 	<filename>readme.txt</filename> болон <filename>README.TXT</filename> гэсэн хоёр файл нь хоорондоо ялгаатай файл гэсэн үг.
 	 FreeBSD нь файлын төрлийг програм, бичиг баримт, эсвэл бусад төрлийн
 	файл байна гэж ялгахын тулд 
 	(<filename>.txt</filename>) гэх мэтийн өргөтгөл хэрэглэдэггүй.</para>
 
       <para>Файлууд сан дотор хадгалагддаг. Сан нь зуу зуун файл агуулж
       болох бөгөөд эсвэл хоосон байж болно. Сан нь сангаа агуулж бас болох ба ингэж сангийн угсарсан
 модлог бүтэц үүсгэж болно. Ингэвэл та файлуудаа илүү амархан зохицуулах болно.</para>
 
       <para>Файл ба сангууд нь <literal>/</literal> тэмдгийн араас шаардлагатай бол сангуудын нэрийг бичиж өгөгдсөн нэрээрээ хандагдана.
 	Хэрэв танд <filename>foo</filename> нэртэй сан нь
 	<filename>bar</filename> санг агуулдаг бөгөөд уг сан дотор 
 	<filename>readme.txt</filename> файл байгаа бол, файлын хандах
 	бүтэн нэр буюу 
 	<firstterm>зам</firstterm> нь 
 	<filename>foo/bar/readme.txt</filename> гэж бичигдэнэ.</para>
 
       <para>Сан болон файлууд нь файл системд хадгалагддаг. Файл систем болгон хамгийн эхний дээд хэсэгт заавал нэг сан агуулдаг бөгөөд, түүнийг уг файл системийн 
 	<firstterm>root сан</firstterm> буюу дээд эх сан гэж нэрлэдэг.
 	Тэгээд энэ эх сан нь цаашаагаа өөр сангуудыг агуулж явдаг.</para>
 
       <para>Энэ хүртэл таны уншсан зүйлүүд нь таны бусад мэддэг үйлдлийн 
 	системтэй ижил байж магадгүй. Гэхдээ жаахан ялгаанууд бий. Жишээлбэл
 	&ms-dos; үйлдлийн систем нь файл болон санг тусгаарлахдаа
 	<literal>\</literal> тэмдэг хэрэглэдэг байхад &macos; үйлдлийн
 	систем нь <literal>:</literal> тэмдгийг хэрэглэдэг.</para>
 
       <para>FreeBSD дискэнд үсэглэж нэр өгдөггүй бөгөөд үсгээр нэр өгөгдсөн файлын замыг хэрэглэдэггүй. Та FreeBSD дээр <filename>c:/foo/bar/readme.txt</filename> гэж бичиж болохгүй.</para>
 
       <para>Харин түүний оронд нэг файл системийг нэг <firstterm>root
 	  файл систем</firstterm> гэж ангилдаг. Уг root буюу эх файл системийн эх сан нь 
 	<literal>/</literal> гэж хандагдана.  Бусад өөр файл системүүд энэ root буюу эх файл систем дотор 
 	<firstterm>холбогддог</firstterm>.  Та FreeBSD систем дээрээ
 	хэдэн ч дисктэй байсан, сан болгонууд нь нэг дискний хэсэг мэт
 	харагддаг.</para>
 
       <para>Жишээлбэл <literal>A</literal>,
 	<literal>B</literal>, мөн <literal>C</literal> гэсэн гурван
 	файл систем танд байна гэж бодъё. Файл систем бүр нь өөртөө хоёр сан агуулсан тус тусын эх сантай гэж үзье. Тэдгээр сангууд нь дараах нэртэй байг. 
 	<literal>A1</literal>, <literal>A2</literal> (гэх мэтчилэн
 	<literal>B1</literal>, <literal>B2</literal> мөн
 	<literal>C1</literal>, <literal>C2</literal>).</para>
 
       <para><literal>A</literal>-г эх сан гэж үзнэ. Хэрэв та
 	<command>ls</command> тушаалаар энэ сангийн дотор байгааг харвал, <literal>A1</literal> ба
 	<literal>A2</literal> гэсэн хоёр санг та харах болно. Энэ сангийн модлог загвар нь ингэж харагдаж байна:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/example-dir1" format="EPS">
 	</imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced"> /
  |
  +--- A1
  |
  `--- A2</literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Хэрэв файл систем  өөр файл системд холбогдохоор бол, холбогдож байгаа системийнхээ нэг сан дор холбогдоно. Тэгвэл одоо
         <literal>B</literal> файл системийг <literal>A1</literal> санд холбоно гэж үзье.  Тэгвэл <literal>B</literal>-ийн эх сан нь  <literal>A1</literal>-ээр орлуулагдаж, 
 	<literal>B</literal> доторх файлууд дараах маягаар харагдана:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/example-dir2" format="EPS">
 	</imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced"> /
  | 
  +--- A1
  |     |
  |     +--- B1
  |     |
  |     `--- B2
  |
  `--- A2</literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Хэрэв <literal>B1</literal> эсвэл
 	<literal>B2</literal> сан доторх файлууд шаардлага гаран
 	хандагдахаар бол
 	<filename>/A1/B1</filename> эсвэл <filename>/A1/B2</filename> гэсэн зам хэрэглэгдэж бичигдэнэ.  Хэрэв <filename>/A1</filename> дотор файлууд байсан бол тэдгээрийг түр зуур нуудаг.  <literal>B</literal> файл систем A системээс <firstterm>салгагдсан</firstterm> үед л тэр файлууд харагдана.</para>
 
       <para>Хэрэв <literal>B</literal> файл систем <literal>A2</literal>
 	дор холбогдсон бол дараах маягаар харагдана:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/example-dir3" format="EPS">
 	</imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced"> /
  |
  +--- A1
  |
  `--- A2
        |
        +--- B1
        |
        `--- B2</literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>мөн файл уруу хандах зам нь <filename>/A2/B1</filename> болон
 	<filename>/A2/B2</filename> гэж тус тусдаа хандагдах болно.</para>
 
       <para>Файл системүүд нэг нэгнийхээ дээр холбогдож болдог.  Сүүлийн жишээгээ үргэлжлүүлээд  <literal>C</literal> файл системийг <literal>B</literal> файл систем доторх
 	<literal>B1</literal> сангийн дээд хэсэгт холбож өгвөл дараах зохион байгуулалт үүсэж байна:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/example-dir4" format="EPS">
 	</imageobject>
 	
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced"> /
  |
  +--- A1
  |
  `--- A2
        |
        +--- B1
        |     |
        |     +--- C1
        |     |
        |     `--- C2
        |
        `--- B2</literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Эсвэл <literal>C</literal> файл систем 
 	<literal>A</literal> файл систем дотор <literal>A1</literal>
 	санд холбогдож болно:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/example-dir5" format="EPS">
 	</imageobject>
 
 	<textobject>
 	  <literallayout class="monospaced"> /
  |
  +--- A1
  |     |
  |     +--- C1
  |     |
  |     `--- C2
  |
  `--- A2
        |
        +--- B1
        |
        `--- B2</literallayout>
 	</textobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Хэрэв та &ms-dos; системийг гадарладаг бол энэ нь <command>join</command> тушаалтай төсөөтэй боловч яг адилхан биш.</para>
 
       <para>Угтаа бол энэ нь тийм их анхаарлаа хандуулаад байхаар зүйл биш.
 	Ердийн үед та FreeBSD суулгах үедээ нэг файл систем үүсгээд хаана холбохыг нь шийдэж холбоод, шинэ диск нэмэхгүй л бол түүнийгээ хэзээ ч өөрчлөх шаардлага гардаггүй.</para>
 
       <para>Өөр файл систем үүсгэлгүйгээр нэг бүхэл эх файл систем үүсгэж болдог. Ийм үед зарим сул талууд гарч ирдэг бөгөөд нэг л давуу тал үүснэ.</para>
 
       <itemizedlist>
 	<title>Олон файл системүүдийн давуу талууд</title>
       
 	<listitem>
 	  <para>Олон төрлийн файл системүүд нь олон төрлийн <firstterm>холбох нөхцөлтэй</firstterm>.  Жишээлбэл, сайн төлөвлөсний
 	дараагаар, эх файл систем нь зөвхөн уншигдахаар холбогдож, ингэснээр санамсаргүй юм уу алдаа ослын шалтгаанаар чухал файлуудыг устгахаас сэргийлж болно. Хэрэглэгчдээр бичигдэж болдог файл систем, жишээ нь
 	    <filename>/home</filename> мэтийн бусад системээс тусгаарлаж 
 	    <firstterm>nosuid</firstterm> төрлийн гэж холбож болно; энэ сонголт нь файл систем дээр буй гүйцэтгэж болдог файлд <firstterm>suid</firstterm>/<firstterm>guid</firstterm> бит утга тавигдахаас сэргийлж аюулгүй байдлыг хангаж өгдөг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>FreeBSD файл систем ямар зорилгоор хэрэглэгдэхээс нь 
 	хамаараад файл систем дээр файлын зохион  байгуулалтыг автоматаар 
   хийдэг. Тийм болохоор байнга бичигдэж байдаг олон жижигхэн файлуудын 
   байгаа файл систем дээр цөөхөн бичигддэг том файл агуулсан
   файл системийг бодвол олон бичигдэхэд зориулж арай 
   өөр файлын зохион байгуулалт хийгддэг.  Ганц том эх файл системд ийм зохион байгуулалт хийх боломжгүй.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para>FreeBSD-н файл систем нь цахилгаан тэжээлээс огцом салгагдсан үед ч дискний алдаа үүсгэдэггүй найдвартай байдаг. Гэвч маш ноцтой үед цахилгаан тэжээлээс огцом салгагдахад файл системийн бүтэц эвдэрч болзошгүй юм. Өгөгдлүүдээ олон файл системд хувааж байрлуулах нь дараа нь эвдрэлээс буцааж сэргээхэд амар байдаг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <itemizedlist>
 	<title>Нэг файл системтэй байх үеийн давуу тал</title>
 
 	<listitem>
 	  <para>Энэ файл систем нь тогтсон хэмжээтэй байдаг. Хэрэв та  FreeBSD-ийг суулгах үедээ тодорхой зааж өгсөн файл систем үүсгээд, сүүлд нь түүнийгээ өргөжүүлэхийг хүсвэл, энэ нь тийм амархан биелэхгүй. Та эхлээд байгаа файл системийнхээ файлуудыг нөөцөлж хадгалаад дараа нь файл системдээ шинэ хэмжээ өгч өргөтгөөд дараа нь нөөцөөсөө файлуудаа буцааж сэргээж хадгалах болно.</para>
 
 	  <important>
 	    <para>FreeBSD-н &man.growfs.8; тушаал нь дээрх 
 		хүндрэлийг алга болгож, файлыг нөөцлөх
 		шаардлагагүйгээр шууд файл системийг өргөтгөж болдог болсон.</para>
 	  </important>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <para>Дискний хуваалт дотор файл систем оршиж байдаг. &os; нь юниксээс 
       уламжилсан болохоор диск хуваалтын ойлголт нь ердийн хэрэглээтэй 
       ижилхэн биш (жишээлбэл, &ms-dos; диск зохион байгуулалт). Дискний 
       хуваагдал бүр  <literal>a</literal> үсэгнээс эхлээд 
 	<literal>h</literal> хүртэл үсгээр тэмдэглэгддэг. Хуваагдал бүр зөвхөн ганцхан файл систем агуулах ёстой. Ийм болохоор файл систем нь агуулж байгаа диск хуваалтынхаа үсгээр илэрхийлэгдэх бөгөөд хэрэв өөр файл системд холбогдвол, холбосон сан нь уг файл системийг илэрхийлнэ.</para>
 
       <para>FreeBSD мөн <firstterm>swap
 	  </firstterm>-д зориулж дискэнд зай бэлддэг. Swap хэмжээ нь FreeBSD-н
     <firstterm>виртуал санах ой</firstterm> юм. Ингэснээр таны компьютер
     байгаа бодит хэмжээнээсээ илүү санах ой хэрэглэж байгаа мэт ажилладаг.
     Хэрэв зарим програм FreeBSD дээр ажиллаад санах ойноос хэтрэх хүндрэл
     гарвал, хэрэглэгдэхгүй байгаа хэсгийг swap зай руу зөөж, шаардлагатай
     үед буцааж санах ой руу зөөх зарчмаар хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Зарим дискний хуваалт нь тогтсон журамтай байдаг.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="5*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хуваалт</entry>
 
 	      <entry>Тогтсон журам</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody valign="top">
 	    <row>
 	      <entry><literal>a</literal></entry>
 
 	      <entry>Ихэнхдээ root файл системийг агуулж байдаг</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>b</literal></entry>
 
 	      <entry>Ихэнхдээ swap хэмжээг агуулдаг</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>c</literal></entry>
 
 	      <entry>Ихэнх үед агуулж буй зүсмэлийнхээ хэмжээтэй
           ижил хэмжээтэй байдаг. Энэ нь ямар нэгэн хэрэгслүүдийг
           (жишээлбэл, дискний эвдэрсэн хэсгийг шалгагч)
           <literal>c</literal> хуваалт дээрх зүсмэл дээр бүхэлд
           нь ажиллаж болох зөвшөөрөл өгдөг.  Ердийн үед 
           та үүн дээр файл систем үүсгэх шаардлага байхгүй.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>d</literal></entry>
 
 	      <entry>Урьд нь <literal>d</literal> хуваалт онцгой үүрэгтэй байсан
         боловч одоо тийм биш, харин ердийн хуваалт шиг хэрэглэгдэж болно.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>FreeBSD дээр файл систем агуулж байгаа хуваалтыг 
       <firstterm>зүсмэл</firstterm> гэж нэрлэдэг. Хуваалтын ерөнхий нэр нь
         FreeBSD дээр зүсмэл гэж яригдах бөгөөд FreeBSD-ийн &unix; гаралд
         цаад утга учир нь бий. Зүсмэл нь 1 -ээс эхлээд 4 хүртэлх тоогоор
         дугаарлагдана.</para>
 
 	<indexterm><primary>зүсмэл</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>хуваалт</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>аюултай зориулалт</primary></indexterm>
 
       <para>Зүсмэлийн дугаар нь төхөөрөмжийн нэрний араас 
       <literal>s</literal> үсгээр эхэлж бичигддэг. 
       Тэгэхээр <quote>da0<emphasis>s1</emphasis></quote> гэдэг нь,
         эхний SCSI диск дээрх эхний зүсмэлийг илэрхийлж байна.
         Диск дээр физик чанараараа зөвхөн дөрвөн ширхэг зүсмэл байрлуулж 
         болно. Харин логик зүсмэлийг та физик зүсмэл дотор дурын хэмжээтэй
         үүсгэж болно.  Ингэж өргөтгөж нэмсэн зүсмэлүүд нь 5 гэсэн 
         дугаараар эхэлж цаашаагаа тоологддог. Тэгэхээр 
         <quote>ad0<emphasis>s5</emphasis></quote> гэдэг нь эхний IDE
         диск дээрх эхний өргөтгөсөн зүсмэлийг хэлж байна. 
         Ингэж өргөтгөсөн зүсмэлүүд нь файл систем агуулж, систем дээр
         ердийн зүсмэл мэт харагдаж ажиллана.</para> 
 
       <para>Зүсмэлүүд нь физик диск дээр <quote>аюултай зориулалт</quote>аар
         буюу өөрөөp хэлбэл хүчээр байрлуулагддаг. Харин бусад дискнүүд нь
         <literal>a</literal> -с эхлээд <literal>h</literal> хүртэл нэрлэсэн
         <firstterm>хуваалт</firstterm> агуулж болдог. 
         Эдгээр үсэгнүүд нь төхөөрөмжийн ард залгагдаж бичигддэг ба
         <quote>da0<emphasis>a</emphasis></quote> гэдэг нь 
         эхний da диск дээр байгаа a хуваалтыг илэрхийлж байна.
 	<quote>ad1s3<emphasis>e</emphasis></quote> бол хоёр дахь IDE диск дээр байгаа
   гурав дахь зүсмэлийн тав дахь хуваалтыг илэрхийлж байна.</para>
 	
       <para>Эцэст нь хэлэхэд, диск болгон системд танигдах ёстой.
       Дискний нэр нь дискний төрлийг илэрхийлсэн үсгээр эхлээд
       тэгээд араас нь хэд дэх диск вэ гэдгийг нь илэрхийлсэн дугаартай
       байдаг. Зүсмэлээс ялгарах зүйл нь, дискний дугаар 0 -ээс эхэлдэг.
       Ерөнхий хэрэглээний жишээг <xref linkend="basics-dev-codes">
       хүснэгтээс харна уу.</para>
 
       <para>Хуваалт уруу хандах үед FreeBSD уг хуваалтыг
       агуулсан зүсмэл болон дискийг тодорхойлохыг шаарддаг. Тэгээд 
       зүсмэл рүү хандах үед зүсмэлийг агуулсан дискний нэрийг шаардах
       болно. Тэгэхээр та дискний нэр, <literal>s</literal>, зүсмэлийн дугаар,
       тэгээд хуваалтын үсэг гэсэн дарааллаар нэрлэх нь байна. 
       Жишээнүүдийг <xref linkend="basics-disk-slice-part">-д харуулав.</para>
 
       <para>Танд ойлгоход тань дөхөм болгож <xref linkend="basics-concept-disk-model">
       жишээн дээр дискний зохион байгуулалтын тогтсон загварыг харуулж байна.</para>
 
       <para>FreeBSD суулгахын тулд та эхлээд дискний зүсмэлийг тохируулна,
         дараа нь зүсмэл дотор FreeBSD-н хэрэглэх хуваалт үүсгээд, дараа нь
         хуваалт бүрд файл систем (эсвэл swap зайг) үүсгэж эцэст нь
         хаана холбогдохыг нь (mount)  зааж өгдөг.</para>
 
       <table frame="none" pgwide="1" id="basics-dev-codes">
 	<title>Диск төхөөрөмжийн нэрнүүд</title>
 
 	<tgroup cols="2">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="5*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Нэр</entry>
 	    
 	      <entry>Утга</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><devicename>ad</devicename></entry>
 
 	      <entry>ATAPI (IDE) disk</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><devicename>da</devicename></entry>
 	      
 	      <entry>SCSI direct access disk</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><devicename>acd</devicename></entry>
 	      
 	      <entry>ATAPI (IDE) CDROM</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><devicename>cd</devicename></entry>
 	      
 	      <entry>SCSI CDROM</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry><devicename>fd</devicename></entry>
 	      
 	      <entry>Floppy disk</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
       
       <example id="basics-disk-slice-part">
 	<title>Диск, Зүсмэл, Хуваалтын нэрлэх жишээ</title>
 	
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
             <colspec colwidth="1*">
             <colspec colwidth="5*">
 
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry>Нэр</entry>
 		
 		<entry>Утга</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 	    
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><literal>ad0s1a</literal></entry>
 		
 		<entry>
       Эхний IDE диск (<literal>ad0</literal>) дээрх эхний
       зүсмэлийн (<literal>s1</literal>) эхний хуваалт (<literal>a</literal>).</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><literal>da1s2e</literal></entry>
 		
 		<entry>
       Хоёр дахь SCSI диск (<literal>da1</literal>) дээрх
       хоёр дахь (<literal>s2</literal>) зүсмэлийн тав дахь
       (<literal>e</literal>) хуваалт.
     </entry>
   </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
       </example>
 
       <example id="basics-concept-disk-model">
 	<title>Дискний тогтсон загвар</title>
 
 	<para>
     Дараах загвар нь системд буй IDE диск
     FreeBSD дээр хэрхэн харагдаж байгааг харуулж байна.
     Дискний хэмжээг 4&nbsp;ГБ-н хэмжээтэй гэж үзээд хоёр ширхэг
     2&nbsp;ГБ зүсмэл байна (нэг зүсмэл дээр нь &ms-dos; хуваалт байгаа).  
     Эхний зүсмэл нь &ms-dos;-н <devicename>C:</devicename> диск агуулсан,
     харин хоёр дахь зүсмэл дээр FreeBSD суугдсан.
     Энэ жишээн дээр FreeBSD нь гурван өгөгдлийн хуваалт мөн swap хуваалт хэрэглэж
     байна.</para>
 
 	<para>Гурван хуваалт нь тус тусдаа файл систем агуулж байгаа.
    <literal>a</literal> хуваалт root файл системд зориулагдаж,
 	  <literal>e</literal> хуваалт <filename>/var</filename> санд, мөн
     <literal>f</literal> хуваалт 
 	  <filename>/usr</filename> санд тус тус зориулагдсан.</para>
 
         <mediaobject>
           <imageobject>
             <imagedata fileref="install/disk-layout" format="EPS">
           </imageobject>
  
           <textobject>
 	    <literallayout class="monospaced">.-----------------.  --.
 |                 |    |
 |  DOS / Windows  |    |
 :                 :     &gt;  First slice, ad0s1
 :                 :    |
 |                 |    |
 :=================:  ==:                               --.
 |                 |    |  Partition a, mounted as /      |
 |                 |     &gt; referred to as ad0s2a          |
 |                 |    |                                 |
 :-----------------:  ==:                                 |
 |                 |    |  Partition b, used as swap      |
 |                 |     &gt; referred to as ad0s2b          |
 |                 |    |                                 |
 :-----------------:  ==:                                 |  Partition c, no
 |                 |    |  Partition e, used as /var       &gt; file system, all 
 |                 |     &gt; referred to as ad0s2e          |  of FreeBSD slice,
 |                 |    |                                 |  ad0s2c
 :-----------------:  ==:                                 |
 |                 |    |                                 |
 :                 :    |  Partition f, used as /usr      |
 :                 :     &gt; referred to as ad0s2f          |
 :                 :    |                                 |
 |                 |    |                                 |
 |                 |  --'                                 |
 `-----------------'                                    --'</literallayout>
           </textobject>
         </mediaobject>
       </example>
   </sect1>
 
 
 
   <sect1 id="mount-unmount">
     <title>Файл системийг холбох болон салгах</title>
 
     <para>Файл систем нь <filename>/</filename> гэсэн
 	эхээс эхлэн модлог хэлбэрээр маш сайн харагддаг.
       <filename>/dev</filename>, <filename>/usr</filename>, мөн 
       бусад сангууд нь root буюу эх сангаасаа салбарласан 
 	салаа мөчир бөгөөд цаашаа уг мөчир нь бас 
       
       <filename>/usr/local</filename> гэж салаалах зэргээр
 	өргөжиж салаалж болдог.</para>
 
     <indexterm><primary>root файл систем</primary></indexterm>
     <para>Эдгээр сангуудын заримыг нь өөр файл системд
 	байрлуулах маш олон шалтгаан бий. <filename>/var</filename>
       сан нь жишээлбэл <filename>log/</filename>,
       <filename>spool/</filename>, гэх зэрэг янз бүрийн түр зуурын
 	файлуудыг агуулдаг бөгөөд түргэн дүүрэх магадлалтай. Эх сан буюу
 	root файл систем түргэн дүүрнэ гэдэг бол тийм ч сайн юм биш.
 	Тийм болохоор  <filename>/var</filename> санг 
       <filename>/</filename> сангаас тусад нь өөр газар байрлуулах нь 
 	тун хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Тодорхой хэдэн сангуудыг тусад нь өөр файл систем дээр
 	байрлуулах хүндтэй шалтгаан бол, хэрвээ уг сангууд нь 
 	өөр физик диск дээр, тусдаа виртуал диск дээр,  <link
 	linkend="network-nfs">Сүлжээний файл систем</link> дээр, 
 	эсвэл CDROM дээр байх явдал юм.</para>
 
     <sect2 id="disks-fstab">
       <title><filename>fstab</filename> файл</title>
       <indexterm>
 	<primary>файл систем</primary>
 	<secondary>fstab ашиглаж диск холбогдох</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><filename>/etc/fstab</filename> файлд жагсаагдсан
 	файл системүүд нь системийн <link linkend="boot">ачаалах явцад</link> автоматаар холбогддог (гэхдээ хэрэв тэдгээр нь 
 	<option>noauto</option> сонголт хэрэглээгүй үед).</para>
 
       <para><filename>/etc/fstab</filename> нь дараах маягийн
 	жагсаалтыг агуулж байдаг:</para>
 
       <programlisting><replaceable>төхөөрөмж</replaceable>       <replaceable>/холбох-цэг</replaceable> <replaceable>файл-системийн-төрөл</replaceable>     <replaceable>сонголтууд</replaceable>      <replaceable>dumpfreq</replaceable>     <replaceable>passno</replaceable></programlisting>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>төхөөрөмж</literal></term>
 	  <listitem>
 	    <para>Төхөөрөмжийн нэр (заавал байх ёстой). 
 	      <xref linkend="disks-naming"> хуудсанд тайлбарласан байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>mount-point буюу холбох цэг</literal></term>
             
 	  <listitem><para>Файл системийг байрлуулах
 	сангийн нэр (заавал байх ёстой).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>файл-системийн-төрөл</literal></term>
             
 	  <listitem><para>
 		&man.mount.8; хуудсанд тайлбарласан байгаа тул алгасав.  
 	 FreeBSD-н анхдагч файл систем бол
 	      <literal>ufs</literal>.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>сонголтууд</literal></term>
             
 	  <listitem><para>Уншиж бичигдэх файл системийг заасан 
 	<option>rw</option> эсвэл зөвхөн уншигдах файл системд
 	зориулсан <option>ro</option> сонголт байж болох бөгөөд
 	цаашаагаа мөн нэмэлт сонголтууд агуулж болно.
 	Ердийн сонголт бол <option>noauto</option> бөгөөд
 	ингэснээр систем эхлэх үед уг файл систем холбогддоггүй.
 	Бусад сонголтууд &man.mount.8; гарын авлагад тодорхой
 	бичигдсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>dumpfreq</literal></term>
           
          <listitem><para>Энэ сонголт нь &man.dump.8; хэрэгслээр
 	хэрэглэгддэг бөгөөд аль файл системд нөөц хадгалалт хийх вэ гэдгийг
 	тодорхойлж өгдөг. Хэрэв энэ сонголтыг бичээгүй бол
         хоосон утгыг агуулж байдаг.</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term><literal>passno</literal></term>
 
          <listitem>
            <para>Энэ сонголтыг ашиглан ямар дарааллаар файл системүүдийг
 	шалгах вэ гэдгийг зааж өгдөг. 
 	 Шалгалгүйгээр алгасна гэсэн файл системүүд нь 
 	 <literal>passno</literal> талбардаа 0 утгатай байх ёстой.
 	 root буюу эх файл системийн (энэ файл систем нь хамгийн түрүүнд
 	шалгагддаг) <literal>passno</literal> талбарын утга нь 
 	1 байдаг бөгөөд бусад системийн  <literal>passno</literal>
            нь нэгээс их байх ёстой.
 	Хэрэв нэгээс илүү олон файл системүүд <literal>passno</literal>
 	талбартаа ижил утгатай бол &man.fsck.8; нь тэдгээр файл системийг
 	хэрэв боломжтой зэрэг шалгахыг оролдох болно.</para>
          </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para><filename>/etc/fstab</filename> файлын бүтэц болон 		тохируулдаг сонголтуудын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 		&man.fstab.5; гарын авлагаас харна уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="disks-mount">
       <title><command>mount</command> тушаал</title>
       <indexterm>
 	<primary>файл систем</primary>
 	<secondary>mounting буюу файл систем холбох</secondary>
       </indexterm>
         
       <para>&man.mount.8; тушаал нь файл системийг
 	холбоход хэрэглэгддэг цорын ганц тушаал юм.</para>
         
       <para>Таны хамгийн өргөн хэрэглэх хэлбэр бол:</para>
 
       <informalexample>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mount <replaceable>төхөөрөмж-буюу-диск</replaceable> <replaceable>холбох-цэг</replaceable></userinput></screen>
       </informalexample>
 
       <para>&man.mount.8;-н гарын авлагад зааснаар бол маш олон
 	сонголт байдаг бөгөөд өргөн хэрэглэгддэг нь:</para>
 
       <variablelist>
 	<title>Холбох тохируулгууд</title>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-a</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para><filename>/etc/fstab</filename> файлд
 		жагсааж бичсэн бүх файл системийг холбоно. Гэхдээ 
 		<quote>noauto</quote> гэж тэмдэглэснийг, 
 	      <option>-t</option> гэж туг хатгасныг, эсвэл 
 	өмнө нь холбогдчихсон файл системүүдийг холбохгүй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-d</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Дуудаж ажиллуулж байгаа файл системээсээ бусдад нь
 		дурын үйлдлээ хийнэ. Энэ сонголтыг 
 	      <option>-v</option> тугтай хамт хэрэглэж 
 		&man.mount.8;-г юу хийж байгааг нь харж болдог.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-f</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бохир файл систем
 	      (аюултай), эсвэл файл системийн унших-бичигдэх төлвөөс
 		зөвхөн-унших төлөв рүү шилжүүлэн бичих эрхийг хасаж
 		холбох үед хүчээр холбодог.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
           <term><option>-r</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Файл системийг зөвхөн-унших төлвөөр холбоно.  
-		Энэ нь <option>-o</option> сонголтийг
+		Энэ нь <option>-o</option> сонголтыг
 		<option>ro</option> утгатай
-		(5.2-с өмнөх үед хэрэглэдэг 
-		байсан <option>rdonly</option>) 
 	       хэрэглэсэнтэй ижил.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-t</option>
 	    <replaceable>fstype</replaceable></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Өгөгдсөн файл системйиг өгөгдсөн төрлөөр холбоно.
 		Эсвэл <option>-a</option> сонголт өгөгдсөн бол зөвхөн
 		өгөгдсөн төрлөөр холбоно.</para>
               
 	    <para><quote>ufs</quote> нь анхдагч файл систем юм.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-u</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Файл системд холболтын сонголтыг шинэчилнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-v</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Болж байгаа үйл явцыг харуулж мэдэгдэнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-w</option></term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Файл системийг унших-бичих төлвөөр холбоно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
         
       <para><option>-o</option> сонголт нь дараах зүйлүүдийг таслалаар тусгаарлаж хэрэглэж болно:</para>
         
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>noexec</term>
             
 	  <listitem>
               <para>Энэ нь файл систем дээр хоёрлосон файл буюу ачаалагдаж ажиллаж болдог файл ажиллахыг үл зөвшөөрнө. Энэ нь мөн аюулгүй байдлын зорилгоор хэрэгтэй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
           
 	<varlistentry>
 	  <term>nosuid</term>
             
 	  <listitem>
 	    <para>Файл систем дээр  setuid эсвэл setgid тугуудыг бүү хэрэглэ. Мөн аюулгүй байдлын шалтгаанаар.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="disks-umount">
       <title><command>umount</command> тушаал</title>
       <indexterm>
 	<primary>файл систем</primary>
 	<secondary>файл систем салгах</secondary>
       </indexterm>
         
       <para>&man.umount.8; тушаал нь ардаа холбосон цэг, төхөөрөмжийн нэр зэргийг авдаг бөгөөд мөн 
 	 <option>-a</option> сонголт эсвэл бас
 	<option>-A</option> сонголтуудыг авч болдог.</para>
         
       <para>Бүх хэлбэрүүд нь <option>-f</option> сонголтыг хүчээр салгах үед болон <option>-v</option> сонголтыг явцын мэдээллийг харахад  хэрэглэдэг. 
         <option>-f</option> сонголт нь тийм сайн санаа биш гэдгийг анхааруулмаар байна.  Хүчээр файл системийг салгах нь файл эсвэл системийн эвдрэлд хүргэж болзошгүй.</para>
         
       <para><option>-a</option> болон <option>-A</option> сонголтууд нь холбогдсон бүх файл системийг салгахад хэрэглэгддэг. Эсвэл мөн
 	<option>-t</option> сонголтоор өөрчлөгдсөн файл системүүдийг салгахад хэрэглэнэ. Гэхдээ
 	<option>-A</option> сонголт нь 
 	root файл системийг салгах гэж оролддоггүй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="basics-processes">
     <title>Процесс буюу програмын явц</title>
 
     <para>FreeBSD бол олон үйлдэл зэрэг хийх чадвартай систем. Энэ нь олон програм нэг дор зэрэг ажиллана гэсэн үг. Програмын тухайн үед ажиллаж байгааг нь <firstterm>процесс буюу програмын явц</firstterm> гэдэг.
       Таны ажиллуулсан тушаал болгон шинэ процесс эхлүүлдэг бөгөөд систем дээр
 	бүхэлдээ тэр чигээрээ процессууд үргэлж ажиллаж системийн ажиллагааг бүрэлдүүлж байдаг.</para>
 
     <para>Програмын явц бүр 
       <firstterm>процесс ID</firstterm>, эсвэл <firstterm>PID</firstterm> гэсэн дугаар агуулж байдаг бөгөөд файлтай бас ижилхэн өөрийн гэсэн эзэмшигч болон бүлэгт харъяалагдаж байдаг.  Эзэмшигч ба бүлгийн 
 мэдээлэл нь уг процесс файлд хандах эрхийг нь хэрэглэж файлтай хэрхэн 
 хандах вэ гэдгийг тодорхойлж өгдөг. Ихэнх процесс нь мөн эцэг процесстой байдаг. Эцэг процесс нь тэдгээр процессийг эхлүүлж өгдөг.  
 	Жишээлбэл, хэрэв та тушаалуудыг бүрхүүлд бичиж гүйцэтгэвэл, бүрхүүл ч процесс, тушаалууд ч процесс болдог бөгөөд таны бичсэн тушаал болгон процесс болдог.  Ийм маягаар ажиллуулаад байвал бүрхүүл нь тэдгээр процессуудын эцэг нь болно. Үүнээс өөр онцгой процесс байдаг ба түүнийг 
       &man.init.8; процесс гэж нэрлэдэг.  <command>init</command> 
 	бол хамгийн эхний процесс байдаг бөгөөд үүний PID дугаар үргэлж
 	 1 байдаг.  FreeBSD эхлэх үед <command>init</command> процесс 
 	автоматаар эхэлдэг.</para>
 
     <para>Системд гүйцэтгэгдэж байгаа процессуудыг хардаг хоёр тушаал бол
 	&man.ps.1; ба &man.top.1; хоёр юм.  <command>ps</command> тушаал нь одоо ажиллаж байгаа процессуудыг PID дугаартай нь харуулж, мөн хичнээн санах ойн хэмжээ хэрэглэж байгаа, ямар тушаалаар гүйцэтгэгдэж байгаа  зэргийг нь харуулдаг.  <command>top</command> тушаал нь ажиллаж байгаа
  бүх процессуудыг харуулдаг бөгөөд хэдэн секунд тутамд шинэчлэгдэж байдаг. Ингэснээр таны компьютер тухайн үед юу хийж байгааг харж болно.</para>
 
     <para>Анхдагч горимондоо, <command>ps</command> тушаал нь зөвхөн таны эзэмшиж байгаа процессуудыг харуулдаг.  Жишээлбэл:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>ps</userinput>
   PID  TT  STAT      TIME COMMAND
   298  p0  Ss     0:01.10 tcsh
  7078  p0  S      2:40.88 xemacs mdoc.xsl (xemacs-21.1.14)
 37393  p0  I      0:03.11 xemacs freebsd.dsl (xemacs-21.1.14)
 48630  p0  S      2:50.89 /usr/local/lib/netscape-linux/navigator-linux-4.77.bi
 48730  p0  IW     0:00.00 (dns helper) (navigator-linux-)
 72210  p0  R+     0:00.00 ps
   390  p1  Is     0:01.14 tcsh
  7059  p2  Is+    1:36.18 /usr/local/bin/mutt -y
  6688  p3  IWs    0:00.00 tcsh
 10735  p4  IWs    0:00.00 tcsh
 20256  p5  IWs    0:00.00 tcsh
   262  v0  IWs    0:00.00 -tcsh (tcsh)
   270  v0  IW+    0:00.00 /bin/sh /usr/X11R6/bin/startx -- -bpp 16
   280  v0  IW+    0:00.00 xinit /home/nik/.xinitrc -- -bpp 16
   284  v0  IW     0:00.00 /bin/sh /home/nik/.xinitrc
   285  v0  S      0:38.45 /usr/X11R6/bin/sawfish</screen>
 
     <para>Дээрх жишээнд харуулснаар, &man.ps.1; тушаалын гаралт нь
 	хэд хэдэн баганаар харуулагдаж байна.  <literal>PID</literal> бол өмнө ярьсны дагуу процессийн ID дугаар.  PID дугаарууд нь  1 гэж эхлээд 99999 хүртэл дугаарлагддаг бөгөөд хэтрээд ирэхээрээ эхнээсээ эхэлж тоологддог (PID нь ашиглагдаж байгаа бол дахин олгогддоггүй).
       <literal>TT</literal> багана нь, уг програмын ажиллаж байгаа tty буюу терминалыг нь харуулдаг бөгөөд одоохондоо хэрэгсэх шаардлага байхгүй.   <literal>STAT</literal> нь програмын төлвийг харуулдаг бөгөөд мөн одоохондоо хэрэгсэхгүй байж болно.
       <literal>TIME</literal> нь процессор дээр хэр удаан ажиллаж байгааг нь заадаг бөгөөд гэхдээ энэ нь програм эхэлснээс хойш тооцож эхэлсэн цаг биш. Ихэнх програм нь процессор дээр гүйцэтгэх гэж хэсэг хугацаа  зарцуулж хүлээдэг.
       Эцэст нь, <literal>COMMAND</literal> нь тухайн програмыг ажиллуулсан тушаалыг харуулдаг.</para>
 
     <para>Харуулах мэдээллээ өөрчилж болдог хэд хэдэн нэмэлт сонголт &man.ps.1; тушаалд бий. Байнга хэрэглэгддэг сонголтуудын багц бол
       <literal>auxww</literal> юм.  <option>a</option> сонголт нь зөвхөн өөрийн эзэмшдэг процесс биш харин ажиллаж байгаа бүх процессийг харуулдаг.  <option>u</option>
       сонголт нь процессийг эзэмшиж байгаа хэрэглэгчийн нэрийг харуулдаг бөгөөд мөн хэрэглэж байгаа санах ойг нь харуулдаг.
       <option>x</option> сонголт нь далд ажиллаж байгаа буюу дэмон эсэхийг нь харуулдаг. 
       <option>ww</option> сонголт нь процессуудыг ажиллуулсан тушаалын бүтэн нэрийг нь харуулдаг. Бусад үед, хэрэв тушаалын нэр нь дэлгэцэнд багтахгүй урт байх тохиолдолд хасаж харуулдаг.</para>
 
     <para>&man.top.1; тушаалын гаралт нь өмнөх жишээтэй ижилхэн. Жишээ болгож нэг гаралтыг харцгаая:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>top</userinput>
 last pid: 72257;  load averages:  0.13,  0.09,  0.03    up 0+13:38:33  22:39:10
 47 processes:  1 running, 46 sleeping
 CPU states: 12.6% user,  0.0% nice,  7.8% system,  0.0% interrupt, 79.7% idle
 Mem: 36M Active, 5256K Inact, 13M Wired, 6312K Cache, 15M Buf, 408K Free
 Swap: 256M Total, 38M Used, 217M Free, 15% Inuse
 
   PID USERNAME PRI NICE  SIZE    RES STATE    TIME   WCPU    CPU COMMAND
 72257 nik       28   0  1960K  1044K RUN      0:00 14.86%  1.42% top
  7078 nik        2   0 15280K 10960K select   2:54  0.88%  0.88% xemacs-21.1.14
   281 nik        2   0 18636K  7112K select   5:36  0.73%  0.73% XF86_SVGA
   296 nik        2   0  3240K  1644K select   0:12  0.05%  0.05% xterm
 48630 nik        2   0 29816K  9148K select   3:18  0.00%  0.00% navigator-linu
   175 root       2   0   924K   252K select   1:41  0.00%  0.00% syslogd
  7059 nik        2   0  7260K  4644K poll     1:38  0.00%  0.00% mutt
 ...</screen>
 
     <para>Тушаалын гаралт хоёр хэсэгт хуваагдсан байна.  Толгой хэсэг 
 	(эхний таван мөр) нь сүүлд ажиллаж байгаа PID дугаарыг, системийн ачаалалтын дунджууд
       (энэ нь системийг хэр завгүй байгааг илтгэдэг), системийн асаалттай байгаа хугацаа (унтраалгүй хэр удсан эсэхийг) мөн одоогийн цаг зэргийг харуулдаг.  Бусад илэрхийллүүд нь, хичнээн процессууд ажиллаж байгаа (энэ тохиолдолд 47 ), хичнээн санах ойн хэмжээ болон swap хэмжээ хэрэглэгдэж байгаа, мөн хичнээн хугацааг процессорын бусад төлөв байдалд зарцуулсан зэргийг илэрхийлж байна.</para>
 
     <para>Доорх баганууд нь &man.ps.1; тушаалтай ойролцоо мэдэгдлүүдийг харуулж байна.  Эхлээд PID дугаар дараа нь хэрэглэгчийн нэр, процессороос хэрэглэсэн хугацаа, ажиллуулсан тушаал гэх мэт.
       &man.top.1; тушаал нь анхдагч тохируулгаараа, процессийн хэрэглэж байгаа санах ойн хэмжээг харуулдаг. Тэр хэсэг нь хоёр баганад харуулагддаг бөгөөд эхнийх нь нийт хэмжээ дараагийх нь тухайн үеийнх нь хэмжээ юм. Нийт хэмжээ гэдэг нь програм ажиллахад хэд хэрэгтэйг хэлдэг бөгөөд тухайн үеийнх нь хэмжээ нь одоогоор хэдийг хэрэглэж байгааг заадаг.  Энэ жишээн дээр 
 <application>&netscape;</application> програм  бараг 30&nbsp;МБ хэмжээг RAM санах ойд шаардлагатай гэсэн боловч одоогоор 9&nbsp;МБ хэмжээ хэрэглэж байна гэж заасан байна.</para>
 
     <para>&man.top.1; нь энэ харуулалтыг хоёр секунд тутам шинэчилдэг бөгөөд үүнийг  <option>s</option> тохируулгаар өөрчилж болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="basics-daemons">
     <title>Далд чөтгөр буюу дэмонууд, дохионууд, мөн процессуудыг зогсоох нь</title>
 
     <para>Та хэрэв ямар нэг текст засварлагч дээр ажиллаж байхдаа файл нээх, хаах, хадгалах гэх мэт уг програмыг сайн хянаж чаддаг. Та яагаад тэгж
 	чадаж байна вэ гэвэл, уг програм нь <firstterm>терминал</firstterm> дээр холбогдон ажиллаж танд тийм боломж олгож байгаа билээ. 
       Зарим програм тэгэхэд үргэлж хүн гарнаас оруулалт хийх шаардлагагүй зориулалтаар бүтээгдсэн байдаг бөгөөд хамгийн эхний боломж гарангуут терминалаас салангид ажилладаг. Жишээлбэл вэб серверүүд өдөржин хүмүүсээс ирсэн хүсэлтэд хариулт өгч байдаг  бөгөөд ердийн үед танаас оруулга шаарддаггүй. Ийм төрлийн бас нэг програм бол захиа илгээгч програм юм.</para>
 
     <para>Бид ийм програмыг <firstterm>далд чөтгөр буюу дэмон</firstterm> гэж нэрлэдэг.  Дэмонууд нь Грекийн домогт байдаг сайн муугийн аль нь ч биш бөгөөд жижигхэн мөртлөө хүмүүст хэрэгтэй юм хийж байдаг сүнсийг хэлдэг. 
 Вэб сервер болон захианы серверүүд үүнтэй ижил хүмүүст тустай юм хийдэг.  Тийм болохоор BSD нь спорт шаахайтай, жижигхэн, сэрээ барьсан чөтгөрийг олон жилээр дуртайяа өөрийнхөө билэг тэмдэг болгож байгаа билээ.</para>
 
     <para>Далд ажиллаж байгаа буюу дэмон болж ажиллаж байгаа програмын нэрний ард <quote>d</quote> үсэг залгаж бичдэг зарчим бий. <application>BIND</application> програмын бүтэн нэр нь 
       Berkeley Internet Name Daemon бөгөөд үндсэн далд ажилладаг 
 	програмын нэр нь 
       <command>named</command>, мөн <application>Apache</application> вэб серверийн далд ажилладаг програмын нэр нь <command>httpd</command>, хэвлэх дарааллыг далд ажиллаж зохицуулж байдаг програмын нэр нь <command>lpd</command> гэх мэт нэртэй байдаг. 
 Энэ нь ерөнхийдөө ингэж зарчим гаргасан болохоос хатуу тогтоосон дүрэм биш; жишээлбэл захиа илгээгч үндсэн програм <application>Sendmail</application>-н далд ажилладаг програмыг та <command>maild</command> гэж төсөөлж байгаа бол эндүүрэх бөгөөд харин 
       <command>sendmail</command> гэж нэрлэдэг.</para>
 
     <para>Заримдаа та эдгээр дэмон процессуудтай холбогдож харилцах хэрэг гарна. Ингэх нэг арга нь түүн рүү (эсвэл бусад ажиллаж байгаа процесс уруу) 
 	<firstterm>дохио</firstterm> гэгддэг зүйл илгээх явдал юм. Маш олон төрлийн илгээж болох дохионууд байдаг &mdash; зарим дохионууд онцгой зориулалттай нийтэд нь хэрэгждэг,  зарим нь тухайн програмдаа зориулж өөр өөрөөр хөрвүүлэгддэг бөгөөд програмын заавар дээр ямар дохиог яаж хөрвүүлэн ойлгох вэ гэдгийг заасан байдаг.  Та өөрийнхөө эзэмшиж байгаа процесс уруугаа дохио илгээж болно. Хэрэв та бусдын эзэмшдэг процесс уруу  &man.kill.1; эсвэл &man.kill.2; гэх зэрэг дохио илгээвэл таны эрх дутаж хэрэгждэггүй.
       Гэхдээ ийм эрхээр дутагддаггүй хэрэглэгч бол
       <username>root</username> хэрэглэгч бөгөөд хүн болгоны процесс уруу дохио илгээж чаддаг.</para>
 
     <para>Мөн FreeBSD-ээс програм уруу зарим тохиолдолд дохио илгээдэг. Жишээлбэл, хэрэв муу зохиогдсон нэг програм санах ойг зориулсан хэмжээнээсээ илүү хэрэглээд эхэлбэл FreeBSD уг програм уруу  <firstterm>Хэсгийн буруу
 	хэрэглээ</firstterm>  дохио илгээдэг (<literal>SIGSEGV</literal>).  Мөн хэрэв ямар нэгэн програм нь &man.alarm.3; гэдэг системийн сануулах програмыг ашигласан бол тухайн хугацаа нь хэтрэх үед Сэрүүлэг дохио уг програмд ирэх
       (<literal>SIGALRM</literal>) зэрэг олон дохио бий.</para>
 
     <para>Процесийг зогсоох хоёр дохио байдаг,
       <literal>SIGTERM</literal> ба <literal>SIGKILL</literal> хоёр.
       <literal>SIGTERM</literal> нь арай эелдэг аргаар процессийг зогсоодог; процесс нь эхлээд дохиог <emphasis>хүлээж аваад</emphasis> өөрийг нь хаах гэж байгаад мэдээд нээлттэй байгаа бүртгэл бичлэг файлуудаа хаагаад тэгээд хийж байгаа ерөнхий үйлдлээ зогсоодог. Зарим тохиолдолд  уг процесс нь таслагдаж болохооргүй үйлдэл хийж байх үедээ 
 <literal>SIGTERM</literal> дохиог хэрэгсэхгүй байдал үүсдэг.</para>
 
     <para><literal>SIGKILL</literal> дохиог ямар ч процесс хэрэгсэхгүй байж чаддаггүй.  Өөрөөр хэлбэл энэ нь
       <quote>Чиний юу хийж байх нь надад хамаагүй, одоо шууд зогсоо</quote>
        гэсэн дохио юм.  Хэрэв та <literal>SIGKILL</literal> дохиог процесс уруу илгээвэл 
       FreeBSD уг процессийг зогсоодог <footnote>
 	<para>Бас тэр чигээрээ үнэн биш&mdash;учир нь зарим таслагдаж болдоггүй нөхцлүүд байдаг.  Жишээлбэл, хэрэв сүлжээнд байгаа компьютерийн нэг файлаас унших үйлдэл хийж байгаа процесс нь, хэрэв холбогдсон компьютер нь тодорхойгүй шалтгаанаар холбогдохгүй болох үед (цахилгаан тэжээлээс салгагдах, эсвэл сүлжээ эвдрэх), уг процесс нь
 	  <quote>тасрахгүй</quote> нөхцөлд байдаг. Магадгүй хэсэг хугацааны дараа хүлээх хугацаа нь дуусна. Ингэж хүлээх хугацаа нь дууссаны дараа л уг процесс зогсох болно.</para>
       </footnote>.</para>
 
     <para>Таны хэрэглэж болохоор бусад дохионууд нь
       <literal>SIGHUP</literal>, <literal>SIGUSR1</literal>, мөн
       <literal>SIGUSR2</literal>.  Эдгээр дохио нь ерөнхий зориулалтаар хэрэглэгддэг бөгөөд эдгээр дохиог хүлээж авсан програмууд тус тусдаа өөр өөр хариу үйлдэл хийдэг.</para>
 
     <para>Жишээлбэл, та вэб серверийнхээ тохируулгын файлд өөрчлөлт хийгээд уг серверийг тохируулгын файлаа дахин шинээр уншуулахыг хүссэн гэж бодъё.  Та <command>httpd</command> дэмоноо зогсоогоод дахин шинээр эхлүүлж болох боловч ажиллаж байгаа вэб серверийг зогсоож болохгүй нөхцөл байж болно. Ихэнх дэмонууд нь 
       <literal>SIGHUP</literal> дохиог хүлээж авбал өөрийнхөө тохируулгынхаа файлыг уншина гэж тохируулагдсан байдаг. Тэгэхээр  <command>httpd</command> дэмоноо зогсоогоод шинээр ачаалж байхын оронд
        <literal>SIGHUP</literal> дохиог илгээхэд хангалттай. Учир нь энэ дохионд тэгж хариулна гэсэн тогтоосон арга зам байхгүй тул дэмон болгон өөр өөр үйлчлэл үзүүлдгийг ойлгож тухайн дэмоны заавар бичгийг нь судлах хэрэгтэй. </para>
     
     <para>дохио илгээхдээ &man.kill.1; тушаалыг ашигладаг. </para>
 
     <procedure>
       <title>Процесс уруу дохио илгээх</title>
 
       <para>Энэ жишээ нь  &man.inetd.8; уруу хэрхэн дохио илгээхийг харуулах болно.  
 	  <command>inetd</command> -н тохируулгын файл
 	<filename>/etc/inetd.conf</filename> гэж байрласан бөгөөд  <command>inetd</command>-ийг тохируулгын файлаа дахин уншуулахын тулд 	<literal>SIGHUP</literal> дохиог илгээх болно.</para>
 
       <step>
 	<para>Илгээх процессийн процесс ID дугаарыг мэдэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд  &man.ps.1; ба &man.grep.1; тушаалуудыг ашиглана.  &man.grep.1;
 	  тушаал нь өмнөх тушаалынхаа гаралтаас хайлт хийхэд хэрэглэгддэг бөгөөд хайх мөрөө зааж өгдөг. Энэ тушаал нь энгийн хэрэглэгчээс гүйцэтгэгдэж болох бөгөөд харин &man.inetd.8; програм нь 
 	  <username>root</username> хэрэглэгчээр гүйцэтгэгдсэн тул &man.ps.1; тушаалыг  <option>ax</option> сонголттой цуг гүйцэтгэх ёстой.</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>ps -ax | grep inetd</userinput>
   198  ??  IWs    0:00.00 inetd -wW</screen>
 
 	<para>За тэгэхээр, &man.inetd.8;-ийн PID дугаар нь 198 гэж энэ тохиолдолд хэлж байна.  Зарим тохиолдолд 
 	  <literal>grep inetd</literal> гэсэн тушаал нь өөрөө энэ гаралтад байж байдаг. Учир нь,  &man.ps.1; програм нь уг тушаалыг ажиллуулж байгаа процессийг олсон үед тэгж гаргаж харуулдаг.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>&man.kill.1; тушаалыг хэрэглэж дохио илгээнэ.   &man.inetd.8; нь 
 	   <username>root</username> хэрэглэгчээр гүйцэтгэгдэж байгаа болохоор, та эхлээд  &man.su.1; тушаалыг ашиглан 
 	   <username>root</username> хэрэглэгч болох хэрэгтэй.</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>su</userinput>
 <prompt>Password:</prompt>
 &prompt.root; <userinput>/bin/kill -s HUP 198</userinput></screen>
 
 	<para>Ихэнх &unix; системийн тушаалуудын адил, &man.kill.1; тушаал нь хэрэв амжилттай хэрэгжвэл ямар нэгэн төлвийн мэдээлэл харуулдаггүй.  Хэрэв та өөрийнхөө эзэмшдэггүй процесс уруу дохио илгээвэл  <errorname>kill:
 	    <replaceable>PID</replaceable>: Operation not
 	    permitted</errorname> буюу энэ үйлдлийг хийх эрх байхгүй байна гэсэн мэдэгдэл гарч ирнэ.  Хэрэв та  PID дугаараа буруу бичих, эсвэл буруу процесс уруу дохио илгээвэл, азгүй тохиолдолд уг дохио нь тухайн процесс уруу илгээгдэх бөгөөд, уг процесс нь азаар байхгүй байгаа тохиолдолд  <errorname>kill:
 	    <replaceable>PID</replaceable>: No such process</errorname> буюу тийм процесс алга байна гэсэн мэдэгдэл гарч ирнэ.</para>
 
 	<note>
 	  <title>Яагаад <command>/bin/kill</command> тушаалыг хэрэглэх хэрэгтэй вэ?</title>
 
 	  <para>Ихэнх shells буюу бүрхүүлүүд <command>kill</command> тушаалыг өөртөө агуулсан байдаг бөгөөд <filename>/bin/kill</filename> тушаалыг бичихийн оронд шууд бүрхүүлд буй тушаалыг нь гүйцэтгэх нь шулуухан байдаг.
 	    Энэ нь амарчилсан ашигтай арга боловч бүрхүүл болгон өөрсдийн илгээх дохионы өөр өөр нэртэй байдгийг мэдэх хэрэгтэй. Тийм болохоор бүрхүүл болгоны дохионы бичлэгийг судлахын оронд шууд
 	    <command>/bin/kill <replaceable>...</replaceable></command> тушаалыг хэрэглэх нь зөв арга юм.</para>
 	</note>
       </step>
     </procedure>
 
     <para>Бусад дохио илгээх үйлдлүүд нь үүнтэй тун ижил бөгөөд 
       <literal>TERM</literal> эсвэл <literal>KILL</literal> дохионуудын оронд шаардлагатай дохиогоо бичих хэрэгтэй.</para>
 
     <important>
       <para>Санаанд орсон тоотой дохио болгоныг устгана гэдэг бол буруу санаа юм.   &man.init.8; процесс ялангуяа 1 гэсэн процесс ID байх нь онцгой тохиолдол. Тийм болохоор 
 	<command>/bin/kill -s KILL 1</command> гэвэл системийг шууд унтраана.  &man.kill.1; тушаалыг гүйцэтгэхээсээ өмнө <keycap>Return</keycap> товч дарахынхаа <emphasis>өмнө</emphasis> <emphasis>үргэлж</emphasis> ямар процесс уруу ямар дохио илгээж байгаагаа давхар шалгах хэрэгтэй.</para>
     </important>
   </sect1>
 
   <sect1 id="shells">
     <title>Shell буюу бүрхүүл</title>
     <indexterm><primary>бүрхүүл</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>тушаал өгөх орчин</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD дээр маш олон ажил тушаал бичиж оруулдаг shell буюу бүрхүүл хэмээх орчинд хийгддэг. Бүрхүүлийн гол үүрэг нь гарнаас оруулсан тушаалыг гүйцэтгэх юм. Өдөр болгон гүйцэтгэхэд шаардагддаг файл зохицуулах, тушаал оруулагч мөрийг засварлах, тушаалын багц, орчны хувьсагч зэрэг туслах тушаалуудыг олон бүрхүүлүүд агуулж байдаг.  FreeBSD нь 
       <command>sh</command> буюу Bourne Shell, мөн <command>tcsh</command> буюу 
       сайжруулсан C-shell зэрэг багц бүрхүүлүүдтэй хамт ирдэг. <command>zsh</command> болон <command>bash</command> зэрэг маш олон бүрхүүлүүд FreeBSD-ийн портын цуглуулганд ирдэг.</para>
 
     <para>Та ямар бүрхүүл хэрэглэдэг вэ? Энэ бол тухайн хүний дур сонирхолтой хамаатай.  Хэрэв та C програмын хэл дээр програм бичдэг бол C-тэй адилхан бичигддэг <command>tcsh</command> төрлийн бүрхүүлд дуртай болж болох юм.  Хэрэв та Linux системээс ирсэн юм уу эсвэл  &unix;-ийн тушаалуудтай дөнгөж танилцаж байгаа шинэ хүн бол <command>bash</command> бүрхүүлээр эхлэх нь амар байж болох юм.  
       Хамгийн гол нь бүрхүүл болгон өөрийн гэсэн онцгой шинж чанартай болохоор өөрийнхөө хүсэл зорилгод тааруулж бүрхүүлээ сонгож дадах нь чухал.</para>
 
     <para>Бүрхүүлийн хамгийн энгийн чадвар бол файлын нэрийн автомат гүйцэтгэл юм.  Тушаал юм уу файлын эхний хэдхэн үсгийг бичээд гарын  <keycap>Tab</keycap> товчийг дарахад уг үсгээр эхэлсэн файлын нэрийг танд гүйцээж бичиж өгдөг. Энд нэг жишээ авч үзье.
    Танд <filename>foobar</filename> болон <filename>foo.bar</filename> гэсэн хоёр файл байгаа гэж бодъё. Та 
   <filename>foo.bar</filename> файлыг устгахыг хүсэв. Тэгвэл та компьютерийнхаа гаран дээр ингэж бичих болно: <command>rm fo[<keycap>Tab</keycap>].[<keycap>Tab</keycap>]</command>.</para>
 
     <para>Бүрхүүл танд ингэж харуулна <command>rm
       foo[BEEP].bar</command>.</para>
 
     <para>[BEEP] гэдэг нь консолоос гаргаж байгаа хонхны дуу бөгөөд ингэж эхэлсэн файлын нэр нэгээс олон байгааг танд мэдэгдэж байгаа юм.  <filename>foobar</filename> болон
       <filename>foo.bar</filename> хоёр хоёулаа  <literal>fo</literal> гэж эхэлж байгаа ч гэсэн  
       <literal>foo</literal> гэж танд дүүргэж өгдөг. Хэрэв та
       <literal>.</literal> гэж бичээд <keycap>Tab</keycap> дахин дарвал бүрхүүл танд уг хүссэн файлын тань нэрийг гүйцээж өгдөг.</para>
     <indexterm><primary>орчны хувьсагчид</primary></indexterm>
 
     <para>Бүрхүүлийн бас нэг шинж чанар бол орчны хувьсагчийн хэрэглээ юм.
       Орчны хувьсагч гэдэг нь бүрхүүлийн орчинд хадгалагддаг, нэрэнд утга өгсөн хослол байдаг.  Энэ бүрхүүлийн орчин нь уг бүрхүүлээс гүйцэтгэгдэж байгаа бүх програм болон програмын тохируулгад харагдаж байдаг. Байнга хэрэглэгддэг ерөнхий орчны хувьсагчдыг дор жагсааж тайлбарлав:</para>
     <indexterm><primary>environment variables</primary></indexterm>
 
     <informaltable frame="none" pgwide="1">
       <tgroup cols="2">
 	<thead>
 	  <row>
 	    <entry>Хувьсагч</entry>
 	    <entry>Тодорхойлолт</entry>
 	  </row>
 	</thead>
 
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry><envar>USER</envar></entry>
 	    <entry>Холбогдсон байгаа тухайн хэрэглэгчийн нэр.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>PATH</envar></entry>
 	    <entry>Ачаалагдаж болдог хоёртын файлуудыг агуулдаг сангуудыг таслалаар тусгаарлаж бичсэн жагсаалт.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>DISPLAY</envar></entry>
 	    <entry>Хэрэв холбогдох боломжтой бол, X11 дэлгэцийн сүлжээгээр холбогдох цэг.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>SHELL</envar></entry>
 	    <entry>Хэрэглэж байгаа shell буюу бүрхүүл.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>TERM</envar></entry>
 	    <entry>Хэрэглэгчийн терминалын төрлийн нэр.  Терминалын шинж чанарыг тодорхойлоход хэрэглэгддэг.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>TERMCAP</envar></entry>
 	    <entry>Төрөл бүрийн терминалуудад алгасах ёстой кодуудын өгөгдлийн бааз.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>OSTYPE</envar></entry>
 	    <entry>Үйлдлийн системийн төрөл.  жишээ нь, FreeBSD.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>MACHTYPE</envar></entry>
 	    <entry>Системийн ажиллаж байгаа процессорын архитектур.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>EDITOR</envar></entry>
 	    <entry>Хэрэглэгчийн эрхэмлэж хэрэглэгддэг текст засварлагч.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>PAGER</envar></entry>
 	    <entry>Хэрэглэгчийн эрхэмлэж хэрэглэдэг пэйжер.</entry>
 	  </row>
 
 	  <row>
 	    <entry><envar>MANPATH</envar></entry>
 	    <entry>Таслалаар тусгаарлаж жагсаасан, гарын авлагын хуудсуудыг агуулсан хайх сангууд.</entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </informaltable>
 
     <indexterm><primary>Bourne shells</primary></indexterm>
     <para>Бүрхүүл болгонд орчны хувьсагчаа өөр өөр тохируулдаг.  Жишээлбэл, C-маягийн бүрхүүл
       <command>tcsh</command> болон <command>csh</command> дээр, та 
       <command>setenv</command> тушаалыг ашиглаж орчны хувьсагчийг зааж өгдөг.
       Bourne төрлийн бүрхүүлүүд болох  <command>sh</command> болон
       <command>bash</command> дээр, та
       <command>export</command> тушаалыг ашиглаж орчны хувьсагчийг зааж өгнө.  Жишээ нь, орчны хувьсагч 
       <envar>EDITOR</envar>-г өөрчлөх юм уу зааж өгөхийн тулд  <command>csh</command> юм уу эсвэл 
       <command>tcsh</command> бүрхүүл дээр 
       <envar>EDITOR</envar> хувьсагчид 
       <filename>/usr/local/bin/emacs</filename> утгыг өгөхийн тулд:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>setenv EDITOR /usr/local/bin/emacs</userinput></screen>
 
     <para>Bourne бүрхүүлүүд дээр:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>export EDITOR="/usr/local/bin/emacs"</userinput></screen>
 
     <para>Ихэнх бүрхүүлийн орчны хувьсагчийн утгыг харахын тулд хувьсагчийн нэрний урд
        <literal>$</literal> тэмдгийг хэрэглэж харна. Жишээ нь, <command>echo $TERM</command> гэсэн тушаал нь 
        <envar>$TERM</envar> хувьсагчид ямар утга байгааг консол дээр харуулна. Учир нь, бүрхүүл
        <envar>$TERM</envar> дотор буй утгыг  <command>echo</command> тушаалд дамжуулж өгснөөр консол дээр харуулагддаг.</para>
 
     <para>Бүрхүүл маш олон тэмдэгтийг тусгай зориулалтаар өгөгдлийг илэрхийлэхдээ хэрэглэдэг бөгөөд тэдгээр тэмдэгтийг мета-тэмдэгтүүд гэж нэрлэдэг. Байнга хэрэглэгддэг тэмдэгтийн нэг нь 
       <literal>*</literal> юм. Энэ тэмдэгт нь файлын нэрэнд байгаа тэмдэгтүүдийг хэд ч байсан хамаагүй орохыг илэрхийлдэг. Тэдгээр мета-тэмдэгтүүд нь файлын нэрийг орлуулахад байнга хэрэглэгддэг.  Жишээлбэл, 
       <command>echo *</command> гэсэн тушаал нь 
       <command>ls</command> тушаалтай ижилхэн үүрэг гүйцэтгэх бөгөөд, яагаад гэвэл бүрхүүл нь <literal>*</literal> тэмдэгтэд тохирох бүх файлуудыг авч 
       <command>echo</command> тушаал руу дамжуулж харуулдаг.</para>
 
     <para>Бүрхүүл дээр мета-тэмдэгтүүдийг хэрэв тухайн онцгой тохиолдлоор нь биш харин зүгээр тэмдэгт хэлбэрээр нь хэрэглэхийг хүсвэл, уг тэмдэгтийн урд ташуу зураасыг
       (<literal>\</literal>) бичиж өгдөг.  <command>echo
       $TERM</command> гэсэн тушаал нь ямар терминал заагдсан байгааг харуулна. Харин
       <command>echo \$TERM</command> тушаал нь ердөө  <envar>$TERM</envar> гэж харуулна.</para>
 
     <sect2 id="changing-shells">
       <title>Өөрийнхөө бүрхүүлийг солих</title>
 
       <para>Бүрхүүлээ буюу shell-ээ солих хамгийн амархан арга бол
 	<command>chsh</command> тушаалыг хэрэглэх юм.  <command>chsh</command> тушаал нь
 	таныг <envar>EDITOR</envar> орчны хувьсагчид заагдсан засварлагч уруу оруулдаг бөгөөд
 	хэрэв энэ хувьсагчид утга заагдаагүй байвал шууд
 	<command>vi</command> засварлагчийг ажиллуулдаг.  Тэгээд та <quote>Shell:</quote> мөрөнд
   буй утгыг өөрчилж бүрхүүлээ өөрчилнө.</para>
 
       <para>Та мөн <command>chsh</command> тушаалыг
 	<option>-s</option> сонголттой хэрэглэж болох бөгөөд ингэсэн үед
     нэмэлт засварлагч нээлгүйгээр шууд бүрхүүлийг өөрчилдөг.  
 	Жишээ нь та өөрийнхөө бүрхүүлийг  <command>bash</command> бүрхүүлээр
   солихыг хүсвэл дараа тушаалыг өгөх болно:</para>
 	
       <screen>&prompt.user; <userinput>chsh -s /usr/local/bin/bash</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Таны хэрэглэхийг хүсэж байгаа бүрхүүл тань 
 	  <filename>/etc/shells</filename> файл дотор <emphasis>заавал</emphasis>
     байх ёстой.  Хэрэв та <link linkend="ports">портын цуглуулгаас
 	  </link> бүрхүүл суулгасан бол энэ нь автоматаар хийгдчихдэг. Харин та
     гар аргаар ямар нэг бүрхүүл суулгавал энэ файлд өөрөө нэмэх хэрэгтэй.</para>
      
       <para>Жишээ нь та  <command>bash</command> бүрхүүлийг гар аргаар суулгаад
 	 <filename>/usr/local/bin</filename> байршилд байрлуулсан бол дараах тушаалыг
    өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>echo &quot;/usr/local/bin/bash&quot; &gt;&gt; /etc/shells</userinput></screen>
 
        <para>Тэгээд дараа нь <command>chsh</command> тушаалыг хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
      </note>
    </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="editors">
     <title>Текст засварлагчид</title>
     <indexterm><primary>текст засварлагчид</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>засварлагчид</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD дээр текст файлуудыг засварлаж маш олон тохиргоонуудыг хийдэг. 
       Тийм болохоор та текст засварлагч дээр гаршиж сурах нь чухал.
       FreeBSD нь үндсэн хэдэн засварлагчтай хамт ирдэг бөгөөд портын цуглуулга
       дээрээ бол олон зуун засварлагчтай.</para>
 
     <indexterm>
       <primary><command>ee</command></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>засварлагчид</primary>
       <secondary><command>ee</command></secondary>
     </indexterm>
     <para>Хамгийн амархан бөгөөд сурахад хялбар засварлагч бол
       <application>ee</application> бөгөөд easy editor буюу хялбар засварлагч гэдгийг
       товчилсон нэр юм. <application>ee</application>-г эхлүүлэхийн тулд тушаал бичих
       мөрөнд <command>ee <replaceable>файлын-нэр</replaceable></command> гэж бичих бөгөөд
       <replaceable>файлын-нэр</replaceable> нь засварлагдах файлын нэр.
       Жишээ нь, <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засварлахын тулд
       <command>ee /etc/rc.conf</command> гэж бичнэ.  
       <command>ee</command> засварлагч дотроо дээд хэсэгт нь програмыг хэрэглэх 
       заавар нь бичээстэй байдаг. <literal>^</literal> гэсэн тэмдэг нь гарын
       <keycap>Ctrl</keycap> товчийг илэрхийлдэг бөгөөд <literal>^e</literal> гэдэг нь 
       <keycombo action="simul"><keycap>Ctrl</keycap><keycap>e</keycap></keycombo> гэсэн
       гарын товчлол юм.  
       <application>ee</application> програмаас гарахын тулд <keycap>Esc</keycap> товч
       дараад leave editor буюу засварлагчаас гарна гэдгийг сонгох хэрэгтэй. 
       Хэрэв файлд өөрчлөлт орсон бол гарахаас өмнө хадгалах эсэхийг лавлаж асуух болно.</para>
 
     <indexterm>
       <primary><command>vi</command></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>засварлагчид</primary>
       <secondary><command>vi</command></secondary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><command>emacs</command></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>editors</primary>
       <secondary><command>emacs</command></secondary>
     </indexterm>
     <para>Мөн FreeBSD нь 
       <application>vi</application> гэсэн хүчирхэг засварлагчийг системийн
       үндсэн хэсэгтэй цуг зөөвөрлөдөг бөгөөд бас
       <application>Emacs</application> болон <application>vim</application> зэрэг
       зaсварлагчдыг FreeBSD Портын цуглуулгадаа багтаасан байдаг
       (<filename role="package">editors/emacs</filename> болон <filename role="package">editors/vim</filename>).  
       Эдгээр засварлагчид нь ажиллах хүчин чадвараараа илүү боловч сурахад арай илүү төвөгтэй байдаг. 
 	Гэвч та текст файлыг засварлахад маш их хөдөлмөр гаргахаар бол
       <application>vim</application> эсвэл <application>Emacs</application>
       програмуудыг сурснаар таны цаг болон хөдөлмөрийг цаашид улам илүү хөнгөвчлөх болно.</para>
 
     <para>Файлууд засварладаг эсвэл бичихийг шаарддаг олон програм 
       текст засварлагчийг автоматаар нээдэг. Ашиглагдах анхдагч засварлагчийг 
       өөрчлөхийн тулд <envar>EDITOR</envar> орчны хувьсагчийг 
       тохируулах хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүйг <link linkend="shells">Бүрхүүлүүд</link>
       хэсгээс үзнэ үү.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="basics-devices">
     <title>Төхөөрөмж ба төхөөрөмжийн цэгүүд</title>
 
     <para>Төхөөрөмж гэдэг ойлголт нь голдуу 
       системд буй төхөөрөмж болох диск, хэвлэгч, график карт, 
       мөн гар зэрэг ордог.  FreeBSD эхэлж ачаалах үедээ, 
       гол чухал таньсан төхөөрөмжүүдээ харуулдаг.
       Ингэж эхлэхдээ харуулсан бичлэгийг та дахин харахыг хүсвэл 
       <filename>/var/run/dmesg.boot</filename> файлыг хараарай.</para>
 
     <para>Жишээ нь, <devicename>acd0</devicename> гэдэг нь
       эхний IDE CDROM төхөөрөмж байхад, <devicename>kbd0</devicename>
       гэдэг нь гарыг илэрхийлж байдаг.</para>
 
     <para> &unix; үйлдлийн систем нь эдгээр төхөөрөмж уруу хандахдаа
       төхөөрөмжийн цэг гэж нэрлэгдэх тусгай файл уруу ханддаг. Эдгээр
       төхөөрөмжийн цэгүүд нь 
        <filename>/dev</filename> санд байдаг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Төхөөрөмжийн цэг үүсгэх</title>
       <para>Хэрэв системд шинэ төхөөрөмж нэмэгдвэл, эсвэл нэмэлт
       төхөөрөмжид зориулсан шаардлага гарвал шинэ төхөөрөмжийн цэг үүсгэх ёстой.</para>
 
       <sect3>
 	<title><literal>DEVFS</literal> (DEVice File System буюу төхөөрөмжийн файл систем)</title>
 
 	<para> Төхөөрөмжийн файл систем буюу <literal>DEVFS</literal> нь ерөнхий файлын 
   системийн нэрийн талбарын цөм дахь төхөөрөмжийн нэрийн талбарт хандах боломжийг өгдөг.
 	  Төхөөрөмжийн цэгийг үүсгэх эсвэл өөрчлөх зэрэг үйлдлийг 
 	  <literal>DEVFS</literal> нь бидэнд хийж өгч амар болгож өгдөг.</para>
 
 	<para>&man.devfs.5; гарын авлагаас нэмэлт мэдээллийг харна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="binary-formats">
     <title>Хоёртын хэлбэрүүд</title>
 
     <para>&os; яагаад &man.elf.5; хэлбэр хэрэглэдгийг ойлгохын тулд, та
       ачаалагдаж ажилладаг файлын төрлөөс &unix; дээр <quote>ноёлдог</quote>  гурван
     хэлбэрийг мэдэх ёстой:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>&man.a.out.5;</para>
 
         <para>&unix;-н хамгийн хуучин бөгөөд <quote>сонгодог</quote> 
           ачаалагддаг файлын хэлбэр.  Энэ нь эхэн хэсэгтээ өөрийнхөө
           хэлбэрийг таниулах зориулалттай шидэт дугаар агуулж байдаг
           (&man.a.out.5; хуудаснаас дэлгэрэнгүй мэдээлэл авна уу). 
           Ачаалагдсан үедээ санах ойд гурван хэсэгт хуваагддаг:
           .text, .data, мөн .bss бөгөөд дээрээс нь хэрэглэгдэх 
           обьектуудыг агуулсан хүснэгт мөн мөрийн хүснэгтийг агуулж байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para><acronym>COFF</acronym></para>
 
         <para>SVR3 обьект хэлбэр. Толгой хэсэгтээ тодорхой зориулалттай
           хүснэгт агуулж байдаг. Тийм болохоор зөвхөн .text, .data,
           болон .bss хэсгүүдээс гадна нэмэлт зүйлс агуулж чадна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>&man.elf.5;</para>
 
         <para><acronym>COFF</acronym>-н дараагийн үе. Энэ нь
           олон хэсэг агуулахаас гадна 32-бит эсвэл 64-битийн утга агуулах
           чадвартай. Нэг муу тал бий: <acronym>ELF</acronym> нь тухайн системийн
           архитектурт зөвхөн ганцхан  ABI байгаа гэж авч үздэг.
           SYSV ертөнц (хамгийн багадаа гурван ABI агуулж байдаг: SVR4, Solaris, SCO)
           байсаар байхад ингэж авч үзэх нь буруу юм.</para>
 
         <para>
           FreeBSD нь энэ хүндрэлийг, ABI-н мэдээлэл агуулсан
           ачаалагддаг <acronym>ELF</acronym> файлуудыг зохицуулдаг 
           <emphasis>branding</emphasis>  хэрэгслийг ашиглаж сайжруулахыг боддог.
           Нэмэлт мэдээллийг 
           &man.brandelf.1; хуудаснаас харна уу.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>FreeBSD нь хуучны <quote>сонгодог</quote> отгоос салбарлаж гарсан тул
       &man.a.out.5; хэлбэрийг хэрэглэж байсан бөгөөд энэ хэлбэрээ 3.X салбар
       гарах хүртэл маш олон BSD хувилбартаа ашиглаж байжээ.
       Хэдийгээр FreeBSD дээр өмнө нь  <acronym>ELF</acronym> хоёртын хэлбэрийг
       хөрвүүлж мөн ажиллуулж (цөм дээр ч гэсэн) болдог байсан ч, 
       FreeBSD нь анхнаасаа <acronym>ELF</acronym> хэлбэрийг анхдагч хэлбэрээ
       болгохыг <quote>татгалзсан</quote> билээ. Яагаад?  Учир нь,
       Линукс систем нь хуваалцдаг кодын сан буюу <quote>Shared-Libraries</quote>  
       -д зориулсан үсэрч ажилладаг хүснэгт, мөн түүнийг      
       хөгжүүлэгчид болон байгууллагад хүндрэлтэй байдаг шалтгаанаар 
       <filename>a.out</filename> хэлбэрээс зайлсхийж <acronym>ELF</acronym>
       хэлбэр рүү шилжих гэж нүсэр хүнд хөдөлмөр зарсан юм. 
       <acronym>ELF</acronym> хэлбэр нь хуваалцдаг кодын сан буюу <quote>Shared-Libraries</quote>
       хүндрэлийг давах боломж олгосон хэрэгслүүдийг санал болгосон бөгөөд тэгээд ч хөгжлийн
       явцад <quote>нэг алхам урд нь</quote> явж байгааг бодож мөн нэг хэлбэрээс 
       нөгөө хэлбэрт шилжүүлэх үйл явцад гарах хүнд зардал байсан ч шилжүүлэхээр шийдсэн юм.
       
       FreeBSD-н кодын санг хуваалцах зарчим нь Sun-н
       &sunos; загвартай ижил бөгөөд хэрэглэхэд тун хялбар.</para>
 
     <para>Тэгэхээр, яагаад ийм олон хэлбэр байдаг юм бэ?</para>
 
     <para>Энэ асуултанд хариулахын тулд хуучны, энгийн ажиллах зарчимтай төхөөрөмж
       хэрэглэж байсан бүүдгэр өнгөрсөн цаг уруу буцацгаая.
       Энэ энгийн төхөөрөмж нь энгийн жижигхэн систем дээр л ажиллахыг хүснэ.
       <filename>a.out</filename> нь (PDP-11) төрлийн иймэрхүү энгийн систем
       дээр бүгдийг нь хангаж байлаа. Хүмүүс &unix; системийг ийм энгийн
       системээс үүсгэсэн болохоор 
       хуучны загвар болох Motorola 68k, VAXen зэрэг системтэй зохицохын тулд
       <filename>a.out</filename> хэлбэрийг үлдээсэн юм.</para>
 
     <para>Тэгтэл дараа нь нэг сүрхий инженер хөвүүн, 
       зохиогдсон төхөөрөмжийн зарим ажиллах сул талыг нөхөж процессорыг илүү хурдан
       ажиллуулах хөнгөхөн програм бичжээ. 
       Энэ програм нь шинэ төрлийн архитектурт (тэр үедээ <acronym>RISC</acronym> гэж
       нэрлэгддэг байсан архитектур) зориулан ажиллахаар бичигдсэн болохоор <filename>a.out</filename>
       хэлбэр нь энэ төхөөрөмжид тохиромжгүй болон хангахуйц сайн биш болж ирэв.
       Тийм болохоор энэ шинэ төхөөрөмжтэй илүү үр дүнтэй ажиллахын тулд 
       илүү олон хэлбэрүүд шинэ загварт зориулж зохиогдож байсан бөгөөд хуучин төрөлд бол
       энгийн <filename>a.out</filename> төрлийг санал болгож болох юм.
       <acronym>COFF</acronym>, <acronym>ECOFF</acronym> мөн өөр илүү хэд хэдэн
       хэлбэр нь алдаануудаа нөхөн дэс дараалан үүсгэгдсээр 
       <acronym>ELF</acronym> хүртэл хөгжжээ.</para>
 
     <para>
       Мөн цаашлаад програмын хэмжээ хэдийгээр ихэссэн ч дискний (мөн
       санах ойн) хэмжээ харьцангуй бага байсан болохоор хуваалцаж
       болдог кодын сангийн <quote>Shared-Libraries</quote> санаа үүссэн юм. 
       Мөн VM системүүд сайн 
       хөгжиж эхлэв. Хэдийгээр эдгээр сайжруулалт болгон 
       <filename>a.out</filename> хэлбэрийг хэрэглэж байсан ч, шинэ
       боломжууд үүсэх тоолонд энэ хэлбэрийг хэрэглэхгүй болж ирэх нь
       улам ихэссэн билээ. Мөн түүнчлэн, санах ойг хэмнэх үүднээс
       эхлэн ачаалсны дараа өөр тийшээ үсрэх юм уу эсвэл явцын дунд
       код нэмэгдэж болох загваруудыг хүмүүс сонирхож эхлэв. 
       Програмын хэлүүд улам сайжирч хүмүүс програмын үндсэн хэсгийг автоматжуулсан
       код хүсэх болжээ. Энэ бүх боломжуудыг биелүүлэх гэж 
       <filename>a.out</filename> хэлбэрийг маш их олон янзаар яргалсан бөгөөд хэсэгтээ
       л энэ нь ажилладаг байв. Нэг мэдэхэд <filename>a.out</filename> 
       хэлбэр нь ихсэж буй бүх хүндрэлийг зохицуулж чадахааргүй 
       бичлэгийн төвөгтэй болон хэрэглэхэд хэцүү байдалд хүрсэн байна.
       Хэдийгээр энэ хүндрэлүүдийг <acronym>ELF</acronym> хэлбэр нь 
       давдаг боловч шилжих явц нь маш хүндрэлтэй байдаг. 
       Тийм болохоор <acronym>ELF</acronym> хэлбэр руу шилжих төвөг нь 
       <filename>a.out</filename>  хэлбэрийг хэрэглэх төвгөөс их байвал
       <acronym>ELF</acronym> хэлбэр нь хүлээгдэхээс өөр аргагүй болжээ.</para>
 
     <para>
       Гэвч цаг хугацаа өнгөрсөөр, FreeBSD ба түүний уламжилж гарсан системийн
       хөрвүүлэх хэрэгсэл нь (ялангуяа ассемблер болон дуудагч буюу loader) хоёр замаар
       зэрэг хөгжсөөр байв. FreeBSD салаа нь кодын хуваалцдаг санг нэмж мөн зарим алдааг
       нь залруулсан байна. Үүнийг анх бичсэн GNU-н ард түмэн уг кодоо шинэчилж дахин
       бичээд янз бүрийн хэлбэрүүдийг нэмж болдог болгоод мөн хөрвүүлэгчээс
       хамааралгүй хөрвүүлэгддэг болгох зэрэг цааш нь хөгжүүлжээ.
       Хэдийгээр маш олон хүн FreeBSD дээр хөрвүүлэгчээс хамаарахгүй 
       хөрвүүлэхийг хүссэн боловч FreeBSD-н <application>as</application> болон 
       <application>ld</application>-д зориулсан  хуучин кодноос болоод 
       азгүйтжээ. GNU-н шинэ хэрэгслүүд нь (<application>binutils</application>) 
       хөрвүүлэгчээс хамааралгүй, <acronym>ELF</acronym>, 
       кодын хуваалцдаг сан, C++ өргөтгөл зэргүүдийг хөрвүүлж чаддаг болжээ.
       Мөн цаашлаад маш олон байгууллагууд 
       <acronym>ELF</acronym> хэлбэртэй хоёртын програмуудыг гаргаж эхэлсэн тул
       тэдгээрийг хэрэглэхийн тулд FreeBSD уг хэлбэрийг дэмжих нь зөв гэж шийдсэн юм.</para>
 
     <para><acronym>ELF</acronym> хэлбэр нь <filename>a.out</filename> хэлбэрийг бодвол
       илүү өргөн хүрээтэй бөгөөд үндсэн системийг илүү өргөжүүлдэг.
       <acronym>ELF</acronym> хэрэгслүүд нь маш сайн зохион байгуулагдсан бөгөөд
       хөрвүүлэгчээс хамаардаггүй болохоор хүмүүсийн хүсэлд яг тохирдог.
       <acronym>ELF</acronym> нь  <filename>a.out</filename> хэлбэрийг бодвол жаахан 
       удаан байж болох боловч үүнийг хэмжиж тодорхойлно гэдэг нь хэцүү билээ. 
       Мөн энэ хоёрыг санах ойд хуудас зохицуулах, эхлэн ажиллах зарчим зэргийг нь харьцуулсан
       маш олон шинж чанарууд байдаг. Тэдгээр шинж чанарууд нь тийм ч чухал биш бөгөөд
       энэ нь зөвхөн ялгаа нь билээ. Одоо бол
       <filename>a.out</filename> хэлбэр нь <filename>GENERIC</filename>
       цөмөөс хасагдсан бөгөөд <filename>a.out</filename> хэлбэрийг ажиллуулдаг байсан цөм нь
       хуучны цөмд тооцогдоно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="basics-more-information">
     <title>Нэмэлт мэдээлэл олж авах нь</title>
 
     <sect2 id="basics-man">
       <title>Гарын авлага</title>
       <indexterm><primary>гарын авлага</primary></indexterm>
 
       <para>Ихэнх дэлгэрэнгүй мэдээллүүд нь FreeBSD дээр гарын авлага хэлбэрээр
       оршиж байдаг. Систем дээр ажиллаж байгаа бараг бүх програмууд нь ажиллах болон
       авдаг шинж чанараа тодорхойлсон товч заавар буюу гарын авлагатай хамт ирдэг.
       Тийм гарын авлагыг <command>man</command> тушаалаар харна. 
 	<command>man</command> тушаалын хэрэглээ нь тун хялбар:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>man <replaceable>тушаал</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><literal>тушаал</literal> нь судалж уншихыг хүссэн тушаалын нэр байх ёстой. 
       Жишээлбэл	<command>ls</command> тушаалын тухай мэдээлэл харахыг хүсвэл:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>man ls</userinput></screen>
 
       <para>Гарын авлага нь дотроо дараах хэсгүүдэд дугаарлагдаж хуваагддаг:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэглэгчийн тушаал.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Системийн дуудлага болон алдааны дугаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>C програмын хэлний санд байрлах функц нь.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Төхөөрөмжийн драйвер.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Файлын хэлбэр.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Тоглоом болон бусад салбар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Төрөл бүрийн бусад мэдээлэл.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Системээс санаа тавьж үйлдэх тушаал.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Цөм хөгжүүлэгч.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Зарим тохиолдолд гарын авлагын зарим бүлэг нь саяны хуваасан хэсэгт бүрд
       ижил байдаг. Жишээлбэл <command>chmod</command> тушаалыг хэрэглэгч нэг янзаар хэрэглэж
       байхад систем бас <function>chmod()</function> тушаалыг өөр зорилгоор хэрэглэдэг.
       Энэ тохиолдолд та системд  аль сэдвээ сонгож байгаагаа ойлгуулахын 
       тулд харгалзах дугаарыг нь өгөх ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>man 1 chmod</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тохиолдолд <command>chmod</command> тушаалыг хэрэглэгч яаж дуудаж хэрэглэх 
          тухай харуулна. Гарын авлагын тухайн хэсгийг нь харахын тулд голдуу
          хаалт дотор тухайн хэсгийн дугаарыг нь бичиж ханддаг. Тэгэхээр &man.chmod.1; гэвэл
          хэрэглэгчид хамаатай хэсэг нь, &man.chmod.2; гэвэл системд хамаатай хэсэг харуулагдана.</para>
 
       <para>Хэрэв та тушаалынхаа нэрийг мэдэж байвал энэ аргаар маш амархан 
       хэрэглэх зааврыг уншиж чадахаар боллоо. Гэтэл та тушаалынхаа нэрийг мэдэхгүй
       тохиолдолд яах вэ? Энэ үед та <command>man</command> тушаалд тухайн хэрэгтэй
         тушаалын зааварт хайх түлхүүр үгийг  <option>-k</option> сонголт ашиглан зааж өгч болдог.
 :</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>man -k mail</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тохиолдолд, заавартаа <quote>mail</quote> гэдэг үг агуулсан 
       тушаалуудыг жагсааж танд харуулна. Энэ арга нь үндсэндээ 
       <command>apropos</command> тушаалын үүрэгтэй ижил болно.</para>
 
       <para>За тэгэхээр, таны 
 	<filename>/usr/bin</filename> санд маш их олон тушаалууд байгааг та мэддэг мөртлөө
   ямар үйлдэл хийдгийг нь сайн мэдэхгүй тохиолдолд яах вэ?  Хамгийн амархан арга бол:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>cd /usr/bin</userinput>
 &prompt.user; <userinput>man -f *</userinput></screen>
 
 	<para>эсвэл</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>cd /usr/bin</userinput>
 &prompt.user; <userinput>whatis *</userinput></screen>
 
 	<para>энэ хоёр хоёулаа ижилхэн үйлдэл хийдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="basics-info">
       <title>GNU Info файлууд</title>
       <indexterm><primary>Free Software Foundation</primary></indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь Free Software Foundation (FSF) буюу Чөлөөт Програмын Сангаас
       бүтээсэн маш олон програмуудыг агуулж байдаг. Гарын авлага хуудаснаас гадна
       эдгээр програмууд нь мөн нэмэлт текст загвартай
 	<literal>info</literal> файл агуулж байдаг бөгөөд уг төрлийн мэдээлэл нь
 	<command>info</command> тушаалаар харуулагддаг. Хэрэв та
 	<application>emacs</application>-г суулгасан бол 
 	<application>emacs</application>-н info горимд бас харж болно.</para>
 
       <para>&man.info.1; тушаалыг хэрэглэхийн тулд ердөө:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>info тушаал</userinput></screen>
 
       <para>Товч тайлбарыг нь харахын тулд <literal>h</literal> дарна. Тушаалын
       түргэн зааврыг харахын тулд <literal>?</literal> гэж дараарай.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/boot/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/boot/chapter.sgml
index 722ad4fec0..f6b018c399 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/boot/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/boot/chapter.sgml
@@ -1,976 +1,973 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.70
+     Original revision 1.71
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="boot">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
   <title>FreeBSD-ийн Ачаалах процесс</title>
 
   <sect1 id="boot-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
     <indexterm><primary>ачаалах</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>эхлүүлэгч</primary></indexterm>
 
     <para>Компьютерийг эхлүүлж үйлдлийн системийг ачаалах процесс нь 
 	<quote>эхлүүлэгч процесс (bootstrap process)</quote> буюу 
 	<quote>ачаалах</quote> гэж хэлэгддэг. FreeBSD-ийн ачаалах процесс нь 
 	танд системийг эхлүүлэх үед компьютер дээр суусан өөр үйлдлийн системүүд эсвэл 
 	адил үйлдлийн систем болон суулгагдсан цөмийн өөр хувилбаруудыг сонгохыг 
 	зөвшөөрч юу хийгдэхийг өөрчлөх боломжийг бүрдүүлж нэлээн уян хатан чанарыг 
 	хангаж өгдөг.</para>
 
     <para>Энэхүү бүлэг нь тохируулж болох тохиргооны тохируулгууд болон FreeBSD-ийн 
 	ачаалах процессийг хэрхэн өөрчилж болох талаар дэлгэрэнгүй дурдсан. Үүнд 
 	FreeBSD цөм эхлэх, төхөөрөмжүүдийг шалгах болон &man.init.8; эхлэх 
 	хүртэлх болж байгаа бүх үйл явдал багтана. Хэрэв та хэзээ энэ болж байгааг 
 	сайн мэдэхгүй байгаа бол энэ нь текстийн өнгө тод цагаанаас саарал уруу 
 	өөрчлөгдөж байх үед болдог.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>FreeBSD-ийн эхлүүлэгч системийн ямар хэсгүүд байдаг болон тэдгээр нь 
 	хэрхэн харилцан үйлдэл  хийдэг талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Ачаалах процессийг хянахын тулд FreeBSD-ийн эхлүүлэгч дэх хэсгүүдэд 
 	өгч болох тохируулгуудын талаар.</para>
       </listitem>
       
       <listitem>
         <para>&man.device.hints.5;-ийн үндсүүд.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <note>
       <title>Зөвхөн x86</title>
 
       <para>Энэ бүлэг нь зөвхөн Интел x86 системүүд дээр ажиллаж байгаа FreeBSD-ийн ачаалах 
 	процессийг тайлбарлана.</para>
     </note>
   </sect1>
 
   <sect1 id="boot-introduction">
     <title>Ачаалалтын асуудал</title>
 
     <para>Компьютерийг асааж үйлдлийн системийг эхлүүлэх нь сонирхолтой мухардалд оруулдаг. 
 	Тодорхойлолтоор бол компьютер нь үйлдлийн систем эхлэх хүртэл юу хийхээ мэддэггүй. 
 	Үүнд програмуудыг дискнээс ажиллуулах ордог. Тэгэхээр хэрэв компьютер үйлдлийн 
 	системгүйгээр програмыг дискнээс ажиллуулж чаддаггүй тэгээд бас үйлдлийн системийн 
 	програмууд диск дээр байдаг гэхээр үйлдлийн систем хэрхэн эхэлдэг болж таарах вэ?</para>
 
     <para>Энэ асуудал нь <citetitle>Мянгуужингийн адал явдал (The Adventures of 
 	Baron Munchausen)</citetitle> номонд гардагтай төстэй юм. Гол баатар маань 
 	нүх уруу унаад өөрийнхөө гутлын оосроос барьж өөрийгөө өргөн татаж гаргадаг. 
 	Тооцоололтын эриний эхэн үед <firstterm>bootstrap буюу эхлүүлэгч (эхлүүлэлт)</firstterm> 
 	гэдэг ойлголт нь үйлдлийн системийг ачаалахад ашиглагддаг арга замд хэрэглэгддэг 
 	байсан бөгөөд <quote>booting буюу ачаалах</quote> гэж богиноссон юм.</para>
 
     <indexterm><primary>BIOS</primary></indexterm>
 
     <indexterm><primary>Үндсэн Оролт/Гаралтын Систем</primary><see>BIOS</see></indexterm>
 
     <para>x86 тоног төхөөрөмж дээр Үндсэн Оролт/Гаралтын Систем (BIOS) нь үйлдлийн 
 	системийг ачаалах үүрэгтэй. Үүнийг хийхийн тулд BIOS хатуу диск дээрээс 
 	Master Boot Record (MBR) буюу Мастер Ачаалах Бичлэгийг хайдаг бөгөөд энэ нь 
 	дискний онцгой газар байрлах ёстой. BIOS нь MBR-г ачаалж ажиллуулах хангалттай 
 	мэдээлэлтэй бөгөөд дараа нь MBR үйлдлийн системийг ачаалахтай холбоотой бусад 
 	үйлдлүүдийг магадгүй BIOS-ийн тусламжтайгаар зохицуулна гэж тооцдог.</para>
 
     <indexterm><primary>Мастер Ачаалах Бичлэг (MBR)</primary></indexterm>
 
     <indexterm><primary>Ачаалагч Менежер</primary></indexterm>
 
     <indexterm><primary>Ачаалагч Дуудагч</primary></indexterm>
 
     <para>MBR доторх код нь ялангуяа хэрэглэгчтэй ажиллахдаа <emphasis>bootmanager 
 	буюу ачаалагч менежер</emphasis> хэмээгддэг. Энэ тохиолдолд ачаалагч менежер 
 	нь ихэвчлэн дискний эхний <emphasis>зам</emphasis> эсвэл OS-ийн зарим файлын систем  
 	дээр илүү кодтой байдаг. (Ачаалагч менежер нь заримдаа <emphasis>ачаалагч 
 	дуудагч</emphasis> гэгддэг, гэхдээ FreeBSD энэ нэрийг ачаалалтын сүүлийн шатуудад 
 	хэрэглэдэг.) Алдартай ачаалагч менежерүүдэд <application>boot0</application> 
 	(<application>Boot Easy</application> гэгддэг, &os;-ийн стандарт ачаалагч менежер),
       <application>Grub</application>, <application>GAG</application>, болон
       <application>LILO</application> ордог.
       (Зөвхөн <application>boot0</application> MBR-д багтдаг.)</para>
 
     <para>Хэрэв таны дискнүүд дээр зөвхөн нэг үйлдлийн систем суулгагдсан бол стандарт PC MBR 
 	хангалттай. Энэ MBR нь диск дээрээс эхний ачаалагдах (идэвхтэй гэгддэг) зүсмэлийг 
 	хайгаад дараа нь үйлдлийн системийн үлдсэнийг дуудахын тулд тэр зүсмэл дээрх кодыг 
 	ажиллуулдаг. &man.fdisk.8;-ээр анхдагчаар суулгагддаг MBR нь тийм MBR юм. 
 	Энэ нь <filename>/boot/mbr</filename> дээр тулгуурладаг.</para>
 
     <para>Хэрэв та дискнүүд дээрээ олон үйлдлийн систем суулгасан бол та үйлдлийн системүүдийн 
 	жагсаалтыг харуулж аль нэгээс нь ачаалахыг танд сонгохыг зөвшөөрдөг өөр ачаалагч менежер 
 	суулгаж болно. Эдгээрээс хоёр нь дараагийн дэд хэсэгт ярилцагдана.</para>
 
     <para>FreeBSD-ийн эхлүүлэгч системийн  үлдсэн хэсэг нь гурван шатанд хуваагддаг. Эхний шат нь 
 	компьютерийг тусгай төлөв уруу оруулахыг хангалттай мэдэж хоёр дахь шатыг ажиллуулах 
 	MBR-р ажиллуулагддаг. Хоёр дахь шат нь гурав дахь шатыг ажиллуулахаас өмнө арай илүүг 
 	хийж чаддаг. Гурав дахь шат нь үйлдлийн системийг дуудах үйлдлийг дуусгадаг. 
 	Энэхүү гурван шатанд ажил нь хуваарилагдсан байдаг бөгөөд учир нь PC стандартууд эхний болон 
 	хоёрдугаар шатуудад ажиллуулж болох програмуудын хэмжээнүүдэд хязгаарлалт тавьдаг юм. 
 	Үйлдлүүдийг цугт нь гинжлэн холбох нь FreeBSD-д илүү уян хатан дуудагчийг бий болгодог.</para>
 
     <indexterm><primary>цөм</primary></indexterm>
     <indexterm><primary><command>init</command></primary></indexterm>
 
     <para>Дараа нь цөм ачаалж төхөөрөмжүүдийг шалгаж эхлэн ашиглахад зориулж эхлүүлдэг.
 	Цөмийн ачаалах процесс дууссаны дараа цөм хяналтыг &man.init.8; хэрэглэгчийн 
 	процесс руу дамжуулж дараа нь дискнүүд хэрэглэгдэж болох төлөвт байгаа эсэхийг 
 	шалгадаг. &man.init.8; дараа нь файлын системүүдийг холбон сүлжээнд 
 	холбогдох сүлжээний картыг тохируулж ерөнхийдөө FreeBSD систем эхлэх үед 
 	ихэвчлэн ажилладаг бүх процессуудыг эхлүүлэх хэрэглэгчийн түвшний эх үүсвэрийн 
 	тохиргоог эхлүүлдэг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="boot-blocks">
     <title>Ачаалагч Менежер болон Ачаалалтын шатууд</title>
 
     <indexterm><primary>Ачаалагч Менежер</primary></indexterm>
 
     <sect2 id="boot-boot0">
       <title>Ачаалагч Менежер</title>
       <indexterm><primary>Мастер Ачаалах Бичлэг (MBR)</primary></indexterm>
 
       <para>MBR эсвэл ачаалагч менежер дэх код нь заримдаа ачаалах процессийн 
 	<emphasis>тэг (0) шат</emphasis> гэж нэрлэгддэг. Энэ дэд хэсэг нь 
 	өмнө дурдсан хоёр  ачаалагч менежерийг авч үзнэ:
         <application>boot0</application> болон <application>LILO</application>.</para>
 
       <formalpara><title><application>boot0</application> Ачаалагч Менежер:</title>
 
 	<para>FreeBSD-ийн суулгагч эсвэл  &man.boot0cfg.8;-р суулгагдсан MBR анхдагчаар 
 		<filename>/boot/boot0</filename> дээр тулгуурладаг.
 		(<application>boot0</application> програм нь маш энгийн байдаг, 
 		зүсмэлийн хүснэгт болон MBR-ийн төгсгөл дэх <literal>0x55AA</literal> танигчаас болоод 
 		<abbrev>MBR</abbrev> дахь програм нь зөвхөн 446 байт байж болдог.)
 		Хэрэв та <application>boot0</application> болон олон үйлдлийн системийг 
 		өөрийн хатуу дискнүүд дээр суулгасан бол та ачаалах үед доор дурдсантай төсөөтэй дэлгэцийг 
 		харах болно:</para></formalpara>
 
       <example id="boot-boot0-example">
 	<title><filename>boot0</filename> дэлгэцийн агшин</title>
 
 	<screen>F1 DOS
 F2 FreeBSD
 F3 Linux
 F4 ??
 F5 Drive 1
 
 Default: F2</screen>
       </example>
 
       <para>Бусад үйлдлийн системүүд ялангуяа &windows; байгаа MBR-ийг өөрийнхөөрөө дарж 
 	бичдэг. Хэрэв энэ танд тохиолдвол эсвэл та байгаа MBR-аа FreeBSD-ийн MBR-аар солихыг 
 	хүсвэл дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>fdisk -B -b /boot/boot0 <replaceable>device</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дээр бичигдсэн <replaceable>device</replaceable> нь эхний IDE дискний хувьд 
 	<devicename>ad0</devicename>, хоёр дахь IDE хянагч дээрх эхний IDE дискний хувьд 
 	<devicename>ad2</devicename>, эхний SCSI дискний хувьд <devicename>da0</devicename> 
 	гэх зэрэг таны ачаалах төхөөрөмж юм. Эсвэл хэрэв та MBR-ийн өөрчлөн тохируулсан тохиргоог 
 	хүсэж байвал &man.boot0cfg.8;-ийг ашигла.</para>
 
       <formalpara><title>LILO Ачаалагч Менежер:</title>
 
 	<para>FreeBSD-г бас ачаалах энэ ачаалагч менежерийг суулгахын тулд эхлээд 
 	Линукс эхлүүлээд дараах тохиргоог өөрт байгаа <filename>/etc/lilo.conf</filename> 
 	тохиргооны файлд нэмээрэй:</para></formalpara>
 
       <programlisting>other=/dev/hdXY
 table=/dev/hdX
 loader=/boot/chain.b
 label=FreeBSD</programlisting>
 
       <para>Энд Линуксийн тодорхойлогчдыг ашиглан <replaceable>X</replaceable>-г 
 	Линуксийн дискний үсгээр, <replaceable>Y</replaceable>-г Линуксийн анхдагч 
 	хуваалтын дугаараар сольж FreeBSD-ийн анхдагч хуваалт болон дискийг зааж өгнө. 
 	Хэрэв та <acronym>SCSI</acronym> диск ашиглаж байвал та
 	<replaceable>/dev/hd</replaceable>-г <replaceable>/dev/sd</replaceable>-тэй адил 
 	маягийн болгон уншигдахаар өөрчлөх хэрэгтэй. Хэрэв таны хоёр үйлдлийн систем хоёулаа нэг 
 	диск дээр байвал <option>loader=/boot/chain.b</option> мөр орхигдож болно. Одоо 
 	<command>/sbin/lilo&nbsp;-v</command> тушаалыг ажиллуулж өөрийн шинэ өөрчлөлтийг 
 	системд оруулна; ингэхийн тулд дэлгэц дээр гаргах мэдээллүүдийг хянан шалгах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   
     <sect2 id="boot-boot1">
       <title>Нэгдүгээр шат <filename>/boot/boot1</filename> болон Хоёрдугаар шат 
 	<filename>/boot/boot2</filename></title>
       
       <para>Ерөнхий төсөөллөөр бол эхний болон хоёр дахь шатууд нь дискний нэг талбар дахь 
 	нэг л програмын хэсэг юм. Зайн шахалтуудаас болоод тэдгээрийг хоёр хэсэг болгон 
 	хуваасан, гэхдээ та тэдгээрийг үргэлж цугт нь суулгадаг. Тэдгээр нь нэгдсэн  
 	<filename>/boot/boot</filename> файлаас суулгагчаар эсвэл 
 	<application>bsdlabel</application>-р хуулагддаг (доороос харна уу).</para>
 
       <para>Тэд файлын системүүдээс гадна ачаалах зүсмэлийн эхний зам дээр эхний сектороос эхлээд 
 	байрладаг. Энд л <link linkend="boot-boot0">boot0</link> эсвэл өөр аль нэг 
 	ачаалагч менежер ачаалах процессийг үргэлжлүүлэх програмыг олно гэдэгт найдаж байдаг. 
 	Ашиглагдах секторуудын тоо <filename>/boot/boot</filename>-ийн хэмжээнээс 
 	амархнаар тодорхойлогдоно.</para>
 
       <para>Зөвхөн 512 байт хэмжээтэй байдаг болохоор <filename>boot1</filename> нь их энгийн 
 	хялбар бөгөөд <filename>boot2</filename>-ийг олж ажиллуулах, зүсмэлийн тухай мэдээллийг хадгалах, 
 	FreeBSD-ийн <firstterm>bsdlabel</firstterm>-ийн тухай хангалттай мэдээлэлтэй байдаг.</para>
       
       <para><filename>boot2</filename> нь арай илүү төвөгтэй бөгөөд файлуудыг олоход хангалттай FreeBSD-ийн 
 	файлын системийг ойлгож цөм эсвэл дуудагчийг ажиллуулахыг сонгох маш энгийн интерфэйсээр хангаж
 	чаддаг.</para>
 
       <para><link linkend="boot-loader">Дуудагч</link> нь хамаагүй илүү төвөгтэй бөгөөд 
 	гоё, амархан хэрэглэж болох ачаалалтын тохиргоотой болохоор <filename>boot2</filename> 
 	нь түүнийг ихэвчлэн ажиллуулдаг, гэхдээ өмнө нь дуудагчид цөмийг ажиллуулах даалгавар өгөгдсөн 
 	байдаг.</para>
 
       <example id="boot-boot2-example">
 	<title><filename>boot2</filename> дэлгэцийн агшин</title>
 
 	<screen>&gt;&gt; FreeBSD/i386 BOOT
 Default: 0:ad(0,a)/boot/loader
 boot:</screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв танд суулгасан <filename>boot1</filename> болон 
 	<filename>boot2</filename> файлуудаа солих хэрэгцээ гарвал 
 	&man.bsdlabel.8;-ийг ашигла:</para>
       
       <screen>&prompt.root; <userinput>bsdlabel -B <replaceable>diskslice</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дээр бичигдсэн <replaceable>diskslice</replaceable> нь эхний IDE диск дээрх 
 	эхний зүсмэлийн хувьд <devicename>ad0s1</devicename> гэх мэтээр таны ачаалах диск болон 
 	зүсмэл юм.</para>
 
       <warning>
 	<title>Аюултайгаар Зориулагдсан Горим</title>
 
 	<para>Хэрэв та <devicename>ad0</devicename> гэх мэтээр &man.bsdlabel.8; тушаалд 
 	зөвхөн дискний нэрийг ашиглавал та зүсмэлүүдгүй аюултайгаар зориулагдсан диск үүсгэх болно. 
 	Энэ нь бараг мэдээж таны хийхийг хүсээгүй зүйл болохоор та &man.bsdlabel.8; тушаалыг 
 	<keycap>Return</keycap> дарахаасаа өмнө дахин шалгаарай.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
   <sect2 id="boot-loader">
     <title>Гуравдугаар шат <filename>/boot/loader</filename></title>
 
     <indexterm><primary>boot-loader</primary></indexterm>
     <para>Дуудагч нь гурван шаттай эхлүүлэгчийн төгсгөлийн шат бөгөөд файлын 
 	систем дээр гол төлөв <filename>/boot/loader</filename> гэж 
 	байрладаг.</para>
       
     <para>Дуудагч нь илүү цогц тушаалын цуглуулга бүхий илүү хүчирхэг тайлбарлагчаар 
 	дэмжигдсэн хялбар хэрэглэгдэх тушаалын цуглуулга ашиглан тохиргоо хийхэд 
 	хэрэглэгчийн хувьд ашиглахад хялбар арга байхаар зориулагдсан.</para> 
 
     <sect3 id="boot-loader-flow">
       <title>Дуудагч програмын урсгал</title>
       
       <para>Эхлүүлэх явцад дуудагч нь консол болон дискнүүдийн хувьд шалгаж 
 	аль дискнээс ачаалж байгаагаа тогтоодог. Энэ нь хувьсагчуудыг шаардлагын дагуу 
 	тохируулах бөгөөд скрипт эсвэл лавлаж хариулах зарчмаар хэрэглэгчийн 
 	тушаалууд дамждаг тайлбарлагч эхэлдэг.</para>
       <indexterm><primary>дуудагч</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>дуудагчийн тохиргоо</primary></indexterm>
 
       <para>Үүний дараа дуудагч нь хувьсагчуудын боломжийн анхдагчуудыг тохируулдаг 
 	<filename>/boot/defaults/loader.conf</filename> 
 	дотор байгааг анхдагчаар уншдаг <filename>/boot/loader.rc</filename>
 	файлыг унших бөгөөд тэдгээр хувьсагчуудад хийх локал өөрчлөлтүүдэд зориулсан 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлыг мөн уншдаг. 
 	Дараа нь <filename>loader.rc</filename> аль модулиуд болон 
 	цөмийг сонгосон тэдгээрийг дуудан эдгээр хувьсагчуудын дагуу ажилладаг.</para>
 
       <para>Эцэст нь анхдагчаар дуудагч нь 10 секунд гаргаж товч дарахыг хүлээж 
 	тасалдуулаагүй бол цөмийг ачаалдаг. Хэрэв тасалдуулбал хялбар хэрэглэгдэх 
 	тушаалын цуглуулгыг ойлгодог тушаал хүлээх мөрийг хэрэглэгчид өгөх бөгөөд 
 	үүнийг ашиглан хэрэглэгч хувьсагчуудыг тааруулах, бүх модулиудыг буулгаж 
 	болиулах, модулиуд дуудах болон тэгээд төгсгөлд нь ачаалах эсвэл дахин 
 	ачаалж болох юм.</para>
 
     </sect3>
     
     <sect3 id="boot-loader-commands">
       <title>Дуудагчид багтсан тушаалууд</title>
       
       <para>Эдгээр нь хамгийн ихээр ашиглагддаг дуудагчийн тушаалууд юм. Байгаа 
 	бүх тушаалуудын тухай бүрэн хэлэлцүүлгийг &man.loader.8;-с үзнэ үү.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>autoboot <replaceable>seconds</replaceable></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Секундээр өгөгдсөн хугацаанд тасалдаагүй бол цөмийг ачаалахаар 
 		үргэлжлүүлдэг. Энэ нь тоолуур харуулах бөгөөд анхдагч хугацаа нь 
 		10 секунд байна.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>boot
 	    <optional><replaceable>-options</replaceable></optional>
 	    <optional><replaceable>kernelname</replaceable></optional></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв өгөгдсөн тохируулгууд байгаа бөгөөд цөмийн нэр өгөгдсөн бол 
 	      тэдгээрийн хамтаар цөмийг нэн даруй ачаалахаар үргэлжлүүлнэ.
 	      <emphasis>unload</emphasis> тушаалыг ажиллуулсны дараа зөвхөн 
 	      тушаалын мөрөөс цөмийн нэрийг өгч болох бөгөөд хэрэв ингэхгүй бол 
 	      өмнө нь дуудагдсан цөмийг ашиглах болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>boot-conf</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хувьсагчууд дээр үндэслэсэн модулиудын автомат тохиргоогоор орох 
 		бөгөөд энэ нь ачаалах үед болдог. Хэрэв та 
 		<command>unload</command>-г эхэлж ашиглаад хамгийн энгийндээ 
 		<envar>kernel</envar>-н зарим хувьсагчуудыг өөрчлөх үед энэ нь 
 		зөвхөн ач холбогдолтой байдаг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>help
 	    <optional><replaceable>topic</replaceable></optional></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><filename>/boot/loader.help</filename> файлаас тусламжийн 
 		мэдээллүүдийг үзүүлнэ. Хэрэв өгөгдсөн сэдэв нь <literal>индекс</literal> 
 		бол байгаа сэдвүүдийн жагсаалтыг үзүүлнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>include <replaceable>filename</replaceable>
 	    &hellip;</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Өгөгдсөн файлын нэртэй файлыг процесс хийнэ. Файл уншигдаж 
 		мөр мөрөөр тайлбарлагдана.  Алдаа гарвал include буюу оруулах 
 		тушаалыг нэн даруй зогсооно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	<varlistentry>
 	  <term>load <optional><option>-t</option>
 	    <replaceable>type</replaceable></optional>
 	    <replaceable>filename</replaceable></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Цөм, цөмийн модуль, эсвэл өгөгдсөн төрлийн файлыг  
 		нэртэй нь дуудна. Файлын нэрийн дараах дурын нэмэлт өгөгдлүүд нь 
 		файлд дамжуулагдана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	<varlistentry>
 	  <term>ls <optional><option>-l</option></optional>
 	    <optional><replaceable>path</replaceable></optional></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Өгөгдсөн зам эсвэл зам өгөгдөөгүй бол root сан дахь файлуудын 
 		жагсаалтыг харуулна. Хэрэв <option>-l</option> өгөгдсөн бол 
 		файлын хэмжээнүүдийг бас харуулдаг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	<varlistentry>
 	  <term>lsdev <optional><option>-v</option></optional></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Модулиуд магадгүй дуудагдаж болох бүх төхөөрөмжүүдийг жагсаана.
 		Хэрэв <option>-v</option> өгөгдсөн бол илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл 
 		хэвлэгдэнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>lsmod <optional><option>-v</option></optional></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Дуудагдсан модулиудыг харуулна. Хэрэв <option>-v</option> 
 		өгөгдсөн бол илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг үзүүлнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>more <replaceable>filename</replaceable></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><varname>LINES</varname> болгоныг харуулан түр зогсож 
 		өгөгдсөн файлуудыг үзүүлнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>reboot</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Системийг нэн даруй дахин ачаална.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>set <replaceable>variable</replaceable></term>
 	  <term>set
 	    <replaceable>variable</replaceable>=<replaceable>value</replaceable></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Дуудагчийн орчны хувьсагчуудыг тохируулна.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>unload</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Дуудагдсан модулиудыг арилгана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect3>
 
     <sect3 id="boot-loader-examples">
       <title>Дуудагчийн жишээнүүд</title>
 
       <para>Дуудагчийн хэрэглээний практик жишээнүүдийг энд дурдав:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<indexterm><primary>ганц-хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>өөрийн ердийн цөмийг ачаалахдаа, гэхдээ ганц-хэрэглэгчийн горимд:</para>
 
 	  <screen><userinput>boot -s</userinput></screen>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Өөрийн ердийн цөм болон модулиудыг буулган болиулж дараа нь өөрийн 
 		хуучин (эсвэл өөр) цөмийг дуудахдаа:</para>
     <indexterm>
       <primary><filename>kernel.old</filename></primary>
     </indexterm>
 
 	  <screen><userinput>unload</userinput>
 <userinput>load <replaceable>kernel.old</replaceable></userinput></screen>
 
 	  <para>Та <filename>kernel.GENERIC</filename>-г суулгацын дисктэй 
 		цуг ирсэн ердийн цөмийг дуудахдаа ашиглаж болох бөгөөд эсвэл  
 		та урьд нь суулгасан цөмөө (жишээ нь та өөрийн цөмийг шинэчилж 
 		эсвэл тохируулахдаа) дуудахдаа <filename>kernel.old</filename>-г 
 		ашиглаж болно.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>Өөрийн ердийн модулиудыг өөр цөмийн хамт дуудахдаа доор дурдсаныг 
 		ашигла:</para>
 
 	    <screen><userinput>unload</userinput>
 <userinput>set kernel="<replaceable>kernel.old</replaceable>"</userinput>
 <userinput>boot-conf</userinput></screen></note>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Цөмийн тохиргооны скриптийг дуудахдаа 
 		(цөмийн ачаалах үеийн тохируулагч дээр таны ердийн үед хийдэг зүйлүүдийг 
 		хийдэг автоматчилагдсан скрипт):</para>
 
 	  <screen><userinput>load -t userconfig_script <replaceable>/boot/kernel.conf</replaceable></userinput></screen>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
   </sect3>
 
       <sect3 id="boot-splash">
 	<sect3info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Жозеф Ж.</firstname>
 	      <surname>Барбиш</surname>
 	      <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	</sect3info>
 
 	<title>Ачаалах үеийн дэлгэцийн зураг</title>
 
 	<para>Ачаалах үеийн дэлгэцийн зураг нь ачаалах үеийн анхдагч мэдэгдлүүдээс 
 	  илүү сэтгэл татам харагдац бүхий ачаалалтыг бий болгодог. Энэхүү дэлгэц 
 	  нь консолын нэвтрэлт хүлээх мөр эсвэл X цонхны менежер нэвтрэлт хүлээх 
 	  цонх харуултал харуулагдах болно.</para>
 
 	<para>&os; дээр үндсэн хоёр орчин байдаг. Эхнийх нь хуучны анхдагч 
 	  виртуал консол тушаалын мөрний орчин юм. Систем ачаалж дууссаны дараа 
 	  консолын нэвтрэлт хүлээх мөр харуулагддаг. Хоёр дахь орчин нь 
 	  X11 ширээний графикийн орчин юм. <link
 	  linkend="x-install">X11</link> болон 
 	  <application>GNOME</application>,
 	  <application>KDE</application>, эсвэл 
 	  <application>XFce</application> зэрэг аль нэг <link
 	  linkend="x11-wm">ширээний орчнуудыг</link> суулгасны дараа 
 	  X11 ширээний орчныг <command>startx</command> тушаалыг ашиглан 
 	  ажиллуулж болно.</para>
 
 	<para>Зарим хэрэглэгчид уламжлалт текст нэврэлт хүлээх мөрнөөс илүү 
 	  X11 график нэвтрэлтийн дэлгэцийг илүүд үздэг. &xorg;-д зориулсан 
 	  <application>XDM</application>, <application>GNOME</application>-д 
 	  зориулсан <application>gdm</application> болон <application>KDE</application>-д
 	  зориулсан <application>kdm</application> (болон портын цуглуулга дахь 
 	  бусад) нь консол нэвтрэлт хүлээх мөрний оронд график нэвтрэх дэлгэцийн 
 	  боломжийг үндсэндээ бүрдүүлдэг. Амжилттай нэвтэрсний дараа хэрэглэгчид 
 	  график ширээний орчинг харуулдаг.</para>
 
 	<para>Тушаалын мөрний орчинд ачаалах үеийн дэлгэц нь нэвтрэлт хүлээх 
 	  мөрийг үзүүлэхээсээ өмнө ачаалах үеийн бүх мэдэгдлүүд болон эхлүүлэлтийн 
 	  мэдэгдлүүдийг нуух болно. X11 орчинд хэрэглэгчид нь тэдний танил 
 	  (&microsoft; &windows; эсвэл unix биш төрлийн) системийн эхлэлийг 
 	  харах болно.</para>
 
 	<sect4 id="boot-splash-function">
 	  <title>Ачаалах үеийн дэлгэцийн функц</title>
 
 	  <para>Ачаалах үеийн дэлгэцийн функц нь зөвхөн 256 өнгийн битмап 
 	    (<filename>.bmp</filename>) эсвэл ZSoft
 	    <acronym>PCX</acronym> (<filename>.pcx</filename>) файлуудыг 
 	    дэмждэг. Мөн зураг файлууд нь стандарт VGA адаптер дээр ажиллахын 
 	    тулд 320-ийг харьцах 200 пикселийн нягтралтай байх ёстой.</para>
 
 	  <para>1024-ийг харьцах 768 пикселийн максимум нягтрал хүртэлх илүү 
 	    том зургийг ашиглахын тулд &os;-д байдаг <acronym>VESA</acronym> дэмжлэгийг 
 	    идэвхжүүлэх хэрэгтэй. <acronym>VESA</acronym> модулийг систем 
 	    эхлэхэд ажиллуулж эсвэл <literal>VESA</literal> цөмийн тохиргоог 
 	    нэмж өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээж үүнийг идэвхжүүлж болно (<xref
 	    linkend="kernelconfig">-г үзнэ үү). <acronym>VESA</acronym> 
 	    дэмжлэг нь бүх дэлгэцийг бүрхэх ачаалах үеийн дэлгэцийн зургийг 
 	    харуулах боломжийг хэрэглэгчид олгодог.</para>
 
 	  <para>Ачаалах үеийн дэлгэцийг харуулагдаж байх үед гарын аль ч 
 	    товчлуурыг дарж болиулж болно.</para>
 
 	  <para>Ачаалах үеийн дэлгэцийн зураг нь анхдагчаар X11-ээс гаднах дэлгэц 
 	    амраагч болдог. Ашиглаагүй тодорхой хугацааны дараа дэлгэц нь уг 
 	    ачаалах үеийн дэлгэцийн зураг руу шилжиж тодоос бүр харанхуй болон 
 	    дахин дахин солигдон эргэлдэх болно. Энэ анхдагч дэлгэцийн зургийн
 	    (дэлгэц амраагч) төлвийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	    <literal>saver=</literal> мөрийг нэмэн өөрчилж болно. 
 	    <literal>saver=</literal> тохиргоо нь хэд хэдэн сонгож болох 
 	    дэлгэц амраагчтай бөгөөд тэдгээрийн бүрэн жагсаалтыг &man.splash.4; 
 	    гарын авлагын хуудаснаас олж болно. Анхдагч дэлгэц амраагч нь 
 	    <quote>warp</quote> гэж нэрлэгддэг. <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	    файлд заасан <literal>saver=</literal> тохиргоо нь зөвхөн 
 	    виртуал консолд хамаатай гэдгийг санаарай. Энэ нь X11 дэлгэцийн 
 	    менежерүүдэд ямар ч нөлөөгүй болно.</para>
 
 	  <para>Ачаахал үеийн дэлгэцийг идэвхжүүлсэн ч гэсэн ачаалагчийн тохиргооны 
 	    цэс болон тушаал хүлээн секунд гүйх үеийн мөр зэрэг ачаалагч дуудагчийн 
 	    мэдэгдлүүд нь ачаалах үед харуулагдсан хэвээр байх болно.</para>
 
 	  <para>Жишээ ачаалах үеийн дэлгэцийн файлуудыг <ulink
 	   url="http://artwork.freebsdgr.org/node/3/">http://artwork.freebsdgr.org</ulink>
 	   хаяг дахь галерейгаас татаж авч болно. <filename
 	      role="package">sysutils/bsd-splash-changer</filename> 
 	    портыг суулгаснаар ачаалах үеийн дэлгэцийн зургийг ачаалах 
 	    болгонд санамсаргүйгээр цуглуулгаас сонгож харуулах боломжтой 
 	    болно.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="boot-splash-enable">
 	  <title>Ачаалах үеийн дэлгэцийн функцыг идэвхжүүлэх</title>
 
 	  <para>Ачаалах үеийн дэлгэцийн (<filename>.bmp</filename>) эсвэл
 	    (<filename>.pcx</filename>) файлыг root хуваалт дээр жишээ нь 
 	    <filename class="directory">/boot</filename> санд байрлуулах 
 	    ёстой.</para>
 
 	  <para>Ачаалагчийн анхдагч дэлгэцийн (256 өнгө, 320-ийг харьцах 200 
 	    пиксел юм уу эсвэл түүнээс бага) нягтралын хувьд 
 	    <filename>/boot/loader.conf</filename> файл дараахийг агуулсан 
 	    байхаар засварлах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>splash_bmp_load="YES"
 bitmap_load="YES"
 bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable>"</programlisting>
 
 	  <para>1024-ийг харьцах 768 пикселийн максимум хүртэлх илүү том 
 	    видео нягтралуудын хувьд <filename>/boot/loader.conf</filename> файл 
 	    дараахийг агуулсан байхаар засварлах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>vesa_load="YES"
 splash_bmp_load="YES"
 bitmap_load="YES"
 bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable>"</programlisting>
 
 	  <para>Дээрх нь <filename><replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable></filename>-ийг 
 	    ачаалах үеийн дэлгэцдээ ашиглахыг зааж өгч байна. <acronym>PCX</acronym> 
 	    файл шаардлагатай үед дараах илэрхийллийг <literal>vesa_load="YES"</literal> 
 	    мөрийн хамтаар нягтралаас хамааруулан ашиглана.</para>
 
 	  <programlisting>splash_pcx_load="YES"
 bitmap_load="YES"
 bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.pcx</replaceable>"</programlisting>
 
 	  <para>Файлын нэр нь дээрх жишээ дээрх шиг заавал <quote>splash</quote>
 	    гэдгээр хязгаарлагдахгүй. 
 	    <filename><replaceable>splash_640x400</replaceable>.bmp</filename>
 	    эсвэл 
 	    <filename><replaceable>blue_wave</replaceable>.pcx</filename> зэрэг 
 	    дурын <acronym>BMP</acronym> эсвэл <acronym>PCX</acronym> төрлийн 
 	    байхад болох юм.</para>
 
 	  <para><filename>loader.conf</filename>-ийн зарим нэг сонирхолтой 
 	    тохиргоонуудыг дурдвал:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>beastie_disable="YES"</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ нь ачаалагчийн тохиргооны цэсийг харуулахгүй болгоно.
 		  Гэхдээ секунд гүйсэн тушаал хүлээх мөрийг харуусан хэвээр 
 		  байх болно. Ачаалагчийн тохиргооны цэсийг хаасан ч гэсэн 
 		  секунд гүйсэн тушаал хүлээх мөрөнд сонгосон сонголтын дагуу 
 		  систем ачаалах болно.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>loader_logo="beastie"</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ нь ачаалагчийн тохиргооны цэсний баруун талд 
 		  харуулагдах <quote>&os;</quote> гэсэн анхдагч үгийг 
 		  өмнөх хувилбаруудад байсан шиг өнгөт чөтгөрийн логогоор 
 		  солих болно.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.splash.4;, &man.loader.conf.5;, 
 	    болон &man.vga.4; гарын авлагын хуудаснуудаас үзнэ үү.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="boot-kernel">
     <title>Ачаалах үе дэх цөмийн харилцан үйлдэл</title>
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>ачаалалтын харилцан үйлдэл</secondary>
     </indexterm>
     
     <para>Цөм <link
 	linkend="boot-loader">дуудагч</link> (ихэнхдээ) эсвэл <link
 	linkend="boot-boot1">boot2</link>-ийн (дуудагчийг алгасан) 
 	тусламжтай дуудагдсаны дараа өөрийн ачаалалтын тугууд байгаа бол 
 	тэдгээрийг шалгаж өөрийн ажиллагааг шаардлагатай бол тохируулдаг.</para>
 
     <sect2 id="boot-kernel-bootflags">
       <indexterm>
         <primary>цөм</primary>
         <secondary>ачаалалтын тугууд</secondary>
       </indexterm>
       <title>Цөмйн ачаалалтын тугууд</title>
 
       <para>Энд илүү нийтлэг ачаалалтын тугуудыг дурдав:</para>
 
       <variablelist id="boot-kernel-bootflags-list">
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-a</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>цөмийг эхлүүлэх явцад root файлын систем болгон 
 		холбох төхөөрөмжийг асуух.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-C</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>CDROM-с ачаалах.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-c</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Ачаалалтын үеийн цөмийн тохируулга UserConfig-г 
 		ажиллуулах</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-s</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>нэг(ганц)-хэрэглэгчийн горим уруу ачаалах</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-v</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>цөмийн эхлэх үед илүү дэлгэрэнгүй байх</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <note>
 	<para>Өөр бусад ачаалалтын тугууд байдаг бөгөөд тэдгээрийн талаар 
 	илүү мэдээллийг &man.boot.8;-с уншина уу.</para></note>
     </sect2>
 
 <!--    <sect2 id="boot-kernel-userconfig">
       <title>UserConfig: Ачаалах үеийн цөмийн тохируулагч</title>
       
       <para> </para>
     </sect2> -->
   </sect1>
   
   <sect1 id="device-hints">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан  </contrib>
         </author>
       <!-- 18 OCT 2002 -->
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <indexterm>
       <primary>device.hints</primary>
     </indexterm>
     <title>Төхөөрөмжийн Сануулгууд</title>
 
-    <note><para>Энэ нь FreeBSD&nbsp;5.0 болон түүнээс хойшх боломж бөгөөд 
-	урдны хувилбаруудад байдаггүй.</para></note>
-
     <para>Системийн эхний эхлүүлэлтийн үеэр ачаалагч &man.loader.8; нь 
 	&man.device.hints.5; файлыг уншдаг. Энэ файл нь заримдаа 
 	<quote>device hints буюу төхөөрөмжийн сануулгууд</quote> ч гэгддэг 
 	цөмийн ачаалах мэдээлэл хувьсагчуудыг хадгалдаг. Эдгээр 
 	<quote>device hints буюу төхөөрөмжийн сануулгууд</quote> нь төхөөрөмжийг 
 	тохируулах зориулалтаар төхөөрөмжийн драйверуудад ашиглагддаг.</para>
       
     <para>Төхөөрөмжийн сануулгууд нь бас <link linkend="boot-loader">
 	3 дахь шатны ачаалагч дуудагчид</link> бас заагдаж өгч болдог. 
 	Хувьсагчуудыг <command>set</command> тушаалыг ашиглан нэмж, 
 	<command>unset</command> тушаалаар хасаж <command>show</command> 
 	тушаалаар үзэж болно. <filename>/boot/device.hints</filename> 
 	файлд тохируулагдсан хувьсагчууд энд бас өөрчлөгдөж дарагдан бичигдэж болно. 
 	Ачаалагч дуудагчид оруулж өгсөн төхөөрөмжүүдийн сануулгууд нь тогтмол биш 
 	бөгөөд дараа дахин ачаалах үед мартагддаг.</para>
 
     <para>Систем ачаалагдсаны дараа &man.kenv.1; тушаалыг ашиглаж бүх хувьсагчуудыг 
 	харуулж болно.</para>
 
     <para><filename>/boot/device.hints</filename> файлын синтакс нь мөр бүрт нэг хувьсагч байх бөгөөд  
 	стандарт чагт <quote>#</quote>-г тайлбар тэмдэглэгчээр ашигладаг. Мөрүүдийг 
 	дараах байдлаар бүтээдэг:</para>
 
     <screen><userinput>hint.driver.unit.keyword="<replaceable>value</replaceable>"</userinput></screen>
 
     <para>3 дахь шатны ачаалагч дуудагчийн синтакс нь:</para>
     <screen><userinput>set hint.driver.unit.keyword=<replaceable>value</replaceable></userinput></screen>
 
     <para><literal>driver</literal> нь төхөөрөмжийн драйверийн нэр, <literal>unit</literal> нь 
 	төхөөрөмжийн драйверийн нэгжийн дугаар, <literal>keyword</literal> нь сануулга түлхүүр үг юм. 
 	Түлхүүр үг нь дараах тохируулгуудаас тогтож болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><literal>at</literal>: төхөөрөмж холбогдсон шугамыг заана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>port</literal>: ашиглагдах <acronym>I/O</acronym>-ны эхлэх хаягийг заана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>irq</literal>: ашиглагдах тасалдал хүсэлтийн дугаарыг заана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>drq</literal>: DMA сувгийн дугаарыг заана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>maddr</literal>: төхөөрөмжийн эзэлж байгаа физик санах ойн хаягийг заана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>flags</literal>: төхөөрөмжийн хувьд төрөл бүрийн тугийн битүүдийг тохируулна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>disabled</literal>: хэрэв <literal>1</literal> гэж тохируулагдсан бол төхөөрөмж 
 	хаагдаж идэвхгүй болно.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Төхөөрөмжийн драйверууд нь энд жагсаагдсанаас илүү сануулгуудыг хүлээн авч (эсвэл шаардаж) 
 	болно, иймд гарын авлагын хуудсыг үзэхийг зөвлөж байна. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар 
 	&man.device.hints.5;, &man.kenv.1;, &man.loader.conf.5;, болон &man.loader.8; 
 	гарын авлагуудаас зөвлөгөө авна уу.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="boot-init">
     <indexterm>
       <primary><command>init</command></primary>
     </indexterm>
     <title>Init: Процесс хяналтын эхлүүлэлт</title>
 	
     <para>Цөм ачаалж дууссаны дараа <filename>/sbin/init</filename> эсвэл 
 	<command>loader</command>-д <envar>init_path</envar> хувьсагчид 
 	заагдсан програмын замд байрлах хэрэглэгчийн процесс &man.init.8;-д хяналтаа 
 	дамжуулдаг.</para>
 
     <sect2 id="boot-autoreboot">
       <title>Автомат дахин ачаалах дараалал</title>
       
       <para>Автомат дахин ачаалах дараалал нь систем дэх файлын системүүд 
 	бүрэн бүтэн байгаа эсэхийг шалгадаг. Хэрэв тэдгээр нь тийм биш бөгөөд 
 	&man.fsck.8; нь бүрэн бүтэн бус байдлыг засварлаж чадахгүй байгаа 
 	бол администраторуудад асуудлуудад шууд анхаарлаа хандуулах боломж 
 	олгох <link linkend="boot-singleuser">ганц-хэрэглэгчийн горим</link> 
 	уруу системийг оруулдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="boot-singleuser">
       <title>Ганц-хэрэглэгчийн горим</title>
       <indexterm><primary>ганц-хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>консол</primary></indexterm>
       
       <para>Энэ горимд <link
 	  linkend="boot-autoreboot">автомат дахин ачаалах дарааллын</link> 
 		дагуу эсвэл хэрэглэгч <option>-s</option> тохируулга 
 		ашиглан ачаалах эсвэл <command>loader</command>-д 
 		<envar>boot_single</envar> хувьсагчийг тохируулж орж болдог.</para>
 
       <para>Мөн &man.shutdown.8;-ийг дахин ачаалах (<option>-r</option>) 
 	эсвэл зогсоох (<option>-h</option>) тохируулгуудгүйгээр 
 	<link linkend="boot-multiuser">олон-хэрэглэгчийн горим</link>оос 
 	энэ горим уруу орж бас болно.</para>
 
       <para>Хэрэв системийн <literal>консол</literal> нь 
 	<literal>insecure буюу аюултай</literal> гэж 
 	<filename>/etc/ttys</filename>-д тохируулагдсан бол систем 
 	ганц-хэрэглэгчийн горимыг эхлүүлэхээсээ өмнө <username>root</username> нууц 
 	үгийг асуудаг.</para>
 
       <example id="boot-insecure-console">
 	<title><filename>/etc/ttys</filename> дахь аюултай консол</title>
 
 	<programlisting># name  getty                           type    status          comments
 #
 # If console is marked "insecure", then init will ask for the root password
 # when going to single-user mode.
 console none                            unknown off insecure</programlisting>
       </example>
 
       <note>
 	<para><literal>Аюултай</literal> консол гэдэг нь та өөрийн консол дахь физик 
 	аюулгүй байдлыг  аюултай гэж авч үзэн зөвхөн <username>root</username> 
 	нууц үгийг мэддэг хэн нэгэнд ганц хэрэглэгчийн горимыг ашиглуулахыг хүсч байгаа гэсэн үг 
 	бөгөөд та консолоо аюултайгаар ажиллуулахыг хүсч байна гэсэн үг биш юм. Тиймээс 
 	хэрэв та аюулгүй байдлыг хүсэж байгаа бол <literal>secure буюу аюулгүй</literal>г
 	биш <literal>insecure буюу аюултай</literal>г сонгоорой.</para>
       </note>
     </sect2>
     
     <sect2 id="boot-multiuser">
       <title>Олон-хэрэглэгчийн горим</title>
       <indexterm><primary>олон-хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
       
       <para>Хэрэв &man.init.8; таны файлын системийг цэгцтэйг мэдвэл 
 	эсвэл хэрэглэгч <link linkend="boot-singleuser">ганц-хэрэглэгчийн горим</link>д 
 	ажиллаад дууссаны дараа системийн эх үүсвэрийн тохиргоог эхлүүлдэг 
 	олон-хэрэглэгчийн горим уруу систем ордог.</para>
 
       <sect3 id="boot-rc">
       <indexterm><primary>rc файлууд</primary></indexterm>
 	<title>Эх үүсвэрийн тохиргоо (rc)</title>
 
 	<para>Эх үүсвэрийн тохиргооны систем нь 
 		<filename>/etc/defaults/rc.conf</filename> файлаас 
 		тохиргооны анхдагчууд болон системийн тусгайлсан нарийн зүйлүүдийг 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлаас уншиж дараа нь 
 		<filename>/etc/fstab</filename>-д дурдагдсан системийн 
 		файлын системүүдийг холбон сүлжээний үйлчилгээнүүд, бусад системийн 
 		дэмонуудыг эхлүүлэн төгсгөлд нь локал суулгагдсан багцуудын эхлүүлэх 
 		скриптүүдийг ажиллуулдаг.</para>
 
 	<para>&man.rc.8; гарын авлагын хуудас нь скриптүүдийг өөрсдийг нь шалгаж
 		эх үүсвэрийн тохиргооны системийн сайн зөвлөмж болдог.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="boot-shutdown">
     <title>Унтраах дараалал</title>
     <indexterm>
       <primary><command>shutdown</command></primary>
     </indexterm>
 
     <para>&man.shutdown.8;-р хянагдсан унтраалт хийгдэхэд 
 	&man.init.8; нь <filename>/etc/rc.shutdown</filename> 
 	скриптийг ажиллуулахыг оролдож дараа нь бүх процессууд уруу  
 	<literal>TERM</literal> дохио явуулах бөгөөд дараагаар нь 
 	хугацаандаа дуусаагүй процессууд уруу <literal>KILL</literal> 
 	дохио илгээдэг.</para>
 
     <para>Тэжээлийн удирдлагыг дэмждэг архитектурууд болон системүүд дээрх 
 	FreeBSD машиныг унтраахдаа тэжээлийг даруй унтраахын тулд 
 	зүгээр л <command>shutdown -p now</command> тушаалыг  
 	ашиглаарай. FreeBSD системийг дахин ачаалахдаа 
 	<command>shutdown -r now</command> тушаалыг ашиглана. 
 	&man.shutdown.8;-г ажиллуулахын тулд та <username>root</username> 
 	эсвэл <groupname>operator</groupname> бүлгийн гишүүн байх хэрэгтэй.
 	&man.halt.8; болон &man.reboot.8; тушаалууд бас ашиглагдаж болох бөгөөд 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар тэдгээрийн гарын авлагын хуудсууд болон 
 	&man.shutdown.8;-ы хуудсанд хандана уу.</para>
 
     <note>
       <para>Тэжээлийн удирдлага цөмд &man.acpi.4; дэмжлэг эсвэл тухайн модуль 
 	ачаалагдсан байхыг шаарддаг.</para>
     </note>
 
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
index 9ad4ff13f4..d42299b123 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
@@ -1,3108 +1,3108 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.244
+     Original revision 1.245
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="config-tuning">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Шерн</firstname>
 	<surname>Ли</surname>
 	<contrib>Хойно дурдсан заавар болон гарын авлага дээр тулгуурлан бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Майк</firstname>
 	<surname>Смит</surname>
 	<contrib>Зааврыг бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мэтт</firstname>
 	<surname>Диллон</surname>
 	<contrib>tuning(7)-г бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Тохиргоо ба Тааруулалт</title>
 
   <sect1 id="config-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>системийн тохиргоо</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>системийн оновчлол</primary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн чухал зүйлүүдийн нэг нь системийн тохиргоо юм.
 	Зөв системийн тохиргоо нь ирээдүйн шинэчлэлтүүдийн үед толгойн өвчин гаргахгүй  
 	байхад тусална. Энэ бүлэг &os; системийг тааруулахад хэрэглэгддэг зарим нэг 
 	параметрүүд болон тохиргооны процессийн талаар илүү тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Файлын системүүд болон хуваалтуудтай хэрхэн үр ашигтай ажиллах 
 		талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><filename>rc.conf</filename> тохиргоо болон 
 	<filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d</filename> эхлэлийн системүүдийн 
 	үндсүүд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний картыг хэрхэн тохиргоо болон тест хийх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний төхөөрөмж дээрээ виртуал хостууд хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><filename class="directory">/etc</filename> дэх төрөл бүрийн тохиргооны файлыг 
 	хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para><command>sysctl</command> хувьсагчуудыг ашиглан &os;-ийг 
 	хэрхэн тааруулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискний хурдан ажиллагааг хэрхэн тааруулах болон цөмийн хязгааруудыг 
 	хэрхэн өөрчлөх талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&unix; болон &os;-ийн үндсийг ойлгох (<xref
 	    linkend="basics">).</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Цөмийн тохиргоо/хөрвүүлэлтийн үндсүүдийн талаар ойлголттой байх 
 	  (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-initial">
     <title>Эхний Тохиргоо</title>
 
     <sect2>
       <title>Хуваалтын байрлал</title>
 
       <indexterm><primary>хуваалтын байрлал</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/etc</filename></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/var</filename></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/usr</filename></primary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Үндсэн Хуваалтууд</title>
 
 	<para>&man.bsdlabel.8; болон &man.sysinstall.8; ашиглан файлын 
 	системүүдийг байрлуулахдаа хатуу хөтлөгчүүд өгөгдлийг дотоод замуудаас 
 	илүү гаднах замуудаас хурдан шилжүүлдгийг санаарай.
 	Тиймээс жижиг, байнга ханддаг файлын системүүд хөтлөгчийн гадна тал уруу ойрхон 
 	байх ёстой бөгөөд <filename class="directory">/usr</filename> зэрэг том хуваалтууд 
 	дискийн дотор тал уруу байх хэрэгтэй. Хуваалтуудыг иймэрхүү дарааллаар байрлуулах нь 
 	зөв юм: root, swap, <filename class="directory">/var</filename>, 
 	<filename class="directory">/usr</filename>.</para>
 
 	<para><filename class="directory">/var</filename> хуваалтын хэмжээ төлөвлөсөн машины хэрэглээг 
 	тусгадаг. 
 	<filename class="directory">/var</filename> файлын систем нь шуудангийн хайрцгууд, бүртгэлийн файлууд, 
 	болон принтерийн spool агуулдаг. Шуудангийн хайрцгууд болон бүртгэлийн 
 	файлууд хичнээн хэрэглэгч байгаа болон ямар хугацаанд бүртгэлийн файлууд байхаас 
 	хамаараад төсөөлөшгүй хэмжээнд хүртэл ихсэж болдог. Ихэнх хэрэглэгчдийн хувьд 
 	<filename class="directory">/var</filename>-д нэг гигабайт сул зай байхад хангалттай байдаг.</para>
 
 	<note>
 	  <para><filename class="directory">/var/tmp</filename>-д ихээхэн хэмжээний дискийн зай 
 	    шаардагддаг цөөхөн тохиолдол байдаг. Шинэ програм хангамжийг &man.pkg.add.1; 
 	    ашиглан суулгахад багцлах хэрэгслүүд багцын түр зуурын хуулбарыг 
 	    <filename class="directory">/var/tmp</filename>-д задалдаг. <filename class="directory">/var/tmp</filename>-д 
 	    хангалттай дискийн чөлөөтэй зай байхгүй бол <application>Firefox</application> 
 	    эсвэл <application>OpenOffice</application> зэрэг томоохон програм хангамжийн 
 	    багцуудыг суулгахад төвөгтэй байж болох юм.</para>
 	</note>
 
 	<para><filename class="directory">/usr</filename> хуваалт &man.ports.7; цуглуулга (байлгахыг зөвлөдөг), 
 	болон эх код (заавал биш) зэрэг системийг дэмжихэд шаардлагатай ихэнх файлуудыг агуулдаг.
 	Портууд болон үндсэн системийн эхүүдийг суулгалтын үед сонгох боломжтой боловч бид энэ 
 	хуваалтад хамгийн багаар бодоход 2 гигабайт байхыг зөвлөдөг.</para>
 
 	<para>Хуваалтын хэмжээг сонгохдоо зайн шаардлагыг бодох хэрэгтэй. Нэг хуваалт нь 
 	бараг л ашиглагдахгүй байхад нөгөө нь зайгүй болж байх нь асуудал юм.</para>
 
 	<note><para>&man.sysinstall.8;-ийн  <literal>Auto-defaults</literal> 
 	хуваалтын хэмжээг өгөгч нь заримдаа <filename class="directory">/var</filename> болон 
 	<filename class="directory">/</filename> хуваалтуудад боломжоос бага хэмжээг сонгодгийг 
 	зарим хэрэглэгчид олсон байна. Хуваалтыг ухаалгаар харамгүй хийгээрэй.</para></note>
       </sect3>
 
       <sect3 id="swap-design">
 	<title>Swap Хуваалт</title>
 
 	<indexterm><primary>swap хэмжээ нэмэх</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>swap хуваалт</primary></indexterm>
 
 	<para>Swap хуваалтын хэмжээ системийн санах ойг  (RAM) хоёр дахин авсан 
 	хэмжээтэй байх ёстой. Жишээлбэл машин 128&nbsp;мегабайт санах ойтой 
 	бол swap файл 256&nbsp;мегабайт байх ёстой. Бага санах ойтой системүүд 
 	их swap-тай бол илүү хурдан ажиллаж болох юм. 256&nbsp;мегабайтаас бага 
 	swap-ийг хэрэглэхийг зөвлөдөггүй бөгөөд санах ойн өргөтгөл хэрэгтэй. Цөмийн 
 	VM хуудаслах алгоритмууд нь багаар бодоход гол санах ойг хоёр дахин авсантай 
 	тэнцэх  swap хуваалттай байх үед хамгийн хурдан ажиллахаар тааруулагдсан 
 	байдаг. Хэтэрхий бага swap тохируулах нь VM хуудас скан хийх кодыг үр 
 	ашиггүйтэлд хүргэж илүү санах ой хожим нэмэхэд асуудал үүсгэж болох юм.</para>
 
 	<para>Олон SCSI дискнүүд бүхий (эсвэл олон IDE дискнүүд өөр өөр хянагчууд дээр 
 	ажиллаж байгаа) томоохон системүүдэд swap-ийг хөтлөгч болгон дээр (4 хөтлөгч хүртэл) 
 	тохируулахыг зөвлөдөг. Swap хуваалтууд нь ойролцоогоор адилхан хэмжээний 
 	байх шаардлагатай. Цөм дурын хэмжээтэй ажиллаж чадах боловч дотоод өгөгдлийн 
 	бүтцүүд хамгийн том swap хуваалтыг 4 дахин авсантай адил хэмжээгээр 
 	томрох боломжтой. Swap хуваалтуудыг ойролцоогоор адил хэмжээтэй байлгах нь 
 	swap зайг дискнүүдийн дагуу оновчтойгоор судал үүсгэх боломжийг цөмд олгодог. 
 	Swap их ашиглагддаггүй байсан ч гэсэн том swap хэмжээ байж болно.
 	Хүчээр дахин ачаалагдах үед дагаж хаагдсан програмаас өгөгдлийг сэргээх нь 
 	амархан байж болох юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Яагаад Хуваах хэрэгтэй гэж?</title>
 
 	<para>Зарим хэрэглэгчид ганц том хуваалт байхад болно гэж боддог, 
 	гэхдээ энэ нь яагаад буруу болох хэд хэдэн шалтгаан бий. 
 	Нэгдүгээрт хуваалт болгон өөр өөр ажиллагааны шинж чанаруудтай бөгөөд 
 	тэдгээрийг тусгаарласнаар файлын системийг тэдгээрт тааруулах боломжийг 
 	олгодог. Жишээ нь root болон <filename class="directory">/usr</filename> 
 	хуваалтууд байнга бичигдэхээсээ илүү ихэвчлэн уншигддаг. 
 	Харин уншилт болон бичилт <filename class="directory">/var</filename> болон 
 	<filename class="directory">/var/tmp</filename>-д байнга хийгддэг.</para>
 
 	<para>Системийг зөв хувааснаар ачаалалтай хуваалтуудад хийсэн жижиг 
 	бичилтээр гарсан хэсэглэлт илүүдэж байнга уншигддаг хуваалтууд уруу 
 	хальдаггүй. Бичилт-ачаалсан хуваалтуудыг дискний ирмэг уруу байрлуулах нь 
 	бичилт ихэвчлэн хийгддэг хуваалтууд дахь  I/O ажиллагааг хурдасгадаг.
 	Том хуваалтуудад I/O-н хурдан ажиллагаа  хэрэгтэй байж болох ч  
 	тэдгээрийг дискний ирмэг уруу илүүтэй ойртуулах нь 
 	<filename class="directory">/var</filename>-ийг ирмэг уруу шилжүүлснээс илүү 
 	мэдэгдэхүйц хурдан ажиллагаанд хүргэхгүй. Эцэст нь найдвартай байдлыг бодох 
 	ёстой. Ихэвчлэн уншигддаг, жижиг, цэвэрхэн root хуваалт  хэцүү сүйрэл 
 	болоход  сэргэх боломж нь хамаагүй илүү  байна.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-core-configuration">
     <title>Гол Тохиргоо</title>
 
     <indexterm>
       <primary>rc файлууд</primary>
       <secondary><filename>rc.conf</filename></secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Системийн тохиргооны мэдээлэл <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	дотор байдаг. Энэ файл нь   өргөн хүрээний, зарчмын хувьд системийг эхлэх 
 	үед системийг тохируулахад ашиглагддаг тохиргооны мэдээллүүдээс тогтоно.
 	Үүний нэр нь шууд утгыг тодорхойлно; энэ нь  <filename>rc*</filename> 
 	файлуудад зориулсан тохиргооны мэдээлэл юм.</para>
 
     <para>Администратор  
 	<filename>/etc/defaults/rc.conf</filename>-ийн анхдагч утгуудыг 
 	<filename>rc.conf</filename> файлд өөрчилж оруулах хэрэгтэй. 
 	Анхдагчуудын файл <filename class="directory">/etc</filename> уруу хуулагдах ёсгүй - 
 	энэ нь жишээ биш анхдагч утгуудыг агуулдаг. Бүх системийн холбогдолтой 
 	өөрчлөлтүүд <filename>rc.conf</filename> файлд өөрт нь хийгдэх 
 	ёстой.</para>
 
     <para>Удирдлагын нэмэлт ачааллыг байнга бага байлгахын тулд сайт дагуух тохиргоог 
 	системийн тусгайлсан тохиргооноос тусгаарлах хэд хэдэн стратеги кластер хийгдсэн 
 	програмуудад байж болох юм. Сайтын дагуух тохиргоог 
 	<filename>/etc/rc.conf.site</filename> зэрэг өөр файлд байрлуулж 
 	дараа нь энэ файлыг зөвхөн системийн тусгайлсан мэдээллийг агуулдаг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename>-д оруулахыг 
 	зөвлөдөг.</para>
 
     <para><filename>rc.conf</filename> нь &man.sh.1;-ээр уншигддаг болохоор 
 	үүнийг хийхэд амархан байна.  Жишээ нь:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>rc.conf:</para>
 <programlisting>	. /etc/rc.conf.site
 	hostname="node15.example.com"
 	network_interfaces="fxp0 lo0"
 	ifconfig_fxp0="inet 10.1.1.1"</programlisting></listitem>
       <listitem><para>rc.conf.site:</para>
 <programlisting>	defaultrouter="10.1.1.254"
 	saver="daemon"
 	blanktime="100"</programlisting></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дараа нь <filename>rc.conf.site</filename> файл 
 	систем болгонд <command>rsync</command> эсвэл адил 
 	програмаар түгээгдэж болох бөгөөд харин 
 	<filename>rc.conf</filename> файл нь өөр өөр хэвээр байх болно.</para>
 
     <para>&man.sysinstall.8; эсвэл <command>make world</command> ашиглан 
 	системийг шинэчлэхэд <filename>rc.conf</filename> файлыг 
 	дарж бичихгүй, тэгэхээр системийн тохиргооны мэдээлэл хаягдахгүй.</para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-appconfig">
     <title>Програмын Тохиргоо</title>
 
     <para>Ерөнхийдөө суулгасан програмууд нь өөрийн дүрэм гэх мэт онцлогтой өөр өөрийн 
 	тохиргооны файлуудтай байдаг. Эдгээр файлуудыг багц удирдах хэрэгслүүдээр 
 	амархан олж удирдаж болохоор үндсэн системээс тусад нь байлгах нь чухал юм.</para>
 
     <indexterm><primary>/usr/local/etc</primary></indexterm>
 
     <para>Ерөнхийдөө эдгээр файлууд нь <filename class="directory">/usr/local/etc</filename> 
 	дотор суулгагддаг. Програм их олон тооны тохиргооны файлуудтай тохиолдолд  
 	тэдгээрийг агуулж дэд сан үүсгэгдэнэ.</para>
 
     <para>Ихэнхдээ порт эсвэл багц суухад жишээ тохиргооны файлууд бас суудаг. 
 	Эдгээр нь ихэнхдээ <filename>.default</filename> дагавраар 
 	танигддаг. Хэрэв програмын хувьд тохиргооны файлууд байхгүй байвал 
 	тэдгээрийг <filename>.default</filename> файлуудыг хуулж үүсгэнэ.</para>
 
     <para>Жишээ нь <filename class="directory">/usr/local/etc/apache</filename> санд 
 	байгаа файлуудыг үзье:</para>
 
 <literallayout class="monospaced">-rw-r--r--  1 root  wheel   2184 May 20  1998 access.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2184 May 20  1998 access.conf.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   9555 May 20  1998 httpd.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   9555 May 20  1998 httpd.conf.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel  12205 May 20  1998 magic
 -rw-r--r--  1 root  wheel  12205 May 20  1998 magic.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2700 May 20  1998 mime.types
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2700 May 20  1998 mime.types.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   7980 May 20  1998 srm.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   7933 May 20  1998 srm.conf.default</literallayout>
 
     <para>Файлын хэмжээнүүд нь зөвхөн <filename>srm.conf</filename> файл 
 	өөрчлөгдсөнийг харуулж байна. <application>Apache</application> 
 	портын дараагийн шинэчлэл энэ өөрчлөгдсөн файлыг дарж хуулахгүй.</para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-starting-services">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Том</firstname>
 	<surname>Рөүдс</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэх нь</title>
 
     <indexterm><primary>үйлчилгээнүүд</primary></indexterm>
 
     <para>Олон хэрэглэгчид Портуудын Цуглуулгаас гуравдагч програм хангамжуудыг 
 	&os; дээр суулгахаар сонгодог. Ихэнх тохиолдолд програм хангамжийг 
 	систем ачаалахад эхлүүлэхээр тохируулах шаардлагатай байж болох юм. 
 	<filename role="package">mail/postfix</filename> эсвэл 
 	<filename role="package">www/apache13</filename> 
 	зэрэг үйлчилгээнүүд нь системийг ачаалахад эхлүүлж болох програм 
 	хангамжийн багцуудын зөвхөн хоёрхон жишээ юм. Энэ хэсэгт гуравдагч 
 	програм хангамжийг ажиллуулах процедурын талаар тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>&os; дээр &man.cron.8; зэрэг ихэнх үйлчилгээнүүд системийн эхлүүлэх 
 	скриптүүдийн тусламжтай эхэлдэг. Эдгээр скриптүүд &os; эсвэл 
 	үйлдвэрлэгчийн хувилбараас хамааран өөр өөр байна; гэхдээ хамгийн чухал 
 	авч үзэх зүйл нь тэдгээрийн эхлэх тохиргоог энгийн эхлүүлэх скриптүүдээр хийх 
 	боломжтой явдал юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Програмын Өргөтгөсөн Тохиргоо</title>
 
       <para>Одоогийн &os;-ийн <filename>rc.d</filename>-г агуулдаг нь 
 	програмын эхлүүлэх тохиргоог илүү хялбар, боломжтой болгосон. 
 	<link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> хэсэгт 
 	хэлэлцсэн түлхүүр үгүүдийг ашиглан програмууд жишээ нь 
 	<acronym>DNS</acronym> зэрэг зарим үйлчилгээнүүдийн дараа 
 	ажиллахаар тохируулагдаж болно; эхлүүлэх скриптүүдэд хатуугаар 
 	бичигдсэн тугуудын оронд <filename>rc.conf</filename>-оор  
 	нэмэлт тугуудыг өгөхийг зөвшөөрч болох гэх мэт.
 	Үндсэн скрипт дараах байдлаар харагдаж болно:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # PROVIDE: utility
 # REQUIRE: DAEMON
 # KEYWORD: shutdown
 
 . /etc/rc.subr
 
 name="utility"
 rcvar=`set_rcvar`
 command="/usr/local/sbin/utility"
 
 load_rc_config $name
 
 #
 # DO NOT CHANGE THESE DEFAULT VALUES HERE
 # SET THEM IN THE /etc/rc.conf FILE
 #
 utility_enable=${utility_enable-"NO"}
 utility_pidfile=${utility_pidfile-"/var/run/utility.pid"}
 
 pidfile="${utility_pidfile}"
 
 run_rc_command "$1"</programlisting>
 
       <para>Энэ скрипт нь өгөгдсөн <application>utility</application>-г 
 	<literal>DAEMON</literal> псевдо үйлчилгээний дараа ажиллуулахаар 
 	тохируулагдсан. Мөн <acronym>PID</acronym>, эсвэл процессийн 
 	<acronym>ID</acronym> файлыг заах болон дагах аргыг бас хангадаг.</para>
 
       <para>Энэ програм дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд оруулж болно:</para>
 
       <programlisting>utility_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Энэхүү арга нь тушаалын мөрийн нэмэлт өгөгдлүүдийг илүү хялбараар 
 	удирдах боломжийг зөвшөөрдөг бөгөөд <filename>/etc/rc.subr</filename> 
 	дахь анхдагч функцуудыг оруулах, &man.rcorder.8; хэрэгсэлтэй нийцтэй байх, 
 	болон <filename>rc.conf</filename> файлын тусламжтай хялбараар 
 	тохиргоо хийх боломжийг бас хангадаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэхийн тулд үйлчилгээнүүдийг ашиглах нь</title>
 
       <para><acronym>POP</acronym>3 сервер дэмонууд, 
 	<acronym>IMAP</acronym> зэрэг бусад үйлчилгээнүүд &man.inetd.8; 
 	ашиглан эхэлж болдог.  Энэ нь Портуудын Цуглуулгаас 
 	<filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд нэмэгдэх мөр бүхий эсвэл 
 	одоогийн байгаа мөрүүдийн нэгнээс тайлбарыг болиулж идэвхжүүлдэг үйлчилгээний 
 	хэрэгслийг суулгаснаар хэрэгждэг. 
 	<application>inetd</application> болон түүний тохиргоотой ажиллах 
 	талаар <link linkend="network-inetd">inetd</link> хэсэгт гүнзгий  
 	тайлбарласан байгаа болно.</para>
 
       <para>Зарим тохиолдолд &man.cron.8; ашиглан системийн үйлчилгээнүүдийг 
 	эхлүүлэх нь илүү ашигтай байж болох юм. Энэ арга нь хэд хэдэн давуу талуудтай 
 	бөгөөд учир нь <command>cron</command> эдгээр процессуудыг 
 	<filename>crontab</filename>-н файлын эзэмшигчийн эрхээр ажиллуулдаг. 
 	Энэ нь ердийн хэрэглэгчдэд зарим програмуудыг эхлүүлж ажиллагааг хангах боломжийг 
 	олгодог.</para>
 
       <para><command>cron</command> хэрэгсэл <literal>@reboot</literal> 
 	гэсэн бусдад байхгүй боломжийг олгодог бөгөөд цаг хугацааг заах хэсэгт ашиглагдах  
 	боломжтой. Энэ нь системийг эхлүүлэх явцад &man.cron.8; эхлэх үед тухайн 
 	ажлыг ажиллуулдаг.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-cron">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Том</firstname>
 	<surname>Рөүдс</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	<!-- 20 May 2003 -->
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title><command>cron</command> хэрэгслийг тохируулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>cron</primary>
       <secondary>тохиргоо</secondary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн ашигтай хэрэгслүүдийн нэг нь &man.cron.8; юм. 
 	<command>cron</command> хэрэгсэл ард ажилладаг бөгөөд 
 	<filename>/etc/crontab</filename> файлыг байнга шалгаж 
 	байдаг. <command>cron</command> хэрэгсэл 
 	<filename class="directory">/var/cron/tabs</filename> сангаас шинэ 
 	<filename>crontab</filename> файлуудыг бас шалгадаг.
 	Эдгээр <filename>crontab</filename> файлууд нь тусгай функцуудыг 
 	агуулдаг бөгөөд эдгээрийг <command>cron</command> тодорхой хугацаанд 
 	ажиллуулах ёстой байдаг.</para>
 
     <para><command>cron</command> хэрэгсэл системийн crontab болон хэрэглэгчийн 
 	crontab гэсэн хоёр төрлийн тохиргооны файлыг ашигладаг. Энэ хоёр хэлбэршилтийн 
 	зөвхөн ялгаа нь зургаа дахь талбар юм. Системийн crontab дээрх зургаа дахь 
 	талбар нь тушаалыг ажиллуулах хэрэглэгчийн нэр байдаг. Энэ нь системийн crontab-ийг 
 	ямар ч хэрэглэгчийн эрхээр тушаалуудыг ажиллуулах боломж олгодог. Хэрэглэгчийн 
 	crontab дээрх зургаа дахь талбар нь ажиллуулах тушаал бөгөөд бүх тушаалууд нь 
 	crontab-ийг үүсгэсэн хэрэглэгчийн эрхээр ажилладаг; энэ нь аюулгүй байдлын 
 	нэг чухал боломж юм.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэглэгчийн crontab-ууд нь хэрэглэгчдэд <username>root</username> 
 	эрхийн шаардлагагүйгээр бодлогуудыг  цагийн хуваариар ажиллуулах боломж олгодог. 
 	Хэрэглэгчийн crontab дахь тушаалууд нь crontab-ийг эзэмшиж байгаа хэрэглэгчийн 
 	эрхээр ажилладаг.</para>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгч бас бусад хэрэглэгчийн нэгэн адил 
 	хэрэглэгчийн crontab-тай байж болно. Энэ нь <filename>/etc/crontab</filename>-аас  
 	(системийн crontab) өөр байна. Системийн crontab байдаг учраас 
 	<username>root</username> хэрэглэгчийн хувьд ихэнхдээ хэрэглэгчийн crontab 
 	шаардлагагүй байдаг.</para>
     </note>
 
     <para><filename>/etc/crontab</filename> файлыг (системийн crontab) харцгаая:</para>
 
 
     <programlisting># /etc/crontab - root's crontab for &os;
 #
 # &dollar;&os;: src/etc/crontab,v 1.32 2002/11/22 16:13:39 tom Exp &dollar;
 # <co id="co-comments">
 #
 SHELL=/bin/sh
 PATH=/etc:/bin:/sbin:/usr/bin:/usr/sbin <co id="co-env">
 HOME=/var/log
 #
 #
 #minute	hour	mday	month	wday	who	command <co id="co-field-descr">
 #
 #
 */5	*	*	*	*	root	/usr/libexec/atrun <co id="co-main">
 </programlisting>
 
     <calloutlist>
       <callout arearefs="co-comments">
 	<para>&os;-ийн ихэнх тохиргооны файлуудын адил <literal>#</literal> тэмдэгт 
 	тайлбарыг илэрхийлнэ. Тайлбарыг хүсэж байгаа үйлдэл нь юу болох яагаад хийгдэж 
 	байгааг сануулах зорилгоор файлд тавьж болдог. Тайлбаруудыг тушаал байгаа мөрд 
 	хийж болохгүй бөгөөд ингэсэн тохиолдолд тушаалын хэсэг мэтээр ойлгогдоно; тэдгээр нь 
 	шинэ мөрөнд байх ёстой. Хоосон мөрүүдийг тооцохгүй.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-env">
 	<para>Эхлээд орчин тодорхойлогдох шаардлагатай. Тэнцүүгийн (<literal>=</literal>) 
 	тэмдэг орчны тохиргоог тодорхойлоход ашиглагддаг бөгөөд энэ жишээн дээр 
 	<envar>SHELL</envar>,<envar>PATH</envar>, болон <envar>HOME</envar> 
 	тохируулгуудад ашиглагдаж байна. Хэрэв бүрхүүлийн мөрийг орхисон бол  
 	<command>cron</command> анхдагч болох <command>sh</command>-ийг ашигладаг. 
 	Хэрэв <envar>PATH</envar> хувьсагчийг  орхисон бол ямар ч анхдагч ашиглагдахгүй бөгөөд 
 	файлын байрлалууд абсолют байх хэрэгтэй. Хэрэв <envar>HOME</envar> мөрийг 
 	орхисон бол <command>cron</command> ажиллуулж байгаа хэрэглэгчийн гэрийн санг 
 	ашигладаг.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-field-descr">
 	<para>Энэ мөр нь нийт долоон талбарыг тодорхойлдог. Энд жагсаагдсан утгууд нь 
 	<literal>minute</literal>, <literal>hour</literal>,
 	<literal>mday</literal>, <literal>month</literal>, 
 	<literal>wday</literal>,
 	<literal>who</literal>, болон <literal>command</literal> юм. 
 	Эдгээрийг нэрээс нь харахад ойлгомжтой. <literal>minute</literal> нь тушаал 
 	ажиллах минутаар илэрхийлэгдсэн хугацаа. <literal>hour</literal> нь 
 	<literal>minute</literal>-ын адил тохируулга бөгөөд цагаар илэрхийлэгддэг. 
 	<literal>mday</literal> нь сарын өдрийг заана. 
 	<literal>month</literal> нь <literal>hour</literal> болон 
 	<literal>minute</literal>-тай адил бөгөөд сарыг зааж өгнө.
 	<literal>wday</literal> тохируулга нь долоо хоногийн 
 	өдрийг заана. Эдгээр бүх талбарууд нь тоон утга байх ёстой бөгөөд хорин дөрвөн 
 	цагийг дагадаг. <literal>who</literal> талбар нь тусгай бөгөөд зөвхөн 
 	<filename>/etc/crontab</filename> файлд байдаг. Энэ талбар нь аль 
 	хэрэглэгчийн эрхээр тушаал ажиллахыг заадаг. Хэрэглэгч өөрийн 
 	<filename>crontab</filename> файлыг суулгах үед энэ тохируулга байдаггүй.
 	Эцэст нь <literal>command</literal> тохируулга жагсаагддаг. Энэ нь 
 	сүүлийн талбар бөгөөд ажиллуулах тушаалд зориулагдсан байх ёстой.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-main">
 	<para>Энэ сүүлийн мөр нь дээр дурдсан утгуудыг тодорхойлдог. Энд бид 
 	хэд хэдэн <literal>*</literal> тэмдэгтүүд дараалсан <literal>*/5</literal> 
 	гэсэн жагсаалт байгааг анзаарах хэрэгтэй. Эдгээр <literal>*</literal> 
 	тэмдэгтүүд нь <quote>эхний-эцсийн</quote> гэсэн үг бөгөөд 
 	<emphasis>үргэлж</emphasis> гэж ойлгогдож болно. Тэгвэл энэ мөрөөс 
 	үзэхэд <command>atrun</command> тушаал нь <username>root</username> 
 	эрхээр 5 минут тутам аль өдөр сар байгаагаас үл хамааран ажиллана. 
 	<command>atrun</command> тушаалын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.atrun.8; гарын авлагаас үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Тушаалууд тэдгээрт өгч болох дурын тооны тугуудтай байж болно; гэхдээ 
 	олон мөр болон уртассан тушаалууд урагшаа ташуу <quote>\</quote> үргэлжлүүлэх 
 	тэмдэгтээр хуваагдсан байх ёстой.</para>
       </callout>
     </calloutlist>
 
     <para>Энэ нь <filename>crontab</filename> файл болгоны хувьд үндсэн тохиргоо  
 	байна, гэхдээ нэг зүйл нь үүнээс өөр байна. Хэрэглэгчийг заадаг зургаа дахь талбар 
 	нь зөвхөн системийн <filename>/etc/crontab</filename> файлд байна. 
 	Энэ талбарыг хэрэглэгчийн <filename>crontab</filename> файлуудын хувьд 
 	орхих хэрэгтэй.</para>
 
 
     <sect2 id="configtuning-installcrontab">
       <title>Crontab суулгах нь</title>
 
       <important>
       <para>Та энд тайлбарласан процедурыг ашиглан системийн crontab-ийг засаж/суулгах 
 	шаардлагагүй. Зүгээр л өөрийн дуртай засварлагчийг ашигла: 
 	<command>cron</command> хэрэгсэл файл өөрчлөгдсөнийг мэдээд тэр даруй 
 	шинэчлэгдсэн хувилбарыг ашиглаж эхэлнэ. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<ulink url="&url.books.faq;/admin.html#ROOT-NOT-FOUND-CRON-ERRORS">
 	Энэ БХА-ын оруулгаас</ulink> үзнэ үү.</para>
       </important>
 
       <para>Хэрэглэгчийн бичсэн шинэ <filename>crontab</filename> файлыг суулгахын тулд 
 	эхлээд өөрийн дуртай засварлагчийг ашиглаад зөв хэлбэршилттэй файл үүсгээд дараа нь 
 	<command>crontab</command> хэрэгслийг ашигла. 
 	Хамгийн их ашиглагддаг тушаал бол:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>crontab crontab-file</userinput></screen>
       
       <para>Энэ жишээн дээрх <filename>crontab-file</filename> нь 
 	урд нь үүсгэгдсэн <filename>crontab</filename>-ийн файлын нэр юм.</para>
 
       <para>Суулгасан <filename>crontab</filename> файлуудыг үзүүлдэг 
 	тохируулга бас байдаг: <option>-l</option> тохируулгыг 
 	<command>crontab</command> уруу өгч ажиллуулаад гарах үр дүнг 
 	хараарай.</para>
 
       <para>Өөрийн crontab файлыг загвар ашиглалгүйгээр эхнээс нь эхлүүлэхийг хүссэн 
 	хэрэглэгчдэд зориулсан <command>crontab -e</command> тохируулга байдаг. 
 	Энэ нь сонгосон засварлагчийг хоосон файлтай ажиллуулдаг. Файл хадгалагдсаны 
 	дараа автоматаар <command>crontab</command> тушаалаар суулгагддаг.
       </para>
       
       <para>Хэрэв та дараа нь өөрийн хэрэглэгчийн <filename>crontab</filename>-ийг 
 	бүр мөсөн устгахыг хүсвэл <command>crontab</command>-ийг <option>-r</option>
 	тохируулгатай ашиглаарай.
       </para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-rcd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <!-- 16 May 2003 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>&os; дээр rc ашиглах нь</title>
 
     <para>2002 онд &os; системийг эхлүүлэхэд зориулж NetBSD-ийн 
 	<filename>rc.d</filename> системийг оруулсан. Хэрэглэгчид 
 	<filename class="directory">/etc/rc.d</filename> сан доторх файлуудыг 
 	анзаарах хэрэгтэй. Эдгээр файлуудын ихэнх нь 
 	<option>start</option>, <option>stop</option>,
       	болон <option>restart</option> тохируулгуудаар хянагддаг 
 	үндсэн үйлчилгээнүүд байдаг. Жишээ нь &man.sshd.8; нь 
 	дараах тушаалаар дахин эхлэж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd restart</userinput></screen>
 
     <para>Энэ процедур нь бусад үйлчилгээнүүдийн адил юм. Мэдээж 
 	үйлчилгээнүүд ихэнхдээ автоматаар &man.rc.conf.5;-д зааснаар ачаалах үед 
 	эхэлдэг. Жишээ нь Сүлжээний Хаяг Хөрвүүлэх дэмонг эхлэх үед ажиллуулахаар 
 	нээх нь амархан бөгөөд <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	дараах мөрийг нэмдэг:</para>
 
     <programlisting>natd_enable="YES"</programlisting>
 
     <para>Хэрэв <option>natd_enable="NO"</option> мөр аль хэдийн 
 	байвал <option>NO</option>-ийг <option>YES</option> 
 	болгож өөрчлөөрэй. rc скриптүүд өөр бусад хамааралтай 
 	үйлчилгээнүүдийг дараагийн дахин ачаалалтын үеэр доор 
 	тайлбарласны дагуу автоматаар ачаалдаг.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> систем нь үндсэндээ 
 	системийн эхлэх/унтрах үеэр үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэх/зогсоох зорилготой 
 	бөгөөд стандарт <option>start</option>,
       <option>stop</option> болон <option>restart</option>
 	тохируулгууд нь зөвхөн <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийн харгалзах 
 	хувьсагчууд заагдсан үед өөрийн үйлдлийг гүйцэтгэдэг.
 	Жишээ нь дээр дурдсан  <command>sshd restart</command> тушаал 
 	нь <filename>/etc/rc.conf</filename>-д  
 	<varname>sshd_enable</varname> хувьсагч <option>YES</option> 
 	гэсэн тохиолдолд зөвхөн ажиллана. <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	байгаа тохируулгаас үл хамааран үйлчилгээг <option>start</option>, 
 	<option>stop</option> эсвэл <option>restart</option> хийхийн 
 	тулд тушаалууд <quote>one</quote> угтвартай байх шаардлагатай.
 	Жишээ нь <command>sshd</command>-г <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	дахь тохиргооноос үл хамааран дахин эхлүүлэхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd onerestart</userinput></screen>
 
     <para>Тохирох <filename>rc.d</filename> скриптийг <option>rcvar</option> 
 	тохируулгатай ажиллуулж <filename>/etc/rc.conf</filename>-д үйлчилгээ  
 	нээгдсэн эсэхийг амархан шалгадаг. Тиймээс администратор 
 	<command>sshd</command>-г <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	нээгдсэн эсэхийг дараах тушаалыг ажиллуулж шалгаж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd rcvar</userinput>
 # sshd
 $sshd_enable=YES</screen>
 
     <note>
       <para>Хоёр дахь мөр (<literal># sshd</literal>) нь 
 	<username>root</username> консолынх биш <command>sshd</command> 
 	тушаалын гаргасан үр дүн юм.</para>
     </note>
 
     <para>Үйлчилгээг ажиллах байгаа эсэхийг шалгах <option>status</option> 
 	тохируулга байдаг. Жишээ нь <command>sshd</command> эхэлсэн эсэхийг 
 	шалгахдаа:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd status</userinput>
 sshd is running as pid 433.</screen>
 
     <para>Зарим тохиолдолд үйлчилгээг <option>reload</option> хийх бас боломжтой 
 	байдаг. Энэ нь үйлчилгээг өөрийн тохиргооны файлуудыг дахин уншихыг зааж 
 	үйлчилгээ уруу дохио шидэхийг оролддог. Ихэнх тохиолдолд энэ нь 
 	үйлчилгээ уруу  <literal>SIGHUP</literal> дохио шиднэ гэсэн үг юм. 
 	Үйлчилгээ болгонд энэ боломжийн дэмжлэг байдаггүй.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> систем нь зөвхөн сүлжээний үйлчилгээнд 
 	ашиглагдаад зогсохгүй мөн системийн эхлүүлэлтэд бас ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг. 
 	Жишээ нь <filename>bgfsck</filename> файлыг авч үзье. Энэ скрипт 
 	ажиллахад дараах мэдээллийг хэвлэж гаргана:</para>
 
     <screen>Starting background file system checks in 60 seconds.</screen>
 
     <para>Тиймээс энэ файлыг зөвхөн системийг эхлүүлэх үед файлын системийн арын  
 	шалгалтыг хийхэд хэрэглэдэг.</para>
 
     <para>Системийн олон үйлчилгээнүүд зөв ажиллахын тулд бусад үйлчилгээнүүдээс 
 	хамаардаг. Жишээ нь NIS болон бусад RPC дээр тулгуурласан үйлчилгээнүүд 
 	<command>rpcbind</command> (portmapper) үйлчилгээ ажиллахаас нааш 
 	амжилттай ажилладаггүй. Үүнийг шийдэхийн тулд хамаарлуудын тухай болон бусад 
 	мета-өгөгдлийн тухай мэдээллийг эхлүүлэх скрипт бүрийн дээд хэсэгт 
 	тайлбараар оруулсан байдаг. &man.rcorder.8; програм хамаарлуудыг 
 	хангаж системийн үйлчилгээнүүдийг ямар дарааллаар ажиллуулах ёстойг 
 	тогтоохын тулд эдгээр тайлбаруудыг уншдаг.</para>
 
     <para>Дараах үгнүүдийг бүх эхлүүлэх скриптэд оруулах ёстой
 	(Эдгээр нь эхлүүлэх скриптийг <quote>идэвхжүүлэх</quote>эд 
 	&man.rc.subr.8;-д шаардлагатай байдаг):</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><literal>PROVIDE</literal>: Энэ файлын хангаж байгаа үйлчилгээнүүдийг заана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дараах үгнүүдийг эхлүүлэх скрипт бүрийн эхэнд оруулж болно. 
 	Эдгээр нь заавал шаардлагатай биш боловч &man.rcorder.8;-д 
 	тус дөхөм болох ашигтай байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><literal>REQUIRE</literal>: Энэ үйлчилгээнд шаардлагатай үйлчилгээнүүдийг жагсаана.
 	Энэ файл заагдсан үйлчилгээнүүдийн <emphasis>дараа</emphasis> ажиллана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>BEFORE</literal>: Энэ үйлчилгээнээс хамааралтай үйлчилгээнүүдийг жагсаана.
 	Энэ файл заагдсан үйлчилгээнүүдийн <emphasis>өмнө</emphasis> ажиллана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Эдгээр түлхүүр үгнүүдийг эхлүүлэх скрипт болгонд болгоомжтойгоор 
 	тохируулж өгснөөр бусад зарим &unix; үйлдлийн системүүд шиг 
 	<quote>ажиллах түвшингүүдтэй (runlevels)</quote> зууралдалгүйгээр скриптүүдийн 
 	эхлэх дарааллыг маш сайн хянах боломжийг администраторт бий болгох юм.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> системийн талаар нэмэлт мэдээллийг &man.rc.8;
       болон &man.rc.subr.8; гарын авлагын хуудаснуудаас олж болно. Хэрэв та өөрийн 
 	rc.d скриптүүд бичих эсвэл байгаагаа сайжруулахыг сонирхож байгаа бол танд бас  
 	<ulink url="&url.articles.rc-scripting">энэ нийтлэл</ulink> хэрэгтэй байж 
 	болох юм.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="config-network-setup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	 <firstname>Марк</firstname>
 	 <surname>Фонвил</surname>
 	 <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	 <!-- 6 October 2002 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Сүлжээний интерфэйс картууд суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>сүлжээний картууд</primary>
       <secondary>тохиргоо</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өнөөдөр бид сүлжээний холболтгүй компьютерийн талаар бодох ч аргагүй болсон
 	билээ. Сүлжээний картыг нэмж тохируулах нь &os;-ийн дурын администраторын 
 	ердийн ажил болдог.</para>
 
     <sect2>
       <title>Тохирох драйверийг олох нь</title>
 
       <indexterm>
       <primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>драйвер</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Эхлэхээсээ өмнө та өөрт байгаа картынхаа загвар, түүнд ашигласан бичил схем 
 	болон PCI эсвэл ISA картын аль нь эсэхийг мэдэх шаардлагатай.
 	&os; өргөн төрлийн PCI болон ISA картуудыг дэмждэг. Таны карт таны ашиглах хувилбар 
 	дээр дэмжигдсэн эсэхийг Тоног Төхөөрөмжийн Нийцтэй Байдлын Жагсаалтаас шалгаарай.</para>
 
       <para>Таны карт дэмжигдсэнийг мэдсэний дараа та өөрийн картанд тохирох драйвераа 
 	тодорхойлох хэрэгтэй.  <filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> болон 
 	<filename>/usr/src/sys/<replaceable>arch</replaceable>/conf/NOTES</filename> 
 	нь  сүлжээний интерфэйс драйверуудын жагсаалтыг дэмжигдсэн бичил схем/картуудын тухай 
 	зарим мэдээллийн хамтаар танд өгөх болно. Хэрэв та аль драйвер нь зөв эсэхэд эргэлзэж 
 	байгаа бол драйверийн гарын авлагын хуудсыг уншаарай. Гарын авлагын хуудас нь 
 	дэмжигдсэн тоног төхөөрөмж болон бүр учирч болзошгүй асуудлуудын тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг өгдөг.</para>
 
       <para>Хэрэв та ердийн карттай бол ихэнхдээ драйверийг хичээнгүйлэн хайх шаардлагагүй юм.
 	Ердийн сүлжээний картуудад зориулсан драйверууд нь <filename>GENERIC</filename> 
 	цөмд байдаг, тэгэхээр таны карт ачаалах явцад иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 <screen>dc0: &lt;82c169 PNIC 10/100BaseTX&gt; port 0xa000-0xa0ff mem 0xd3800000-0xd38
 000ff irq 15 at device 11.0 on pci0
 miibus0: &lt;MII bus&gt; on dc0
 bmtphy0: &lt;BCM5201 10/100baseTX PHY&gt; PHY 1 on miibus0
 bmtphy0:  10baseT, 10baseT-FDX, 100baseTX, 100baseTX-FDX, auto
 dc0: Ethernet address: 00:a0:cc:da:da:da
 dc0: [ITHREAD]
 dc1: &lt;82c169 PNIC 10/100BaseTX&gt; port 0x9800-0x98ff mem 0xd3000000-0xd30
 000ff irq 11 at device 12.0 on pci0
 miibus1: &lt;MII bus&gt; on dc1
 bmtphy1: &lt;BCM5201 10/100baseTX PHY&gt; PHY 1 on miibus1
 bmtphy1:  10baseT, 10baseT-FDX, 100baseTX, 100baseTX-FDX, auto
 dc1: Ethernet address: 00:a0:cc:da:da:db
 dc1: [ITHREAD]</screen>
 
       <para>Энэ жишээн дээр систем дээр байгаа хоёр карт &man.dc.4; драйверийг ашиглаж 
 	байгааг бид харж байна.</para>
 
       <para>Хэрэв таны NIC-д (Network Interface Card буюу Сүлжээний Интерфэйс Карт) 
 	зориулсан драйвер <filename>GENERIC</filename>-д байхгүй бол та өөрийн NIC-г 
 	ашиглахын тулд тохирох драйверийг ачаалах хэрэгтэй. Ингэхийн тулд хоёр аргын аль нэгийг  
 	ашиглана:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Хамгийн амархан арга нь ердөө л өөрийн сүлжээний картанд зориулсан цөмийн модулийг 
 	&man.kldload.8; ашиглан эсвэл тохирох мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д
 	нэмж ачаалах үед автоматаар ачаалах юм. Бүх NIC драйверууд модуль хэлбэрээр байдаггүй; 
 	модулиуд нь байдаггүй төхөөрөмжүүдийн дурдаж болох жишээнүүд гэвэл ISA картууд юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Өөр нэг арга нь та өөрийн картын дэмжлэгийг цөмд оруулан статикаар 
 	хөрвүүлж болох юм. Өөрийн цөмийн тохиргооны файлд юу нэмэх ёстойг мэдэхийн тулд  
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename>,
 	    <filename>/usr/src/sys/<replaceable>arch</replaceable>/conf/NOTES</filename> 
 	болон драйверийн гарын авлагын хуудсыг шалгаарай. Цөмийг дахин хөрвүүлэх талаар 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig">-с үзнэ үү. 
 	Хэрэв таны картыг таны цөм (<filename>GENERIC</filename>) ачаалах явцад илрүүлсэн бол 
 	та шинэ цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <sect3 id="config-network-ndis">
 	<title>&windows;-ийн NDIS драйверуудыг ашиглах нь</title>
 
 	<indexterm><primary>NDIS</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>NDISulator</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>&windows; драйверууд</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Microsoft Windows</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Microsoft Windows</primary>
 	    <secondary>төхөөрөмжийн драйверууд</secondary></indexterm>
 	<indexterm><primary>KLD (kernel loadable
 	  object буюу цөмийн ачаалж болох обьект)</primary></indexterm>
 <!-- We should probably omit the expanded name, and add a <see> entry
 for it.  Whatever is done must also be done to the same indexterm in
 linuxemu/chapter.sgml -->
 
 	<para>Харамсалтай нь өөрийн драйверуудад зориулсан схемүүдийг нээлттэй 
 	эхийн хүрээнийхэнд өгдөггүй, тийм мэдээллийг худалдааны нууц гэж үздэг 
 	олон үйлдвэрлэгчид байсаар байна. Ингэснээр &os; болон өөр үйлдлийн системүүдийн 
 	хөгжүүлэгчдэд хоёр сонголт үлдсэн: буцаах инженерчлэлийн хүнд хэцүү, урт хугацааны 
 	процессийг туулж драйверуудыг хөгжүүлэх эсвэл &microsoft.windows; тавцангуудад 
 	байдаг хоёртын хэлбэрийн драйверуудыг ашиглах арга замууд юм. &os;-тэй 
 	холбогдсон зэрэг ихэнх хөгжүүлэгчид сүүлийн хандлагыг авч ашигладаг.</para>
 
-	<para>Билл Полын (wpaul) оруулсан хувь нэмрийн ачаар &os;&nbsp;5.3-RELEASE-с 
-	эхлээд Сүлжээний Драйверийн Интерфэйсийн Тодорхойлолтын (NDIS)  
+	<para>Билл Полын (wpaul) оруулсан хувь нэмрийн ачаар  
+	Сүлжээний Драйверийн Интерфэйсийн Тодорхойлолтын (NDIS)  
 	<quote>эх (native)</quote> дэмжлэг ордог болсон. 
 	&os; NDISulator (өөрөөр Чөтгөр Төсөл) &windows; хоёртын драйверийг 
 	аваад ерөнхийдөө түүнийг &windows; дээр ажиллаж байгаа мэтээр хуурдаг. 
 	&man.ndis.4; драйвер нь &windows; хоёртын файл ашиглаж байгаа учраас 
 	энэ нь зөвхөн &i386; болон amd64 системүүд дээр хэрэглэгдэх боломжтой.</para>
 
 	<note>
 	  <para>&man.ndis.4; драйвер голчлон PCI, CardBus болон PCMCIA 
 	төхөөрөмжүүдийг дэмжихээр хийгдсэн бөгөөд одоогоор USB төхөөрөмжүүдийн дэмжлэг 
 	хийгдээгүй.</para>
 	</note>
 
 	<para>NDISulator ашиглахын тулд танд 3 зүйл хэрэгтэй:</para>
 
 	<orderedlist>
 	 <listitem>
 	  <para>Цөмийн эхүүд</para>
 	 </listitem>
 	 <listitem>
 	  <para>&windowsxp; драйверийн хоёртын файл
 	    (<filename>.SYS</filename> өргөтгөл)</para>
 	 </listitem>
 	 <listitem>
 	  <para>&windowsxp; драйверийн тохиргооны файл
 	    (<filename>.INF</filename> өргөтгөл)</para>
 	 </listitem>
 	</orderedlist>
 
 	<para>Та өөрийн картад зориулсан файлуудыг олоорой. Ерөнхийдөө 
 	тэдгээрийг хавсаргасан CD-үүд эсвэл үйлдвэрлэгчүүдийн вэб хуудаснаас 
 	олж болно. Дараах жишээнүүдэд бид <filename>W32DRIVER.SYS</filename> 
 	болон <filename>W32DRIVER.INF</filename> файлуудыг ашиглах 
 	болно.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Та &windows;/i386 драйверийг &os;/amd64 дээр ашиглаж 
 	чадахгүй, зөв ажиллуулахын тулд &windows;/amd64 драйвер заавал олох 
 	шаардлагатай.</para>
 	</note>
 
 	<para>Дараагийн алхамд драйверийн хоёртын файлыг цөмийн ачаалж болох 
 	модуль болгон хөрвүүлнэ. Үүнийг хийхийн тулд <username>root</username> 
 	эрхээр &man.ndisgen.8;-г хэрэглэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ndisgen <replaceable>/path/to/W32DRIVER.INF</replaceable> <replaceable>/path/to/W32DRIVER.SYS</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>&man.ndisgen.8; хэрэгсэл нь интерактив бөгөөд шаардлагатай 
 	нэмэлт мэдээллийг асуудаг; энэ нь одоо байгаа санд цөмийн модуль үүсгэх 
 	бөгөөд дараах маягаар ачаалж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kldload <replaceable>./W32DRIVER_SYS.ko</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Үүсгэгдсэн цөмийн модулиас гадна та <filename>ndis.ko</filename> болон 
 	  <filename>if_ndis.ko</filename> модулиудыг ачаалах хэрэгтэй. Энэ нь 
 	таныг &man.ndis.4;-ээс хамаарсан дурын модулийг ачаалах үед автоматаар 
 	хийгдэх ёстой. Хэрэв та тэдгээрийг гараар ачаалахыг хүсвэл дараах тушаалыг 
 	ашиглаарай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kldload ndis</userinput>
 &prompt.root; <userinput>kldload if_ndis</userinput></screen>
 
 	<para>Эхний тушаал нь NDIS минипорт драйвер дугтуйлагчийг ачаалах бөгөөд 
 	хоёр дахь нь яг сүлжээний интерфэйсийг ачаална.</para>
 
 	<para>Одоо &man.dmesg.8;-ийг шалгаж ачаалахад алдаа байгаа эсэхийг 
 	 үзэх хэрэгтэй. Бүгд сайн болж өнгөрсөн бол та дараах үр дүнг харах ёстой:</para>
 
 	<screen>ndis0: &lt;Wireless-G PCI Adapter&gt; mem 0xf4100000-0xf4101fff irq 3 at device 8.0 on pci1
 ndis0: NDIS API version: 5.0
 ndis0: Ethernet address: 0a:b1:2c:d3:4e:f5
 ndis0: 11b rates: 1Mbps 2Mbps 5.5Mbps 11Mbps
 ndis0: 11g rates: 6Mbps 9Mbps 12Mbps 18Mbps 36Mbps 48Mbps 54Mbps</screen>
 
 	<para>Эндээс эхлээд та <devicename>ndis0</devicename> төхөөрөмжид
 	өөр бусад сүлжээний интерфэйсийн (өөрөөр хэлбэл <devicename>dc0</devicename>) 
 	нэгэн адилаар хандах боломжтой болох юм.</para>
 
 	<para>Та бусад модулиудтай адилаар NDIS модулиудыг ачаалах явцад ачаалахаар 
 	системийг тохируулж болно. Эхлээд үүсгэгдсэн модуль <filename>W32DRIVER_SYS.ko</filename>-г
 	<filename class="directory">/boot/modules</filename> уруу хуулах хэрэгтэй.
 	Тэгээд дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>W32DRIVER_SYS_load="YES"</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Сүлжээний карт тохируулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Сүлжээний картанд зориулсан зөв драйвер ачаалагдсаны дараа 
 	картыг тохируулах шаардлагатай. Бусад олон зүйлсийн адил сүлжээний 
 	карт нь <application>sysinstall</application> програмаар 
 	суулгах явцад тохируулагдаж болно.</para>
 
       <para>Таны системийн сүлжээний интерфэйсүүдэд зориулсан тохиргоог 
 	харуулахын тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ifconfig</userinput>
 dc0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=80008&lt;VLAN_MTU,LINKSTATE&gt;
         ether 00:a0:cc:da:da:da
         inet 192.168.1.3 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.1.255
         media: Ethernet autoselect (100baseTX &lt;full-duplex&gt;)
         status: active
 dc1: flags=8802&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=80008&lt;VLAN_MTU,LINKSTATE&gt;
         ether 00:a0:cc:da:da:db
         inet 10.0.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 10.0.0.255
         media: Ethernet 10baseT/UTP
         status: no carrier
 plip0: flags=8810&lt;POINTOPOINT,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
 lo0: flags=8049&lt;UP,LOOPBACK,RUNNING,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 16384
         options=3&lt;RXCSUM,TXCSUM&gt;
         inet6 fe80::1%lo0 prefixlen 64 scopeid 0x4
         inet6 ::1 prefixlen 128
         inet 127.0.0.1 netmask 0xff000000
         nd6 options=3&lt;PERFORMNUD,ACCEPT_RTADV&gt;</screen>
 
       <para>Энэ жишээн дээр дараах төхөөрөмжүүдийг харуулсан:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><devicename>dc0</devicename>: Эхний  Ethernet интерфэйс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>dc1</devicename>: Хоёрдугаар  Ethernet интерфэйс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>plip0</devicename>: Параллел порт интерфэйс (хэрэв 
 	    параллел порт машин дээр байгаа бол)</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>lo0</devicename>: Буцаж эргэх төхөөрөмж</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os; нь драйверийн нэр дээр цөмийн ачаалах явцад картууд ямар дарааллаар илрүүлэгдсэн 
 	тэр дарааллын тоог нэмж сүлжээний картыг нэрлэдэг. Жишээ нь <devicename>sis2</devicename>
 	нь систем дээрх &man.sis.4; драйвер ашиглаж байгаа 3 дахь сүлжээний карт байж болох юм.</para>
 
       <para>Энэ жишээн дээр <devicename>dc0</devicename> төхөөрөмж босон ажиллаж байна.
 	Түлхүүр индикаторууд нь:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>UP</literal> нь картын тохиргоо хийгдэж бэлэн болсныг илэрхийлнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Карт нь Интернэт (<literal>inet</literal>) хаягтай 
 	(энэ тохиолдолд <hostid role="ipaddr">192.168.1.3</hostid>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Энэ нь зөв дэд сүлжээний багтай (<literal>netmask</literal>;
 	    <hostid role="netmask">0xffffff00</hostid> нь 
 	    <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> адил).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Энэ нь зөв нийтэд цацах хаягтай (энэ тохиолдолд 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.255</hostid>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Картны MAC (<literal>ether</literal>) хаяг нь 
 	<hostid role="mac">00:a0:cc:da:da:da</hostid> байна.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Физик зөөгчийн сонголт нь автомат сонголтын 
 	горим дээр байна (<literal>media: Ethernet autoselect (100baseTX
 	    &lt;full-duplex&gt;)</literal>).
 	<devicename>dc1</devicename> нь <literal>10baseT/UTP</literal> 
 	зөөгчтэй ажиллахаар тохируулагдсан байгааг бид харж болно. Байж болох 
 	зөөгчийн төрлүүдийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар өөрийнх нь гарын авлагын 
 	хуудсанд хандаж үзнэ үү.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Холболтын (<literal>status</literal>) төлөв нь 
 	<literal>active</literal> буюу идэвхтэй байна, өөрөөр хэлбэл 
 	дамжуулагч илэрсэн байна. <devicename>dc1</devicename>-ийн 
 	хувьд бид <literal>status: no carrier</literal> буюу дамжуулагч
 	байхгүйг харж болно. Энэ нь Ethernet кабель картанд залгагдаагүй байх үед 
 	хэвийн байна.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Хэрэв &man.ifconfig.8;-ийн үр дүн дараах маягтай төстэй байвал:</para>
 
 <screen>dc0: flags=8843&lt;BROADCAST,SIMPLEX,MULTICAST&gt; metric 0 mtu 1500
         options=80008&lt;VLAN_MTU,LINKSTATE&gt;
         ether 00:a0:cc:da:da:da
         media: Ethernet autoselect (100baseTX &lt;full-duplex&gt;)
         status: active</screen>
 
       <para>Энэ нь карт тохируулагдаагүйг илэрхийлнэ.</para>
 
       <para>Картаа тохируулахын тулд танд <username>root</username> зөвшөөрлүүд 
 	хэрэгтэй. Сүлжээний картын тохируулгууд тушаалын мөрөөс &man.ifconfig.8;-р
 	хийгдэх боломжтой, гэхдээ та системийг дахин ачаалсан болгоныхоо дараа үүнийг хийх хэрэгтэй болно.
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файл нь сүлжээний картын тохиргоог нэмэх 
 	газар юм.</para>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-ийг өөрийн дуртай засварлагч дээр 
 	нээгээрэй. Систем дээрх сүлжээний карт бүрийн хувьд мөр нэмэх хэрэгтэй, манай 
 	жишээн дээр бид эдгээр мөрүүдийг нэмсэн:</para>
 
 <programlisting>ifconfig_dc0="inet 192.168.1.3 netmask 255.255.255.0"
 ifconfig_dc1="inet 10.0.0.1 netmask 255.255.255.0 media 10baseT/UTP"</programlisting>
 
       <para>Та <devicename>dc0</devicename>,
 	<devicename>dc1</devicename> болон бусдуудыг өөрийн картуудад зориулсан  
 	төхөөрөмжөөр өөрчлөх болон хаягуудыг зөвөөр солих хэрэгтэй. Зөвшөөрөгдсөн тохируулгуудын 
 	талаар дэлгэрэнгүйг картын драйвер болон &man.ifconfig.8;-ийн гарын авлагын хуудаснуудаас, 
 	бас &man.rc.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийн 
 	синтаксын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг унших хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Хэрэв та суулгах явцад сүлжээг тохируулсан бол сүлжээний карт(ууд)ын талаар зарим 
 	мөрүүд аль хэдийн байж болох юм. Мөрүүд нэмэхээсээ өмнө <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийг 
 	дахин шалгаарай.</para>
 
       <para>Мөн та LAN дахь төрөл бүрийн машинуудын нэрүүд болон IP хаягууд  
 	<filename>/etc/hosts</filename> файлд  байхгүй бол тэдгээрийг нэмж засварлах 
 	шаардлагатай. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.hosts.5; болон 
 	<filename>/usr/share/examples/etc/hosts</filename> файлд хандана уу.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв энэ машинаар Интернэтэд холболт хийхээр төлөвлөсөн бол та гараараа 
 	  анхдагч гарц болон нэрийн серверийг бас тохируулж өгөх 
 	  ёстой:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>echo 'defaultrouter="<replaceable>your_default_router</replaceable>"' &gt;&gt; /etc/rc.conf</userinput>
 &prompt.root; <userinput>echo 'nameserver <replaceable>your_DNS_server</replaceable>' &gt;&gt; /etc/resolv.conf</userinput></screen>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тест хийх болон алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-д хэрэгцээтэй өөрчлөлтүүдийг 
 	хийснийхээ дараа та системээ дахин ачаалах шаардлагатай. Ингэснээр 
 	интерфэйс(үүд)эд хийгдэх өөрчлөлт(үүд)ийг зөвшөөрөх бөгөөд ямар нэг тохиргооны
 	алдаагүйгээр систем ачаалж байгаа эсэхийг шалгадаг. Мөн өөрөөр та сүлжээний 
       системээ дахин дуудаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/netif restart</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв анхдагч гарцыг 
 	  <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд зааж өгсөн бол энэ 
 	  тушаалыг ашиглана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/routing restart</userinput></screen>
       </note>
 
       <para>Сүлжээний систем дахин дуудагдсаны дараа та сүлжээний интерфэйсүүдээ тест 
 	хийх хэрэгтэй.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Ethernet карт тест хийх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>сүлжээний картууд</primary>
 	  <secondary>тест хийх нь</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Ethernet карт зөв тохируулагдсаныг шалгахдаа та 2 зүйлийг оролдох 
 	хэрэгтэй. Эхлээд интерфэйс уруу өөр уруу нь ping хийгээд дараа нь LAN дахь өөр 
 	машин уруу ping хийх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Эхлээд локал интерфэйсийг тест хийнэ:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ping -c5 192.168.1.3</userinput>
 PING 192.168.1.3 (192.168.1.3): 56 data bytes
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=0 ttl=64 time=0.082 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=1 ttl=64 time=0.074 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=2 ttl=64 time=0.076 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=3 ttl=64 time=0.108 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=4 ttl=64 time=0.076 ms
 
 --- 192.168.1.3 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 0.074/0.083/0.108/0.013 ms</screen>
 
 	<para>Одоо бид LAN дахь өөр машин уруу ping хийх хэрэгтэй:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ping -c5 192.168.1.2</userinput>
 PING 192.168.1.2 (192.168.1.2): 56 data bytes
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=0 ttl=64 time=0.726 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=1 ttl=64 time=0.766 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=2 ttl=64 time=0.700 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=3 ttl=64 time=0.747 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=4 ttl=64 time=0.704 ms
 
 --- 192.168.1.2 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 0.700/0.729/0.766/0.025 ms</screen>
 
 	<para>Хэрэв та 
 	<filename>/etc/hosts</filename> файлыг тохируулсан бол 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.2</hostid>-ийн оронд 
 	машины нэрийг бас ашиглаж болох болох юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>алдааг олж засварлах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Тоног төхөөрөмж болон програм хангамжийн тохиргоонуудын алдааг олж 
 	засварлах нь үргэлж зовлон байдаг бөгөөд зовлонг энгийн зүйлүүдийг эхлээд шалгаснаар 
 	багасгах боломжтой. Таны сүлжээний кабель холбогдсон уу? Сүлжээний үйлчилгээнүүдээ 
 	зөв тохируулсан уу? Галт ханаа зөв тохируулсан уу? Таны хэрэглэж байгаа картыг 
 	&os; дэмждэг үү? Алдааны тайланг явуулахаасаа өмнө тоног төхөөрөмжийн 
 	тэмдэглэлийг заавал шалгах хэрэгтэй. Өөрийн &os;-ийн хувилбарыг хамгийн сүүлийн STABLE 
 	хувилбар уруу шинэчлээрэй. Захидлын жагсаалтын архивууд шалгах буюу эсвэл Интернетээс 
 	хайгаарай.</para>
 
       <para>Хэрэв карт ажилласан мөртлөө ажиллагаа муу бол &man.tuning.7; гарын авлагын хуудсыг 
 	унших нь зүйтэй юм. Мөн буруу сүлжээний тохиргоонууд удаан холболтын шалтгаан болдог учир 
 	та сүлжээний тохиргоог бас шалгаж болох юм.</para>
 
       <para>Зарим хэрэглэгчид ганц хоёр <errorname>device
 	timeout</errorname> мэдээлэлтэй тулгарч болох бөгөөд энэ нь зарим картуудын 
 	хувьд хэвийн юм. Хэрэв энэ нь үргэлжлээд  эсвэл шаналгаатай болоод эхэлбэл  
 	уг төхөөрөмж өөр бусад төхөөрөмжтэй зөрчилдөж байгаа эсэхийг та магадгүй 
 	шалгахыг хүсэх байх. Кабелийн холболтуудыг дахин шалгаарай. Магадгүй танд 
 	өөр нэг карт хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <para>Хэрэглэгчид зарим үед цөөн <errorname>watchdog timeout</errorname> 
 	гэсэн алдаанууд хардаг. Ийм үед эхлээд хийх юм нь сүлжээний кабелийг шалгана.
 	Олон картууд Bus Mastering дэмждэг PCI оролтыг шаарддаг. Зарим нэг эх хавтангуудад
 	үүнийг зөвхөн нэг PCI оролт зөвшөөрдөг (ихэнхдээ 0-р оролт). Энэ нь асуудал 
 	байж болох эсэхийг сүлжээний карт болон эх хавтангийн баримтаас шалгаарай.</para>
 
       <para>Систем пакетийг зорьсон газар нь чиглүүлж чадахгүй тохиолдолд 
 	<errorname>No route to host</errorname> мэдээллүүд гардаг.
 	Энэ нь анхдагч чиглүүлэлт заагаагүй тохиолдолд эсвэл кабель салгагдсан бол 
 	гардаг. <command>netstat -rn</command> тушаалын үр дүнг 
 	үзээд таны хүрэхийг оролдож байгаа тэр хост уруу чинь зөв чиглүүлэлт байгаа 
 	эсэхийг шалгаарай. Хэрэв байхгүй бол 
 	<xref linkend="advanced-networking">-г уншаарай.</para>
 
       <para><errorname>ping: sendto: Permission denied</errorname>
 	алдааны мэдээллүүд нь буруу тохируулсан галт ханаас ихэвчлэн болдог. 
 	Хэрэв <command>ipfw</command> нь цөмд идэвхжсэн бөгөөд 
 	ямар ч дүрэм тодорхойлогдоогүй бол анхдагч бодлого нь бүх трафикийг бүр 
 	ping хүсэлтийг хүртэл татгалзан хаадаг! Дэлгэрэнгүйг <xref
 	linkend="firewalls">-с уншина уу.</para>
 
       <para>Заримдаа картын ажиллагаа муу эсвэл дунджаас доогуур байдаг.
 	Эдгээр тохиолдолд зөөгч сонголтын горимыг 
 	<literal>autoselect</literal> горимоос зөв зөөгчийн сонголт 
 	уруу болгож тааруулах нь шилдэг арга юм. Энэ нь ихэнх тоног төхөөрөмжийн 
 	хувьд ихэвчлэн ажиллах боловч хүн болгоны хувьд байгаа ийм асуудлыг шийдэхгүй ч 
 	байж болох юм. Дахин хэлэхэд бүх сүлжээний тохиргоонуудыг шалгаж 
 	&man.tuning.7; гарын авлагын хуудсыг уншаарай.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-virtual-hosts">
     <title>Виртуал Хостууд</title>
 
     <indexterm><primary>виртуал хостууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>өөр IP хаягууд (alias)</primary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн түгээмэл хэрэглээ бол нэг сервер сүлжээн дээр олон сервер мэтээр 
 	ажиллах виртуал сайт хост хийх боломж юм. Үүнийг нэг интерфэйс дээр олон сүлжээний хаягууд 
 	тавьж хийдэг.</para>
 
     <para>Өгөгдсөн сүлжээний интерфэйс нь нэг <quote>жинхэнэ</quote> хаягтай бөгөөд 
 	дурын тооны <quote>өөр(alias)</quote> хаягуудтай байж болох юм. 
 	Эдгээр өөр хаягуудыг ихэнхдээ <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	тохирох хаягийн оруулгуудыг оруулан нэмж өгдөг.</para>
 
     <para><devicename>fxp0</devicename> интерфэйсд зориулсан өөр хаягийн оруулга нь иймэрхүү байна:</para>
 
 <programlisting>ifconfig_fxp0_alias0="inet xxx.xxx.xxx.xxx netmask xxx.xxx.xxx.xxx"</programlisting>
 
     <para>Өөр хаягийн оруулгууд нь <literal>alias0</literal> гэж эхлэх ёстой бөгөөд дээш өгсөх дарааллаар 
 	явдаг (жишээ нь <literal>_alias1</literal>, <literal>_alias2</literal>, гэх мэт).
 	Тохиргооны үйл явц эхний байхгүй дугаар дээр хүрч зогсдог.
     </para>
 
     <para>Өөр хаягийн сүлжээний багуудыг тооцоолох нь чухал байдаг, гэхдээ азаар энэ нь 
 	маш амархан. Өгөгдсөн интерфэйсийн хувьд сүлжээний багийг зөвөөр үзүүлдэг нэг хаяг 
 	байх ёстой. Энэ сүлжээн дэх өөр бусад хаягууд бүгд <literal>1</literal>-ээс 
 	(энэ нь <hostid role="netmask">255.255.255.255</hostid> гэх буюу эсвэл  
 	<hostid role="netmask">0xffffffff</hostid> гэж илэрхийлэгддэг)
 	тогтсон сүлжээний багтай байх ёстой.
       </para>
 
     <para>Жишээ нь <devicename>fxp0</devicename> интерфэйс  нь 
 	<hostid role="ipaddr">10.1.1.0</hostid>
       	сүлжээнд <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> болон 
       	<hostid role="ipaddr">202.0.75.16</hostid> сүлжээнд <hostid role="netmask">255.255.255.240</hostid>
 	багуудыг ашиглаж хоёр сүлжээнд холбогдсон гэж бодъё. 
 	Бид системийг <hostid role="ipaddr">10.1.1.1</hostid>-ээс 
       	<hostid role="ipaddr">10.1.1.5</hostid> хүртэл болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.17</hostid>-ээс эхлээд 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.20</hostid> хүртэлх хаягууд дээр 
 	байлгахыг хүсэж байна. Дээр тэмдэглэсний дагуу өгөгдсөн сүлжээний хүрээн дэх  
 	зөвхөн эхний хаяг (энэ тохиолдолд <hostid role="ipaddr">10.0.1.1</hostid> болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.17</hostid>) жинхэнэ сүлжээний багтай байх 
 	ёстой; бусад үлдсэн бүгд   (<hostid role="ipaddr">10.1.1.2</hostid>-ээс 
       	<hostid role="ipaddr">10.1.1.5</hostid> хүртэл болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.18</hostid>-ээс эхлээд 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.20</hostid> хүртэл) 
 	<hostid role="netmask">255.255.255.255</hostid> сүлжээний багтай байхаар 
 	тохируулагдах хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Дараах <filename>/etc/rc.conf</filename> оруулгууд нь энэ зорилгоор адаптерийг зөв 
 	тохируулж байна:</para>
 
     <programlisting>ifconfig_fxp0="inet 10.1.1.1 netmask 255.255.255.0"
 ifconfig_fxp0_alias0="inet 10.1.1.2 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias1="inet 10.1.1.3 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias2="inet 10.1.1.4 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias3="inet 10.1.1.5 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias4="inet 202.0.75.17 netmask 255.255.255.240"
 ifconfig_fxp0_alias5="inet 202.0.75.18 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias6="inet 202.0.75.19 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias7="inet 202.0.75.20 netmask 255.255.255.255"</programlisting>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-configfiles">
     <title>Тохиргооны Файлууд</title>
 
     <sect2>
       <title><filename class="directory">/etc</filename>-н бүтэц</title>
       <para>Тохиргооны мэдээллийг хадгалдаг хэд хэдэн сангууд байдаг.
 	Эдгээр нь:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="2*">
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc</filename></entry>
 	      <entry>Системийн ерөнхий тохиргооны мэдээлэл; энд байгаа өгөгдөл нь системийн хувьд өөр өөр.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/defaults</filename></entry>
 	      <entry>Системийн тохиргооны файлуудын анхдагч хувилбарууд.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/mail</filename></entry>
 	      <entry>&man.sendmail.8;-ийн нэмэлт тохиргоо, бусад MTA тохиргооны файлууд.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/ppp</filename></entry>
 	      <entry>Хэрэглэгч- болон цөмийн-ppp програмуудад зориулсан тохиргоо.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/namedb</filename></entry>
 	      <entry>&man.named.8; өгөгдөлд зориулсан анхдагч байрлал. Ихэнхдээ 
 		<filename>named.conf</filename> болон бүсийн файлууд энд 
 		хадгалагддаг.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/local/etc</filename></entry>
 	      <entry>Суулгагдсан програмуудад зориулсан тохиргооны файлууд.
 		Програм болгоны дэд сангуудыг агуулж болно.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d</filename></entry>
 	      <entry>Суулгагдсан програмуудад зориулсан эхлүүлэх/зогсоох скриптүүд.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/db</filename></entry>
 	      <entry>Багцын өгөгдлийн бааз, байршил олох өгөгдлийн бааз, гэх зэрэг 
 		систем болгоны хувьд автоматаар үүсгэгдсэн өгөгдлийн баазын файлууд.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хостын нэрс</title>
 
       <indexterm><primary>хостын нэр</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/resolv.conf</filename></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><filename>resolv.conf</filename></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><filename>/etc/resolv.conf</filename> нь &os;-ийн 
 	тодорхойлогч Интернэт Домэйн Нэрийн Системд (DNS) хэрхэн хандахыг заадаг.</para>
 
 	<para><filename>resolv.conf</filename> дахь хамгийн түгээмэл оруулгууд нь:
 	</para>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="2*">
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><literal>nameserver</literal></entry>
 		<entry>Тодорхойлогчийн асуух нэрийн серверийн IP хаяг. Серверүүд 
 		нь хамгийн ихдээ гурав байх жагсаасан дарааллаар асуугддаг.</entry>
 	      </row>
 	      <row>
 		<entry><literal>search</literal></entry>
 		<entry>Хостын нэрийн хайлтад зориулж жагсаалтаас хайх. Энэ нь 
 		ихэнхдээ локал хостын нэрийн домэйноор тодорхойлогддог.</entry>
 	      </row>
 	      <row>
 		<entry><literal>domain</literal></entry>
 		<entry>Локал домэйн нэр.</entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
 
 	<para>Ердийн <filename>resolv.conf</filename>:</para>
 
 	<programlisting>search example.com
 nameserver 147.11.1.11
 nameserver 147.11.100.30</programlisting>
 
 	<note><para><literal>search</literal> болон 
 	  <literal>domain</literal> тохируулгуудын зөвхөн нэг нь хэрэглэгдэх 
 	ёстой.</para></note>
 
 	<para>Хэрэв та DHCP ашиглаж байгаа бол &man.dhclient.8; нь DHCP серверээс 
 	хүлээн авсан мэдээллээр <filename>resolv.conf</filename>-г дарж бичдэг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/hosts</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>хостууд</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>/etc/hosts</filename> нь хуучин Интернэтийн үлдэгдэл 
 	энгийн текст өгөгдлийн бааз юм. Энэ нь DNS болон NIS-тэй цуг нэрийг IP хаяг уруу 
 	болгож тааруулах боломжийг ханган ажилладаг. LAN-аар холбогдсон локал компьютеруудыг  
 	амархан нэрлэх зориулалтаар &man.named.8; сервер суулгаж тохируулахын оронд  энд 
 	байрлуулж болдог. Мөн <filename>/etc/hosts</filename> нь түгээмэл ханддаг 
 	нэрсэд зориулагдсан гадагшаа хандах хүсэлтийг багасгаж Интернэтийн нэрсийн локал 
 	бичлэгийг хангадаг байж болно.</para>
 
 	<programlisting># &dollar;&os;&dollar;
 #
 #
 # Host Database
 #
 # This file should contain the addresses and aliases for local hosts that
 # share this file.  Replace 'my.domain' below with the domainname of your
 # machine.
 #
 # In the presence of the domain name service or NIS, this file may
 # not be consulted at all; see /etc/nsswitch.conf for the resolution order.
 #
 #
 ::1			localhost localhost.my.domain
 127.0.0.1		localhost localhost.my.domain
 #
 # Imaginary network.
 #10.0.0.2		myname.my.domain myname
 #10.0.0.3		myfriend.my.domain myfriend
 #
 # According to RFC 1918, you can use the following IP networks for
 # private nets which will never be connected to the Internet:
 #
 #	10.0.0.0	-   10.255.255.255
 #	172.16.0.0	-   172.31.255.255
 #	192.168.0.0	-   192.168.255.255
 #
 # In case you want to be able to connect to the Internet, you need
 # real official assigned numbers.  Do not try to invent your own network
 # numbers but instead get one from your network provider (if any) or
 # from your regional registry (ARIN, APNIC, LACNIC, RIPE NCC, or AfriNIC.)
 #</programlisting>
 
 	<para><filename>/etc/hosts</filename> нь энгийн хэлбэрийг агуулдаг:</para>
 
 	<programlisting>[Internet address] [official hostname] [alias1] [alias2] ...</programlisting>
 
 	<para>Жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>10.0.0.1 myRealHostname.example.com myRealHostname foobar1 foobar2</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.hosts.5; хуудаснаас зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн файлын тохиргоо</title>
 
       <indexterm><primary>бүртгэлийн файлууд</primary></indexterm>
 
       <sect3>
 	<title><filename>syslog.conf</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>syslog.conf</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>syslog.conf</filename> нь &man.syslogd.8; 
 	програмын тохиргооны файл юм. Энэ нь ямар төрлийн <command>syslog</command> 
 	мэдээллүүд яг аль бүртгэлийн файлд бүртгэгдэхийг заадаг.</para>
 
 	<programlisting># &dollar;&os;&dollar;
 #
 #       Spaces ARE valid field separators in this file. However,
 #       other *nix-like systems still insist on using tabs as field
 #       separators. If you are sharing this file between systems, you
 #       may want to use only tabs as field separators here.
 #       Consult the syslog.conf(5) manual page.
 *.err;kern.debug;auth.notice;mail.crit          /dev/console
 *.notice;kern.debug;lpr.info;mail.crit;news.err /var/log/messages
 security.*                                      /var/log/security
 mail.info                                       /var/log/maillog
 lpr.info                                        /var/log/lpd-errs
 cron.*                                          /var/log/cron
 *.err                                           root
 *.notice;news.err                               root
 *.alert                                         root
 *.emerg                                         *
 # uncomment this to log all writes to /dev/console to /var/log/console.log
 #console.info                                   /var/log/console.log
 # uncomment this to enable logging of all log messages to /var/log/all.log
 #*.*                                            /var/log/all.log
 # uncomment this to enable logging to a remote log host named loghost
 #*.*                                            @loghost
 # uncomment these if you're running inn
 # news.crit                                     /var/log/news/news.crit
 # news.err                                      /var/log/news/news.err
 # news.notice                                   /var/log/news/news.notice
 !startslip
 *.*                                             /var/log/slip.log
 !ppp
 *.*                                             /var/log/ppp.log</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.syslog.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас
 	зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><filename>newsyslog.conf</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>newsyslog.conf</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>newsyslog.conf</filename> нь ихэнхдээ &man.cron.8; хуваарилан 
 	цагаар ажиллуулдаг &man.newsyslog.8;-д зориулагдсан тохиргоо юм. &man.newsyslog.8; 
 	нь хэзээ бүртгэлийн файлууд архивлагдах эсвэл дахин зохицуулагдахыг тодорхойлдог. 
 	<filename>logfile</filename> нь <filename>logfile.0</filename> уруу, 
 	<filename>logfile.0</filename> нь <filename>logfile.1</filename> 
 	шилжих гэх зэргээр зохицуулагддаг. Бүртгэлийн файлууд өөрөөр &man.gzip.1; 
 	хэлбэрээр <filename>logfile.0.gz</filename>, <filename>logfile.1.gz</filename> 
 	гэх зэргээр нэрлэгдэн архивлагдаж болно.</para>
 
 	<para><filename>newsyslog.conf</filename> нь аль бүртгэлийн файлууд удирдагдах,
 	хичнээн нь хадгалагдах болон хэзээ тэдгээрт хүрэхийг зааж өгдөг. Бүртгэлийн файлууд нь 
 	тодорхой хэмжээнд хүрэх үед болон эсвэл тодорхой цаг/огнооны давтамжтайгаар зохицуулагддаг ба/эсвэл 
 	архивлагддаг.</para>
 
 	<programlisting># configuration file for newsyslog
 # &dollar;&os;&dollar;
 #
 # filename          [owner:group]    mode count size when [ZB] [/pid_file] [sig_num]
 /var/log/cron                           600  3     100  *     Z
 /var/log/amd.log                        644  7     100  *     Z
 /var/log/kerberos.log                   644  7     100  *     Z
 /var/log/lpd-errs                       644  7     100  *     Z
 /var/log/maillog                        644  7     *    @T00  Z
 /var/log/sendmail.st                    644  10    *    168   B
 /var/log/messages                       644  5     100  *     Z
 /var/log/all.log                        600  7     *    @T00  Z
 /var/log/slip.log                       600  3     100  *     Z
 /var/log/ppp.log                        600  3     100  *     Z
 /var/log/security                       600  10    100  *     Z
 /var/log/wtmp                           644  3     *    @01T05 B
 /var/log/daily.log                      640  7     *    @T00  Z
 /var/log/weekly.log                     640  5     1    $W6D0 Z
 /var/log/monthly.log                    640  12    *    $M1D0 Z
 /var/log/console.log                    640  5     100  *     Z</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.newsyslog.8; гарын авлагын хуудаснаас
 	зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="configtuning-sysctlconf">
       <title><filename>sysctl.conf</filename></title>
 
       <indexterm><primary>sysctl.conf</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>sysctl</primary></indexterm>
 
       <para><filename>sysctl.conf</filename> нь <filename>rc.conf</filename>-той 
 	бараг л адил харагддаг. Утгууд нь <literal>хувьсагч=утга</literal> 
 	хэлбэрээр заагддаг. Тодорхойлсон утгууд нь систем олон-хэрэглэгчийн горимд шилжсэний 
 	дараа тохируулагддаг. Энэ горимд бүх хувьсагчууд тохируулагдах боломжгүй.</para>
 
       <para>Сүйрлийн дохионы гаралтуудын бүртгэлийг хааж бусад хэрэглэгчдийн эхлүүлсэн 
 	процессуудыг өөр хэрэглэгчдэд харуулахгүй байлгахын тулд дараах тохируулгуудыг 
 	<filename>sysctl.conf</filename> файлд тохируулж өгч болно:</para>
 
       <programlisting># Do not log fatal signal exits (e.g. sig 11)
 kern.logsigexit=0
 
 # Prevent users from seeing information about processes that
 # are being run under another UID.
 security.bsd.see_other_uids=0</programlisting>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-sysctl">
     <title>sysctl ашиглан тааруулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>sysctl</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>тааруулах нь</primary>
       <secondary>sysctl ашиглан</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>&man.sysctl.8; нь ажиллаж байгаа &os; системд өөрчлөлтүүдийг хийхийг 
 	танд зөвшөөрдөг интерфэйс юм. Энэ нь туршлагатай системийн администраторын хувьд 
 	ажиллагааг мэдэгдэхүйц сайжруулж чадах TCP/IP болон виртуал санах ойн системийн 
 	олон нарийн тохируулгуудыг агуулдаг. Таван зуу гаруй системийн хувьсагчуудыг 
 	&man.sysctl.8; ашиглан унших болон тохируулж болдог.</para>
 
     <para>&man.sysctl.8; нь голдоо хоёр үүргийг гүйцэтгэдэг: системийн тохиргоонуудыг 
 	унших болон өөрчлөх.</para>
 
     <para>Уншигдаж болох бүх хувьсагчуудыг харахдаа:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>sysctl -a</userinput></screen>
 
     <para>Тухайн хувьсагчийг уншихдаа, жишээ нь, 
       <varname>kern.maxproc</varname>:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>sysctl kern.maxproc</userinput>
 kern.maxproc: 1044</screen>
 
     <para>Тухайн хувьсагчийг заахдаа хялбар 
 	<replaceable>хувьсагч</replaceable>=<replaceable>утга</replaceable> 
 	синтаксийг ашиглаарай:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.maxfiles=5000</userinput>
 kern.maxfiles: 2088 -&gt; 5000</screen>
 
     <para>sysctl хувьсагчуудын тохиргоонууд нь ихэвчлэн тэмдэгтүүд (strings), 
 	тоонууд эсвэл boolean (boolean <literal>1</literal> нь  тийм эсвэл 
       	<literal>0</literal> нь үгүй байна) утгууд байна.</para>
 
     <para>Хэрэв та машин ачаалах болгонд автоматаар зарим хувьсагчуудыг тохируулахыг 
 	хүсвэл <filename>/etc/sysctl.conf</filename> файлд тэдгээрийг 
 	нэмээрэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.sysctl.conf.5; гарын авлагын 
 	хуудас болон <xref linkend="configtuning-sysctlconf">-с үзнэ үү.</para>
 
   <sect2 id="sysctl-readonly">
     <sect2info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	 <!-- 31 January 2003 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect2info>
     <title>Зөвхөн-унших &man.sysctl.8;</title>
 
     <para>Зарим тохиолдолд зөвхөн-унших &man.sysctl.8; утгуудыг өөрчлөх шаардлагатай 
 	байж болох юм. Энэ нь заримдаа хийхээс өөр аргагүй байдаг боловч зөвхөн 
 	(дахин) ачаалахад хийгдэх боломжтой.</para>
 
     <para>Жишээ нь зарим зөөврийн компьютерийн загваруудад &man.cardbus.4; төхөөрөмж нь 
 	санах ойн хүрээг шалгадаггүй бөгөөд доор дурдсантай төстэй алдаанууд гарган амжилтгүй болдог:</para>
 
     <screen>cbb0: Could not map register memory
 device_probe_and_attach: cbb0 attach returned 12</screen>
 
     <para>Дээрх шиг тохиолдлууд нь ихэвчлэн зөвхөн уншихаар тохируулагдсан 
 	зарим анхдагч &man.sysctl.8; тохиргоонуудыг өөрчлөхийг шаарддаг. Эдгээр 
 	нөхцөлүүдийг давж гарахын тулд хэрэглэгч 
 	&man.sysctl.8; <quote>OID</quote>-уудыг тэдгээрийн  
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд хийж өгч болно. 
 	Анхдагч тохиргоонууд <filename>/boot/defaults/loader.conf</filename> 
 	файлд байрладаг.</para>
 
     <para>Дээр дурдсан асуудлыг шийдэхийн тулд хэрэглэгч урьд нь дурдсан файлд 
 	<option>hw.pci.allow_unsupported_io_range=1</option> гэж 
 	тохируулах шаардлагатай. Ингэснээр &man.cardbus.4; зөв ажиллах болно.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-disk">
     <title>Дискнүүдийг тааруулах нь</title>
 
     <sect2>
       <title>Sysctl хувьсагчууд</title>
 
       <sect3>
 	<title><varname>vfs.vmiodirenable</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>vfs.vmiodirenable</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>vfs.vmiodirenable</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	0 (идэвхгүй) эсвэл 1 (идэвхтэй) гэж тохируулагдаж болно; анхдагчаар 1 байна.
 	Энэ хувьсагч нь систем сангуудыг хэрхэн кэш (шуурхай санамж) хийхийг хянадаг. 
 	Ихэнх сангууд  зөвхөн ганц фрагментийг (ихэвчлэн 1&nbsp;K) файлын системд 
 	болон түүнээс багыг буфер кэшд хэрэглэн жижиг хэмжээтэй байдаг. 
 	Энэ хувьсагчийг хааснаар (0 болгосноор) буфер кэш нь таныг асар их хэмжээний 
 	санах ойтой байсан ч гэсэн зөвхөн тодорхой тооны сангуудыг кэш хийдэг. 
 	Нээгдсэн (1 болгосон) үед энэ sysctl нь бүх санах ойг кэш хийхэд бэлэн болгож 
 	буфер кэшд VM Хуудасны Кэшийг хэрэглэн сангуудыг кэш хийх боломжийг олгодог.
 	Гэхдээ сангуудыг кэш хийх хамгийн бага гол дахь санах ой нь 512&nbsp; байт биш 
 	харин физик хуудасны хэмжээ (ихэвчлэн 4&nbsp;K) байдаг. Хэрэв та их олон тооны 
 	файлуудтай ажилладаг үйлчилгээ ажиллуулж байгаа бол бид энэ тохируулгыг идэвхтэй 
 	байлгахыг зөвлөж байна. Тийм үйлчилгээнүүдэд вэб кэшүүд, том захидлын системүүд, 
 	болон мэдээний системүүд орж болно. Энэ тохируулгыг идэвхтэй байлгах нь хайр 
 	гамгүй зарцуулсан санах ойтой байхад ч гэсэн ерөнхийдөө ажиллагааг удаашруулдаггүй, 
 	гэхдээ та түүнийг мэдэхийн тулд туршиж үзэж болно.</para>
       </sect3>
 
      <sect3>
  	<title><varname>vfs.write_behind</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vfs.write_behind</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vfs.write_behind</varname> sysctl хувьсагчийн 
 	анхдагч утга нь <literal>1</literal> (идэвхтэй) байна. Энэ нь том 
 	дараалсан файлуудыг бичих үед ихэвчлэн гардаг бүх кластеруудыг цуглуулсан 
 	үед зөөгчийн бичилтүүдийг хийхийг файлын системд хэлж өгдөг. Санаа нь бол 
 	I/O ажиллагааны хувьд ашиггүй байхад бохир буферууд бүхий буферийн кэшийг 
 	замхруулахаас зайлсхийхэд оршдог. Гэхдээ энэ нь процессуудыг зогсоож магадгүй 
 	бөгөөд зарим нөхцөл байдалд та магадгүй үүнийг идэвхгүй болгохыг хүсэж болох юм.</para>
        </sect3>
 
        <sect3>
  	<title><varname>vfs.hirunningspace</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vfs.hirunningspace</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vfs.hirunningspace</varname> sysctl хувьсагч  
 	өгөгдсөн дурын хоромд системийн хувьд бүхэлд нь хэдий хэмжээний хүлээгдэж байгаа 
 	бичих I/O-г дискний хянагчуудад өгөх дараалалд оруулж болохыг тодорхойлдог. 
 	Анхдагч утга нь ихэвчлэн хангалттай гэхдээ олон дисктэй машинууд дээр та
 	үүнийг дөрөв эсвэл таван <emphasis>мегабайт</emphasis> хүртэл 
 	ихэсгэхийг хүсэж болох юм. Утгыг хэтэрхий өндөр тавих нь (буфер кэшийн бичих 
 	тогтоосон хэмжээг давах нь) туйлын муу кластерлах ажиллагаанд хүргэж болно. 
 	Энэ утгыг хэтэрхий өндөр бүү тавь! Өндөр бичих утгууд нь яг тэр үед хийгдэж байгаа 
 	уншилтуудад хоцрогдол нэмж магадгүй юм.
  	</para>
 
  	<para>Бусад төрөл бүрийн буфер-кэш болон VM хуудасны кэштэй холбоотой sysctl-ууд 
 	байдаг. Бид эдгээр утгуудыг өөрчлөхийг зөвлөдөггүй, VM систем нь өөрийгөө автоматаар 
 	тааруулж туйлын сайн ажилладаг.</para>
        </sect3>
 
        <sect3>
  	<title><varname>vm.swap_idle_enabled</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vm.swap_idle_enabled</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vm.swap_idle_enabled</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	маш олон хэрэглэгчид таны системд орж гарч байдаг, сул зогссон олон процессуудтай, 
 	том, олон-хэрэглэгчийн системүүд дээр ашигтай байдаг. Ийм системүүд нь 
 	чөлөөт санах ойн хадгалалтад ихээхэн хэмжээний байнгын дарамтыг үүсгэж байдаг. 
 	Энэ боломжийг идэвхтэй болгож ар араас нь swap хийн гаргахыг (зогссон секундээр) 
 	<varname>vm.swap_idle_threshold1</varname> болон 
  	<varname>vm.swap_idle_threshold2</varname> хувьсагчуудын тусламжтай 
 	тохируулснаар зогссон процессуудтай холбоотой санах ойн хуудаснуудын дарааллыг ердийн 
 	хуудаслаж гаргах алгоритмаас илүү хурднаар багасгах боломжийг олгодог. 
 	Энэ нь хуудаслаж гаргах дэмонд тусламжийн гарыг өгөх болно. Энэ тохируулгыг 
 	танд хэрэгтэй л биш бол идэвхтэй болгож болохгүй, учир нь үүнийг та хийснээр үндсэндээ 
 	санах ойг илүү түргэн урьдчилан-хуудаслаж ингэснээр swap болон дискний багтаамжийг 
 	илүүтэйгээр идэхэд хүргэх юм. Жижиг систем дээр энэ тохируулга нь тодорхойлогдож 
 	болохуйц нөлөөлөлтэй байх ба харин боломжийн хуудаслалт аль хэдийн хийгээд байгаа 
 	том системүүдэд энэ тохируулга нь VM системд бүх процессуудыг санах ой уруу болон 
 	санах ойгоос хялбараар гаргах боломжийг бүрдүүлдэг.</para>
        </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><varname>hw.ata.wc</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>hw.ata.wc</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>&os;&nbsp;4.3-д IDE бичих кэш хийлтийг хаасан байдаг. Энэ нь 
 	IDE дискэнд бичих багтаамжийг багасгасан боловч хатуу диск үйлдвэрлэгчдийн гаргасан 
 	өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлын ноцтой асуудлуудаас болоод шаардлагатай болсон. 
 	Тэр асуудал нь IDE хөтлөгчүүд  бичилт дуусах үед худлаа мэдээлдэг явдал юм. 
 	IDE бичих кэшийг идэвхтэй болгосноор IDE хатуу дискнүүд ямар нэг дараалалгүйгээр 
 	бичихээс гадна диск их ачаалалтай үед зарим блокуудыг бичихэд заримдаа 
 	тодорхойгүй саатдаг. Сүйрэл болон тэжээлийн уналт файлын системийн ноцтой  
 	эвдрэлд хүргэж болзошгүй байдаг. &os;-ийн анхдагч нь аюулгүй байхаар өөрчлөгдсөн. 
 	Харамсалтай нь үүний үр дүнд ажиллагааны асар том алдагдалд хүргэсэн бөгөөд 
 	хувилбар гарсны дараа бид бичих кэш хийлтийг анхдагчаар идэвхтэй байхаар буцаан 
 	өөрчилсөн юм. Та өөрийн систем дээрээ <varname>hw.ata.wc</varname> sysctl 
 	хувьсагчийг ажиглан анхдагч утгыг шалгах хэрэгтэй. Хэрэв IDE бичих кэш хийлт 
 	хаалттай бол та цөмийн хувьсагчийн утгыг 1 болгон түүнийг идэвхжүүлж болно.
 	Үүнийг ачаалах үед ачаалагчаас хийх шаардлагатай. Цөм ачаалсны дараа хийхийг 
 	оролдвол ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй.</para>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.ata.4;-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><literal>SCSI_DELAY</literal>
 	(<varname>kern.cam.scsi_delay</varname>)</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.cam.scsi_delay</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 	  <secondary><literal>SCSI_DELAY</literal></secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para><literal>SCSI_DELAY</literal> цөмийн тохиргоо нь системийн ачаалах 
 	хугацааг багасгахад хэрэглэгддэг. Анхдагч утга нь нэлээн өндөр бөгөөд 
 	<literal>15</literal> секундын саатлыг ачаалах процессийн үед өгөхийг хариуцдаг.  
 	<literal>5</literal> секунд хүртэл багасгахад ихэвчлэн ажилладаг (ялангуяа 
-	орчин үеийн хөтлөгчүүдийн хувьд). &os;-ийн шинэ хувилбарууд (5.0 болон түүнээс дээш) 
-	ачаалах үеийн тохируулга болох <varname>kern.cam.scsi_delay</varname> 
-	хувьсагчийг ашиглах хэрэгтэй. Энэ тохируулга болон цөмийн тохиргооны тохируулга нь 
+	орчин үеийн хөтлөгчүүдийн хувьд). Ачаалах үеийн тохируулга болох 
+	<varname>kern.cam.scsi_delay</varname> хувьсагчийг ашиглах хэрэгтэй. 
+	Энэ тохируулга болон цөмийн тохиргооны тохируулга нь 
 	<emphasis>секундээр</emphasis> <emphasis>биш</emphasis>
 	<emphasis>миллисекундээр</emphasis> утгыг хүлээн авдаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="soft-updates">
       <title>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</title>
 
       <indexterm><primary>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>tunefs</primary></indexterm>
 
       <para>&man.tunefs.8; програм файлын системийг нарийн тааруулахад 
 	ашиглагдаж болно. Энэ програм нь олон янзын тохируулгуудтай гэхдээ 
 	одоохондоо бид зөвхөн Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг идэвхжүүлэх ба хаах дээр 
 	анхаарах бөгөөд үүнийг дараах аргаар хийнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tunefs -n enable /filesystem</userinput>
 &prompt.root; <userinput>tunefs -n disable /filesystem</userinput></screen>
 
       <para>Файлын систем нь холбогдсон байхдаа &man.tunefs.8;-ээр өөрчлөгдөх 
 	боломжгүй. Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг идэвхжүүлэхэд тохирох үе нь аль ч 
 	хуваалтууд холболт хийгдээгүй байгаа ганц хэрэглэгчийн горим юм.</para>
 
       <para>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь мета-өгөгдлийн ажиллагааг мэдэгдэхүйц сайжруулдаг бөгөөд 
 	санах ойн кэшийг ашиглан голчлон файлын үүсгэлт болон устгалтыг хурдасгадаг.
 	Бид Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг өөрийн бүх файлын системүүдэд ашиглахыг зөвлөж байна. 
 	Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийн хоёр дутагдалтай талыг та мэдэж байх ёстой: Нэгдүгээрт, 
 	Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь сүйрэл болсон тохиолдолд файлын системийн бүрэн бүтэн 
 	байдалд баталгаа өгдөг боловч физик дискийг шинэчлэхэд хэдэн секундын (минут ч байж болно!) 
 	хоцрогдолтой байж болно. Хэрэв таны систем сүйрэхэд бусад тохиолдлоос илүүтэйгээр  
 	та хийсэн ажлаа алдаж болзошгүй юм. Хоёрдугаарт, Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь 
 	файлын системийн блокуудыг чөлөөлөхийг саатуулдаг. Хэрэв та бараг дүүрсэн 
 	файлын системтэй (root файл систем гэх зэрэг) байгаа бол 
 	<command>make installworld</command> зэрэг гол шинэчлэлтийг 
 	хийх нь файлын системийг зайгүй болгож шинэчлэлт амжилтгүй болох шалтгаанд хүргэж 
 	болох юм.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийн талаар дэлгэрэнгүй</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</primary>
 	  <secondary>дэлгэрэнгүй</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Файлын системийн мета-өгөгдлийг диск уруу бичих уламжлалт хоёр хандлага 
 	байдаг. (Мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд нь inode эсвэл сангууд зэрэг агуулгын бус 
 	өгөгдөлд хийх шинэчлэлтүүд юм)</para>
 
 	<para>Түүхээс авч үзэхэд анхдагч ажиллах горим нь мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүдийг 
 	синхроноор буюу зэрэг бичдэг байсан явдал юм. Хэрэв сан өөрчлөгдсөн бол 
 	систем өөрчлөлтийг диск уруу бичигдэхийг хүлээдэг. Файлын өгөгдлийн буферууд 
 	(файлын агуулгууд) буфер кэшээр дамжин диск уруу сүүлд нь асинхроноор хадгалагддаг. 
 	Энэ шийдлийн давуу тал нь аюулгүй ажилладаг. Хэрэв шинэчлэлтийн үед амжилтгүй 
 	болбол мета-өгөгдөл нь үргэлж бүрэн бүтэн байдаг. Файл эсвэл бүрэн үүсч эсвэл 
 	бүр ерөөсөө үүсдэггүй. Хэрэв файлын өгөгдлийн блокууд сүйрэл болох үед 
 	буферийн кэшээс диск уруу өөрсдийн гарах замаа олохгүй байгаа бол 
 	&man.fsck.8; нь үүнийг таньж файлын уртыг 0 болгон файлын системийг 
 	засварладаг. Нэмж хэлэхэд энэ шийдэл нь цэвэрхэн ба хялбар юм. 
 	Сул тал нь мета-өгөгдлийн өөрчлөлтүүд нь удаан байдаг. 
 	<command>rm -r</command> тушаал жишээ нь сан дахь бүх файлуудад дараалан 
 	хандах бөгөөд гэхдээ сан болгоны өөрчлөлт (файлын устгалт) синхроноор зэрэг 
 	диск уруу бичигддэг. Үүнд сан уруу өөрт нь хийгдэх шинэчлэлтүүд, inode хүснэгт 
 	болон магадгүй файлын гаргасан шууд бус блокуудад хийх шинэчлэлтүүд ордог. 
 	Том иерархуудыг задлахад (<command>tar -x</command>) үүний нэгэн адилаар 
 	авч үздэг.</para>
 
 	<para>Хоёр дахь нь асинхрон мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд юм. Энэ нь 
 	Линукс/ext2fs-ийн хувьд анхдагч байх бөгөөд 
 	*BSD ufs-ийн хувьд
 	<command>mount -o async</command> байх юм. 
 	Бүх мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд 
 	нь буфер кэшээр бас дамждаг, тэгэхээр тэдгээр нь файлын агуулгын өгөгдлийн 
 	шинэчлэлтүүдтэй харилцан холилдох болно. Энэ шийдлийн давуу тал нь 
 	мета-өгөгдөл бүрийн шинэчлэлт диск уруу бичигдэхийг хүлээдэггүй бөгөөд 
 	ингэснээр ихээхэн хэмжээний мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүдийг хийдэг бүх 
 	үйлдлүүд синхрон хийгдэхээс хамаагүй хурдан ажилладаг. Мөн энэ шийдэл нь 
 	цэвэрхэн бас энгийн бөгөөд ингэснээр хорхойнууд (алдаа) код уруу мөлхөн 
 	орох эрсдэл бага юм. Сул тал нь файлын системийн бүрэн бүтэн төлвийн 
 	ямар нэг баталгаа ерөөсөө байдаггүй. Хэрэв их хэмжээний мета-өгөгдөл  
 	шинэчлэх үйлдлийн явцад амжилтгүй болсон бол (тэжээлийн тасалдал, эсвэл хэн 
 	нэг нь дахин эхлүүлэх товч дарсан зэрэгт) файлын систем тааж болшгүй 
 	төлөвт үлдэх болно. Систем дахин ачаалаад дуусахад файлын системийн 
 	төлөвийг мэдэх боломжгүй байдаг; inode хүснэгт эсвэл холбоотой сангийн  
 	шинэчлэлтүүд бичигдээгүй байхад файлын өгөгдлийн блокууд диск уруу аль хэдийн 
 	бичигдчихсэн байж болох юм. Ер нь гаргасан замбараагүйтлийг (учир нь хэрэгцээтэй 
 	мэдээлэл диск дээр байхгүй) цэвэрлэж чаддаг <command>fsck</command> 
 	тушаалын шийдлийг хийх боломжгүй. Хэрэв файлын систем засвар хийж чадахааргүй  
 	эвдэрсэн бол түүнд дээр &man.newfs.8;-ийг хэрэглэж нөөцөөс сэргээхээс өөр 
 	аргагүй юм. 
 	  </para>
 
 	<para>Энэ асуудлын шийдэл нь 
 	<emphasis>бохир бүсийн бүртгэл</emphasis> буюу бас 
 	<emphasis>журналчлалт</emphasis> гэгддэг шийдлийг гаргах явдал бөгөөд 
 	энэ ухагдахуун нь тогтвортой хэрэглэгддэггүй ба шилжүүлэлтийн бүртгэлийн бусад 
 	хэлбэрүүдэд бас заримдаа ашиглагддаг. Мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд нь 
 	синхроноор бичигдсэн хэвээр байх бөгөөд гэхдээ зөвхөн дискний жижиг бүсэд 
 	бичигдэнэ. Дараа нь тэдгээрийг тэдний зөв байрлал  уруу зөөдөг. Бүртгэлийн 
 	талбар нь диск дээр бага, үргэлжилсэн бүс байдаг учраас  бүр хүнд үйлдлүүдийн үед 
 	ч гэсэн дискний толгойнууд шилжихэд хол зайтай биш байдаг болохоор эдгээр 
 	үйлдлүүд нь синхрон шинэчлэлтүүдээс илүү хурдан байдаг. 
 	Мөн энэ шийдлийн төвөгтэй байдал нь маш хязгаарлагдмал болохоор алдаанууд 
 	байх эрсдэл нь бага байдаг. Сул тал нь бүх мета-өгөгдөл нь хоёр удаа бичигддэг 
 	(бүртгэлийн бүсэд нэг удаа болон зөв байрлал уруу бас нэг удаа) болохоор 
 	энгийн ажлын хувьд ажиллагааны <quote>өөдрөг бус үзэгдэл</quote>
 	гарч болзошгүй юм. Нөгөө талаас сүйрэл болоод систем дахин ачаалаад дуусахад 
 	хүлээгдэж байгаа бүх мета-өгөгдлийн үйлдлүүд бүртгэлийн талбараас хурдан 
 	буцаагдаж эсвэл гүйцэд хийгдэн дуусч болох бөгөөд энэ нь файлын системийг 
 	хурдан эхлүүлэхэд хүргэдэг.</para>
 
 	<para>Беркли FFS-ийн хөгжүүлэгч Кирк МкКюзик энэ асуудлыг Soft Updates 
 	буюу Зөөлөн Шинэчлэлтүүдээр шийдсэн: хүлээгдэж байгаа бүх мета-өгөгдлийн 
 	шинэчлэлтүүд нь санах ойд хадгалагдах бөгөөд диск уруу эрэмбэлэгдсэн дарааллаар 
 	бичигддэг (<quote>дараалуулсан мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд</quote>). 
 	Энэ нь мета-өгөгдлийн хүнд үйлдлүүдийн үед хэрэв эрт хийгдсэн шинэчлэлтүүд диск 
 	уруу бичигдээгүй санах ойд байж байхад нь сүүлд хийгдэх шинэчлэлтүүд тэдгээрийг 
 	<quote>барьж</quote> авдаг. Тэгэхээр сангийн хувьд хэлбэл түүнд хийгдэх 
 	бүх үйлдлүүд нь санах ойд шинэчлэлт диск уруу бичигдэхээс өмнө хийгддэг 
 	(өгөгдлийн блокууд нь мета-өгөгдлөөсөө түрүүлээд диск дээр байж байхгүйгээр 
 	өөрсдийн байрлалынхаа дагуу эрэмбэлэгддэг ). 
 	Хэрэв систем сүйрвэл энэ нь <quote>бүртгэл урагшлуулахад</quote> хүргэдэг: 
 	диск уруу гарах замаа олохгүй байгаа бүх үйлдлүүд хэзээ ч хийгдээгүй юм шиг 
 	байдаг. Файлын системийн бүрэн бүтэн төлөв хадгалагдаж 30-аас 60 секундын 
 	өмнөх төлөвт ордог. Хэрэглэгдэж байгаа эх үүсвэрүүдийг тэдгээрийн өөрсдийнх 
 	харгалзах битмапуудад: блокууд болон inode-уудад  байдаг шигээр  тэмдэглэхийг 
 	үүнд ашигласан алгоритм нь баталгаатай хангадаг. Сүйрэл болсны дараа 
 	зөвхөн гарсан эх үүсвэр суллан гаргалтын алдаа нь яг үнэндээ <quote>чөлөөтэй</quote> 
 	мөртлөө <quote>ашиглагдаж байгаа</quote> гэж тэмдэглэгдсэн эх үүсвэрүүд 
 	байдаг. &man.fsck.8; энэ байдлыг таних бөгөөд ашиглагдаагүй байгаа эх 
 	үүсвэрүүдийг чөлөөлдөг. Сүйрлийн дараа файлын системийн бохир төлвийг авч үзэлгүйгээр  
 	хүчээр <command>mount -f</command> тушаалаар холбох нь аюулгүй юм. 
 	Ашиглагдаагүй байж болзошгүй эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхдөө &man.fsck.8;-г 
 	сүүлд нь ажиллуулах хэрэгтэй. Энэ нь <emphasis>ард ажиллах fsck</emphasis>-ийн 
 	цаана байгаа санаа юм: системийг эхлүүлэх үед зөвхөн файлын системийн 
 	<emphasis>хормын зураг</emphasis> бичигддэг. 
 	<command>fsck</command>-г сүүлд нь ажиллуулж болно. Дараа нь бүх файлын 
 	системүүд <quote>бохир</quote> холбогдож системийн эхлэлт олон хэрэглэгчийн 
 	горимд үргэлжилдэг. Дараа нь ард ажиллах <command>fsck</command>-үүд 
 	ашиглагдаагүй байгаа эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхөөр шаардлагатай байгаа бүх файлын 
 	системийн хувьд ажиллахаар төлөвлөгддөг. (Зөөлөн Шинэчлэлтүүд ашигладаггүй 
 	файлын системүүдэд ердийн нүүрэн дээр ажиллах <command>fsck</command> 
 	хэрэгтэй хэвээр байна)</para>
 
 	 <para>Давуу тал нь мета-өгөгдлийн үйлдлүүд нь асинхрон шинэчлэлтүүдтэй
 	бараг л адил хурдан  байдаг (өөрөөр хэлбэл мета-өгөгдлийг хоёр дахин бичдэг 
 	<emphasis>бүртгэл хийлтээс</emphasis> хурдан байдаг). Сул талууд нь 
 	төвөгтэй код (хэрэглэгчийн өгөгдлийн алдагдлын хувьд их мэдрэмтгий талбар дахь 
 	байж болох алдаануудын тэр өндөр эрсдэлийг хэлж байна) болон санах ойн илүү 
 	хэрэглээ юм. Мөн хэн нэгний хэрэглэж байсан хувийн тохиргоонууд ч бас байдаг.
 	Сүйрэл болсны дараа файлын системийн төлөв <quote>хуучин</quote> 
 	юм шиг харагддаг. Стандарт синхрон хандлага  нь 
 	<command>fsck</command>-ийн дараа зарим нэг тэг-урттай файлуудыг 
 	үлдээхэд хүргэсэн нөхцөлд тэдгээр файлууд нь Зөөлөн Шинэчлэлтүүдтэй файлын 
 	системийн үед огт байдаггүй бөгөөд учир нь мета-өгөгдөл болон файлын агуулгууд 
 	хэзээ ч диск уруу бичигдээгүй байдаг. Дискний зай нь магадгүй 
 	<command>rm</command> ажиллуулснаас хэсэг хугацааны дараа диск уруу 
 	шинэчлэлтүүд  бичигдэх хүртэл сулардаггүй. Энэ нь бүх файлуудыг хоёр дахин 
 	хадгалахад хангалттай хүрэлцэхүйц хэмжээний чөлөөтэй зай байхгүй файлын систем 
 	дээр их хэмжээний өгөгдлийг суулгаж байх үед асуудлууд гарахад хүргэж болох юм.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-kernel-limits">
     <title>Цөмийн хязгаарууд тохируулах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>тохируулах нь</primary>
       <secondary>цөмийн хязгаарууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2 id="file-process-limits">
       <title>Файл/Процессийн хязгаарууд</title>
 
       <sect3 id="kern-maxfiles">
 	<title><varname>kern.maxfiles</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.maxfiles</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>kern.maxfiles</varname> нь таны системийн шаардлагуудаас 
 	хамаараад дээшилж эсвэл доошилж болно. Энэ хувьсагч нь таны систем дээрх файлын 
 	тодорхойлогчуудын (descriptor) хамгийн их тоог илэрхийлдэг. Файлын тодорхойлогчийн 
 	хүснэгт дүүрсэн тохиолдолд <errorname>file: table is full</errorname> 
 	буюу файл: хүснэгт дүүрсэн гэсэн мэдээлэл давтагдан системийн богино мэдээллийн буфферт 
 	үзэгдэх бөгөөд үүнийг <command>dmesg</command> тушаал ашиглан үзэж болдог.</para>
 
 	<para>Нээлттэй файл, сокет эсвэл fifo болгон нэг файлын тодорхойлогч хэрэглэдэг. 
 	Ажиллаж байгаа том-хэмжээний сервер зэрэгцээ ажиллаж байгаа үйлчилгээнүүдийн тоо  болон 
 	төрлөөс хамааран олон мянган файлын тодорхойлогчуудыг өлхөн шаардаж болох юм.</para>
 
         <para>Хуучин FreeBSD хувилбаруудад <varname>kern.maxfiles</varname>-ийн 
 	анхдагч утга нь таны цөмийн тохиргооны файлын <option>maxusers</option> тохируулгаас 
 	гарсан байдаг. <varname>kern.maxfiles</varname> нь 
 	<option>maxusers</option> утгатай пропорционалаар өсдөг. Өөрчлөн тохируулсан цөмийг 
 	бүтээхдээ энэ цөмийн тохиргооны тохируулгыг өөрийн системийн хэрэглээний дагуу зааж өгөх нь  
 	зүйтэй байдаг. Энэ тооноос хамаарч цөм өөрийн ихэнх урьдчилан-тодорхойлсон хязгааруудыг   
 	өгдөг. Ажиллагаанд байгаа машин яг үнэндээ нэг удаа 256 хэрэглэгч зэрэг холбогдоогүй 
 	байж болох боловч өндөр-хэмжээний вэб серверийнхтэй адил эх үүсвэрүүд  хэрэгтэй байж болох 
 	юм.</para>
 
         <para><varname>kern.maxusers</varname> хувьсагч нь системд байгаа санах ойн 
 	дээр үндэслэн ачаалах үед автоматаар тавигддаг бөгөөд ажиллаж байх явцад зөвхөн уншигдах 
 	<varname>kern.maxusers</varname> sysctl хувьсагчийн утгыг  шалгаж тогтоогдож 
 	болох юм. Зарим сайтууд <varname>kern.maxusers</varname>-ийн илүү их эсвэл бага  
 	утгуудыг шаардаж үүнийг ачаалагчаар тааруулагдахаар тохируулж болох юм; 64, 128, болон 256 
 	утгууд нь ховор байдаг. Танд асар их тооны файлын тодорхойлогчууд хэрэгтэй л биш бол бид 
 	256-аас дээш байлгахыг зөвлөдөггүй; өөрсдийн анхдагч утгуудад 
 	<varname>kern.maxusers</varname>-р заагддаг, тааруулагдах боломжтой утгуудын 
 	олонх нь тус тусдаа ачаалалтын үед эсвэл ажиллах явцад <filename>/boot/loader.conf</filename>-оор 
 	эсвэл энэ баримтын хаа нэгтээ тайлбарласнаар өөрчлөгдөж болдог 
 	(&man.loader.conf.5; гарын авлага эсвэл <filename>/boot/defaults/loader.conf</filename>
 	файлыг санаа авахын тулд үзнэ үү).</para>
 
 	<para>Хуучин хувилбаруудад хэрэв та <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	<literal>0</literal> гэж шууд зааж өгсөн бол систем автоматаар тааруулж өгдөг 
 	<footnote><para>Автоматаар тааруулах алгоритм <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	систем дэх санах ойн хэмжээтэй адилаар хамгийн багадаа 32 ба хамгийн ихдээ 384 гэж зааж 
 	өгдөг.</para></footnote>. Энэ тохируулгыг заахдаа ялангуяа та хэрэв X Цонхны Систем 
 	ашиглаж байгаа эсвэл програм хангамж хөрвүүлж байгаа бол <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	хамгийн багадаа 4 гэж заахыг хүсэх болно. Шалтгаан нь гэвэл <literal>maxusers</literal>-ээр 
 	заагдсан хамгийн чухал хүснэгт бол <literal>20 + 16 * maxusers</literal> гэж заагдсан 
 	процессуудын хамгийн их тоо бөгөөд хэрэв та <literal>maxusers</literal>-ийг 1 гэж 
 	заасан бол та 18 орчмыг нь ачаалах үед системийг эхлүүлэхэд болон 15 орчмыг нь таныг X Цонхны 
 	Системийг эхлүүлэхэд магадгүй үүсэж та нийт зөвхөн 36 зэрэг процесстой байж болох юм.
 	Гарын авлагыг унших зэрэг хялбар бодлого хүртэл шүүх, шахсаныг задлах, болон 
 	үзэхэд зориулж есөн процессийг эхлүүлдэг. <literal>maxusers</literal>-ийг 64 гэж заах нь 
 	бараг л бүх хэрэгцээнд хангалттай байх 1044 зэрэг процесстой байж болохыг танд зөвшөөрнө.
 	Гэхдээ өөр програм эхлүүлэхээр оролдож байх үед эсвэл их олон тооны зэрэгцээ хэрэглэгчидтэй 
 	сервер (<hostid role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid>-той адил) ажиллуулж 
 	байхад айдас төрүүлэм <errortype>proc table full</errortype> буюу proc хүснэгт 
 	дүүрсэн гэсэн алдаа хэрэв та харах юм бол үргэлж энэ тоог ихэсгэн цөмийг дахин бүтээж 
 	болох юм.</para>
 
 	<note>
 	  <para><literal>maxusers</literal> нь таны машин уруу нэвтрэх хэрэглэгчдийн 
 	тоог <emphasis>хязгаарладаггүй</emphasis>. Энэ нь ердөө л таны систем дээр байж 
 	болох хамгийн их хэрэглэгчийн тоо болон тэдгээр тус бүрийн ажиллуулах процессийн тооноос 
 	хамааран төрөл бүрийн хүснэгтийн хэмжээнүүдийг боломжийн утгуудаар зааж өгдөг.</para>
 	</note>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><varname>kern.ipc.somaxconn</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.ipc.somaxconn</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>kern.ipc.somaxconn</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	шинэ TCP холболтуудыг хүлээн авахад зориулсан сонсох дарааллын хэмжээг 
 	хязгаарладаг. Анхдагч утга <literal>128</literal> нь ачаалал ихтэй вэб 
 	серверийн орчин дахь шинэ холболтуудыг хүлээж авахад ерөнхийдөө хэтэрхий бага 
 	юм. Тийм орчны хувьд энэ утгыг <literal>1024</literal> эсвэл түүнээс их 
 	болгохыг зөвлөдөг. Үйлчилгээний дэмон нь өөрөө сонсох дарааллын хэмжээгээ 
 	(өөрөөр хэлбэл &man.sendmail.8;, эсвэл <application>Apache</application>) 
 	хязгаарлаж болох боловч ихэвчлэн өөрийн тохиргооны файлдаа дарааллын хэмжээг 
 	тааруулах тохиргооны мөртэй байдаг. Их хэмжээний сонсох дарааллууд нь бас 
 	Үйлчилгээг Зогсоох халдлагуудаас (<abbrev>DoS</abbrev>) илүү сайн зайлсхийж 
 	ажилладаг.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
     <sect2 id="nmbclusters">
       <title>Сүлжээний хязгаарууд</title>
 
       <para><literal>NMBCLUSTERS</literal> цөмийн тохиргооны тохируулга нь 
 	системд байгаа сүлжээний Mbuf-уудын тоог зааж өгдөг. Бага тооны Mbuf-уудтай 
 	трафикийн ачаалал ихтэй сервер &os;-ийн чадварт саад болдог. Кластер бүр 
 	ойролцоогоор 2&nbsp;K санах ойг илэрхийлдэг, тийм болохоор 1024 гэсэн 
 	утга нь сүлжээний буферуудад зориулж хадгалсан 2 мегабайт цөмийн санах ойг 
 	илэрхийлнэ. Хичнээн хэрэгтэйг олохын тулд хялбар тооцоо хийж болно. 
 	Хэрэв та хамгийн ихдээ 1000 зэрэгцээ холболтуудтай, холболт бүр нь 16&nbsp;K 
 	хүлээн авах болон 16&nbsp;K илгээх буферийг иддэг вэб сервертэй бол 
 	танд ойролцоогоор вэб серверийг хангахын тулд 32&nbsp;MB хэмжээтэй тэнцэх 
 	сүлжээний  буферууд хэрэгтэй болно. Практикаар ер нь 2-оор үржүүлдэг, 
 	тэгэхээр 2x32&nbsp;MB&nbsp;/&nbsp;2&nbsp;KB&nbsp;=
 	64&nbsp;MB&nbsp;/&nbsp;2&nbsp;kB&nbsp;= 32768 болох юм. 
 	Бид их санах ойтой машинуудын хувьд утгуудыг 4096-аас 32768-ын хооронд байлгахыг 
 	зөвлөдөг. Энэ параметрийн хувьд өндөр утгыг ямар ч нөхцөлд тавьж болохгүй, учир нь 
 	энэ нь ачаалах үеийн сүйрэлд хүргэж болно. &man.netstat.1;-д 
 	<option>-m</option> тохируулгыг ашиглаж сүлжээний кластерийн ашиглалтыг 
 	ажиглаж болох юм.</para>
 
       <para><varname>kern.ipc.nmbclusters</varname> ачаалалтын тааруулах 
 	боломжтой тохируулга нь ачаалах үед үүнийг тааруулахад хэрэглэгдэх ёстой. 
 	Зөвхөн &os;-ийн хуучин хувилбарууд <literal>NMBCLUSTERS</literal> 
 	цөмийн &man.config.8; тохируулгыг ашиглахыг танаас шаарддаг.</para>
 
       <para>&man.sendfile.2; системийн дуудлагыг өргөнөөр ашигладаг завгүй 
 	серверүүдийн хувьд <literal>NSFBUFS</literal> цөмийн тохиргооны тохируулгын 
 	тусламжтай эсвэл түүний утгыг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д зааж  
 	&man.sendfile.2; буферуудын тоог ихэсгэх шаардлагатай байж болох юм 
 	(дэлгэрэнгүйг &man.loader.8;-с үзнэ үү). Процессууд <literal>sfbufa</literal> 
 	төлөвт харагдах нь энэ параметрийг тааруулах хэрэгтэйг ихэвчлэн заадаг. 
 	<varname>kern.ipc.nsfbufs</varname> sysctl хувьсагч нь цөмөөр 
 	тохируулагдсан хувьсагч дахь зөвхөн уншигддаг гялбаа юм. Энэ параметр нь 
 	<varname>kern.maxusers</varname>-ийн хэмжээгээр тааруулагддаг, 
 	гэхдээ үүнийг түүний дагуу тохируурах шаардлагатай байж болох юм.</para>
 
       <important>
 	<para>Сокет блок-хийгддэггүй гэж тэмдэглэгдсэн ч гэсэн блок-хийгддэггүй 
 	сокет дээр &man.sendfile.2;-ийг дуудах нь хангалттай хэмжээний 
 	<literal>struct sf_buf</literal>-уудыг бий болготол 
 	&man.sendfile.2; дуудлага блок хийгдэхэд хүргэж болох юм.</para>
       </important>
 
       <sect3>
 	<title><varname>net.inet.ip.portrange.*</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>net.inet.ip.portrange.*</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>net.inet.ip.portrange.*</varname> sysctl хувьсагчууд нь 
 	TCP болон UDP сокетуудад автоматаар уягдах портын дугаарын хүрээнүүдийг хянадаг. 
 	Гурван хүрээ байдаг: доод хүрээ, анхдагч хүрээ, болон өндөр хүрээ. Ихэнх сүлжээний 
 	програмууд нь анхдагчаар 1024 болон 5000 байдаг 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.first</varname> болон 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.last</varname> хувьсагчуудаар хянагддаг
 	 анхдагч хүрээг ашигладаг. Уягдах портын хүрээнүүд гарах холболтуудад ашиглагддаг 
 	бөгөөд зарим тохиолдолд систем дэх портууд дуусч болох юм. Энэ нь ихэвчлэн 
 	таныг ачаалал ихтэй вэб прокси ашиглаж байхад гардаг. Ихэвчлэн ирж байгаа холболтуудыг 
 	хүлээн авдаг ердийн вэб сервер эсвэл захидал дамжуулагч зэрэг хязгаарлагдмал тооны гарах 
 	холболтуудтай серверүүдийг ажиллуулж байхад портын хүрээ нь асуудал биш юм. 
 	Таны порт дуусаж болох тийм тохиолдлуудад 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.last</varname> хувьсагчийг даруухнаар 
 	ихэсгэхийг зөвлөдөг. <literal>10000</literal>, <literal>20000</literal> эсвэл 
 	  <literal>30000</literal> нь боломжийн утгууд юм. Портын хүрээг өөрчилж 
 	байхдаа галт ханын нөлөөллүүдийг бас бодолцох хэрэгтэй. Зарим галт хана 
 	их хэмжээний портуудыг хааж болох бөгөөд (ихэнхдээ бага дугаарын портууд)
 	систем өндөр дугаарын портуудыг гарах холболтууддаа ашигладгийг бодолцох ёстой &mdash; 
 	ийм учраас <varname>net.inet.ip.portrange.first</varname>-ийг 
 	багасгахыг зөвлөдөггүй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнүүд</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүний хязгаарлалт</primary>
 	  <secondary><varname>net.inet.tcp.inflight.enable</varname></secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүний хязгаарлалт нь NetBSD дэх 
 	TCP/Vegas-тай адилхан юм. <varname>net.inet.tcp.inflight.enable</varname>
 	sysctl хувьсагчийг <literal>1</literal> болгон тохируулж үүнийг идэвхжүүлдэг. 
 	Систем холболт бүрийн хувьд хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнийг тооцоолохыг оролддог 
 	бөгөөд сүлжээн дэх дараалалд оруулах өгөгдлийн хэмжээг хамгийн боломжийн нэвтрүүлэх 
 	чадамжийг байнга барьж байх тэр хэмжээнд хүргэж хязгаарладаг.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өгөгдлийг модемууд, Гигабит Ethernet, эсвэл бүр өндөр 
 	хурдны WAN холболтуудаар (эсвэл дурын өндөр хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнтэй холболт) 
 	дамжуулж байгаа бол ялангуяа та бас цонх өсгөлтийг ашиглаж байгаа эсвэл том илгээх цонх 
 	тохируулсан бол энэ боломж нь ашигтай юм. Хэрэв та энэ тохируулгыг идэвхжүүлэх бол  
 	бас <varname>net.inet.tcp.inflight.debug</varname>-ийг 
 	<literal>0</literal> (дибаг хийхийг болиулах) болгож тохируулах хэрэгтэй бөгөөд
 	үйлдвэрлэлийн ашиглалтад <varname>net.inet.tcp.inflight.min</varname>-ийг 
 	хамгийн багаар бодоход <literal>6144</literal> болгох нь ашигтай байж болох юм. 
 	Гэхдээ хамгийн бага тоог өндөр болгох нь холболтоос хамааран хурд хязгаарлалтыг 
 	идэвхтэйгээр болиулж болохыг санах хэрэгтэй. Хязгаарлах боломж нь дундын чиглүүлэлтийн 
 	үед бүтээгдсэн өгөгдлийн хэмжээг багасгах бөгөөд пакетийн дарааллуудыг сольж локал 
 	хостын интерфэйс дэх дараалал дээр бүтээгдсэн өгөгдийн хэмжээг мөн багасгадаг.
 	Дараалалд орсон цөөн тооны пакетуудтай, ялангуяа удаан модемоор дамжсан интерактив 
 	холболтууд нь бага <emphasis>Round Trip Times буюу Эргэн Аялах Хугацаатайгаар</emphasis>
 	ажиллаж бас чаддаг. Гэхдээ энэ боломж нь зөвхөн өгөгдөл дамжуулалтад (илгээх / сервер талын)
 	нөлөөлдгийг санах хэрэгтэй. Энэ нь өгөгдөл хүлээн авахад нөлөө үзүүлэхгүй (татаж авах).
 	</para>
 
 	<para><varname>net.inet.tcp.inflight.stab</varname>-ийг тааруулахыг 
 	<emphasis>зөвлөдөггүй</emphasis>. Энэ параметр нь хурд сааруулах бүтээгдэхүүний 
 	цонхны тооцоололд нэмсэн 2 хамгийн их пакетийг илэрхийлж анхдагчаар 20 байдаг. 
 	Энэ алгоритмийг тогтворжуулах болон өөрчлөгдөж байгаа нөхцлүүдэд хариу өгөх боломжийг 
 	сайжруулахад нэмэлт цонх шаардлагатай боловч энэ нь бас удаан холболт дээр 
 	ping хийх хугацаа ихэсгэхэд хүргэдэг (гэхдээ таныг энэ (inflight) алгоритмийг 
 	ашиглаагүй байхад гарсан үр дүнгээс хамаагүй бага хэвээр л байна). 
 	Ийм тохиолдолд энэ параметрийг 15, 10, эсвэл 5 болгон багасгахыг хүсэж болох юм;
 	мөн хүссэн үр дүндээ хүрэхийн тулд 
 	<varname>net.inet.tcp.inflight.min</varname> хувьсагчийг 
 	(жишээ нь 3500 болгож) бас багасгаж болох юм. Эдгээр параметрүүдийг багасгах нь 
 	хамгийн сүүлд авах арга хэмжээ байх ёстой юм.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Виртуал санах ой</title>
 
       <sect3>
         <title><varname>kern.maxvnodes</varname></title>
 
         <para>vnode нь файл эсвэл  сангийн дотоод  дүрслэл юм. Тэгэхээр үйлдлийн 
 	системд байх vnode-ийн тоог ихэсгэх нь диск I/O-г багасгадаг. Энэ нь ихэвчлэн 
 	үйлдлийн системээр зохицуулагддаг бөгөөд өөрчлөх хэрэггүй байдаг. 
 	Зарим тохиолдолд диск I/O нь гол асуудал учруулж системд vnode байхгүй болж 
 	байвал энэ тохируулгыг ихэсгэх хэрэгтэй болно. Идэвхгүй болон чөлөөтэй RAM-ийн 
 	хэмжээг бодолцох шаардлагатай.</para>
 
         <para>Тухайн үед ашиглагдаж байгаа vnode-уудыг үзэхдээ:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl vfs.numvnodes</userinput>
 vfs.numvnodes: 91349</screen>
 
         <para>Хамгийн их vnode-уудыг үзэхдээ:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.maxvnodes</userinput>
 kern.maxvnodes: 100000</screen>
 
         <para>Хэрэв тухайн үеийн vnode ашиглалт хамгийн их хэмжээ уруу бараг дөхөж 
 	байвал <varname>kern.maxvnodes</varname>-ийг 1,000-аар ихэсгэх нь 
 	зүйтэй байж болох юм. <varname>vfs.numvnodes</varname>-ийн тоон 
 	дээр бас анхаарлаа хандуулаарай. Хэрэв энэ нь дахин хамгийн их уруугаа дээшилбэл 
 	<varname>kern.maxvnodes</varname>-ийг цааш ихэсгэх шаардлагатай болно. 
 	&man.top.1;-ийн гаргасан дүнгээс таны санах ойн өөрчлөлт харагдах ёстой. 
 	Түрүүнийхээс илүү санах ой идэвхтэй байх ёстой.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="adding-swap-space">
     <title>Swap зай нэмэх нь</title>
 
     <para>Та яаж ч сайн төлөвлөсөн байлаа гэсэн заримдаа систем таны бодсоноор 
 	ажилладагүй. Хэрэв танд swap зай илүү хэрэгцээтэйг мэдвэл та үүнийг 
 	амархнаар нэмж болно. Та гурван аргаар swap зайг ихэсгэж болно: 
 	шинэ хатуу диск нэмэх, NFS-ийн тусламжтай swap идэвхжүүлэх болон 
 	байгаа хуваалт дээр swap файл үүсгэж ихэсгэж болно.</para>
 
     <para>Swap зайг хэрхэн шифрлэх, ямар тохируулгууд байгаа болон яагаад
 	хийх ёстой талаар гарын авлагын <xref linkend="swap-encrypting">
 	хуудсанд хандана уу.</para>
 
     <sect2 id="new-drive-swap">
       <title>Шинэ диск дээрх swap</title>
 
       <para>Мэдээж swap нэмэх хамгийн шилдэг арга нь энэ боломжийг шалтаг болгон 
 	ашиглаж өөр хатуу диск нэмэх явдал юм. Ер нь та үргэлж өөр хатуу диск ашиглаж
 	болно л доо. Хэрэв та ингэх бол өөрийн swap-аа хэрхэн хамгийн шилдгээр 
 	зохион байгуулж болох талаар дурдсан зарим зөвлөгөөнүүдийн тухай Гарын авлагын 
 	<xref linkend="configtuning-initial"> дахь swap зайн хэлэлцүүлгээс 
 	дахин уншаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="nfs-swap">
       <title>NFS-ийн тусламжтай swap хийх нь</title>
 
       <para>NFS-ийн тусламжтай swap хийхийг зөвхөн swap хийх локал хатуу диск 
 	танд байхгүй үед л зөвлөдөг; NFS swap хийх нь байгаа сүлжээний хурдаар 
 	хязгаарлагддаг бөгөөд NFS серверт нэмэлт ачаалал үзүүлдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="create-swapfile">
       <title>Swap файлууд</title>
 
       <para>Та swap файл болгон ашиглахаар заасан хэмжээтэй файлыг үүсгэж  болно. 
 	Энд байгаа жишээн дээр бид <filename>/usr/swap0</filename> гэсэн 
 	нэртэй 64MB файлыг ашиглана. Мэдээж та хүссэн ямар ч нэрээ ашиглаж 
 	болно.</para>
 
       <example>
 	<title>Swap файл &os; дээр үүсгэх нь</title>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Таны цөмийн тохиргоонд санах ойн дискний драйвер (&man.md.4;) 
 	орсон эсэхийг шалгаарай. Энэ нь <filename>GENERIC</filename> 
 	цөмд анхдагчаар орсон байдаг.</para>
 
 	  <programlisting>device   md   # Memory "disks"</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Swap файл (<filename>/usr/swap0</filename>) үүсгэнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/usr/swap0 bs=1024k count=64</userinput></screen>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Зөв зөвшөөрлүүдийг (<filename>/usr/swap0</filename>-д) нээж  тохируулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 0600 /usr/swap0</userinput></screen>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-д swap файлыг идэвхжүүлнэ:</para>
 
 	  <programlisting>swapfile="/usr/swap0"   # Set to name of swapfile if aux swapfile desired.</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 
 	  <para>Машиныг дахин эхлүүлнэ эсвэл swap файлыг шууд идэвхжүүлэхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /usr/swap0 -u 0 &amp;&amp; swapon /dev/md0</userinput></screen>
         </listitem>
       </orderedlist>
 
       </example>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="acpi-overview">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Хитэн</firstname>
 	  <surname>Пандиа</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Тэжээл болон Эх үүсвэрийн Удирдлага</title>
 
     <para>Тоног төхөөрөмжийн эх үүсвэрүүдийг үр ашигтай ашиглах нь чухал юм. 
 	<acronym>ACPI</acronym> танилцуулагдахаас өмнө системийн тэжээлийн 
 	ашиглалт болон дулааны шинж чанаруудыг удирдахад үйлдлийн системүүдийн хувьд 
 	хэцүү, уян хатан биш байсан. Тоног төхөөрөмж нь <acronym>BIOS</acronym>-оор 
 	удирдагддаг байсан болохоор тэжээлийн удирдлагын тохиргоонуудын харагдац бага бөгөөд 
 	хэрэглэгчид хянах боломж бага байсан юм.Зарим нэгэн хязгаарлагдмал тохиргооны 
 	боломж <emphasis>Advanced Power Management буюу Тэжээлийн Дэвшилттэй Удирдлага (APM)</emphasis> 
 	интерфэйсээр хийгдэх боломжтой байсан.
 	Тэжээл болон Эх үүсвэрийн Удирдлага нь орчин үеийн үйлдлийн 
 	системийн түлхүүр хэсгүүдийн нэг юм. Жишээ нь таны системийн хэм гэнэт нэмэгдэх тохиолдолд 
 	системийн хязгааруудыг үйлдлийн систем монитор хийхийг (магадгүй танд мэдээлэхийг) 
 	хүсэж болох юм.</para>
 
     <para>&os; Гарын авлагын энэ хэсэгт бид <acronym>ACPI</acronym>-ийн талаар 
 	нэвтэрхий мэдээллээр хангах болно. Цааш нэмж уншихад зориулсан мэдээллүүдийг 
 	төгсгөл хэсэгт оруулсан байгаа.</para>
 
     <sect2 id="acpi-intro">
       <title>ACPI гэж юу вэ?</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>APM</primary>
       </indexterm>
 
       <para>Advanced Configuration and Power Interface буюу Дэвшилттэй Тохиргоо 
 	ба Тэжээлийн Интерфэйс  (<acronym>ACPI</acronym>) нь тоног төхөөрөмжийн эх үүсвэрүүд 
 	болон тэжээлийн удирдлагад (эндээс нэр гарсан) зориулсан стандарт интерфэйсийг хангах зорилгоор 
 	үйлдвэрлэгчдийн холбооноос бичин гаргасан стандарт юм. 
 	Энэ нь <emphasis>Үйлдлийн Системээр заалгасан тохиргоо ба Тэжээлийн Удирдлагын</emphasis> 
 	түлхүүр элемент юм, өөрөөр хэлбэл: энэ нь илүү хяналт болон уян хатан байдлыг үйлдлийн системд 
 	(<acronym>OS</acronym>) хангадаг. <acronym>ACPI</acronym>-г танилцуулахаас 
 	өмнө одоогийн Залгаад Тоглуулах интерфэйсүүдийн хязгааруудыг орчин үеийн системүүд 
 	<quote>сунгасан</quote> юм. <acronym>ACPI</acronym> нь <acronym>APM</acronym>-ийн  
 	(Advanced Power Management буюу Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлага) шууд залгамжлагч 
 	юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="acpi-old-spec">
       <title>Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлагын (APM) сул талууд</title>
 
       <para><emphasis>Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлага (APM)</emphasis> боломж нь 
 	системийн тэжээлийн ашиглалтыг түүний ажиллагаан дээр үндэслэн хянадаг. 
 	APM BIOS нь (систем) үйлдвэрлэгчээс хангагддаг бөгөөд тоног төхөөрөмжийн тавцан 
 	бүрийн хувьд онцлог байдаг. OS дахь APM драйвер нь тэжээлийн түвшингүүдийн 
 	удирдлагыг зөвшөөрдөг <emphasis>APM Програм хангамжийн Интерфэйс</emphasis> 
 	уруу хандах хандалтыг зуучилж өгдөг.  APM-ийг 2000 онд болон тэрнээс өмнө үйлдвэрлэсэн 
 	системүүдэд ашиглах ёстой хэвээр байдаг.</para>
 
       <para>APM-д дөрвөн  үндсэн асуудал байдаг. Нэгдүгээрт, тэжээлийн удирдлага 
 	(үйлдвэрлэгчийн онцлогтой) BIOS-оор хийгддэг бөгөөд OS нь энэ талын ямар ч 
 	мэдлэг байдаггүй. Үүний нэг жишээ нь хэрэглэгч хатуу дискний сул зогсох хугацааг 
 	APM BIOS дээр зааж өгөөд тэр нь зааснаас илүү гарвал BIOS хатуу дискийг OS-ийн 
 	зөвшөөрөлгүйгээр эргүүлдэг. Хоёрдугаарт, APM-ийн логик BIOS-д суулгагдсан байдаг 
 	бөгөөд OS-ийн эрх хэмжээнээс гадна ажилладаг. Энэ нь хэрэглэгчид  өөрсдийн 
 	APM BIOS-ийг зөвхөн шинэ хувилбараар нь ROM уруу нь шарж асуудлуудыг 
 	засварлах боломжтой гэсэн үг юм; энэ нь амжилтгүй болбол системийг дахин 
 	сэргээгдэхгүй төлөвт орхиж болох боломжтой маш аюултай процедур юм. 
 	Гуравдугаарт, APM нь үйлдвэрлэгчийн онцлогтой технологи бөгөөд энэ нь 
 	маш олон адил төсөөтэй байдал (чармайлтуудын хуулбар) болон нэг үйлдвэрлэгчийн 
 	BIOS-д олдсон алдаанууд бусад үйлдвэрлэгчдийн хувьд шийдэгдээгүй байж болно гэсэн үг  
 	юм. Хамгийн сүүлд гэхдээ төгсгөлийнх биш, APM BIOS нь тэжээлийн маш нарийн 
 	бодлого эсвэл машины зориулалтад зориулагдан маш сайн тохируулагдах тийм шийдлийг 
 	хийхэд хангалттай зайгүй байдаг.</para>
 
       <para><emphasis>Залгаад Тоглуулах BIOS (PNPBIOS)</emphasis> нь 
 	олон тохиолдолд найдвартай биш байсан юм. PNPBIOS нь 16-битийн технологи, 
 	тийм болохоор OS нь PNPBIOS аргуудтай холбогдохдоо 16-битийн эмуляц 
 	хэрэглэх шаардлагатай болдог.</para>
 
       <para>&os;-ийн <acronym>APM</acronym> драйвер &man.apm.4; гарын авлагын 
 	хуудсанд баримтжуулагдсан байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="acpi-config">
       <title><acronym>ACPI</acronym>-г тохируулах нь</title>
 
       <para><filename>acpi.ko</filename> драйвер нь системийг эхлүүлэх үед 
 	&man.loader.8;-оор анхдагчаар ачаалагддаг бөгөөд цөмд оруулж 
 	<emphasis>хөрвүүлэгдэх</emphasis> ёсгүй. Үүний цаадах шалтгаан нь 
 	модулиудтай ажиллах хялбар байдаг, өөрөөр хэлбэл цөмийг дахин хөрвүүлэлгүйгээр 
 	өөр <filename>acpi.ko</filename> уруу шилждэг.  Энэ нь тест хийлтийг 
 	илүү амархан болгодог давуу талтай юм. Нөгөө нэг шалтгаан нь 
 	системийг ажиллуулж дууссаны дараа <acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулахад
 	ихэвчлэн сайн ажилладаггүй. 
 	Хэрэв та асуудлуудтай учирч байгаа бол  <acronym>ACPI</acronym>-г бүхэлд нь хаах хэрэгтэй. 
 	Энэ драйверийг ачаалсны дараа буулгаж болиулж чаддаггүй, болдоггүй, учир нь 
 	системийн шугам үүнийг төрөл бүрийн тоног төхөөрөмжүүдийн харилцан үйлдлүүдэд 
 	хэрэглэдэг. <acronym>ACPI</acronym>-г <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд юм уу 
 	эсвэл &man.loader.8; хүлээх мөрөнд <literal>hint.acpi.0.disabled="1"</literal> гэж тохируулан
 	хааж болдог.</para>
 
       <note><para><acronym>ACPI</acronym> болон <acronym>APM</acronym> нь цуг байж болохгүй 
 	бөгөөд салангид хэрэглэгдэх ёстой. Сүүлд ачаалагдах драйвер нь хэрэв  нөгөө нэгийг ажиллаж байгааг 
 	мэдвэл ажиллагаагаа дуусгавар болгодог.</para></note>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> нь &man.acpiconf.8;-ийн 
 	<option>-s</option> туг болон <literal>1-5</literal> тохируулгын тусламжтайгаар 
 	системийг унтах горим шилжүүлэхэд хэрэглэгдэж болно. Ихэнх хэрэглэгчдэд зөвхөн 
 	<literal>1</literal>  эсвэл <literal>3</literal> (RAM руу түр зогсоох) 
 	хэрэгтэй байдаг. <literal>5</literal> тохируулга нь 
 	дараах тушаалтай нэг ёсондоо адилыг гүйцэтгэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>halt -p</userinput></screen>
 
       <para>Бусад тохируулгууд &man.sysctl.8;-ийн тусламжтай байдаг.  Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.acpi.4; болон 
 	&man.acpiconf.8; гарын авлагын хуудаснуудаас шалгана уу.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ACPI-debug">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Нэйт</firstname>
           <surname>Лоосон</surname>
           <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Питер</firstname>
           <surname>Шульц</surname>
           <contrib>Хувь нэмэрлэцгээсэн </contrib>
         </author>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>&os;-ийн <acronym>ACPI</acronym>-г ашиглах нь ба дибаг хийх нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>ACPI</primary>
       <secondary>асуудлууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para><acronym>ACPI</acronym> нь төхөөрөмжүүдийг илрүүлэх, тэжээлийн ашиглалтыг 
 	удирдах болон урьд нь <acronym>BIOS</acronym>-оор удирдагддаг байсан төрөл 
 	бүрийн тоног төхөөрөмжид хандах стандартчилагдсан хандалтыг хангадаг цоо шинэ арга 
 	юм. Бүх системүүд дээр <acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулах тал дээр 
 	дэвшил хийгдсэн бөгөөд гэхдээ зарим эх хавтангуудын 
 	<firstterm><acronym>ACPI</acronym> Машины Хэл</firstterm>ний  
 	(<acronym>AML</acronym>) байткод дахь алдаанууд, &os;-ийн цөмийн дэд 
 	системүүдийн бүрэн бүтэн бус байдал болон &intel; <acronym>ACPI-CA</acronym> 
 	тайлбарлагч дахь алдаанууд илэрсээр байна.</para>
 
     <para>Энэ баримт нь таныг &os;-ийн <acronym>ACPI</acronym> дэмжигчдэд тусалж 
 	таны ажигласан асуудлуудын үндсэн учир шалтгааныг таних, дибаг хийх болон шийдлийг 
 	хөгжүүлэхэд  туслах зорилготой юм. Үүнийг уншиж байгаад талархлаа илэрхийлэхийн 
 	ялдамд бид таны системийн асуудлуудыг шийдэж чадна гэдэгт найдаж байна.</para>
 
     <sect2 id="ACPI-submitdebug">
       <title>Дибаг мэдээллийг илгээх нь</title>
 
       <note>
 	<para>Асуудлыг илгээхээсээ өмнө та хамгийн сүүлийн үеийн <acronym>BIOS</acronym>-ийн 
 	хувилбар болон хэрэв байх юм бол суулгагдсан хянагчийн хамгийн сүүлийн firmware хувилбар 
 	ажиллуулж байгаа эсэхээ шалгаарай.</para>
       </note>
 
       <para>Асуудлыг шууд илгээхийг хүсэж байгаачууд дараах мэдээллийг 
 	<ulink url="mailto:freebsd-acpi@FreeBSD.org">
 	freebsd-acpi@FreeBSD.org</ulink> уруу илгээнэ үү:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Системийн төрөл болон загварыг оролцуулан алдааг гаргаж байгаа зүйлийн хамтаар 
 		алдаатай ажиллагааг тайлбарласан мэдээлэл. Мөн хэрэв алдаа таны хувьд шинэ бол 
 		яг хэзээ гарч эхэлснийг аль болох тодорхой гаргаарай.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>boot -v</command> ажилласны дараах &man.dmesg.8;-ийн 
 		гаралтыг алдааг шалгаж байхад таны үүсгэсэн алдааны мэдээллүүдийн 
 		хамтаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв <acronym>ACPI</acronym>-г хаасан байхад асуудлыг шийдэж байвал 
 		тийм байх үе дэх <command>boot -v</command>-ийн гаралт.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>sysctl hw.acpi</command>-ийн гаралт. Энэ нь таны 
 		систем ямар ямар боломжуудыг санал болгож байгааг мэдэх бас нэг сайн 
 		арга юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Таны <firstterm><acronym>ACPI</acronym> Эх Хэл</firstterm>
 		(<acronym>ASL</acronym>) байх <acronym>URL</acronym> хаяг. 
 		<acronym>ASL</acronym> нь маш том байж болох учир шууд 
 		<emphasis>битгий</emphasis> жагсаалт уруу илгээгээрэй. 
 		Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-ийн хуулбарыг энэ тушаалыг 
 		ашиглаж үүсгээрэй:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>acpidump -dt &gt; <replaceable>name</replaceable>-<replaceable>system</replaceable>.asl</userinput></screen>
 
 	  <para>(Өөрийн нэвтрэх нэрийг 
 	    <replaceable>name</replaceable>-ийн оронд болон 
 		үйлдвэрлэгч/загварыг <replaceable>system</replaceable>-ийн 
 		оронд солиорой. Жишээ нь: 
 		<filename>njl-FooCo6000.asl</filename>)</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Ихэнх хөгжүүлэгчид &a.current; үзэж байдаг, гэхдээ асуудлуудаа 
 	харагдуулахын тулд &a.acpi.name; уруу илгээгээрэй. Бид бүгд хаа нэгтээ 
 	өөр өөрийн үндсэн ажилтай учир тэвчээртэй байна уу. Хэрэв таны алдаа 
 	шууд илэрхий биш байх юм бол магадгүй бид таныг &man.send-pr.1;-ийн 
 	тусламжтай <acronym>PR</acronym> илгээхийг асуух байх. 
 	<acronym>PR</acronym> оруулахдаа дээр хүссэний адил мэдээллээ 
 	оруулна уу. Энэ нь асуудлыг мөшгөж шийдвэрлэхэд бидэнд туслах юм. 
 	Бид <acronym>PR</acronym>-уудыг мэдээлэх механизмын зорилгоор биш 
 	байгаа асуудлуудыг санаж байх зорилгоор ашигладаг болохоор эхлээд 
 	&a.acpi.name; уруу захидал илгээлгүйгээр <acronym>PR</acronym> 
 	битгий илгээгээрэй. Магадгүй таны асуудлыг урд нь өөр хэн нэгэн мэдээлсэн 
 	байж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-background">
       <title>Оршил</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> нь ia32 (x86), ia64 (Itanium) болон 
 	amd64 (AMD) архитектуруудтай нийцтэй орчин үеийн бүх компьютерт байдаг. 
 	Бүрэн стандарт нь <acronym>CPU</acronym>-ны ажиллагааны удирдлага, 
 	тэжээлийн онгоцуудын хяналт, дулааны бүсүүд, төрөл бүрийн батарейний системүүд, 
 	суулгагдсан хянагчууд болон шугамын жагсаалт зэрэг олон боломжуудтай. 
 	Ихэнх системүүд нь бүрэн стандартыг бүгдийг хангасан шийдэлтэй байдаггүй. 
 	Жишээ нь зөөврийн компьютер хөргөх болон бас батарейний удирдлагын дэмжлэгтэй 
 	байхад ширээний систем зөвхөн шугамын жагсаалтын хэсгийн шийдлийг агуулсан байдаг. 
 	Зөөврийн компьютерууд нь бас өөр өөрийн ярвигтай асуудлуудыг агуулсан түр зогсоох болон 
 	үргэлжлүүлэх боломжуудыг агуулдаг.</para>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym>-нийцтэй систем нь төрөл бүрийн хэсгүүдтэй байдаг. 
 	<acronym>BIOS</acronym> болон бичил схемийн үйлдвэрлэгчид 
 	<acronym>APIC</acronym> зураг (<acronym>SMP</acronym>-д ашиглагддаг), 
 	тохиргооны регистрүүд болон хялбар тохиргооны утгууд зэрэг зүйлсүүдийг заадаг 
 	төрөл бүрийн тогтмол хүснэгтүүдийг (өөрөөр хэлбэл 
 	<acronym>FADT</acronym>) санах ойд хангаж өгдөг. Мөн төхөөрөмжүүд болон 
 	аргуудын мод хэлбэрийн нэрийн талбарыг заадаг байткодын хүснэгтээр 
 	(<firstterm>Differentiated System Description Table буюу Системийн 
 	Ялгаварласан Тайлбарын Хүснэгт </firstterm><acronym>DSDT</acronym>) 
 	бас хангадаг.</para>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> драйвер нь тогтмол хүснэгтүүдийг задлан ялгал 
 	хийх, байткодын тайлбарлагчийг шийдэх болон <acronym>ACPI</acronym> дэд 
 	системийн мэдээллийг хүлээн авахаар төхөөрөмжүүдийн драйверууд болон цөмийг 
 	өөрчлөх ёстой. &os;-ийн хувьд &intel; нь Линукс болон NetBSD-тэй хуваалцан 
 	хэрэглэгддэг тайлбарлагчаар хангадаг. <acronym>ACPI-CA</acronym> эх кодын 
 	зам нь 
 	<filename class="directory">src/sys/contrib/dev/acpica</filename>.
 	<acronym>ACPI-CA</acronym>-г &os; дээр ажиллуулах тэр цавуу код нь 
 	<filename class="directory">src/sys/dev/acpica/Osd</filename> байршилд байдаг. 
 	Эцэст нь төрөл бүрийн <acronym>ACPI</acronym> төхөөрөмжүүдийн драйверууд 
 	<filename class="directory">src/sys/dev/acpica</filename> байршлаас 
 	олддог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-comprob">
       <title>Нийтлэг асуудлууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>асуудлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> зөв ажиллахын тулд бүх хэсгүүд бас 
 	зөв ажилласан байх ёстой. Энд зарим нэг нийтлэг асуудлуудыг илэрч байгаа  
 	давтамжийн дарааллаар зарим нэг тойрон гарах замууд болон засваруудтайгаар 
 	нь дурдъя.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Хулганы асуудлууд</title>
 
 	<para>Зарим тохиолдолд түр зогсоох үйлдэл хийгдсэний дараа үргэлжлүүлэхэд 
 	хулганыг ажиллахгүй болгодог. Мэдэгдэж байгаа тойрон гарах арга зам нь 
 	<literal>hint.psm.0.flags="0x3000"</literal> мөрийг 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд нэмэх явдал 
 	юм. Хэрэв энэ нь ажиллахгүй бол дээр тайлбарласны дагуу алдааны 
 	тайлан илгээхийг бодно уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Suspend/Resume буюу Түр зогсоох/Үргэлжлүүлэх</title>
 
 	<para><acronym>ACPI</acronym> нь <acronym>RAM</acronym> уруу 
 	түр зогсоох <literal>S1</literal>-<literal>S3</literal> гэсэн 
 	гурван төлөвтэй (<acronym>STR</acronym>) бөгөөд диск уруу түр 
 	зогсоох <literal>S4</literal> гэгддэг нэг төлөвтэй 
 	(<literal>STD</literal>). <literal>S5</literal> нь 
 	<quote>soft off буюу зөөлөн зогсоолт</quote> бөгөөд тэжээлд залгагдсан 
 	боловч асаагдаагүй байх үеийн таны системийн жирийн төлөв юм. 
 	<literal>S4</literal> нь хоёр тусдаа аргаар хийгдэх боломжтой. 
 	<literal>S4</literal><acronym>BIOS</acronym> нь 
 	<acronym>BIOS</acronym>-ийн тусламжтайгаар диск уруу хийгдэх 
 	түр зогсоолт юм. <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym> нь 
 	бүхэлдээ үйлдлийн системээр хийгддэг.</para>
 
 	<para>Түр зогсоолттой холбоотой зүйлүүдийг <command>sysctl hw.acpi</command>
 	тушаалаар шалгаж эхлээрэй. Энд Thinkpad-тай холбоотой үр дүнгүүд байна:</para>
 
 	<screen>hw.acpi.supported_sleep_state: S3 S4 S5
 hw.acpi.s4bios: 0</screen>
 
 	<para>Энэ нь бид <literal>S3</literal>,
 	  <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym> болон 
 	  <literal>S5</literal>-ийг шалгахад 
 	<command>acpiconf -s</command> тушаалыг ашиглаж болно гэсэн үг юм. 
 	Хэрэв <option>s4bios</option> нь нэг (<literal>1</literal>) байх 
 	юм бол бид <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym>-ийн оронд 
 	<literal>S4</literal><acronym>BIOS</acronym> дэмжлэгтэй байх юм.</para>
 
 	<para>Түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлтийг тест хийхдээ хэрэв дэмжигдсэн бол 
 	<literal>S1</literal>-ээс эхлээрэй. Энэ төлөв нь драйверийн дэмжлэг барагтаа л 
 	шаарддаггүй болохоор бараг л ажиллах болно. Хэн ч <literal>S2</literal>-ийг 
 	хийгээгүй байдаг бөгөөд танд энэ хэрэв байгаа бол энэ нь <literal>S1</literal>-тэй 
 	адил байна. Дараагийн оролдох зүйл нь <literal>S3</literal> юм. Энэ нь 
 	хамгийн гүнзгий <acronym>STR</acronym> төлөв бөгөөд таны тоног төхөөрөмжийг 
 	дахин зөв эхлүүлэхийн тулд драйверийн ихээхэн дэмжлэг шаарддаг. Хэрэв  
 	үргэлжлүүлэх үед танд асуудлууд гарч байгаа бол &a.acpi.name; жагсаалт уруу  
 	цахим захидал чөлөөтэй илгээгээрэй, гэхдээ илүү их тест хийлт, ажил шаардсан маш 
 	олон драйверууд/тоног төхөөрөмжүүд байдаг учир асуудал шийдэгдэхийг хүлээх хэрэггүй юм.</para>
 
 	<para>Түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлттэй холбоотой түгээмэл асуудал 
 	  бол олон төхөөрөмжийн драйверууд өөрсдийн эхлүүлэх програм, 
 	  регистрүүд болон төхөөрөмжийн санах ойг зөв хадгалж, сэргээж, 
 	  эсвэл дахин эхлүүлж чаддаггүй. Асуудлыг эхний удаа дибаг хийхийг 
 	  оролдохдоо дараах тушаалыг ажиллуулж үзээрэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>sysctl debug.bootverbose=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>sysctl debug.acpi.suspend_bounce=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>acpiconf -s 3</userinput></screen>
 
 	<para>Энэ тест нь <literal>S3</literal> төлөв рүү жинхнээсээ 
 	  оролгүйгээр бүх төхөөрөмжийн драйверуудын 
 	  түр зогсолт/үргэлжлүүлэлтийн циклийг эмуляц хийдэг.
 	  Зарим тохиолдолд энэ аргыг ашиглан та асуудлыг хялбархнаар 
 	  олж болно (жишээ нь эхлүүлэх програмын төлөв алдагдах, төхөөрөмжийн 
 	  watchdog timeout болж дуусахгүй дахин оролдох). Систем нь 
 	  жинхнээсээ <literal>S3</literal> төлөвт орохгүй болохыг 
 	  санаарай. Тэгэхээр төхөөрөмжүүд нь тэжээлээс салгагдахгүй 
 	  бөгөөд түр зогсолт/үргэлжлүүлэлтийн арга тэдний хувьд байхгүй гэсэн 
 	  олонхи нь зүгээр ажиллах болно. Харин жинхэнэ <literal>S3</literal>
 	  төлвийн хувьд эсрэгээр байж магадгүй юм.</para>
 
 	<para>Хэцүү тохиолдлууд нэмэлт тоног төхөөрөмж шаарддаг, 
 	  жишээ нь цуваа консолд зориулсан цуваа порт/кабель эсвэл
 	  &man.dcons.4;-д зориулсан Firewire порт/кабел болон цөм дибаг 
 	  хийх чадвар зэргийг дурдаж болно.</para>
 
 	<para>Асуудлыг тусгаарлахад туслахын тулд өөрийн цөмөөс аль болох олон драйверуудыг 
 	арилгаарай. Хэрэв энэ нь ажиллаж байвал та яг аль драйвер асуудалтай байгааг 
 	драйверуудыг амжилтгүй ажиллах хүртэл ачаалан тодорхойлж болох юм. 
 	<filename>nvidia.ko</filename>, X11 дэлгэцийн драйверууд болон 
 	<acronym>USB</acronym> зэрэг хоёртын драйверууд нь ерөнхийдөө хамгийн их 
 	асуудлуудтай байдаг байхад Ethernet интерфэйсүүд ихэвчлэн зүгээр ажилладаг. 
 	Хэрэв та драйверуудыг зөв ачаалж/буулгаж чадаж байвал та тохирох тушаалуудыг 
 	<filename>/etc/rc.suspend</filename> болон 
 	  <filename>/etc/rc.resume</filename> файлуудад хийж үүнийг 
 	автоматжуулж болно. Драйверийг буулгах болон ачаалахад зориулсан тайлбар 
 	болгосон жишээ байдаг. Хэрэв таны дэлгэц үргэлжлүүлэлт хийгдсэний дараа заваарсан 
 	бол <option>hw.acpi.reset_video</option>-г тэг (<literal>0</literal>) 
 	болгож үзээрэй. Хэрэв тусламж болохоор бол 
 	<option>hw.acpi.sleep_delay</option>-г арай урт эсвэл арай богино утгуудаар 
 	тохируулж үзээрэй.</para>
 
 	<para>Өөр нэг турших зүйл нь <acronym>ACPI</acronym> дэмжлэгтэй сүүлийн үеийн 
 	Линуксийн түгээлтийг ачаалан тэдний түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлтийн дэмжлэгийг адил 
 	тоног төхөөрөмж дээр турших явдал юм. Хэрэв Линукс дээр ажиллаж байвал 
 	энэ нь &os;-ийн драйверийн асуудал гэсэн үг бөгөөд яг аль драйвер асуудлыг үүсгэж 
 	байгааг олсноор асуудлыг засварлахад бидэнд тус болох болно. 
 	<acronym>ACPI</acronym>-ийг дэмжиж байдаг дэмжигчид нь өөр бусад 
 	драйверуудыг (өөрөөр хэлбэл дуу, <acronym>ATA</acronym> гэх мэт) 
 	ихэвчлэн дэмжин ажилладаггүй болохоор драйверийн асуудлыг мөшгөж хийгдсэн ажил бүр 
 	магадгүй эцсийн эцэст &a.current.name; жагсаалт болон драйверийг дэмжигч 
 	уруу илгээгдэх хэрэгтэйг санаарай. Хэрэв та адал явдлыг эрж байгаа бол 
 	драйверийн үргэлжлүүлэлтийн функцын  аль хэсэгт өлгөгдөж байгааг мөшгөхийн тулд 
 	зарим дибаг хийх &man.printf.3;-үүдийг асуудалтай драйверт хийж эхлээрэй.</para>
 
 	<para>Эцэст нь <acronym>ACPI</acronym>-г хааж оронд нь 
 	<acronym>APM</acronym>-г нээж оролдоорой. Хэрэв түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлт 
 	<acronym>APM</acronym>-тэй байхад ажиллаж байвал та 
 	<acronym>APM</acronym>-тэйгээ үлдэх нь ялангуяа хуучин тоног төхөөрөмжийн 
 	(2000 оноос өмнөх) хувьд бараг дээр байх бизээ. <acronym>ACPI</acronym> 
 	дэмжлэгийг зөв болгоход үйлдвэрлэгчдэд цаг хугацаа шаардах бөгөөд магадгүй хуучин 
 	тоног төхөөрөмжүүд нь <acronym>ACPI</acronym>-ийн хувьд 
 	<acronym>BIOS</acronym>-ийн асуудлуудтай ихэвчлэн байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Систем өлгөгдөх (түр хугацаагаар эсвэл бүрмөсөн)</title>
 
 	<para>Ихэнх системийн өлгөгдлүүд нь гээгдсэн тасалдлууд эсвэл тасалдлын 
 	шуургын үр дүн юм. Бичил схемүүд нь ачаалахаас өмнө тасалдлуудыг <acronym>BIOS</acronym> 
 	хэрхэн тохируулдгаас болсон асуудлууд, <acronym>APIC</acronym> 
 	(<acronym>MADT</acronym>) хүснэгтийн зөв байдал болон 
 	<firstterm>System Control Interrupt буюу Системийн Хянагч 
 	Тасалдлын</firstterm> (<acronym>SCI</acronym>) чиглүүлэлт дээр
 	тулгуурласан олон асуудлуудтай байдаг.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>тасалдлын шуургууд</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Тасалдлын шуургыг <command>vmstat -i</command> тушаалын 
 	гаралтаас <literal>acpi0</literal> бүхий мөрийг шалгаж гээгдсэн 
 	тасалдлуудаас ялгаж болно. Хэрэв тоологч секунд тутам хоёроор нэмэгдэж 
 	байвал та тасалдлын шуургатай байна. Хэрэв систем өлгөгдсөн юм шиг байвал 
 	<acronym>DDB</acronym> 
 	  (консол дээр <keycombo action="simul"><keycap>CTRL</keycap>
 	  <keycap>ALT</keycap><keycap>ESC</keycap></keycombo>) 
 	уруу орж <literal>show interrupts</literal> гэж бичих хэрэгтэй.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>APIC</primary>
 	  <secondary>хаах нь</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Тасалдлын асуудлуудтай ажиллаж байхад таны хамгийн шилдэг итгэл найдвар 
 	бол <filename>loader.conf</filename>-д <literal>hint.apic.0.disabled="1"</literal> 
 	хэмээн зааж <acronym>APIC</acronym> дэмжлэгийг хаах явдал юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Үймээнүүд</title>
 
 	<para>Үймээнүүд нь <acronym>ACPI</acronym>-ийн хувьд харьцангуй ховор 
 	байдаг бөгөөд засварлах нэн тэргүүн ээлжийн асуудал байдаг. Эхний алхам бол 
 	үймээнийг дахин гаргах (хэрэв боломжтой бол) алхмуудыг тусгаарлаж 
 	буцах мөрийг (backtrace) авах явдал юм. <literal>options DDB</literal>
 	мөрийг нээж сериал консол (<xref linkend="serialconsole-ddb">-г үзнэ үү) 
 	тохируулах эсвэл &man.dump.8; хуваалтыг тохируулах зөвлөгөөг дагаарай. 
 	Та буцах мөрийг <acronym>DDB</acronym> дээр <literal>tr</literal>-р 
 	авч болно. Хэрэв та буцах мөрийг гараар бичих болбол мөр дэх хамгийн доодох тав (5) 
 	болон хамгийн дээдэх таван (5) мөрийг хамгийн багадаа бодоход аваарай.</para>
 
 	<para>Дараа нь асуудлыг тусгаарлахыг оролдож <acronym>ACPI</acronym>-г 
 	хааж ачаалж үзээрэй. Хэрэв энэ нь ажиллаж байвал 
 	<option>debug.acpi.disable</option>-ийн төрөл бүрийн утгуудыг хэрэглэж 
 	та <acronym>ACPI</acronym> дэд системийг тусгаарлаж болно. Зарим жишээнүүдийг 
 	&man.acpi.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Түр зогссоны дараа эсвэл унтраасны дараа систем дахин эхлэх</title>
 	<para>Эхлээд &man.loader.conf.5; дээр 
 	<literal>hw.acpi.disable_on_poweroff="0"</literal> гэж тохируулаад 
 	үз. Энэ нь унтраах процессийн үед төрөл бүрийн үйл явцуудыг 
 	<acronym>ACPI</acronym> хаахыг болиулдаг. Энэ зорилгын нэгэн адил зарим 
 	системүүд энэ утгыг <literal>1</literal> (анхдагч) болгож тохируулахыг 
 	шаарддаг. Энэ нь түр зогсоолт эсвэл унтраалт хийгдсэний дараа аяндаа гарсан 
 	систем асаж эхлэх асуудлыг ихэвчлэн засварладаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Бусад асуудлууд</title>
 
 	<para>Хэрэв танд <acronym>ACPI</acronym>-тай холбоотой бусад асуудлууд 
 	(суулгах станцтай ажиллах, төхөөрөмжүүд илрүүлэгдэхгүй гэх мэт) байвал 
 	тайлбарыг захидлын жагсаалт уруу бас илгээнэ үү; гэхдээ эдгээр асуудлуудын 
 	зарим нь  <acronym>ACPI</acronym> дэд системийн дуусаагүй хэсгүүдтэй 
 	холбоотой байж болох бөгөөд тэдгээрийг шийдэж хийхэд нэлээн хугацаа зарцуулж 
 	болох юм. Тэвчээртэй байж бидний илгээж болох засваруудыг тест хийхэд 
 	бэлэн байгаарай.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-aslanddump">
       <title><acronym>ASL</acronym>, <command>acpidump</command>, болон
         <acronym>IASL</acronym></title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>ASL</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хамгийн нийтлэг асуудал бол <acronym>BIOS</acronym> үйлдвэрлэгчдийн 
 	гаргасан буруу (эсвэл алдаатай!) байткод юм. Энэ нь ихэвчлэн дараах шиг цөмийн 
 	консол мэдээллүүдээр ил тод болдог:</para>
 
       <screen>ACPI-1287: *** Error: Method execution failed [\\_SB_.PCI0.LPC0.FIGD._STA] \\
 (Node 0xc3f6d160), AE_NOT_FOUND</screen>
 
       <para>Ихэвчлэн та эдгээр асуудлуудыг өөрийн <acronym>BIOS</acronym>-ийг 
 	хамгийн сүүлийн хувилбар уруу шинэчилснээр шийдэж болно. Ихэнх консолын 
 	мэдээллүүд нь аюулгүй гэхдээ хэрэв танд батарейний төлөв ажиллахгүй гэх мэт 
 	өөр бусад асуудлууд байгаа бол тэдгээр мэдээллүүд нь <acronym>AML</acronym>-д 
 	байгаа асуудлуудыг хайж болох боломжийн газар нь юм. 
 	<acronym>AML</acronym> гэгддэг байткод нь <acronym>ASL</acronym> 
 	хэмээгддэг эх хэлээс хөрвүүлэгддэг. <acronym>AML</acronym> нь 
 	<acronym>DSDT</acronym> гэгддэг хүснэгтэд байдаг. Өөрийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийн хуулбарыг авахын тулд &man.acpidump.8;-ийг 
 	ашиглана. Та <option>-t</option> (тогтмол хүснэгтүүдийн агуулгуудыг үзүүлэх)
 	болон <option>-d</option> (<acronym>AML</acronym>-ийг 
 	<acronym>ASL</acronym> уруу дизассембл хийх) тохируулгыг хоёуланг нь 
 	ашиглах хэрэгтэй. Синтаксын жишээг 
 	<link linkend="ACPI-submitdebug">Дибаг Мэдээллийг Илгээх нь</link> 
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
       <para>Таны хийж болох хамгийн хялбар анхны шалгалт нь алдаануудыг шалгахын тулд өөрийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг хөрвүүлэх явдал юм. Анхааруулгуудыг ихэвчлэн орхиж 
 	болох боловч алдаанууд нь <acronym>ACPI</acronym>-г зөв ажиллуулахад гол төлөв саад 
 	болдог хорхойнууд байдаг. Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-ийг дахин хөрвүүлэхдээ 
 	дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>iasl your.asl</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-fixasl">
       <title>Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-г засварлах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>ASL</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Бидний эцсийн зорилго бол бараг хүн болгоны хувьд хэрэглэгчийн ямар ч оролцоогүйгээр 
 	<acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулах явдал юм. Гэхдээ өнөөг хүртэл бид 
 	<acronym>BIOS</acronym> үйлдвэрлэгчдийн гаргасан нийтлэг алдаануудад 
 	зориулан тойрон гарах арга замуудыг хөгжүүлсээр байгаа билээ. 
 	&microsoft;-ийн тайлбарлагч (<filename>acpi.sys</filename> болон 
 	<filename>acpiec.sys</filename>) нь стандартыг баримталж байгааг чанд 
 	шалгадаггүй бөгөөд <acronym>BIOS</acronym>-ийн олон үйлдвэрлэгчид 
 	<acronym>ACPI</acronym>-г зөвхөн &windows; дээр тест хийж өөрсдийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг хэзээ ч засдаггүй. Бид &microsoft;-ийн 
 	тайлбарлагчид зөвшөөрөгдсөн ямар стандартын бус ажиллагаа байгааг үргэлжлүүлэн 
 	нарийн таньж баримтжуулан хэрэглэгчдээр <acronym>ASL</acronym>-ийг хүчлэн 
 	засуулалгүйгээр &os; ажиллаж чадахаар түүнийг хуулбарлах болно гэж найдаж байна. 
 	Тойрон гарах арга зам болгон биднийг энэ ажиллагааг танихад тусалж та 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг гараар засварлаж болно. Хэрэв таны хувьд энэ нь 
 	ажиллавал хуучин болон шинэ <acronym>ASL</acronym>-ийнхээ &man.diff.1;-ийг 
 	илгээнэ үү, бид бололцоогоороо <acronym>ACPI-CA</acronym> дахь алдаатай 
 	ажиллагааг тойрон гарч ингэснээр хойшид таны засвар байнга хийгдэх шаардлагагүй 
 	болох юм.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>алдааны мэдээллүүд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энд нийтлэг алдааны мэдээллүүд, тэдгээрийн шалтгаан болон хэрхэн засаж болох  
 	жагсаалтыг үзүүлэв:</para>
 
       <sect3>
 	<title>_OS хамаарлууд</title>
 
 	<para>Зарим <acronym>AML</acronym> нь ертөнц төрөл бүрийн &windows;
 	хувилбаруудаас тогтдог гэж үздэг. Хэрэв танд байгаа асуудлыг засаж чадаж байвал 
 	та &os;-г ямар нэг <acronym>OS</acronym> гэж харагдуулахаар хэлж өгч болно.
 	Үүнийг хялбар аргаар дарж бичихийн тулд <filename>/boot/loader.conf</filename>-д 
 	<literal>hw.acpi.osname="Windows 2001"</literal> гэж эсвэл 
 	<acronym>ASL</acronym> дахь өөр бусад адил мөрүүдийг тохируулж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Буцах мэдээллүүд байхгүй бол</title>
 
 	<para>Зарим аргууд нь стандартын дагуу шууд утга буцаадаггүй. 
 	<acronym>ACPI-CA</acronym> нь үүнтэй ажиллаж чадахгүй байхад 
 	 &os; үүнийг далдаар утга буцаалгах боломжийг олгодог тойрон гарах арга замтай байдаг. 
 	Хэрэв та утга буцаагдах ёстойг мэдэж байвал шаардлагатай газар нь Return буюу Буцах 
 	мэдээллүүдийг шууд нэмж болно. <acronym>ASL</acronym>-ийг 
 	<command>iasl</command> тушаалаар хүчээр хөрвүүлэхдээ <option>-f</option> 
 	тугийг ашиглана.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Анхдагч <acronym>AML</acronym>-ийг дарж өөрчлөх нь</title>
 
 	<para><filename>your.asl</filename>-ийг өөрчилсний дараа үүнийг 
 	та хөрвүүлэхдээ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>iasl your.asl</userinput></screen>
 
 	<para>Хөрвүүлэх явцад алдаанууд байсан ч гэсэн та <option>-f</option> тугийг 
 	нэмж <acronym>AML</acronym>-ийг хүчээр үүсгэж болно. Зарим алдаануудыг  
 	(өөрөөр хэлбэл Буцах мэдээллүүд байхгүй гэх мэт) тайлбарлагчийн тусламжтайгаар 
 	автоматаар тойрон гардгийг санаарай.</para>
 
 	<para><filename>DSDT.aml</filename> нь <command>iasl</command>-ийн 
 	анхдагч гаралт файлын нэр юм. Та өөрийн <acronym>BIOS</acronym>-ийн 
 	алдаатай хуулбарын (флэш санах ойд байсаар байгаа) оронд 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename>-ийг дараах байдлаар засварлан 
 	үүнийг ачаалж болно:</para>
 
 	<programlisting>acpi_dsdt_load="YES"
 acpi_dsdt_name="/boot/DSDT.aml"</programlisting>
 
 	<para>Өөрийн <filename>DSDT.aml</filename> файлын хуулбарыг 
 	  <filename class="directory">/boot</filename> сан уруу хуулах хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-debugoutput">
       <title><acronym>ACPI</acronym>-аас дибаг мэдээлэл гаргаж авах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>асуудлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>дибаг</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> драйвер нь маш уян хатан дибаг хийх боломжтой. 
 	Энэ нь дэд системүүдийн олонлог болон харуулах түвшинг зааж өгөхийг танд зөвшөөрдөг. 
 	Таны дибаг хийхийг хүсэж байгаа дэд системүүд нь <quote>давхаргууд</quote> 
 	болж заагдсан байдаг бөгөөд <acronym>ACPI-CA</acronym> хэсгүүд 
 	(ACPI_ALL_COMPONENTS) болон <acronym>ACPI</acronym> тоног төхөөрөмжийн 
 	дэмжлэг (ACPI_ALL_DRIVERS) болж задардаг. Дибаг гаралтын харуулалт нь 
 	<quote>үе</quote>ээр заагддаг бөгөөд ACPI_LV_ERROR (зөвхөн алдаануудыг хэлдэг) 
 	тогтмолоос ACPI_LV_VERBOSE (бүгд) хүртэл байдаг. <quote>Үе</quote> нь 
 	олон тохируулгуудыг нэг удаа зайгаар зааглан тохируулж болох бит баг (bitmask) юм.
 	Хэрэв энэ нь маш урт тэгээд консолын мэдээллийн буферийг арилган шинэчилж 
 	байвал та практик дээр гаралтыг бүртгэх сериал консолыг ашиглахыг хүсэж болох юм. 
 	Бие даасан давхаргууд болон түвшингүүдийн бүрэн жагсаалт &man.acpi.4; гарын 
 	авлагын хуудсанд байдаг.</para>
 
       <para>Дибаг гаралт анхдагчаар идэвхжүүлэгдээгүй байдаг. Идэвхтэй болгохын тулд 
 	<acronym>ACPI</acronym> хэрэв цөмд хөрвүүлэгдсэн бол 
 	<literal>options ACPI_DEBUG</literal> мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны 
 	файлд нэмэх хэрэгтэй. Нийтэд нь идэвхтэй болгохын тулд 
 	<filename>/etc/make.conf</filename>-д 
 	<literal>ACPI_DEBUG=1</literal> мөрийг нэмж болно. Хэрэв энэ нь 
 	модуль бол та өөрийн <filename>acpi.ko</filename> модулийг дараах 
 	маягаар дахин хөрвүүлж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /sys/modules/acpi/acpi
 &amp;&amp; make clean &amp;&amp;
 make ACPI_DEBUG=1</userinput></screen>
 
       <para><filename>acpi.ko</filename>-г 
 	<filename class="directory">/boot/kernel</filename>-д суулгаад
 	өөрийн хүссэн давхарга болон түвшинг <filename>loader.conf</filename>-д 
 	нэмнэ. Энэ жишээ нь <acronym>ACPI-CA</acronym>-ийн бүх хэсгүүд болон 
 	бүх <acronym>ACPI</acronym> тоног төхөөрөмжийн драйверуудад  
 	(<acronym>CPU</acronym>, <acronym>LID</acronym>, гэх мэт.)
 	зориулан дибаг мэдээллүүдийг идэвхжүүлдэг. Энэ нь зөвхөн алдааны мэдээллүүдийг 
 	хамгийн багаар гаргаж харуулна.</para>
 
       <programlisting>debug.acpi.layer="ACPI_ALL_COMPONENTS ACPI_ALL_DRIVERS"
 debug.acpi.level="ACPI_LV_ERROR"</programlisting>
 
       <para>Хэрэв таны хүссэн мэдээлэл онцгой үйл явцаар эхэлсэн бол (түр зогсоолт болон 
 	үргэлжлүүлэлт гэж бодъё) та <filename>loader.conf</filename>-ийн 
 	өөрчлөлтүүдийг орхиж оронд нь <command>sysctl</command>-ийг ашиглан 
 	давхарга болон түвшинг ачаалсны дараа зааж онцгой үйл явцад зориулан өөрийн 
 	системийг бэлдэж болно. <command>sysctl</command>-ууд нь 
 	<filename>loader.conf</filename> дахь тохируулгуудын адилаар 
 	нэрлэгддэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-References">
       <title>Лавлагаанууд</title>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym>-ийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг  
 	дараах байршлуудаас олж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&a.acpi;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>ACPI</acronym> Захидлын Жагсаалтын Архивууд
 	    <ulink url="http://lists.freebsd.org/pipermail/freebsd-acpi/"></ulink></para>
 	</listitem>
 
         <listitem>
           <para>Хуучин <acronym>ACPI</acronym> Захидлын Жагсаалтын Архивууд
             <ulink url="http://home.jp.FreeBSD.org/mail-list/acpi-jp/"></ulink></para>
         </listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>ACPI</acronym> 2.0 Тодорхойлолт
 	    <ulink url="http://acpi.info/spec.htm"></ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; Гарын авлагын хуудаснууд: &man.acpi.4;,
 	    &man.acpi.thermal.4;, &man.acpidump.8;, &man.iasl.8;,
 	    &man.acpidb.8;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	    url="http://www.cpqlinux.com/acpi-howto.html#fix_broken_dsdt">
 	    <acronym>DSDT</acronym> дибаг эх үүсвэр</ulink>.
 	    (Compaq-ийг жишээ болгон хэрэглэсэн боловч ерөнхийдөө хэрэгтэй.)</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/cutting-edge/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/cutting-edge/chapter.sgml
index 7ba30b3973..8a80a40056 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/cutting-edge/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/cutting-edge/chapter.sgml
@@ -1,3039 +1,3117 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.249
+     Original revision 1.251
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="updating-upgrading">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Бүтцийг дахин өөрчлөн зохион байгуулж зарим хэсгүүдийг шинэчилсэн </contrib>
       </author>
       <!-- Mar 2000 -->
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жордан</firstname>
 	<surname>Хаббард</surname>
 	<contrib>Анхлан эхийг бичсэн </contrib>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Поул-Хэннинг</firstname>
 	<surname>Камп</surname>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Жон</firstname>
 	<surname>Полстра</surname>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Ник</firstname>
 	<surname>Клэйтон</surname>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- with feedback from various others -->
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>&os;-г шинэчилж сайжруулах нь</title>
 
   <sect1 id="updating-upgrading-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>&os; нь өөрийн хувилбаруудын хооронд байнгын хөгжүүлэлтийн доор оршин тогтнож 
       байдаг. Зарим хүмүүс албан ёсоор гаргасан хувилбаруудыг ашиглах хүсэлтэй 
       байдаг бол зарим хүмүүс хамгийн сүүлийн үеийн хөгжүүлэлтийг дагах сонирхолтой 
       байдаг. Гэхдээ албан ёсны хувилбарууд хүртэл аюулгүй байдлын болоод бусад 
       чухал засваруудаар шинэчлэгдэж байдаг. Ямар хувилбар ашиглаж байгаагаас үл 
       хамаараад &os; нь таны системийг шинэ байлгахад шаардлагатай бүх л хэрэгслүүд
       болон хувилбар хооронд хялбараар шинэчлэх боломжоор хангадаг.
       Энэхүү бүлэг нь хөгжүүлэлтийн системийг дагахыг хүсэх эсвэл гаргасан 
       хувилбартай үлдэх эсэхийг шийдэхэд танд туслах болно. Таны системийг шинэчлэхэд 
       зориулсан үндсэн хэрэгслүүдийг бас харуулах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Систем болон портын цуглуулгыг ямар хэрэгслүүд 
 	  ашиглан шинэчилж болох талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem><para>
 	  <application>freebsd-update</application>,
 	  <application>CVSup</application>,
 	  <application>CVS</application>, эсвэл 
 	  <application>CTM</application> програмуудын тусламжтай өөрийн системийг 
 		хэрхэн хамгийн сүүлийн хэлбэрт авчрах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Суулгагдсан системийн төлвийг мэдэгдэж байгаа сайн хуулбартай 
 	  хэрхэн харьцуулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para><application>CVSup</application> эсвэл баримтжуулах порт ашиглан өөрийн баримтуудыг 
 	  хэрхэн сүүлийн хувилбарт байлгаж байх талаар<!-- and
           <application>Docsnap</application>-->.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os.stable; болон &os.current; хөгжүүлэлтийн 
 	  салбаруудын ялгаа.</para>
       </listitem>
 
       <listitem><para>Бүх үндсэн системийг <command>make buildworld</command> 
 	(гэх мэт) ашиглан хэрхэн дахин бүтээж суулгах талаар.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Өөрийн сүлжээний холболтыг зөв тохируулах (<xref
       linkend="advanced-networking">).</para>
       </listitem>
       <listitem><para>Нэмэлт гуравдагч програм хангамжуудыг 
 	хэрхэн суулгахыг мэдэх (<xref linkend="ports">).</para></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <note>
       <para>Энэ бүлэгт &os;-ийн эхийг авч шинэчлэхийн тулд 
 	<command>cvsup</command> тушаалыг ашиглагдсан. Үүнийг хэрэглэхийн 
 	тулд <filename role="package">net/cvsup</filename> (хэрэв та график
 	<command>cvsup</command> клиентийг суулгах хүсэлгүй байгаа бол 
 	<filename>net/cvsup-without-gui</filename> портыг суулгаж болно)
-	гэсэн порт буюу багцыг та суулгах хэрэгтэй. Хэрэв та &os;&nbsp;6.2-RELEASE 
-	юм уу эсвэл түүнээс хойшхи хувилбар хэрэглэж байвал үндсэн системийн 
+	гэсэн порт буюу багцыг та суулгах хэрэгтэй. Үндсэн системийн 
 	хэсэг болсон &man.csup.1; тушаалаар үүнийг орлуулж хэрэглэж болно.</para>
     </note>
   </sect1>
   
   <sect1 id="updating-upgrading-freebsdupdate">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Колин</firstname>
 	  <surname>Персивал</surname>
 	  <contrib>Тэмдэглэгээ бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>FreeBSD-ийн шинэчлэлт</title>
 
     <indexterm><primary>Updating and Upgrading</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>freebsd-update</primary>
       <see>updating-upgrading</see>
     </indexterm>
 
     <para>Аюулгүй байдлын засваруудыг хийнэ гэдэг компьютерийн програм 
       хангамж ялангуяа үйлдлийн системийг арчлалтын чухал хэсгийн нэг юм. 
       Удаан хугацааны туршид &os; дээр энэ процесс хялбар биш байлаа. 
       Засваруудыг эх код руу хийж кодыг хоёртын хэлбэр рүү дахин бүтээж 
       дараа нь хоёртын файлуудыг дахин суулгах шаардлагатай байлаа.</para>
 
     <para>Энэ нь одоо тийм биш болсон бөгөөд &os; нь 
       <command>freebsd-update</command> гэгддэг хэрэгслийг агуулдаг. 
       Энэ хэрэгсэл нь хоёр тусдаа функцээр хангадаг. Нэгдүгээрт энэ нь 
       бүтээлт болон суулгах шаардлагагүйгээр хоёртын аюулгүй байдал болон 
       алдааны шинэчлэлтүүдийг &os;-ийн үндсэн системд оруулах боломжийг 
       олгодог. Хоёрдугаарт уг хэрэгсэл бага болон том хувилбарын шинэчлэлтүүдийг 
       дэмждэг.</para>
 
     <note>
       <para>Аюулгүй байдлын багаар дэмжигдсэн бүх архитектур болон 
-	хувилбаруудын хувьд хоёртын шинэчлэлтүүд байдаг боловч &os; үйлдлийн 
-	системийн шинэчлэлтүүд зэрэг зарим нэг боломжууд нь &man.freebsd-update.8;-ийн 
-	хамгийн сүүлийн хувилбар болон &os;&nbsp;6.3 болон түүнээс дээших хувилбарыг шаарддаг. Шинэ хувилбар 
+	хувилбаруудын хувьд хоёртын шинэчлэлтүүд байдаг. Шинэ хувилбар 
 	руу шинэчлэхээс өмнө хүссэн хувилбарт чинь хамаатай чухал мэдээлэл байж 
 	болох учир одоогийн хувилбарын зарлалуудыг дахин үзэх хэрэгтэй. Тэдгээр 
 	зарлалуудыг дараах холбоосоос үзэж болно:
 	<ulink url="http://www.FreeBSD.org/releases/"></ulink>.</para>
     </note>
 
     <para>Хэрэв <command>crontab</command> нь <command>freebsd-update</command>-ийн 
       боломжуудыг хэрэглэж байвал дараах үйлдлийг эхлэхээс өмнө түүнийг болиулах 
       хэрэгтэй.</para>
 
     <sect2 id="freebsdupdate-config-file">
       <title>Тохиргооны файл</title>
 
       <para>Процессийг илүү хянах боломжтой болгож зарим хэрэглэгчид 
 	<filename>/etc/freebsd-update.conf</filename> анхны тохиргооны 
 	файлыг өөрчлөхийг хүсэж болох юм. Тохиргоонууд нь 
 	маш сайн баримтжуулагдсан байдаг боловч дараах хэдэн зүйлийг 
 	арай илүү тайлбарлах шаардлагатай байж болох юм:</para>
 
       <programlisting># Components of the base system which should be kept updated.
 Components src world kernel</programlisting>
 
       <para>Энэ өгөгдөл нь &os;-ийн аль хэсгийг шинэчлэхийг хянадаг. 
 	Анхдагчаар эх код, үндсэн систем бүтнээрээ ба цөмийг шинэчлэх 
 	байдаг. Бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь суулгах явцад байдагтай адил 
 	байдаг бөгөөд жишээ нь "world/games" гэдгийг энд нэмэхэд 
 	тоглоомын засваруудыг хийх боломжийг олгоно. "src/bin" гэдгийг 
 	ашиглах нь <filename class="directory">src/bin</filename> 
 	дахь эх кодыг шинэчлэх боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>Хамгийн сайн тохиргоо бол үүнийг анхдагчаар нь үлдээх бөгөөд 
 	тусгай зүйлс оруулж үүнийг өөрчилснөөр хэрэглэгчид өөрсдийн шинэчлэхийг 
 	хүссэн зүйл болгоноо жагсааж оруулах шаардлагатай болно. Ингэснээр 
 	эх код болон хоёртын файлуудын хоорондох уялдаа алдагдаж гамшигт 
 	үр дагаварт хүргэж болно.</para>
 
       <programlisting># Paths which start with anything matching an entry in an IgnorePaths
 # statement will be ignored.
 IgnorePaths</programlisting>
 
       <para><filename class="directory">/bin</filename> эсвэл 
 	<filename class="directory">/sbin</filename> зэрэг замуудыг 
 	нэмж эдгээр тусгай сангуудыг шинэчлэх процессийн явцад 
 	оролдохгүй орхиж болно. Энэ тохиргоо нь 
 	<command>freebsd-update</command> локал өөрчлөлтүүдийг 
 	дарж бичихээс хамгаалахад хэрэглэж болно.</para>
 
       <programlisting># Paths which start with anything matching an entry in an UpdateIfUnmodified
 # statement will only be updated if the contents of the file have not been
 # modified by the user (unless changes are merged; see below).
 UpdateIfUnmodified /etc/ /var/ /root/ /.cshrc /.profile</programlisting>
 
       <para>Заагдсан сангууд дахь тохиргооны файлууд өөрчлөгдөөгүй 
 	тохиолдолд шинэчилнэ. Хэрэглэгчийн хийсэн өөрчлөлтүүд эдгээр 
 	файлуудын автомат шинэчлэлтийг хүчингүй болгоно. 
 	<command>freebsd-update</command>-г нийлүүлэх явцад 
 	өөрчлөлтүүдийг хадгалахыг тушаах <literal>KeepModifiedMetadata</literal> 
 	гэсэн өөр нэг тохиргоо байдаг.</para>
 
       <programlisting># When upgrading to a new &os; release, files which match MergeChanges
 # will have any local changes merged into the version from the new release.
 MergeChanges /etc/ /var/named/etc/</programlisting>
 
       <para><command>freebsd-update</command>-ийн нийлүүлэхийг оролдох 
 	тохиргооны файлуудтай сангуудын жагсаалт. Файл нийлүүлэх процесс нь 
 	цөөн тохиргоотой &man.mergemaster.8;-тай төстэй &man.diff.1; засварууд 
 	бөгөөд нийлүүлэлтийг эсвэл хүлээн авах юм уу эсвэл засварлагч нээж эсвэл 
 	<command>freebsd-update</command> ажиллагаагаа зогсоох болно. Эргэлзэж 
 	байвал <filename class="directory">/etc</filename> санг нөөцөлж аваад 
 	нийлүүлэлтүүдийг хүлээн авах хэрэгтэй. <command>mergemaster</command> тушаалын  
 	талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="mergemaster">-с үзнэ үү.</para>
 
       <programlisting># Directory in which to store downloaded updates and temporary
 # files used by &os; Update.
 # WorkDir /var/db/freebsd-update</programlisting>
 
       <para>Энэ сан нь бүх засварууд болон түр зуурын файлууд байх сан 
 	юм. Хэрэглэгч хувилбар шинэчлэлт хийж байвал энэ байрлал нь хамгийн 
 	багаар бодоход гигабайт дискийн зайтай байх шаардлагатай.</para>
 
       <programlisting># When upgrading between releases, should the list of Components be
 # read strictly (StrictComponents yes) or merely as a list of components
 # which *might* be installed of which &os; Update should figure out
 # which actually are installed and upgrade those (StrictComponents no)?
 # StrictComponents no</programlisting>
 
       <para><literal>yes</literal> гэж тохируулсан үед 
 	<command>freebsd-update</command> нь <literal>Components</literal> буюу 
 	бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн жагсаалт бүрэн гэж тооцох бөгөөд жагсаалтаас гадна өөрчлөлт 
 	хийхийг оролдохгүй. <command>freebsd-update</command> нь 
 	<literal>Components</literal>-ийн жагсаалтад хамаарах файл 
 	бүрийг шинэчлэхийг оролдох болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="freebsdupdate-security-patches">
       <title>Аюулгүй байдлын засварууд</title>
 
       <para>Аюулгүй байдлын засварууд нь алсын машин дээр хадгалагддаг 
 	бөгөөд дараах тушаал ашиглан татан авч суулгаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update fetch</userinput>
 &prompt.root; <userinput>freebsd-update install</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв цөмийн ямар нэг засвар хийгдсэн бол системийг дахин 
 	ачаалах хэрэгтэй. Хэрэв бүгд зөв явагдсан бол систем нь засвар хийгдсэн 
 	байх ёстой бөгөөд <command>freebsd-update</command>-ийг 
 	&man.cron.8; ажлаас шөнө бүр ажиллуулж болно. Энэ ажлыг хийхэд 
 	дараах мөрийг <filename>/etc/crontab</filename>-д хийхэд 
 	хангалттай байх болно:</para>
 
       <programlisting>@daily                                  root    freebsd-update cron</programlisting>
 
       <para>Энэ мөр нь өдөр бүр <command>freebsd-update</command> хэрэгслийг 
 	ажиллуулахыг зааж байна. Ийм аргаар <option>cron</option>-ий нэмэлт 
 	өгөгдлийг ашиглан <command>freebsd-update</command> нь зөвхөн 
 	шинэчлэлт байгаа эсэхийг шалгах болно. Хэрэв засварууд байвал тэдгээрийг 
 	автоматаар диск рүү татаж авах бөгөөд гэхдээ засваруудыг хийхгүй.
 	<username>root</username> хэрэглэгч рүү захиа илгээгдэх бөгөөд 
 	дараа нь тэд гараар суулгаж болох юм.</para>
 
       <para>Хэрэв ямар нэг зүйл буруу болбол <command>freebsd-update</command> нь 
 	дараах тушаалаар сүүлийн өөрчлөлтүүдийг буцаах чадвартай байдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update rollback</userinput></screen>
 
       <para>Дууссаны дараа цөм эсвэл цөмийн модулиуд өөрчлөгдсөн бол 
 	системийг дахин эхлүүлэх хэрэгтэй. Энэ нь шинэ хоёртын файлуудыг санах 
 	ой руу дуудах боломжийг &os;-д олгоно.</para>
 
       <para><command>freebsd-update</command> хэрэгсэл нь автоматаар 
 	зөвхөн <literal>GENERIC</literal> цөмийг шинэчилж чаддаг.
 	Хэрэв өөрчлөн тохируулсан цөм ашиглагдаж байвал <command>freebsd-update</command> нь 
 	шинэчлэлтийг хийж дууссаны дараа цөмийг дахин бүтээж суулгах шаардлагатай. 
 	Гэхдээ <command>freebsd-update</command> нь <filename
 	  class="directory">/boot/GENERIC</filename> (хэрэв байгаа бол) 
 	дахь <literal>GENERIC</literal> цөмийг системийн тухайн үеийн (ажиллаж байгаа) 
 	цөм биш байсан ч гэсэн олж шинэчилдэг.</para>
 
       <note>
 	<para><filename
 	  class="directory">/boot/GENERIC</filename> дахь 
 	  <literal>GENERIC</literal> цөмийн хуулбарыг үргэлж хадгалах нь ер нь зүйтэй 
 	  байдаг. Энэ нь төрөл бүрийн асуудлуудыг шинжлэх болон 
 	  <xref linkend="freebsdupdate-upgrade">-т тайлбарласны дагуу 
 	  <command>freebsd-update</command>-г ашиглан 
 	  хувилбар шинэчлэлтийг хийхэд ач тустай байх болно.</para>
       </note>
 
       <para><filename>/etc/freebsd-update.conf</filename> дахь анхдагч тохиргоо 
 	өөрчлөгдөөгүй л бол <command>freebsd-update</command> шинэчлэгдсэн 
 	цөмийн эхийг бусад шинэчлэлттэй цуг суулгах болно. Дараа нь өөрийн өөрчлөн 
 	тохируулсан цөмийг дахин бүтээж суулгахдаа энгийн сурсан аргаараа хийж 
 	болно.</para>
 
       <note>
 	<para><command>freebsd-update</command>-аар түгээгдсэн шинэчлэлтүүд нь 
 	  цөмтэй үргэлж холбоотой байдаггүй. <command>freebsd-update install</command> 
 	  тушаалаар цөмийн эх өөрчлөгдөөгүй бол өөрийн өөрчлөн тохируулсан цөмийг дахин 
 	  бүтээх шаардлагагүй юм. Гэхдээ <command>freebsd-update</command> 
 	  тушаал <filename>/usr/src/sys/conf/newvers.sh</filename> файлыг 
 	  үргэлж шинэчлэх болно. Тухайн үеийн нөхөөсийн түвшинг (<command>uname -r</command> 
 	  тушаалаас гарсан <literal>-p</literal> дугаараар заагдсан) энэ файлаас 
 	  авдаг. Өөр бусад юмс өөрчлөгдөөгүй байсан ч гэсэн өөрийн өөрчлөн тохируулсан 
 	  цөмийг дахин бүтээх нь системийн тухайн үеийн нөхөөсийн түвшинг зөв гаргах 
 	  боломжийг &man.uname.1;-д олгоно. Энэ нь олон системийг арчилж байгаа үед 
 	  ялангуяа ач тустай байдаг бөгөөд ингэснээр тэр системүүд дээр суулгагдсан 
 	  шинэчлэлтүүдэд түргэн шуурхай үнэлгээ өгөх боломжийг олгодог.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="freebsdupdate-upgrade">
       <title>Major ба Minor буюу Том ба Бага шинэчлэлтүүд</title>
 
       <para>Энэ процесс нь ихэнх гуравдагч талын прорамуудыг эвдэх 
 	хуучин обьект файлууд болон сангуудыг устгах болно. 
 	Бүх суулгагдсан портуудыг устгаж дахин суулгах эсвэл 
 	<filename role="package">ports-mgmt/portupgrade</filename> 
 	хэрэгсэл ашиглан сүүлд нь шинэчлэхийг зөвлөдөг. Дараах тушаалыг 
 	ашиглан ихэнх хэрэглэгчид тест бүтээлтийг ажиллуулахыг хүснэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -af</userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь бүгдийг зөв дахин суулгах баталгаа болох юм. 
 	<makevar>BATCH</makevar> орчны хувьсагчийг <literal>yes</literal> 
 	гэж тохируулснаар энэ процессийн явцад гарч ирэх хүлээх мөрөнд 
 	<literal>yes</literal> гэж хариулан бүтээх процессийн 
 	үед оролцох шаардлагыг үгүй болгоно.</para>
 
       <para>Хэрэв өөрчлөн тохируулсан цөм ашиглагдаж байгаа бол шинэчлэх 
 	процесс арай илүү ажиллагаатай. <literal>GENERIC</literal> цөмийн 
 	хуулбар шаардлагатай бөгөөд <filename
 	  class="directory">/boot/GENERIC</filename>-д байрлуулах 
 	шаардлагатай. Хэрэв <literal>GENERIC</literal> цөм системд байхгүй 
 	бол үүнийг доор дурдсан аргуудын аль нэгийг ашиглан олж авч болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв өөрчлөн тохируулсан цөм зөвхөн нэг удаа бүтээгдсэн бол 
 	    <filename class="directory">/boot/kernel.old</filename> дахь 
 	    цөм нь <literal>GENERIC</literal> цөм юм. Энэ санг 
 	    <filename class="directory">/boot/GENERIC</filename> гэж 
 	    өөрчлөхөд л болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Машинд физикээр хандах боломжтой гэж тооцвол 
 	    <literal>GENERIC</literal> цөмийн хуулбарыг CD-ROM зөөвөрлөгчөөс 
 	    суулгаж болно. Өөрийн суулгац дискийг хийж дараах тушаалуудыг 
 	    ашиглана:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /cdrom</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /cdrom/<replaceable>X.Y-RELEASE</replaceable>/kernels</userinput>
 &prompt.root; <userinput>./install.sh GENERIC</userinput></screen>
 
 	  <para><filename
 	      class="directory"><replaceable>X.Y-RELEASE</replaceable></filename>-г 
 	    өөрийн ашиглаж байгаа хувилбараар солих хэрэгтэй. <literal>GENERIC</literal>
 	    цөм анхдагчаар <filename
 	      class="directory">/boot/GENERIC</filename>-д суулгагдах болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дээр дурдсан бүгдийг хийх боломжгүй бол <literal>GENERIC</literal>
 	    цөмийг эхээс нь дахин бүтээж суулгаж болох юм:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>env DESTDIR=/boot/GENERIC make kernel</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mv /boot/GENERIC/boot/kernel/* /boot/GENERIC</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rm -rf /boot/GENERIC/boot</userinput></screen>
 
 	  <para>Энэ цөмийг <command>freebsd-update</command> хэрэгсэлд  
 	    <literal>GENERIC</literal> гэж харуулахын тулд <literal>GENERIC</literal> 
 	    тохиргооны файлыг ямар ч тохиолдолд өөрчилсөн байх ёсгүй. Бас ямар нэг 
 	    тусгай сонголтуудгүйгээр (аль болох хоосон <filename>/etc/make.conf</filename> 
 	    файлтайгаар) бүтээгдсэн байх ёстойг зөвлөдөг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Энэ үед <literal>GENERIC</literal> цөм рүү дахин ачаалах 
 	шаардлагагүй юм.</para>
 
       <para>Том ба бага хувилбарын шинэчлэлтүүдийг 
 	<command>freebsd-update</command> тушаалд хувилбарын дугаарыг өгч 
-	гүйцэтгэж болно, жишээ нь дараах тушаал &os;&nbsp;6.4 руу 
+	гүйцэтгэж болно, жишээ нь дараах тушаал &os;&nbsp;8.1 руу 
 	шинэчилнэ:</para>
 
-      <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update -r 6.4-RELEASE upgrade</userinput></screen>
+      <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update -r 8.1-RELEASE upgrade</userinput></screen>
 
       <para>Тушаал хүлээн авсны дараа <command>freebsd-update</command> 
 	системийг шинэчлэхэд шаардлагатай мэдээллийг цуглуулахын тулд 
 	тохиргооны файл болон одоогийн системийг шалгана. Ямар бүрэлдэхүүн 
 	хэсгүүд илрүүлэгдсэн болон ямар бүрэлдэхүүн хэсгүүд илрүүлэгдээгүй 
 	гэдгийг дэлгэц дээр үзүүлнэ. Жишээ нь:</para>
 
       <screen>Looking up update.FreeBSD.org mirrors... 1 mirrors found.
-Fetching metadata signature for 6.3-RELEASE from update1.FreeBSD.org... done.
+Fetching metadata signature for 8.1-RELEASE from update1.FreeBSD.org... done.
 Fetching metadata index... done.
 Inspecting system... done.
 
 The following components of FreeBSD seem to be installed:
 kernel/smp src/base src/bin src/contrib src/crypto src/etc src/games
 src/gnu src/include src/krb5 src/lib src/libexec src/release src/rescue
 src/sbin src/secure src/share src/sys src/tools src/ubin src/usbin
 world/base world/info world/lib32 world/manpages
 
 The following components of FreeBSD do not seem to be installed:
 kernel/generic world/catpages world/dict world/doc world/games
 world/proflibs
 
 Does this look reasonable (y/n)? y</screen>
 
       <para>Энд хүрэхэд <command>freebsd-update</command> шинэчлэлтэд 
 	шаардлагатай бүх файлуудыг татан авахаар оролдох болно. Зарим 
 	тохиолдолд хэрэглэгчээс юу суулгах эсвэл хэрхэн цааш үргэлжлүүлэх 
 	талаар асуултууд асууж болох юм.</para>
 
       <para>Өөрчлөн тохируулсан цөмийг ашиглаж байх үед дээрх алхам 
 	дараахтай төстэй анхааруулгыг харуулах болно:</para>
 
       <screen>WARNING: This system is running a "<replaceable>MYKERNEL</replaceable>" kernel, which is not a
-kernel configuration distributed as part of FreeBSD 6.3-RELEASE.
+kernel configuration distributed as part of FreeBSD 8.0-RELEASE.
 This kernel will not be updated: you MUST update the kernel manually
 before running "/usr/sbin/freebsd-update install"</screen>
 
       <para>Энэ анхааруулгыг энэ үед орхигдуулахад аюулгүй байдаг. Шинэчлэгдсэн 
 	<literal>GENERIC</literal> цөм шинэчлэлтийн явцад завсрын алхам 
 	болон ашиглагдах болно.</para>
 
       <para>Бүх засварууд локал систем рүү татагдсаны дараа тэдгээрийг 
 	хийж өгөх болно. Машины хурд болон ачааллаас хамаарч энэ процесс нь 
 	хугацаа шаардаж болох юм. Тохиргооны файлуудыг нийлүүлэх болно. 
 	Файл нийлүүлэгдэх юм уу эсвэл гараар нийлүүлэхэд зориулж засварлагч 
 	дэлгэц дээр гарч ирч болох учир процессийн энэ хэсэг хэрэглэгчийн 
 	оролцоо шаардана. Амжилттай нийлүүлэлт болгоны үр дүн хэрэглэгчид 
 	харуулагдаж процесс үргэлжлэх болно. Амжилтгүй болсон эсвэл орхигдсон 
 	нийлүүлэлт нь процессийг зогсоох болно. Хэрэглэгчид нь 
 	<filename class="directory">/etc</filename> сангийн нөөцийг 
 	хийж  <filename>master.passwd</filename> эсвэл 
 	<filename>group</filename> зэрэг чухал файлуудыг гараар сүүлд нь 
 	нийлүүлэхийг хүсэж болох юм.</para>
 
       <note>
 	<para>Систем нь өөрчлөгдөөгүй байгаа бөгөөд бүх засвар оруулалт 
 	  болон нийлүүлэлт өөр сан дотор болж байгаа болно. Бүх засварууд 
 	  амжилттай хийгдэж бүх тохиргооны файлууд нийлүүлэгдэж процесс 
 	  тэгш явагдаж байгаа мэт санагдвал хэрэглэгч өөрчлөлтүүдийг хийх 
 	  хэрэгтэй.</para>
       </note>
 
       <para>Энэ процесс дууссаны дараа шинэчлэлтийг дараах тушаалыг ашиглан 
 	диск рүү хийж болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update install</userinput></screen>
 
       <para>Цөм болон цөмийн модулиудад эхлээд засвар хийнэ. Энэ үед 
 	машиныг дахих ачаалах ёстой. Хэрэв систем өөрчлөн тохируулсан цөмөөр 
 	ажиллаж байгаа бол цөмийг <filename
 	  class="directory">/boot/GENERIC</filename> (шинэчлэгдсэн) 
 	цөмөөр дараа нь ачаалахаар болгохын тулд &man.nextboot.8;-ийг 
 	ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>nextboot -k GENERIC</userinput></screen>
 
       <warning>
 	<para><literal>GENERIC</literal> цөмөөр ачаалахаас өмнө (хэрэв шинэчлэгдэж 
 	  байгаа машинд алсаас хандаж байгаа бол сүлжээнд холбогдон) таны систем зөв ачаалахын 
 	  тулд шаардлагатай бүх драйверуудыг агуулсан эсэхийг шалгах хэрэгтэй. Ялангуяа 
 	  хэрэв өмнө нь ажиллаж байсан өөрчлөн тохируулсан цөм ерөнхийдөө цөмийн модулиудаар 
 	  хангагдаж байдаг ажиллагааг өөртөө агуулсан бол <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	  боломжийг ашиглан эдгээр модулиудыг <literal>GENERIC</literal> цөмд түр зуур 
 	  ачаалахаа мартуузай. Шинэчлэх процесс бүрэн дуустал шаардлагагүй үйлчилгээнүүд, диск 
 	  болон сүлжээний холболтууд гэх мэтийг та бас хааж өгч болох юм.</para>
       </warning>
 
       <para>Одоо машин шинэчлэгдсэн цөмөөр ачаалагдах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>shutdown -r now</userinput></screen>
 
       <para>Систем буцаж ассаны дараа <command>freebsd-update</command>-г 
 	дахин эхлүүлэх хэрэгтэй. Процессийн төлөв хадгалагдсан болохоор 
 	<command>freebsd-update</command> эхнээсээ эхлэхгүй бөгөөд бүх 
 	хуучин хуваалцсан сангууд болон обьект файлуудыг устгах болно. 
 	Энэ шатыг үргэлжлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update install</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Сангуудын хувилбарын тоо дээшилсэн эсэхээс хамаарч 
 	  суулгах гурван шатны оронд хоёр шат байж болох юм.</para>
       </note>
 
       <para>Бүх гуравдагч талын програм хангамжийг дахин бүтээж дахин суулгах 
 	хэрэгтэй. Суулгагдсан програм хангамж нь шинэчлэлтийн процессийн явцад 
 	устгагдсан сангуудаас хамаарч болох учраас энэ нь шаардлагатай юм. 
 	<filename role="package">ports-mgmt/portupgrade</filename> тушаалыг 
 	үүнийг автоматжуулахад ашиглаж болох юм. Энэ процессийг эхлүүлэхийн 
 	тулд дараах тушаалыг хэрэглэж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -f ruby</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rm /var/db/pkg/pkgdb.db</userinput>
 &prompt.root; <userinput>portupgrade -f ruby18-bdb</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rm /var/db/pkg/pkgdb.db /usr/ports/INDEX-*.db</userinput>
 &prompt.root; <userinput>portupgrade -af</userinput></screen>
 
       <para>Үүнийг дууссаны дараа шинэчлэлтийн процессийг 
 	<command>freebsd-update</command>-ийг сүүлийн удаа дуудаж 
 	төгсгөнө. Шинэчлэлтийн процессийн сул байгаа бүх зүйлсийг гүйцээхийн  
 	тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update install</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <literal>GENERIC</literal> цөм түр зуур ашиглагдаж байсан 
 	бол өөрчлөн тохируулсан шинэ цөмийг ердийн хэвшсэн аргаар одоо бүтээж суулгах цаг 
 	болжээ.</para>
 
       <para>Машинаа &os;-ийн шинэ хувилбар руу дахин ачаалах хэрэгтэй. 
 	Процесс дууслаа.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="freebsdupdate-system-comparison">
       <title>Системийн төлвийн харьцуулалт</title>
 
       <para><command>freebsd-update</command> хэрэгслийг 
 	&os;-ийн суулгагдсан хувилбарын төлвийг байгаа зөв хуулбарын 
 	эсрэг тест хийхэд хэрэглэж болно. Энэ сонголт нь системийн хэрэгслүүд 
 	сангууд болон тохиргооны файлуудын одоогийн хувилбаруудыг шалгадаг. 
 	Харьцуулалтыг эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>freebsd-update IDS &gt;&gt; outfile.ids</userinput></screen>
 
       <warning>
 	<para>Тушаалын нэр <acronym>IDS</acronym> боловч энэ нь 
 	  ямар ч тохиолдолд <filename role="package">security/snort</filename> зэрэг 
 	  халдлага илрүүлэгч системийг солих зориулалттай биш юм. 
 	  <command>freebsd-update</command> нь өгөгдлийг диск дээр 
 	  хадгалдаг бөгөөд түүнийг өөрчлөх боломж тодорхой юм.  
 	  <varname>kern.securelevel</varname> тохиргоог ашиглах болон  
 	  <command>freebsd-update</command>-ийн өгөгдлийг зөвхөн уншигдах файлын 
 	  систем дээр ашиглагдаагүй тохиолдолд хадгалах нь энэ боломжийг 
 	  багасгах боловч илүү сайн шийдэл нь системийг <acronym>DVD</acronym> эсвэл 
 	  нууцлаг хадгалсан гадаад <acronym>USB</acronym> дискийн төхөөрөмж зэрэг 
 	  нууцлаг дисктэй харьцуулах явдал юм.</para>
       </warning>
 
       <para>Систем нь одоо шалгагдах бөгөөд файлууд нь өөрсдийн 
 	&man.sha256.1; утгуудын хамт, хувилбар дахь мэдэгдэж байгаа сайн утгууд болон 
 	одоо суугдсан байгаа утгуудын хамт хэвлэгдэн харуулагдана. 
 	Энэ нь яагаад гаралт <filename>outfile.ids</filename> файл руу 
 	илгээгдсэн шалтгаан юм. Үүнийг нүдээр шалгахад хэтэрхий хурдан дээш 
 	гүйж удалгүй консолын буфферийг дүүргэх болно.</para>
 
       <para>Эдгээр мөрүүд нь бас хэтэрхий урт боловч гаралтын хэлбэрийг 
 	хялбараар задлан ялгаж болно. Жишээ нь хувилбарт байгаагаас ондоо 
 	бүх файлуудын жагсаалтыг авахын тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cat outfile.ids | awk '{ print $1 }' | more</userinput>
 /etc/master.passwd
 /etc/motd
 /etc/passwd
 /etc/pf.conf</screen>
 
       <para>Энэ гаралт нь тайрагдсан бөгөөд олон файл байгаа болно. 
 	Эдгээр файлуудын зарим нь төрөлхийн өөрчлөлтүүдтэй байна, жишээ нь 
 	<filename>/etc/passwd</filename> нь хэрэглэгч системд нэмэгдсэн 
 	болохоор өөрчлөгдсөн байна. Зарим тохиолдолд 
 	<command>freebsd-update</command> нь шинэчилсэн байж болзошгүй учир 
 	цөмийн модулиуд зэрэг бусад файлууд өөр байж болох юм. 
 	Тусгай файлууд болон сангуудыг хасахын тулд тэдгээрийг 
 	<filename>/etc/freebsd-update.conf</filename> файлын  
 	<literal>IDSIgnorePaths</literal> тохиргоонд нэмж өгнө.</para>
 
       <para>Өмнө хэлэлцсэн хувилбараас гадна нарийн нягт шинэчлэлтийн аргын 
 	хэсэг болгон энэ системийг ашиглаж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="updating-upgrading-portsnap">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Колин</firstname>
 	  <surname>Персивал</surname>
 	  <contrib>Тэмдэглэгээ бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Portsnap: Портын цуглуулгыг шинэчлэх хэрэгсэл</title>
 
     <indexterm><primary>Updating and Upgrading</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>Portsnap</primary>
       <see>updating-upgrading</see>
     </indexterm>
 
     <para>&os;-ийн үндсэн систем портын цуглуулгыг бас шинэчилдэг 
       &man.portsnap.8; хэрэгслийг агуулдаг. Ажиллуулсны дараа энэ нь 
       алсын сайт руу холбогдож нууц түлхүүрийг шалгаж портын цуглуулгын шинэ 
       хуулбарыг татан авдаг. Түлхүүр нь бүх татаж авсан файлууд татагдаж байхдаа 
       өөрчлөгдөөгүй эсэхийг хянан бүрэн бүтэн байдлыг шалгахад ашиглагддаг.
       Хамгийн сүүлийн үеийн портын цуглуулгыг татаж авахын тулд дараах 
       тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap fetch</userinput>
 Looking up portsnap.FreeBSD.org mirrors... 3 mirrors found.
 Fetching snapshot tag from portsnap1.FreeBSD.org... done.
 Fetching snapshot metadata... done.
 Updating from Wed Aug  6 18:00:22 EDT 2008 to Sat Aug 30 20:24:11 EDT 2008.
 Fetching 3 metadata patches.. done.
 Applying metadata patches... done.
 Fetching 3 metadata files... done.
 Fetching 90 patches.....10....20....30....40....50....60....70....80....90. done.
 Applying patches... done.
 Fetching 133 new ports or files... done.</screen>
 
     <para>Энэ жишээ нь юу үзүүлж байна вэ гэхээр &man.portsnap.8; 
       одоо байгаа портын өгөгдөлд хэд хэдэн засварууд байгааг олж шалгаж байна. 
       Энэ нь бас уг хэрэгсэл өмнө нь ажилласныг харуулж байгаа бөгөөд 
       хэрэв эхний удаа ажилласан бол цуглуулга татагдан авагдах байсан
       юм.</para>
 
     <para>&man.portsnap.8; нь <command>fetch</command> үйлдлийг хийж 
       дууссаны дараа локал систем дээр байгаа портын цуглуулга болон дараа дараагийн 
       засваруудыг шалгалтад дамжуулна. <command>portsnap</command>-ийг эхний удаа ажиллуулахдаа 
       <literal>extract</literal>-г ашиглан татан авсан файлуудыг суулгаж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap extract</userinput>
 /usr/ports/.cvsignore
 /usr/ports/CHANGES
 /usr/ports/COPYRIGHT
 /usr/ports/GIDs
 /usr/ports/KNOBS
 /usr/ports/LEGAL
 /usr/ports/MOVED
 /usr/ports/Makefile
 /usr/ports/Mk/bsd.apache.mk
 /usr/ports/Mk/bsd.autotools.mk
 /usr/ports/Mk/bsd.cmake.mk
 <replaceable>...</replaceable></screen>
 
     <para>Аль хэдийн суулгасан портын цуглуулгыг шинэчлэхдээ 
       <command>portsnap update</command> тушаалыг ашиглах ёстой:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap update</userinput></screen>
 
     <para>Процесс одоо дууссан бөгөөд портын цуглуулыг ашиглан 
       програмуудыг суулгаж эсвэл шинэчилж болно.</para>
 
     <para><literal>fetch</literal> болон <literal>extract</literal> эсвэл 
       <literal>update</literal> үйлдлүүдийг доор харуулсан шиг дараалуулан 
       ажиллуулж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap fetch update</userinput></screen>
 
     <para>Энэ тушаал нь портын цуглуулгын сүүлийн хувилбарыг 
       татан авч таны машин дээр байгаа локал хувилбарыг 
       <filename class="directory">/usr/ports</filename> санд 
       шинэчилдэг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="updating-upgrading-documentation">
     <title>Баримтын цуглуулгыг шинэчлэх нь</title>
 
     <indexterm><primary>Updating and Upgrading</primary></indexterm>
 
     <indexterm>
       <primary>Documentation</primary>
       <see>Updating and Upgrading</see>
     </indexterm>
 
     <para>Үндсэн систем болон портын цуглуулгаас гадна 
       баримтууд нь &os; үйлдлийн системийн салшгүй хэсэг юм. Хэдийгээр 
       &os;-ийн хамгийн сүүлийн үеийн баримтын цуглуулга <ulink
 	url="http://www.freebsd.org/doc/">&os; вэб сайт</ulink> дээр 
       үргэлж байдаг боловч зарим хэрэглэгчид удаан сүлжээний холболттой эсвэл 
       бүр тогтмол сүлжээний холболтгүй байж болох юм. Азаар &os;-ийн хамгийн 
       сүүлийн үеийн баримтын цуглуулгын локал хуулбарыг арчлан хувилбар бүртэй цуг 
       ирдэг баримтыг шинэчлэх хэд хэдэн арга байдаг.</para>
 
     <sect2 id="csup-doc">
       <title>Баримтыг шинэчлэхийн тулд CVSup-г ашиглах нь</title>
 
       <para>Үндсэн системийг шинэчлэхтэй төстэй аргыг ашиглан 
 	<application>CVSup</application> хэрэглэн эх болон &os;-ийн 
 	баримтуудын суулгагдсан хуулбарыг шинэчилж болно 
 	(<xref linkend="makeworld">). Энэ хэсэг дараах зүйлсийг 
 	  тайлбарладаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&os;-ийн баримтуудыг эхээс нь бүтээхэд шаардлагатай 
 	    хэрэгслүүд, баримтын хэрэгслүүдийг хэрхэн суулгах
 	    талаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><application>CVSup</application> ашиглан 
 	    <filename class="directory">/usr/doc</filename> дахь 
 	    баримтын эхийн хуулбарыг хэрхэн татаж авах талаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-ийн баримтыг эхээс нь хэрхэн бүтээж 
 	    <filename class="directory">/usr/share/doc</filename> дотор 
 	    суулгах талаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Баримтыг бүтээх системийн дэмждэг бүтээлтийн 
 	    зарим тохируулгууд, өөрөөр хэлбэл баримтын зарим нэг 
 	    хэл дээрх орчуулгыг зөвхөн бүтээдэг тохируулгууд эсвэл 
 	    тусгай гаралтын хэлбэржүүлэлтийг сонгодог тохируулгууд.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="installing-documentation-toolchain">
       <title>CVSup болон баримтын хэрэгслүүдийг суулгах нь</title>
 
       <para>&os;-ийн баримтыг эхээс нь бүтээхэд нэлээн олон 
 	тооны хэрэгслүүдийг шаарддаг. Эдгээр хэрэгслүүд нь 
 	&os;-ийн үндсэн системийн хэсэг биш байдаг. Учир нь эдгээр нь 
 	ихээхэн хэмжээний дискийн зай шаарддаг бөгөөд &os;-ийн бүх 
 	хэрэглэгчдэд хэрэгтэй байдаггүй. Тэдгээр нь &os;-д зориулж 
 	шинэ баримтууд идэвхтэй бичдэг эсвэл өөрсдийн баримтыг 
 	эхээс нь байнга шинэчилдэг хэрэглэгчдэд зөвхөн хэрэгтэй 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Бүх шаардлагатай хэрэгслүүд портын цуглуулгад байдаг. 
 	Эдгээр хэрэгслүүдийн эхний суулгалт болон хожмын шинэчлэлтүүдийг 
 	хялбаршуулах <filename
 	  role="package">textproc/docproj</filename> порт нь &os;-ийг 
 	баримтжуулах төслөөс хөгжүүлсэн мастер порт юм.</para>
 
       <note>
 	<para>&postscript; эсвэл PDF баримт шаардлагагүй үед харин 
 	  <filename
 	    role="package">textproc/docproj-nojadetex</filename> портыг 
 	  суулгаж болох юм. Баримтын хэрэгслийн энэ хувилбар нь 
 	  <application>teTeX</application> тайпсет хөдөлгүүрээс бусад 
 	  бүгдийг багтаасан байдаг. <application>teTeX</application> нь 
 	  маш олон хэрэгслүүдийн цуглуулга учир PDF гаралт үнэхээр 
 	  шаардлагагүй тохиолдолд суулгахгүй байх нь зохимжтой 
 	  байдаг.</para>
       </note>
 
       <para><application>CVSup</application>-г суулгаж ашиглах талаарх 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг <link
 	  linkend="cvsup">CVSup-г ашиглах</link> хэсгээс үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="updating-documentation-sources">
       <title>Баримтын эхийг шинэчлэх нь</title>
 
       <para><application>CVSup</application> нь 
 	<filename>/usr/share/examples/cvsup/doc-supfile</filename> файлыг 
 	тохиргооны загвар болгон ашиглаж баримтын эхийн цэвэр хуулбарыг татан 
 	авч чаддаг. Анхдагч шинэчлэлтийн хост нь <filename>doc-supfile</filename> 
 	файлд зааснаар байгаа боловч &man.cvsup.1; нь тушаалын мөрөөс хостын 
 	нэрийг авдаг бөгөөд баримтын эхийг аль нэг <application>CVSup</application> 
 	серверээс дараах тушаалыг бичин татан авч болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cvsup -h <replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable> -g -L 2 <filename>/usr/share/examples/cvsup/doc-supfile</filename></userinput></screen>
 
       <para><replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable>-г хамгийн ойр 
 	<application>CVSup</application> серверээр солих хэрэгтэй. Толин 
 	тусгал сайтуудын бүрэн жагсаалтыг <xref
 	  linkend="cvsup-mirrors">-с үзнэ үү.</para>
 
       <para>Баримтын эхийн эхний таталт хугацаа шаардаж болох юм. Дуустал нь 
 	хүлээх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Баримтын эхийн дараа дараагийн шинэчлэлтүүдийг дээрх тушаалыг 
 	ашиглан татан авч болно. <application>CVSup</application> хэрэгсэл нь 
 	хамгийн сүүлийн удаа ажилласнаашаа хойших шинэчлэлтүүдийг зөвхөн татан 
 	авч хуулдаг учир эхний удаа бүрэн ажилласнаас хойш дараа дараагийн 
 	удаа <application>CVSup</application>-г ажиллуулахад илүү хурдан 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Эхийг татан авсныхаа дараа баримтыг шинэчлэх өөр нэг арга нь 
 	<filename
 	  class="directory">/usr/doc</filename> сангийн 
 	<filename>Makefile</filename>-аар дэмжигдсэн байдаг. 
 	<filename>/etc/make.conf</filename> файлд 
 	<makevar>SUP_UPDATE</makevar>, <makevar>SUPHOST</makevar> болон 
 	<makevar>DOCSUPFILE</makevar>-ийг тохируулснаар доорхийг 
 	ажиллуулах боломжтой болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/doc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make update</userinput></screen>
 
       <para><filename>/etc/make.conf</filename>-д зориулсан 
 	&man.make.1;-ийн эдгээр тохируулгууд ийм байдаг:</para>
 
       <programlisting>SUP_UPDATE= yes
 SUPHOST?= cvsup.freebsd.org
 DOCSUPFILE?= /usr/share/examples/cvsup/doc-supfile</programlisting>
 
       <note>
 	<para><makevar>SUPHOST</makevar>
 	  болон <makevar>DOCSUPFILE</makevar> утгад <literal>?=</literal>-г 
 	  өгснөөр бүтээх тушаалын мөрөөс өөрчлөх боломжийг бүрдүүлдэг. 
 	  Энэ нь <filename>make.conf</filename>-д тохируулгууд нэмэх 
 	  зөвлөсөн арга юм. Ингэснээр өөр өөр тохируулгын утгыг тест хийх 
 	  болгонд файлыг засварлах шаардлагагүй болгодог.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="updating-documentation-options">
       <title>Баримтын эхийн тааруулж болох тохируулгууд</title>
 
       <para>&os;-ийн баримтжуулалтыг бүтээж шинэчлэх систем нь баримтын 
 	зөвхөн тодорхой хэсгийг шинэчлэх эсвэл тусгай орчуулгыг бүтээх 
 	процессийг амарчлах хэдэн тохируулгыг дэмждэг. Эдгээр тохируулгуудыг 
 	<filename>/etc/make.conf</filename> файлд бүхэл системийн 
 	хувьд зааж өгөх юм уу эсвэл &man.make.1; хэрэгсэлд тушаалын 
 	мөрийн тохиргоо маягаар зааж өгч болно.</para>
 
       <para>Дараах тохируулгууд нь эдгээрийн зарим нь юм:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><makevar>DOC_LANG</makevar></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүтээж суулгах хэл ба кодчилолын жагсаалт, жишээ нь 
 	      Англи баримтад зөвхөн зориулсан <literal>en_US.ISO8859-1</literal>
 	      байна.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><makevar>FORMATS</makevar></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүтээх ганц хэлбэржүүлэлт эсвэл гаралтын хэлбэржүүлэлтийн 
 	      жагсаалт. Одоогоор <literal>html</literal>,
 	      <literal>html-split</literal>, <literal>txt</literal>,
 	      <literal>ps</literal>, <literal>pdf</literal>,
 	      болон <literal>rtf</literal> дэмжигдсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><makevar>SUPHOST</makevar></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Шинэчлэхэд ашиглах <application>CVSup</application> 
 	      серверийн хостын нэр.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
          <varlistentry>
 
           <term><makevar>DOCDIR</makevar></term>
 
           <listitem>
             <para>Баримтыг суулгах газар.  Анхдагчаар
               <filename
                 class="directory">/usr/share/doc</filename> байдаг.</para>
           </listitem>
         </varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para>&os; дээрх системийн тохируулга болон дэмжигдсэн бүтээлтийн 
 	хувьсагчуудын талаар дэлгэрэнгүйг &man.make.conf.5;-с үзнэ үү.</para>
 
       <para>&os;-ийн баримтжуулалт бүтээх системийн дэмждэг бүтээлтийн 
 	хувьсагчуудын талаар дэлгэрэнгүйг 
 	<ulink url="&url.doc.langbase;/books/fdp-primer">Шинэ хувь нэмэр оруулагчдад 
 	  зориулсан &os; баримтжуулах төслийн гарын авлагаас</ulink> үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="updating-installed-documentation">
       <title>&os;-ийн баримтуудыг эхээс суулгах нь</title>
 
       <para>Баримтын эхийн хамгийн сүүлийн хормын хувилбарыг 
 	<filename class="directory">/usr/doc</filename> санд татаж авснаар 
 	суулгагдсан баримтын шинэчлэлтийг хийхэд бүх юм бэлэн болно.</para>
 
       <para><makevar>DOC_LANG</makevar> makefile-ийн тохиргоонд заагдсан 
 	бүх хэлний бүрэн шинэчлэлтийг дараахийг бичин хийж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/doc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <filename>make.conf</filename> нь зөв 
 	<makevar>DOCSUPFILE</makevar>, <makevar>SUPHOST</makevar>
 	болон <makevar>SUP_UPDATE</makevar> тохиргоонуудтайгаар 
 	тохируулагдсан бол суулгах алхмыг баримтын шинэчлэлттэй цуг 
 	хамтатган ингэж хийж өгч болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/doc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make update install clean</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв зөвхөн тусгай хэлний шинэчлэлт хэрэгтэй бол 
 	<filename class="directory">/usr/doc</filename>-ийн тухайн хэлний 
 	тусгай дэд санд &man.make.1;-ийг ажиллуулж болно, жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/doc/en_US.ISO8859-1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make update install clean</userinput></screen>
 
       <para>Суулгах гаралтын хэлбэржүүлэлтийг <makevar>FORMATS</makevar> 
 	бүтээлтийн хувьсагчийг зааж өгөн хийж өгч болно, 
 	жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/doc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make FORMATS='html html-split' install clean</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="doc-ports">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Марк</firstname>
 	    <surname>Фонвил</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгосон </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>Баримтжуулах портуудыг ашиглах нь</title>
 
       <indexterm><primary>Updating and Upgrading</primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>documentation package</primary>
 	<see>Updating and Upgrading</see>
       </indexterm>
 
       <para>Өмнөх хэсэгт &os;-ийн баримтжуулалтыг эхээс нь 
 	шинэчлэх аргыг бид танилцуулсан. &os;-ийн бүх системүүдийн 
 	хувьд эх дээр тулгуурласан шинэчлэлтүүд нь боломжтой эсвэл 
 	практикийн биш байж болох юм. Баримтжуулалтын эхүүдийг 
 	бүтээх нь нэлээн их хэмжээний хэрэгслийн цуглуулга буюу 
 	<emphasis>баримтжуулалт бүтээх хэрэгслийн олонлог</emphasis>,
 	<application>CVS</application>-ийг тодорхой хэмжээгээр мэдэх, 
 	репозиториос эхийг татаж авах болон татаж авсан эхээ 
 	бүтээх хэд хэдэн шат дарааллуудыг шаарддаг. Энэ хэсэгт 
 	бид &os;-ийн баримтжуулалтын суулгагдсан хуулбаруудыг 
 	шинэчлэх өөр аргыг тайлбарлах болно. Энэ нь портын 
 	цуглуулгыг ашиглах бөгөөд дараах боломжийг бүрдүүлнэ:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Бүгдийг бүтээлгүйгээр баримтжуулалтын урьдчилан 
 	    бүтээсэн хормын хувилбарыг татан авч суулгах
 	    (ингэснээр баримтжуулалт бүтээх хэрэгслийн олонлогийг 
 	    бүхэлд нь суулгах шаардлагагүй болно).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Баримтжуулалтын эхийг татаж аван портын тогтолцоог 
 	    ашиглан бүтээх (татаж аван бүтээх алхмуудыг арай хялбар 
 	    болгодог).</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os;-ийн баримтжуулалтыг шинэчлэх эдгээр хоёр арга нь 
 	&a.doceng;-ийн сар бүр шинэчилдэг <emphasis>баримтжуулалтын 
 	портуудын</emphasis> цуглуулгаар дэмжигддэг. Эдгээр нь 
 	&os;-ийн портын цуглуулгад <ulink
 	  url="http://www.freshports.org/docs/">docs</ulink>  
 	виртуал төрөлд байдаг.</para>
 
       <sect3 id="doc-ports-install-make">
 	<title>Баримтжуулалтын портуудыг бүтээж суулгах нь</title>
 
 	<para>Баримтжуулалтын портууд нь баримтжуулалтын бүтээлтийг 
 	  хялбар болгохын тулд порт бүтээх тогтолцоог хэрэглэдэг. 
 	  &man.make.1;-ийг тохирох орчны тохиргоонууд болон тушаалын 
 	  мөрийн тохиргоонуудын хамтаар ажиллуулж баримтжуулалтын 
 	  эхийг татаж авах процессыг тэд автоматжуулдаг бөгөөд 
 	  баримтжуулалтын суулгалт болон устгалтыг &os;-ийн 
 	  бусад порт эсвэл багцын суулгалтын нэгэн адил хялбар 
 	  болгодог.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Мөн баримтжуулалтын портуудыг бүтээсний дараа тэд 
 	    хамааралтай <emphasis>баримтжуулалтыг бүтээх хэрэгслийн олонлогийн</emphasis> 
 	    портуудыг бүртгэдэг бөгөөд тэдгээрийг автоматаар бас 
 	    суулгадаг.</para>
 	</note>
 
 	<para>Баримтжуулалтын портуудын зохион байгуулалт нь 
 	  дараах хэлбэрийн байна:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Баримтжуулалтын портын файлууд байдаг 
 	      <filename
 		role="package">misc/freebsd-doc-en</filename>
 	      <quote>мастер порт</quote> байдаг. Энэ нь бүх 
 	      баримтжуулалтын портуудын үндэс болдог. Анхдагчаар 
 	      энэ нь Англи баримтжуулалтыг зөвхөн бүтээдэг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><quote>Нэг портод бүгд багтсан</quote> <filename
 		role="package">misc/freebsd-doc-all</filename> байдаг 
 	      бөгөөд энэ нь байгаа бүх хэл дээр бүх баримтжуулалтыг 
 	      бүтээж суулгадаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Эцэст нь орчуулга бүрийн хувьд <quote>зарц порт</quote>
 	      байдаг, жишээ нь Унгар хэл дээрх баримтуудад зориулсан 
 	      <filename
 		role="package">misc/freebsd-doc-hu</filename>-г дурдаж 
 	      болно. Эдгээр нь бүгд мастер портоос хамаарах бөгөөд 
 	      тухайн хэлний орчуулсан баримтжуулалтыг суулгадаг.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Баримтжуулалтын портыг эхээс суулгахын тулд дараах 
 	  тушаалуудыг ажиллуулна (<username>root</username> эрхээр):</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/misc/freebsd-doc-en</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
 	<para>Энэ нь Англи баримтжуулалтыг хуваагдсан <acronym>HTML</acronym> 
 	  хэлбэрээр (<ulink
 	    url="http://www.FreeBSD.org"></ulink> дээр ашигладагийн адилаар) 
 	  бүтээж <filename
 	    class="directory">/usr/local/share/doc/freebsd</filename> санд 
 	  суулгадаг.</para>
 
 	<sect4 id="doc-ports-options">
 	  <title>Нийтлэг Knob болон тохируулгууд</title>
 
 	  <para>Баримтжуулалтын портуудын анхдагч байдлыг өөрчлөх 
 	    олон тохиргоо байдаг. Доор цөөхөн хэдэн жагсаалтыг 
 	    дурдав:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><makevar>WITH_HTML</makevar></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>HTML хэлбэрээр бүтээхийг зөвшөөрдөг: баримт 
 		  бүрийн хувьд нэг HTML файл. Хэлбэршүүлсэн 
 		  баримтжуулалт нь тохирох <filename>article.html</filename> юм уу 
 		  эсвэл <filename>book.html</filename> гэсэн файлуудад зургийн 
 		  хамтаар хадгалагддаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><makevar>WITH_PDF</makevar></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>&adobe; &acrobat.reader;,
 		  <application>Ghostscript</application> эсвэл бусад PDF уншигчдыг 
 		  ашиглах &adobe;-ийн хөрвөх баримтын хэлбэрээр бүтээхийг 
 		  зөвшөөрдөг. Хэлбэршүүлсэн 
 		  баримтжуулалт нь тохирох <filename>article.pdf</filename> юм уу 
 		  эсвэл <filename>book.pdf</filename> гэсэн файлуудад  
 		  хадгалагддаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><makevar>DOCBASE</makevar></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Баримтжуулалтын суулгах байрлал. Энэ нь 
 		  анхдагчаар <filename 
 		    class="directory">/usr/local/share/doc/freebsd</filename>
 		  байдаг.</para>
 
 		<note>
 		  <para>Анхдагч суулгах сан нь <application>CVSup</application> 
 		    аргын ашигладаг сангаас ялгаатайг санаарай. 
 		    Энэ нь яагаад гэвэл бид порт суулгаж байгаа 
 		    бөгөөд портууд нь ихэвчлэн <filename
 		      class="directory">/usr/local</filename> санд 
 		    суудаг. Үүнийг <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагчийг  
 		    нэмэн өөрчилж болдог.</para>
 		</note>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Энд Унгар баримтжуулалтыг Хөрвөх Баримтын Хэлбэрээр (PDF) 
 	    суулгахын тулд дээр дурдсан хувьсагчуудыг хэрхэн 
 	    ашиглахыг харуулсан жишээг үзүүлэв:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; cd /usr/ports/misc/freebsd-doc-hu
 &prompt.root; make -DWITH_PDF DOCBASE=share/doc/freebsd/hu install clean</screen>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="doc-ports-install-package">
 	<title>Баримтжуулалтын багцуудыг ашиглах нь</title>
 
 	<para>Өмнөх хэсэгт тайлбарласнаар баримтжуулалтын портуудыг 
 	  эхээс бүтээх нь баримтжуулалтыг бүтээх хэрэгслийн 
 	  олонлогийг суулгах болон  портуудыг бүтээхэд тодорхой 
 	  хэмжээний дискийн зай шаарддаг. Баримтжуулалтын 
 	  хэрэгслүүдийг суулгахад эх үүсвэр хүрэлцэхгүй үед эсвэл 
 	  эхээс бүтээх нь ихээхэн хэмжээний дискийн зай эзлэх 
 	  бол баримтжуулалтын портуудын урьдчилан бүтээсэн 
 	  хормын хувилбаруудыг суулгах боломж бас байдаг.</para>
 
 	<para>&a.doceng; нь &os;-ийн баримтжуулалтын багцуудын 
 	  сар бүрийн хормын хувилбаруудыг бэлддэг. Эдгээр 
 	  хоёртын багцуудыг &man.pkg.add.1;,
 	  &man.pkg.delete.1; гэх зэрэг багцын хэрэгслүүдийн 
 	  хамтаар ашиглаж болдог.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Хоёртын багцуудыг ашиглаж байгаа үед &os;-ийн 
 	    баримтжуулалт нь тухайн хэлний хувьд байгаа 
 	    <emphasis>бүх</emphasis> хэлбэрээр суудаг.</para>
 	</note>
 
 	<para>Жишээ нь дараах тушаал Унгар баримтжуулалтын 
 	  хамгийн сүүлийн урьдчилан бүтээсэн багцыг суулгах 
 	  болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r hu-freebsd-doc</userinput></screen>
 
 	<note>
 	  <para>Багцууд нь харгалзах портын нэрнээсээ ялгаатай дараах 
 	    нэрийн хэлбэртэй байдаг: 
 	    <literal><replaceable>lang</replaceable>-freebsd-doc</literal>.
 	    Энд <replaceable>lang</replaceable> нь хэлний кодын богино 
 	    хэлбэр юм, жишээ нь <literal>hu</literal> нь Унгар, эсвэл 
 	    <literal>zh_cn</literal> нь хялбаршуулсан Хятад хэл юм.</para>
 	</note>
       </sect3>
 
       <sect3 id="doc-ports-update">
 	<title>Баримтжуулалтын портуудыг шинэчлэх нь</title>
 
 	<para>Өмнө нь суулгасан баримтжуулалтын портыг шинэчлэхийн 
 	  тулд портууд шинэчлэх аль ч хэрэгсэл байхад хангалттай.
 	  Жишээ нь дараах тушаал суулгасан Унгар баримтжуулалтыг 
 	  <filename
 	    role="package">ports-mgmt/portupgrade</filename> хэрэгслийн
 	  тусламжтайгаар зөвхөн багцуудыг ашиглан шинэчилнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -PP hu-freebsd-doc</userinput></screen>
       </sect3>
     </sect2>
 
 <!-- FIXME: Waiting for a working docsnap server... -->
 <![ IGNORE [
     <sect2 id="docsnap">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Пав</firstname>
 	    <surname>Лукистник</surname>
 	    <contrib>Мэдээллээр хангасан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>Docsnap-ийг ашиглах нь</title>
 
       <indexterm><primary>Updating and Upgrading</primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>Docsnap</primary>
 	<see>Updating and Upgrading</see>
       </indexterm>
 
       <para><application>Docsnap</application> нь &os;-ийн баримтуудыг 
 	хялбар, хурдан аргаар шинэчлэхэд зориулагдсан &man.rsync.1; 
 	репозитор юм. <quote><application>Docsnap</application> сервер</quote> 
 	нь баримтын эхүүдийг дагаж тэдгээрийг цаг бүр HTML хэлбэрт бүтээж 
 	байдаг. <filename role="package">textproc/docproj</filename> нь 
 	<application>Docsnap</application>-д хэрэггүй байдаг. Учир нь 
 	зөвхөн бүтээсэн баримтад зориулсан нөхөөсүүд байдаг болохоор тэр юм.</para>
 
       <para>Энэ техникийг ашиглахад шаардлагатай цорын ганц зүйл нь 
 	<filename role="package">net/rsync</filename> порт юм уу эсвэл багц 
 	байдаг. Үүнийг нэмэхийн тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r rsync</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para><application>Docsnap</application> нь 
 	  <filename class="directory">/usr/share/doc</filename>-д суулгагдсан 
 	  баримтыг шинэчлэхэд зориулж анхлан хөгжүүлэгдсэн боловч дараах жишээнүүдийг 
 	  бусад сангуудын хувьд тохируулан ашиглаж болно. Хэрэглэгчийн сангуудын 
 	  хувьд энэ нь <username>root</username> эрхийг шаарддаггүй.</para>
       </note>
 
       <para>Баримтын цуглуулгыг шинэчлэхийн тулд дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rsync -rltvz <replaceable>docsnap.sk.FreeBSD.org</replaceable>::docsnap <replaceable>/usr/share/doc</replaceable></userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Одоогоор зөвхөн нэг <application>Docsnap</application> 
 	  сервер байгаа, <hostid>docsnap.sk.FreeBSD.org</hostid> дээр 
 	  харуулагдсан байгаа.</para>
       </note>
 
       <para>Энд <option>--delete</option> тохируулыг ашиглах хэрэггүй, 
 	учир нь <command>make installworld</command> тушаалын үеэр 
 	<filename class="directory">/usr/share/doc</filename> 
 	санд суулгагдсан зарим зүйлсийг санамсаргүйгээр устгаж болох юм. 
 	Цэвэрлэхийн тулд энэ тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rsync -rltvz --delete <replaceable>docsnap.sk.FreeBSD.org</replaceable>::docsnap/??_??\.\* <replaceable>/usr/share/doc</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв баримтын хэсгийг шинэчлэх шаардлагатай бол жишээ нь 
 	Англи баримтыг зөвхөн шинэчлэх бол дараах тушаалыг ашиглах 
 	шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rsync -rltvz <replaceable>docsnap.sk.FreeBSD.org</replaceable>::docsnap/en_US.ISO8859-1 <replaceable>/usr/share/doc</replaceable></userinput></screen>
     </sect2>
 ]]>
   </sect1>
 
   <sect1 id="current-stable">
     <title>Хөгжүүлэлтийн салбарыг дагах нь</title>
     <indexterm><primary>-CURRENT</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>-STABLE</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD-ийн хоёр хөгжүүлэлтийн салбар байдаг: &os.current; болон 
       &os.stable;. Энэ хэсэгт эдгээр тус бүрийг тайлбарлаж өөрийн системийг тус 
 	тусын модны хувьд хамгийн шинэ хэлбэрт байнга байлгах талаар тайлбарлах болно. 
 	&os.current; эхлээд хэлэлцэгдэх бөгөөд дараа нь &os.stable;-ийн тухай
 	яригдах болно.</para>
 
     <sect2 id="current">
       <title>&os;-ийн одоо үеийн хэлбэрт байх нь</title>
 
       <para>Та үүнийг уншихдаа &os.current; нь &os;-ийн хөгжүүлэлтийн 
 	<quote>bleeding edge салбар буюу амжилт ололтын хамгийн тэргүүний 
 	салбар</quote> гэдгийг санаарай. &os.current; хэрэглэгчдийг техникийн өндөр 
 	чадавхитай бөгөөд системийн хүнд хэцүү асуудлуудыг өөрсдөө шийдвэрлэх 
 	чадвартай байна гэж тооцдог. Хэрэв та &os;-д анхлан суралцагч бол 
 	үүнийг суулгахаасаа өмнө дахин сайн бодоорой.</para>
 
       <sect3>
 	<title>&os.current; гэж юу вэ?</title>
 	<indexterm><primary>хормын агшны хувилбар</primary></indexterm>
 
 	<para>&os.current; нь &os;-ийн хамгийн сүүлийн үеийн ажлын эх юм. 
 	     Энэ нь хийгдэж байгаа ажлууд, туршилтын өөрчлөлтүүд болон програм хангамжийн 
 	     дараагийн албан ёсны хувилбарт байхгүй ч байж болох эсвэл байж ч болох 
 	     шилжилтийн аргуудыг багтаадаг. &os;-ийн олон хөгжүүлэгчид &os.current;-ийн 
 	     эх кодыг өдөр болгон эмхэтгэн хөрвүүлж байдаг боловч эхийг бүтээх боломжгүй үе бас 
 	     байдаг. Эдгээр асуудлууд нь боломжийн хэрээр хурдан шийдэгддэг боловч 
 	  &os.current; нь сүйрэл авчрах эсвэл тун их хүссэн ажиллагааг авчрах эсэх нь 
 	     та яг ямар агшинд эх кодыг татаж авснаас хамаарах юм!</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os.current; хэнд хэрэгтэй вэ?</title>
 
 	<para>&os.current; нь үндсэн 3 сонирхлын бүлэгт зориулагдан
 		хийгдсэн:</para>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Эх модны зарим хэсэг дээр идэвхтэйгээр ажиллаж байгаа &os;-ийн хүрээний 
 		гишүүд болон <quote>current буюу одоо үеийн хэлбэрт</quote> байлгах нь 
 		туйлын шаардлага болсон хүмүүст.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>&os.current;-г аль болох ухаалаг байлгахыг хичээж асуудлуудыг шийдвэрлэхэд
 		цагаа зарах хүсэлтэй байдаг идэвхтэй тест хийгч &os;-ийн хүрээний гишүүд. 
 		Эдгээр хүмүүс нь өөрчлөлтүүд болон  &os;-ийн ерөнхий чиглэлд цаг үеийн 
 		саналуудыг тусгахыг хүсэж тэдгээрийг шийдэх засваруудыг илгээдэг бас хүмүүс 
 		юм..</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Юу болж байгааг зөвхөн харж мэдэж байхыг хүссэн эсвэл одоо үеийн эхийг 
 		лавлагааны зорилгоор ашиглахыг зөвхөн хүссэн хүмүүс (өөрөөр хэлбэл 
 		ажиллуулах биш <emphasis>унших</emphasis> зорилгоор).
 		Эдгээр хүмүүс нь хааяа бас санал гаргаж кодонд хувь нэмэр оруулдаг.</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os.current; нь юу <emphasis>Биш</emphasis> вэ?</title>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Та зарим нэг дажгүй шинэ боломж байгааг сонссон учраас бусдаас 
 		түрүүлж урьдчилсан хувилбарын тэдгээр битүүдийг авах таны нэн тэргүүний 
 		арга зам. Шинэ боломжийг авч эхэнд байна гэдэг нь та шинэ алдаанууд,
 		хорхойнуудыг бас авч эхэнд байна гэсэн үг юм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Алдааны засваруудыг хурдан авах арга зам. &os.current;-ийн 
 		өгөгдсөн дурын хувилбар нь илэрсэн алдаануудыг засахын хажуугаар бас 
 		магадгүй шинэ алдаанууд бас гаргаж байдаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Аль ч үед <quote>албан ёсоор дэмжигдсэн</quote>. Бид өөрсдийн 
 		чадлын хирээр <quote>хууль ёсны</quote> 3 &os.current; бүлгийн 
 		аль нэгэнд хүмүүст бодитоор туслахыг хичээдэг, гэхдээ бидэнд ердөө л  
 		техникийн дэмжлэг үзүүлэх <emphasis>цаг байдаггүй</emphasis>.
 		Энэ нь бид хүмүүст туслах дургүй өөдгүй муухай хүмүүс учраас гэсэн үг 
 		биш юм (хэрэв бид байгаагүй бол бид &os;-г хийж байхгүй байх байсан).
 		Бид ердөө л өдрийн хэдэн зуун захидлуудад хариулахын  
 		<emphasis>хажуугаар</emphasis> FreeBSD дээр ажиллаж чаддаггүй! 
 		&os;-г сайжруулах болон туршилтын кодон дээр тавигдсан маш олон 
 		асуултуудад хариулах хоёр сонголтын эхнийхийг хөгжүүлэгчид сонгосон 
 		юм.</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os.current; ашиглах нь</title>
       
 	<indexterm>
 	  <primary>-CURRENT</primary>
 	  <secondary>ашиглах нь</secondary>
 	</indexterm>
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>&a.current.name; болон &a.svn-src-head.name; жагсаалтуудад элсэн орно уу. 
 		Энэ нь зөвхөн сайн санаанаас гадна бас <emphasis>чухал</emphasis> 
 		юм. Хэрэв та <emphasis>&a.current.name;</emphasis> жагсаалтад 
 		ороогүй бол системийн одоогийн төлвийн талаар хүмүүсийн  өгч байгаа санал 
 		хүсэлтүүдийг харахгүй учраас бусдын аль хэдийн олоод шийдсэн маш их асуудлууд 
 		дээр магадгүй та бүдрэн төөрөлдөж дуусах биз ээ. Бүр илүү чухал зүйл нь юу вэ гэвэл
 		таны системийн эрүүл мэндэд эгзэгтэй байж болох чухал мэдээнүүдээс та хоцрох 
 		болно.</para>
 
 	    <para>&a.svn-src-head.name; жагсаалт нь кодонд оруулсан өөрчлөлт бүрийн 
 		бүртгэл оруулгыг болзошгүй сөрөг нөлөөнүүдийн талаар тохирсон мэдээллийн 
 		хамтаар танд харах боломжийг олгодог.</para>
 
 	    <para>Эдгээр жагсаалтууд эсвэл байгаа бусдын аль нэгэнд элсэхийн тулд 
 		&a.mailman.lists.link; хаяг уруу орж элсэхийг хүссэн жагсаалтаа 
 		сонгоорой. Дарааллын үлдсэн зааврууд тэнд байгаа болно. Хэрэв та 
 	        бүх л эх модон дахь өөрчлөлтийг дагах сонирхолтой байгаа бол 
 	        &a.svn-src-all.name; жагсаалтад бүртгүүлэхийг бид зөвлөж байна.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>&os;-ийн <link linkend="mirrors">толин тусгал</link>аас 
 		эхийг авна. Та үүнийг хоёр аргаар хийж болно:</para>
 
 	    <orderedlist>
               <indexterm>
                 <primary><command>cvsup</command></primary>
               </indexterm>
               <indexterm>
                 <primary><command>cron</command></primary>
               </indexterm>
               <indexterm>
 	        <primary>-CURRENT</primary>
 		<secondary><application>CVSup</application> ашиглан сүүлийн хэлбэрт аваачих</secondary>
 	      </indexterm>
 
 	      <listitem>
 		<para><filename>/usr/share/examples/cvsup</filename> санд байх 
 			<filename>standard-supfile</filename> гэж нэрлэгдсэн 
 			<filename>supfile</filename>-тай цуг 
 			<link linkend="cvsup">cvsup</link> програм ашигла. 
 			Энэ нь бүхэл цуглуулгыг нэг л удаа авч дараа нь зөвхөн өөрчлөгдсөнүүдийг
 			танд авах боломжийг олгодог хамгийн сайшаасан арга юм.
 			Олон хүмүүс <command>cvsup</command>-г <command>cron</command>-с 
 			ажиллуулж өөрсдийн эхийг хамгийн сүүлийн хэлбэрт автоматаар 
 			аваачдаг. Та дээр дурдсан жишээ <filename>supfile</filename>-г 
 			өөрчлөн <link linkend="cvsup">cvsup</link>-г өөрийн орчны хувьд 
 			тохируулах хэрэгтэй.</para>
 		<note>
 		  <para>Жишээ <filename>standard-supfile</filename> нь 
 		    &os.current;-ийн биш &os;-ийн аюулгүй байдлын тусгай 
 		    салбарыг дагахад хэрэглэгдэнэ. Танд энэ файлыг засварлаж дараах 
 		    мөрийг өөрчлөх хэрэгтэй болно:</para>
 
 		  <programlisting>*default release=cvs tag=RELENG_<replaceable>X</replaceable>_<replaceable>Y</replaceable></programlisting>
 
 		  <para>Дээрх мөрийг дараах мөрөөр сольно:</para>
 
 		  <programlisting>*default release=cvs tag=.</programlisting>
 
 		  <para>Хэрэгцээтэй хаяг/шошгонуудын дэлгэрэнгүй тайлбарыг 
 		    гарын авлагын <link
 		      linkend="cvs-tags">CVS хаяг/шошгонууд</link> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 		</note>
 	      </listitem>
 
               <indexterm>
 	        <primary>-CURRENT</primary>
 		<secondary>CTM ашиглан сүүлийн хэлбэрт аваачих</secondary>
 	      </indexterm>
 	      <listitem>
 		<para><application><link
 		  linkend="ctm">CTM</link></application> хэрэгслийг ашигла.
 			Хэрэв та маш муу холболттой (өндөр үнэтэй холболтууд эсвэл 
 			зөвхөн цахим захидлын хандалт) бол <application>CTM</application>
 			нь сонголт болох юм. Гэхдээ энэ нь бөөн зовлон бөгөөд та эвдэрсэн 
 			файлуудтай үлдэж болох юм. Энэ нь үүнийг ховор ашиглахад хүргэдэг бөгөөд 
 			ингэснээр ажиллахгүй байх боломжийг нэлээн удаан хугацаагаар ихэсгэдэг.
 			Бид 9600&nbsp;bps модем болон түүнээс хурдан холболттой хүмүүст 
 			<application><link linkend="cvsup">CVSup</link></application>-г 
 			ашиглахыг зөвлөдөг.
 		</para>
 	      </listitem>
 	    </orderedlist>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв та эхийг зөвхөн харахаар биш ажиллуулахаар татаж авч байгаа бол 
 		зөвхөн сонгосон хэсгүүдийг биш &os.current;-ийн <emphasis>бүх</emphasis>
 		эхийг татаж аваарай. Үүний шалтгаан нь эхийн төрөл бүрийн хэсгүүд нь бусад хаа нэгтээ байгаа 
 		шинэчлэлтүүдээс хамаардаг бөгөөд зөвхөн хэсэг бүлэг эхийг хөрвүүлэхийг оролдох нь 
 		таныг бараг л баталгаатайгаар асуудалтай учруулах болно.</para>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>-CURRENT</primary>
 	    <secondary>хөрвүүлэх</secondary>
 	  </indexterm>
 	    <para>&os.current;-ийг хөрвүүлэхээсээ өмнө <filename>/usr/src</filename> 
 		дахь <filename>Makefile</filename>-г анхааралтай уншина уу.
 		Эхний удаа та хамгийн багаар бодоход шинэчлэлтийн процессийн хэсэг болох <link
 	      linkend="makeworld">шинэ цөмийг суулгаж ертенцийг дахин бүтээх</link> хэсгээр 
 		дамжих хэрэгтэй. &a.current; болон <filename>/usr/src/UPDATING</filename> 
 		файлыг унших нь биднийг дараагийн хувилбар уруу шилжихэд заримдаа шаардлагатай 
 		болдог бусад эхлүүлэх процедуруудын хувьд хамгийн сүүлийн мэдээлэлтэй  байлгах 
 		боломжийг бидэнд олгодог.</para>
 	  </listitem>
 	      
 	  <listitem>
 	    <para>Идэвхтэй бай! Хэрэв та &os.current; ажиллуулж байгаа бол 
 		түүний талаар таныг юу хэлэхийг ялангуяа хэрэв танд өргөжүүлэлт эсвэл 
 		алдааны засваруудын талаар санал хүсэлт байвал түүнийг бид мэдэхийг 
 		хүсдэг юм. Хавсаргасан кодтой санал хүсэлтүүдийг хамгийн их урам зоригтойгоор 
 		хүлээн авдаг билээ!</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </sect3>
     </sect2>
   
     <sect2 id="stable">
       <title>&os;-ийн тогтвортой хэлбэрт байх нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>&os.stable; гэж юу вэ?</title>
 	<indexterm><primary>-STABLE</primary></indexterm>
 
 	<para>&os.stable; нь үндсэн хувилбарууд гардаг бидний хөгжүүлэлтийн салбар юм.
 		Өөрчлөлтүүд нь эхлээд тест хийгдэх зорилгоор &os.current; уруу ордог гэсэн 
 		ерөнхий төсөөлөл/таамаглалтайгаар янз бүрийн зөвшөөрлөөр энэ салбар уруу 
 		ордог. Энэ нь <emphasis>одоо болтол</emphasis> хөгжүүлэлтийн салбар 
 		бөгөөд гэхдээ энэ нь ямар ч үед &os.stable;-д зориулагдсан эх нь ямар ч зорилгод 
 		тохирч эсвэл тохирохгүй байж болно гэсэн үг юм. Энэ нь эцсийн хэрэглэгчид 
 		зориулагдсан эх үүсвэр бус ердөө л өөр нэг инженерчлэлийн хөгжүүлэлтийн арга зам 
 		юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os.stable; хэнд хэрэгтэй вэ?</title>
 
 	<para>Хэрэв та FreeBSD-ийн хөгжүүлэлтийн процессод хувь нэмэр оруулах сонирхолтой,  
 		энэ нь ялангуяа FreeBSD-ийн дараагийн <quote>гарах</quote> хувилбартай холбоотой байдаг, 
 		эсвэл юу болж байгааг мэдэж байх сонирхолтой байгаа бол та дараах 
 		&os.stable;-г бодолцох хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Аюулгүй байдлын засварууд бас &os.stable; салбар уруу орж байдаг нь 
 		үнэн боловч та үүнийг хийхийн тулд &os.stable;-г заавал дагах 
 		<emphasis>хэрэггүй</emphasis>. FreeBSD-ийн аюулгүй байдлын 
 		зөвлөмжүүд нь тухайн хувилбарт хамааралтай асуудлыг хэрхэн засах тухай 
 		тайлбарладаг 
 	  <footnote><para>Энэ нь бүр яг үнэн биш юм. Бид FreeBSD-ийн хуучин хувилбаруудыг 
 		үргэлж дэмжиж чадахгүй, гэхдээ бид тэдгээрийг олон жилийн турш дэмжсээр 
 		ирсэн. FreeBSD-ийн хуучин хувилбаруудын одоогийн аюулгүй байдлын бодлогын 
 		бүрэн тайлбарыг <ulink
   	    url="&url.base;/security/">http://www.FreeBSD.org/security/</ulink>-с
 		үзнэ үү.</para>
 	  </footnote>
 		бөгөөд зөвхөн аюулгүй байдлын үүднээс бүхэл бүтэн хөгжүүлэлтийн салбарыг 
 		дагаж байна гэдэг бас зөндөө олон хүсээгүй өөрчлөлтүүдийг авчрах 
 		магадлалтай юм.</para>
 
 	<para>Бид &os.stable; салбар үргэлж хөрвүүлэгдэн эмхэтгэгдэж дандаа ажилладаг байлгахаар 
 		чармайж байдаг боловч энэ нь баталгаатай биш юм. Нэмж хэлэхэд код нь &os.stable;-д 
 		орохоосоо өмнө &os.current;-д хөгжүүлэгдэж байдаг боловч &os.current;-г 
 		ашиглан ажиллуулдгаас илүү &os.stable;-г хүмүүс ажиллуулдаг болохоор 
 		&os.current;-ийн хувьд илэрхий биш байсан алдаанууд болон булангийн тохиолдлууд 
 		&os.stable;-д  илрэх нь заримдаа зайлшгүй юм.</para>
 
 	<para>Эдгээр шалтгаануудаас болоод бид &os.stable;-г сохроор дагахыг танд 
 		<emphasis>зөвлөдөггүй</emphasis> бөгөөд энэ нь 
 		өөрийн хөгжүүлэлтийн орчиндоо кодыг эхлээд сайтар тест хийлгүйгээр 
 		үйлдвэрлэлд (production) ашиглаж байгаа серверүүдээ  &os.stable; 
 		уруу шинэчлэхгүй байхад танд ялангуяа чухал ач холбогдолтой юм.</para>
 
 	<para>Хэрэв танд үүнийг хийх эх үүсвэрүүд байхгүй бол бид FreeBSD-ийн хамгийн сүүлийн үеийн 
 		хувилбарыг ажиллуулж хоёртын шинэчлэлт хийх аргыг хувилбараас хувилбар уруу шилжихдээ 
 		ашиглахыг танд зөвлөж байна.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os.stable; ашиглах нь</title>
       
 	<indexterm>
 	  <primary>-STABLE</primary>
 	  <secondary>ашиглах нь</secondary>
 	</indexterm>
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>&a.stable.name; жагсаалтад элсэн орно уу. Энэ нь  
 		&os.stable;-д илэрч болох бүтээлтийн хамаарлууд эсвэл 
 		тусгайлсан анхаарал шаардлагатай өөр бусад асуудлуудын талаар 
 		танд мэдээлж байх болно. Хөгжүүлэгчид нь зарим нэг маргаантай засвар 
 		эсвэл шинэчлэлийн талаар бодож байгаа талаараа бас энэ захидлын жагсаалтад 
 		мэдээлдэг бөгөөд ийнхүү санал болгож байгаа өөрчлөлтийн талаар хэрэглэгчдэд 
 		ямар нэг асуудал байвал тэдэнд эргээд хариу өгөх боломж олгодог юм.</para>
 
 	    <para>Өөрийн дагаж байгаа салбарын тохирох <application>SVN</application>
 	      жагсаалтад элсэн орох хэрэгтэй. Жишээ нь хэрэв та 7-STABLE салбарыг дагаж 
 	      байгаа бол &a.svn-src-stable-7.name; жагсаалтад элсэн ороорой. 
 	      Энэ нь кодонд оруулсан өөрчлөлт бүрийн 
 	      бүртгэл оруулгыг болзошгүй сөрөг нөлөөнүүдийн талаар тохирсон мэдээллийн 
 	      хамтаар танд харах боломжийг олгодог.</para>
 
 	    <para>Эдгээр жагсаалтууд эсвэл байгаа бусдын аль нэгэнд элсэхийн тулд 
 		&a.mailman.lists.link; хаяг уруу орж элсэхийг хүссэн жагсаалтаа 
 		сонгоорой. Дарааллын үлдсэн зааврууд тэнд байгаа болно. Хэрэв та 
 	        бүх л эх модон дахь өөрчлөлтийг дагах сонирхолтой байгаа бол 
 	        &a.svn-src-all.name; жагсаалтад бүртгүүлэхийг бид зөвлөж байна.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв та шинэ систем суулгаж &os.stable;-ээс бүтээсэн сар бүрийн хормын 
 		агшны хувилбарыг түүн дээр ажиллуулахыг хүсэж байгаа бол дэлгэрэнгүй 
 		мэдээллийн талаар <ulink url="&url.base;/snapshots/">
 		Хормын агшны хувилбарууд</ulink> вэб хуудаснаас шалгана уу.
 		Үүнээс гадна хамгийн сүүлийн үеийн &os.stable; хувилбарыг  
 		<link linkend="mirrors">толин тусгалын хаягууд</link>аас 
 		татан авч суулгах боломжтой бөгөөд доор дурдсан заавруудыг дагаж 
 		өөрийн системийг хамгийн сүүлийн үеийн &os.stable; эх код уруу 
 		шинэчилж болох юм.</para>
 
 	    <para>Хэрэв та &os;-ийн урдны хувилбар аль хэдийн ажиллуулж байгаа бөгөөд 
 		эхээс шинэчлэхийг хүсэж байгаа бол &os;-ийн 
 		<link linkend="mirrors">толин тусгал хуудас</link>аас хялбараар 
 		хийж болно. Үүнийг хоёр аргаар хийж болно:</para>
 
 	    <orderedlist>
 	      <indexterm>
 		<primary><command>cvsup</command></primary>
 	      </indexterm>
 	      <indexterm>
 		<primary><command>cron</command></primary>
 	      </indexterm>
 	      <indexterm>
 	        <primary>-STABLE</primary>
 		<secondary><application>CVSup</application>  ашиглан сүүлийн хэлбэрт аваачих</secondary>
 	      </indexterm>
 	      <listitem>
 		<para><filename>/usr/share/examples/cvsup</filename> санд байх 
 			<filename>standard-supfile</filename> гэж нэрлэгдсэн 
 			<filename>supfile</filename>-тай цуг 
 			<link linkend="cvsup">cvsup</link> програм ашигла. 
 			Энэ нь бүхэл цуглуулгыг нэг л удаа авч дараа нь зөвхөн өөрчлөгдсөнүүдийг
 			танд авах боломжийг олгодог хамгийн сайшаасан арга юм.
 			Олон хүмүүс <command>cvsup</command>-г <command>cron</command>-с 
 			ажиллуулж өөрсдийн эхийг хамгийн сүүлийн хэлбэр автоматаар 
 			аваачдаг. Та дээр дурдсан жишээ <filename>supfile</filename>-г 
 			өөрчлөн <link linkend="cvsup">cvsup</link>-г өөрийн орчны хувьд 
 			тохируулах хэрэгтэй.</para>
 	      </listitem>
 
 	      <indexterm>
 	        <primary>-STABLE</primary>
 		<secondary>CTM ашиглан сүүлийн хэлбэрт аваачих</secondary>
 	      </indexterm>
 	      <listitem>
 		<para><application><link
 		  linkend="ctm">CTM</link></application> хэрэгслийг ашигла.
 			Хэрэв танд Интернэт уруу холбогдсон хурдан хямд холболт байхгүй бол 
 			энэ аргыг та ашиглах хэрэгтэй.
 		  </para>
 	      </listitem>
 	   </orderedlist>
 	 </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Гол нь хэрэв та эхэд хурдан, шаардлагын улмаас хандах хэрэгтэй болоод 
 		холболтуудын зурвасын өргөн ач холбогдолгүй бол <command>cvsup</command> эсвэл 
 		<command>ftp</command> ашиглаарай. Бусад тохиолдолд 
 		<application>CTM</application>-г ашигла.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>-STABLE</primary>
 	    <secondary>хөрвүүлэх нь</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>&os.current;-ийг хөрвүүлэхээсээ өмнө <filename>/usr/src</filename> 
 		дахь <filename>Makefile</filename>-г анхааралтай уншина уу.
 		Эхний удаа та хамгийн багаар бодоход шинэчлэлтийн процессийн хэсэг болох <link
 	      linkend="makeworld">шинэ цөмийг суулгаж ертенцийг дахин бүтээх</link> хэсгээр 
 		дамжих хэрэгтэй. &a.current; болон <filename>/usr/src/UPDATING</filename> 
 		файлыг унших нь биднийг дараагийн хувилбар уруу шилжихэд заримдаа шаардлагатай 
 		болдог бусад эхлүүлэх процедуруудын хувьд хамгийн сүүлийн мэдээлэлтэй  байлгах 
 		боломжийг бидэнд олгодог.</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="synching">
     <title>Өөрийн эхийг хамгийн сүүлийн хэлбэрт аваачих нь</title>
     
     <para>Интернетийн (эсвэл цахим захидал) холболт ашиглан &os; төслийн эхүүдийн аль ч 
 	хэсгийн хувьд эсвэл таны юу сонирхож байгаагаас хамааран бүх хэсгүүдийг  
 	хамгийн шинэ байлгаж байх төрөл бүрийн аргууд байдаг. Бидний санал болгодог үндсэн 
 	үйлчилгээнүүд бол <link linkend="anoncvs">Anonymous буюу нэргүй 
       CVS</link>, <link linkend="cvsup">CVSup</link> болон <link
       linkend="ctm">CTM</link> юм.</para>
 
     <warning>
       <para>Өөрийн эх модны зөвхөн зарим хэсгийг шинэчлэх боломжтой боловч 
 	цорын ганц шинэчлэх арга бол модыг бүтнээр нь шинэчилж хэрэглэгчийн талбар 
 	(өөрөөр хэлбэл <filename>/bin</filename> болон 
         <filename>/sbin</filename> гэх мэт дэх хэрэглэгчийн талбарт ажилладаг 
 	бүх програмууд) болон цөмийн эхүүдийг дахин эмхэтгэх явдал юм. Өөрийн эх модны 
 	зөвхөн нэг хэсэг зөвхөн цөм эсвэл зөвхөн хэрэглэгчийн талбарыг шинэчлэх нь 
 	асуудлууд гарахад ихэвчлэн хүргэдэг. Эдгээр асуудлууд нь эмхэтгэлтийн үеийн 
 	алдаануудаас авахуулаад цөмийн сүйрлүүд эсвэл өгөгдлийн эвдрэлийг хүртэл 
 	хамардаг.</para>
     </warning>
 
     <indexterm>
       <primary>CVS</primary>
       <secondary>anonymous буюу нэргүй</secondary>
     </indexterm>
 
     <para><application>Нэргүй CVS</application> болон 
       <application>CVSup</application> нь эхийг шинэчлэхдээ 
 	<emphasis>татах</emphasis> загварыг хэрэглэдэг. 
 	<application>CVSup</application>-ийн хувьд хэрэглэгч (эсвэл 
 	<command>cron</command> скрипт) <command>cvsup</command>
 	програмыг эхлүүлэн хаа нэгтээ байгаа <command>cvsupd</command> 
 	серверт хандаж таны өөрийн файлуудыг хамгийн шинэ хэлбэрт авчирдаг. 
 	Таны хүлээн авах шинэчлэлтүүд нь хамгийн сүүлийн минут хүртэлх үеийнх 
 	байх бөгөөд та тэдгээрийг зөвхөн өөрийн хүссэн тэр үедээ авдаг. Та өөрийн 
 	шинэчлэлтүүдийг таны сонирхож байгаа тусгайлсан файлууд эсвэл сангуудаар 
 	хялбараар хязгаарлаж болно. Шинэчлэлтүүд нь таны юуг авахыг хүссэн болон танд 
 	юу байгаагаас хамааран серверээр тухайн үед үүсгэгддэг.
 	<application>Нэргүй CVS</application> нь алсын CVS repository 
 	буюу кодын архиваас өөрчлөлтүүдийг шууд татахыг түүнд зөвшөөрдөг 
 	<application>CVS</application>-ийн  ердөө л нэг өргөтгөл бөгөөд 
 	үүгээрээ <application>CVSup</application>-с арай илүү хялбар юм.
 	<application>CVSup</application> нь үүнийг хамаагүй илүү 
 	үр дүнтэйгээр хийж чаддаг боловч <application>Нэргүй CVS</application>-г 
 	ашиглахад илүү хялбар байдаг.</para>
 
     <indexterm>
       <primary><application>CTM</application></primary>
     </indexterm>
     <para>Нөгөө талаас <application>CTM</application> нь танд байгаа эхийг 
 	мастер архив дахь эхтэй лавлаж асуух зарчмаар харьцуулдаггүй бөгөөд өөрөөр хэлбэл 
 	тэдгээрийг татаж авдаггүй. Ингэхийн оронд харин өмнө нь ажиллуулснаас хойшх 
 	файл дахь өөрчлөлтүүдийг таньдаг скрипт өдөрт хэд хэдэн удаа мастер CTM машин 
 	дээр ажиллаж илэрсэн өөрчлөлтүүдийг шахаж дарааллын-дугаар тавин цахим 
 	захидлаар дамжуулахад зориулан кодчилдог (зөвхөн хэвлэгдэх боломжтой ASCII 
 	хэлбэрээр). Эдгээр <quote>CTM дельтануудыг</quote> авсаны дараа 
 	тэдгээрийг автоматаар декод хийж шалган хэрэгчид байгаа эхийн хуулбарт 
 	өөрчлөлтүүдийг хийх &man.ctm.rmail.1; хэрэгсэл уруу өгдөг. Энэ процесс 
 	нь <application>CVSup</application>-с хамаагүй илүү үр дүнтэй 
 	бөгөөд энэ нь <emphasis>татах</emphasis> биш харин 
 	<emphasis>түлхэх</emphasis> загвар учраас бидний серверийн эх үүсвэрт 
 	бага ачаалал учруулдаг юм.</para>
 
     <para>Мэдээж үүнээс гадна харилцан сул болон давуу талуудтай асуудлууд байдаг. 
 	Хэрэв та санамсаргүйгээр өөрийн архивын хэсгийг устгачих юм бол 
 	<application>CVSup</application> үүнийг илрүүлж эвдэрсэн хэсгүүдийг 
 	дахин бүтээж өгдөг. <application>CTM</application> ингэж 
 	хийдэггүй бөгөөд хэрэв та өөрийн эх модны зарим хэсгийг устгасан  
 	(бас нөөцлөн аваагүй) бол та дахин шинээр эхнээс нь (хамгийн сүүлийн үеийн 
 	CVS <quote>суурь дельтагаас</quote>) эхэлж 
 	<application>CTM</application>-ийн тусламжтайгаар бүгдийг дахин бүтээх
 	буюу эсвэл <application>Нэргүй CVS</application>-ийн тусламжтайгаар
 	муу битүүдийг ердөө л устгаж дахин сүүлийн хэлбэрт аваачих хэрэгтэй болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="makeworld">
     <title><quote>Ертөнц</quote>ийг дахин бүтээх нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary><quote>Ертөнц</quote>ийг дахин бүтээх нь</primary>
     </indexterm>
     <para>Та өөрийн локал эх модоо &os;-ийн тухайн хувилбарын (&os.stable;, 
 	&os.current;, гэх зэрэг) хамгийн сүүлийн үеийн хэлбэрт аваачсаныхаа 
 	дараа та эх модоо ашиглан системийг дахин бүтээж болно.</para>
 
     <warning>
       <title>Нөөц хий</title>
 
       <para>Та дээрхийг хийхээсээ <emphasis>өмнө</emphasis> өөрийн системийг 
 	нөөцлөн авах нь ямар чухал болохыг энэ нь хангалттай хэлж өгч чаддаггүй.
 	Ертөнцийг дахин бүтээх нь (хэрэв та эдгээр заавруудыг дагасан тохиолдолд) 
 	хялбар боловч таныг алдаа гаргахад эсвэл бусдын эх модонд хийсэн алдаанууд 
 	нь таны системийг ачаалагдахгүй болгох нөхцөлд зайлшгүй хүргэдэг.</para>
 
       <para>Нөөц хийж авсан эсэхээ шалгаарай. Засварлах уян диск эсвэл ачаалагдах 
 	CD-г гарын дор байлгаарай. Магадгүй та үүнийг хэзээ ч хэрэглэхгүй байж болох 
 	юм, гэхдээ харамсахаасаа өмнө аюулгүй байж байх нь илүү дээр юм!</para>
     </warning>
 
     <warning>
       <title>Тохирох захидлын жагсаалтад бүртгүүл</title>
 
       <indexterm><primary>захидлын жагсаалт</primary></indexterm>
       <para>&os.stable; болон &os.current; салбарууд нь угаасаа 
 	<emphasis>хөгжүүлэлтэд байдаг</emphasis>. &os;-д хувь нэмэр 
 	оруулж байгаа хүмүүс нь хүн л учраас алдаанууд заримдаа гардаг.</para>
 
       <para>Заримдаа эдгээр алдаанууд нь нэг их хор хөнөөлгүй бөгөөд ердөө л таны 
 	системийг шинэ оношлогооны анхааруулга хэвлэхэд хүргэдэг. Эсвэл 
 	өөрчлөлт нь сүйрлийн байж болзошгүй байдаг бөгөөд таны системийг ачаалагдахгүй 
 	болгож эсвэл файлын системүүдийг чинь устгаж (эсвэл бүр муу юм болж) болох юм.</para>
 
       <para>Эдгээртэй адил асуудлууд гарвал асуудлын учир шалтгаан болон аль систем дээр 
 	энэ асуудал хамааралтайг тайлбарласан <quote>heads up буюу бүхний сонорт</quote>
 	хандсан зарлал тохирох захидлын жагсаалтад  илгээгддэг. Тэгээд 
 	<quote>all clear буюу бүгд цэвэр</quote> зарлал асуудал шийдэгдсэний дараа 
 	тавигддаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та &os.stable; эсвэл &os.current;-ийг дагахыг оролдож &a.stable; 
 	эсвэл &a.current;-г харгалзуулан уншихгүй байгаа бол энэ нь та өөртөө гай төвөг асууж 
 	байна л гэсэн үг юм.</para>
     </warning>
 
     <warning>
       <title><command>make world</command> тушаалыг бүү ашигла</title>
 
       <para>Ихэнх хуучин баримтууд үүнд зориулан <command>make world</command>
 	тушаалыг ашиглахыг зөвлөдөг. Энэ тушаалыг ажиллуулснаар зарим нэг чухал алхмуудыг 
 	алгасах бөгөөд та юу хийж байгаагаа  мэдэж байгаа тохиолдолд үүнийг зөвхөн ашиглах 
 	хэрэгтэй. Бараг ихэнх тохиолдолд <command>make world</command> хийх нь  
 	буруу зүйл бөгөөд энд тайлбарласан процедурыг түүний оронд ашиглах ёстой юм.</para>
     </warning>
 
     <sect2 id="canonical-build">
       <title>Шалгагдсан аргаар өөрийн системийг шинэчлэх нь</title>
 
       <para>Өөрийн системийг шинэчлэхийн тулд өөрт чинь байгаа эхийн хувилбарт шаардлагатай байгаа 
 	бүтээхээс урьдах алхмууд та <filename>/usr/src/UPDATING</filename>
 	файлд байгаа эсэхийг шалгах хэрэгтэй бөгөөд үүний дараа энд дурдсан процедурыг 
 	ашиглана.</para>
 
       <para>Эдгээр шинэчлэлтийн алхмууд нь таныг хуучин хөрвүүлэгч, хуучин цөм, хуучин 
 	ертөнц болон хуучин тохиргооны файлууд бүхий &os;-ийн хуучин хувилбар ашиглаж 
 	байгаа гэж тооцдог. <quote>Ертөнц</quote> гэдгийг бид энд системийн гол хоёртын
 	файлууд, сангууд болон програмын файлууд гэж ойлгоно. Хөрвүүлэгч нь 
 	<quote>ертөнц</quote>ийн хэсэг бөгөөд цөөн асуудлуудтай байдаг.</para>
 
       <para>Таныг шинэ системийн эхийг аль хэдийн авсан байгаа гэж бид бас 
 	энд тооцдог. Тухайн систем дээр байгаа эхүүд бас хуучин байвал шинэ хувилбар 
 	руу шилжүүлэх талаар бичсэн <xref linkend="synching">-с дэлгэрэнгүйг 
 	үзнэ үү.</para>
 
       <para>Системийг эхээс шинэчлэх нь эхлээд санагдсанаасаа илүү нарийн байдаг 
 	бөгөөд тойрон гарах боломжгүй, хамаарлууд бүхий шинэ асуудлууд гардгаас болоод 
 	&os;-ийн хөгжүүлэгчид зөвлөдөг чиг хандлагаа жил ирэх тутам нэлээнээр 
 	өөрчлөх шаардлагатай болсон. Энэ хэсгийн үлдсэн хэсэг нь одоогоор зөвлөж 
 	байгаа шинэчлэх дарааллын талаар тайлбарлах болно.</para>
 
       <para>Амжилттай болох шинэчлэх дараалал бүр дараах асуудлуудыг 
 	шийдэх ёстой:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хуучин хөрвүүлэгч шинэ цөмийг бүтээж чадахгүй байж болох 
 	    юм. (Хуучин хөрвүүлэгчид заримдаа алдаатай байдаг.) Тиймээс шинэ 
 	    цөмийг шинэ хөрвүүлэгчээр бүтээх ёстой. Ялангуяа шинэ цөм бүтээхээсээ 
 	    өмнө шинэ хөрвүүлэгчийг бүтээх хэрэгтэй. Энэ нь шинэ хөрвүүлэгчийг 
 	    заавал шинэ цөмөөс өмнө <emphasis>суулгасан</emphasis> байх ёстой 
 	    гэсэн үг биш юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шинэ ертөнц шинэ цөмийн боломжууд дээр тулгуурлаж байж 
 	    болох юм. Тиймээс шинэ цөмийг шинэ ертөнцийг суулгахаасаа өмнө 
 	    суулгасан байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Эдгээр хоёр асуудал нь бидний дараагийн хэсгүүдэд тайлбарлах 
 	гол <maketarget>buildworld</maketarget>,
 	<maketarget>buildkernel</maketarget>,
 	<maketarget>installkernel</maketarget>,
 	<maketarget>installworld</maketarget> дарааллын үндэс болдог. 
 	Энэ нь одоогоор зөвлөдөг шинэчлэлтийн просессийг та яагаад заавал 
 	сонгох ёстойг харуулсан бүх шалтгаануудын бүрэн дүүрэн жагсаалт 
 	биш юм. Зарим нэг тийм ч мэдээжийн биш зүйлсийг доор жагсаав:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хуучин ертөнц шинэ цөм дээр зөв ажиллахгүй байж болох учир 
 	    та шинэ цөм суулгасныхаа дараа шинэ ертөнцийг даруйхан суулгах 
 	    ёстой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шинэ ертөнц суулгахаасаа өмнө зарим нэг тохиргооны өөрчлөлтүүдийг 
 	    хийх ёстой боловч зарим нь хуучин ертөнцийг эвдэж магадгүй юм. Тийм 
 	    болохоор хоёр өөр тохиргооны шинэчлэлтийн алхам ерөнхийдөө шаардлагатай 
 	    байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Ихэнх хэсгийн хувьд шинэчлэх процесс нь зөвхөн файлуудыг солих юм уу 
 	    эсвэл нэмдэг бөгөөд байгаа хуучин файлуудыг устгадаггүй. Цөөн тохиолдолд 
 	    энэ нь асуудал үүсгэж болох юм. Үүний дүнд шинэчлэх арга зам нь зарим нэг 
 	    алхам дээр гараар устгах тодорхой файлуудыг заримдаа зааж өгдөг. Үүнийг 
 	    ирээдүйд автоматчилах юм уу эсвэл үгүй ч байж болох юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Эдгээр зүйлс нь дараах зөвлөсөн дараалалд хүргэдэг. Тухайн шинэчлэлтүүдэд 
 	зориулсан дэлгэрэнгүй дараалал нь нэмэлт алхмуудыг шаардаж болохыг санаарай. 
 	Гэхдээ эдгээр гол процессууд тодорхой хугацаагаар өөрчлөгдөхгүй байх 
 	ёстой юм:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para><command>make <maketarget>buildworld</maketarget></command></para>
 
 	  <para>Энэ нь эхлээд шинэ хөрвүүлэгч болон хамааралтай цөөн хэрэгслүүдийг 
 	    бүтээж дараа нь шинэ ертөнцийн бусдыг хөрвүүлэхийн тулд шинэ хөрвүүлэгчийг 
 	    ашигладаг. Үр дүн нь <filename class="directory">/usr/obj</filename>-д 
 	    хадгалагддаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>make <maketarget>buildkernel</maketarget></command></para>
 
 	  <para>&man.config.8; болон &man.make.1;-ийг ашигладаг хуучин аргаасаа 
 	    ялгаатай нь энэ тушаал <filename class="directory">/usr/obj</filename> 
 	    санд байрлаж байгаа <emphasis>шинэ</emphasis> хөрвүүлэгчийг ашигладаг.
 	    Энэ нь хөрвүүлэгч болон цөмийн хооронд тохиромжгүй байдал үүсэхээс таныг 
 	    хамгаалдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>make <maketarget>installkernel</maketarget></command></para>
 
 	  <para>Шинэ цөм болон цөмийн модулиудыг дискэд байрлуулж шинээр шинэчилсэн 
 	    цөмөөр ачаалах боломжийг бүрдүүлдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Ганц хэрэглэгчийн горим руу ачаалан орно.</para>
 
 	  <para>Ганц хэрэглэгчийн горим нь ажиллаж байгаа програм хангамжуудыг 
 	    шинэчлэхэд гарах асуудлуудыг багасгадаг. Энэ нь бас шинэ цөм дээр 
 	    хуучин ертөнцийг ажиллуулахад гарах асуудлыг багасгадаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>mergemaster <option>-p</option></command></para>
 
 	  <para>Энэ нь шинэ ертөнцөд зориулж зарим нэг тохиргооны файлуудын эхний 
 	    шинэчлэлтүүдийг хийдэг. Жишээ нь энэ нь шинэ хэрэглэгчийн бүлгийг 
 	    системд нэмэх, эсвэл шинэ хэрэглэгчийн нэрсийг нууц үгийн мэдээллийн санд 
 	    нэмж болох юм. Сүүлийн шинэчлэлтээс хойш шинэ бүлгүүд эсвэл системийн 
 	    тусгай хэрэглэгчийн бүртгэлүүдийг нэмэх үед энэ нь ихэвчлэн шаардлагатай 
 	    байдаг. Ингэснээр <maketarget>installworld</maketarget> алхам нь 
 	    шинээр суулгагдсан системийн хэрэглэгч эсвэл системийн бүлгийн нэрсийг 
 	    ямар ч асуудалгүйгээр ашиглах боломжтой болох юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>make <maketarget>installworld</maketarget></command></para>
 
 	  <para><filename class="directory">/usr/obj</filename> сангаас 
 	    ертөнцийг хуулдаг. Та одоо диск дээрээ шинэ цөм болон шинэ ертөнцтэй 
 	    боллоо.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>mergemaster</command></para>
 
 	  <para>Нэгэнт диск дээрээ шинэ ертөнцтэй болсон болохоор та одоо 
 	    үлдсэн тохиргооны файлуудаа шинэчилж болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дахин ачаална.</para>
 
 	  <para>Шинэ цөм болон шинэ ертөнцийг шинэ тохиргооны файлуудтай 
 	    дуудахын тулд машиныг бүрэн дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Хэрэв та &os;-ийн нэг салбар дотор нэг хувилбараас илүү сүүлийн 
 	хувилбар руу шинэчилж байгаа бол, өөрөөр хэлбэл 7.0-с 7.1 рүү шинэчилж 
 	байгаа бол хөрвүүлэгч, цөм, хэрэглэгчийн талбар болон тохиргооны файлуудын 
 	хооронд айхтар таарамжгүй байдлууд тантай бараг л тохиолдохгүй учир энэ 
 	арга нь заавал шаардлагатай биш байж болох юм. Хуучин арга болох 
 	<command>make <maketarget>world</maketarget></command> болон шинэ 
 	цөмийг бүтээж суулгах нь жижиг шинэчлэлтийн хувьд хангалттай сайн 
 	ажиллаж болох юм.</para>
 
       <para>Гэхдээ гол хувилбаруудын хооронд шинэчлэлт хийж байх үед энэ арга 
 	замыг дагахгүй байгаа хүмүүст зарим асуудлууд учирч болох юм.</para>
 
       <para>Олон шинэчлэлтүүд (өөрөөр хэлбэл 4.<replaceable>X</replaceable>-с 
 	5.0 руу) тусгайлсан нэмэлт алхмуудыг (жишээ нь installworld хийхээс өмнө 
 	тусгай файлуудын нэрийг өөрчлөх эсвэл устгах гэх мэт) шаардаж болохыг энд 
 	тэмдэглэх нь зүйтэй юм. <filename>/usr/src/UPDATING</filename> файлыг 
 	анхааралтай уншина уу, ялангуяа одоогоор зөвлөсөн байгаа шинэчлэх дарааллыг 
 	тусгайлан тайлбарласан төгсгөл хэсгийг уншаарай.</para>
 
       <para>Зарим нэг тохиромжгүй байдалтай холбоотой асуудлуудаас бүрэн 
 	гүйцэд хамгаалах боломжгүйг хөгжүүлэгчид мэдсэнээр энэ арга нь цаг хугацааны 
 	туршид сайжруулагдсаар ирсэн юм. Одоогийн арга замууд нь удаан хугацааны 
 	туршид тогвортой байна гэдэгт найдаж байна.</para>
 
-      <note>
-	<para>&os; 3.<replaceable>X</replaceable> эсвэл илүү хуучны хувилбараас 
-	  шинэчлэхэд илүү нарийн төвөгтэй байдаг. Та энэ төрлийн шинэчлэлтийг 
-	  хийх шаардлагатай бол <filename>UPDATING</filename> файлыг анхааралтай 
-	  уншина уу.</para>
-      </note>
-
       <para>Дүгнэхэд &os;-г эхээс шинэчлэхэд одоогоор зөвлөдөг арга 
 	бол:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make buildworld</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make buildkernel</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make installkernel</userinput>
 &prompt.root; <userinput>shutdown -r now</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para><maketarget>buildworld</maketarget> алхмаас өмнө 
 	  <command>mergemaster -p</command> тушаалыг нэмж ажиллуулах 
 	    цөөн ховор тохиолдлууд байдаг. Эдгээрийн талаар <filename>UPDATING</filename>
 	    файлд тайлбарласан байдаг. Хэрэв та &os;-ийн нэг буюу олон голлох 
 	    хувилбаруудын дагуу шинэчлэл хийхгүй байгаа бол ерөнхийдөө энэ алхмыг 
 	    эмээлгүйгээр орхиж болох юм.</para>
       </note>
 
       <para><maketarget>installkernel</maketarget> амжилттай дууссаны 
 	дараа та ганц хэрэглэгчийн горим уруу ачаалах хэрэгтэй (өөрөөр хэлбэл&nbsp;
 	<command>boot -s</command> тушаалыг дуудагч мөрөөс ашиглана). 
 	Дараа нь доор дурдсан тушаалуудыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>adjkerntz -i</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -a -t ufs</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mergemaster -p</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make installworld</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mergemaster</userinput>
 &prompt.root; <userinput>reboot</userinput></screen>
 
       <warning>
 	<title>Тайлбаруудыг цааш уншина уу</title>
 
 	<para>Дээр тайлбарласан дараалал нь зөвхөн таныг эхлэхэд туслах богино 
 	     сэргээлт болох юм. Гэхдээ хэрэв та ялангуяа өөрчлөн тохируулсан 
 	     цөмийн тохиргоо ашиглахыг хүсэж байгаа бол дараах хэсгүүдийг уншиж 
 	     алхам бүрийг сайтар ойлгох хэрэгтэй.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
     <sect2 id="src-updating">
       <title><filename>/usr/src/UPDATING</filename> файлыг унш</title>
 
       <para>Өөр юм хийж эхлэхээсээ өмнө та <filename>/usr/src/UPDATING</filename>-г 
 	(эсвэл эх кодын хуулбар хаана байгаа тэндээс үүнтэй төстэй файлыг ) уншаарай. 
 	Энэ файл нь танд учирч болзошгүй асуудлуудын талаар  чухал мэдээлэл агуулдаг бөгөөд  
 	эсвэл таны ажиллуулах зарим нэг тушаалуудын дарааллын талаар заасан байдаг. 
 	Хэрэв <filename>UPDATING</filename> файл таны энд уншсантай зөрчилдөж 
 	байвал <filename>UPDATING</filename> файлд заасныг дагах хэрэгтэй.</para>
 
       <important>
 	<para><filename>UPDATING</filename> файлыг унших нь өмнө нь тайлбарласнаар 
 	     зөв захидлын жагсаалтад бүртгүүлэхтэй харьцуулах юм бол хүлээн зөвшөөрч болохуйц  
 	     орлогч байж чадахгүй юм. Энэ хоёр шаардлага нь нэмэлт бөгөөд заавал шаардлагатай 
 	     биш юм.</para>
       </important>
     </sect2>
 
     <sect2 id="make-conf">
       <title><filename>/etc/make.conf</filename> файлыг шалга</title>
       <indexterm>
         <primary><filename>make.conf</filename></primary>
       </indexterm>
 
       <para><filename>/usr/share/examples/etc/make.conf</filename> 
 	болон <filename>/etc/make.conf</filename> файлыг шалгаарай.
 	Эхнийх нь зарим нэг анхдагч тодорхойлолтуудыг агуулдаг &ndash; тэдгээрийн 
 	ихэнх нь тайлбар болон хаагдсан байдаг. Та системээ эхээс нь дахин бүтээх үедээ 
 	тэдгээрийг ашиглахын тулд <filename>/etc/make.conf</filename> 
 	файлд нэмэх хэрэгтэй. <filename>/etc/make.conf</filename> файлд 
 	нэмсэн болгон <command>make</command> тушаалыг ажиллуулах бүрд 
 	бас ашиглагддаг учир өөрийн системдээ зориулан тэдгээрийг боломжийн утгаар 
 	тохируулж өгөх нь зүйтэй юм.</para>
 
       <para>Ердийн хэрэглэгч <filename>/usr/share/examples/etc/make.conf</filename> 
 	файлд байдаг <makevar>CFLAGS</makevar> болон 
 	<makevar>NO_PROFILE</makevar> мөрүүдийг 
 	<filename>/etc/make.conf</filename> уруу хуулж 
 	тэдгээрийг тайлбар болгосныг болиулж нээхийг магадгүй хүсэж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>Бусад тодорхойлолтуудыг (<makevar>COPTFLAGS</makevar>, 
 	<makevar>NOPORTDOCS</makevar> гэх зэрэг) шалгаж танд хамаатай 
 	эсэхээс хамаарч оруулах эсэхээ шийдээрэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="updating-etc">
       <title><filename>/etc</filename> дэх файлуудыг шинэчил</title>
 
       <para><filename>/etc</filename> сан нь таны системийн тохиргооны мэдээллийн 
 	ихэнх хэсгийг агуулдгаас гадна системийг эхлүүлэхэд ажилладаг скриптүүд энд байдаг.
 	Эдгээр скриптүүдийн зарим нь FreeBSD-ийн хувилбараас хувилбарт өөрчлөгддөг.</para>
 
       <para>Тохиргооны файлуудын зарим нь бас системийг ажиллуулахад өдөр тутам хэрэглэгддэг.
 	Ялангуяа <filename>/etc/group</filename>-г дурдаж болно.</para>
 
       <para><command>make installworld</command> тушаалын суулгалт хийх хэсэг нь 
 	зарим нэг хэрэглэгчийн нэр эсвэл бүлгүүд байж байна гэж тооцдог тохиолдлууд байдаг.
 	Шинэчлэл хийж байх үед эдгээр хэрэглэгчид эсвэл бүлгүүд ихэнхдээ байхгүй байдаг. 
 	Энэ нь шинэчлэл хийхэд асуудал учруулдаг. Зарим тохиолдолд <command>make buildworld</command> 
 	нь эдгээр хэрэглэгчид эсвэл бүлгүүд байгаа эсэхийг шалгана.</para>
 
       <para>Үүний нэг жишээ нь <username>smmsp</username> хэрэглэгч нэмэгдсэн 
 	тохиолдол юм. &man.mtree.8; нь <filename>/var/spool/clientmqueue</filename>-г 
 	үүсгэхийг оролдох үед хэрэглэгчийн суулгалтын процесс энэ асуудлаас болж амжилтгүй
 	болж байсан.</para>
 
       <para>Үүний шийдэл нь &man.mergemaster.8;-г ертөнцийг бүтээхээс урд <option>-p</option> 
 	тохируулгатай ажиллуулах явдал юм. Энэ нь <maketarget>buildworld</maketarget> 
 	эсвэл <maketarget>installworld</maketarget> тушаалыг амжилттай болгоход 
 	зөвхөн шаардлагатай файлуудыг харьцуулдаг. Хэрэв таны хуучин <command>mergemaster</command> 
 	хувилбар <option>-p</option> тохируулгыг дэмждэггүй бол эх модон дахь шинэ хувилбарыг 
 	эхний удаа ажиллуулахдаа ашиглаарай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/usr.sbin/mergemaster</userinput>
 &prompt.root; <userinput>./mergemaster.sh -p</userinput></screen>
 
       <tip>
 	<para>Хэрэв та ялангуяа хэтэрхий санаа зовж байгаа бол тухайн бүлэгт харьяалагдаж байгаа
 	нэрийг нь өөрчилж байгаа эсвэл устгаж байгаа ямар файлууд байгааг өөрийн системээс 
 	шалгаарай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>find / -group <replaceable>GID</replaceable> -print</userinput></screen>
 
 	<para>дээрх нь <replaceable>GID</replaceable> (энэ бүлгийн нэр байж болно эсвэл
 	бүлгийн тоон ID байж болно) бүлгийн эзэмшдэг файлуудыг харуулна.</para>
       </tip>
     </sect2>
 
     <sect2 id="makeworld-singleuser">
       <title>Ганц хэрэглэгчийн горимд шилж</title>
       <indexterm><primary>ганц хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
 
       <para>Та системийг ганц хэрэглэгчийн горимд эмхэтгэхийг хүсэж болох юм. 
 	Энэ нь шинэчлэлтийг арай илүү хурдасгах илэрхий ашиг тустайгаас гадна 
 	системийг дахин суулгах нь системийн стандарт хоёртын файлууд, 
 	libraries буюу туслах сангууд, оруулгын файлууд гэх зэрэг системийн 
 	маш олон чухал файлуудыг хөнддөг. Ажиллаж байгаа систем дээр эдгээрийг 
 	өөрчлөх нь (ялангуяа хэрэв тухайн үед таны систем дээр идэвхтэй хэрэглэгчид 
 	байвал) гай төвгийг өөрөө эрж байна гэсэн үг юм.</para>
 
       <indexterm><primary>олон хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
       <para>Өөр нэг арга бол системийг олон хэрэглэгчийн горимд эмхэтгэж дараа нь 
 	суулгахдаа ганц хэрэглэгчийн горимд шилжин хийх явдал юм. Хэрэв та энэ замаар 
 	хийхийг хүсэж байвал бүтээлт дуустал дараах алхмууд дээр хүлээж байгаарай.
 	Та <maketarget>installkernel</maketarget> эсвэл 
 	<maketarget>installworld</maketarget> хийх хүртлээ ганц хэрэглэгчийн горимд 
 	оролгүйгээр хүлээж байж болно.</para>
 
       <para>Супер хэрэглэгч болоод та доор дурдсаныг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>shutdown now</userinput></screen>
 
       <para>ажиллаж байгаа системээс ганц хэрэглэгчийн горим уруу оруулахдаа 
 	ажиллуулж болно.</para>
 
       <para>Өөр нэг арга нь системийг дахин ачаалаад ачаалалтын тушаал хүлээх мөрөн дээр 
 	<quote>single user буюу ганц хэрэглэгч</quote> тохируулгыг сонгоорой. 
 	Ингэхэд систем ганц хэрэглэгчийг ачаална. Бүрхүүлийн тушаал хүлээх мөрөнд та 
 	доор дурдсан тушаалуудыг ажиллуулах шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>fsck -p</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -u /</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -a -t ufs</userinput>
 &prompt.root; <userinput>swapon -a</userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь файлын системүүдийг шалгаж <filename>/</filename>-г 
 	дахин унших/бичихээр дахин холбож бусад бүх UFS файлын системүүдийг 
 	<filename>/etc/fstab</filename>-д заасны дагуу холбон дараа нь 
 	swap-ийг идэмвхжүүлэх болно.</para>
 
 
         <note>
           <para>Хэрэв таны CMOS цаг нь GMT биш локал хугацаагаар тохируулагдсан бол 
 		(хэрэв &man.date.1; тушаалын гаралт зөв цаг болон бүсийг харуулахгүй 
 		бол энэ нь үнэн) та дараах тушаалыг бас ажиллуулах хэрэгтэй болж 
 		болох юм:</para>
 <screen>&prompt.root; <userinput>adjkerntz -i</userinput></screen>
 
           <para>Энэ нь таны локал цагийн бүсийн тохируулгуудыг зөвөөр тохируулж өгдөг &mdash; 
 		үүнийг хийхгүй бол та дараа нь зарим асуудлуудтай тулгарч магадгүй.
           </para>
         </note>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="cleaning-usr-obj">
       <title><filename>/usr/obj</filename>-г устга</title>
 
       <para>Системийн хэсгүүд дахин бүтээгдсэнийхээ дараа (анхдагчаар) 
 	<filename>/usr/obj</filename> дахь сангуудад байршдаг. Эдгээр сангууд нь 
 	<filename>/usr/src</filename> дотор байгааг халхалдаг.</para>
 
       <para>Та <command>make buildworld</command> процессийг хурдасгаж болох бөгөөд 
 	энэ санг бас устгаснаар хамаарлын зовлонгуудаас өөрийгөө магадгүй аврах болно.</para>
 
       <para><filename>/usr/obj</filename> доторх зарим файлуудад immutable 
 	буюу хувиршгүй туг тавигдсан (дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.chflags.1;-с үзнэ үү ) 
 	байж болох бөгөөд түүнийг эхлээд арилгах хэрэгтэй.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/obj</userinput>
 &prompt.root; <userinput>chflags -R noschg *</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rm -rf *</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="updating-upgrading-compilebase">
       <title>Үндсэн системийг дахин эмхэтгэ</title>
 
       <sect3>
 	<title>Гаралтыг хадгалах нь</title>
 
 	<para>&man.make.1;-г ажиллуулахдаа гарах үр дүнг өөр файл уруу хадгалах нь 
 	зүйтэй юм. Хэрэв ямар нэг юм болохоо боливол та алдааны мэдэгдлийн хуулбартай 
 	байх болно. Энэ нь танд юу буруутсаныг шинжлэхэд чинь тус болохгүй байж болох боловч 
 	та өөрийн энэ асуудлаа &os;-ийн аль нэг захидлын жагсаалт уруу илгээсэн тохиолдолд 
 	бусдад тус болж болох юм.</para>
 
 	<para>Үүнийг хамгийн амраар хийхийн тулд &man.script.1; тушаалыг бүх гаралтыг хадгалах 
 	файлын нэрийг заасан параметрийн хамтаар ашиглана. Та үүнийг ертөнцийг дахин бүтээхээс 
 	өмнөхөн нэн даруй хийж дараа нь процесс дууссаны дараа <userinput>exit</userinput> 
 	гэж бичиж гарна.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>script /var/tmp/mw.out</userinput>
 Script started, output file is /var/tmp/mw.out	 
 &prompt.root; <userinput>make TARGET</userinput>
 <emphasis>&hellip; compile, compile, compile &hellip;</emphasis>	  
 &prompt.root; <userinput>exit</userinput>
 Script done, &hellip;</screen>
 
 	<para>Хэрэв та үүнийг хийх бол гаралтыг <filename>/tmp</filename> дотор 
 	<emphasis>битгий </emphasis> хадгалаарай. Энэ сан нь таныг дахин ачаалсны 
 	дараа цэвэрлэгдэж болох юм. Энэ файлыг хадгалах арай илүү боломжийн газар нь 
 	<filename>/var/tmp</filename> (өмнөх жишээн дээрх шиг) эсвэл 
 	<username>root</username> хэрэглэгчийн гэр сан байж болох юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="make-buildworld">
 	<title>Үндсэн системийг эмхэтгэ</title>
 
 	<para>Та <filename>/usr/src</filename> сан дотор байх 
 	шаардлагатай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput></screen>
 
 	<para>(гэхдээ мэдээж таны код өөр газар байгаа тохиолдолд тэр сан уруугаа орох 
 	     хэрэгтэй).</para>
 	<indexterm><primary><command>make</command></primary></indexterm>
 
 	<para>Ертөнцийг дахин бүтээхдээ та &man.make.1; тушаалыг ашиглана. Энэ 
 	тушаал нь &os;-ийн агуулсан програмууд ямар дарааллаар дахин хэрхэн бүтээгдэх зэргийг 
 	тайлбарласан <filename>Makefile</filename> файлаас заавруудыг уншдаг.</para>
 
 	<para>Таны бичих тушаалын мөрийн ерөнхий хэлбэр нь дараах байдлаар байна:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make -<replaceable>x</replaceable> -D<replaceable>VARIABLE</replaceable> <replaceable>target</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Энэ жишээн дээр <option>-<replaceable>x</replaceable></option> нь 
 	&man.make.1; уруу таны дамжуулах тохируулга юм. &man.make.1;-н гарын авлагын хуудаснаас 
 	та дамжуулж болох тохируулгуудын жишээг үзнэ үү.</para>
 
 	<para><option>-D<replaceable>VARIABLE</replaceable></option>
 	  тохируулга нь <filename>Makefile</filename> уруу хувьсагч дамжуулж байна. 
 	<filename>Makefile</filename>-ийн ажиллагаа эдгээр хувьсагчуудаар 
 	хянагдана. Эдгээр нь <filename>/etc/make.conf</filename> дотор 
 	зааж өгсөн хувьсагчуудтай адил бөгөөд энэ нь тэдгээрийг тохируулах бас нэг өөр 
 	арга юм.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make -DNO_PROFILE <replaceable>target</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>тушаал нь профиль хийгдсэн сангууд бүтээгдэх ёсгүйг заах өөр нэг арга бөгөөд
 	энэ нь <filename>/etc/make.conf</filename> дахь дараах</para>
 
 	<programlisting>NO_PROFILE=    true 	#    Avoid compiling profiled libraries</programlisting>
 
 	<para>мөрд харгалзах юм.</para>
 
 	<para><replaceable>target</replaceable> нь &man.make.1;-д 
 	таны юу хийхийг хэлж өгдөг. <filename>Makefile</filename> болгон 
 	өөр өөр <quote>targets буюу даалгаврын төрлүүдийг</quote> тодорхойлдог 
 	бөгөөд таны сонгосон төрөл юу болохыг тодорхойлдог.</para>
 
 	<para>Зарим төрлүүд <filename>Makefile</filename>-д жагсаагдсан байх 
 	бөгөөд гэхдээ эдгээр нь таныг ажиллуулахад зориулагдаагүй. Харин тэдгээр нь 
 	системийг дахин бүтээхэд шаардлагатай алхмуудыг хэд хэдэн дэд алхмуудад хуваахын 
 	тулд бүтээх процессод хэрэглэгддэг.</para>
 
 	<para>Ихэнх тохиолдолд та &man.make.1; уруу ямар ч параметр дамжуулах 
 	хэрэггүй бөгөөд тэгэхээр таны тушаал дараахтай ижил байж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make <replaceable>target</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>дээрх <replaceable>target</replaceable> нь олон бүтээх тохируулгуудын 
 	нэг болно. Эхний төрөл нь үргэлж <makevar>buildworld</makevar> 
 	байх ёстой.</para>
 
 	<para>Нэртэйгээ адилаар <maketarget>buildworld</maketarget> нь 
 	<filename>/usr/obj</filename> дотор бүрэн гүйцэд шинэ модыг бүтээх бөгөөд 
 	өөр нэг төрөл болох <maketarget>installworld</maketarget> нь 
 	энэ модыг тухайн машин дээр суулгадаг.</para>
 
 	<para>Тусдаа тохируулгуудтай байх нь хоёр шалтгаанаар маш ач холбогдолтой юм. 
 	Нэгдүгээрт энэ нь бүтээлтийг таны ажиллаж байгаа системийн ямар ч хэсэгт нөлөөлөхгүйгээр 
 	аюулгүйгээр хийхийг танд зөвшөөрдөг. Бүтээлт нь <quote>өөр дээрээ хийгдэнэ (self hosted)</quote>.
 	Ийм болохоор та <maketarget>buildworld</maketarget> тушаалыг олон 
 	хэрэглэгчийн горимд ажиллаж байгаа машин дээр буруу нөлөөллөөс айлгүйгээр аюулгүйгээр 
 	хийж болно. Гэхдээ <maketarget>installworld</maketarget> хэсгийн хувьд ганц 
 	хэрэглэгчийн горимд хийхийг танд зөвлөдөг.</para>
 
 	<para>Хоёрдугаарт энэ нь сүлжээн дэх олон машинуудыг шинэчлэхэд 
 	NFS холболтуудыг ашиглахыг танд зөвшөөрдөг. Хэрэв танд гурван машин байгаа бөгөөд 
 	<hostid>A</hostid>, <hostid>B</hostid> болон <hostid>C</hostid> 
 	машинуудыг шинэчлэхийг хүсвэл <command>make
 	  buildworld</command> болон <command>make installworld</command> 
 	тушаалыг <hostid>A</hostid> дээр ажиллуулна.  Дараа нь <hostid>B</hostid> болон <hostid>C</hostid> 
 	 машинууд <hostid>A</hostid> дээрх <filename>/usr/src</filename>
 	  болон <filename>/usr/obj</filename> сангуудыг NFS холболт хийн 
 	<command>make installworld</command>-г ажиллуулж 
 	бүтээлтийн үр дүнг <hostid>B</hostid> болон <hostid>C</hostid> дээр 
 	суулгаж болох юм.</para>
 
 	<para><maketarget>world</maketarget> төрөл байсаар байгаа хэдий ч 
 	танд түүнийг ашиглахгүй байхыг зөвлөж байна.</para>
 
 	<para>Дараах тушаалыг ажиллуул</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make buildworld</userinput></screen>
  
         <para>Хэд хэдэн зэрэгцээ процессуудыг үүсгэх <option>-j</option> тохируулгыг 
 	<command>make</command> тушаалд зааж өгөх боломжтой. Энэ нь олон CPU-тэй 
 	машинууд дээр хамгийн их ашигтай. Гэхдээ эмхэтгэх процессийн ихэнх нь CPU дээр биш  
 	IO дээр ажилладаг болохоор энэ нь бас нэг CPU-тэй машинууд дээр ашигтай юм.</para>
 
 	<para>Ердийн нэг CPU-тэй  машин дээр та доор дурдсаныг ажиллуулж болох юм:</para>
 	  
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>make -j4 buildworld</userinput></screen>
 
 	<para>&man.make.1; нь 4 хүртэлх процессийг нэгэн зэрэг ажиллуулах юм. Захидлын 
 	жагсаалтуудад илгээгдсэн туршлагаас харахад энэ нь ерөнхийдөө ажиллагааг хамгийн сайн
 	хангаж хурдасгадаг байна.</para>
 
 	<para>Хэрэв та олон CPU машинтай бөгөөд SMP тохируулагдсан цөм ашиглаж байвал 
 	утгыг 6-аас 10 хүртэл болгож хэр хурдсаж байгааг хараарай.</para>
       </sect3>
       
       <sect3>
 	<title>Хугацаа</title>
 	<indexterm>
 	  <primary><quote>ертөнцийг</quote> дахин бүтээх нь</primary>
 	  <secondary>хугацаа</secondary>
 	</indexterm>
 
         <para>Бүтээхэд шаардагдах хугацаанд олон хүчин зүйлс нөлөөлдөг, гэхдээ 
 	нэлээн сүүлийн үеийн машинуудын хувьд &os.stable; модыг процессийн явцад ямар нэгэн 
 	заль мэх эсвэл дөт зам ашиглалгүйгээр бүтээхэд зөвхөн нэг юм уу эсвэл хоёр цаг л 
 	шаардагдах болох юм.  &os.current; модны хувьд арай удах болов уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="new-kernel">
       <title>Шинэ цөмийг эмхэтгэж суулга</title>
       <indexterm>
         <primary>цөм</primary>
 	<secondary>суулгах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Та өөрийн шинэ системийн давуу талыг бүгдийг нь авахын тулд цөмөө дахин эмхэтгэх 
 	хэрэгтэй. Зарим нэг санах ойн бүтцүүд өөрчлөгдсөн байх талтай бөгөөд 
 	&man.ps.1; болон &man.top.1; зэрэг програмууд нь цөм болон эх кодын хувилбарууд 
 	адил болтол ажилладаггүй болохоор эмхэтгэх нь үнэндээ чухал хэрэгцээтэй юм.</para>
 
       <para>Үүнийг хамгийн хялбараар аюулгүйгээр хийхийн тулд <filename>GENERIC</filename> 
 	дээр тулгуурласан цөмийг бүтээж суулгах явдал юм. <filename>GENERIC</filename> нь 
 	таны системийн хувьд хэрэгцээтэй төхөөрөмжүүдийг агуулаагүй байж болох боловч 
 	таны системийг ядаж ганц хэрэглэгчийн горимд ачаалахад шаардлагатай бүгдийг агуулсан 
 	байх ёстой. Шинэ систем зөв ажиллуулахад энэ сайн тест болж өгдөг. 
 	<filename>GENERIC</filename>-с ачаалж таны систем ажиллаж байгааг шалгасны 
 	дараа та өөрийн ердийн цөмийн тохиргооны файл дээр тулгуурлан шинэ цөмөө бүтээж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>&os; дээр шинэ цөм бүтээхээсээ өмнө <link
         linkend="make-buildworld">ертөнцийг бүтээх</link> нь чухал юм.</para>
 
       <note><para>Хэрэв та өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээхийг хүсэж тохиргооны файлаа аль 
 	хэдийн үүсгэсэн бол доор дурдсантай адилаар 
 	<literal>KERNCONF=<replaceable>MYKERNEL</replaceable></literal> 
 	гэж ашиглаарай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make buildkernel KERNCONF=<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>make installkernel KERNCONF=<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput></screen>
       </note>
 
       <para>Хэрэв та <literal>kern.securelevel</literal> хувьсагчийг 
 	1-ээс дээш болгон ихэсгэсэн <emphasis>бөгөөд</emphasis> 
 	<literal>noschg</literal> эсвэл түүнтэй адил тугуудыг өөрийн цөмийн хоёртын 
 	файлд тавьсан бол <maketarget>installkernel</maketarget> хийхийн тулд 
 	та ганц хэрэглэгчийн горимд шилжин орох шаардлагатай байж болох юм. Үгүй бол 
 	та энэ хоёр тушаалыг олон хэрэглэгчийн горимоос ямар ч асуудалгүйгээр 
 	ажиллуулах ёстой. <literal>kern.securelevel</literal>-ийн талаар 
 	дэлгэрэнгүйг &man.init.8; болон төрөл бүрийн файлын тугуудын талаар дэлгэрэнгүйг 
 	&man.chflags.1; гарын авлагын хуудаснуудаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="new-kernel-singleuser">
       <title>Ганц хэрэглэгчийн горим уруу дахин ачаалан ор</title>
       <indexterm><primary>ганц хэрэглэгчийн горим</primary></indexterm>
 
       <para>Та шинэ цөмийн ажиллагааг шалгахын тулд ганц хэрэглэгчийн горимд дахин 
 	ачаалан орох хэрэгтэй. Үүнийг <xref linkend="makeworld-singleuser"> 
 	дахь заавруудын дагуу хийнэ.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="make-installworld">
       <title>Шинэ системийн хоёртын файлуудыг суулга</title>
 
-      <para>Хэрэв та <command>make buildworld</command> тушаалыг ашигласан 
-	саяхны &os;-ийн хувилбарыг бүтээж байгаа бол одоо шинэ системийн хоёртын 
+      <para>Та шинэ системийн хоёртын 
 	файлуудыг суулгахын тулд <maketarget>installworld</maketarget> 
 	тушаалыг ашиглах шаардлагатай.</para>
 
       <para>Доор дурдсаныг ажиллуулна</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make installworld</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та <command>make buildworld</command> тушаалын мөрөнд 
 	хувьсагчуудыг зааж өгсөн бол тэдгээр хувьсагчуудыг 
 	<command>make installworld</command> тушаалын мөрөнд бас адилаар 
 	зааж өгөх хэрэгтэй. Энэ бусад тохируулгуудын хувьд заавал шаардлагатай биш 
 	байж болох юм; жишээ нь <option>-j</option> тохируулга 
 	<maketarget>installworld</maketarget>-той цуг хэзээ ч хэрэглэгдэх 
 	ёсгүй.</para>
 	
 	<para>Жишээ нь хэрэв та доор дурдсаныг ажиллуулсан бол:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make -DNO_PROFILE buildworld</userinput></screen>
 
 	<para>хоёртын файлуудыг дараах тушаалаар суулгана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make -DNO_PROFILE installworld</userinput></screen>
 
 	<para>ингэхгүй бол <command>make buildworld</command> тушаалын ажиллах 
 	явцад бүтээгдээгүй профиль хийгдсэн сангуудыг (libraries) суулгахыг оролдох болно.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="post-installworld-updates">
       <title><command>make installworld</command> тушаалаар шинэчлэгдээгүй файлуудыг шинэчил</title>
       
       <para>Ертөнцийг дахин бүтээх нь зарим нэг сангуудыг (ялангуяа <filename>/etc</filename>, 
 	<filename>/var</filename> болон <filename>/usr</filename>) шинэ болон 
 	өөрчлөгдсөн тохиргооны файлуудаар шинэчилдэггүй.</para>
 
       <para>Эдгээр файлуудыг хамгийн амархнаар шинэчлэх арга нь &man.mergemaster.8;-г 
 	ашиглах явдал юм, гэхдээ та хэрэв хүсвэл үүнийг гараар ажиллуулах боломжтой юм.
 	Аль ч аргыг сонголоо гэсэн  ямар нэгэн зүйл буруутсан тохиолдолд сэргээх боломжтойгоор 
 	<filename>/etc</filename>-г нөөцөлж авах нь зүйтэй юм.</para>
 
     <sect3 id="mergemaster">
       <sect3info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Том</firstname>
 	    <surname>Рөүдс</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect3info>
       <title><command>mergemaster</command></title>
         <indexterm><primary><command>mergemaster</command></primary></indexterm>
 
       <para>&man.mergemaster.8; хэрэгсэл нь <filename>/etc</filename> дэх 
 	таны тохиргооны файлууд  болон <filename>/usr/src/etc</filename> эх модон дахь 
 	тохиргооны файлуудын ялгааг тодорхойлоход танд тусалдаг Bourne скрипт юм. 
 	Энэ нь системийн тохиргооны файлуудыг эх модон дахь тохиргооны файлуудаар шинэчлэх 
 	зориулалттай бидний зөвлөдөг шийдэл юм.</para>
 
       <para>Эхлэхийн тулд өөрийн тушаал оруулах мөрөнд ердөө л <command>mergemaster</command>-г 
 	бичиж түүний эхлэхийг нь хараарай. <command>mergemaster</command> нь түр зуурын 
 	root орчныг <filename>/</filename>-с доошлуулан бүтээж төрөл бүрийн системийн тохиргооны 
 	файлуудаар дамждаг. Тэдгээр файлууд нь таны системд суулгагдсан файлуудтай харьцуулагддаг. 
 	Энэ үед хоорондоо ялгаатай файлууд &man.diff.1; хэлбэрээр үзүүлэгддэг бөгөөд 
 	<option>+</option> тэмдэгтээр нэмэгдсэн эсвэл өөрчлөгдсөн мөрүүдийг 
 	<option>-</option> тэмдэгтээр устгагдсан эсвэл шинэ мөрөөр солигдсон мөрүүдийг 
 	харуулдаг. &man.diff.1;-н синтакс болон файлын өөрчлөлтүүдийг хэрхэн үзүүлдэг талаар 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.diff.1; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>&man.mergemaster.8; нь зөрчилдөөнүүдийг үзүүлсэн файл болгоныг харуулдаг бөгөөд 
 	энэ үед танд шинэ файлыг устгах (түр зуурын файл гэгддэг), түр зуурын файлыг өөрчлөлгүйгээр 
 	суулгах, суусан байгаа файлтай түр зуурын файлыг нийлүүлэх эсвэл &man.diff.1;-н 
 	гаралтыг дахин харах сонголтыг үзүүлэх болно.</para>
 
       <para>Түр зуурын файлыг устгахыг сонгосноор бид одоо байгаа файлаа хэвээр өөрчлөлгүй үлдээж 
 	шинэ хувилбарыг устгахыг хүсэж байгаагаа &man.mergemaster.8;-д хэлж байна гэсэн үг юм. 
 	Хэрэв та одоо байгаа файлаа өөрчлөх шалтгааныг олж харахгүй байгаагаас бусад тохиолдолд 
 	энэ сонголтыг хийхийг зөвлөдөггүй. Та ямар ч үед &man.mergemaster.8; тушаал хүлээх 
 	мөрөн дээр <keycap>?</keycap> гэж бичин тусламж авч болох юм. Хэрэв хэрэглэгч 
 	файлыг орхихоор сонгосон бол энэ нь бусад бүх файлуудтай ажилсны дараа дахин үзүүлэгдэн 
 	хэрэглэгчээс тушаал хүлээх болно.</para>
 
       <para>Өөрчлөгдөөгүй түр зуурын файлыг суулгахыг сонгосноор одоо байгаа файлыг шинээр 
 	сольдог. Ихэнх өөрчлөгдөөгүй файлуудын хувьд энэ нь хамгийн шилдэг сонголт юм.</para>
 
       <para>Файлыг нийлүүлэхийг сонгосноор текст засварлагч болон хоёр файлын агуулгыг танд 
 	харуулах болно. Та дэлгэцийн хоёр талд байрласан тэдгээр хоёр файлыг хоёуланг нь 
 	шалган аль аль талаас нь хэрэгтэй хэсгүүдийг сонгон эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж аван 
 	нийлүүлж болно. Файлууд нь дэлгэцийн хоёр талд байрлан харьцуулагдах явцад 
 	<keycap>l</keycap> түлхүүр таны зүүн талын агуулгыг сонгодог бол 
 	<keycap>r</keycap> түлхүүр нь таны баруун тал дахь агуулгыг сонгох юм. 
 	Гарах эцсийн үр дүн нь хоёр файлын хоёулангийн хэсгүүдийг агуулсан файл болох бөгөөд 
 	түүнийг дараа нь суулгах боломжтой болох юм. Энэ сонголтыг хэрэглэгчийн тохиргоонуудад 
 	хийгдсэн өөрчлөлтүүдтэй файлуудын хувьд хэрэглэх нь зуршил болжээ.</para>
 
       <para>&man.diff.1;-ээс гарах үр дүнг дахин харахыг сонгосноор өмнө нь 
 	&man.mergemaster.8; файлын өөрчлөлтүүдийг харуулан таны сонголтыг хүлээсний 
 	нэгэн адилыг дахин харуулдаг.</para>
 
       <para>&man.mergemaster.8; системийн файлуудтай ажиллаж дууссаны дараа 
 	танаас бусад сонголтуудыг хийхийг хүлээдэг. &man.mergemaster.8; тушаал 
 	нууц үгийн файлыг дахин бүтээхийг хүсэж байгаа эсэхийг танаас асууж үлдсэн 
 	түр зуурын файлуудыг устгах сонголтыг үзүүлэн дуусдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гараар шинэчлэх</title>
 
       <para>Хэрэв та гараар шинэчлэхийг хүсвэл гэхдээ та <filename>/usr/src/etc</filename> 
 	сангаас <filename>/etc</filename> сан уруу файлуудыг зүгээр л дарж хуулж ажиллуулж 
 	чадахгүй. Зарим файлуудыг эхлээд <quote>суулгах</quote> хэрэгтэй. Учир нь 
 	<filename>/usr/src/etc</filename> сан таны <filename>/etc</filename> 
 	сангийн хуулбар шиг байхаар <emphasis>харагддагүй</emphasis>. Мөн 
 	<filename>/usr/src/etc</filename> санд байдаггүй хэрнээ  
 	<filename>/etc</filename> сан дотор байх шаардлагатай зарим файлууд 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та &man.mergemaster.8; (зөвлөсний дагуу) ашиглаж байвал та 
 	<link linkend="updating-upgrading-rebooting">дагаагийн хэсэг</link> уруу 
 	орж болно.</para>
 
       <para>Үүнийг гараар хамгийн хялбар аргаар хийхийн тулд файлуудыг шинэ сан уруу 
 	суулгаж нэг бүрчлэн өөрчлөлтүүдийг хайн ажиллах хэрэгтэй.</para>
     
       <warning>
 	<title>Өөрт байгаа <filename>/etc</filename>-г нөөцөл</title>
 
 	<para>Онолоор бол автоматаар энэ санд юу ч хүрдэггүй ч үүнд үргэлж итгэлтэй 
 	байх хэрэгтэй. Тэгэхээр өөрийн байгаа <filename>/etc</filename> санг 
 	хаа нэг аюулгүй газар хуулах хэрэгтэй. Доорхтой адилаар:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cp -Rp /etc /etc.old</userinput></screen>
 
 	<para><option>-R</option> нь рекурсив хуулбар хийх бөгөөд 
 	<option>-p</option> нь файлуудын хугацаа, эзэмшигч гэх мэтийг 
 	хадгалдаг.</para>
       </warning>
       
       <para>Та шинэ <filename>/etc</filename> болон бусад файлуудыг суулгахын тулд 
 	хоосон сангууд бүтээх хэрэгтэй. <filename>/var/tmp/root</filename> нь 
 	боломжийн сонголт болох бөгөөд энэ сангийн доор хэд хэдэн дэд сангууд бас
 	шаардлагатай болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /var/tmp/root</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src/etc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make DESTDIR=/var/tmp/root distrib-dirs distribution</userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь шаардлагатай сангийн бүтцийг бүтээж файлуудыг суулгадаг. 
 	<filename>/var/tmp/root</filename> дотор үүсгэгдсэн олон дэд сангууд 
 	хоосон бөгөөд тэдгээрийг устгах шаардлагатай байдаг. Үүнийг хамгийн хялбараар 
 	хийхийн тулд:</para>
       
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /var/tmp/root</userinput>
 &prompt.root; <userinput>find -d . -type d | xargs rmdir 2&gt;/dev/null</userinput></screen>
       
       <para>Энэ нь бүх хоосон сангуудыг устгана. (Хоосон биш сангуудын тухай анхааруулгуудыг 
 	гаргахгүйн тулд стандарт алдаа нь <filename>/dev/null</filename> 
 	уруу илгээгддэг.)</para>
 
       <para>Одоо <filename>/var/tmp/root</filename> нь <filename>/</filename>-с 
 	доор байрлах тохирох байрлалуудад байршуулах ёстой бүх файлуудыг агуулсан байх болно.
 	Та одоо эдгээр файл бүрийг шалгаж танд байгаа файлуудаас хэрхэн ялгаатай болохыг 
 	тогтоох хэрэгтэй.</para>
     
       <para><filename>/var/tmp/root</filename> дотор суулгагдсан зарим файлуудын нэр 
 	урдаа <quote>.</quote> тэмдэгттэй байдгийг анхаарна уу. Энэ баримтыг бичиж байх үед 
 	ийм файлуудтай адил файлууд <filename>/var/tmp/root/</filename> болон 
 	<filename>/var/tmp/root/root/</filename> сан дахь бүрхүүлийн эхлүүлэх файлууд 
 	байсан, гэхдээ (таны хэзээ үүнийг уншиж байгаагаас хамаарч) өөр бусад файлууд байхыг 
 	үгүйсгэхгүй. Тэдгээрийг олж харахын тулд <command>ls -a</command> тушаалыг 
 	заавал ашиглаарай.</para>
     
       <para>Үүнийг хамгийн хялбар аргаар хийж хоёр файлыг харьцуулахын тулд &man.diff.1; 
 	тушаалыг ашиглах явдал юм:</para>
     
       <screen>&prompt.root; <userinput>diff /etc/shells /var/tmp/root/etc/shells</userinput></screen>
       
       <para>Энэ нь таны <filename>/etc/shells</filename> файл болон 
 	шинэ <filename>/var/tmp/root/etc/shells</filename> файлын хоорондын 
 	ялгааг харуулна. Эдгээрийг ашиглаж өөрийн хийсэн өөрчлөлтүүдийг нийлүүлэх эсвэл 
 	өөрийн хуучин файл дээрээс хуулах эсэхээ шийдээрэй.</para>
     
       <tip>
 	<title>Хувилбаруудын Хоорондох Ялгаануудыг Хялбараар Харьцуулахын Тулд Та 
 	Шинэ Root Сангаа Тухайн Үеийн Хугацаагаар Нэрлээрэй</title>
 
 	<para>Ертөнцийг байнга дахин бүтээнэ гэдэг нь <filename>/etc</filename>-г 
 	та бас байнга шинэчилнэ гэсэн үг бөгөөд энэ нь ердөө л жижиг хэвшмэл ажил юм.</para>
 
 	<para>Та энэ процессийг <filename>/etc</filename> уруу нийлүүлсэн 
 	өөрийн хамгийн сүүлийн өөрчлөгдсөн файлуудыг хадгалснаар хурдасгаж болох юм. 
 	Дараах процедур үүнийг хэрхэн хийж болох нэг санааг өгч байна.</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Ертөнцийг жирийнээр бүтээ. <filename>/etc</filename> болон 
 		бусад сангуудыг шинэчлэхийг хүсэхдээ тухайн цаг дээр тулгуурласан нэр бүхий 
 		санг өг. Хэрэв та үүнийг 1998 оны 2 сарын 14-нд хийж байгаа бол дараах 
 		байдлаар хийнэ:</para>
 	  
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /var/tmp/root-19980214</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src/etc</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make DESTDIR=/var/tmp/root-19980214 \
     distrib-dirs distribution</userinput></screen>
 	  </step>
 	  
 	  <step>
 	    <para>Энэ сангийн өөрчлөлтүүдийг дээр дурдсаны дагуу нийлүүл.</para>
 	    
 	    <para>Та дууссаныхаа дараа <filename>/var/tmp/root-19980214</filename> 
 		санг <emphasis>битгий</emphasis> устгаарай.</para>
 	  </step>
 	  
 	  <step>
 	    <para>Та эхийн хамгийн сүүлийн хувилбарыг татан авч дахин бүтээхдээ 1-р алхмыг дага. 
 		Энэ нь танд шинэ сан өгөх бөгөөд <filename>/var/tmp/root-19980221</filename> 
 		гэж нэрлэгдсэн байж болох юм (хэрэв та шинэчлэлтүүдийг хийхдээ долоо хоног 
 		хүлээсэн бол).</para>
 	  </step>
 	  
 	  <step>
 	    <para>Та одоо &man.diff.1; ашиглан хоёр сангийн хооронд рекурсив diff үүсгэж 
 		долоо хоногийн хооронд хийгдсэн өөрчлөлтүүдийг харж болно:</para>
 	      
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /var/tmp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>diff -r root-19980214 root-19980221</userinput></screen>
 	  
 	    <para>Ихэнхдээ энэ нь <filename>/var/tmp/root-19980221/etc</filename> болон 
 		<filename>/etc</filename> хоёрын хоорондох өөрчлөлтүүдийг бодох юм бол 
 		харьцангуй бага өөрчлөлтүүд байдаг. Өөрчлөлтүүд нь арай бага болохоор тэдгээр 
 		өөрчлөлтүүдийг өөрийн <filename>/etc</filename> сан уруу шилжүүлэх нь 
 		илүү хялбар байдаг.</para>
 	  </step>
 	  
 	  <step>
 	    <para>Та одоо хоёр <filename>/var/tmp/root-*</filename> сангуудын аль хуучныг 
 		устгаж болно:</para>
 	      
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>rm -rf /var/tmp/root-19980214</userinput></screen>
 	  </step>
 	  
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc</filename> уруу өөрчлөлтүүдийг 
 		нийлүүлэх болгондоо энэ процессийг давтах хэрэгтэй.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
 
 	<para>Та &man.date.1;-г ашиглан сангийн нэрсийг автоматаар үүсгэж 
 		болно:</para>
 	  
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /var/tmp/root-`date "+%Y%m%d"`</userinput></screen>
       </tip>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="updating-upgrading-rebooting">
       <title>Дахин ачаалах нь</title>
       
       <para>Та ерөнхийдөө ингээд хийгээд дуусч байна. Та бүх зүйл байх ёстой байрандаа байгаа эсэхийг шалгасныхаа 
 	дараа системийг дахин ачаалж болно. Энгийн &man.shutdown.8; үүнийг 
 	хийх болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>shutdown -r now</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дууслаа</title>
       
       <para>Одоо та өөрийн &os; системийг амжилттайгаар шинэчлээд дууссан байх 
 		ёстой. Баяр хүргэе.</para>
       
       <para>Хэрэв юмс шал буруугаар эргэвэл системийн тухайн хэсгийг дахин бүтээхэд амархан 
 	байдаг. Жишээ нь хэрэв та шинэчлэлтийн явцад эсвэл <filename>/etc</filename>-г 
 	нийлүүлэх явцад санамсаргүйгээр <filename>/etc/magic</filename> файлыг 
 	устгасан бол &man.file.1; тушаал ажиллахаа больно. Ийм тохиолдолд дараах 
 	засварыг ажиллуулж болох юм:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/usr.bin/file</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make all install</userinput></screen>
     </sect2>    
     
     <sect2 id="updating-questions">
       <title>Асуултууд</title>
 
       <qandaset>
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Өөрчлөлт бүрт зориулан ертөнцийг дахин бүтээх хэрэгтэй юу?</para>
 	  </question>
 
 	  <answer>
             <para>Үүнд хялбар хариулт байхгүй, учир нь өөрчлөлтийн цаад утга чанараас 
 		хамаарна. Жишээ нь хэрэв та <application>CVSup</application>-г 
 		дөнгөж ажиллуулахад дараах файлууд шинэчлэгдэж байгааг үзүүлж байгаа бол:</para>
       
 	    <screen><filename>src/games/cribbage/instr.c</filename>
 <filename>src/games/sail/pl_main.c</filename>
 <filename>src/release/sysinstall/config.c</filename>
 <filename>src/release/sysinstall/media.c</filename>
 <filename>src/share/mk/bsd.port.mk</filename></screen>
 
 	    <para>магадгүй бүхэл ертөнцийг дахин бүтээх хэрэггүй байж болох юм.
 		Та тохирох дэд сангууд уруу орж <command>make all install</command> 
 		гэж тушаалыг өгөөд л болох юм. Хэрэв зарим нэг гол чухал зүйл жишээ нь 
 		<filename>src/lib/libc/stdlib</filename> өөрчлөгдсөн бол 
 		та ертөнцийг эсвэл хамгийн багаар бодоход статикаар холбогдсон (statically linked) 
 		түүний тэдгээр хэсгүүдийг дахин бүтээх шаардлагатай болно.</para>
       
 	    <para>Эцсийн эцэст энэ нь танаас л хамаарна. Та жишээ нь хоёр долоо хоног тутам 
 		ертөнцийг дахин бүтээж тэр хоёр долоо хоногийн хугацаанд өөрчлөлтүүдийг 
 		хуримтлуулж байгаадаа сэтгэл хангалуун байж болно. Эсвэл та зөвхөн өөрчлөгдсөн 
 		зүйлсүүдийг дахин бүтээхийг хүсэж магадгүй бөгөөд бүх хамаарлуудыг шийднэ 
 		гэдэгтээ итгэлтэй байх хэрэгтэй.</para>
       
 	    <para>Тэгээд мэдээж энэ бүхэн таны ямар давтамжтайгаар шинэчлэхийг хүсдэг болон 
 		&os.stable; эсвэл &os.current;-ийн алийг дагаж байгаагаас хамаарах 
 		болно.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Миний эмхэтгэл маш олон дохио 11 (эсвэл бусад дохионы дугаар) 
 		алдаагаар амжилтгүй болсон. Юу болсон юм бол?</para>
 	  </question>
     <indexterm><primary>дохио 11</primary></indexterm>
 
 	  <answer>
 
 	    <para>Энэ нь ихэвчлэн тоног төхөөрөмжийн асуудлыг илэрхийлдэг. 
 		Ертөнцийг (дахин) бүтээх нь өөрийн тоног төхөөрөмжийг ачаалах тест 
 		хийх үр дүнтэй арга бөгөөд удаа дараа санах ойн асуудлууд байвал
 		тэдгээрийг илрүүлдэг. Эмхэтгэгч нь сонин/хачин дохионуудыг хүлээн авч 
 		ид шидийн байдлаар амжилтгүй болсноор тэдгээр асуудлууд нь өөрсдийгөө 
 		зарлан тунхагладаг.</para>
       
 	    <para>Хэрэв та бүтээлтийг дахин эхлүүлээд тэр нь процессийн өөр өөр хэсэгт 
 		амжилтгүй болж байвал энэ нь үүнийг тодоор зааж байна 
 		гэсэн үг юм.</para>
       
 	    <para>Энэ тохиолдолд та өөрийн машин дахь бүрэлдэхүүн хэсгүүдээ өөрчлөн 
 		нэгээс нөгөөд сольж тавин аль нь ажиллахгүй байгааг олохоос өөр зүйл 
 		хийж чадахгүй л болов уу.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Би дууссаныхаа дараа <filename>/usr/obj</filename>-г устгаж болох уу?</para>
 	  </question>
 	  
 	  <answer>
 	    <para>Товчхондоо бол болно.</para>
       
 	    <para><filename>/usr/obj</filename> нь эмхэтгэх үед бүтээгдсэн бүх 
 		обьект файлуудыг агуулдаг. Жирийн үед <command>make buildworld</command> 
 		процессийн эхний алхмуудын нэг нь энэ санг устгаад цоо шинээр эхлэх явдал 
 		юм. Энэ тохиолдолд <filename>/usr/obj</filename>-г дууссаныхаа 
 		дараа байлгаад байх нь ухаалаг биш бөгөөд үүнийг устгаснаар ихээхэн хэмжээний дискний зайг 
-		суллах болно (одоогоор 340&nbsp;MB орчим).</para>
+		суллах болно (одоогоор 2&nbsp;GB орчим).</para>
       
 	    <para>Гэхдээ хэрэв та юу хийж байгаагаа мэдэж байгаа бол <command>make buildworld</command> 
 		хийхдээ энэ алхмыг алгасаж болно. Энэ нь дараа дараагийн бүтээлтийг илүү хурдасгадаг 
 		бөгөөд учир нь ихэнх эхүүд дахин эмхэтгэх шаардлагагүй байдаг. Үүний сул тал нь 
 		баригдашгүй хамаарлын асуудлууд илэрч таны бүтээлтийг хачин байдлаар амжилтгүй 
 		болгодог. Хэн нэгэн илүү дөтлөх гэснээсээ болоод амжилтгүй болсныг мэдэлгүй өөрийн 
 		бүтээлтийг амжилтгүй болсныг гомдоллосноор &os;-ийн захидлын жагсаалтуудад 
 		хий дэмий шуугианыг удаа дараа  үүсгэдэг билээ.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Тасалдсан бүтээлтүүдийг үргэлжлүүлж болох уу?</para>
 	  </question>
 
 	  <answer>
 	    <para>Энэ нь асуудлыг олох хүртлээ та хэр хол явснаас хамаарна.</para>
 	    <para><emphasis>Ерөнхийдөө</emphasis> (энэ нь хэцүү бас хурдан дүрэм биш)  
 		<command>make buildworld</command> процесс нь үндсэн 
 		багажуудын (&man.gcc.1;, болон &man.make.1; зэрэг) болон системийн 
 		сангуудын шинэ хуулбаруудыг бүтээдэг. Тэдгээр багажууд болон сангууд нь 
 		дараа нь суулгагддаг. Шинэ багажууд болон сангууд дараа нь 
 		өөрсдийгөө дахин бүтээхэд ашиглагддаг бөгөөд дахин суулгагддаг. Бүхэл бүтэн 
 		систем (одоо &man.ls.1; эсвэл &man.grep.1; зэрэг ердийн хэрэглэгчийн програмууд) 
 		дараа нь шинэ системийн файлуудтайгаар дахин бүтээгддэг.</para>
 
 	    <para>Хэрэв та сүүлийн шатанд байгаа бөгөөд та үүнийг мэдэж байгаа бол (та 
 		хадгалж байгаа гаралтаас харсан болохоор) та дараах тушаалыг ажиллуулж 
 		(бараг л аюулгүйгээр) болно:</para>
 
 	    <screen><emphasis>&hellip; fix the problem &hellip;</emphasis>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make -DNO_CLEAN all</userinput></screen>
 
 	    <para>Энэ нь өмнөх <command>make buildworld</command> тушаалын 
 		хийснийг буцаахгүй.</para>
 
 	    <para>Хэрэв та доорх мэдэгдлийг :</para>
 
 	      <screen>--------------------------------------------------------------
 Building everything..
 --------------------------------------------------------------</screen>
 
 	    <para><command>make buildworld</command> тушаалын гаралт дээр харсан 
 		бол магадгүй тэгж хийх нь аюулгүй байж болох юм.</para>
 	    
 	    <para>Хэрэв та тийм мэдэгдэл харахгүй байгаа бол эсвэл та итгэлтэй биш байгаа бол 
 		харамсахаасаа өмнө аюулгүй байдлыг бодож бүтээлтийг бүр эхнээс нь дахин эхлүүлсэн нь 
 		дээр юм.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Би ертөнцийг бүтээхийг хэрхэн хурдасгах вэ?</para>
           </question>
 
           <answer>
 	    <itemizedlist>
 	      <listitem>
 		<para>Ганц хэрэглэгчийн горимд ажиллуул.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para><filename>/usr/src</filename> болон
 		  <filename>/usr/obj</filename> сангуудыг тус тусдаа байх дискнүүд 
 		дээр тус тусдаа байх файлын системүүд дээр байрлуул. Хэрэв боломжтой бол 
 		эдгээр дискнүүдийг тус тусад нь дискний хянагчууд дээр байрлуул.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para>&man.ccd.4; (нийлүүлсэн дискний драйвер) төхөөрөмж ашиглан 
 		эдгээр файлын системүүдийг олон дискнүүдийн дагуу байрлуулах нь бас  
 		арай илүү хурдасгах юм.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para>Профиль хийгдэхийг (<filename>/etc/make.conf</filename> файлд 
 		<quote>NO_PROFILE=true</quote> гэж зааж өг) болиул. Танд энэ бараг 
 		гарцаагүй хэрэггүй.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para><filename>/etc/make.conf</filename> файлд бас 
 		<makevar>CFLAGS</makevar>-г <option>-O -pipe</option> гэдэгтэй 
 		адилаар заа. <option>-O2</option> оновчлол нь илүү удаан байдаг бөгөөд 
 		<option>-O</option> болон <option>-O2</option> оновчлолын 
 		ялгаа ихэвчлэн өчүүхэн байдаг. <option>-pipe</option> нь эмхэтгэгчид 
 		холбооны зориулалтаар түр зуурын файлуудыг биш хоолойнуудыг ашиглахыг 
 		зөвшөөрдөг бөгөөд энэ нь дискэнд хандах хандалтыг (санах ойг илүүтэй хэрэглэж) 
 		багасгадаг.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para><option>-j<replaceable>n</replaceable></option> тохируулгыг 
 		&man.make.1;-д дамжуулж олон процессийг зэрэгцээгээр ажиллуул. Энэ нь  
 		танд ганц эсвэл олон процессортой машин аль нь ч байсан ялгаагүйгээр ихэвчлэн тусалдаг.</para>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem><para><filename>/usr/src</filename>-г агуулж байгаа файлын 
 		систем <option>noatime</option> тохируулгаар холболт хийгдэж (эсвэл салгагдаж) 
 		болно. Энэ нь файлын систем файл уруу хандах хандалтын хугацааг бүртгэхийг 
 		болиулдаг. Танд магадгүй энэ мэдээлэл бараг л хэрэггүй биз ээ.</para>
 		  
 		  <screen>&prompt.root; <userinput>mount -u -o noatime /usr/src</userinput></screen>
 		  
 		  <warning>
 		    <para>Энэ жишээ <filename>/usr/src</filename> нь өөрийн файлын 
 			систем дээр байгаа гэж тооцож байгаа болно. Хэрэв энэ нь тийм биш бол 
 			(хэрэв энэ сан жишээ нь <filename>/usr</filename>-ийн хэсэг маягаар 
 			байгаа бол) та <filename>/usr/src</filename>-г биш харин тэр 
 			файлын системээ холболтын цэг болгон ашиглах хэрэгтэй.</para>
 		  </warning>
 	      </listitem>
 	      
 	      <listitem>
 		<para><filename>/usr/obj</filename>-г агуулж байгаа файлын систем 
 		<option>async</option> тохируулгатай холболт хийгдэж (эсвэл салгагдаж) 
 		болно. Энэ нь диск уруу хийх бичилтийг асинхроноор буюу зэрэг биш хийлгэдэг. 
 		Өөрөөр хэлбэл бичилт нэн даруй хийгдээд өгөгдөл диск уруу цөөн секундын дараа 
 		бичигддэг. Энэ нь бичилтүүдийг бүлэглэхийг зөвшөөрч маш их үр дүнтэйгээр 
 		ажиллагааг хурдасгаж болох юм.</para>
 
 		<warning>
 		  <para>Энэ тохируулга нь таны файлын системийг илүү 
 			эмзэг болгохыг санаарай. Тэжээл тасалдаж машин дахин ачаалах үед 
 			файлын систем сэргээж болшгүй төлөвт орох магадлал энэ тохируулгатай 
 			байхад илүү байдаг.</para>
 	   
 		  <para>Хэрэв <filename>/usr/obj</filename> нь энэ файлын систем 
 			дээрх цорын ганц зүйл бол энэ асуудал биш юм. Хэрэв танд уг файлын 
 			систем дээр өөр, үнэтэй өгөгдөл байгаа бол энэ тохируулгыг 
 			идэвхжүүлэхээсээ өмнө өөрийн нөөц чинь шинэ эсэхийг шалгаарай.</para>
 		</warning>
 		
 		<screen>&prompt.root; <userinput>mount -u -o async /usr/obj</userinput></screen>
 		
 		<warning>
 		  <para>Дээр дурдсан шиг хэрэв <filename>/usr/obj</filename> нь 
 			өөрийн файлын систем дээр биш байх юм бол жишээн дээрхийг 
 			тохирох холболт хийх цэгийн нэрээр солиорой.</para>
 		</warning>
 	      </listitem>
 	    </itemizedlist>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
         <qandaentry>
           <question>
             <para>Хэрэв ямар нэг юм буруутвал би юу хийх вэ?</para>
           </question>
 
           <answer>
             <para>Таны орчинд өмнөх бүтээлтүүдийн үеийн илүү үлдэгдлүүд   
 		байхгүйд үнэхээр итгэлтэй байх хэрэгтэй. Энэ нь их амархан 
 		юм.</para>
 
             <screen>&prompt.root; <userinput>chflags -R noschg /usr/obj/usr</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rm -rf /usr/obj/usr</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make cleandir</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make cleandir</userinput></screen>
 
             <para>Тиймээ, <command>make cleandir</command> тушаалыг үнэндээ 
 		хоёр удаа ажиллуулах шаардлагатай.</para>
 
             <para>Тэгээд <command>make buildworld</command> 
 		тушаалыг эхлүүлж бүх процессийг дахин эхлүүл.</para>
 
             <para>Хэрэв та асуудалтай хэвээр байгаа бол алдаа болон 
 		<command>uname -a</command> тушаалын дүнг &a.questions; 
 		уруу явуулаарай. Өөрийн тохиргооныхоо талаар бусад асуултанд 
 		хариулахад бэлэн байгаарай!</para>
           </answer>
         </qandaentry>
       </qandaset>
     </sect2>
   </sect1>
 
+  <sect1 id="make-delete-old">
+    <sect1info>
+      <authorgroup>
+	<author>
+	  <firstname>Антон</firstname>
+	  <surname>Штеренлихт</surname>
+	  <contrib>Тэмдэглэгээ хийсэн </contrib>
+	</author>
+      </authorgroup>
+    </sect1info>
+    <title>Хуучин файлууд, хавтаснууд болон сангуудыг устгах</title>
+    <indexterm>
+      <primary>Хуучин файлууд, хавтаснууд болон сангуудыг устгах</primary>
+    </indexterm>
+
+    <para>&os; хөгжүүлэлтийн явцад файлууд болон тэдгээрийн агуулга 
+      үе үе хуучирдаг.Тэдгээрийн үүрэг болон боломжууд өөр хаа нэгтээ 
+      хийгдсэн юм уу эсвэл системээс бүрмөсөн хасагдсанаас болоод тийм 
+      байж болох юм. Эдгээрт хуучин файлууд, сангууд болон хавтаснууд 
+      ордог бөгөөд эдгээрийг системийг шинэчлэхдээ устгах ёстой. Энэ нь 
+      хэрэглэгчийн хувьд хадгалах (болон нөөц) төхөөрөмж дээр хэрэгцээгүй 
+      зай эзлээд байгаа хуучин файлуудаар систем дүүрэхгүй байх ашигтай  юм.
+      Хуучин гэгдсэн файлууд, хавтаснууд, сангуудын жагсаалт 
+      <filename>/usr/src/ObsoleteFiles.inc</filename> файлд байдаг.
+      Дараах заавар нь системийг шинэчлэх явцад хуучин файлуудыг устгахад 
+      туслах болно.</para>
+
+    <para>Таныг  <xref
+      linkend="canonical-build">-д заасны дагуу явж байгаа гэж энд үзнэ.
+	<command>make
+      <maketarget>installworld</maketarget></command> тушаал амжилттай хэрэгжсэний 
+	дараа дараах маягаар та хуучин файлууд болон сангуудыг шалгах 
+	ёстой:</para>
+
+    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput>
+&prompt.root; <userinput>make check-old</userinput>
+&prompt.root; <userinput>make check-old-libs</userinput></screen>
+
+    <para>Хэрэв ямар нэг хуучин файл олдвол дараах тушаал 
+      ашиглан тэдгээрийг устгаж болно:</para>
+
+    <screen>&prompt.root; <userinput>make delete-old</userinput>
+&prompt.root; <userinput>make delete-old-libs</userinput></screen>
+
+    <tip>
+      <para>Түлхүүр үгсийн талаар дэлгэрэнгүйг сонирхож байгаа бол <filename>/usr/src/Makefile</filename>
+        файлыг үзнэ үү.</para>
+    </tip>
+
+    <para>Хуучин файл бүрийг устгахын өмнө асууж хариулах дэлгэц гарна.
+      Та энэ дэлгэцийг өнгөрөөж систем эдгээр файлуудыг автоматаар устгахаар 
+      тохируулахын тулд <makevar>BATCH_DELETE_OLD_FILES</makevar> орчны хувьсагчийг 
+      <literal>yes</literal> болгож болно. Мөн энэ зорилгод хүрэхийн тулд
+      доорхитой адилаар эдгээр тушаалд <command>yes</command> өгч хүрч болно:</para>
+
+    <screen>&prompt.root; <userinput>yes|make delete-old</userinput>
+&prompt.root; <userinput>yes|make delete-old-libs</userinput></screen>      
+
+    <warning>
+      <title>Анхааруулга</title>
+        <para>Хуучин файлуудыг устгах нь тэдгээр хуучин файлуудаас 
+	  хамааралтай програмуудыг ажиллахгүй болгоно.</para>
+    </warning>
+
+    <para>Хуваалцсан сангуудаас хамааралтай эсэхийг шалгадаг хэрэгслүүд 
+      <filename role="package">sysutils/libchk</filename> эсвэл 
+      <filename role="package">sysutils/bsdadminscripts</filename> зэрэг портын 
+      цуглуулгад байдаг.</para>
+
+    <para>Хуучин хуваалцсан сангууд нь шинэ сангуудтай зөрчилдөж болох 
+      бөгөөд доорх шиг алдаа өгч болно:</para>
+
+    <screen>/usr/bin/ld: warning: libz.so.4, needed by /usr/local/lib/libtiff.so, may conflict with libz.so.5
+/usr/bin/ld: warning: librpcsvc.so.4, needed by /usr/local/lib/libXext.so, may conflict with librpcsvc.so.5</screen>
+
+    <para>Эдгээр асуудлуудыг шийдэхийн тулд уг санг аль порт суулгасныг 
+      олно:</para>
+
+    <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info -W  /usr/local/lib/libtiff.so</userinput>
+/usr/local/lib/libtiff.so was installed by package tiff-3.9.4
+&prompt.root; <userinput>pkg_info -W /usr/local/lib/libXext.so</userinput>
+/usr/local/lib/libXext.so was installed by package libXext-1.1.1,1</screen>
+
+    <para>Дараа нь уг портыг deinstall хийгээд дахин бүтээж суулгах 
+      хэрэгтэй. Энэ явцыг автоматжуулахын тулд <filename
+      role="package">ports-mgmt/portmaster</filename> хэрэгслийг ашиглаж 
+      болно.</para>
+  </sect1>
+
   <sect1 id="small-lan">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Майк</firstname>
 	  <surname>Мэйэр</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Олон машины хувьд дагах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>NFS</primary>
       <secondary>олон машин суулгах нь</secondary>
     </indexterm>
     
     <para>Хэрэв та олон машинуудын хувьд ижил эх модыг дагахыг хүсэж бүгдийн хувьд 
 	эхийг татан авахуулж бүгдийг дахин бүтээхийг хүсэж байгаа бол энэ нь дискний зай, 
 	сүлжээний зурвасын өргөн болон 
 	CPU циклүүд зэрэг эх үүсвэрүүдийг үр ашиггүйгээр ашиглахад хүргэхээр санагдаж 
 	болох юм. Тиймээ, үүний шийдэл нь нэг машинаар ихэнх ажлыг хийлгэж 
 	бусад машинууд нь тэр ажлыг NFS-ээр дамжуулан холбох явдал юм. Энэ хэсэгт 
 	ингэж хийх аргыг тайлбарсан.</para>
 
     <sect2 id="small-lan-preliminaries">
       <title>Бэлтгэл ажлууд</title>
 
       <para>Эхлээд хоёртын адил файлуудыг ажиллуулах <emphasis>build set буюу 
 	бүтээх олонлог</emphasis> гэж бидний нэрлэх машинуудыг олох хэрэгтэй. 
 	Машин бүр өөрчлөн тохируулсан цөмтэй байж болох бөгөөд гэхдээ тэд ижил хэрэглэгчийн 
 	талбарын хоёртын файлуудыг ажиллуулж байх ёстой. Тэр олонлогоос 
 	<emphasis>бүтээх машин</emphasis>ыг сонгох хэрэгтэй. Энэ нь 
 	ертөнц болон цөм бүтээгдэх машин байх юм. Туйлын хүслээр бол энэ 
 	нь <command>make buildworld</command> болон 
 	<command>make buildkernel</command> тушаалуудыг ажиллуулахад 
 	хангалттай нөөц CPU бүхий хурдан машин байх хэрэгтэй. Та мөн 
 	үйлдвэрлэлд ашиглахаас өмнө програм хангамжуудыг тест хийдэг 
 	<emphasis>тест машин</emphasis> сонгохыг бас хүсэж болох юм. 
 	Энэ нь удаан хугацаагаар унтраастай эсвэл зогссон байж болох машин <emphasis>байх 
 	ёстой</emphasis>. Энэ нь бүтээх машин байж болох юм, гэхдээ заавал 
 	биш юм.</para>
 
       <para>Энэ бүтээх олонлог дахь бүх машинууд нь өөр өөрийн машин дээрээсээ ижил цэг дээр
 	<filename>/usr/obj</filename> болон <filename>/usr/src</filename>-г  
 	холболт хийх хэрэгтэй. Туйлын хүслээр бол энэ нь бүтээх машин дээрх хоёр өөр дискнүүд 
 	байж болох бөгөөд гэхдээ эдгээр нь уг машин дээр  NFS холболт бас хийгдэж болохоор 
 	байж болох юм. Хэрэв танд олон бүтээх олонлогууд байгаа бол 
 	<filename>/usr/src</filename> сан нь нэг бүтээх машин дээр байрлаж 
 	бусад дээр нь NFS холболт хийгдсэн байх юм.</para>
 	  
       <para>Төгсгөлд нь бүтээх олонлогийн бүх машинууд дээрх <filename>/etc/make.conf</filename> 
 	болон <filename>/etc/src.conf</filename> файлууд бүтээх машиныхтай тохирч байгаа эсэхийг шалгаарай. Энэ нь бүтээх олонлогийн 
 	машин бүрийн суулгах үндсэн системийн бүх хэсгүүдийг бүтээх машин хийх ёстой гэсэн 
 	үг юм. Мөн бүтээх машин бүр өөрийн цөмийн нэрийг <filename>/etc/make.conf</filename> 
 	файлд <makevar>KERNCONF</makevar> хувьсагчид заан өгөх ёстой бөгөөд бүтээх 
 	машин бүр <makevar>KERNCONF</makevar> хувьсагчдаа өөрийн цөмийг эхэнд
 	оруулан дараа нь тэдгээрийг жагсаах ёстой байдаг. Бүтээх машин нь машин бүрийн 
 	цөмийг бүтээхээр болох юм бол тэдгээрийн тохиргооны файлыг 
 	<filename>/usr/src/sys/<replaceable>arch</replaceable>/conf</filename> 
 	санд агуулсан байх шаардлагатай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="small-lan-base-system">
       <title>Үндсэн систем</title>
 
       <para>Одоо бүх юм ингэж хийгдсэний дараа та бүгдийг бүтээхэд бэлэн боллоо. 
 	Бүтээх машин дээр <xref linkend="make-buildworld">-д тайлбарласны 
 	дагуу цөм болон ертөнцийг бүтээ, гэхдээ юуг ч битгий суулгаарай. Бүтээлт 
 	дууссаны дараа тест машин дээр дөнгөж саяхан бүтээсэн цөмөө суулга. 
 	Хэрэв энэ машин нь <filename>/usr/src</filename>
 	болон <filename>/usr/obj</filename> сангуудыг NFS-ээр холболт хийх 
 	гэж байгаа бол та ганц хэрэглэгчийн горимд дахин ачаалахдаа сүлжээг нээж 
 	тэдгээрийг холбож өгөх хэрэгтэй. Үүнийг хамгийн хялбараар хийхийн тулд 
 	олон хэрэглэгчийн горимд ачаалан <command>shutdown now</command> 
 	тушаалыг ажиллуулж ганц хэрэглэгчийн горимд орох явдал юм. Тэгэж орсныхоо 
 	дараа та шинэ цөм болон ертөнцийг суулгаж жирийн үедээ хийдэг 
 	<command>mergemaster</command> тушаалыг ажиллуулж болно. 
 	Ингэж дууссаныхаа дараа энэ машины хувьд ердийн олон хэрэглэгчийн 
 	үйлдлүүдэд дахин ачаалж орно.</para>
 
       <para>Тест машин дээрх бүх зүйлс зөв ажиллаж байгааг мэдсэнийхээ дараа та 
 	бүтээх олонлогийн бусад машин бүр дээр шинэ програм хангамж суулгахдаа 
 	ижил процедурыг ашиглаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="small-lan-ports">
       <title>Портууд</title>
 
       <para>Үүнтэй адил санааг бас портуудын модонд ашиглаж болно. Эхний чухал 
 	алхам бол нөгөө машин дээрх <filename>/usr/ports</filename> санг  
 	бүтээх олонлогийн бусад машинууд дээр холбож өгөх явдал юм. Дараа нь та 
 	<filename>/etc/make.conf</filename> файлыг distfiles 
 	буюу түгээлтийн файлуудыг хуваалцахаар зөв тохируулж өгч болно. 
 	Та <makevar>DISTDIR</makevar> хувьсагчийг таны NFS холболтуудад заагдсан 
 	аль ч <username>root</username> хэрэглэгчийн хувьд бичигдэх боломжтой байх 
 	нийтлэг хуваалцсан сангаар тохируулах шаардлагатай.
 	Машин бүр <makevar>WRKDIRPREFIX</makevar> хувьсагчийг локал 
 	бүтээх сангаар зааж өгөх хэрэгтэй. Эцэст нь хэрэв та багцуудыг бүтээж түгээх 
 	гэж байгаа бол <makevar>PACKAGES</makevar> хувьсагчийг 
 	<makevar>DISTDIR</makevar> хувьсагчийн нэгэн адил сангаар зааж өгөх 
 	хэрэгтэй.</para> 
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
index 3afc16d72d..3a82f7da82 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
@@ -1,3931 +1,3907 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.298
+     Original revision 1.300
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="disks">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
   <title>Хадгалалт</title>
 
   <sect1 id="disks-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
 
     <para>Энэ бүлэг нь FreeBSD дээр дискнүүдийг ашиглах талаар тайлбарлах болно. 
 	Эдгээрт санах ой дээр тулгуурласан дискнүүд, сүлжээнд залгагдсан дискнүүд, 
 	стандарт SCSI/IDE хадгалалтын төхөөрөмжүүд болон USB интерфэйс 
 	ашигладаг төхөөрөмжүүд багтах юм.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Физик диск (хуваалтууд болон зүсмэлүүд) дээрх өгөгдлийн зохион 
 	байгуулалтыг тайлбарладаг FreeBSD-ийн ашигладаг ухагдахуун.</para>
       </listitem>
       <listitem><para>Өөрийн систем дээр нэмэлт хатуу дискнүүдийг хэрхэн нэмэх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийг ашиглахын тулд  &os;-г хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem><para>Санах ойн диск зэрэг виртуал файлын системүүдийг хэрхэн тохируулах талаар.</para></listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискний зайн хэрэглээг хязгаарлахын тулд ноогдлыг хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискийг халдагчдаас хамгаалж нууцлахын тулд хэрхэн шифрлэх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>FreeBSD дээр CD болон DVD-г хэрхэн үүсгэж шарах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Нөөцлөлтөд зориулсан хадгалалтын төрөл бүрийн тохируулгууд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>FreeBSD дээр байдаг нөөцлөлтийн програмуудыг хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Уян диск уруу хэрхэн нөөцлөх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Файлын системийн хормын хувилбар гэж юу болох түүнийг хэрхэн үр дүнтэйгээр ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>Шинэ FreeBSD цөмийг хэрхэн тохируулж суулгах талаар мэдэх
           (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-naming">
     <title>Төхөөрөмжийн нэрс</title>
 
     <para>Дараах нь FreeBSD-д дэмжигдсэн физик хадгалалтын төхөөрөмжүүд болон 
 	тэдгээртэй холбоотой төхөөрөмжийн нэрсийн жагсаалт юм.</para>
 
     <table id="disk-naming-physical-table" frame="none">
       <title>Физик диск нэрлэх заншил</title>
 
       <tgroup cols="2">
 	<thead>
 	  <row>
 	    <entry>Хөтчийн төрөл</entry>
 	    <entry>Хөтчийн төхөөрөмжийн нэр</entry>
 	  </row>
 	</thead>
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry>IDE хатуу хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>ad</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>IDE CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>acd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI хатуу хөтчүүд болон USB Mass хадгалалтын төхөөрөмжүүд</entry>
 	    <entry><literal>da</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>cd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Төрөлжүүлсэн стандарт бус CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry>Mitsumi CD-ROM-ийн хувьд <literal>mcd</literal> ба 
 	      Sony CD-ROM хөтчүүдийн хувьд <literal>scd</literal>
 	    </entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Уян хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>fd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI соронзон хальсны хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>sa</literal></entry>
             </row>
 	  <row>
 	    <entry>IDE соронзон хальсны хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>ast</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Flash хөтчүүд</entry>
 	    <entry>&diskonchip; Flash хөтчийн хувьд <literal>fla</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>RAID хөтчүүд</entry>
 	    <entry>&adaptec; AdvancedRAID-н хувьд <literal>aacd</literal>,
 	      &mylex;-ийн хувьд <literal>mlxd</literal> ба <literal>mlyd</literal>,
 	      AMI &megaraid;-ийн хувьд <literal>amrd</literal>,
 	      Compaq Smart RAID-ийн хувьд <literal>idad</literal>,
 	      &tm.3ware; RAID-ийн хувьд <literal>twed</literal>.</entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </table>
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-adding">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Дэйвид</firstname>
 	  <surname>О'Брайн</surname>
 	  <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 26 Apr 1998 -->
     </sect1info>
 
     <title>Диск нэмэх</title>
 
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>нэмэх нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Дараах хэсэг зөвхөн нэг хөтөчтэй машинд шинэ <acronym>SCSI</acronym> диск хэрхэн 
         нэмэх талаар тайлбарлах болно. Эхлээд компьютераа унтраагаад хөтчийг 
 	компьютер, хянагч болон хөтчийн үйлдвэрлэгчийн заавруудын дагуу суулгана. 
 	Үүнийг хийх маш олон төрлийн процедуруудаас болоод энэ тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээлэл нь энэ баримтын хамрах хүрээнээс гадна юм.</para>
 
     <para><username>root</username> хэрэглэгчээр нэвтрэх хэрэгтэй. Та хөтчийг 
 	суулгасны дараа шинэ диск олдсон эсэхийг <filename>/var/run/dmesg.boot</filename>-с 
 	шалгаарай. Шинээр нэмсэн хөтөч нь <devicename>da1</devicename> байх 
 	бөгөөд бид үүнийг <filename>/1</filename> дээр холбохыг хүснэ (хэрэв та IDE хөтөч 
 	нэмж байгаа бол төхөөрөмжийн нэр нь <devicename>ad1</devicename> болно).</para>
 
     <indexterm><primary>хуваалтууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>зүсмэлүүд</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary><command>fdisk</command></primary>
     </indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь IBM-PC-тэй нийцтэй компьютеруудтай ажилладаг учраас 
 	PC BIOS хуваалтуудыг бодолцох ёстой. Эдгээр нь уламжлалт BSD хуваалтуудаас 
 	өөр юм. PC диск нь дөрөв хүртэлх тооны BSD хуваалттай байдаг. Хэрэв диск 
 	нь жинхэнээрээ FreeBSD-д зориулагдах бол та <emphasis>dedicated буюу 
 	зориулагдсан</emphasis> горимыг ашиглаж болно. Үгүй бол FreeBSD нь 
 	PC BIOS хуваалтуудын аль нэгэн дээр байрлах болно. FreeBSD нь PC BIOS 
 	хуваалтуудыг уламжлалт BSD хуваалтуудтай эндүүрэхгүйн тулд 
 	<emphasis>зүсмэлүүд</emphasis> гэж нэрлэдэг. Та бас FreeBSD-д зориулагдсан 
 	боловч өөр үйлдлийн систем суулгагдсан компьютер дээр ашигласан диск дээрх 
 	зүсмэлүүдийг хэрэглэж болох юм. Энэ нь FreeBSD биш өөр үйлдлийн системийн 
 	<command>fdisk</command> хэрэгсэлтэй андуурахаас хамгаалах нэг сайн 
 	арга юм.</para>
 
     <para>Зүсмэлийн хувьд бол хөтөч нь <filename>/dev/da1s1e</filename> 
 	гэж нэмэгдэх болно. Үүнийг SCSI диск, нэгжийн дугаар 1 (хоёр дахь SCSI диск),
 	зүсмэл 1 (PC BIOS хуваалт 1) болон <filename>e</filename> BSD 
 	хуваалт гэж уншина. Зориулагдсан тохиолдолд хөтөч нь ердөө л <filename>/dev/da1e</filename> 
 	гэж нэмэгдэнэ.</para>
 
     <para>Секторуудын тоог хадгалахын тулд 32 битийн бүхэл тоог ашигладгаас болоод 
 	&man.bsdlabel.8; нь нэг дискний хувьд 2^32-1 сектор буюу ихэнх тохиолдолд 
 	2TB болж хязгаарлагддаг. &man.fdisk.8; хэлбэршүүлэлт нь 2^32-1-с 
 	ихгүй эхлэх сектор болон 2^32-1-с ихгүй уртыг зөвшөөрч хуваалтуудыг 2TB,  
 	дискнүүдийг ихэнх тохиолдолд 4TB болгож хязгаарладаг. &man.sunlabel.8; 
 	хэлбэршүүлэлт нь нэг хуваалтын хувьд 2^32-1 сектороор, нийтдээ 16TB-ийн 
 	8 хуваалтаар хязгаарлагддаг. Илүү том дискнүүдийн хувьд &man.gpt.8; 
 	хуваалтууд ашиглагдаж болох юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>&man.sysinstall.8;-г ашиглах нь</title>
       <indexterm>
         <primary><application>sysinstall</application></primary>
         <secondary>дискнүүд нэмэх нь</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>su</primary>
       </indexterm>
       <procedure>
 	<step>
 	  <title><application>Sysinstall</application>-г жолоодох нь</title>
 
 	  <para>Та <command>sysinstall</command>-н хялбар ашиглаж болох 
 		цэснүүдийн тусламжтайгаар шинэ дискийг хуваан хаяглаж болох юм. 
 		<username>root</username> хэрэгчээр нэвтрэх буюу эсвэл 
 		<command>su</command> тушаалыг ашиглаарай. 
 		<command>sysinstall</command>-г ажиллуулж 
 		<literal>Configure</literal> цэс уруу орно. 
 		<literal>FreeBSD Configuration Menu</literal> дотор 
 		доош шилжиж <literal>Fdisk</literal> тохируулгыг 
 		сонгоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title><application>fdisk</application> хуваалт засварлагч</title>
 	  <para><application>fdisk</application>-ийн дотор байхдаа 
 		<keycap>A</keycap>-г дарвал дискийг бүхэлд нь FreeBSD-д 
 		ашиглах болно. Асуух үед нь хэрэв та <quote>ирээдүйд суулгаж болзошгүй 
 		үйлдлийн системүүдтэй хамтран ажиллахаар үлдэхийг хүсвэл</quote> 
 		<literal>YES</literal> гэж хариулаарай. <keycap>W</keycap>-г 
 		ашиглан өөрчлөлтүүдийг диск уруу бичнэ. Одоо FDISK засварлагчаас 
 		<keycap>Q</keycap>-г дарж гараарай. Дараа нь танаас 
 		<quote>Master Boot Record буюу Мастер Ачаалагч Бичлэгийн</quote> 
 		талаар асуух болно. Та ажиллаж байгаа систем дээр диск нэмж байгаа болохоор 
 		<literal>None</literal>-г сонгох хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Дискний Шошго засварлагч</title>
 	  <indexterm><primary>BSD хуваалтууд</primary></indexterm>
 
 	  <para>Дараа нь <application>sysinstall</application>-с гарч дахин 
 		түүнийг эхлүүлэх хэрэгтэй. Дээрх заавруудыг дагаарай, гэхдээ 
 		энэ удаад <literal>Label</literal> тохируулгыг сонгоорой. 
 		Энэ нь <literal>Disk Label Editor буюу дискний шошго засварлагч</literal> 
 		уруу орно. Энд та уламжлалт BSD хуваалтуудыг үүсгэдэг. Диск нь 
 		<literal>a-h</literal> гэж хаяглагдсан найм хүртэлх хуваалтуудтай 
 		байж болно. Хуваалтын шошгонуудын цөөн хэд нь тусгай хэрэглээтэй байдаг. 
 		<literal>a</literal> хуваалт нь root хуваалтанд (<filename>/</filename>) 
 		ашиглагддаг. Тиймээс зөвхөн таны системийн диск (өөрөөр хэлбэл таны 
 		ачаалалт хийсэн диск) <literal>a</literal> хуваалттай байх 
 		ёстой. <literal>b</literal> хуваалт нь swap хуваалтуудад 
 		хэрэглэгддэг бөгөөд та swap хуваалттай олон дисктэй байж болох юм. 
 		<literal>c</literal> хуваалт нь зориулагдсан горимд  
 		бүх дискийг, зүсмэлийн горимд бүхэл FreeBSD зүсмэлийг эсвэл заадаг.
 		Бусад хуваалтууд нь ерөнхий хэрэглээнд зориулагдсан.</para>
 
 	  <para><application>sysinstall</application>-ийн шошго засварлагч нь 
 		root биш, swap биш хуваалтуудад зориулж <literal>e</literal> 
 		хуваалтыг илүүтэй үздэг. Шошго засварлагч дотор байхдаа <keycap>C</keycap>-г 
 		даран ганц файлын систем үүсгэх хэрэгтэй. Асуух үед, хэрэв энэ нь 
 		FS (файлын систем) эсвэл swap байх юм бол <literal>FS</literal>-г 
 		сонгож холбох цэгийг (өөрөөр хэлбэл <filename>/mnt</filename>) бичээрэй. 
 		Хэрэв дискийг суулгацын дараах горимд нэмж байгаа бол 
 		<application>sysinstall</application> нь танд зориулж оруулгуудыг 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд үүсгэхгүй, тиймээс таны 
 		зааж өгсөн холбох цэг нь чухал биш юм.</para>
 
 	  <para>Та одоо шинэ шошгыг диск уруу бичиж түүн дээр файлын систем үүсгэхэд 
 		бэлэн боллоо. Үүнийг <keycap>W</keycap>-г дарж хийнэ. 
 		<application>sysinstall</application>-ын шинэ хуваалтыг 
 		холбож чадахгүй байна гэсэн алдааг өнгөрүүлэх хэрэгтэй. Шошго засварлагч
 		болон <application>sysinstall</application>-с бүр мөсөн 
 		гараарай.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Төгсгөл</title>
 
 	  <para>Хамгийн сүүлийн алхам нь <filename>/etc/fstab</filename> файлыг 
 		засварлаж өөрийн шинэ дискний оруулгыг нэмэх явдал юм.</para>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тушаалын мөрийн хэрэгслүүдийг ашиглах нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>Зүсмэлүүдийг ашиглах нь</title>
 
 	<para>Энэ тохиргоо нь таны дискийг өөрийн чинь компьютер дээр суулгагдсан 
 	байж болох бусад үйлдлийн системтэй зөв ажиллаж өөр бусад үйлдлийн системийн 
 	<command>fdisk</command> хэрэгслүүдтэй эндүүрэхгүй байх боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. Шинэ дискийг суулгахад энэ аргыг ашиглахыг зөвлөдөг. 
 	Хэрэв танд үнэхээр тохирох шалтгаан байгаа тохиолдолд <literal>зориулагдсан</literal> 
 	горимыг ашиглаарай!</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 bs=1k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>fdisk -BI da1</userinput> #Initialize your new disk
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -B -w da1s1 auto</userinput> #Label it.
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -e da1s1</userinput> # Edit the bsdlabel just created and add any partitions.
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1s1e</userinput> # Repeat this for every partition you created.
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/da1s1e /1</userinput> # Mount the partition(s)
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput> # Add the appropriate entry/entries to your <filename>/etc/fstab</filename>.</screen>
 
 	<para>Хэрэв танд IDE диск байвал <filename>da</filename>-г 
 	<filename>ad</filename> гэж солиорой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зориулагдсан</title>
 	<indexterm><primary>OS/2</primary></indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та шинэ хөтчийг өөр үйлдлийн системтэй цуг хуваалцахгүй бол 
 	<literal>зориулагдсан</literal> горимыг ашиглаж болох юм. Энэ горим нь 
 	Microsoft үйлдлийн системийн толгойг эргүүлж болохыг санаарай; гэхдээ 
 	тэдгээр нь ямар ч эвдрэл гэмтэл үүсгэхгүй. IBM-ийн &os2; нь харин 
 	олсон бүх ойлгохгүй байгаа ямар ч хуваалтыг хувьдаа <quote>завших</quote> 
 	болно.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 bs=1k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -Bw da1 auto</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -e da1</userinput>				# create the `e' partition
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1e</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput>				# add an entry for /dev/da1e
 &prompt.root; <userinput>mount /1</userinput></screen>
 
 	<para>Өөр нэг арга нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 count=2</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel /dev/da1 | bsdlabel -BR da1 /dev/stdin</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1e</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput>					# add an entry for /dev/da1e
 &prompt.root; <userinput>mount /1</userinput></screen>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="raid">
     <title>RAID</title>
 
     <sect2 id="raid-soft">
       <title>Програм хангамжийн RAID</title>
 
       <sect3 id="ccd">
 	<sect3info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Кристофер</firstname>
 	      <surname>Шамвэй</surname>
 	      <contrib>Анхлан ажилласан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Жим</firstname>
 	      <surname>Браун</surname>
 	      <contrib>Хянан тохиолдуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	</sect3info>
 
 <indexterm><primary>RAID</primary><secondary>програм хангамж</secondary></indexterm>
 <indexterm>
   <primary>RAID</primary><secondary>CCD</secondary>
 </indexterm>
 
 	<title>Нийлүүлэгдсэн Дискний Драйвер (Concatenated Disk Driver буюу CCD) тохиргоо</title>
 	<para>Бөөн хадгалалтын шийдлийг сонгохдоо бодолцох хамгийн чухал хүчин зүйлүүд нь 
 	хурд, найдвартай байдал болон өртөг юм. Энэ гурвыг гурвууланг нь тэнцүү байлгах нь 
 	ховор байдаг; ерөнхийдөө хурдан, найдвартай бөөн хадгалалтын төхөөрөмж нь үнэтэй 
 	бөгөөд үнийн хувьд хямдыг сонгох нь хурд эсвэл найдвартай байдлын аль нэгийг золиослох 
 	хэрэгтэй болдог.</para>
 
           <para>Доор тайлбарласан системийг дизайн хийхдээ өртгийг хамгийн чухал хүчин зүйл гэж 
 		сонгож авсан бөгөөд үүний дараа хурд, хурдын дараа найдвартай байдлыг 
 		сонгосон. Энэ системийн өгөгдөл дамжуулах хурд нь эцсийн эцэст сүлжээгээр 
 		шахагддаг. Найдвартай байдал нь маш чухал боловч доор тайлбарласан CCD 
 		хөтөч нь CD-R-ууд дээр аль хэдийн бүтнээрээ нөөцлөгдсөн, амархнаар 
 		солигдож болох өгөгдөлд шууд үйлчилдэг.</para>
 
           <para>Өөрийн шаардлагыг тодорхойлох нь бөөн хадгалалтын шийдлийг сонгох анхны 
 		алхам юм. Хэрэв таны шаардлага нь хурд эсвэл найдвартай байдлыг өртгөөс 
 		илүүтэй үзэж байгаа бол таны шийдэл энэ хэсэгт тайлбарласан шийдлээс 
 		өөр болох болно.</para>
 
 
 	<sect4 id="ccd-installhw">
 	  <title>Тоног төхөөрөмжийг суулгах нь</title>
 
 	  <para>IDE системийн дискнээс гадна гурван Western
             Digital 30GB, 5400 RPM IDE диск нь доор тайлбарласан 
 		CCD дискний гол цөм болж нийтдээ ойролцоогоор 90GB 
 		шууд хадгалалт болно. Туйлын хүслээр бол IDE диск бүр өөрийн IDE 
 		хянагч болон кабельтай байна, гэхдээ өртгийг багасгахын 
 		тулд нэмэлт IDE хянагчууд ашиглагдаагүй болно. Харин дискнүүд нь 
 		jumper буюу холбогчоор тохируулагдсан бөгөөд ингэснээр IDE хянагч 
 		бүр нэг мастер болон нэг боолтой байна.</para>
 
 	  <para>Дахин ачаалах үед системийн BIOS залгагдсан дискнүүдийг автоматаар олохоор 
 		тохируулагдсан байдаг. Илүү чухал зүйл нь FreeBSD тэдгээрийг дахин ачаалахад 
 		олсон явдал юм:</para>
 
 	  <programlisting>ad0: 19574MB &lt;WDC WD205BA&gt; [39770/16/63] at ata0-master UDMA33
 ad1: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata0-slave UDMA33
 ad2: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata1-master UDMA33
 ad3: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata1-slave UDMA33</programlisting>
 
  	  <note><para>Хэрэв FreeBSD дискнүүдийг бүгдийг нь олохгүй байгаа бол 
 		та тэдгээрийг зөвөөр холбосон эсэхээ шалгаарай. IDE хөтчүүдийн 
 		ихэнх нь бас <quote>Cable Select</quote> холбогчтой байдаг. 
 		Энэ нь мастер/боол харилцаанд зориулагдсан холбогч 
 		<emphasis>биш</emphasis> юм. Хөтчийн баримтаас зөв 
 		холбогчийг таних талаар лавлаарай.</para></note>
 
  	  <para>Дараа нь тэдгээрийг файлын системийн хэсэг болгон залгах талаар 
 		бодох хэрэгтэй. Та &man.vinum.8; (<xref
  	    linkend="vinum-vinum">) болон &man.ccd.4; хоёуланг 
 		судлах хэрэгтэй. Энэ тохиргооны хувьд &man.ccd.4;-г сонгосон.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-setup">
 	  <title>CCD-г тохируулах нь</title>
 
  	  <para>&man.ccd.4; хөтөч нь хэд хэдэн адил дискнүүдийг авч тэдгээрийг 
 		нэг логик файл систем болгон нийлүүлэх боломжийг олгодог. 
 		&man.ccd.4;-г ашиглахын тулд танд &man.ccd.4; дэмжлэг 
 		цуг бүтээгдсэн цөм хэрэгтэй. Энэ мөрийг цөмийн тохиргооны файлдаа
 		нэмээд цөмөө дахин бүтээж суулгаарай:</para>
 
 	  <programlisting>device   ccd</programlisting>
 
 	  <para>&man.ccd.4; дэмжлэг цөмийн дуудагдах модуль хэлбэрээр 
 		бас дуудагдаж болно.</para>
 
  	  <para>&man.ccd.4;-г тохируулахын тулд та эхлээд дискнүүдийг 
 		хаяглах &man.bsdlabel.8;-г ашиглах ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>bsdlabel -w ad1 auto
 bsdlabel -w ad2 auto
 bsdlabel -w ad3 auto</programlisting>
 
  	  <para>Энэ нь бүх дискний дагуух <devicename>ad1c</devicename>, <devicename>ad2c</devicename> болон <devicename>ad3c</devicename>-д зориулж  bsdlabel үүсгэдэг.</para>
 
  	  <para>Дараагийн алхам нь дискний шошгоны төрлийг өөрчлөх явдал юм. 
 		Та дискнүүдийг засварлахдаа &man.bsdlabel.8;-г ашиглаж 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>bsdlabel -e ad1
 bsdlabel -e ad2
 bsdlabel -e ad3</programlisting>
 
  	  <para>Энэ нь диск бүр дэх тухайн дискний шошгыг <envar>EDITOR</envar> 
 		орчны хувьсагчид заасан засварлагчаар, ихэнхдээ &man.vi.1;-ээр 
 		онгойлгодог.</para>
 
 	  <para>Өөрчлөлт хийгдээгүй дискний шошго иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
 	  <programlisting>8 partitions:
 #        size   offset    fstype   [fsize bsize bps/cpg]
   c: 60074784        0    unused        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)</programlisting>
 
  	  <para>&man.ccd.4;-д зориулж ашиглахаар шинэ <literal>e</literal> 
 		хуваалтыг нэмнэ. Үүнийг ихэвчлэн <literal>c</literal> хуваалтаас хуулж 
 		болох боловч <option>fstype</option> нь <userinput>4.2BSD</userinput> 
 		байх <emphasis>ёстой</emphasis>. Дискний шошго одоо иймэрхүү харагдах 
 		ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>8 partitions:
 #        size   offset    fstype   [fsize bsize bps/cpg]
   c: 60074784        0    unused        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)
   e: 60074784        0    4.2BSD        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)</programlisting>
 
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-buildingfs">
 	  <title>Файлын системийг бүтээх нь</title>
 
 	  <para>Та бүх дискнүүдээ хаягласны дараа &man.ccd.4;-г бүтээх 
 		ёстой. Үүнийг хийхийн тулд дараах тохируулгуудтай адилаар
 		&man.ccdconfig.8;-г ашиглана:</para>
 
 	    <programlisting>ccdconfig ccd0<co id="co-ccd-dev"> 32<co id="co-ccd-interleave"> 0<co id="co-ccd-flags"> /dev/ad1e<co id="co-ccd-devs"> /dev/ad2e /dev/ad3e</programlisting>
 
 	  <para>Тохируулга бүрийн хэрэглээ болон утгыг доор харуулав:</para>
 
           <calloutlist>
             <callout arearefs="co-ccd-dev">
 	    <para>Эхний нэмэлт өгөгдөл нь тохируулах төхөөрөмж байх бөгөөд энэ 
 		тохиолдолд <filename>/dev/ccd0c</filename> байна. 
 		<filename>/dev/</filename> хэсэг байхгүй ч байж болно.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-interleave">
 
 	    <para>Файлын системд зориулсан interleave.  interleave нь 
 		дискний блокууд дээрх судлын хэмжээг тодорхойлдог бөгөөд нэг бүр нь 
 		ихэвчлэн 512 байт байдаг. Тэгэхээр 32 interleave нь 16,384 байт 
 		байна.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-flags">
 	    <para>&man.ccdconfig.8;-д зориулсан тугнууд. Хэрэв та хөтчийг 
 		толин тусгал үүсгэж идэвхжүүлэхийг хүсвэл тугийг энд зааж өгч 
 		болно. Энэ тохиргоо нь &man.ccd.4;-н хувьд толин тусгал 
 		үүсгэлтийг хангадаггүй учир энэ нь 0 (тэг) гэж тохируулагдсан.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-devs">
 	    <para>&man.ccdconfig.8; уруу өгөгдөх сүүлийн нэмэлт өгөгдлүүд нь 
 		массивт оруулах төхөөрөмжүүд юм. Төхөөрөмж бүрийн хувьд бүрэн 
 		гүйцэд замын нэрийг ашиглах хэрэгтэй.</para>
             </callout>
           </calloutlist>
 
 
 	  <para>&man.ccdconfig.8;-г ажиллуулсны дараа &man.ccd.4; тохируулагдана.
 		Файлын систем суулгагдаж болно. Тохируулгуудын талаар &man.newfs.8;-с 
 		лавлана уу, эсвэл ердөө л ингэж ажиллуулна: </para>
 
 	  <programlisting>newfs /dev/ccd0c</programlisting>
 
 
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-auto">
 	  <title>Бүгдийг автомат болгох нь</title>
 
 	  <para>Ерөнхийдөө та &man.ccd.4;-г дахин ачаалах бүртээ холбохыг хүснэ. 
 		Үүнийг хийхийн тулд та эхлээд тохируулах хэрэгтэй. Өөрийн одоогийн 
 		тохиргоогоо дараах тушаал ашиглаж <filename>/etc/ccd.conf</filename> 
 		уруу бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>ccdconfig -g &gt; /etc/ccd.conf</programlisting>
 
 	  <para>Дахин ачаалах үед скрипт <command>/etc/rc</command> нь 
 		хэрэв <filename>/etc/ccd.conf</filename> байвал 
 		<command>ccdconfig -C</command> тушаалыг ажиллуулна. 
 		Энэ нь &man.ccd.4;-г холбож болохоор болгож 
 		автоматаар тохируулна.</para>
 
 	  <note><para>Хэрэв та ганц хэрэглэгчийн горим уруу ачаалж байгаа бол 
 		&man.ccd.4;-г &man.mount.8; хийхээсээ өмнө массивыг 
 		тохируулахын тулд дараах тушаалыг ажиллуулах 
 		шаардлагатай:</para>
 
 	  <programlisting>ccdconfig -C</programlisting>
           </note>
 
 	  <para>&man.ccd.4;-г автоматаар холбохын тулд &man.ccd.4;-н оруулгыг 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд байрлуулах хэрэгтэй. Ингэсэн 
 		тохиолдолд энэ нь ачаалах үед холбогдох болно:</para>
 
 	  <programlisting>/dev/ccd0c              /media       ufs     rw      2       2</programlisting>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="vinum">
 	<title>Vinum Эзлэхүүн Менежер</title>
 
 <indexterm><primary>RAID</primary><secondary>програм хангамж</secondary></indexterm>
 <indexterm>
   <primary>RAID</primary>
   <secondary>Vinum</secondary>
 </indexterm>
 
 	<para>Vinum Эзлэхүүн Менежер нь виртуал диск хөтчийг хийдэг блок төхөөрөмжийн драйвер 
 		юм. Энэ нь дискний тоног төхөөрөмжийг блок төхөөрөмжийн интерфэйсээс 
 		тусгаарлаж уян хатан байдал, ажиллагаа болон найдвартай байдлыг дискний 
 		хадгалалтын уламжлалт зүсмэлийн харагдалтаас илүүтэйгээр хангах тийм аргаар 
 		өгөгдлийг дүрсэлдэг. &man.vinum.8; нь RAID-0, RAID-1 болон RAID-5 
 		загваруудыг тус бүрт нь болон холбоотой байдлаар нь шийддэг.</para>
 
 	<para>&man.vinum.8;-ийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<xref linkend="vinum-vinum">-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="raid-hard">
       <title>Тоног төхөөрөмжийн RAID</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>RAID</primary>
 	<secondary>тоног төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь бас төрөл бүрийн тоног төхөөрөмжийн <acronym>RAID</acronym> 
 	хянагчуудыг дэмждэг. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь FreeBSD-д зориулсан тусгай програм 
 	хангамжаар массивыг удирдах шаардлагагүйгээр <acronym>RAID</acronym> дэд 
 	системийг хянадаг.</para>
 
       <para>Карт дээрх <acronym>BIOS</acronym>-г ашиглан карт нь дискний үйлдлүүдийн 
 	ихэнхийг өөрөө хянадаг. Дараах нь Promise <acronym>IDE</acronym> <acronym>RAID</acronym> 
 	хянагчийг ашиглах тохиргооны товч тайлбар юм. Энэ карт суулгагдаж систем эхлэх үед 
 	мэдээллийг хүсэх мөрийг харуулна. Картны тохиргооны дэлгэц уруу орохын тулд
 	заавруудыг дагана. Эндээс залгагдсан бүх хөтчүүдийг нэгтгэх боломж танд байх 
 	болно. Ингэж хийснийхээ дараа диск(нүүд) нь FreeBSD-д нэг хөтөч шиг харагдах 
 	болно. Бусад <acronym>RAID</acronym> түвшингүүдийг бас 
 	тохируулж болно.
       </para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>ATA RAID1 массивуудыг дахин бүтээх нь</title>
 
       <para>FreeBSD нь массив дахь гэмтсэн, ажиллагаагүй болсон дискийг шууд солих боломжийг 
 	олгодог. Энэ нь дахин ачаалахаасаа өмнө таныг ийм асуудлыг мэдэхийг шаарддаг.</para>
 
       <para>Та магадгүй доор дурдсантай адилыг <filename>/var/log/messages</filename> эсвэл 
 	&man.dmesg.8; гаралт дээр харж болох юм:</para>
 
       <programlisting>ad6 on monster1 suffered a hard error.
 ad6: READ command timeout tag=0 serv=0 - resetting
 ad6: trying fallback to PIO mode
 ata3: resetting devices .. done
 ad6: hard error reading fsbn 1116119 of 0-7 (ad6 bn 1116119; cn 1107 tn 4 sn 11)\\
 status=59 error=40
 ar0: WARNING - mirror lost</programlisting>
 
       <para>&man.atacontrol.8; ашиглан дэлгэрэнгүй мэдээллийг шалгана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol list</userinput>
 ATA channel 0:
 	Master:      no device present
 	Slave:   acd0 &lt;HL-DT-ST CD-ROM GCR-8520B/1.00&gt; ATA/ATAPI rev 0
 
 ATA channel 1:
 	Master:      no device present
 	Slave:       no device present
 
 ATA channel 2:
 	Master:  ad4 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 	Slave:       no device present
 
 ATA channel 3:
 	Master:  ad6 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 	Slave:       no device present
 
 &prompt.root; <userinput>atacontrol status ar0</userinput>
 ar0: ATA RAID1 subdisks: ad4 ad6 status: DEGRADED</screen>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Та дискийг аюулгүйгээр салган авахын тулд эхлээд ata сувгийг 
 		ажиллахгүй байгаа дисктэй цуг салгана:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol detach ata3</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дискийг сольно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>ata сувгийг дахин залгана:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol attach ata3</userinput>
 Master:  ad6 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 Slave:   no device present</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Шинэ дискийг массивт нөөц маягаар нэмнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol addspare ar0 ad6</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Массивыг дахин бүтээнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol rebuild ar0</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дараах тушаалыг ашиглаж үйл явцыг шалгаж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dmesg | tail -10</userinput>
 [output removed]
 ad6: removed from configuration
 ad6: deleted from ar0 disk1
 ad6: inserted into ar0 disk1 as spare
 
 &prompt.root; <userinput>atacontrol status ar0</userinput>
 ar0: ATA RAID1 subdisks: ad4 ad6 status: REBUILDING 0% completed</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Энэ үйлдэл хийгдэж дуустал хүлээх хэрэгтэй.</para>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="usb-disks">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Jul 2004 -->
     </sect1info>
 
     <title>USB хадгалалтын төхөөрөмжүүд</title>
     <indexterm>
       <primary>USB</primary>
       <secondary>дискнүүд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Одоо үед маш олон гадаад хадгалалтын шийдлүүд байгаа бөгөөд 
 	Universal Serial Bus (USB): хатуу хөтчүүд, USB хуруун хөтчүүд, 
 	CD-R шарагчид зэргийг ашигладаг. &os; нь эдгээр төхөөрөмжүүдийн 
 	дэмжлэгийг хангадаг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>USB бөөн хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн драйвер &man.umass.4; нь 
 	USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн дэмжлэгийг хангадаг. Хэрэв та 
 	<filename>GENERIC</filename> цөм ашиглавал өөрийн тохиргоондоо юу 
 	ч өөрчлөх шаардлагагүй. Хэрэв та өөрчлөн тохируулсан цөм ашиглах бол 
 	таны цөмийн тохиргооны файлд дараах мөрүүд байгаа эсэхийг 
 	шалгаарай:</para>
 
       <programlisting>device scbus
 device da
 device pass
 device uhci
 device ohci
 device ehci
 device usb
 device umass</programlisting>
 
       <para>&man.umass.4; драйвер нь USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдэд хандахын 
 	тулд SCSI дэд системийг хэрэглэдэг бөгөөд таны USB төхөөрөмж системд 
 	SCSI төхөөрөмж маягаар харагдах болно. Таны эх хавтан дээрх USB бичил 
 	схемээс хамаарч USB 1.X-ийн дэмжлэгийн хувьд танд зөвхөн <literal>device
 	uhci</literal> эсвэл <literal>device ohci</literal> хоёрын аль нэг 
 	хэрэгтэй болно, гэхдээ хоёуланг нь цөмийн тохиргоондоо байлгах нь гэмгүй юм. 
 	USB 2.0 хянагчуудад зориулсан дэмжлэгийг &man.ehci.4; драйвер 
 	(<literal>device ehci</literal> мөр) хангадаг. 
 	Хэрэв та ямар нэг мөр нэмсэн бол шинэ цөмөө эмхэтгэж суулгахаа битгий 
 	мартаарай.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв таны USB төхөөрөмж чинь CD-R эсвэл DVD шарагч бол 
 	SCSI CD-ROM драйвер &man.cd.4;-г цөмд дараах мөрийн тусламжтай 
 	нэмэх ёстой:</para>
 
 	<programlisting>device cd</programlisting>
 
 	<para>Шарагч нь SCSI хөтөч гэж харагддаг учир &man.atapicam.4; 
 	драйверийг цөмийн тохиргоонд ашиглах ёсгүй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоог тест хийх нь</title>
 
       <para>Тохиргоог тест хийхэд бэлэн боллоо: өөрийн USB төхөөрөмжийг залгахад 
 	системийн мэдэгдлийн буферт (&man.dmesg.8;) хөтөч нь иймэрхүү 
 	харагдах ёстой:</para>
 
       <screen>umass0: USB Solid state disk, rev 1.10/1.00, addr 2
 GEOM: create disk da0 dp=0xc2d74850
 da0 at umass-sim0 bus 0 target 0 lun 0
 da0: &lt;Generic Traveling Disk 1.11&gt; Removable Direct Access SCSI-2 device
 da0: 1.000MB/s transfers
 da0: 126MB (258048 512 byte sectors: 64H 32S/T 126C)</screen>
 
       <para>Мэдээж хэрэг үйлдвэрлэгч, төхөөрөмжийн цэг (<devicename>da0</devicename>) 
 	болон бусад зүйлс таны тохиргооноос хамаараад өөр байж болно.</para>
 
       <para>USB төхөөрөмж нь SCSI төхөөрөмж гэж харагддаг болохоор 
 	<command>camcontrol</command> тушаалыг ашиглаж системд холбогдсон 
 	USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг харуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
 &lt;Generic Traveling Disk 1.11&gt;      at scbus0 target 0 lun 0 (da0,pass0)</screen>
 
       <para>Хэрэв хөтөч нь файлын системтэй ирвэл та түүнийг холбож чадна. 
 	<xref linkend="disks-adding"> хэсэг нь хэрэв шаардлагатай бол 
 	USB хөтчийг хэлбэршүүлж түүн дээр хуваалт үүсгэхэд танд туслах 
 	болно.</para>
 
       <warning>
         <para>Дурын төхөөрөмжийг итгэлгүй хэрэглэгчдэд холбох боломжийг 
 	  олгох нь өөрөөр хэлбэл <literal>vfs.usermount</literal>-ийг доор 
 	  тайлбарласнаар идэвхжүүлэх нь аюулгүй байдлын үүднээс авч үзвэл 
 	  аюултай юм. &os; дээрх ихэнх файлын систем нь хортой төхөөрөмжийн 
 	  эсрэг хамгаалалтгүй байдаг.</para>
       </warning>
 
       <para>Энэ төхөөрөмжийг энгийн хэрэглэгч холбож чаддагаар болгохын тулд 
 	тодорхой алхмуудыг хийх хэрэгтэй. Эхлээд USB хадгалалтын төхөөрөмж 
 	холбогдсон үед үүссэн төхөөрөмжүүдэд хэрэглэгч хандаж болохоор байх 
 	хэрэгтэй. Үүний шийдэл нь эдгээр төхөөрөмжүүдийн бүх хэрэглэгчдийг 
 	<groupname>operator</groupname> бүлгийн гишүүн болгох явдал 
 	юм. Үүнийг &man.pw.8;-ээр хийнэ. Хоёрдугаарт төхөөрөмжүүд нь 
 	үүсэх үед <groupname>operator</groupname> бүлэг тэдгээрийг 
 	уншиж бичиж чадаж байх ёстой. Тохирох мөрүүдийг 
 	<filename>/etc/devfs.rules</filename> файлд 
 	нэмснээр үүнийг хийж болно:</para>
 
       <programlisting>[localrules=5]
 add path 'da*' mode 0660 group operator</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв системд SCSI дискнүүд байгаа бол үүнийг арай өөрөөр хийх 
 	ёстой. Өөрөөр хэлбэл хэрэв систем нь аль хэдийн <devicename>da0</devicename>-ээс
 	  <devicename>da2</devicename> хүртэлх холбогдсон дискнүүдийг 
 	агуулж байвал хоёр дахь мөрийг дараах маягаар солих хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>add path 'da[3-9]*' mode 0660 group operator</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь байгаа дискнүүдийг <groupname>operator</groupname> 
 	бүлэгт хамааруулахгүй болгоно.</para>
       </note>
 
        <para>Та бас өөрийн &man.devfs.rules.5; дүрмийн олонлогийг 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд идэвхжүүлэх 
 		хэрэгтэй:</para>
 	 
        <programlisting>devfs_system_ruleset="localrules"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь цөм нь ердийн хэрэглэгчдэд файлын системийг холбох боломжтойгоор 
 	тохируулагдах ёстой. Хамгийн хялбар арга бол <filename>/etc/sysctl.conf</filename>-д
 	мөр нэмэх явдал юм:</para>
 
       <programlisting>vfs.usermount=1</programlisting>
 
       <para>Дараагийн дахин ачаалалтын дараа энэ нь идэвхжихийг санаарай. 
 	Өөрөөр энэ хувьсагчийг тохируулахын тулд &man.sysctl.8;-г ашиглаж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>Төгсгөлийн алхам нь файлын систем холбогдох санг үүсгэх явдал юм. 
 	Энэ санг файлын системийг холбох хэрэглэгч эзэмшсэн байх хэрэгтэй. 
 	Үүнийг хийх нэг арга нь <username>root</username>-ийн хувьд 
 	тэр хэрэглэгчийн эзэмшсэн дэд санг 
 	<filename>/mnt/<replaceable>username</replaceable></filename> 
 	(<replaceable>username</replaceable>-г тухайн хэрэглэгчийнхээ нэвтрэх 
 	нэрээр болон <replaceable>usergroup</replaceable>-г хэрэглэгчийнхээ үндсэн  
 	бүлгийн нэрээр солиорой) гэж үүсгэх явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>chown <replaceable>username</replaceable>:<replaceable>usergroup</replaceable> /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>USB хуруун хөтөч залгагдаж  <filename>/dev/da0s1</filename> төхөөрөмж 
 	гарч иржээ гэж бодъё. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь ихэвчлэн FAT файлын системээр 
 	хэлбэршүүлэгдсэн ирдэг бөгөөд эдгээрийг иймэрхүү маягаар холбож 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>mount -t msdosfs -m=644 -M=755 /dev/da0s1 /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та төхөөрөмжийг залгаснаа салгавал (дискийг урьдаар салгах ёстой)
 	та системийн мэдэгдлийн буфераас доор дурдсантай төстэй мэдэгдлийг 
 	харах ёстой:</para>
 
       <screen>umass0: at uhub0 port 1 (addr 2) disconnected
 (da0:umass-sim0:0:0:0): lost device
 (da0:umass-sim0:0:0:0): removing device entry
 GEOM: destroy disk da0 dp=0xc2d74850
 umass0: detached</screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэмэлт унших материалууд</title>
 
       <para><link linkend="disks-adding">Диск нэмэх</link> болон 
 	<link linkend="mount-unmount">Файлын системүүдийг холбох болон салгах</link> 
 	хэсгүүдээс гадна төрөл бүрийн гарын авлагын хуудаснуудыг унших нь хэрэгтэй 
 	байж болох юм: &os;&nbsp; 8.X-ийн хувьд &man.umass.4;, &man.camcontrol.8;, болон &man.usbconfig.8;
 	эсвэл &os;-ийн өмнөх хувилбаруудын хувьд &man.usbdevs.8; байна.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="creating-cds">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Майк</firstname>
 	  <surname>Мэйэр</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <!-- mwm@mired.org -->
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Apr 2001 -->
     </sect1info>
 
     <title>Оптик зөөвөрлөгчийг (CD-үүд) үүсгэж ашиглах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>CDROM-ууд</primary>
       <secondary>үүсгэх нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>CD-үүд нь тэдгээрийг ердийн дискнүүдээс ялгах хэд хэдэн боломжуудтай 
 	байдаг. Эхлээд хэрэглэгч CD дээр бичих боломжгүй байсан. Тэдгээр нь 
 	замуудын хооронд толгойг шилжүүлэхдээ сааталгүйгээр үргэлжлэн уншдагаар 
 	хийгджээ. Тэр үед байсан адил хэмжээтэй зөөвөрлөгчийг зөөхөөс тэдгээрийг 
 	систем хооронд зөөх нь хамаагүй хялбар байдаг.</para>
 
       <para>CD-үүд нь замтай байдаг боловч энэ нь дискний физик хэсэг биш харин 
 	үргэлжлэн уншигдах өгөгдлийн хэсгийг хэлдэг. FreeBSD дээр CD үүсгэхдээ 
 	CD дээр замууд үүсгэх өгөгдлийн файлуудыг бэлдэж дараа нь замуудыг CD 
 	уруу бичнэ.</para>
 
       <indexterm><primary>ISO 9660</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>ISO 9660</secondary>
       </indexterm>
       <para>ISO 9660 файлын систем нь эдгээр ялгаануудтай ажиллахаар хийгдсэн. 
 	Энэ нь тэр үед нийтлэг байсан файлын системийн хязгааруудыг харамсалтай нь 
 	кодчилдог. Азаар энэ нь зөв бичигдсэн CD-үүдэд тэдгээр хязгааруудыг давж гарахыг 
 	зөвшөөрөх өргөтгөлөөр хангадаг бөгөөд тэдгээр өргөтгөлүүдийг дэмждэггүй системүүдтэй 
 	ажиллаж чадсан хэвээр байдаг.</para>
 
       <indexterm>
         <primary><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename></primary>
       </indexterm>
       <para><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	портод ISO 9660 файлын системийг агуулах өгөгдлийн файлыг үүсгэдэг програм 
 	&man.mkisofs.8; байдаг. Энэ нь төрөл бүрийн өргөтгөлүүдийг дэмждэг 
 	тохируулгуудтай бөгөөд доор тайлбарлагдсан болно.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>CD шарагч</primary>
         <secondary>ATAPI</secondary>
       </indexterm>
       <para>CD шарахдаа ямар хэрэгслийг ашиглах нь таны CD шарагч ATAPI юу аль эсвэл өөр үү 
 	гэдгээс шалтгаална. ATAPI CD шарагчид нь үндсэн системийн <command><link
 	linkend="burncd">burncd</link></command> програмыг ашигладаг. 
 	SCSI болон USB CD шарагчид нь <filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	портын <command><link linkend="cdrecord">cdrecord</link></command>-г 
 	ашиглах ёстой. Мөн ATAPI тоног төхөөрөмж дээр SCSI хөтчүүдийн хувьд 
 	<link linkend="atapicam">ATAPI/CAM модул</link> ашиглан 
 	<command><link linkend="cdrecord">cdrecord</link></command>-г 
 	хэрэглэх боломжтой байдаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та график хэрэглэгчийн интерфэйстэй CD шарагч програм хангамжийг 
 	хүсэж байгаа бол <application>X-CD-Roast</application> эсвэл 
 	<application>K3b</application>-г үзээрэй. Эдгээр хэрэгслүүд нь 
 	багц хэлбэрээр эсвэл <filename
 	role="package">sysutils/xcdroast</filename> болон <filename
 	role="package">sysutils/k3b</filename> портуудад байдаг. 
 	<application>X-CD-Roast</application> болон
 	<application>K3b</application> нь ATAPI тоног төхөөрөмж дээр 
 	<link linkend="atapicam">ATAPI/CAM модул</link>ийг шаарддаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mkisofs">
       <title>mkisofs</title>
 
       <para><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> портын 
 	хэсэг &man.mkisofs.8; програм нь &unix;-ийн файлын системийн нэрийн талбар 
 	дахь сангийн модны дүрс болох ISO 9660 файлын системийг үүсгэдэг.
 	Хамгийн хялбар хэрэглээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkisofs -o <replaceable>imagefile.iso</replaceable> <replaceable>/path/to/tree</replaceable></userinput></screen>
 
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>ISO 9660</secondary>
       </indexterm>
       <para>Энэ тушаал нь <replaceable>/path/to/tree</replaceable> дахь 
 	модны хуулбар ISO 9660 файлын системийг агуулах 
 	<replaceable>imagefile.iso</replaceable> файлыг үүсгэх болно. 
 	Энэ процессод файлын нэрсийг ISO 9660 файлын системийн стандартын 
 	хязгаарлалтуудад багтах нэрсэд тааруулах бөгөөд ISO файлын системүүдэд 
 	байдаггүй нэрс бүхий файлуудыг оруулахгүй байх болно.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>HFS</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>Joliet</secondary>
       </indexterm>
       <para>Тэдгээр хязгаарлалтуудыг давж гарах хэд хэдэн тохируулгууд байдаг. 
 	Ялангуяа <option>-R</option> тохируулга &unix; системүүдэд 
 	нийтлэг байдаг Rock Ridge өргөтгөлүүдийг идэвхжүүлдэг, <option>-J</option> 
 	нь Microsoft системүүдэд хэрэглэгддэг Joilet өргөтгөлүүдийг идэвхжүүлдэг 
 	бөгөөд <option>-hfs</option> нь &macos;-д хэрэглэгддэг HFS файлын 
 	системүүдийг үүсгэхэд ашиглагддаг.</para>
 
       <para>Зөвхөн FreeBSD системүүдэд ашиглагдах CD-үүдийн хувьд <option>-U</option> 
 	тохируулга бүх файлын нэрийн хязгаарлалтуудыг хаахад ашиглагдаж болно. 
 	<option>-R</option> тохируулгатай хэрэглэгдэх үед энэ нь таны эхэлсэн 
 	FreeBSD-ийн модтой ижил файлын системийн дүрсийг үүсгэдэг, гэхдээ энэ нь 
 	ISO 9660 стандартыг хэд хэдэн замаар зөрчиж болох юм.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>ачаалагддаг үүсгэх</secondary>
       </indexterm>
       <para>Ердийн хэрэглээний сүүлийн тохируулга нь <option>-b</option> юм. 
 	Энэ нь ачаалагдах <quote>El Torito</quote> CD-г үүсгэхэд хэрэглэгдэх 
 	ачаалагдах дүрсний байрлалыг заахад ашиглагддаг. Энэ тохируулга нь 
 	CD уруу бичигдэх модны дээд хэсгийн ачаалагдах дүрс хүрэх замыг заах 
 	нэмэлт өгөгдлийг авдаг. Анхдагчаар &man.mkisofs.8; нь 
 	<quote>floppy disk emulation буюу уян дискний эмуляц</quote> гэж 
 	нэрлэгддэг горимд ISO дүрсийг  үүсгэдэг бөгөөд ачаалагдах дүрсийг яг 
 	1200, 1440, эсвэл 2880&nbsp;KB хэмжээтэй байна гэж тооцдог. 
 	FreeBSD түгээлтийн дискнүүдэд хэрэглэгддэг ачаалагч дуудагч зэрэг зарим 
 	ачаалагч дуудагчид нь эмуляц горимыг ашигладаггүй; энэ тохиолдолд 
 	<option>-no-emul-boot</option> тохируулгыг ашиглах шаардлагатай. 
 	Тэгэхээр хэрэв <filename>/tmp/myboot</filename> нь ачаалагдах 
 	FreeBSD системийг <filename>/tmp/myboot/boot/cdboot</filename> 
 	дэх ачаалагдах дүрстэй цуг агуулж байвал та ISO 9660 файлын системийн 
 	дүрсийг  <filename>/tmp/bootable.iso</filename>-д иймэрхүү 
 	маягаар үүсгэж болох юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkisofs -R -no-emul-boot -b boot/cdboot -o /tmp/bootable.iso /tmp/myboot</userinput></screen>
 
       <para>Үүнийг хийснийхээ дараа хэрэв та цөмдөө <devicename>md</devicename>-г 
 	тохируулсан бол файлын системийг ингэж холбож болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /tmp/bootable.iso -u 0</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 /dev/md0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Энэ үед та <filename>/mnt</filename> болон 
 	<filename>/tmp/myboot</filename> нь ижил болохыг шалгаж болно.</para>
 
       <para>&man.mkisofs.8;-ийн ажиллагааг нарийн тааруулахын тулд та түүний 
 	бусад олон тохируулгуудыг ашиглаж болно. Ялангуяа ISO 9660-ийн байрлал 
 	болон Joilet ба HFS дискнүүдийн үүсгэлтэд өөрчлөлтүүд хийж болно. 
 	Дэлгэрэнгүйг &man.mkisofs.8;-ийн гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="burncd">
       <title>burncd</title>
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>шарах</secondary>
       </indexterm>
       <para>Хэрэв танд ATAPI CD шарагч байгаа бол та ISO дүрсийг CD уруу шарахдаа 
 	<command>burncd</command> тушаалыг ашиглаж болно. 
 	<command>burncd</command> нь үндсэн системийн хэсэг бөгөөд 
 	<filename>/usr/sbin/burncd</filename> гэж суулгагдсан байдаг. Энэ нь 
 	цөөн тохируулгуудтай болохоор хэрэглэхэд их хялбар байдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f <replaceable>cddevice</replaceable> data <replaceable>imagefile.iso</replaceable> fixate</userinput></screen>
 
       <para>Дээрх тушаал нь <replaceable>imagefile.iso</replaceable>-н 
 	хуулбарыг <replaceable>cddevice</replaceable> уруу шарах болно. 
 	Анхдагч төхөөрөмж нь <filename>/dev/acd0</filename> юм. 
 	Бичих хурд, шарсны дараа CD-г гаргах болон аудио өгөгдөл бичихийг заах 
 	тохируулгуудын талаар &man.burncd.8;-с үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cdrecord">
       <title>cdrecord</title>
 
       <para>Хэрэв танд ATAPI CD шарагч байхгүй бол та өөрийн CD-үүдийг шарахын 
 	тулд <command>cdrecord</command>-г ашиглах шаардлагатай. 
 	<command>cdrecord</command> нь үндсэн системд байдаггүй; та үүнийг 
 	<filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> дахь 
 	портоос эсвэл тохирох багцаас суулгах ёстой. Үндсэн системд хийгдсэн 
 	өөрчлөлт нь энэ програмын хоёртын хувилбарыг ажиллахгүй болгож, магадгүй 
 	<quote>асуудалд (coaster)</quote> хүргэж болох юм. 
 	Тийм болохоор та өөрийн системээ шинэчлэхдээ портоо бас шинэчлэх эсвэл хэрэв 
 	та <link linkend="stable">-STABLE салбарыг дагаж</link> байгаа бол 
 	портыг шинэ хувилбар гарахад нь шинэчлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <para><command>cdrecord</command> нь олон тохируулгатай байдаг боловч 
 	үндсэн хэрэглээ нь <command>burncd</command>-с бүр илүү хялбар байдаг. 
 	ISO 9660 дүрсийг шарахдаа:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdrecord dev=<replaceable>device</replaceable> <replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><command>cdrecord</command>-г хэрэглэхэд гардаг нэг заль нь 
 	<option>dev</option> тохируулгыг олох явдал юм. Зөв тохиргоог олохын 
 	тулд <command>cdrecord</command>-ийн <option>-scanbus</option> 
 	тугийг хэрэглэх хэрэгтэй бөгөөд энэ нь иймэрхүү үр дүнд хүргэж болох юм:</para>
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>шарах</secondary>
       </indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdrecord -scanbus</userinput>
 Cdrecord-Clone 2.01 (i386-unknown-freebsd7.0) Copyright (C) 1995-2004 J&ouml;rg Schilling
 Using libscg version 'schily-0.1'
 scsibus0:
         0,0,0     0) 'SEAGATE ' 'ST39236LW       ' '0004' Disk
         0,1,0     1) 'SEAGATE ' 'ST39173W        ' '5958' Disk
         0,2,0     2) *
         0,3,0     3) 'iomega  ' 'jaz 1GB         ' 'J.86' Removable Disk
         0,4,0     4) 'NEC     ' 'CD-ROM DRIVE:466' '1.26' Removable CD-ROM
         0,5,0     5) *
         0,6,0     6) *
         0,7,0     7) *
 scsibus1:
         1,0,0   100) *
         1,1,0   101) *
         1,2,0   102) *
         1,3,0   103) *
         1,4,0   104) *
         1,5,0   105) 'YAMAHA  ' 'CRW4260         ' '1.0q' Removable CD-ROM
         1,6,0   106) 'ARTEC   ' 'AM12S           ' '1.06' Scanner
         1,7,0   107) *</screen>
 
       <para>Энэ нь жагсаалтан дахь төхөөрөмжүүдийн хувьд тохирох <option>dev</option> утгыг 
 	жагсаадаг. Өөрийн CD шарагчийг олохын тулд <option>dev</option> тохируулгын 
 	утгад гурван дугаарыг таслалаар тусгаарлан хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд CRW төхөөрөмж 
 	нь 1,5,0, байх бөгөөд тохирох оролт нь <option>dev=1,5,0</option> болно. 
 	Энэ утгыг заах амархан аргууд байдаг; дэлгэрэнгүйг &man.cdrecord.1;-с үзнэ үү. 
 	Мөн тэндээс аудио замуудыг бичих, хурдыг хянах болон бусад зүйлүүдийн тухай 
 	мэдээллийг үзэж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="duplicating-audiocds">
       <title>Аудио CD-үүдийг хувилах</title>
 
       <para>Та аудио өгөгдлийг CD-ээс файлуудын цуваа болгон задалж дараа нь эдгээр 
 	файлуудыг хоосон CD дээр бичин аудио CD-г хувилж болно. Энэ процесс нь ATAPI болон 
 	SCSI хөтчүүдийн хувьд нэлээн өөр байдаг.</para>
 
       <procedure>
 	<title>SCSI хөтчүүд</title>
 
 	<step>
 	  <para>Аудиог <command>cdda2wav</command> ашиглан задлана.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cdda2wav -vall -D2,0 -B -Owav</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><command>cdrecord</command> ашиглан <filename>.wav</filename> 
 		файлуудыг бичнэ.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cdrecord -v dev=<replaceable>2,0</replaceable> -dao -useinfo  *.wav</userinput></screen>
 
 	  <para><xref linkend="cdrecord"> хэсэгт тайлбарласны дагуу 
 		<replaceable>2,0</replaceable> гэж зөв заагдсан эсэхийг 
 		шалгаарай.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <procedure>
 	<title>ATAPI хөтчүүд</title>
 
         <note>
           <para><link
             linkend="atapicam">ATAPI/CAM модулийн</link> тусламжтай
 	    <command>cdda2wav</command> тушаал ATAPI хөтчүүд дээр 
 	    ашиглагдаж болно. Энэ хэрэгсэл нь доор санал болгож 
 	    байгаа аргыг бодвол ихэнх хэрэглэгчдийн хувьд 
 	    ихэвчлэн илүүтэй сонголт байдаг (доргио засварлалт, 
 	    төгсгөгчийн асуудал гэх мэт).</para>
         </note>
 
 	<step>
 	  <para>ATAPI CD драйвер нь зам бүрийг 
 		<filename>/dev/acd<replaceable>d</replaceable>t<replaceable>nn</replaceable></filename> 
 		маягаар болгодог бөгөөд <replaceable>d</replaceable> нь хөтчийн 
 		дугаар ба <replaceable>nn</replaceable> нь шаардлагатай бол урдаа 0 тавьж 
 		хоёр оронтой тоогоор бичигдсэн замын дугаар юм. Тэгэхээр эхний диск дээрх 
 		эхний зам нь <filename>/dev/acd0t01</filename>, хоёр дахь нь 
 		<filename>/dev/acd0t02</filename>, гурав дахь нь 
 		<filename>/dev/acd0t03</filename> гэх мэтчилэн байна.</para>
 
 	  <para>Тохирох файлууд <filename>/dev</filename> санд байгаа эсэхийг 
 		шалгаарай. Хэрэв оруулгууд байхгүй байгаа бол зөөвөрлөгчийг 
 		дахин үзэхээр системийг хүчлэх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0 of=/dev/null count=1</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Зам бүрийг &man.dd.1; ашиглан задална. Файлуудыг задлахдаа 
 		та тусгай блокийн хэмжээг бас ашиглах ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0t01 of=track1.cdr bs=2352</userinput>
 &prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0t02 of=track2.cdr bs=2352</userinput>
 ...
 </screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Задалсан файлуудаа диск уруу <command>burncd</command> ашиглан 
 		шарна. Та эдгээрийг аудио файл гэж зааж өгөх хэрэгтэй бөгөөд 
 		<command>burncd</command> нь дуусахдаа дискийг бэхжүүлэх 
 		ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f <replaceable>/dev/acd0</replaceable> audio track1.cdr track2.cdr <replaceable>...</replaceable> fixate</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="imaging-cd">
       <title>Өгөгдлийн CD-үүдийг хувилах</title>
 
       <para>Та өгөгдлийн CD-г &man.mkisofs.8;-р үүсгэсэн дүрс файлтай 
 	ажиллагааны хувьд адилхан дүрс файл уруу хуулж болох бөгөөд та үүнийг 
 	ямар ч өгөгдлийн CD хувилахад ашиглаж болно. Энд өгөгдсөн жишээ нь 
 	таны CDROM төхөөрөмжийг <devicename>acd0</devicename> гэж 
 	үзэх болно. Өөрийн зөв CDROM төхөөрөмжөөр солиорой.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0 of=file.iso bs=2048</userinput></screen>
 
       <para>Одоо та нэгэнт дүрстэй болсон болохоор үүнийг CD уруу дээр тайлбарласны 
 	дагуу шарж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mounting-cd">
       <title>Өгөгдлийн CD-үүдийг ашиглах</title>
 
       <para>Одоо та стандарт өгөгдлийн CDROM үүсгэсэн болохоор түүнийг 
 	холбож түүн дээрх өгөгдлийг уншихыг хүсэх байх. Анхдагчаар 
 	&man.mount.8; нь файлын системийг <literal>ufs</literal> 
 	төрлийнх гэж үздэг. Хэрэв та доорх шиг оролдвол:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para><errorname>Incorrect super block</errorname> гэж 
 	гомдоллохыг та харах бөгөөд холболт хийгдэхгүй байх болно. CDROM нь 
 	<literal>UFS</literal> файлын систем биш, тэгэхээр ингэж 
 	холбохыг оролдох нь амжилтгүй болох болно. Та &man.mount.8;-д 
 	файлын системийн төрөл нь <literal>ISO9660</literal> гэж 
 	зааж өгөхөд л бүгд ажиллах болно. Та <option>-t cd9660</option> 
 	тохируулгыг &man.mount.8;-д өгч үүнийг хийнэ. Жишээ нь хэрэв та 
 	CDROM төхөөрөмж <filename>/dev/cd0</filename>-г 
 	<filename>/mnt</filename>-д холбохыг хүсвэл дараах тушаалыг 
 	ажиллуулах болно:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Таны төхөөрөмжийн нэр (энэ жишээн дээр <filename>/dev/cd0</filename>) 
 	таны CDROM ямар интерфэйс ашиглаж байгаагаас хамааран өөр байж болох юм.  
 	Мөн <option>-t cd9660</option> тохируулга нь ердөө л 
 	&man.mount.cd9660.8;-г ажиллуулдаг. Дээрх жишээг ингэж богиносгож 
 	болно:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mount_cd9660 /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Та ерөнхийдөө энэ аргаар ямар ч үйлдвэрлэгчийн өгөгдлийн CDROM-уудыг 
 	ашиглаж болно. Гэхдээ зарим нэг ISO 9660 өргөтгөлүүдтэй дискнүүд хачин ажиллаж 
 	болох юм. Жишээ нь Joilet дискнүүд нь бүх файлын нэрсийг хоёр байт Юникод 
 	тэмдэгтээр хадгалдаг. FreeBSD цөм нь Юникодоор ярьдаггүй, гэхдээ 
 	&os;-ийн CD9660 драйвер Юникод тэмдэгтүүдийг шууд хувиргаж чаддаг. 
 	Хэрэв зарим нэг Англи бус тэмдэгтүүд асуултын тэмдэг хэлбэрээр харагдвал 
 	та ашиглаж байгаа локал тэмдэгтийн олонлогоо <option>-C</option> 
 	тохируулгаар зааж өгөх хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.mount.cd9660.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 	
       <note>
 	<para>Энэ тэмдэгтийн хувиргалтыг <option>-C</option> тохируулгын 
 	тусламжтай хийхийн тулд цөм <filename>cd9660_iconv.ko</filename> 
 	модулийг дуудсан байхыг шаардах болно. Энэ мөрийг 
 	<filename>loader.conf</filename> файлд нэмж үүнийг:</para>
 
 	<programlisting>cd9660_iconv_load="YES"</programlisting>
 
 	<para>гэж хийн машиныг дахин ачаалах буюу эсвэл модулийг &man.kldload.8;-н 
 	тусламжтай дуудан хийж болох юм.</para>
       </note>
 
       <para>Хааяа таныг CDROM-г холбохыг оролдох үед <errorname>Device not
 	configured</errorname> гэсэн алдаа гарч болох юм. Энэ нь ихэнхдээ 
 	CDROM хөтөч нь төхөөрөмжид диск байхгүй эсвэл хөтөч нь шугаманд (bus) 
 	харагдахгүй байна гэж үзэж байна гэсэн үг юм. CDROM хөтөч нь  
 	хоёр секундын дотор үүнийг мэддэг болохоор тэвчээртэй байгаарай.</para>
 
       <para>Шугамын дахин тогтоолтод хариу өгөх хангалттай хугацаа байхгүйн улмаас 
 	заримдаа SCSI CDROM-ийг олохгүй байж болох юм. Хэрэв та SCSI CDROM-той 
 	бол та дараах тохируулгыг цөмийн тохиргоондоо нэмж 
 	<link linkend="kernelconfig-building">өөрийн цөмийг дахин бүтээнэ үү</link>.</para>
 
       <programlisting>options SCSI_DELAY=15000</programlisting>
 
       <para>Энэ нь таны SCSI шугамд ачаалах үедээ 15 секунд түр саатахыг хэлж өгөх бөгөөд 
 	ингэснээр шугамын дахин тогтоолтод таны CDROM хөтчөөр хариу өгүүлэхийн тулд 
 	бүх байж болох боломжийг түүнд өгч байна гэсэн үг юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="rawdata-cd">
       <title>Түүхий өгөгдлийн CD-үүдийг шарах</title>
 
       <para>Та ISO 9660 файлын системийг үүсгэлгүйгээр файлыг CD уруу шууд 
 	шарахаар сонгож болно. Зарим хүмүүс үүнийг нөөцлөх зорилгоор хийдэг. 
 	Энэ нь стандарт CD-г шарахаас илүү хурдан ажилладаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f /dev/acd1 -s 12 data archive.tar.gz fixate</userinput></screen>
 
       <para>Тийм CD-д шарагдсан өгөгдлийг авахын тулд та түүхий төхөөрөмжийн 
 		цэгээс өгөгдлийг унших ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar xzvf /dev/acd1</userinput></screen>
 
       <para>Та энэ дискийг ердийн CDROM-ийг холбодог шиг холбож чадахгүй. 
 	Ийм CDROM нь FreeBSD-ээс өөр ямар ч үйлдлийн систем дээр уншигдахгүй. 
 	Хэрэв та CD-гээ холбохыг эсвэл өөр үйлдлийн системтэй өгөгдлөө 
 	хуваалцах хүсэлтэй байгаа бол дээр тайлбарласны дагуу &man.mkisofs.8;-г 
 	ашиглах ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="atapicam">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Марк</firstname>
 	    <surname>Фонвил</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <indexterm>
 	<primary>CD шарагч</primary>
 	<secondary>ATAPI/CAM драйвер</secondary>
       </indexterm>
       <title>ATAPI/CAM драйверийг ашиглах</title>
 
       <para>Энэ драйвер нь ATAPI төхөөрөмжүүдэд (CD-ROM, CD-RW, DVD
 	хөтчүүд гэх мэт...) SCSI дэд системээр хандах боломжийг олгох 
 	бөгөөд ингэснээр <filename role="package">sysutils/cdrdao</filename> 
 	эсвэл &man.cdrecord.1; зэрэг програмуудыг ашиглах боломжийг 
 	олгодог.</para>
 
       <para>Энэ драйверыг ашиглахын тулд та дараах мөрийг 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файл уруу нэмэх хэрэгтэй 
 	болно:</para>
 
       <programlisting>atapicam_load="YES"</programlisting>
 
       <para>тэгээд өөрийн машинаа дахин ачаална.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та өөрийн цөмдөө &man.atapicam.4; дэмжлэгийг статикаар 
 	эмхэтгэхийг хүсвэл энэ мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа 
 	нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device atapicam</programlisting>
 
       <para>Мөн та өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа дараах мөрүүдийг бас нэмэх 
 	хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device ata
 device scbus
 device cd
 device pass</programlisting>
 
 	<para>Эдгээр нь аль хэдийн байж байх ёстой. Дараа нь дахин бүтээгээд 
 	өөрийн цөмийг суулгаж машинаа дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>
       </note>
 
       <para>Ачаалах процессийн үед таны шарагч иймэрхүү маягаар гарч 
 	ирэх ёстой:</para>
 
       <screen>acd0: CD-RW &lt;MATSHITA CD-RW/DVD-ROM UJDA740&gt; at ata1-master PIO4
 cd0 at ata1 bus 0 target 0 lun 0
 cd0: &lt;MATSHITA CDRW/DVD UJDA740 1.00&gt; Removable CD-ROM SCSI-0 device
 cd0: 16.000MB/s transfers
 cd0: Attempt to query device size failed: NOT READY, Medium not present - tray closed</screen>
 
       <para>Одоо хөтчид <filename>/dev/cd0</filename> төхөрөөмжийн нэрийг 
 	ашиглан хандаж болох бөгөөд жишээ нь CD-ROM-г <filename>/mnt</filename>-д холбохдоо 
 	дараах тушаалыг бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 <replaceable>/dev/cd0</replaceable> /mnt</userinput></screen>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгчээр дараах тушаалыг ажиллуулж 
 	та шарагчийн SCSI хаягийг авч  болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
 &lt;MATSHITA CDRW/DVD UJDA740 1.00&gt;   at scbus1 target 0 lun 0 (pass0,cd0)</screen>
 
       <para>Тэгэхээр <literal>1,0,0</literal> нь &man.cdrecord.1; 
 	болон бусад SCSI програмтай ашиглах SCSI хаяг болох юм.</para>
 
       <para>ATAPI/CAM болон SCSI системийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.atapicam.4; болон &man.cam.4; гарын авлагын хуудаснуудаас 
 	лавлана уу.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="creating-dvds">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Энди</firstname>
 	  <surname>Поляков</surname>
 	  <contrib>Зарим зүйл оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Feb 2004 -->
     </sect1info>
 
     <title>Оптик зөөвөрлөгчийг (DVD-үүд) үүсгэж ашиглах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>шарах нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>CD-тэй харьцуулахад DVD нь оптик зөөвөрлөгч хадгалалтын технологийн 
 	дараачийн үе юм. DVD нь ямар ч CD-ээс илүү өгөгдлийг агуулдаг бөгөөд 
 	одоогийн видео хэвлэлтийн стандарт болжээ.</para>
 
       <para>Бичигддэг DVD гэж бидний нэрлэдэг DVD-үүдийн физик 5 бичигддэг 
 	хэлбэршүүлэлтийг тодорхойлж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>DVD-R: Энэ нь бичигддэг DVD-ий анхны хэлбэршүүлэлт  юм. 
 		DVD-R стандарт нь <ulink
 	    url="http://www.dvdforum.com/forum.shtml">DVD хэлэлцүүлгээр</ulink> 
 		тодорхойлогдсон бөгөөд энэ нь зөвхөн нэг удаа 
 		бичих хэлбэршүүлэлт юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD-RW: Энэ нь DVD-R стандартын дахин бичигдэх хувилбар юм. 
 		DVD-RW нь ойролцоогоор 1000 удаа бичигдэх боломжтой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD-RAM: Энэ нь DVD хэлэлцүүлгийн дэмждэг бас дахин бичигддэг 
 		хэлбэршүүлэлт юм. DVD-RAM нь зөөгдөж болох хатуу хөтөч маягаар 
 		харагддаг. Гэхдээ энэ зөөвөрлөгч нь ихэнх DVD-ROM хөтчүүд болон 
 		DVD-Видео тоглуулагчуудтай нийцтэй биш байдаг; цөөн DVD бичигчид 
 		DVD-RAM хэлбэршүүлэлтийг дэмждэг. DVD-RAM-ийн хэрэглээний талаар 
 		илүү дэлгэрэнгүйг <xref linkend="creating-dvd-ram">-с 
 		уншина уу.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD+RW: Энэ нь <ulink url="http://www.dvdrw.com/">DVD+RW
 	    	холбооноос</ulink> тодорхойлсон дахин бичигдэх хэлбэршүүлэлт юм. 
 		DVD+RW нь ойролцоогоор 1000 удаа бичигдэх боломжтой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD+R: Энэ хэлбэршүүлэлт нь DVD+RW хэлбэршүүлэлтийн нэг удаа бичих 
 		хувилбар юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Бичигддэг DVD-ий нэг давхарга нь 4,700,000,000&nbsp;байт буюу 
 	4.38&nbsp;GB эсвэл 4485&nbsp;MB (1 килобайт нь 1024 байт) 
 	хүртэлх мэдээлэл агуулж чадна.</para>
 
       <note>
 	<para>Физик зөөвөрлөгч болон програмыг ялгаж ойлгох ёстой. Жишээ нь 
 	DVD-Видео нь дурын бичигддэг DVD физик зөөвөрлөгч DVD-R, DVD+R, DVD-RW гэх зэрэг 
 	уруу бичигдэж болох тусгай байршлын зураглал юм. Зөөвөрлөгчийн төрлийг сонгохын өмнө 
 	шарагч болон DVD-Видео тоглуулагч (дан тоглуулагч эсвэл компьютер дээрх DVD-ROM хөтөч)
 	нь хэрэглэхээр төлөвлөж байгаа зөөвөрлөгчтэй нийцтэй эсэхийг шалгах хэрэгтэй.</para></note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>DVD бичлэг хийхэд &man.growisofs.1; програм ашиглагдана. 
 	Энэ тушаал нь <application>dvd+rw-tools</application> хэрэгслүүдийн (<filename
 	role="package">sysutils/dvd+rw-tools</filename>) нэг хэсэг 
 	юм. <application>dvd+rw-tools</application> нь DVD зөөвөрлөгчийн 
 	бүх төрлийг дэмждэг.</para>
 
       <para>Эдгээр хэрэгслүүд нь төхөөрөмжүүд уруу хандахын тулд SCSI дэд системийг 
 	ашигладаг, тиймээс таны цөмд <link linkend="atapicam">ATAPI/CAM
 	дэмжлэг</link> нэмэгдсэн байх ёстой. Хэрэв таны шарагч USB интерфэйс ашигладаг 
 	бол энэ нэмэлт нь хэрэггүй бөгөөд та USB төхөөрөмжүүдийн тохиргооны талаар илүү 
 	дэлгэрэнгүйг  <xref linkend="usb-disks">-с унших шаардлагатай.</para>
 
       <para>Та мөн ATAPI төхөөрөмжүүдийн хувьд DMA хандалтыг идэвхжүүлэх ёстой бөгөөд 
 	дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 	нэмж үүнийг  хийнэ:</para>
 
       <programlisting>hw.ata.atapi_dma="1"</programlisting>
 
       <para><application>dvd+rw-tools</application>-г ашиглахаасаа өмнө 
 	өөрийн DVD шарагчтай холбоотой мэдээллийг <ulink
 	url="http://fy.chalmers.se/~appro/linux/DVD+RW/hcn.html">dvd+rw-tools'
 	тоног төхөөрөмжийн нийцтэй байдал</ulink> хаягаас лавлах хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та график хэрэглэгчийн интерфэйсийг хүсэж байвал 
 	&man.growisofs.1; болон бусад олон шарагч хэрэгслүүдийг 
 	хэрэглэгчид ашиглахад амар интерфэйсээр хангадаг 
 	<application>K3b</application> (<filename
 	  role="package">sysutils/k3b</filename>) програмыг 
 	үзэх хэрэгтэй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өгөгдлийн DVD-үүдийг шарах нь</title>
 
       <para>&man.growisofs.1; тушаал нь <link
 	linkend="mkisofs">mkisofs</link>-ийн нүүр хэсэг юм, энэ нь 
 	шинэ файлын системийн байршлыг үүсгэхийн тулд &man.mkisofs.8;-г 
 	дуудах бөгөөд DVD дээр бичих үйлдлийг гүйцэтгэнэ. Энэ нь та шарах 
 	процессоос өмнө өгөгдлийн дүрсийг үүсгэх хэрэггүй гэсэн үг юм.</para>
 
       <para>DVD+R эсвэл DVD-R уруу өгөгдлийг <filename
 	class="directory">/path/to/data</filename> сангаас шарахдаа 
 	дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Файлын системийг үүсгэхдээ <option>-J -R</option> тохируулгуудыг 
 	&man.mkisofs.8;-д дамжуулдаг (энэ тохиолдолд Joilet болон Rock Ridge 
 	өргөтгөлүүдтэй ISO 9660 файлын систем). Дэлгэрэнгүйг &man.mkisofs.8; 
 	гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para><option>-Z</option> тохируулгыг ямар ч тохиолдолд  
 	(олон сессүүд эсвэл ганц сесс) эхний сессийг бичихдээ хэрэглэдэг. DVD төхөөрөмж 
 	<replaceable>/dev/cd0</replaceable>-г өөрийн тохиргооны дагуу өөрчлөх 
 	хэрэгтэй. <option>-dvd-compat</option> параметр дискийг хаах бөгөөд 
 	бичилтийг нэмэх нь боломжгүй болох юм. Энэ нь DVD-ROM хөтчүүдтэй 
 	зөөвөрлөгчийн нийцтэй байдлыг илүүтэй хангах юм.</para>
 
       <para>Мөн урьдчилан урласан дүрсийг шарах бас боломжтой, жишээ нь 
 	<replaceable>imagefile.iso</replaceable> дүрсийг шарахын 
 	тулд бид дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Бичих хурдыг олж зөөвөрлөгч ба ашиглагдаж байгаа хөтчөөс 
 	хамаарч автоматаар тохируулах болно. Хэрэв та бичих хурдыг өөрчлөх 
 	хүсэлтэй байгаа бол <option>-speed=</option> параметрийг ашиглах 
 	хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.growisofs.1; гарын авлагын 
 	хуудаснаас уншина уу.</para>
 
       <note>
 	<para>Та өөртөө 4.38GB-аас их хэмжээтэй, ажиллагаатай 
 	  файлтай болохын тулд &man.mkisofs.8; болон бусад бүх програмд 
 	  (жишээ нь &man.growisofs.1;) <option>-udf -iso-level 3</option> гэсэн сонголтыг өгч 
 	  UDF/ISO-9660 гибрид файлын системийг үүсгэсэн байх 
 	  шаардлагатай. Энэ нь зөвхөн файлыг шууд диск рүү бичих эсвэл 
 	  ISO дүрс файлыг үүсгэхэд л шаардлагатай. Энэ замаар үүсгэсэн 
 	  дискийг зөвхөн UDF-г дэмждэг үйлдлийн системд ашиглагдах боломжтой 
 	  байхаар &man.mount.udf.8; хэрэгслийн тусламжтайгаар 
 	  UDF файлын систем маягаар холбох ёстой бөгөөд тэгэхгүй бол энэ нь
 	  эвдэрсэн файлуудтай юм шиг харагдах болно.</para>
 
 	<para>Ийм ISO дүрс үүсгэхийн тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>mkisofs -R -J -udf -iso-level 3 -o <replaceable>imagefile.iso</replaceable> <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Диск рүү файлуудыг шууд бичихийн тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -udf -iso-level 3 -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Том файлууд аль хэдийн агуулсан ISO дүрс танд 
 	  байгаа бол түүнийг диск рүү шарахад нэмэлт 
 	  сонголтууд &man.growisofs.1;-д шаардлагагүй.</para>
 
 	<para>Мөн хуучин хувилбарууд нь том файлыг дэмждэггүй 
 	  учир та <filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	  (&man.mkisofs.8;-г агуулдаг) хэрэгслийн хамгийн сүүлийн 
 	  хувилбартай байгаа эсэхээ шалгаарай. Хэрэв та асуудалтай 
 	  тулгарвал хөгжүүлэлтийн хувилбар руу шилжээрэй, өөрөөр хэлбэл  
 	  <filename
 	  role="package">sysutils/cdrtools-devel</filename> рүү шилжээд 
 	  &man.mkisofs.8;-ийн гаран авлагын хуудсыг уншаарай.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD-Video</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD-Видео шарах нь</title>
 
       <para>DVD-Видео нь ISO 9660 болон микро-UDF (M-UDF тодорхойлолтууд 
 	дээр тулгуурласан тусгай файлын байршлын зураглал юм. DVD-Видео нь бас 
 	өгөгдлийн бүтцийн тусгай шатлалыг үзүүлдэг бөгөөд энэ нь DVD-г зохиохын тулд 
 	<filename role="package">multimedia/dvdauthor</filename> зэрэг тусгай 
 	програмыг та яагаад ашиглах хэрэгтэй болдгийн шалтгаан юм.</para>
 
       <para>Хэрэв танд DVD-Видео файлын системийн дүрс байгаа бол ямар ч дүрсний нэгэн 
 	адил аргаар шарах хэрэгтэй. Өмнөх хэсгийн жишээнээс үзнэ үү. Хэрэв та 
 	DVD зохиолт хийсэн бөгөөд үр дүн нь жишээ нь <filename class="directory">/path/to/video</filename> 
 	санд байгаа бол DVD-Видеог шарахын тулд дараах тушаалыг ашиглах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -dvd-video <replaceable>/path/to/video</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><option>-dvd-video</option> тохируулга &man.mkisofs.8;-д 
 	дамжуулагдах бөгөөд энэ  нь DVD-Видео файлын системийн байршлын зураглал 
 	үүсгэхийг тушаах болно. Үүнээс гадна <option>-dvd-video</option> 
 	тохируулга нь &man.growisofs.1;-ийн <option>-dvd-compat</option> 
 	тохируулгыг агуулдаг.</para>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD+RW</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD+RW ашиглах нь</title>
 
       <para>CD-RW-с ялгаатай нь шинэ DVD+RW нь ашиглагдахаа өмнө хэлбэршүүлэгдсэн 
 	байх ёстой. &man.growisofs.1; нь шаардлагатай үед автоматаар үүнийг хийх 
 	бөгөөд энэ аргыг <emphasis>зөвлөдөг</emphasis> юм. Гэхдээ та 
 	<command>dvd+rw-format</command> тушаалыг ашиглан DVD+RW-г хэлбэршүүлж
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Та энэ үйлдлийг зөвхөн нэг удаа хийх хэрэгтэй бөгөөд зөвхөн шинэ DVD+RW 
 	зөөвөрлөгчдийн хувьд хэлбэршүүлэх ёстойг санаарай. Дараа нь та DVD+RW-г дээрх 
 	хэсгүүдэд дурдсаны адил шарж болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та шинэ өгөгдлийг (зарим өгөгдлийг нэмэх биш 
 	бүр мөсөн шинэ файлын систем шарах) DVD+RW уруу шарахыг хүсэж байгаа бол 
 	түүнийг хоосон болгох шаардлагагүй юм, иймэрхүүгээр өмнөх бичилтэн дээрээ 
 	(шинэ сесс үүсгээд) дараад л бичих хэрэгтэй юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/newdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>DVD+RW хэлбэршүүлэлт нь өмнөх бичилтэд өгөгдлийг хялбараар нэмэх 
 	боломжийг олгодог. Энэ үйлдэл нь шинэ сессийг хуучин байгаатай нь нийлүүлэх 
 	бөгөөд энэ нь олон сесс бүхий бичилт биш юм. &man.growisofs.1; нь зөөвөрлөгч дээр 
 	байгаа ISO 9660 файлын системийг <emphasis>өсгөх (сунгах)</emphasis> 
 	болно.</para>
 
       <para>Жишээ нь хэрэв бид өөрсдийн урьдны DVD+RW уруу өгөгдөл нэмэхийг 
 	хүсвэл доор дурдсаныг ашиглах хэрэгтэй болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -M <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/nextdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Эхний сессийг шарахдаа бидний хэрэглэдэг  &man.mkisofs.8;-ийн 
 	адил тохируулгууд дараагийн бичилтүүдийн үеэр хэрэглэгдэх ёстой.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та DVD-ROM хөтчүүдтэй зөөвөрлөгчийн хувьд илүүтэй нийцтэй байхыг 
 	хүсвэл <option>-dvd-compat</option> тохируулгыг хэрэглэхийг 
 	хүсэж болох юм. DVD+RW тохиолдлын хувьд энэ нь таныг өгөгдөл нэмэхийг болиулж 
 	чадахгүй юм.</para>
       </note>
 
       <para>Хэрэв та ямар нэг шалтгаанаар зөөвөрлөгчийг хоосон болгохыг хүсвэл 
 	доор дурдсаныг хийх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>/dev/zero</replaceable></userinput></screen>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD-RW</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD-RW ашиглах нь</title>
 
       <para>DVD-RW нь дискний хоёр хэлбэршүүлэлтийг авдаг: нэмэгдсэн дараалсан 
 	хэлбэршүүлэлт болон хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлт юм. Анхдагчаар 
 	DVD-RW дискнүүд нь дараалсан хэлбэршүүлэлтэд байдаг.</para>
 
       <para>Шинэ DVD-RW нь хэлбэршүүлэлт хийгдэлгүйгээр шууд бичигдэж болдог, 
 	гэхдээ шинэ биш дараалсан хэлбэршүүлэлтэд байх DVD-RW нь шинэ эхний сесс 
 	бичигдэхээс өмнө хоосон болгогдсон байх шаардлагатай байдаг.</para>
 
       <para>Дараалсан горим дахь DVD-RW-г хоослохдоо дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format -blank=full <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Бүр мөсөн хоослолт (<option>-blank=full</option>) 1x зөөвөрлөгч 
 	дээр нэг цаг орчим болно. Хэрэв DVD-RW нь Disk-At-Once (DAO) горимоор 
 	бичигдэх бол хурдан хоослолтыг <option>-blank</option> тохируулга ашиглан 
 	хийж болно. DVD-RW-г DAO горимд шарахын тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -use-the-force-luke=dao -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para><option>-use-the-force-luke=dao</option> тохируулгыг 
 	шаардах ёсгүй, учир нь &man.growisofs.1; нь (хурдан хоосолсон) 
 	зөөвөрлөгчийг илрүүлэхийг бага оролдож DAO бичилтийг захиалах 
 	болно.</para>
 
 	<para>Яг үнэндээ дурын DVD-RW-ийн хувьд хязгаарлагдмал дарж бичих горимыг 
 	ашиглах хэрэгтэй бөгөөд энэ хэлбэршүүлэлт нь анхдагч нэмэгдсэн дараалсан 
 	хэлбэршүүлэлтээс илүү уян хатан байдаг.</para>
       </note>
 
       <para>Дараалсан DVD-RW дээр өгөгдлийг бичихдээ бусад DVD хэлбэршүүлэлтийн 
 	нэгэн адил заавруудыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та зарим өгөгдлийг өөрийн урьдны бичлэгт нэмэхийг хүсвэл 
 	&man.growisofs.1;-ийн <option>-M</option> тохируулгыг ашиглах 
 	хэрэгтэй болно. Гэхдээ хэрэв та нэмэгдсэн дараалсан горимд байгаа DVD-RW 
 	уруу өгөгдлийг нэмэх үйлдлийг хийвэл диск дээр шинэ сесс үүсгэгдэх бөгөөд 
 	үүний үр дүн нь олон сесс бүхий диск болох юм.</para>
 
       <para>DVD-RW нь хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтэд шинэ эхний 
 	сессээс өмнө хоосон болгогдох шаардлагагүй, та ердөө л дискийг 
 	<option>-&nbsp;Z</option> тохируулгатай дарж бичих хэрэгтэй бөгөөд энэ нь 
 	DVD+RW тохиолдолтой төстэй юм. Мөн диск дээр бичигдсэн байгаа ISO 
 	9660 файлын системийг DVD+RW-тэй адил аргаар <option>-M</option> 
 	тохируулгын тусламжтай өсгөж (сунгаж) бас болно. Үр дүн нь нэг сесс 
 	бүхий DVD болох юм.</para>
 
       <para>DVD-RW-г хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтэд оруулахдаа 
 	дараах тушаалыг ашиглах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дараалсан хэлбэршүүлэлт уруу буцааж өөрчлөхдөө дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format -blank=full <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Олон сесс</title>
 
       <para>Маш цөөн DVD-ROM хөтчүүд олон сесс бүхий DVD-үүдийг дэмждэг бөгөөд 
 	тэдгээр нь ихэнхдээ зөвхөн эхний сессийг уншдаг. DVD+R, DVD-R болон DVD-RW нь 
 	дараалсан хэлбэршүүлэлтдээ олон сессийг хүлээн авч чаддаг бөгөөд DVD+RW болон 
 	DVD-RW хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтүүдийн хувьд олон сесс гэсэн ойлголт 
 	байдаггүй.</para>
 
       <para>Дараалсан хэлбэршүүлэлтэд DVD+R, DVD-R эсвэл DVD-RW дээрх эхний 
 	(хаагдаагүй) сессийн дараа дараах тушаалыг ашиглаж дискэнд шинэ 
 	сесс үүсгэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -M <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/nextdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаалын мөрийг DVD+RW эсвэл DVD-RW-тэй цуг ашиглан хязгаарлагдмал дарж бичих 
 	горим дээр шинэ сессийг хуучин байгаатай нийлүүлэн өгөгдлийг нэмэх болно. Үр дүн нь 
 	нэг сесс бүхий диск болох юм. Энэ нь эдгээр зөөвөрлөгчүүд дээр эхний бичилтийн дараа 
 	өгөгдөл нэмэх арга юм.</para>
 
       <note>
 	<para>Зөөвөрлөгч дээрх зарим зай нь сесс бүрийн хооронд сессийн төгсгөл болон 
 	эхлэлд хэрэглэгддэг. Тиймээс зөөвөрлөгчийн зайг оновчтой ашиглахын тулд 
 	их өгөгдөлтэй сессүүдийг нэмэх ёстой юм. Сессийн тоо DVD+R-ийн хувьд 154, 
 	DVD-R-ийн хувьд 2000 орчим, DVD+R хос давхаргын хувьд 127-оор 
 	хязгаарлагдана.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг</title>
 
       <para>DVD-ийн талаар илүү мэдээллийг авахын тулд 
 	<command>dvd+rw-mediainfo
 	<replaceable>/dev/cd0</replaceable></command> тушаалыг хөтөч 
 	дотор диск байхад ажиллуулж болно.</para>
 
       <para><application>dvd+rw-tools</application>-н тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээлэл нь &man.growisofs.1; гарын авлагын хуудас, <ulink
 	url="http://fy.chalmers.se/~appro/linux/DVD+RW/">dvd+rw-tools
 	вэб сайт</ulink> болон <ulink
 	url="http://lists.debian.org/cdwrite/">cdwrite захидлын жагсаалт</ulink>ын 
 	архивуудаас олдож болно.</para>
 
       <note>
 	<para>Бичигдсэн үр дүн эсвэл асуудалтай зөөвөрлөгчийн <command>dvd+rw-mediainfo</command> 
 	гаралт нь ямар ч асуудлын тайлангийн чухал хэсэг юм. Энэ гаралтгүйгээр танд туслах 
 	бараг л боломжгүй юм.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="creating-dvd-ram">
       <title>DVD-RAM ашиглах нь</title>
       <indexterm>
 	<primary>DVD</primary>
 	<secondary>DVD-RAM</secondary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Тохиргоо</title>
 
 	<para>DVD-RAM бичигчид нь SCSI аль эсвэл ATAPI интерфэйстэй цуг ирдэг.
  	ATAPI төхөөрөмжүүдийн хувьд DMA хандалт идэвхтэй болсон байх ёстой, 
 	дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
 	<programlisting>hw.ata.atapi_dma="1"</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөвөрлөгчийг бэлдэх нь</title>
 
 	<para>Өмнө нь бүлгийн танилцуулгад дурдсанаар DVD-RAM нь зөөврийн хатуу 
 	хөтөч маягаар харагддаг. Бусад хатуу дискнүүдийн адил DVD-&nbsp;RAM нь ашиглагдаж 
 	эхлэхээсээ өмнө <quote>бэлдэгдсэн</quote> байх ёстой. Жишээн дээр дискний 
 	бүх зай стандарт UFS2 файлын системтэй ашиглагдана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>/dev/acd0</replaceable> bs=2k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -Bw <replaceable>acd0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs <replaceable>/dev/acd0</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>DVD төхөөрөмж <devicename>acd0</devicename>-ийг өөрийн тохиргооны 
 	дагуу өөрчлөн ашиглах ёстой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөвөрлөгчийг ашиглах нь</title>
 
 	<para>Дээрх үйлдлүүд DVD-RAM дээр хийгдсэний дараа үүнийг энгийн 
 	хатуу хөтчийн нэгэн адил холбож болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mount <replaceable>/dev/acd0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Үүний дараа DVD-RAM нь уншигдах бичигдэх боломжтой болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="floppies">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Жулио</firstname>
 	  <surname>Мерино</surname>
 	  <contrib>Анхлан хийсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 24 Dec 2001 -->
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Мартин</firstname>
 	  <surname>Карлсон</surname>
 	  <contrib>Дахин бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 27 Apr 2003 -->
     </sect1info>
 
     <title>Уян дискнүүдийг үүсгэж ашиглах нь</title>
 
     <para>Өгөгдлийг уян дискнүүд уруу хадгалах нь заримдаа ашигтай байдаг. Жишээ нь 
 	хэн нэгэнд нь шилжүүлж болдог ямар ч хадгалалтын зөөвөрлөгч байхгүй тохиолдолд 
 	эсвэл бага хэмжээний өгөгдлийг өөр компьютер уруу зөөх хэрэгцээ гарсан үед уян 
 	диск нь хэрэг болдог.</para>
 
     <para>Энэ хэсэг нь FreeBSD дээр уян дискийг хэрхэн ашиглах талаар тайлбарлах болно. 
 	Энд 3.5 инчийн DOS уян дискнүүдийг хэлбэршүүлж ашиглах талаар үндсэндээ 
 	тайлбарлах бөгөөд гэхдээ энэ ойлголт нь бусад уян дискний хэлбэршүүлэлттэй 
 	төстэй юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Уян дискнүүдийг хэлбэршүүлэх нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>Төхөөрөмж</title>
 
 	<para>Уян дискнүүдэд бусад төхөөрөмжүүдийн адил <filename>/dev</filename> 
 	сан дахь оруулгуудаар ханддаг. Түүхий уян дискэнд хандахын тулд 
 	<filename>/dev/fd<replaceable>N</replaceable></filename>-г 
 	ердөө л ашиглах хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хэлбэршүүлэх нь</title>
 
 	<para>Уян дискийг ашиглахаасаа өмнө доод түвшний хэлбэршүүүлэлт 
 	хийсэн байх хэрэгтэй. Үүнийг ихэвчлэн үйлдвэрлэгч хийдэг боловч 
 	хэлбэршүүлэлт нь зөөвөрлөгчийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгах нэг сайн 
 	арга юм. Илүү том (эсвэл жижиг) дискний хэмжээг хүчлэн ашиглах 
 	боломжтой байдаг боловч 1440kB хэмжээнд зориулагдан ихэнх уян 
 	диск хийгдсэн байдаг.</para>
 
 	<para>Уян дискэнд доод түвшний хэлбэршүүлэлт хийхийн тулд та 
 	&man.fdformat.1;-г ашиглах хэрэгтэй. Энэ хэрэгсэл нь төхөөрөмжийн 
 	нэрийг нэмэлт өгөгдөл маягаар оруулахыг хүлээж байдаг.</para>
 
 	  <para>Алдааны мэдэгдлийг тэмдэглэж аваарай, учир нь эдгээр нь 
 		дискийг сайн эсвэл муу эсэхийг тодорхойлоход туслах болно.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>Уян дискнүүдийг хэлбэршүүлэх нь</title>
 
 	  <para><filename>/dev/fd<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжүүдийг ашиглан уян дискийг хэлбэршүүлэх хэрэгтэй. Шинэ 3.5 инч 
 		диск өөрийн хөтөч уруугаа хийгээд дараах тушаалыг ажиллуул:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/sbin/fdformat -f 1440 /dev/fd0</userinput></screen>
 
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дискний шошго</title>
 
       <para>Дискэнд доод түвшний хэлбэршүүлэлт хийсний дараа танд диск дээр шошго 
 	тавих хэрэгтэй болно. Энэ дискний шошго нь дараа нь устгагдах боловч 
 	дискний хэмжээ болон геометрийг дараа нь тодорхойлоход системд 
 	хэрэг болдог.</para>
 
       <para>Шинэ дискний шошго нь бүхэл дискийг хамарч уян дискний геометрийн тухай 
 	бүх л зөв мэдээллийг агуулах болно. Дискний шошгоны геометрийн утгууд нь 
 	<filename>/etc/disktab</filename> файлд жагсаагдсан 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Та одоо ингэж &man.bsdlabel.8;-г ажиллуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/bsdlabel -B -w /dev/fd0 fd1440</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Файлын систем</title>
 
       <para>Одоо уян дискэнд дээд түвшний хэлбэршүүлэлт хийхэд бэлэн боллоо. Энэ нь 
 	дискийг FreeBSD унших болон түүнд бичих боломжийг олгох шинэ файлын системийг 
 	диск дээр байрлуулах болно. Шинэ файлын системийг үүсгэсний дараа дискний 
 	шошго устгагдах бөгөөд хэрэв та дискийг дахин хэлбэршүүлэхийг хүсвэл дискний 
 	шошгыг дахин үүсгэх шаардлагатай болно.</para>
 
       <para>Уян дискний файлын систем нь UFS эсвэл FAT хоёрын аль нэг нь байна.
 	FAT нь ерөнхийдөө уян дискнүүдийн хувьд илүү дээр сонголт байдаг.</para>
 
       <para>Уян диск дээр шинэ файлын системийг байрлуулахын талд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/newfs_msdos /dev/fd0</userinput></screen>
 
       <para>Диск одоо ашиглахад бэлэн боллоо.</para>
     </sect2>
 
 
     <sect2>
       <title>Уян дискийг ашиглах нь</title>
 
       <para>Уян дискийг ашиглахын тулд &man.mount.msdosfs.8; тушаалаар холбох хэрэгтэй. Мөн 
 	портын цуглуулгаас <filename role="package">emulators/mtools</filename>-г 
 	ашиглаж бас болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backups-tapebackups">
     <title>Өгөгдлийн соронзон хальснууд үүсгэж ашиглах нь</title>
 
     <indexterm><primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary></indexterm>
     <para>Гол соронзон хальс зөөвөрлөгчүүд нь 4мм, 8мм, QIC, мини-хайрцаг болон DLT 
 	юм.</para>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-4mm">
       <title>4мм (DDS: Digital Data Storage)</title>
 
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>DDS (4mm) соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>QIC соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
       <para>4мм соронзон хальснууд нь QIC-г халж ажлын станцын нөөц зөөвөрлөгч болон сонгогдож 
 	байна. Conner компани нь QIC хөтчүүдийн тэргүүлэх үйлдвэрлэгч Archive-г 
 	худалдаж авч дараа нь QIC хөтчүүдийг үйлдвэрлэхээ зогсоосноор энэ чиг хандлага нь 
 	илүү хурдассан юм. 4мм хөтчүүд нь жижиг, чимээгүй боловч 8мм хөтчүүд шиг 
 	найдвартай ажиллагаагаараа алдартай биш юм. Хайрцагнууд нь үнэтэй биш бөгөөд 
 	8мм-ийн хайрцагнуудаас бага (3 x 2 x 0.5 инч, 76 x 51 x 12 мм) юм. 
 	4мм соронзон хальс нь 8мм-ийн нэгэн адил шалтгаанаар толгой нь богино настай бөгөөд 
 	хоёулаа мушгиа сканыг ашигладаг.</para>
 
       <para>Эдгээр хөтчүүд дээрх өгөгдлийн дамжуулах чадвар нь ~150&nbsp;kB/s-с 
 	эхэлж ~500&nbsp;kB/s хүрнэ. Өгөгдлийн багтаамж 1.3&nbsp;GB-с эхэлж 
 	2.0&nbsp;GB хүрнэ. Тоног төхөөрөмжийн шахалт энэ хөтчүүдийн ихэнхэд байх 
 	бөгөөд энэ нь багтаамжийг ойролцоогоор хоёр дахин нэмэгдүүлдэг. Олон хөтөч бүхий 
 	соронзон хальсны сан (library) автомат соронзон хальс солигчтой нэг кабинетийн хувьд 6 хөтөчтэй 
 	байж болно. Сангийн багтаамж нь 240&nbsp;GB хүрнэ.</para>
 
       <para>DDS-3 стандарт нь одоогоор 12&nbsp;GB (эсвэл 24&nbsp;GB шахагдсан) 
 	багтаамжтай соронзон хальсыг дэмждэг.</para>
 
       <para>4мм хөтчүүд нь 8мм-ийн хөтчүүдийн нэгэн адил мушгиа хайлтыг хэрэглэдэг. 
 	Мушгиа хайлт хийхийн бүх ашигтай тал болон сул талууд нь 4мм болон 8мм-ийн хөтчүүдийн 
 	аль алинд нь хамаардаг.</para>
 
       <para>Соронзон хальснууд нь 2000 удаагийн ашиглалт эсвэл 100 бүрэн нөөцлөлтийн дараа 
 	хэрэглээнээс гарах ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-8mm">
       <title>8мм (Exabyte)</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>Exabyte (8мм) соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>8мм соронзон хальснууд нь хамгийн нийтлэг SCSI соронзон хальсны хөтчүүд юм; тэдгээр нь соронзон хальснууд 
 	солих хамгийн сайн сонголт болдог. Бараг сайт бүр Exabyte 2&nbsp;GB 8мм-ийн 
 	соронзон хальсны хөтөчтэй байдаг. 8мм-ийн хөтчүүд нь найдвартай, хэрэглэхэд амар, чимээгүй 
 	байдаг. Хайрцагнууд нь хямд, жижиг (4.8 x 3.3 x 0.6 инч; 122 x 84 x 15 мм) 
 	байдаг. 8мм-ийн соронзон хальсны нэг сул тал нь толгойнуудын дагуух соронзон хальсны харьцангуй хөдөлгөөний
 	өндөр хувиас болоод харьцангуй богино толгой ба соронзон хальсны амьдрах хугацаатай байдаг явдал юм.</para>
 
       <para>Өгөгдөл дамжуулах чадвар нь ~250&nbsp;kB/s-аас ~500&nbsp;kB/s хүртэл байна. 
 	Өгөгдлийн хэмжээ нь 300&nbsp;MB-аас эхэлж 7&nbsp;GB хүрнэ. Тоног төхөөрөмжийн шахалт 
 	энэ хөтчүүдийн ихэнхэд байх бөгөөд энэ нь багтаамжийг ойролцоогоор хоёр дахин нэмэгдүүлдэг.
 	Эдгээр хөтчүүд нь нэг буюу эсвэл нэг кабинетдаа 6 хөтөч болон 120 соронзон хальстай олон хөтөч 
 	бүхий соронзон хальсны сан (library) хэлбэрээр байдаг. соронзон хальснууд нь автоматаар солигддог. 
 	Сангийн багтаамж 840+&nbsp;GB хүрнэ.</para>
 
       <para>Exabyte <quote>Mammoth</quote> загвар нь нэг соронзон хальс дээр 12&nbsp;GB 
 	((24&nbsp;GB шахалттайгаар) дэмждэг бөгөөд ердийн соронзон хальсны хөтчөөс ойролцоогоор 
 	хоёр дахин үнэтэй байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальс уруу мушгиа скан ашиглагдан бичигддэг, толгойнууд нь зөөвөрлөгч уруу
 	өнцгөөр байрладаг (ойролцоогоор 6 градус). Соронзон хальс нь толгойнуудыг барьж байдаг дамрын 
 	270 градус орчим ороодог. Соронзон хальс дамар дээгүүр гулгаж байхад дамар нь эргэж байдаг. 
 	Үр дүнд нь өгөгдлийн өндөр нягтрал болон соронзон хальсны дагуу нэг ирмэгээс нөгөө уруу өнцөгдсөн ойрхон 
 	багцалсан замууд үүсэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-qic">
       <title>QIC</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>QIC-150</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>QIC-150 соронзон хальснууд болон хөтчүүд нь магадгүй хамгийн нийтлэг соронзон хальсны хөтөч, зөөвөрлөгч
 	юм. QIC соронзон хальсны хөтчүүд нь хамгийн хямд <quote>нухацтай</quote> нөөцлөлтийн хөтчүүд 
 	юм. Сул тал нь зөөвөрлөгчийн үнэ байдаг. QIC соронзон хальснууд нь 8мм болон 4мм соронзон хальснуудтай 
 	харьцуулахад GB өгөгдлийн хадгалалтын хувьд 5 дахин үнэтэй байдаг. Гэхдээ таны 
 	хэрэглээнд цөөн (half-dozen) соронзон хальснууд хангалттай бол QIC нь магадгүй зөв сонголт 
 	болж болох юм. QIC нь <emphasis>хамгийн</emphasis> нийтлэг соронзон хальсны хөтөч юм. 
 	Сайт бүр ямар нэг хэмжээний QIC хөтөчтэй байдаг. QIC нь физикийн хувьд төстэй (заримдаа адил) 
 	соронзон хальснуудад их хэмжээний нягтралтай байдаг. QIC хөтчүүд нь чимээгүй биш юм. 
 	Эдгээр хөтчүүд нь өгөгдлийг бичиж эхлэхээсээ өмнө дуутайгаар хайдаг бөгөөд 
 	унших, бичих эсвэл хайхдаа мэдэгдэхүйц дуутай байдаг. QIC соронзон хальснууд нь 
 	6&nbsp;x 4&nbsp;x 0.7 инч (152 x 102 x 17 мм) хэмжээтэй байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдлийн дамжуулах чадвар ~150&nbsp;kB/s-с ~500&nbsp;kB/s хүртэл байна. 
 	Өгөгдлийн багтаамж 40&nbsp;MB-с 15&nbsp;GB хүртэл байна. Шинэ QIC хөтчүүдийн 
 	ихэнхэд тоног төхөөрөмжийн шахалт байдаг. QIC хөтчүүд нь бага суулгагддаг; тэдгээр нь 
 	DAT хөтчүүдээр шахагдсан юм.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальс уруу замаар бичигддэг. Замууд нь соронзон хальсны зөөвөрлөгчийн нэг төгсгөлөөс 
 	нөгөө уруу урт тэнхлэгийн дагуу байдаг. Замуудын тоо болон замын өргөн соронзон хальсны багтаамжаас 
 	хамаарч өөр өөр байдаг. Бүх шинэ хөтчүүдийн ихэнх нь хамгийн багадаа бодоход уншилтын 
 	(ихэнхдээ бас бичилтийн хувьд) хуучинтайгаа нийцтэй байдаг. QIC нь өгөгдлийн аюулгүй 
 	байдлын хувьд нэлээн нэр хүндтэй байдаг (механизм нь хөтчүүдийг мушгиа скан хийснээс 
 	илүү хялбар бөгөөд хүчирхэг байдаг).</para>
 
       <para>5,000 нөөцлөлтийн дараа соронзон хальснуудыг ашиглахаа болих шаардлагатай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-dlt">
       <title>DLT</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>DLT</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>DLT нь энд жагсаагдсан бүх хөтчийн төрлүүдээс хамгийн хурдан өгөгдөл дамжуулах 
 	чадвартай байдаг. 1/2" (12.5мм) соронзон хальс нь ганц дамартай хайрцагт 
 	(4 x 4 x 1 инч; 100 x 100 x 25 мм) байдаг. Хайрцаг нь нэг талаараа 
 	ганхах хаалгатай байдаг. Хөтчийн механизм соронзон хальсны тэргүүнийг гаргаж авахын тулд 
 	энэ хаалгыг онгойлгодог. Соронзон хальсны тэргүүн нь зууван нүхтэй байх бөгөөд 
 	хөтөч соронзон хальсыг <quote>дэгээдэхдээ</quote> үүнийг  ашигладаг. Авах (take-up) 
 	дамар нь соронзон хальсны хөтчийн дотор байрладаг. Энд жагсаагдсан 
 	бусад соронзон хальсны хайрцагнууд (9 замтай соронзон хальснууд нь жич юм) нь соронзон хальсны хайрцган дотор 
 	байрлах хангах болон take-up дамруудтай  байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл дамжуулах чадвар нь ойролцоогоор 1.5&nbsp;MB/s бөгөөд 4мм, 8м,  QIC 
 	соронзон хальсны хөтчүүдийн дамжуулах чадвараас 3 дахин их байдаг. Өгөгдлийн багтаамж нь 
 	нэг хөтчийн хувьд 10&nbsp;GB-аас 20&nbsp;GB хүрдэг. Хөтчүүд нь олон соронзон хальс 
 	солигчид болон олон соронзон хальс хэлбэрээр байдаг, олон хөтөч бүхий соронзон хальсны сангууд нь 
 	нийтдээ 50&nbsp;GB-с 9&nbsp;TB хүртэл хадгалалт бүхий 5-аас 900 хүртэл соронзон хальснуудыг  
 	1-ээс 20 хүртэлх хөтчүүд дээр агуулдаг.</para>
 
       <para>Шахалттай бол DLT Төрөл 4 хэлбэршүүлэлт нь 70&nbsp;GB багтаамжийг 
 	дэмждэг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальсны замууд дээр аялалын чиглэлийн дагуу (QIC соронзон хальснуудын адил) 
 	зэрэгцээгээр бичигддэг. Хоёр зам нэг удаа бичигддэг. Унших/бичих толгойны амьдрах хугацаа 
 	харьцангуй урт байдаг; соронзон хальс хөдлөхөө болиход толгой болон соронзон хальсны хоорондын 
 	хамаатай хөдөлгөөн байхгүй болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title id="backups-tapebackups-ait">AIT</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>AIT</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>AIT нь Sony-гоос гаргасан шинэ хэлбэршүүлэлт бөгөөд нэг соронзон хальсны хувьд 50&nbsp;
 	GB хүртэл (шахалттайгаар) мэдээллийг агуулж чадна. Соронзон хальснууд нь санах ойн бичил 
 	схемүүдийг агуулдаг бөгөөд эдгээр нь соронзон хальсны агуулгын индексийг хадгалдаг. Бусад 
 	соронзон хальснуудын хувьд хэд хэдэн минут шаардагддаг бол харин энэ индексийг соронзон хальсны хөтөч 
 	соронзон хальс дээрх файлуудын байрлалыг тодорхойлохын тулд  маш хурдан уншдаг. 
 	<application>SAMS:Alexandria</application> зэрэг програм нь 
 	соронзон хальсны санах ойн бичил схемтэй шууд холбогдон агуулгыг дэлгэцэд гаргаж, ямар файлууд аль 
 	соронзон хальс уруу нөөцлөгдсөнийг тодорхойлж, зөв соронзон хальсыг олон ачаалж соронзон хальснаас өгөгдлийг 
 	сэргээн дөч болон түүнээс дээш AIT соронзон хальсны сангуудыг ажиллуулж чаддаг.</para>
 
       <para>Үүнтэй адил сангууд $20,000 хавьцаа үнэ хүрч тэдгээрийг сонирхогчдын зах зээлээс 
 	бага зэрэг шахдаг байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Шинэ соронзон хальсыг анх удаа ашиглах нь</title>
 
       <para>Анхны удаа шинэ, хов хоосон соронзон хальсыг уншихыг оролдвол амжилтгүй болно. 
 	Консолын мэдэгдлүүд үүнтэй төстэй байна:</para>
 
       <screen>sa0(ncr1:4:0): NOT READY asc:4,1
 sa0(ncr1:4:0):  Logical unit is in process of becoming ready</screen>
 
       <para>Соронзон хальс нь Identifier Block буюу Танигч Блокийг (block number 0) 
 	агуулаагүй байна. Бүх QIC соронзон хальснууд нь QIC-525 стандартыг хэрэглэж эхэлснээс 
 	хойш Танигч Блокийг соронзон хальсанд бичдэг. Хоёр шийдэл байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><command>mt fsf 1</command> тушаал нь Танигч Блокийг соронзон хальс уруу 
 		бичихийг соронзон хальсны хөтчид хэлнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нүүрний товчлуурыг ашиглан соронзон хальсыг гаргаж авна.</para>
 
 	  <para>Соронзон хальсыг дахин хийгээд түүн уруу өгөгдлийг 
 		<command>dump</command> хийнэ.</para>
 
 	  <para><command>dump</command> тушаал нь <errorname>DUMP: End of tape
 	    detected</errorname> гэж мэдэгдэх бөгөөд консол <errorname>HARDWARE
 	    FAILURE info:280 asc:80,96</errorname> гэж харуулна.</para>
 
 	  <para><command>mt rewind</command> тушаал ашиглан соронзон хальсыг буцаана.</para>
 
 	  <para>Дараа дараачийн соронзон хальсны үйлдлүүд амжилттай болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backups-floppybackups">
     <title>Уян диск уруу нөөцлөх</title>
 
     <sect2 id="floppies-using">
       <title>Өөрийн өгөгдлийг нөөцлөхийн тулд би уян дискнүүдийг ашиглаж болох уу?</title>
       <indexterm><primary>нөөц уян дискнүүд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>уян дискнүүд</primary></indexterm>
 
       <para>Уян дискнүүд нь нөөц хийхэд тийм ч тохиромжтой зөөвөрлөгч биш юм, учир нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Энэ зөөвөрлөгч нь найдваргүй, ялангуяа урт хугацааны туршид найдваргүй 
 		байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нөөцлөх болон буцааж сэргээх нь их удаан байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Тэдгээр нь маш хязгаарлагдмал багтаамжтай (бүхэл бүтэн хатуу дискийг хэдэн арван 
 		уян дискэнд нөөцлөх нь их олон өдөр шаардана).</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Гэхдээ хэрэв танд өөрийн өгөгдлийг нөөцлөх өөр ямар ч арга байхгүй бол 
 	уян дискнүүдэд нөөцлөх нь нөөц хийхгүй байснаас хамаагүй дээр юм.</para>
 
       <para>Хэрэв та уян дискнүүд ашиглах шаардлагатай болсон бол сайн чанарынхыг 
 	ашигласан эсэхээ шалгах хэрэгтэй. Оффис дээр чинь хоёр жил хэвтсэн уян дискнүүд
 	муу сонголт болох юм. Нэр хүндтэй үйлдвэрлэгчээс гаргасан шинэ дискнүүдийг 
 	ашиглах нь зүйтэй юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-creating">
       <title>Тэгэхээр би өөрийн өгөгдлийг уян диск уруу хэрхэн нөөцлөх вэ?</title>
 
       <para>Уян диск уруу нөөцлөх хамгийн шилдэг арга нь &man.tar.1; тушаалыг 
 	<option>-M</option> (олон эзлэхүүн) тохируулгатайгаар ашиглах 
 	явдал юм. Энэ нь олон уян дискнүүдэд нөөцлөх боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>Тухайн сан болон дэд сан доторх бүх файлуудыг нөөцлөхийн тулд үүнийг 
 	ашиглах хэрэгтэй (<username>root</username> хэрэглэгчээр):</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mcvf /dev/fd0 *</userinput></screen>
 
       <para>Эхний уян диск дүүрсний дараа &man.tar.1; нь дараагийн эзлэхүүнийг 
 	оруулахыг хүсэх болно (учир нь &man.tar.1; нь зөөвөрлөгчөөс хамааралгүй бөгөөд 
 	эзлэхүүнүүдэд ханддаг; энд уян дискийг хэлж байна).</para>
 
       <screen>Prepare volume #2 for /dev/fd0 and hit return:</screen>
 
       <para>Энэ нь заагдсан файлууд архивлагдах хүртэл (эзлэхүүний дугаар нэмэгдэн) 
 	давтагдах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-compress">
       <title>Би өөрийнхөө нөөцүүдийг шахаж болох уу?</title>
       <indexterm>
         <primary><command>tar</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><command>gzip</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>шахалт</primary></indexterm>
 
       <para>Харамсалтай нь &man.tar.1; нь олон эзлэхүүн бүхий архивуудын хувьд 
 	<option>-z</option> тохируулгыг ашиглахыг зөвшөөрдөггүй. Мэдээж та 
 	бүх файлуудыг &man.gzip.1; хийж тэдгээрийг уян диск уруу &man.tar.1; 
 	хийж дараа нь файлуудыг дахин &man.gunzip.1; хийж болно!</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-restoring">
       <title>Би өөрийн нөөцүүдийг хэрхэн сэргээх вэ?</title>
 
       <para>Бүхэл архивыг сэргээхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mxvf /dev/fd0</userinput></screen>
 
       <para>Зөвхөн заагдсан файлуудыг сэргээх хоёр арга байдаг бөгөөд та 
 	тэдгээрийг ашиглаж болно. Эхлээд та эхний дискнээс эхлээд дараах тушаалыг 
 	ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mxvf /dev/fd0 <replaceable>filename</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>&man.tar.1; хэрэгсэл нь шаардлагатай файлыг олох хүртлээ дараа дараагийн уян дискнүүдийг 
 	хийхийг танаас хүсэх болно.</para>
 
       <para>Өөрөөр, хэрэв та файл нь яг аль уян диск дээр байгааг мэдэж байвал 
 	ердөө л тэр уян дискийг оруулж дээрхтэй адил тушаалыг ашиглах хэрэгтэй.
 	Хэрэв уян диск дээрх эхний файл нь өмнөх диск дээрхийн үргэлжлэл бол 
 	таныг асуугаагүй байсан ч гэсэн &man.tar.1; үүнийг сэргээж чадахгүй 
 	гэж танд анхааруулах болно!</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backup-strategies">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лоуэл</firstname>
 	  <surname>Жилбэрт</surname>
 	  <contrib>Анхлан хийсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 3 Dec 2005 -->
     </sect1info>
 
     <title>Нөөцлөх стратегууд</title>
 
     <para>Нөөцлөх төлөвлөгөөг боловсруулах эхний шаардлага нь дараах бүх асуудлуудыг 
 	хамарсан эсэхийг шалгах явдал юм:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Дискний гэмтэл</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Санамсаргүй файл устгалт</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Санамсаргүй файлын эвдрэл</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Газар дээрх нөөцүүд байвал тэдгээрийг оруулаад машины 
 	бүрэн сүйрэл (өөрөө хэлбэл гал).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Эдгээр асуудал бүрийг шал өөр техникээр шийдэснээр зарим системүүдийг 
 	илүүтэй ажиллуулах төгс боломж байж болох юм. Маш бага үнэ цэнэтэй 
 	өгөгдөл бүхий чанга хувийн системүүдийг тооцохгүй юм бол нэг техник нь 
 	бүх асуудлуудыг хамрах нь бараг боломжгүй юм.</para>
 
     <para>Хэрэгслийн хайрцаг дахь зарим нэг техникүүдийг дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Бүх системийн архивууд нь сайтаас гадна байнгын зөөвөрлөгчид 
 	нөөцлөгдөнө. Энэ нь дээр дурдсан бүх асуудлуудаас хамгаалах боловч 
 	сэргээх нь тохиромжгүй удаан байдаг. Та нөөцүүдийн хуулбаруудыг 
 	газар дээр нь ба/эсвэл шууд авч болохоор хадгалж болох боловч 
 	файлуудыг сэргээх нь ялангуяа зөвшөөрөгдөөгүй хэрэглэгчдэд 
 	бас л тохиромжгүй хэвээр байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Файлын системийн хормын хувилбарууд. Энэ нь яг үнэндээ зөвхөн 
 	санамсаргүйгээр файлыг устгасан тохиолдолд тустай, гэхдээ 
 	энэ нь тийм тохиолдолд <emphasis>маш</emphasis> тус болохуйц 
 	байдаг бөгөөд хурдан, ажиллахад хялбар байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Бүх файлын систем ба/эсвэл дискнүүдийн хуулбарууд (бүхэл машины үе үе давтагдах 
 	&man.rsync.1;). Энэ нь ерөнхийдөө онцгой шаардлага бүхий сүлжээнүүдэд хамгийн 
 	ашигтай байдаг. Дискний эвдрэл, гэмтлийн эсрэг ерөнхий хамгаалалтын хувьд 
 	энэ нь ихэвчлэн <acronym>RAID</acronym>-с чанарын хувьд муу байдаг. Санамсаргүйгээр 
 	устгасан файлуудыг сэргээхэд энэ нь <acronym>UFS</acronym> хормын хувилбартай 
 	дүйцэхээр боловч та алийг дээдэлдгээс хамаарах юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><acronym>RAID</acronym>.  Диск эвдрэх, гэмтэх үед зогсох хугацааг 
 	багасгаж зайлсхийдэг. Маш бага шаардлагатай хэдий ч дискний эвдрэлүүдтэй илүүтэй 
 	зууралдах (учир нь та олон дисктэй) хэрэгтэй болдог.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Файлуудын байрлалыг (хурууны хээ) шалгах. Үүнд &man.mtree.8; хэрэгсэл их 
 	ашигтай байдаг. Энэ нь нөөцлөх техник биш боловч танд өөрийн нөөцүүддээ хандахаар 
 	болох үед та хэрэг болох болно. Энэ нь сайтаас гаднах шууд 
 	бус нөөцүүдийн хувьд ялангуяа чухал бөгөөд үе үе шалгагдаж байх ёстой.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Үүнээс илүү олон техникийг бодож олох нь амархан бөгөөд тэдгээрийн 
 	ихэнх нь дээр дурдсан техникүүдийн өөр хувилбарууд юм. Тусгайлсан шаардлагууд нь 
 	ихэвчлэн тусгайлсан техникт хүргэдэг (жишээ нь шууд ажиллаж байгаа мэдээллийн 
 	баазыг нөөцлөх нь зөвхөн мэдээллийн санд зориулагдсан аргыг дундын шат 
 	болгон ихэвчлэн ашиглахыг шаарддаг). Ямар аюулуудаас та хамгаалахыг хүсэж байгаа болон 
 	тэдгээр тус бүртэй хэрхэн ажиллахаа мэдэх нь чухал юм.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backup-basics">
     <title>Нөөцлөлтийн үндсүүд</title>
 
     <para>Гурван гол нөөцлөх програм бол &man.dump.8;, &man.tar.1; болон 
 	&man.cpio.1; юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Dump ба Restore</title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
 	<secondary>dump / restore</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><command>dump</command></primary></indexterm>
       <indexterm><primary><command>restore</command></primary></indexterm>
 
       <para>Уламжлалт &unix; нөөцлөх програмууд нь <command>dump</command> ба 
 	<command>restore</command> юм. Тэдгээр нь файлын системүүдээр үүсгэгдсэн 
 	файлууд, холбоосууд болон сангуудын хийсвэр ойлголтуудын доор хөтчүүд дээр дискний 
 	блокуудын цуглуулга хэлбэрээр ажилладаг. Бусад нөөцлөх програмуудаас ялгаатай нь 
 	<command>dump</command> нь төхөөрөмж дээрх бүхэл файлын системийг нөөцөлдөг. Файлын 
 	системийн зөвхөн хэсгийг эсвэл нэгээс илүү файлын систем дагуу байрлах сангийн модыг 
 	энэ нь нөөцөлж чаддаггүй. <command>dump</command> нь файлууд болон сангуудыг соронзон 
 	хальс уруу бичдэггүй, харин файлууд болон сангуудаас тогтох түүхий өгөгдлийн блокуудыг 
 	бичдэг. Өгөгдлийг задлахад хэрэглэгдэхдээ <command>restore</command> нь анхдагчаар 
 	түр зуурын файлуудыг <filename>/tmp/</filename> санд хадгалдаг. Хэрэв та жижиг 
 	хэмжээний <filename>/tmp</filename> сан бүхий нөөц сэргээх диск дээрээс ажиллаж 
 	байгаа бол сэргээлтийг амжилттай гүйцээхийн тулд илүү чөлөөтэй зайтай сан руу 
 	<envar>TMPDIR</envar> орчны хувьсагчийг зааж өгөх хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <note><para>Хэрэв та өөрийн root сандаа <command>dump</command>-г 
 	хэрэглэвэл та <filename>/home</filename>,
         <filename>/usr</filename> эсвэл бусад олон сангуудыг нөөцлөхгүй бөгөөд 
 	үүний учир бол эдгээр нь ихэвчлэн бусад файлын системүүдийн холбох цэгүүд буюу 
 	эсвэл тэдгээр файлын системүүд уруу заасан симболын холбоосууд байдаг.</para></note>
 
       <para><command>dump</command> нь өөрийн хөгжлийн эхний өдрүүд болох 
 	AT&amp;T UNIX-ийн 6-р хувилбараас (1975 он орчим) үлдсэн кодтой 
 	байдаг. Анхдагч параметрүүд нь өнөөдөр байгаа өндөр нягтралтай (62,182 ftpi хүртэл) 
 	зөөвөрлөгчид биш 9 зам (6250 bpi) бүхий соронзон хальсанд тохирдог. Одоогийн соронзон хальсны 
 	хөтчүүдийн багтаамжийг хэрэглэхийн тулд эдгээр анхдагчуудыг тушаалын мөрөөс дарж 
 	өөрчлөх ёстой.</para>
 
       <indexterm><primary><filename>.rhosts</filename></primary></indexterm>
       <para>Мөн сүлжээгээр өөр компьютерт холбогдсон соронзон хальсны хөтөч уруу өгөгдлийг 
 	<command>rdump</command> болон <command>rrestore</command> 
 	тушаал ашиглан нөөцлөх боломжтой байдаг. Энэ хоёр програм нь алсын соронзон хальсны 
 	хөтчид хандахдаа &man.rcmd.3; болон &man.ruserok.3;-д тулгуурладаг. 
 	Тиймээс нөөцлөлтийг хийж байгаа хэрэглэгч алсын компьютерийн 
 	<filename>.rhosts</filename> файл дотор жагсаагдсан байх ёстой. 
 	<command>rdump</command> болон <command>rrestore</command> 
 	тушаалуудад өгөх нэмэлт өгөгдлүүд нь алсын компьютер дээр ашиглаж болохоор 
 	байх ёстой. <hostid>komodo</hostid> гэж нэрлэгдсэн Sun уруу холбогдсон 
 	Exabyte соронзон хальсны хөтөч уруу FreeBSD компьютераас <command>rdump</command> 
 	хийхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/rdump 0dsbfu 54000 13000 126 komodo:/dev/nsa8 /dev/da0a 2>&amp;1</userinput></screen>
 
       <para>Болгоомжлоорой: <filename>.rhosts</filename> танин нэвтрэлтийг 
 	зөвшөөрөх нь аюулгүй байдлын асуудлууд үүсгэдэг. Өөрийн нөхцөл байдлыг 
 	анхааралтай үнэлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Мөн <command>dump</command> болон <command>restore</command> 
 	тушаалыг илүү аюулгүй загвараар <command>ssh</command> дээгүүр ашиглах 
 	бас боломжтой байдаг.</para>
 
       <example>
 	<title><application>ssh</application>-ээр <command>dump</command>-г ашиглах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/dump -0uan -f - /usr | gzip -2 | ssh -c blowfish \
           targetuser@targetmachine.example.com dd of=/mybigfiles/dump-usr-l0.gz</userinput></screen>
 
       </example>
 
       <para>Эсвэл <command>dump</command>-ийн дотор байдаг нэг арга болох <envar>RSH</envar> орчны хувьсагчийг 
 	тохируулан ашиглаж болно:</para>
 
       <example>
 	<title><application>ssh</application>-ээр <envar>RSH</envar> тохируулан <command>dump</command>-г 
 		ашиглах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>RSH=/usr/bin/ssh /sbin/dump -0uan -f targetuser@targetmachine.example.com:/dev/sa0 /usr</userinput></screen>
 
       </example>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>tar</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>tar</command></secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.tar.1; нь бас AT&amp;T UNIX-ийн 6-р хувилбараас (1975 он орчим) 
 	эхтэй. <command>tar</command> нь файлын системтэй хамт ажилладаг; 
 	энэ нь файлууд болон сангуудыг соронзон хальс уруу бичдэг. <command>tar</command> 
 	нь &man.cpio.1;-д байдаг бүрэн хэмжээний тохируулгуудыг дэмждэггүй боловч 
 	энэ нь <command>cpio</command>-ийн хэрэглэдэг ховор тушаалын дамжуулах 
 	хоолойг шаарддаггүй.</para>
 
       <indexterm><primary><command>tar</command></primary></indexterm>
 
-      <para>FreeBSD 5.3 болон түүнээс хойшх хувилбарт GNU <command>tar</command> 
-	болон анхдагч <command>bsdtar</command> тушаалууд байдаг. GNU хувилбарыг 
-	<command>gtar</command> гэж ажиллуулж болдог. Энэ нь <command>rdump</command>-тай 
-	адил дүрмийг ашиглаж алсын төхөөрөмжүүдийг дэмждэг. 
-	<hostid>komodo</hostid> гэж нэрлэгдсэн Sun уруу холбогдсон 
+      <para><hostid>komodo</hostid> гэж нэрлэгдсэн Sun уруу холбогдсон 
 	Exabyte соронзон хальсны хөтөч уруу <command>tar</command> 
 	хийхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
-      <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/bin/gtar cf komodo:/dev/nsa8 . 2>&amp;1</userinput></screen>
-
-      <para>Алсын соронзон хальсны хөтөч уруу өгөгдлийг илгээхдээ <command>rsh</command> болон 
-	дамжуулах хоолой ашиглан <command>bsdtar</command> тушаалаар үүнийг бас 
-	хийж болно.</para>
-
-      <screen>&prompt.root; <userinput>tar cf - . | rsh <replaceable>hostname</replaceable> dd of=<replaceable>tape-device</replaceable> obs=20b</userinput></screen>
+      <screen>&prompt.root; <userinput>tar cf - . | rsh komodo dd of=<replaceable>tape-device</replaceable> obs=20b</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та сүлжээгээр нөөцлөхийн аюулгүй байдалд санаа зовж байгаа бол 
 	<command>rsh</command>-ийн оронд <command>ssh</command> тушаалыг 
 	ашиглах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>cpio</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>cpio</command></secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.cpio.1; нь соронзон зөөвөрлөгчид зориулагдсан &unix;-ийн 
 	анхны файл солилцох соронзон хальсны програм юм. <command>cpio</command> нь 
 	(бусад олон тохируулгуудын дотроос) байт солилцохыг хийх, хэд хэдэн төрлийн 
 	архивын хэлбэршүүлэлтүүдийг бичих болон өгөгдлийг өөр програм уруу хоолойгоор 
 	гаргах зэрэг тохируулгуудтай байдаг. Сүүлийн боломж нь <command>cpio</command>-г 
 	суулгацын зөөвөрлөгчийн хувьд сайн сонголт болгодог. <command>cpio</command> нь 
 	сангийн модоор хэрхэн явахаа мэддэггүй бөгөөд файлуудын жагсаалтыг 
 	<filename>stdin</filename>-ээс хангаж өгөх ёстой.</para>
       <indexterm><primary><command>cpio</command></primary></indexterm>
 
       <para><command>cpio</command> нь сүлжээгээр нөөцлөхийг дэмждэггүй. 
 	Та дамжуулах хоолой болон <command>rsh</command>-ийг ашиглаж өгөгдлийг 
 	алсын соронзон хальсны хөтөч уруу илгээж болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>for f in <replaceable>directory_list; do</replaceable></userinput>
 <userinput>find $f &gt;&gt; backup.list</userinput>
 <userinput>done</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cpio -v -o --format=newc &lt; backup.list | ssh <replaceable>user</replaceable>@<replaceable>host</replaceable> "cat &gt; <replaceable>backup_device</replaceable>"</userinput></screen>
 
       <para><replaceable>directory_list</replaceable> нь таны нөөцлөхийг хүссэн 
 	сангуудын жагсаалт бол
 	<replaceable>user</replaceable>@<replaceable>host</replaceable> нь 
 	нөөцлөлтийг хийж байгаа хэрэглэгч/хостын нэрийн хослол бөгөөд 
 	<replaceable>backup_device</replaceable> нь нөөцлөлт хийгдэх төхөөрөмж 
 	(өөрөөр хэлбэл <filename>/dev/nsa0</filename>) юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>pax</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>pax</command></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><command>pax</command></primary></indexterm>
       <indexterm><primary>POSIX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>IEEE</primary></indexterm>
 
       <para>&man.pax.1; нь <command>tar</command> болон <command>cpio</command> 
 	тушаалын IEEE/&posix;-ийн хариулт юм. Жил ирэх тутам <command>tar</command> болон 
 	<command>cpio</command> тушаалуудын төрөл бүрийн хувилбарууд нь хоорондоо мэдэгдэхүйц 
 	нийцгүй болж ирсэн юм. Тэдгээртэй тэмцэж бүр мөсөн стандартчилахын оронд 
 	&posix; нь архивын шинэ хэрэгсэл үүсгэсэн юм. <command>pax</command> нь 
 	өөрийн шинэ хэлбэршүүлэлтээс гадна <command>cpio</command> болон <command>tar</command> 
 	тушаалуудын төрөл бүрийн хэлбэршүүлэлтийн ихэнхийг уншиж бичихийг оролддог. 
 	Энэ тушаалын олонлог нь  <command>tar</command> тушаалынхтай биш харин 
 	<command>cpio</command> тушаалынхтай илүү төстэй байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-programs-amanda">
       <title><application>Amanda</application></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><application>Amanda</application></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><application>Amanda</application></primary></indexterm>
 
       <!-- Remove link until <port> tag is available -->
       <para><application>Amanda</application> (Advanced Maryland
         Network Disk Archiver) нь нэг програм биш клиент/сервер програм юм. 
 	<application>Amanda</application> сервер нь ганц соронзон хальсны хөтөч уруу 
 	<application>Amanda</application> клиенттэй, <application>Amanda</application> 
 	сервер уруу сүлжээгээр холбогдсон дурын тооны компьютерийг нөөцлөх болно. 
 	Хэд хэдэн том дискнүүд бүхий сайтууд дээр байдаг нийтлэг асуудлууд нь өгөгдлийг 
 	соронзон хальс уруу нөөцлөхөд шаардагдах хугацаа  нь уг үйлдлийн хувьд зориулагдсан 
 	хугацаанаас илүү гарах явдал юм. <application>Amanda</application> нь 
 	энэ асуудлыг шийддэг. <application>Amanda</application> нь 
 	хэд хэдэн файлын системүүдийг нэг зэрэг нөөцлөхдөө <quote>holding disk буюу хүлээгдэх диск</quote>ийг
 	ашигладаг. <application>Amanda</application> нь 
 	<quote>архивын олонлогууд</quote> буюу <application>Amanda</application>-ийн 
 	тохиргооны файлд жагсаагдсан бүх файлын системүүдийн бүрэн нөөцлөлтүүдийг үүсгэхэд хэсэг хугацаанд 
 	хэрэглэгдсэн бүлэг соронзон хальснуудыг үүсгэдэг. <quote>Архивын олонлогууд</quote> нь бас 
 	файлын системүүдийн шөнө болгоны нэмэгдсэн (эсвэл ялгаатай) нөөцлөлтүүдийг агуулдаг. 
 	Эвдэрсэн файлын системийг сэргээх нь хамгийн сүүлийн бүрэн нөөцлөлт болон нэмэгдсэн 
 	нөөцлөлтүүдийг шаарддаг.</para>
 
       <para>Тохиргооны файл нь нөөцлөлтүүд болон <application>Amanda</application>-ийн 
 	үүсгэдэг сүлжээний урсгалыг нарийн хянах боломжийг хангадаг. <application>Amanda</application>
 	нь өгөгдлийг соронзон хальс уруу бичихийн тулд дээр дурдсан нөөцлөлтийн програмуудыг 
 	ашиглана. <application>Amanda</application> нь порт эсвэл багц хэлбэрээр 
 	байдаг бөгөөд анхдагчаар суулгагдаагүй байдаг.</para>
       </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Юу ч хийхгүй байх</title>
 
       <para><quote>Юу ч хийхгүй байх</quote> нь компьютерийн програм биш боловч энэ нь 
 	хамгийн их ашиглагддаг нөөцлөлтийн стратеги юм. Ямар ч эхний зардал байхгүй. 
 	Мөрдөх нөөцлөлтийн төлөвлөгөө байхгүй. Зүгээр л үгүй гэх хэрэгтэй. Хэрэв таны 
 	өгөгдөлд ямар нэг асуудал тохиолдвол шүд зуугаад л тэвчих хэрэгтэй!</para>
 
       <para>Хэрэв таны цаг болон өгөгдөл нь тийм ч чухал биш эсвэл юу ч биш бол 
 	<quote>Do nothing буюу юу ч хийхгүй байх</quote> нь таны компьютерийн 
 	хувьд хамгийн тохиромжтой нөөцлөлтийн програм болох юм. Гэхдээ &unix; 
 	нь ашигтай хэрэгсэл юм, та зургаан сарын дотор үнэтэй файлуудын цуглуулгатай  болж 
 	үүнийг мэдрэх болно.</para>
 
       <para><quote>Юу ч хийхгүй байх</quote> нь <filename>/usr/obj</filename> 
 	болон таны компьютераар яг үүсгэгдэж болох бусад сангийн моднуудын хувьд зөв 
 	нөөцлөх арга болдог. Үүний жишээ нь энэ гарын авлагын  HTML эсвэл &postscript;-с
 	тогтох хувилбарын файлууд байж болох юм. Эдгээр баримтын хэлбэршүүлэлтүүд нь 
 	SGML оролтын файлуудаас үүсгэгддэг. HTML эсвэл &postscript; файлуудын 
 	нөөцлөлтийг үүсгэх нь шаардлагагүй юм. SGML файлууд нь байнга нөөцлөгддөг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аль нөөцлөлтийн програм хамгийн шилдэг нь вэ?</title>
       <indexterm>
         <primary>LISA</primary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.dump.8; <emphasis>Үе.</emphasis> Элизабет Д. Звики
 	энд дурдагдсан бүх нөөцлөлтийн програмуудыг зовоосон тест хийсэн. Өөрийн бүх өгөгдөл 
 	болон &unix; файлын системүүдийн онцлогуудыг хадгалах цэвэр сонголт бол 
 	<command>dump</command> болсон байна. Элизабет маш их төрөл бүрийн ховор 
 	нөхцөлүүдийг  (зарим нь тийм ч ховор биш) агуулсан файлын системүүдийг үүсгэж 
 	тэдгээр файлын системүүдийг нөөцлөн дараа нь сэргээж програм бүрийг тест хийсэн 
 	байна. Онцгой зүйлүүдэд цоорхойтой файлууд, хоосон блоктой болон цоорхойтой 
 	файлууд, сонин тэмдэгт бүхий нэрээс тогтсон файлууд, бичигдэх боломжгүй уншигдах 
 	боломжгүй файлууд, төхөөрөмжүүд, нөөцлөлтийн үед хэмжээгээ өөрчлөх файлууд, 
 	нөөцлөлтийн үед үүсгэгдэж/устгагдсан файлууд зэргийг дурдаж болох юм. 
 	Тэрээр үр дүнгээ 1991 оны 10 сард LISA дээр үзүүлсэн байна. 
 	<ulink url="http://www.coredumps.de/doc/dump/zwicky/testdump.doc.html">Нөөцлөлт 
 	болон Архивын програмуудыг зовоох тест</ulink> холбоосыг үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Яаралтай сэргээх процедур</title>
 
       <sect3>
 	<title>Гамшгийн өмнө</title>
 
 	<para>Учирч болзошгүй гамшигт бэлтгэхийн тулд таны хийх ёстой дөрвөн 
 	үе шат байдаг.</para>
 	<indexterm>
     <primary><command>bsdlabel</command></primary>
   </indexterm>
 
 	<para>Эхлээд өөрийн диск бүрийн bsdlabel
 	(өөрөөр хэлбэл <command>bsdlabel da0 | lpr</command>), өөрийн 
 	файлын системийн хүснэгт (<filename>/etc/fstab</filename>) болон 
 	бүх ачаалалтын мэдэгдлүүдийг тус бүр хоёр хувь хэвлэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<indexterm><primary>livefs CD</primary></indexterm>
 	<para>Дараа нь <quote>livefs</quote> CDROM шарах хэрэгтэй.
 	  Энэ CDROM нь &os; <quote>livefs</quote> аврах горим руу ачаалж 
 	  орох боломжийг агуулсан байдаг. Ингэснээр хэрэглэгч 
 	  &man.dump.8;,&man.restore.8;, &man.fdisk.8;, &man.bsdlabel.8;,
 	  &man.newfs.8;, &man.mount.8; гэх мэт олон үйлдлийг хийх 
 	  боломжтой болох юм. &os;/&arch.i386;&nbsp;&rel.current;-RELEASE-д 
 	  зориулсан Livefs CD дүрс <ulink
 	  url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/&arch.i386;/ISO-IMAGES/&rel.current;/&os;-&rel.current;-RELEASE-&arch.i386;-livefs.iso"></ulink> хаяг дээр бий.</para>
 
 	<para>Гуравдугаарт нөөц соронзон хальснуудыг байнга үүсгэж байх хэрэгтэй. Таны сүүлийн нөөцлөлтөөс 
 	хойш хийгдсэн өөрчлөлтүүд буцааж авагдах боломжгүйгээр алга болж болох юм. Нөөц 
 	соронзон хальснууд уруу хийж болзошгүй бичилтийг хамгаалах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дөрөвдүгээрт хоёрдугаар шатанд хийсэн <quote>livefs</quote> CDROM болон 
 	  нөөцийн соронзон хальснуудыг шалгах ёстой. 
 	Процедурынхаа талаар тэмдэглэгээ хийх хэрэгтэй. Эдгээр тэмдэглэгээнүүдээ 
 	CDROM, хэвлэсэн зүйл болон нөөц соронзон хальснуудтайгаа цуг хадгалах 
 	хэрэгтэй. Сэргээж байх үед таны анхаарал их сарнисан байж болох бөгөөд тэдгээр 
 	тэмдэглэгээнүүд чинь таныг өөрийн нөөц соронзон хальснуудаа устгахаас сэргийлэх болно 
 	(Яаж? <command>tar xvf /dev/sa0</command> тушаалын оронд та 
 	санамсаргүйгээр <command>tar cvf /dev/sa0</command> гэж бичээд өөрийн 
 	нөөц соронзон хальсыг дарж бичиж болох юм).</para>
 
 	<para>Аюулгүй байдлын нэмэгдэл арга хэмжээ болгож тухайг бүрт нь ачаалагдах 
 	  <quote>livefs</quote> CDROM болон нөөц соронзон хальс хоёрыг бэлдэж байх хэрэгтэй. 
 	  Тус бүрийг нь тусад нь алсад 	өөр газар хадгалах хэрэгтэй. Тэр өөр газар нь яг 
 	  тэр оффисийн байрны подвал байх ЁСГҮЙ. Дэлхийн Худалдааны Төвийн хэд хэдэн 
 	  фирм үүнийг хэцүү замаар мэдэрсэн юм. Тэр өөр газар нь таны компьютерууд 
 	  болон дискний хөтчүүдээс тусгаарлагдсан физикийн хувьд нэлээд зайтай газар байх ёстой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гамшгийн дараа</title>
 
 	<para>Түлхүүр асуулт бол: таны тоног төхөөрөмж амьд гарч чадсан уу? Байнгын 
 	нөөцлөлт хийж байсан болохоор програм хангамжийн талаар та санаа зовох хэрэггүй 
 	юм.</para>
 
 	<para>Хэрэв тоног төхөөрөмж эвдэрсэн бол компьютерийг ашиглахаасаа өмнө 
 	эвдэрсэн хэсгүүдийг солих шаардлагатай.</para>
 
 	<para>Хэрэв таны тоног төхөөрөмж зүгээр байгаа бол 
 	  CDROM хөтөч рүү <quote>livefs</quote> CDROM-оо хийгээд
 	компьютераа ачаалах хэрэгтэй. Эхний суулгах цэс дэлгэц дээр гарах 
 	болно. Зөв улсаа сонгоод 
 	  <guimenuitem>Fixit -- Repair mode with CDROM/DVD/floppy or start a shell.</guimenuitem>
 	  сонголтыг сонгоод <guimenuitem>CDROM/DVD -- Use the live filesystem CDROM/DVD</guimenuitem>
 	  цэсийг сонгоно. Танд хэрэгтэй <command>restore</command> болон бусад програмууд 
 	<filename class="directory">/mnt2/rescue</filename> санд байрлана.</para>
 
 	<para>Файлын систем бүрийг тус тусад нь сэргээнэ.</para>
 
 	<indexterm>
     <primary><command>mount</command></primary>
   </indexterm>
 	<indexterm><primary>root хуваалт</primary></indexterm>
 	<indexterm>
     <primary><command>bsdlabel</command></primary>
   </indexterm>
 	<indexterm>
     <primary><command>newfs</command></primary>
   </indexterm>
 	<para>Өөрийн эхний дискний root хуваалтыг <command>mount</command> (өөрөөр хэлбэл 
 	<command>mount /dev/da0a /mnt</command>) хийхийг оролдоорой. Хэрэв bsdlabel 
 	эвдэрсэн бол <command>bsdlabel</command> тушаалыг ашиглан дискийг дахин 
 	хувааж таны хэвлэж хадгалсан шошготой адил тааруулж хаяглах хэрэгтэй. 
 	<command>newfs</command> тушаал ашиглан файлын системүүдийг дахин үүсгэнэ. 
 	Дискний root хуваалтыг унших-бичихээр дахин холбох хэрэгтэй (<command>mount -u -o rw
 	    /mnt</command>). Энэ файлын системийн хувьд өгөгдлийг сэргээхийн тулд
 	өөрийн нөөцлөх програм болон соронзон хальснуудыг ашиглана (өөрөөр хэлбэл <command>restore vrf
 	    /dev/sa0</command>). Файлын системийг салгана (өөрөөр хэлбэл <command>umount
 	    /mnt</command>). Эвдэрсэн файлын систем бүрийн хувьд давтана.</para>
 
 	<para>Таны систем ажилласны дараа өөрийн өгөгдлийг шинэ соронзон хальс уруу нөөцлөх хэрэгтэй. 
 	Сүйрэл эсвэл өгөгдлийн алдагдалд хүргэсэн тэр явдал дахин болж болох юм. Одоо зарцуулсан 
 	нэг цаг таныг зовлонд учрахаас хожим аварч болох юм.</para>
       </sect3>
 
 <![ %not.published; [
 
       <sect3>
 	<title>* I Did Not Prepare for the Disaster, What Now?</title>
 
 	<para></para>
       </sect3>
 ]]>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-virtual">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Дахин зохион байгуулж өргөжүүлсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээ, санах ой болон файл дээр тулгуурласан файлын системүүд</title>
     <indexterm><primary>виртуал дискнүүд</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>виртуал</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өөрийн компьютер уруу физикээр хийж болдог уян диск, CD-үүд, хатуу хөтчүүд гэх зэрэг 
 	дискнүүдээс гадна бусад хэлбэрийн дискнүүд буюу  <firstterm>виртуал дискнүүд</firstterm>ийг 
 	FreeBSD ойлгодог.</para>
 
     <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Coda</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>санах ой</secondary>
     </indexterm>
     <para>Эдгээрт <link linkend="network-nfs">Network File System буюу сүлжээний файлын систем</link> 
 	болон Coda зэрэг сүлжээний файлын системүүд, санах ой дээр тулгуурласан файлын 
 	системүүд болон файл дээр тулгуурласан файлын системүүд орно.</para>
 
     <para>FreeBSD-ийн ямар хувилбарыг ажиллуулж байгаагаас хамаарч та 
 	файл дээр болон санах ой дээр тулгуурласан файлын системүүдийг үүсгэж 
 	ашиглахдаа өөр өөр хэрэгслүүдийг хэрэглэх шаардлагатай болно.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэглэгчийн хувьд мэдэгдэлгүйгээр төхөөрөмжийн цэгүүдийг хуваарилахын тулд 
 	&man.devfs.5;-г ашиглана.</para>
     </note>
 
     <sect2 id="disks-mdconfig">
       <title>Файл дээр тулгуурласан файлын систем</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>файл дээр тулгуурласан</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.mdconfig.8; хэрэгсэл нь FreeBSD дээр санах ой дээр тулгуурласан 
 	дискнүүд, &man.md.4;-г тохируулж идэвхжүүлэхэд хэрэглэгддэг.
 	&man.mdconfig.8;-г ашиглахын тулд та &man.md.4; модулийг ачаалах 
 	хэрэгтэй, эсвэл өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа дэмжлэгийг нэмэх 
 	хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device md</programlisting>
 
       <para>&man.mdconfig.8; тушаал нь гурван төрлийн санах ой дээр тулгуурласан 
 	виртуал дискийг дэмждэг: эдгээр нь &man.malloc.9;-р хуваарилагдсан санах 
 	ойн дискнүүд, файл эсвэл swap зай ашигласан санах ойн дискнүүд юм. 
 	Нэг боломжтой хэрэглээ нь файлд хадгалагдсан уян эсвэл CD дүрсийг 
 	холбох явдал юм.</para>
 
       <para>Байгаа файлын системийн дүрсийг холбохдоо:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> ашиглан байгаа файлын системийн дүрсийг холбох нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f <replaceable>diskimage</replaceable> -u <replaceable>0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
       </example>
 
       <para>&man.mdconfig.8; ашиглан шинэ файлын системийн дүрсийг үүсгэхдээ:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> тушаал ашиглан шинэ файл дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>newimage</replaceable> bs=1k count=<replaceable>5</replaceable>k</userinput>
 5120+0 records in
 5120+0 records out
 &prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f <replaceable>newimage</replaceable> -u <replaceable>0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -w md<replaceable>0</replaceable> auto</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs md<replaceable>0</replaceable>a</userinput>
 /dev/md0a: 5.0MB (10224 sectors) block size 16384, fragment size 2048
         using 4 cylinder groups of 1.25MB, 80 blks, 192 inodes.
 super-block backups (for fsck -b #) at:
  160, 2720, 5280, 7840
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>0</replaceable>a <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md0a       4710    4  4330     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв та <option>-u</option> тохируулгаар нэгжийн дугаарыг 
 	зааж өгөхгүй юм бол &man.mdconfig.8; нь хэрэглэгдээгүй төхөөрөмжийг 
 	сонгохын тулд &man.md.4; автомат хуваарилалтыг ашиглах болно. 
 	Хуваарилагдсан нэгжийн нэр нь stdout уруу <devicename>md4</devicename> 
 	мэтээр гарах болно. &man.mdconfig.8;-ийн тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para>&man.mdconfig.8; хэрэгсэл нь их ашигтай, гэхдээ энэ нь 
 	файл дээр тулгуурласан файлын систем үүсгэхийн тулд олон тушаалын мөрийг 
 	асуудаг. FreeBSD нь бас &man.mdmfs.8; гэж нэрлэгддэг хэрэгсэлтэй 
 	ирдэг, энэ програм нь &man.md.4;-г &man.mdconfig.8; тушаал 
 	ашиглан тохируулж &man.newfs.8; ашиглан UFS файлын систем түүн 
 	дээр тавьж &man.mount.8; ашиглан түүнийг холбодог. Жишээ нь 
 	хэрэв та дээрхтэй ижил файлын системийн дүрсийг үүсгэж холбохыг 
 	хүсвэл ердөө л дараах тушаалыг бичээрэй:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdmfs</command> тушаал ашиглан файл дээр тулгуурласан дискийг тохируулж холбох нь</title>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>newimage</replaceable> bs=1k count=<replaceable>5</replaceable>k</userinput>
 5120+0 records in
 5120+0 records out
 &prompt.root; <userinput>mdmfs -F <replaceable>newimage</replaceable> -s <replaceable>5</replaceable>m md<replaceable>0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md0        4718    4  4338     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв та <option>md</option> тохируулгыг нэгжийн дугааргүй 
 	ашиглавал &man.mdmfs.8; нь ашиглагдаагүй төхөөрөмжийг автоматаар 
 	сонгохдоо &man.md.4; авто-нэгж боломжийг ашиглах болно. 
 	&man.mdmfs.8;-ийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг гарын авлагын 
 	хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="disks-md-freebsd5">
       <title>Санах ой дээр тулгуурласан файлын систем</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>санах ойн файлын систем</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Санах ой дээр тулгуурласан файлын системийн хувьд 
 	<quote>swap backing буюу swap дээрх тулгуурлалтыг</quote> 
 	ихэнхдээ ашиглах хэрэгтэй. swap дээрх тулгуурлалтыг ашиглах нь санах ойн 
 	диск нь анхдагчаар диск уруу swap хийгдэнэ гэсэн үг биш бөгөөд харин ердөө л санах 
 	ойн диск нь санах ойн цөөрмөөс хуваарилагдаж хэрэв хэрэгцээтэй бол диск уруу 
 	swap хийгдэж болно гэсэн үг юм. Мөн &man.malloc.9; дээр тулгуурласан 
 	санах ойн дискийг үүсгэх боломжтой байдаг. Гэхдээ malloc дээр тулгуурласан 
 	санах ойн дискнүүдийг, ялангуяа том хэмжээтэйг нь ашиглах нь цөм санах ойгүй 
 	болох тохиолдолд системийг сүйрэлд хүргэж болох юм.</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> тушаал ашиглан шинэ санах ой 
 		дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t swap -s <replaceable>5</replaceable>m -u <replaceable>1</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs -U md<replaceable>1</replaceable></userinput>
 /dev/md1: 5.0MB (10240 sectors) block size 16384, fragment size 2048
         using 4 cylinder groups of 1.27MB, 81 blks, 192 inodes.
         with soft updates
 super-block backups (for fsck -b #) at:
  160, 2752, 5344, 7936
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>1</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md1        4718    4  4338     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <example>
 	<title><command>mdmfs</command> тушаал ашиглан шинэ санах ой 
 		дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdmfs -s <replaceable>5</replaceable>m md<replaceable>2</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md2        4846    2  4458     0%    /mnt</screen>
       </example>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Системээс санах ойн дискийг салгах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>санах ойн дискийг салгах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Санах ой дээр тулгуурласан эсвэл файл дээр тулгуурласан файлын систем 
 	ашиглагдахгүй байгаа бол та бүх эх үүсвэрүүдийг системд суллаж өгөх 
 	шаардлагатай. Эхний хийх ёстой зүйл нь файлын системийг салгаад дараа нь 
 	&man.mdconfig.8; ашиглан дискийг системээс салгаж эх үүсвэрүүдийг 
 	суллана.</para>
 
       <para>Жишээ нь <filename>/dev/md4</filename>-г салгаж түүний хэрэглэсэн 
 	бүх эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -d -u <replaceable>4</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Тохиргоо хийгдсэн &man.md.4; төхөөрөмжүүдийн тухай мэдээллийг 
 	<command>mdconfig -l</command> тушаал ашиглан жагсааж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="snapshots">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 15 JUL 2002 -->
     </sect1info>
 
     <title>Файлын системийн хормын хувилбарууд</title>
 
     <indexterm>
       <primary>файлын системүүд</primary>
       <secondary>хормын хувилбарууд</secondary>
     </indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь <link linkend="soft-updates">Soft Updates
 	буюу зөөлөн шинэчлэлтүүд</link>ийн хамт Файлын системийн хормын хувилбарууд
 	боломжийг санал болгодог.</para>
 
       <para>Хормын хувилбарууд нь заасан файлын системүүдийн дүрсийг үүсгэж 
 	тэдгээртэй файлтай ханддаг шиг хандах боломжийг хэрэглэгчид зөвшөөрдөг.
 	Хормын хувилбарын файлууд нь үйлдэл хийгдсэн файлын систем дээр 
 	үүсгэгдэх ёстой бөгөөд нэг файлын системийн хувьд 20-с ихгүй хормын 
 	хувилбаруудыг хэрэглэгч үүсгэж болно. Идэвхтэй хормын хувилбарууд нь 
 	супер блокт бичигддэг бөгөөд ингэснээр тэдгээр нь системийн дахин ачаалалтуудын 
 	үед салгах болон дахин холбох явцад тэсвэртэй байдаг. Хормын хувилбар нь 
 	хэрэггүй болсон үед энэ нь стандарт &man.rm.1; тушаалаар устгагдаж 
 	болно. Хормын хувилбарууд нь ямар ч дарааллаар устгагдаж болох 
 	бөгөөд гэхдээ ашиглагдсан бүх зайг дахин олж авахгүй байж болох юм. 
 	Учир нь өөр нэг хормын хувилбар чөлөөлөгдсөн блокуудын заримыг  
 	шаардаж болзошгүй юм.</para>
 
       <para>Өөрчлөгдөхгүй <option>snapshot</option> файл тохируулга нь 
 	хормын хувилбарыг эхлээд үүсгэсний дараа &man.mksnap.ffs.8; тушаалаар 
 	заагддаг. &man.unlink.1; тушаал нь хормын хувилбарын файлуудын хувьд 
 	орхидог бөгөөд учир нь энэ нь тэдгээрийг устгахыг зөвшөөрдөг байна.</para>
 
       <para>Хормын хувилбарууд нь &man.mount.8; тушаалаар үүсгэгддэг. 
 	<filename>/var</filename>-ийн хормын хувилбарыг 
 	<filename>/var/snapshot/snap</filename> файлд байрлуулахын тулд 
 	дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mount -u -o snapshot /var/snapshot/snap /var</userinput></screen>
 
       <para>Өөрөөр та хормын хувилбар үүсгэхийн тулд &man.mksnap.ffs.8;-г 
 	ашиглаж болно:</para>
 <screen>&prompt.root; <userinput>mksnap_ffs /var /var/snapshot/snap</userinput></screen>
 
       <para>Файлын систем (өөрөөр хэлбэл <filename>/var</filename>) дээр хормын хувилбарын 
 	файлуудыг &man.find.1; тушаал ашиглан олж болно:</para>
 <screen>&prompt.root; <userinput>find /var -flags snapshot</userinput></screen>
 
       <para>Хормын хувилбар үүсгэгдсэний дараа энэ нь хэд хэдэн хэрэглээтэй 
 	байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Зарим администраторууд хормын хувилбарын файлыг нөөцийн зорилгоор 
 		ашигладаг, учир нь хормын хувилбар нь CD-үүд эсвэл соронзон хальс уруу 
 		дамжуулагдаж болдог.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Файлын системийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгадаг &man.fsck.8; нь 
 		хормын хувилбар дээр ажиллаж болдог. Файлын систем нь холбогдсон 
 		үедээ цэвэр байсан гэж үзвэл та үргэлж цэвэр (өөрчлөгдөөгүй) 
 		үр дүнг авах болно. Үүнийг гол нь арын &man.fsck.8; 
 		процесс хийдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>&man.dump.8; хэрэгслийг хормын хувилбар дээр ажиллуулдаг. 
 		Хормын хувилбарын файлын систем болон цагтай нэг янз хуулбар 
 		хийгддэг. &man.dump.8; нь бас хормын хувилбарыг авч 
 		нөөц дүрсийг үүсгэж чаддаг бөгөөд дараа нь хормын хувилбарыг 
 		нэг тушаалаар <option>-L</option> тугийг ашиглан устгаж 
 		чаддаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хормын хувилбарыг файлын системийн хөлдөөгдсөн дүрс маягаар 
 		&man.mount.8; хийдэг. <filename>/var/snapshot/snap</filename> 
 		хормын хувилбарыг &man.mount.8; хийхийн тулд доор дурдсаныг 
 		ажиллуулна:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /var/snapshot/snap -u 4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -r /dev/md4 /mnt</userinput></screen>
 
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Та одоо <filename>/mnt</filename>-д холбогдсон өөрийн хөлдөөгдсөн 
 	<filename>/var</filename> файлын системийн шатлалаар аялж болно. 
 	Хормын хувилбар үүсгэх үе дэх төлвийн адил төлөвт бүгд эхлээд байна. 
 	Цорын ганц өөр зүйл нь өмнөх хормын хувилбарууд нь тэг урттай файлууд 
 	маягаар гарч ирэх болно. Хормын хувилбарын хэрэглээг хязгаарлах 
 	үед үүнийг дараах тушаалыг ажиллуулан салгаж болно:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>umount /mnt</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mdconfig -d -u 4</userinput></screen>
 
       <para><option>softupdates</option> буюу зөөлөн шинэчлэлтүүд болон 
 	файлын системийн хормын хувилбаруудын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	техникийн баримтуудыг оролцуулаад та Маршал Кирк МкКюзикийн вэб хуудас 
 	<ulink url="http://www.mckusick.com/"></ulink> 
 	уруу зочлон орж үзэж болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="quotas">
     <title>Файлын системийн ноогдлууд</title>
     <indexterm>
       <primary>бүртгэл хийх</primary>
       <secondary>дискний зай</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>дискний ноогдлууд</primary></indexterm>
 
     <para>Quota буюу ноогдол нь хэрэглэгч эсвэл бүлгийн гишүүдийн хувьд дискний зай ба/эсвэл 
 	файлуудын тоог файлын систем тус бүрийн хувьд хуваарилж хязгаарлах боломжийг 
 	бүрдүүлэх үйлдлийн системийн нэг нэмэлт боломж юм. Энэ нь дурын нэг хэрэглэгч 
 	эсвэл бүлэг хэрэглэгчдийн хуваарилж болох эх үүсвэрүүдийг хязгаарлах шаардлагатай 
 	цаг хуваалцах систем дээр ихэвчлэн хэрэглэгддэг. Энэ нь нэг хэрэглэгч эсвэл 
 	бүлэг хэрэглэгчид бүх байгаа дискний зайг хэрэглэхээс хамгаалдаг юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Дискний ноогдлуудыг идэвхтэй болгохын тулд өөрийн системийг тохируулах нь</title>
 
       <para>Дискний ноогдлыг ашиглаж эхлэхээсээ өмнө ноогдлууд нь цөмд тохируулагдсан 
 	эсэхийг шалгах шаардлагатай. Дараах мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны файлд 
 	нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
       <programlisting>options QUOTA</programlisting>
 
       <para>Анхны <filename>GENERIC</filename> цөм нь үүнийг анхнаасаа идэвхжүүлээгүй 
 	байдаг болохоор та дискний ноогдлуудыг ашиглахын тулд тусгайлсан цөмийг тохируулж бүтээн 
 	суулгах хэрэгтэй болох юм. Цөмийн тохиргооны талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<xref linkend="kernelconfig">-с лавлана уу.</para>
 
       <para>Дараа нь та дискний ноогдлуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	идэвхжүүлэх хэрэгтэй. Дараах мөрийг нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
       <programlisting>enable_quotas="YES"</programlisting>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>шалгах нь</secondary>
       </indexterm>
       <para>Өөрийн ноогдлын эхлүүлэлтэд сайн хяналт тавихад хэрэгтэй нэмэлт тохиргооны 
 	хувьсагчууд байдаг. Ердийн үед ачаалалтын үеэр файлын систем бүрийн ноогдлын 
 	бүрэн бүтэн байдал  &man.quotacheck.8; програмаар шалгагддаг. 
 	&man.quotacheck.8; боломж нь ноогдлын мэдээллийн бааз дахь өгөгдөл 
 	файлын систем дээрх өгөгдлийг зөв тусгаж байгаа эсэхийг шалгаж байдаг.
 	Энэ нь хугацаа их шаардсан процесс бөгөөд таны систем ачаалах хугацаанд мэдэгдэхүйц 
 	нөлөөлдөг. Хэрэв та энэ алхмыг алгасахыг хүсвэл энэ зорилгоор хувьсагчийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд тохируулах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>check_quotas="NO"</programlisting>
 
       <para>Төгсгөлд нь та файлын систем бүрийн хувьд дискний ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн 
 	тулд <filename>/etc/fstab</filename> файлыг засварлах хэрэгтэй. 
 	Энд та хэрэглэгч эсвэл бүлгийн ноогдлууд эсвэп хоёуланг нь өөрийн бүх файлын системийн 
 	хувьд идэвхжүүлэх боломжтой юм.</para>
 
       <para>Файлын систем дээр хэрэглэгч бүрийн хувьд ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	өөрийн ноогдлууд идэвхжүүлэхийг хүсэж байгаа файлын системийн хувьд 
 	<filename>/etc/fstab</filename> файлын харгалзах оруулгын options буюу 
 	тохируулгыг заах талбарт <option>userquota</option> тохируулгыг нэмж 
 	өгөх хэрэгтэй. Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting>/dev/da1s2g   /home    ufs rw,userquota 1 2</programlisting>
 
       <para>Үүнтэй төстэйгээр бүлгийн ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	<option>userquota</option> тохируулгын оронд <option>groupquota</option> 
 	тохируулгыг ашиглах хэрэгтэй. Хэрэглэгч болон бүлгийн ноогдлуудыг хоёуланг нь 
 	идэвхжүүлэхийн тулд оруулгыг ингэж өөрчилнө:</para>
 
       <programlisting>/dev/da1s2g    /home    ufs rw,userquota,groupquota 1 2</programlisting>
 
       <para>Анхдагчаар ноогдлын файлууд файлын системийн root санд 
 	хэрэглэгчийн ноогдлын хувьд <filename>quota.user</filename>, бүлгийн 
 	ноогдлын хувьд <filename>quota.group</filename> нэрээр хадгалагддаг.  
 	Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.fstab.5;-с үзнэ үү. &man.fstab.5; 
 	гарын авлагын хуудас ноогдлын файлуудын хувьд өөр байрлалыг зааж өгч болохыг 
 	хэлдэг боловч ноогдлын төрөл бүрийн хэрэгслүүд үүнтэй зөв ажиллаж чаддаггүй 
 	болохоор ингэхийг зөвлөдөггүй юм.</para>
 
       <para>Энэ үед хүрээд та өөрийн системийг шинэ цөмтэй дахин ачаалах хэрэгтэй. 
 	<filename>/etc/rc</filename> нь таны <filename>/etc/fstab</filename> 
 	файлд идэвхжүүлсэн бүх ноогдлуудын хувьд эхний ноогдлын файлуудыг үүсгэдэг
 	тохирох тушаалуудыг автоматаар ажиллуулах бөгөөд ингэснээр ямар ч тэг урттай ноогдлын 
 	файлуудыг гараар үүсгэх шаардлагагүй юм.</para>
 
       <para>Ердийн үйлдлүүдийн үед &man.quotacheck.8;, &man.quotaon.8;, эсвэл 
 	&man.quotaoff.8; тушаалуудыг та заавал ажиллуулах ёсгүй юм. Гэхдээ 
 	тэдгээрийн хийдэг үйлдлүүдтэй танилцахын тулд тэдгээрийн гарын авлагын хуудаснуудыг 
 	уншихыг хүсэж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ноогдлын хязгаарлалтуудыг тохируулах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>хязгаарлалтууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Та ноогдлыг идэвхжүүлж өөрийн системийг тохируулсны дараа тэдгээр нь 
 	яг жинхэнэдээ идэвхтэй болсон эсэхийг шалгаарай. Үүнийг хийх хялбар арга нь 
 	дараах тушаалыг ажиллуулах явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>quota -v</userinput></screen>
 
       <para>Та ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн файлын систем бүрийн хувьд дискний хэрэглээ 
 	болон тухайн үеийн ноогдлын хязгаарлалтуудын ерөнхий нэг мөр үр дүнг харах 
 	ёстой.</para>
 
       <para>Та одоо &man.edquota.8; тушаал ашиглан ноогдлын хязгаарлалтуудыг 
 	зааж өгч эхлэхэд бэлэн боллоо.</para>
 
       <para>Хэрэглэгч эсвэл бүлгийн хуваарилж болох дискний зай болон тэд хичнээн файл 
 	үүсгэж болох хэмжээний хязгаарлалтуудыг хүчлэн зааж өгч болох хэд хэдэн сонголт танд 
 	байдаг. Та хуваарилалтыг дискний зай (блок ноогдлууд) эсвэл файлын тоо (inode ноогдлууд) 
 	эсвэл хоёулангийн хослолоор хязгаарлан өгч болно. Эдгээр хязгаарлалт бүр дараа нь 
 	хоёр зэрэглэлт хуваагддаг: энэ нь хатуу ба зөөлөн хязгаарлалтууд юм.</para>
 
       <indexterm><primary>хатуу хязгаарлалт</primary></indexterm>
       <para>Хатуу хязгаарлалтаас илүү гарч болохгүй. Хэрэглэгч өөрийн хатуу хязгаарлалтад 
 	хүрэхэд асуудалтай байгаа файлын систем дээр хэрэглэгч ямар ч хуваарилалт хийж 
 	чадахгүй болно. Жишээ нь хэрэв хэрэглэгч файлын систем дээр 500 кбайт хатуу 
 	хязгаарлалттай бөгөөд 490 кбайтыг одоогоор ашиглаж байгаа бол хэрэглэгч 
 	зөвхөн 10 кбайтыг нэмж хуваарилж чадна. 11 кбайт нэмж хуваарилахыг оролдох нь 
 	амжилтгүй болох болно.</para>
 
       <indexterm><primary>зөөлөн хязгаарлалт</primary></indexterm>
       <para>Нөгөө талаас зөөлөн хязгаарлалтууд нь тодорхой хугацааны туршид илүү гарч 
 	болно. Энэ хугацааг энэрэнгүй хугацаа гэдэг бөгөөд анхдагчаар нэг долоо хоног 
 	байдаг. Хэрэв хэрэглэгч өөрийн зөөлөн хязгаарлалтаас илүү гарсан хэвээр 
 	энэрэнгүй хугацааг өнгөрөх юм бол зөөлөн хязгаарлалт нь хатуу хязгаарлалт болж 
 	дахин хуваарилалтыг зөвшөөрдөггүй. Хэрэглэгч зөөлөн хязгаарлалтаас доош 
 	орвол энэрэнгүй хугацаа дахин тавигдах болно.</para>
 
       <para>Дараах нь &man.edquota.8; тушаалыг ажиллуулах үед таны харж болох 
 	гаралтын жишээ юм. &man.edquota.8; тушаалыг ажиллуулахад 
 	<envar>EDITOR</envar> орчны хувьсагчид заагдсан засварлагч уруу 
 	эсвэл <envar>EDITOR</envar> хувьсагч заагдаагүй бол 
 	<application>vi</application> засварлагч уруу таныг оруулах бөгөөд энэ нь 
 	ноогдлын хязгаарлалтуудыг засварлах боломжийг танд олгоно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>edquota -u test</userinput></screen>
 
       <programlisting>Quotas for user test:
 /usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 50, hard = 75)
         inodes in use: 7, limits (soft = 50, hard = 60)
 /usr/var: kbytes in use: 0, limits (soft = 50, hard = 75)
         inodes in use: 0, limits (soft = 50, hard = 60)</programlisting>
 
       <para>Та ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн файлын систем бүрийн хувьд хоёр мөрийг ердийн үед 
 	харах болно. Нэг мөр нь блокийн хязгаарлалтад, нөгөө мөр нь inode хязгаарлалтад 
 	зориулагддаг. Ноогдлын хязгаарлалтуудыг өөрчлөхийн тулд та ердөө л утгыг шинэчлэхийг хүсэж 
 	байгаа утгаараа солих хэрэгтэй. Жишээ нь энэ хэрэглэгчийн блок хязгаарлалтыг 
 	зөөлөн хязгаарлалт 50, хатуу хязгаарлалт 75 байсныг зөөлөн хязгаарлалт 500 болон 
 	хатуу хязгаарлалт 600 болгон өсгөхийн тулд дараах:</para>
 
       <programlisting>/usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 50, hard = 75)</programlisting>
 
       <para>мөрийг доорх шиг болгож өөрчлөх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>/usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 500, hard = 600)</programlisting>
 
       <para>Таныг засварлагчаас гарсны дараа шинэ ноогдлын хязгаарлалтууд 
 	байрандаа орох болно.</para>
 
       <para>Заримдаа ноогдлын хязгаарлалтуудыг зарим UID-ийн хүрээний хувьд 
 	зааж өгөх шаардлага гардаг. Үүнийг &man.edquota.8; тушаалд 
 	<option>-p</option> тохируулгыг ашиглан хийдэг. Эхлээд хэрэглэгчид 
 	хүссэн ноогдлын хязгаарлалтаа зааж өгөөд дараа нь 
 	<command>edquota -p protouser startuid-enduid</command> 
 	тушаалыг ажиллуулна. Жишээ нь хэрэв хэрэглэгч <username>test</username> 
 	хүссэн ноогдлын хязгаарлалттай байгаа бол энэ ноогдлын хязгаарлалтыг 
 	10,000-с 19,999 хүртэлх UID-уудад хувилж хамааруулахын тулд дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>edquota -p test 10000-19999</userinput></screen>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.edquota.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ноогдлын хязгаарлалтууд болон дискний хэрэглээг шалгах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>шалгах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Ноогдлын хязгаарлалтууд болон дискний хэрэглээг шалгахын тулд 
 	та &man.quota.1; эсвэл &man.repquota.8; тушаалын нэгийг 
 	ашиглаж болно. &man.quota.1; тушаалыг хэрэглэгч эсвэл бүлгийн 
 	ноогдлууд болон дискний зайг шалгахад хэрэглэж болно. Хэрэглэгч нь 
 	зөвхөн өөрийн ноогдол болон өөрийн гишүүн бүлгийн ноогдлыг шалгаж 
 	чадна. Зөвхөн супер хэрэглэгч бүх хэрэглэгч болон бүлгийн ноогдлуудыг 
 	харж болно. &man.repquota.8; тушаалыг ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн 
 	файлын системүүдийн хувьд бүх ноогдлууд болон дискний хэрэглээний 
 	ерөнхий дүнг авахад хэрэглэж болно.</para>
 
       <para>Дараах нь хоёр файлын систем дээр ноогдлын хязгаарлалттай хэрэглэгчийн 
 	хувьд <command>quota -v</command> тушаалын жишээ гаралт 
 	юм.</para>
 
       <programlisting>Disk quotas for user test (uid 1002):
      Filesystem  usage    quota   limit   grace   files   quota   limit   grace
            /usr      65*     50      75   5days       7      50      60
        /usr/var       0      50      75               0      50      60</programlisting>
 
       <indexterm><primary>энэрэнгүй хугацаа</primary></indexterm>
       <para>Дээрх жишээний <filename>/usr</filename> файлын систем дээр 
 	хэрэглэгч 50 кбайтын зөөлөн хязгаарлалтыг 15 кбайтаар илүүдүүлсэн 
 	байгаа бөгөөд 5 хоногийн энэрэнгүй хугацаа үлдсэн байна. Од 
 	<literal>*</literal> тэмдэгт нь хэрэглэгч өөрийн ноогдлын хязгаарлалтаас 
 	илүү гарсныг харуулж байна.</para>
 
       <para>Ердийн үед хэрэглэгч ямар ч дискний зай ашиглаагүй байгаа тийм файлын системүүд, 
 	файлын системийн хувьд ноогдлын хязгаарлалт байсан ч гэсэн &man.quota.1; тушаалын 
 	гаралтад  харагддаггүй байна. <option>-v</option> тохируулга нь тэдгээр 
 	файлын системүүдийг харуулах бөгөөд дээрх жишээн дээр 
 	<filename>/usr/var</filename> файлын системийг харуулж 
 	байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NFS дээгүүрх ноогдлууд</title>
       <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
 
       <para>Ноогдлууд нь NFS сервер дээр ноогдлын дэд системээр хянагддаг. 
 	&man.rpc.rquotad.8; демон нь NFS клиентүүд дээр өөрсдийн ноогдлын 
 	статистикуудыг хэрэглэгчдэд үзэх боломжийг олгож ноогдлын мэдээллийг тэдгээр 
 	машинууд дээр &man.quota.1; тушаалд бэлэн болгож өгдөг.</para>
 
       <para><command>rpc.rquotad</command>-г 
 	<filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд ингэж идэвхжүүлнэ:</para>
 
       <programlisting>rquotad/1      dgram rpc/udp wait root /usr/libexec/rpc.rquotad rpc.rquotad</programlisting>
 
       <para>Одоо <command>inetd</command>-г дахин ачаал:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/inetd restart</userinput></screen>
     </sect2>
   </sect1>
 
 
   <sect1 id="disks-encrypting">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лаки</firstname>
 	  <surname>Грийн</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <affiliation>
 	    <address><email>shamrock@cypherpunks.to</email></address>
 	  </affiliation>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 11 MARCH 2003 -->
     </sect1info>
 
     <title>Дискний хуваалтуудыг шифрлэх нь</title>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>шифрлэх нь</secondary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь өгөгдөлд зөвшөөрөгдөөгүй хандах хандалтын эсрэг 
 	маш сайн шууд хамгаалалтуудыг санал болгодог. Файлын зөвшөөрлүүд болон 
 	Mandatory Access Control (MAC) буюу Албадмал Хандалт Хяналт 
 	(<xref linkend="mac">-г үзнэ үү) нь компьютер ассан, үйлдлийн систем 
 	идэвхтэй байх үед зөвшөөрөлгүй гуравдагч нөхдүүдийг өгөгдөлд хандахаас 
 	хамгаалахад тусалдаг. Гэхдээ хэрэв халдагч компьютерт физик хандалт олж аван 
 	компьютерийн хатуу хөтчийг өөр систем уруу зөөн эмзэг өгөгдлийг хуулж шинжилгээ хийж чадах 
 	бол үйлдлийн системийн мөрдүүлдэг зөвшөөрлүүд нь хамааралгүй болох юм.</para>
 
     <para>Халдагч хэрхэн хатуу диск эсвэл унтраасан компьютерийг эзэмшсэнээс үл хамаарч 
 	&os; дээрх <application>GEOM Based Disk Encryption (gbde)</application> 
 	буюу GEOM дээр тулгуурласан дискний шифрлэлт болон <command>geli</command> 
 	криптограф дэд системүүд нь компьютерийн файлын системүүд дээрх өгөгдлийг 
 	бүр чухал эх үүсвэрүүд бүхий, зорилгодоо хүрэхээр ихээхэн чармайсан халдагчдаас 
 	хамгаалж чадах юм. Зөвхөн тухайн файл бүрийг шифрлэдэг ярвигтай шифрлэлтийн 
 	аргуудаас ялгаатай нь <command>gbde</command> болон <command>geli</command> 
 	нь бүх файлын системүүдийг харагдаж мэдэгдэхгүйгээр шифрлэдэг. Хатуу дискний 
 	хавтгайд цэвэр текст хэзээ ч бичигддэггүй.</para>
 
     <sect2>
       <title><application>gbde</application>-ээр диск шифрлэх</title>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title><username>root</username> болно</title>
 
 	  <para><application>gbde</application>-г тохируулахад супер хэрэглэгчийн 
 		эрхүүдийг шаарддаг.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>su -</userinput>
 Password:</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Цөмийн тохиргооны файлдаа &man.gbde.4; дэмжлэгийг нэмнэ</title>
 
 	  <para>Дараах мөрийг цөмийн тохиргооны файлдаа нэмнэ:</para>
 
 	  <para><literal>options GEOM_BDE</literal></para>
 
 	  <para>Цөмөө <xref linkend="kernelconfig">-д тайлбарласны дагуу дахин бүтээнэ.</para>
 
 	  <para>Шинэ цөм уруугаа дахин ачаална.</para>
 	</step>
 
         <step>
           <para>Цөмийг дахин бүтээхээс өөр нэг арга нь <command>kldload</command>
 		ашиглаж &man.gbde.4;-г ачаалах явдал юм:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>kldload geom_bde</userinput></screen>
 
         </step>
       </procedure>
 
     <sect3>
       <title>Шифрлэгдсэн хатуу хөтчүүдийг бэлдэх нь</title>
 
       <para>Дараах жишээ нь таныг өөрийн систем уруу шинэ хатуу хөтөч нэмж 
 	ганц шифрлэгдсэн хуваалтыг агуулна гэж тооцдог. Энэ хуваалт нь 
 	<filename>/private</filename> гэж холбогдох болно. 
 	<application>gbde</application> нь 
 	<filename>/home</filename> болон <filename>/var/mail</filename>-г 
 	бас шифрлэхэд ашиглагддаг боловч энэ нь энэ танилцуулгын хүрээнээс хальж 
 	илүү төвөгтэй заавруудыг шаарддаг.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Шинэ хатуу хөтчийг нэмнэ</title>
 
 	  <para>Шинэ хөтчийг систем уруу <xref
 	    linkend="disks-adding">-д тайлбарласны дагуу нэмнэ. Энэ жишээн 
 		дээр шинэ хатуу хөтчийн хуваалт <filename>/dev/ad4s1c</filename> 
 		гэж нэмэгдсэн байгаа. <filename>/dev/ad0s1<replaceable>*</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжүүд нь жишээ систем дээр байгаа стандарт FreeBSD хуваалтуудыг 
 		харуулж байна.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/ad*</userinput>
 /dev/ad0        /dev/ad0s1b     /dev/ad0s1e     /dev/ad4s1
 /dev/ad0s1      /dev/ad0s1c     /dev/ad0s1f     /dev/ad4s1c
 /dev/ad0s1a     /dev/ad0s1d     /dev/ad4</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>gbde цоож файлуудыг агуулах санг үүсгэнэ</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /etc/gbde</userinput></screen>
 
 	  <para><application>gbde</application> цоож файл нь шифрлэгдсэн хуваалтуудад 
 		хандахад <application>gbde</application>-д шаардагдах мэдээллийг 
 		агуулдаг. Цоож файлд хандах боломжгүй бол <application>gbde</application> 
 		нь шифрлэгдсэн хуваалтын агуулсан өгөгдлийг хөндлөнгийн их хүч шаардсан оролцоогүйгээр 
 		буцааж тайлж чадахгүй юм. Үүнийг програм хангамж дэмждэггүй. 
 		Шифрлэгдсэн хуваалт бүр тусдаа цоож файл ашигладаг.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>gbde хуваалтыг эхлүүлнэ</title>
 
 	  <para><application>gbde</application> хуваалт ашиглагдаж эхлэхээсээ өмнө 
 		эхэлж тохируулагдсан байх шаардлагатай. Энэ эхний тохируулга нь зөвхөн нэг 
 		удаа хийгдэх ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde init /dev/ad4s1c -i -L /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>&man.gbde.8; нь загварт төрөл бүрийн тохиргооны сонголтуудыг зааж 
 		өгөх боломжийг танд өгч таны засварлагчийг онгойлгох болно. UFS1
 	    	эсвэл UFS2-той ашиглахын тулд sector_size-г 2048 гэж заана:</para>
 
 	  <programlisting>$<!-- This is not the space you are looking
 for-->FreeBSD: src/sbin/gbde/template.txt,v 1.1 2002/10/20 11:16:13 phk Exp $
 #
 # Sector size is the smallest unit of data which can be read or written.
 # Making it too small decreases performance and decreases available space.
 # Making it too large may prevent filesystems from working.  512 is the
 # minimum and always safe.  For UFS, use the fragment size
 #
 sector_size     =       2048
 [...]
 </programlisting>
 
 	  <para>&man.gbde.8; нь өгөгдлийг аюулгүй болгоход хэрэглэгдэх ёстой нэвтрэх 
 		үгийг хоёр удаа бичихийг танаас хүснэ. Нэвтрэх үг нь хоёуланд нь адил 
 		байх ёстой. <application>gbde</application>-ийн таны өгөгдлийг 
 		хамгаалах чадвар таны сонгосон нэвтрэх үгийн чанараас бүхэлдээ 
 		хамаарна.
 	  <footnote>
           <para>Амархан тогтоож болох аюулгүй нэвтрэх үгийг хэрхэн сонгох талаар 
 		зөвлөгөөнүүдийг <ulink
 	    url="http://world.std.com/~reinhold/diceware.html">Diceware
 	    Passphrase</ulink> вэб хуудаснаас үзнэ үү.</para></footnote></para>
 
 	  <para><command>gbde init</command> тушаал нь таны 
 		<application>gbde</application> хуваалтад зориулж цоож файлыг 
 		үүсгэх бөгөөд энэ жишээн дээр <filename>/etc/gbde/ad4s1c.lock</filename> 
 		гэж хадгалагдсан байна.	<application>gbde</application> цоож файлууд
 		нь <filename>/etc/rc.d/gbde</filename> эхлүүлэх скриптээр 
 		зөв танигдахын тулд <quote>.lock</quote> гэж төгсөх ёстой.</para>
 
 	  <caution>
 	    <para><application>gbde</application> цоож файлууд нь шифрлэгдсэн 
 		хуваалтуудын агуулгатай цуг нөөцлөгдөх <emphasis>ёстой</emphasis>. 
 		Зөвхөн цоож файлыг устгах нь шийдсэн халдагч
 		<application>gbde</application> хуваалтыг буцааж тайлахаас 
 		хамгаалж чаддаггүй бөгөөд цоож файлгүйгээр хууль ёсны эзэмшигч 
 		нь шифрлэгдсэн хуваалт дээрх өгөгдөлд &man.gbde.8; болон түүнийг зохиогчийн 
 		ерөөсөө дэмждэггүй, их хүч шаардсан ажиллагаагүйгээр хандаж чадахгүй болох 
 		юм.</para>
 	  </caution>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн хуваалтыг цөмд залгана</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde attach /dev/ad4s1c -l /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн хуваалтыг эхэлж тохируулж байх үед таны сонгосон нэвтрэх 
 		үгийг оруулахыг танаас асуух болно. Шинэ шифрлэгдсэн төхөөрөмж 
 		<filename>/dev</filename> дотор 
 		<filename>/dev/device_name.bde</filename> гэж гарч 
 		ирнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/ad*</userinput>
 /dev/ad0        /dev/ad0s1b     /dev/ad0s1e     /dev/ad4s1
 /dev/ad0s1      /dev/ad0s1c     /dev/ad0s1f     /dev/ad4s1c
 /dev/ad0s1a     /dev/ad0s1d     /dev/ad4        /dev/ad4s1c.bde</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн төхөөрөмж дээр файлын систем үүсгэнэ</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн төхөөрөмж цөмд залгагдсаны дараа та энэ төхөөрөмж дээр 
 		файлын систем үүсгэж болно. Шифрлэгдсэн төхөөрөмж дээр файлын 
 		систем үүсгэхийн тулд &man.newfs.8;-г ашиглана. Хуучин UFS1 
 		файлын системийг эхлүүлснээс шинэ UFS2 файлын системийг эхлүүлэх нь 
 		хамаагүй хурдан учраас &man.newfs.8;-г <option>-O2</option> 
 		тохируулгатай хэрэглэхийг зөвлөдөг.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>newfs -U -O2 /dev/ad4s1c.bde</userinput></screen>
 
 	  <note>
 	    <para>&man.newfs.8; тушаал нь төхөөрөмжийн нэрэндээ 
 		<filename><replaceable>*</replaceable>.bde</filename> гэж 
 		өргөтгөлөөр танигдах залгагдсан <application>gbde</application> 
 		хуваалт дээр хийгдэх ёстой.</para>
 	  </note>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн хуваалтыг холбоно</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системд зориулж холбох цэгийг үүсгэнэ.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /private</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системийг холбоно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/ad4s1c.bde /private</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн файлын систем байгаа эсэхийг шалгана</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын систем одоо &man.df.1;-д харагдаж 
 		ашиглахад бэлэн болох ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>df -H</userinput>
 Filesystem        Size   Used  Avail Capacity  Mounted on
 /dev/ad0s1a      1037M    72M   883M     8%    /
 /devfs            1.0K   1.0K     0B   100%    /dev
 /dev/ad0s1f       8.1G    55K   7.5G     0%    /home
 /dev/ad0s1e      1037M   1.1M   953M     0%    /tmp
 /dev/ad0s1d       6.1G   1.9G   3.7G    35%    /usr
 /dev/ad4s1c.bde   150G   4.1K   138G     0%    /private</screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect3>
 
     <sect3>
       <title>Байгаа шифрлэгдсэн файлын системүүдийг холбох нь</title>
 
       <para>Ачаалалт бүрийн дараа ямар ч шифрлэгдсэн файлын системүүдийг 
 	ашиглаж эхлэхээсээ өмнө цөмд дахин залгаж, алдааг нь шалгаж холбож болно.
 	Шаардлагатай тушаалуудыг  <username>root</username> хэрэглэгч 
 	ажиллуулах ёстой гэж үздэг.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>gbde хуваалтыг цөмд залгана</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde attach /dev/ad4s1c -l /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн <application>gbde</application> хуваалтыг 
 		эхэлж тохируулж байх үед таны сонгосон нэвтрэх үгийг оруулахыг 
 		танаас асуух болно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Файлын систем дээр алдааг шалгана</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системүүд нь автоматаар холбогдохын тулд 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд одоохондоо 
 		жагсаагдах боломжгүй учир файлын системүүд дээр алдаа байгаа эсэхийг 
 		шалгаж тэдгээрийг холбохоос өмнө &man.fsck.8;-г гараар ажиллуулах ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>fsck -p -t ffs /dev/ad4s1c.bde</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн файлын системийг холбоно</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/ad4s1c.bde /private</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын систем одоо ашиглахад бэлэн боллоо.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <sect4>
 	<title>Шифрлэгдсэн хуваалтуудыг автоматаар холбох нь</title>
 
 	<para>Шифрлэгдсэн хуваалтыг автоматаар залган шалгаж холбох скриптийг үүсгэж 
 		болох боловч аюулгүй байдлын шалтгаанаас болоод скрипт нь 
 		&man.gbde.8; нууц үгийг агуулсан байх ёсгүй. Харин эдгээр 
 		скриптүүдийг гараар ажиллуулж нууц үгийг консол эсвэл &man.ssh.1;-ээр 
 		оруулахыг зөвлөдөг.</para>
 
 	<para>Өөр нэг арга нь <filename>rc.d</filename> скрипт байдаг. Энэ 
 		скриптийн нэмэлт өгөгдлүүдийг &man.rc.conf.5;-оор дамжуулж болно, 
 		жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>gbde_autoattach_all="YES"
 gbde_devices="ad4s1c"
 gbde_lockdir="/etc/gbde"</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь <application>gbde</application> нэвтрэх үгийг ачаалах 
 	үед оруулахыг шаарддаг. Зөв нэвтрэх үгийг бичсэний дараа 
 	<application>gbde</application> шифрлэгдсэн хуваалт автоматаар 
 	холбогдох болно. Энэ нь <application>gbde</application>-г 
 	зөөврийн компьютер дээр хэрэглэж байгаа үед их ашигтай байдаг.</para>
       </sect4>
     </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>gbde-ийн ажиллуулдаг криптограф хамгаалалтууд</title>
 
 	<para>&man.gbde.8; нь 128-bit AES-ийг CBC горимд ашиглан сектор ачааг 
 	шифрлэдэг. Диск дээрх сектор бүр өөр өөр AES түлхүүрээр шифрлэгддэг. 
 	Секторын түлхүүрүүд хэрэглэгчийн оруулсан нэвтрэх үгээс хэрхэн гаргагддаг зэрэг 
 	<application>gbde</application>-ийн криптограф дизайны талаар 
 	дэлгэрэнгүйг &man.gbde.4;-ээс үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Нийцтэй байдлын асуудлууд</title>
 
 	<para>&man.sysinstall.8; нь <application>gbde</application>-шифрлэгдсэн 
 	төхөөрөмжүүдтэй нийцгүй байдаг. Бүх 
 	<devicename><replaceable>*</replaceable>.bde</devicename> төхөөрөмжүүдийг 
 	&man.sysinstall.8; эхлүүлэхээс өмнө цөмөөс салгасан байх ёстой бөгөөд 
 	ингэхгүй бол энэ нь төхөөрөмжүүдийг шалгаж эхлэхдээ сүйрэх болно. Бидний жишээн 
 	дээр ашиглагдсан шифрлэгдсэн төхөөрөмжийг салгахдаа дараах тушаалыг 
 	ашиглана:</para>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>gbde detach /dev/ad4s1c</userinput></screen>
 
       <para>Мөн &man.vinum.4; нь &man.geom.4; дэд системийг 
 	ашигладаггүйг анхаараарай, та <application>gbde</application>-г 
 	<application>vinum</application> эзлэхүүнүүдтэй ашиглаж 
 	болохгүй.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Даниэл</firstname>
 	    <surname>Гэрзо</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<!-- Date of writing: 28 November 2005 -->
       </sect2info>
 
       <title><command>geli</command>-ээр диск шифрлэх нь</title>
 
-      <para>Шинэ криптограф GEOM ангилал &os; 6.0-с эхлэн 
-	<command>geli</command> гэж орж иржээ. Үүнийг одоогоор 
+      <para>Шинэ криптограф GEOM ангилал <command>geli</command> гэж бий. Үүнийг одоогоор 
 	&a.pjd; хөгжүүлж байгаа болно. <command>geli</command> нь 
 	<command>gbde</command>-ээс өөр бөгөөд энэ нь өөр боломжуудыг 
 	санал болгож криптограф үйлдэлдээ өөр схемийг ашигладаг.</para>
 
       <para>&man.geli.8;-ийн хамгийн чухал боломжууд бол:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&man.crypto.9; тогтолцоог ашигладаг &mdash; 
 		криптограф тоног төхөөрөмж бэлэн болоход <command>geli</command>
 		түүнийг автоматаар ашигладаг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Олон криптограф алгоритмуудыг дэмждэг (одоогоор AES, Blowfish, 
 		болон 3DES).</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>root хуваалтыг шифрлэх боломжийг олгодог. Шифрлэгдсэн root 
 		хуваалтад хандахад хэрэглэгддэг нэвтрэх үгийг систем ачаалахад 
 		асуудаг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Бие биеэндээ хамааралгүй хоёр түлхүүрүүдийг ашиглахыг 
 		зөвшөөрдөг (өөрөөр хэлбэл <quote>key</quote> болон 
 		<quote>company key</quote>).</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><command>geli</command> нь хурдан байдаг. Энгийн сектороос сектор уруу 
 		шифрлэлтийг хийдэг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Мастер түлхүүрүүдийг нөөцлөх ба сэргээхийг зөвшөөрдөг. Хэрэглэгч 
 		өөрийн түлхүүрүүдийг устгах хэрэгтэй болоход нөөцөөс түлхүүрүүдийг 
 		сэргээж өгөгдөлд дахин хандах боломжтой болох юм.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Дискийг санамсаргүй, нэг удаагийн түлхүүрээр залгахыг 
 		зөвшөөрдөг &mdash; энэ нь swap хуваалтууд болон түр зуурын 
 		файлын системүүдэд ашигтай байдаг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><command>geli</command>-ийн илүү боломжуудыг &man.geli.8;-ийн 
 	гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
 
       <para>Дараагийн алхмууд нь <command>geli</command>-ийн дэмжлэгийг &os; цөмд 
 	хэрхэн идэвхжүүлэхийг тайлбарлах бөгөөд шинэ <command>geli</command> 
 	шифрлэлт үзүүлэгчийг хэрхэн үүсгэх болон ашиглах талаар өгүүлэх болно.</para>
 
-      <para><command>geli</command>-г ашиглахын тулд та &os; 6.0-RELEASE болон 
-	түүнээс дээшхи хувилбарыг хэрэглэж байх ёстой. Цөмд өөрчлөлтүүд шаардлагатай учраас 
+      <para>Цөмд өөрчлөлтүүд шаардлагатай учраас 
 	супер хэрэглэгчийн эрхүүд хэрэгтэй болно.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Цөмд <command>geli</command> дэмжлэгийг 
 		нэмэх нь</title>
 
 	  <para>Дараах мөрийг цөмийн тохиргооны файлд нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>options GEOM_ELI
 device crypto</programlisting>
 
 	  <para>Цөмөө <xref linkend="kernelconfig">-д тайлбарласны дагуу дахин бүтээнэ.</para>
 
 	  <para>Мөн <command>geli</command> модулийг ачаалах үед дуудаж болно. 
 		Дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 		нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>geom_eli_load="YES"</programlisting>
 
 	  <para>&man.geli.8; нь одоо цөмд дэмжигдсэн байх ёстой.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Мастер түлхүүр үүсгэх нь</title>
 
 	  <para>Дараах жишээ нь түлхүүр файлыг хэрхэн үүсгэх талаар тайлбарлах бөгөөд 
 		энэ нь <filename class="directory">/private</filename> доор 
 		холбогдсон шифрлэгдсэн үзүүлэгчийн Мастер түлхүүрийн хэсэг болон 
 		ашиглагдах болно. Түлхүүр файл нь Мастер түлхүүрийг шифрлэхэд 
 		хэрэглэгдэх зарим санамсаргүй өгөгдлийг өгөх болно. Мастер түлхүүр нь 
 		нэвтрэх үгээр бас хамгаалагдах болно. Үзүүлэгчийн секторын хэмжээ 
 		4kB том байх болно. Мөн энэ хэлэлцүүлэг нь <command>geli</command> 
 		үзүүлэгчийг хэрхэн залгаж түүн дээр файлын систем үүсгэх, хэрхэн түүнийг 
 		холбож ажиллах болон төгсгөлд нь хэрхэн салгах талаар тайлбарлах 
 		болно.</para>
 
 	  <para>Илүү сайн ажиллагааг хангахын тулд секторын том хэмжээг (4kB ч юм уу) 
 		ашиглахыг зөвлөдөг.</para>
 
 	  <para>Мастер түлхүүр нь нэвтрэх үгээр хамгаалагдах бөгөөд түлхүүр файлд зориулагдсан 
 		өгөгдлийн эх нь <filename>/dev/random</filename> байх болно. 
 		Бидний үзүүлэгч гэж нэрлэдэг <filename>/dev/da2.eli</filename>-ийн 
 		секторын хэмжээ 4kB байх болно.</para> 
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/root/da2.key bs=64 count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>geli init -s 4096 -K /root/da2.key /dev/da2</userinput>
 Enter new passphrase:
 Reenter new passphrase:</screen>
 
 	  <para>Нэвтрэх үг болон түлхүүр файлыг хоёуланг нь заавал ашиглах шаардлагагүй; 
 		Мастер түлхүүрийг нууцлах аль ч аргыг тусад нь ашиглаж болно.</para>
 
 	  <para>Хэрэв түлхүүр файл <quote>-</quote> гэж өгөгдсөн бол стандарт 
 		оролтыг ашиглана. Энэ жишээ нь нэгээс олон түлхүүр файлыг 
 		хэрхэн ашиглаж болох талаар харуулж байна.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cat keyfile1 keyfile2 keyfile3 | geli init -K - /dev/da2</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Үзүүлэгчийг үүсгэсэн түлхүүрийн тусламжтай залгах нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>geli attach -k /root/da2.key /dev/da2</userinput>
 Enter passphrase:</screen>
 
 	  <para>Шинэ цэвэр текст төхөөрөмж 
 		<filename>/dev/<replaceable>da2</replaceable>.eli</filename>
 		гэж нэрлэгдэх болно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/da2*</userinput>
 /dev/da2  /dev/da2.eli</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шинэ файлын системийг үүсгэх нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/dev/da2.eli bs=1m</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da2.eli</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/da2.eli /private</userinput></screen>
 
 	<para>Шифрлэгдсэн файлын систем &man.df.1;-д харагдаж 
 		ашиглахад бэлэн болох ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>df -H</userinput>
 Filesystem     Size   Used  Avail Capacity  Mounted on
 /dev/ad0s1a    248M    89M   139M    38%    /
 /devfs         1.0K   1.0K     0B   100%    /dev
 /dev/ad0s1f    7.7G   2.3G   4.9G    32%    /usr
 /dev/ad0s1d    989M   1.5M   909M     0%    /tmp
 /dev/ad0s1e    3.9G   1.3G   2.3G    35%    /var
 /dev/da2.eli   150G   4.1K   138G     0%    /private</screen>
 
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Үзүүлэгчийг холбосныг салгаж залгасныг болиулах</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн хуваалт дээрх ажил хийгдэж дуусаад 
 		<filename class="directory">/private</filename> хуваалт 
 		хэрэггүй болох үед <command>geli</command> шифрлэгдсэн 
 		хуваалтыг холбосноо салган цөмд залгаснаа бас салгах нь зүйтэй 
 		юм.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>umount /private</userinput>
 &prompt.root; <userinput>geli detach da2.eli</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>&man.geli.8;-ийг хэрэглэх тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас 
 	олж болно.</para>
 
       <sect3>
 	<title><filename>geli</filename> <filename>rc.d</filename> скриптийг ашиглах нь</title>
 
 	<para><command>geli</command> нь <command>geli</command>-ийн 
 	хэрэглээг хялбаршуулахад ашиглаж болох <filename>rc.d</filename> 
 	скрипттэй цуг ирдэг. <command>geli</command>-г &man.rc.conf.5;-оор 
 	тохируулах жишээг дараахаас харж болно:</para>
 
 	<programlisting>geli_devices="da2"
 geli_da2_flags="-p -k /root/da2.key"</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь <filename>/dev/da2</filename>-г 
 	Мастер түлхүүр файл нь <filename>/root/da2.key</filename>-д байрлах 
 	<command>geli</command> үзүүлэгч гэж тохируулах бөгөөд 
 	үзүүлэгчийг залгаж байхдаа <command>geli</command> нь 
 	нэвтрэх үгийг ашиглахгүй (хэрэв <option>-P</option> сонголт 
 	<literal>geli init</literal> хийгдэх үед өгөгдсөн тохиолдолд энэ нь 
 	ашиглагдах боломжтой). Систем нь <command>geli</command> 
 	үзүүлэгчийг цөмөөс систем унтрахаас өмнө салгах болно.</para>
 
 	<para><filename>rc.d</filename>-г тохируулах талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл 
 		энэхүү гарын авлагын <link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> 
 		хэсэгт байгаа болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>	
   </sect1>
 
 
   <sect1 id="swap-encrypting">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Крисчан</firstname>
 	  <surname>Брюффэр</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Swap зайг шифрлэх</title>
     <indexterm>
       <primary>swap</primary>
       <secondary>шифрлэх</secondary>
     </indexterm>
 
-    <para>&os; дээрх swap-ийн шифрлэлт нь тохируулахад амархан байдаг бөгөөд 
-	&os; 5.3-RELEASE-с эхлээд ийм боломжтой болсон юм. &os;-ийн аль 
+    <para>&os; дээрх swap-ийн шифрлэлт нь тохируулахад амархан байдаг. &os;-ийн аль 
 	хувилбарыг ашиглаж байгаагаас хамаараад өөр өөр тохируулгууд байдаг бөгөөд 
-	тохиргоо нь нэлээн өөр өөр байдаг. &os; 6.0-RELEASE-с эхлээд 
+	тохиргоо нь нэлээн өөр өөр байдаг. 
 	&man.gbde.8; эсвэл &man.geli.8; шифрлэх системүүдийг swap-ийг 
-	шифрлэхэд ашиглаж болно. Өмнөх хувилбаруудад зөвхөн &man.gbde.8; 
-	байдаг. Энэ хоёр систем нь хоёулаа <filename>encswap</filename>
+	шифрлэхэд ашиглаж болно. Энэ хоёр систем нь хоёулаа <filename>encswap</filename>
       <link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> скриптийг 
 	ашигладаг.</para>
 
     <para>Өмнөх <link linkend="disks-encrypting">Дискний хуваалтуудыг шифрлэх</link> 
 	хэсэг нь өөр өөр шифрлэх системүүдийн тухай богино хэлэлцүүлгийг агуулдаг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Swap яагаад шифрлэгдэх ёстой вэ?</title>
 
       <para>Дискний хуваалтуудын шифрлэлтийн нэгэн адил swap зайн шифрлэлт нь эмзэг 
 	мэдээллийг хамгаалахын тулд хийгддэг. Нууц үгстэй ажилладаг програм байлаа гэж 
 	бодъё. Эдгээр нууц үгс нь физик санах ойд байгаа үед бүгд зүгээр байна. Гэхдээ 
 	хэрэв үйлдлийн систем нь бусад програмуудад зориулж зайг чөлөөлөхийн тулд санах 
 	ойн хуудаснуудыг swap хийж эхэлбэл нууц үгс нь дискний хавтгай дээр шифрлэгдэлгүй 
 	бичигдэж болох бөгөөд энэ нь өрсөлдөгчийн хувьд олж авахад амархан болох юм.
 	Swap зайг шифрлэх нь энэ тохиолдолд шийдэл болж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бэлтгэл</title>
 
       <note>
 	<para>Энэ хэсгийн үлдсэн хэсэгт <devicename>ad0s1b</devicename> нь 
 	swap хуваалт байх болно.</para>
       </note>
 
       <para>Энэ хүртэл swap нь шифрлэгдээгүй байгаа билээ. Аль хэдийн нууц үгс эсвэл бусад 
 	эмзэг өгөгдөл дискний хавтгайнууд дээр цэвэр текстээр байж болзошгүй юм. Үүнийг 
 	засварлахын тулд swap хуваалт дээрх өгөгдлийг санамсаргүй хаягдлаар дарж бичих 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/dev/ad0s1b bs=1m</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&man.gbde.8; ашиглан swap шифрлэлт хийх</title>
 
-      <para>Хэрэв &os; 6.0-RELEASE болон түүнээс шинэ хувилбар ашиглагдаж байгаа бол 
-	<literal>.bde</literal> дагаварыг <filename>/etc/fstab</filename>-ийн 
+      <para><literal>.bde</literal> дагаварыг <filename>/etc/fstab</filename>-ийн 
 	тохирох swap мөр дэх төхөөрөмжид нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>
 # Device                Mountpoint      FStype  Options         Dump    Pass#
 /dev/ad0s1b.bde         none            swap    sw              0       0
       </programlisting>
-
-      <para>&os; 6.0-RELEASE хувилбараас өмнөх системүүдэд дараах мөр нь 
-	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд бас хэрэгтэй:</para>
-
-      <programlisting>gbde_swap_enable="YES"</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&man.geli.8; ашиглан swap шифрлэлт хийх</title>
 
       <para>Өөрөөр, swap шифрлэлтэд зориулж &man.geli.8;-г ашиглах процедур нь 
 	&man.gbde.8; ашиглахтай төстэй. <literal>.eli</literal> дагаварыг 
 	<filename>/etc/fstab</filename>-ийн тохирох swap мөр дэх төхөөрөмжид 
 	нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>
 # Device                Mountpoint      FStype  Options         Dump    Pass#
 /dev/ad0s1b.eli         none            swap    sw              0       0
       </programlisting>
 
       <para>&man.geli.8; нь <acronym>AES</acronym> алгоритмийг анхдагчаар 
 	256 битийн урттай түлхүүртэй ашигладаг.</para>
 
       <para>Мөн эдгээр  анхдагчуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд
 	<literal>geli_swap_flags</literal> тохируулгыг ашиглан 
 	өөрчилж болно. Дараах мөр нь <filename>encswap</filename> rc.d 
 	скриптийг <quote>detach on last close</quote> тохируулгыг зааж 4 
 	килобайтын секторын хэмжээтэй, 128 бит түлхүүрийн урттайгаар Blowfish 
 	алгоритм ашиглан &man.geli.8; swap хуваалт үүсгэ гэж хэлж байна:</para>
 
       <programlisting>geli_swap_flags="-e blowfish -l 128 -s 4096 -d"</programlisting>
 
-      <para>&os; 6.2-RELEASE хувилбараас өмнөх системүүд дээр доор дурдсан мөрийг ашиглана:</para>
-
-      <programlisting>geli_swap_flags="-a blowfish -l 128 -s 4096 -d"</programlisting>
-
       <para>&man.geli.8; гарын авлагын хуудсан дахь <command>onetime</command> тушаалын тайлбараас 
 	боломжит тохируулгуудын жагсаалтыг лавлана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ажиллаж байгаа эсэхийг шалгах</title>
 
       <para>Систем дахин ачаалагдсаны дараа шифрлэгдсэн swap-ийн зөв үйлдлийг 
 	<command>swapinfo</command> тушаал ашиглан шалгаж 
 	болно.</para>
 
       <para>Хэрэв &man.gbde.8; ашиглагдаж байвал:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>swapinfo</userinput>
 Device          1K-blocks     Used    Avail Capacity
 /dev/ad0s1b.bde    542720        0   542720     0%
       </screen>
 
       <para>Хэрэв &man.geli.8; ашиглагдаж байвал:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>swapinfo</userinput>
 Device          1K-blocks     Used    Avail Capacity
 /dev/ad0s1b.eli    542720        0   542720     0%
       </screen>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
index 3193759eaa..66ff6fa0b3 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
@@ -1,3053 +1,3047 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.94
+     Original revision 1.95
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="firewalls">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жозеф Ж.</firstname>
 	<surname>Баарбиш</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Брэд</firstname>
 	<surname>Дэйвис</surname>
 	<contrib>SGML уруу хөрвүүлж шинэчилсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Галт хана</title>
 
   <indexterm><primary>Галт хана</primary></indexterm>
 
   <indexterm>
     <primary>аюулгүй байдал</primary>
 
     <secondary>галт хана</secondary>
   </indexterm>
 
   <sect1 id="firewalls-intro">
     <title>Танилцуулга</title>
 
     <para>Галт ханын тусламжтайгаар систем уруу орж байгаа болон түүнээс гарч байгаа өгөгдлийн урсгалыг шүүн нэвтрүүлэх боломжтой болдог. 
 Галт хана нь сүлжээгээр дамжин өнгөрч байгаа пакетуудыг, <quote>дүрмүүдэд</quote> заасны дагуу эсвэл нэвтрүүлэх, эсвэл хаах үүргийг гүйцэтгэдэг.
 	Галт ханын дүрмүүд нь пакетийг протоколын төрөл, эхлэл хост хаяг, очих хост хаяг, эхлэл порт хаяг, очих порт хаяг зэрэг хэд хэдэн шинжээр нь шинжлэх боломжийг олгодог.</para>
 
     <para>Галт ханыг ашигласнаар тухайн хостын болон сүлжээний аюулгүй байдлыг нилээд нэмэгдүүлж чадна. Галт ханын тусламжтайгаар дараах зүйлсийг хийх боломжтой :</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Дотоод сүлжээнд байрлаж байгаа сервер машин, түүн дээр ажиллаж байгаа програм үйлчилгээг Интернэтээр дамжин орж ирж буй гадны урсгалаас хамгаалах, тусгаарлах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Дотоод сүлжээнд байрлаж байгаа хостоос Интернэт уруу хандах хандалтыг хаах, хязгаарлах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Network address translation буюу Сүлжээний Хаягийн Хөрвүүлэлтийг 
 	  (<acronym>NAT</acronym>) дэмжих. Өөрөөр хэлбэл дотоод сүлжээндээ хувийн <acronym>IP</acronym> хаяг хэрэглэж, 
 	  Интернэтэд гарахдаа дундаа нэг холболтыг (нэг <acronym>IP</acronym> хаяг эсвэл автоматаар оноосон бүлэг хаягаар) хуваан хэрэглэх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>пакетийг шүүн нэвтрүүлэх дүрмүүдийг хэрхэн оновчтойгоор тодорхойлох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os;-тэй хамт суусан галт ханануудын ялгаа.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>OpenBSD-н 
 	  <application>PF</application> галт ханыг хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>IPFILTER</application>-г хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>IPFW</application>-г хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдсэн байх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os; болон Интернэтийн тухай үндсэн ойлголт.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-concepts">
     <title>Галт ханын тухай ойлголтууд</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>дүрмүүд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Галт ханын дүрмүүдийг дараах үндсэн хоёр янзаар үүсгэж болно:
       <quote>inclusive буюу хамааруулсан</quote> эсвэл <quote>exclusive буюу хамааруулаагүй</quote>.  
       Хамааруулаагүй галт хана нь дүрмэнд тохирсон урсгалаас бусдыг нэвтрүүлнэ. Харин хамааруулсан галт хана бол эсрэгээр нь, 
       дүрмэнд тохирсон урсгалыг нэвтрүүлж бусдыг хаана.</para>
 
     <para>Хамааруулсан галт хана нь Интернэтэд үйлчилгээнүүдийг санал 
       болгодог системүүдийн хувьд илүү сайн сонголт болдог бөгөөд гарч байгаа 
       урсгалыг илүү сайн хянах боломжийг олгодог. Энэ нь Интернэтээс таны хувийн 
       сүлжээ рүү хандах урсгалыг бас хянадаг. Дүрэмд харгалзаж тохирохгүй 
       бүх урсгалыг хааж бүртгэдэг.
       Болохгүй урсгалыг галт ханаар нэвтрүүлэх эрсдэлийг
       багасгадаг учраас хамааруулсан галт хана нь хамааруулаагүй 
       галт ханыг бодвол илүүтэйгээр аюулгүй байдлыг хангаж чаддаг.</para>
 
     <note>
       <para>Зааж хэлээгүй л бол энэ бүлгийн бүх тохиргоо болон дүрмүүд
 	нь хамааруулсан галт ханыг үүсгэдэг.</para>
     </note>
 
     <para><quote>Төлөвт галт ханыг</quote> ашиглан аюулгүй байдлыг цааш илүү сайжруулах боломжтой.
       Энэ төрлийн галт хана нь галт ханаар дамжин тогтсон холболтуудыг бүртгэж,
       зөвхөн таарч байгаа тогтсон холболтоор эсвэл шинэ холболт үүсгэн урсгалыг нэвтрүүлдэг.
       Төлөвт галт ханын нэг дутагдалтай тал гэвэл олон шинэ холболтууд нэг дор тогтох үед
       Denial of Service буюу Үйлчилгээг Зогсоох(<acronym>DoS</acronym>) халдлагад өртөмтгий болдог. Иймээс галт ханыг
       зохион байгуулахдаа төлөвт ба төлөвт-бус байдлыг хослуулан хэрэглэх нь хамгийн оновчтой байдаг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-apps">
     <title>Галт ханын багцууд</title>
 
     <para>&os; дээр гурван янзын галт ханын багцууд хамрагдсан байдаг.
       Нэрлэвэл: <emphasis>IPFILTER</emphasis>
       (<acronym>IPF</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг),
       <emphasis>IPFIREWALL</emphasis> (<acronym>IPFW</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг),
       ба <emphasis>OpenBSD-н PacketFilter</emphasis> (<acronym>PF</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг).
       &os; нь мөн урсгалыг хязгаарлах(үндсэндээ зурвасын өргөнийг хязгаарлах) хоёр багцын хамт ирдэг:
       &man.altq.4; болон &man.dummynet.4;.  Dummynet нь анхнаасаа <acronym>IPFW</acronym>-тай, харин
       <acronym>ALTQ</acronym> нь <acronym>PF</acronym>-тэй нягт холбоотой ажилладаг.
       IPFILTER-ийн хувьд урсгал хязгаарлалтыг хийхдээ 
       NAT болон шүүлтэд IPFILTER-ийг ба 
       <acronym>IPFW</acronym>-ийг &man.dummynet.4;-тэй цуг юм уу 
       <emphasis>эсвэл</emphasis> <acronym>PF</acronym>-ийг 
       <acronym>ALTQ</acronym>-тай цуг ашиглан хийж болно.
       IPFW, ба PF нь бүгд систем уруу орж байгаа болон гарч байгаа урсгалыг дүрмүүдийн тусламжтай удирдах боловч
       синтаксын хувьд ч, арга замын хувьд ч өөр өөр байдаг.</para>
 
     <para>&os; дээр олон галт ханын багцууд хамт ирдэг нь өөр өөр хэрэгцээ шаардлагатай хүмүүст
       хүртээмжтэй байхыг гол зорилгоо болгосонд оршино. Түүнээс аль ч галт хана нь нөгөөгөөсөө илүү, эсвэл дутуу гэсэн үг биш юм.</para>
 
     <para>Зохиогч IPFILTER-г сонгон авсан нь түүний төлөвт дүрмүүд нь
       <acronym>NAT</acronym> орчинд хэрэглэхэд төвөг багатай, мөн
       дотроо ftp proxy агуулсан байдгаас болсон хэрэг. Энэхүү ftp proxy-г ашиглан
       гадагшаа гарах FTP урсгалыг зөвшөөрсөн дүрмүүдийг бичихэд хялбар байдаг.</para>
 
     <para>Бүх галт ханууд пакет удирдах талбарын утгыг шинжлэх зарчмаар ажиллах тул
       галт ханын дүрмүүдийг бичихийн өмнө <acronym>TCP/IP</acronym> протокол хэрхэн
       ажилладаг талаар болон пакет удирдах талбарын утгууд, энэ утгууд session буюу сесс 
       үүсэхэд хэрхэн хэрэглэгддэг талаар үндсэн ойлголттой байх шаардлагатай болдог.
       Дээрх ойлголтуудын талаар дараах хаягаар орж уншина уу:
       <ulink
 	url="http://www.ipprimer.com/overview.cfm"></ulink>.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-pf">
       <sect1info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Жон</firstname>
 	    <surname>Феррел</surname>
 	    <contrib>Хянан залруулж шинэчилсэн </contrib>
 	    <!-- 24 March 2008 -->
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect1info>
 
     <title>OpenBSD Пакет шүүгч (PF) ба
       <acronym>ALTQ</acronym></title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>PF</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>2003 оны 7 сард OpenBSD-н галт ханын програм болох
       <acronym>PF</acronym> &os; уруу шилжиж, &os; Портын Цуглуулгад
       орсон. 2004 онд гарсан &os;&nbsp;5.3 нь <acronym>PF</acronym>-г
       үндсэн системийн багцын нэг хэсэг болгон оруулсан анхны хувилбар юм.
       <acronym>PF</acronym> нь бүрэн хэмжээнд ажиллах чадвартай
       галт хана бөгөөд <acronym>ALTQ</acronym>-тай (Alternate
       Queuing буюу Ээлжлэн солигдох дараалал) хамтран ажиллах боломжтой.  <acronym>ALTQ</acronym> нь 
       Quality of Service буюу Үйлчилгээний Чанарын (<acronym>QoS</acronym>) 
       боломжоор хангадаг. 
       OpenBSD Төсөл нь <ulink
 	url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-г хөтлөн 
       явуулдаг.
       Тиймээс гарын авлагын энэ хэсэг нь &os;-д хамаатай 
       <acronym>PF</acronym> дээр илүү анхаарлаа хандуулахахаас гадна 
       хэрэглээний талаар зарим нэг ерөнхий мэдээллийг өгнө. Хэрэглээний 
       мэдээллийн талаар илүү дэлгэрэнгүйг <ulink
 	url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-с үзнэ үү.</para>
 
     <para>&os;-д зориулсан  <acronym>PF</acronym>-ийн талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг
       <ulink url="http://pf4freebsd.love2party.net/"></ulink> хаягаас үзэж болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн дуудагдах PF модулиудыг ашиглах нь</title>
 
       <para>PF цөмийн модулийг дуудахдаа <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>pf_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь модулийг дуудахдаа эхлүүлэх скриптийг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/pf start</userinput></screen>
 
       <para>PF модуль нь дүрмийн тохиргооны файлаа олж чадахгүй бол дуудагдахгүйг 
 	санаарай. Анхдагч байрлал нь <filename>/etc/pf.conf</filename> байна. 
 	Хэрэв PF дүрмийн олонлог өөр хаа нэгтээ байгаа бол <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд доор дурдсантай адил мөрийг нэмж PF дүрмийн олонлогоо тэр газраас 
 	хайхаар зааж өгч болно:</para>
 
       <programlisting>pf_rules="<replaceable>/path/to/pf.conf</replaceable>"</programlisting>
 
-	<note>
-	  <para>&os;&nbsp;7.0-с эхлэн <filename class="directory">/etc/</filename> 
-	    санд байсан жишээ <filename>pf.conf</filename> файл <filename
-	      class="directory">/usr/share/examples/pf/</filename> руу орсон болно.
-	    7.0-с өмнөх &os;-ийн хувилбаруудад анхдагчаар <filename>/etc/pf.conf</filename> 
-	    байдаг.</para>
-	</note>
+	  <para>Жишээ <filename>pf.conf</filename> файлыг <filename
+	      class="directory">/usr/share/examples/pf/</filename> сангаас олж болно.</para>
 
       <para><acronym>PF</acronym> модулийг тушаалын мөрөөс бас дуудан ажиллуулж 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kldload pf.ko</userinput></screen>
 
       <para>PF-д зориулсан бүртгэл хөтлөх дэмжлэгийг 
 	<literal>pflog.ko</literal> хангадаг бөгөөд 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмж 
 	дуудаж болно:</para>
 
       <programlisting>pflog_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь модулийг дуудахдаа эхлүүлэх скриптийг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/pflog start</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв танд <acronym>PF</acronym>-ийн өөр боломжууд хэрэгтэй 
 	бол <acronym>PF</acronym>-ийн дэмжлэгийг цөмд оруулан эмхэтгэх 
 	хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>PF цөмийн тохиргоонууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pf төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pflog төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pfsync төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>PF</acronym> дэмжлэгийг &os; цөмд оруулж эмхэтгэх нь 
 	шаардлагагүй боловч дуудагдах модульд ороогүй байдаг PF-ийн нэмэлт 
 	боломжуудын нэг бөгөөд <acronym>PF</acronym>-ийн ашигладаг төлвийн хүснэгтэд 
 	зарим өөрчлөлтүүдийг ил гаргадаг псевдо төхөөрөмж болох &man.pfsync.4; 
 	гэгддэг боломжийг ашиглахын тулд та тэгж хийж өгч болох юм. Үүнийг  
 	 &man.carp.4;-тэй хослуулан ажиллагаа доголдоход тойрон гарах галт ханаыг 
 	<acronym>PF</acronym> ашиглан бүтээж болно. <acronym>CARP</acronym>-ийн 
 	талаар дэлгэрэнгүйг гарын авлагын <xref linkend="carp">-с 
 	үзэж болно.</para>
 
       <para>Цөмийн <acronym>PF</acronym> тохиргоонуудыг 
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename>-с олж болох бөгөөд 
 	доор үзүүлэв:</para>
 
       <programlisting>device pf
 device pflog
 device pfsync</programlisting>
 
       <para><literal>device pf</literal> тохиргоо <quote>Packet Filter</quote> 
 галт ханыг (&man.pf.4;) дэмждэг болгоно.</para>
 
       <para><literal>device pflog</literal> тохиргоо 
 псевдо буюу хуурамч &man.pflog.4; сүлжээний төхөөрөмжийг идэвхжүүлнэ. Энэ хуурамч 
 төхөөрөмжийн тусламжтайгаар &man.bpf.4; дескриптор уруу урсгалыг бүртгэх 
 боломжтой. &man.pflogd.8; дэмонг бүртгэлийг дискэн дээр хадгалахад хэрэглэнэ.</para>
 
       <para><literal>device pfsync</literal> тохиргоо 
 псевдо буюу хуурамч &man.pfsync.4; сүлжээний төхөөрөмжийг идэвхжүүлнэ. Энэ хуурамч 
 төхөөрөмжийн тусламжтайгаар <quote>төлвийн өөрчлөлтүүдийг</quote> хянах боломжтой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>rc.conf боломжууд</title>
 
       <para>Дараах &man.rc.conf.5; илэрхийллүүд 
 	<acronym>PF</acronym> болон &man.pflog.4;-ийг ачаалах үед тохируулна:</para>
 
 <programlisting>pf_enable="YES"                 # Enable PF (load module if required)
 pf_rules="/etc/pf.conf"         # rules definition file for pf
 pf_flags=""                     # additional flags for pfctl startup
 pflog_enable="YES"              # start pflogd(8)
 pflog_logfile="/var/log/pflog"  # where pflogd should store the logfile
 pflog_flags=""                  # additional flags for pflogd startup</programlisting>
 
       <para>Хэрвээ энэ галт ханын цаана LAN байгаа бөгөөд 
 LAN-д байгаа компьютерууд уруу пакет дамжуулах шаардлагатай бол эсвэл 
 NAT ашиглах бодолтой байгаа бол дараах илэрхийлэл танд бас хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"            # Enable as LAN gateway</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Шүүгч дүрмүүдийг үүсгэх нь</title>
 
       <para><acronym>PF</acronym> нь &man.pf.conf.5;-с (анхдагчаар <filename>/etc/pf.conf</filename>)
 	өөрийн тохиргооны дүрмүүдийг унших бөгөөд тэнд заагдсан дүрмүүд буюу тодорхойлолтуудын 
 	дагуу пакетуудыг өөрчлөх, орхих буюу эсвэл дамжуулдаг. &os; суулгацад 
 	<filename>/usr/share/examples/pf/</filename>-д байрлах хэд хэдэн жишээ 
 	файлууд байдаг. <acronym>PF</acronym>-ийн дүрмийн олонлогуудын талаар бүрэн мэдээллийг 
 	<ulink url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-с 
 	лавлана уу.</para>
 
       <warning>
 	<para><ulink
 		 url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-г үзэж байхдаа
 	  &os;-ийн хувилбар бүр өөр өөр PF хувилбартай байж болохыг 
-	  анхаарах хэрэгтэй. Одоогоор &os;&nbsp;7.<replaceable>X</replaceable> 
-	  болон түүнээс хойшхи хувилбарууд OpenBSD&nbsp;4.1-ийн нэгэн адил 
+	  анхаарах хэрэгтэй. Одоогоор &os; OpenBSD&nbsp;4.1-ийн нэгэн адил 
 	  <acronym>PF</acronym>-ийн хувилбарыг ашигладаг.</para>
       </warning>
 
       <para>&a.pf; нь <acronym>PF</acronym> галт ханыг тохируулж ажиллуулах 
 	талаар асуухад тохиромжтой газар юм. Асуулт асуухаасаа өмнө захидлын 
 	жагсаалтын архиваас шалгахаа мартуузай!</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>PF-тэй ажиллах нь</title>
 
       <para><acronym>PF</acronym>-ийг хянахдаа &man.pfctl.8;-г ашиглана.
 	Зарим нэг хэрэгтэй тушаалуудыг доор жагсаав (Бүх боломжит тохиргоонуудын 
 	талаар &man.pfctl.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлахаа мартуузай):</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Тушаал</entry>
 	      <entry>Зорилго</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-e</option></command></entry>
 	      <entry>PF-г идэвхжүүлэх</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-d</option></command></entry>
 	      <entry>PF-г болиулах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-F</option> all <option>-f</option> /etc/pf.conf</command></entry>
 	      <entry>Бүх дүрмүүдийг арилгаж (nat, шүүх, төлөв, хүснэгт, гэх мэт.) 
 		<filename>/etc/pf.conf</filename> файлаас дахин ачаалах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-s</option> [ rules | nat | state ]</command></entry>
 	      <entry>Шүүх дүрмүүд, nat дүрмүүд, эсвэл төлвийн хүснэгтийн талаар тайлан гаргах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-vnf</option> /etc/pf.conf</command></entry>
 	      <entry>Дүрмийн олонлогийг ачаалалгүйгээр <filename>/etc/pf.conf</filename>-д 
 		алдаа байгаа эсэхийг шалгах</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <para><acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлэх ганц арга зам бол түүний боломжуудыг 
 &os; цөмтэй хамт хөрвүүлэн эмхэтгэх юм. Мөн сүлжээний картын драйвер болгон <acronym>ALTQ</acronym>-г 
 дэмждэггүй тул өөрийн тань хэрэглэж буй &os; хувилбарын хувьд дэмжигддэг драйверуудын жагсаалтыг 
 &man.altq.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Дараах тохируулгууд 
 <acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлж нэмэлт үүргүүдийг оруулдаг.</para>
 
       <programlisting>options         ALTQ
 options         ALTQ_CBQ        # Class Bases Queuing (CBQ)
 options         ALTQ_RED        # Random Early Detection (RED)
 options         ALTQ_RIO        # RED In/Out
 options         ALTQ_HFSC       # Hierarchical Packet Scheduler (HFSC)
 options         ALTQ_PRIQ       # Priority Queuing (PRIQ)
 options         ALTQ_NOPCC      # Required for SMP build</programlisting>
 
       <para><literal>options ALTQ</literal> мөр <acronym>ALTQ</acronym> 
 -г бүхэлд нь идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_CBQ</literal> мөр <emphasis>Class Based Queuing</emphasis> 
 буюу Ангиллаас Хамаарсан Дараалал Үүсгэх(<acronym>CBQ</acronym>) боломжийг идэвхжүүлнэ. 
 <acronym>CBQ</acronym> нь шүүгч дүрмүүд дээр үндэслэн урсгалуудад эрэмбэ тогтоох зорилгоор 
 зурвасын өргөнийг өөр өөр ангиллуудад болон дарааллуудад хуваах боломжийг олгоно.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_RED</literal> мөр <emphasis>Random Early
 	Detection</emphasis> буюу Санамсаргүй Эрт Илрүүлэлт(<acronym>RED</acronym>)-г идэвхжүүлнэ. 
 <acronym>RED</acronym>-г сүлжээний даац хэтрэхээс сэргийлэхэд хэрэглэдэг. 
 <acronym>RED</acronym> дарааллын уртыг хэмжиж, түүнийг байх ёстой дээд ба 
 доод хэмжээтэй жиших байдлаар ажилладаг. Хэрэв дараалал дээд хэмжээнээс урт болбол 
 шинэ пакетууд орхигдох болно. Нэртэйгээ адилаар, <acronym>RED</acronym> нь холболтуудаас пакетийг 
 санамсаргүйгээр орхигдуулдаг.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_RIO</literal> мөр нь <emphasis>Random Early
 	Detection In and Out</emphasis> буюу Орох ба Гарах Санамсаргүй Эрт Илрүүлэлтийг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_HFSC</literal> мөр нь 
 <emphasis>Hierarchical Fair Service Curve Packet Scheduler</emphasis> буюу Үе давхаргат Зохимжит Үйлчилгээний Муруйн Пакет Хуваарилагчийг 
 идэвхжүүлнэ. <acronym>HFSC</acronym> талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараах хаягаас үзнэ үү: 
 <ulink url="http://www-2.cs.cmu.edu/~hzhang/HFSC/main.html"></ulink>.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_PRIQ</literal> мөр нь <emphasis>Priority Queuing</emphasis> буюу Эрэмбэт Дараалал Үүсгэх 
 (<acronym>PRIQ</acronym>)-г идэвхжүүлнэ. <acronym>PRIQ</acronym> нь эрэмбэ өндөртэй дараалалд байгаа 
 урсгалыг эхэнд нэвтрүүлэх зарчмаар ажилладаг.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_NOPCC</literal> мөр нь <acronym>ALTQ</acronym>-г 
 <acronym>SMP</acronym>-тай хамт ажиллах боломжтой болгоно. 
 <acronym>SMP</acronym> системийн хувьд энэ боломжийг заавал идэвхжүүлэх хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-ipf">
     <title>IPFILTER (IPF) Галт хана</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>IPFILTER</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>IPFILTER-г зохиосон хүн бол Даррин Рид билээ. IPFILTER нь 
 үйлдлийн системээс хамааралгүй: нээлттэй эхийн програм бөгөөд 
 &os;, NetBSD, OpenBSD, &sunos;, HP/UX, ба &solaris; зэрэг олон үйлдлийн систем уруу 
 шилжүүлэгдсэн юм. IPFILTER эрчимтэй дэмжигдэж, 
 сайжруулсан хувилбарууд нь тогтмол гарсаар байгаа.</para>
 
     <para>IPFILTER нь цөмийн талд ажиллах галт хана болон 
 <acronym>NAT</acronym> механизм дээр суурилсан бөгөөд түүнийг удирдах, хянахын тулд 
 хэрэглэгчийн интерфэйс програмыг ашиглана. Галт ханын дүрмүүдийг нэмэх болон хасахдаа 
 &man.ipf.8; хэрэгслийг хэрэглэнэ. <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг 
 нэмэх болон хасахдаа &man.ipnat.1; хэрэгслийг хэрэглэнэ. &man.ipfstat.8; хэрэгсэл 
 нь IPFILTER-н цөмийн талд ажиллаж байгаа хэсгийн статистикийг хэвлэхэд зориулагдсан. 
 &man.ipmon.8; програм харин IPFILTER-н үйлдлүүдийг системийн бүртгэлийн файлд 
 бүртгэнэ.</para>
 
     <para>IPF-г анх зохиохдоо <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> гэсэн 
 логикийн дагуу бүтээсэн ба зөвхөн төлөвт-бус дүрмүүдийг ашигладаг байлаа. 
 Цаг хугацаа өнгөрөхөд IPF илүү хөгжиж, <quote>quick</quote> тохируулга 
 болон төлөвт <quote>keep state</quote> тохируулгуудыг агуулах болсон нь орчин үеийн 
 хэрэгцээ шаардлагад илүү нийцэх болжээ. IPF-н албан ёсны баримтжуулалтанд 
 хуучин уламжлалт дүрмүүдийг бичих параметрүүд болон файлтай ажиллах логикууд багтсан байдаг. 
 Харин шинэ функцуудыг нь зөвхөн нэмэлт боломж байдлаар оруулсан нь аюулгүй байдлыг хавьгүй 
 илүү хангасан аюулгүй галт хана бий болгож байгаа тэднийг хэт доогуур тавьсан санагддаг.</para>
 
     <para>Энэ бүлэгт байгаа зааврууд нь <quote>quick</quote> болон төлөвт <quote>keep state</quote> 
 тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүдээс үндсэндээ бүрдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
     <para>Хуучин уламжлалт дүрмүүдтэй ажиллах аргуудын талаар дэлгэрэнгүй тайлбарыг: 
 <ulink url="http://www.obfuscation.org/ipf/ipf-howto.html#TOC_1"></ulink>
       ба <ulink
 	url="http://coombs.anu.edu.au/~avalon/ip-filter.html"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <para>IPF FAQ-г <ulink
 	url="http://www.phildev.net/ipf/index.html"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <para>Нээлттэй эхийн IPFilter програмын захидлын жагсаалтын архивыг <ulink
         url="http://marc.theaimsgroup.com/?l=ipfilter"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <sect2>
       <title>IPF-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>идэвхжүүлэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>IPF нь &os; үндсэн суулгацтай хамт, ажиллах үеийн ачаалах боломжтой модуль байдлаар ирдэг. 
 <filename>rc.conf</filename> тохиргооны файл дотор ipfilter_enable="YES" илэрхийлэл байгаа үед систем IPF цөмийн 
 модулийг динамикаар ачаална. Энэ ачаалах боломжтой модуль нь бүртгэх боломжтойгоор, 
 анхдагч <literal>default pass all</literal> тохируулгын хамт бүтээгдсэн байдаг. Анхдагч дүрмийг 
 <literal>block all</literal> болгохын тулд IPF-г цөмд эмхэтгэх шаардлага байхгүй. Зөвхөн 
 дүрмүүдийнхээ төгсгөлд бүгдийг хаах дүрмийг бичиж өгөхөд хангалттай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн тохируулгууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER_LOG</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>цөмийн тохируулгууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&os; цөм уруу дараах боломжуудыг эмхэтгэн IPF-г идэвхжүүлэх 
 албагүй боловч, суурь мэдлэг болгон энд үзүүллээ. IPF-г цөм уруу хөрвүүлэн 
 эмхэтгэснээр ачаалах боломжтой модулийг хэрэглэх боломжгүй болдог.</para>
 
       <para>Цөмийн тохиргоон дахь жишээ IPF илэрхийллүүд 
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> гэсэн цөмийн эх файлд 
 байх ба доор сийрүүлбэл:</para>
 
       <programlisting>options IPFILTER
 options IPFILTER_LOG
 options IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</programlisting>
 
       <para><literal>options IPFILTER</literal> мөр нь <quote>IPFILTER</quote> 
 галт ханыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options IPFILTER_LOG</literal> мөр нь <literal>log</literal> 
 гэсэн түлхүүр үг орсон дүрмүүдийн хувьд урсгалыг <devicename>ipl</devicename> 
 пакет бүртгэх хуурамч&mdash;төхөөрөмж уруу бүртгэх боломжтой болгоно.</para>
 
       <para><literal>options IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</literal> мөр нь 
 галт ханын <literal>pass</literal> дүрмэнд тохироогүй пакетийг 
 хаах анхдагч чанарыг зааж өгнө.</para>
 
       <para>Эдгээр тохируулгууд нь зөвхөн тэдгээрийг тохируулан, 
 тусгайлан цөм бүтээж суулгасны дараа идэвхждэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>rc.conf тохируулгууд</title>
 
       <para>IPF-г систем ачаалах үед идэвхтэй болгохын тулд /etc/rc.conf дотор 
 дараах илэрхийллүүд байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>ipfilter_enable="YES"             # Start ipf firewall
 ipfilter_rules="/etc/ipf.rules"   # loads rules definition text file
 ipmon_enable="YES"                # Start IP monitor log
 ipmon_flags="-Ds"                 # D = start as daemon
                                   # s = log to syslog
                                   # v = log tcp window, ack, seq
                                   # n = map IP &amp; port to names</programlisting>
 
       <para>Хэрэв энэ галт ханын цаана хувийн IP хаяг хэрэглэдэг LAN байгаа бол 
 <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлэхийн тулд дараах мөрүүдийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"              # Enable as LAN gateway
 ipnat_enable="YES"                # Start ipnat function
 ipnat_rules="/etc/ipnat.rules"    # rules definition file for ipnat</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPF</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipf</command></primary></indexterm>
 
       <para>Таны бичсэн дүрмүүдийг ачаалахад &man.ipf.8; тушаалыг хэрэглэнэ. 
 Та өөрийн дүрмүүдээс бүтсэн файлыг үүсгээд, түүнийгээ дээрх тушаалын ашиглан 
 галт ханын одоо ажиллаж байгаа дотоод дүрмүүдтэй сольж тавьна гэсэн үг юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipf -Fa -f /etc/ipf.rules</userinput></screen>
 
       <para><option>-Fa</option> нь бүх дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг цэвэрлэ гэсэн үг.</para>
 
       <para><option>-f</option> нь ачаалах дүрмүүдээ энэ файлаас унш гэсэн үг.</para>
 
       <para>Ийм байдлаар та өөрийн хүссэн дүрмүүдийн файлыг үүсгээд, 
 дээрх IPF тушаалыг ажиллуулан системийг шинээр ачаалахгүйгээр 
 ажиллаж байгаа галт ханын дүрмүүдийг шинээр өөрчлөх боломжтой болж байна. 
 Дээрх аргаар галт ханын дүрмүүдийг хэдэн ч удаа сольж болох тул энэ арга нь 
 шинэ дүрмүүдийг туршихад тохиромжтой арга юм.</para>
 
       <para>Энэ тушаалтай ажиллах боломжтой бусад тугуудын талаар 
 дэлгэрэнгүйг &man.ipf.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>&man.ipf.8; тушаал дүрмүүдийн файлыг стандарт текст файл гэж 
 тооцдог. Симбол орлуулалттай скрипт байдлаар бичигдсэн файлыг ойлгохгүй.</para>
 
       <para>Гэвч скрипт симбол орлуулалтын хүчийг ашиглан IPF дүрмүүдийг бүтээх 
 арга зам байгаа. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="firewalls-ipf-rules-script"> хэсгээс үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPFSTAT</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipfstat</command></primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>статистик</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.ipfstat.8;-н анхдагч чанар бол галт ханыг хамгийн сүүлд асааснаас хойших, 
 эсвэл <command>ipf -Z</command> тушаалыг өгөн хуримтлуулагчийг хамгийн сүүлд тэглэснээс хойших 
 галт ханаар орж байгаа болон гарч байгаа пакетуудыг хэрэглэгчийн тодорхойлж өгсөн дүрмүүдээр 
 шүүсэн үр дүнд бий болсон статистик тоог гаргаж ирэн, дэлгэцэнд харуулах юм.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүйг &man.ipfstat.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>&man.ipfstat.8; тушаалын анхдагч үр дүн дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>input packets: blocked 99286 passed 1255609 nomatch 14686 counted 0
  output packets: blocked 4200 passed 1284345 nomatch 14687 counted 0
  input packets logged: blocked 99286 passed 0
  output packets logged: blocked 0 passed 0
  packets logged: input 0 output 0
  log failures: input 3898 output 0
  fragment state(in): kept 0 lost 0
  fragment state(out): kept 0 lost 0
  packet state(in): kept 169364 lost 0
  packet state(out): kept 431395 lost 0
  ICMP replies: 0 <acronym>TCP</acronym> RSTs sent: 0
  Result cache hits(in): 1215208 (out): 1098963
  IN Pullups succeeded: 2 failed: 0
  OUT Pullups succeeded: 0 failed: 0
  Fastroute successes: 0 failures: 0
  <acronym>TCP</acronym> cksum fails(in): 0 (out): 0
  Packet log flags set: (0)</screen>
 
       <para>Дотогшоо урсгалын хувьд <option>-i</option>, 
 гадагшаа урсгалын хувьд <option>-o</option> тохируулгыг өгөхөд 
 кернелийн ашиглаж буй дүрмүүдийн жагсаалтыг гаргаж харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -in</command> нь дотогшоо урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн дугаарын хамт харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -on</command> нь гадагшаа урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн дугаарын хамт харуулна.</para>
 
       <para>Үр дүн нь дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>@1 pass out on xl0 from any to any
 @2 block out on dc0 from any to any
 @3 pass out quick on dc0 proto tcp/udp from any to any keep state</screen>
 
       <para><command>ipfstat -ih</command> нь дотогшоо урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн хэдэн удаа тохирсон тооны хамт харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -oh</command> нь гадагшаа урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн хэдэн удаа тохирсон тооны хамт харуулна.</para>
 
       <para>Үр дүн нь дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>2451423 pass out on xl0 from any to any
 354727 block out on dc0 from any to any
 430918 pass out quick on dc0 proto tcp/udp from any to any keep state</screen>
 
       <para><command>ipfstat</command> тушаалын хамгийн чухал функцуудын 
 нэг бол, &os;-н ажиллаж байгаа процессийн хүснэгтийг &man.top.1; 
 харуулдаг шиг төлвийн хүснэгтийг <option>-t</option> туг харуулдаг явдал юм. 
 Таны галт хана гадны халдлагад өртөх үед энэ функц түүнийг илрүүлэх, шинжлэх, халдлагад 
 оролцож буй пакетуудыг харах боломжийг олгоно. Нэмэлт дэд тугууд нь хяналт хийх 
 эхлэл болон очих IP хаяг, порт, эсвэл протоколыг сонгох боломжийг олгодог. 
 Дэлгэрэнгүйг &man.ipfstat.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPMON</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipmon</command></primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>бүртгэл хөтлөлт</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><command>ipmon</command> тушаал зохистой ажиллахын тулд цөмийн 
 <literal>IPFILTER_LOG</literal> тохируулга идэвхжсэн байх ёстой. Энэ тушаал хоёр өөр горимд 
 ажиллах чадвартай. Төрөлх горим нь энэ тушаалыг тушаал мөрөн дээр 
 <option>-D</option> туггүйгээр оруулахад ажиллах анхдагч горим юм.</para>
 
       <para>Демон горим нь болж өнгөрсөн үйл явцын бүртгэлийг эргэж харахын тулд 
 системийн бүртгэлийг тасралтгүй хөтлөн явуулахад тохиромжтой горим юм. 
 &os; болон IPFILTER энэ горимд ажиллахаар тохируулагдсан байдаг. &os; 
 нь системийн бүртгэлийг автоматаар тойруулах чадвартай. Тиймээс бүртгэлийн мэдээллийг &man.syslogd.8; 
 процесс уруу гаргах нь энгийн файл уруу гаргах анхдагч аргаас дээр байдаг. 
 Анхдагч <filename>rc.conf</filename> файл дотор <literal>ipmon_flags</literal> илэрхийлэл 
 <option>-Ds</option> тугуудыг хэрэглэдэг:</para>
 
       <programlisting>ipmon_flags="-Ds" # D = start as daemon
                   # s = log to syslog
                   # v = log tcp window, ack, seq
                   # n = map IP &amp; port to names</programlisting>
 
       <para>Бүртгэл хөтлөн явуулахын давуу талыг дурдахад илүүц биз. 
 Бүртгэлийн тусламжтай ямар пакетууд орхигдсон, тэдгээр пакетууд хаанаас ирсэн, 
 хаашаа явж байсан зэрэг мэдээллийг эргэн харах боломжтой болдог. Энэ бүх мэдээлэл 
 гадны халдлагыг мөрдөхөд чухал түлхэц болно.</para>
 
       <para>Хэдийгээр бүртгэх боломжоор хангагдсан боловч, IPF дангаараа бүртгэлийг үүсгэж 
 чадахгүй. Галт ханын администратор аль дүрмийн бүртгэлийг бичихийг шийдэн, тэдгээр дүрмүүдэд 
 log түлхүүр үгийг нэмж өгнө. Ер нь, зөвхөн deny дүрмүүдийн бүртгэл бичигддэг.</para>
 
       <para>Бүгдийг хориглосон анхдагч дүрмийг log түлхүүр үгийн хамт дүрмүүдийнхээ 
 хамгийн төгсгөлд бичиж өгөх нь нилээд өргөн хэрэглэгддэг арга юм. Ингэснээр 
 таны дүрмүүдийн алинтай ч тохироогүй пакетуудыг мэдэх боломжтой болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPMON бүртгэл хөтлөлт</title>
 
       <para><application>Syslogd</application> нь бүртгэлийн мэдээллийг дотор нь ангилах 
 өөрийн тусгай аргатай. <quote>facility</quote> ба <quote>түвшин</quote> гэсэн тусгай ангилалаар ялгадаг. 
 <option>-Ds</option> горимон дахь IPMON нь анхдагчаар <quote>facility</quote>-аар <literal>local0</literal>-г 
 хэрэглэдэг. Хэрэв хүсвэл 
 доорх түвшнүүдийг ашиглан бүртгэгдсэн мэдээллийг илүү ангилж болно:</para>
 
       <screen>LOG_INFO - нэвтрүүлэх, хаахаас үл хамааран "log" түлхүүрийг үйлдэл ашиглан пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_NOTICE - нэвтэрсэн пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_WARNING - хаагдсан пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_ERR - бүртгэсэн пакетууд болон богино гэгдсэн пакетууд</screen>
 
       <!-- XXX: "can be considered short" == "with incomplete header" -->
 
       <para>IPFILTER-н бүх бүртгэлийн мэдээллийг <filename>/var/log/ipfilter.log</filename> 
 файл дотор бичихийн тулд, файл эхлээд үүссэн байх хэрэгтэй. Үүний тулд дараах 
 тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
        <screen>&prompt.root; <userinput>touch /var/log/ipfilter.log</userinput></screen>
 
       <para>&man.syslogd.8;-н функцуудыг <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл доторх 
 тодорхойлох илэрхийллүүдээр удирдаж болно. <filename>syslog.conf</filename> файл нь 
 IPF мэт програмуудын үүсгэсэн системийн мэдэгдлүүдтэй <application>syslog</application>-г 
 	ажиллахад уян хатан болгодог.</para>
 
       <para>Дараах илэрхийллүүдийг <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл дотор нэмж 
 бичнэ үү:</para>
 
       <programlisting>local0.* /var/log/ipfilter.log</programlisting>
 
       <para><literal>local0.*</literal> нь бүх бүртгэгдсэн мэдэгдлүүдийг 
 дурдсан файлд бичихийг хэлж өгч байна.</para>
 
       <para><filename>/etc/syslog.conf</filename> файлд хийсэн өөрчлөлтүүдийг 
 идэвхжүүлэхийн тулд та системээ дахин ачаалах эсвэл <command>/etc/rc.d/syslogd reload</command> 
 тушаалыг ашиглан &man.syslogd.8; демонд <filename>/etc/syslog.conf</filename> файлыг дахин уншуулах 
 хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Дээр шинээр үүсгэсэн бүртгэлийг тойруулахын тулд 
 <filename>/etc/newsyslog.conf</filename> файл дотор өөрчлөлт оруулахаа мартуузай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэгдсэн мэдэгдлийн формат</title>
 
       <para><command>ipmon</command>-ы үүсгэсэн мэдэгдэл зайгаар тусгаарлагдсан 
 өгөгдлийн талбаруудаас бүрдэнэ. Бүх мэдэгдэлд байдаг гол талбарууд гэвэл:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Пакетийг хүлээж авсан огноо.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Пакетийг хүлээж авсан цаг. Цаг, минут, секунд, бутархай секундэд (олон орны нарийвчлалтай) 
 харгалзан HH:MM:SS.F форматтай байна.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Пакеттай ажилласан интерфэйсийн нэр, жишээлбэл <devicename>dc0</devicename>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дүрмийн бүлэг болон дүрмийн дугаар, жишээлбэл <literal>@0:17</literal>.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Эдгээрийг <command>ipfstat-in</command> тушаалын тусламжтай үзэж болно.</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Үйлдэл: нэвтрүүлсэн бол р, хаасан бол b, богино пакет бол S, 
 аль ч дүрмэнд тохироогүй бол n, бүртгэх дүрэм бол L. Эдгээр тугуудыг дараах эрэмбээр харуулна: 
 S, p, b, n, L. Том P эсвэл B үсэг нь тухайн пакет ямар нэг дүрмээс биш, глобал тохиргооноос 
 хамааран бүртгэгдсэн болохыг заана.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хаягууд. Үндсэндээ гурван талбар байна: эхлэл 
 хаяг болон порт (таслалаар тусгаарлагдсан), -&gt; тэмдэг, ба очих хаяг болон порт. 
 Жишээ нь <literal>209.53.17.22,80 -&gt; 198.73.220.17,1722</literal>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>PR</literal>-н дараа протоколын нэр болон дугаар, жишээлбэл <literal>PR tcp</literal>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>len</literal>-ы дараа толгойн урт болон 
 пакетийн нийт урт, жишээлбэл <literal>len 20 40</literal>.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Хэрэв <acronym>TCP</acronym> пакет бол зураасаар эхэлж тугуудаар удаалсан 
 нэмэлт талбар байна. Үсгүүд болон түүнд харгалзах тугуудын талаар &man.ipf.5; заавар 
 хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Хэрэв ICMP пакет бол, төгсгөлд нь хоёр талбар байна. 
 Эхнийх нь үргэлж <quote>ICMP</quote> утгатай байна, дараагийнх нь налуу зураасаар тусгаарлагдсан 
 ICMP мэдэгдэл болон дэд мэдэгдлийн төрөл, жишээлбэл портод хандаж чадсангүй гэсэн мэдэгдлийн хувьд ICMP 3/3 байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipf-rules-script">
       <title>Симбол орлуулалттай скриптийг үүсгэх нь</title>
 
       <para>Зарим туршлагатай IPF хэрэглэгчид дүрмүүдийг агуулсан файл үүсгээд 
 түүнийгээ симбол орлуулалттай скрипт байдлаар ажиллуулах боломжтой болгон бичдэг. 
 Үүний гол давуу тал нь зөвхөн симбол нэрд харгалзах утгыг өөрчлөх хэрэгтэй бөгөөд, скриптийг ажиллуулахад 
 уг симбол орлуулалт орсон дүрэм бүр шинэ утгыг авах болно. Скриптийн хувьд, 
 олон дахин хэрэглэгддэг утгуудыг бичихэд симбол орлуулалтыг ашиглаж, тэдгээрийг 
 олон дүрмэнд орлуулж өгнө гэсэн үг юм. Дараах жишээн дээрээс харна уу.</para>
 
       <para>Энд хэрэглэгдсэн скриптийн синтакс нь &man.sh.1;, &man.csh.1;, ба &man.tcsh.1; бүрхүүл дээр ажиллах 
 боломжтой.</para>
 
       <para>Симбол орлуулалтын талбарууд нь урдаа долларын тэмдэгтэй байна: <literal>&dollar;</literal>.</para>
 
       <para>Симбол талбарууд нь &dollar; тэмдэг урдаа байхгүй.</para>
 
       <para>Симбол талбарыг орлох утга нь давхар хашилтан(<literal>"</literal>) дотор байрлана.</para>
 
       <para>Дүрмийн файлаа дараах байдалтай үүсгэж эхлэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>############# Start of IPF rules script ########################
 
 oif="dc0"            # name of the outbound interface
 odns="192.0.2.11"    # ISP's DNS server IP address
 myip="192.0.2.7"     # my static IP address from ISP
 ks="keep state"
 fks="flags S keep state"
 
 # You can choose between building /etc/ipf.rules file
 # from this script or running this script "as is".
 #
 # Uncomment only one line and comment out another.
 #
 # 1) This can be used for building /etc/ipf.rules:
 #cat &gt; /etc/ipf.rules &lt;&lt; EOF
 #
 # 2) This can be used to run script "as is":
 /sbin/ipf -Fa -f - &lt;&lt; EOF
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from any to &dollar;odns port = 53 &dollar;fks
 pass out quick on &dollar;oif proto udp from any to &dollar;odns port = 53 &dollar;ks
 
 # Allow out non-secure standard www function
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from &dollar;myip to any port = 80 &dollar;fks
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from &dollar;myip to any port = 443 &dollar;fks
 EOF
 ################## End of IPF rules script ########################</programlisting>
 
       <para>Байх ёстой бүх зүйлс бүгд байна. Энэ жишээн дээр дүрмүүд чухал биш, 
 харин симбол орлуулалт хэрхэн ажилладгыг харуулсан байна. Хэрэв дээрх жишээ 
 <filename>/etc/ipf.rules.script</filename> нэртэй файл дотор байсан бол, эдгээр 
 дүрмүүдийг дараах тушаалыг өгч дахин ачаалах боломжтой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sh /etc/ipf.rules.script</userinput></screen>
 
       <para>Суулгагдсан симболтой дүрмийн файлыг хэрэглэхэд нэг асуудал тулгардаг: 
 IPF симбол орлуулалтыг ойлгохгүй, ийм скриптийг шууд уншиж чаддаггүй.</para>
 
       <para>Дараах скриптийг хоёр аргын нэгээр хэрэглэж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>cat</literal>-р эхэлсэн мөрийг ил гарга, харин 
 <literal>/sbin/ipf</literal>-р эхэлсэн мөрүүдийг далдал. <literal>ipfilter_enable="YES"</literal>-г 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор байрлуул, дараа нь өөрчлөлт бүрийн дараа скриптийг 
 ажиллуулан <filename>/etc/ipf.rules</filename> файлыг үүсгэ эсвэл өөрчлөлт оруул.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор <literal>ipfilter_enable="NO"</literal> 
 (энэ анхдагч утга) мөрийг нэмэн системийн эхлэл скриптэд IPFILTER-г идэвхгүй болго.</para>
 
 	  <para>Дээрхтэй адил скриптийг өөрийн <filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d/</filename> эхлэл хавтаст 
 байрлуул. Энэ скрипт <filename>ipf.loadrules.sh</filename> ч юм уу ойлгомжтой нэртэй байх ёстой. 
 
 	    <filename>.sh</filename> гэсэн өргөтгөлтэй байх ёстой.</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 sh /etc/ipf.rules.script</programlisting>
 
 	  <para>Энэ скриптийн эрхүүд эзэмшигч <username>root</username>-н хувьд 
 унших, бичих, ажиллах эрхтэй байх ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 700 /usr/local/etc/rc.d/ipf.loadrules.sh</userinput></screen>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Одоо систем ачаалсны дараа таны IPF дүрмүүд ачаалагдсан байх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPF Дүрмүүдийн олонлог</title>
 
       <para>Пакет дотор агуулагдаж байгаа утгуудыг үндэслэн тухайн пакетийг 
 нэвтрүүлэх болон хаахыг хэлж байгаа IPF дүрмүүдийг дүрмийн олонлог гэнэ. Хостуудын 
 хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо нь сесс харилцааг бүрдүүлнэ. Галт ханын 
 дүрмийн олонлог нь Интернэтээс ирж байгаа пакетуудыг болон систем 
 буцааж тэдэнд хариу өгсөн пакетуудыг боловсруулдаг. Бүх <acronym>TCP/IP</acronym> үйлчилгээнүүд 
 (жишээ нь: telnet, www,	mail, г.м.) өөрийн протокол болон зөвшөөрөгдсөн
 (сонсож байгаа) портоороо тодорхойлогддог.
 Тухайн нэг үйлчилгээ рүү зорисон пакетууд нь тусгай зориулалтаар ашиглагддаггүй 
 	порт ашиглан эх хаягаас гарч очих хаягийн тухайн үйлчилгээний порт руу 
 	чиглэдэг.
 Дээрх бүх параметрууд (өөрөөр хэлбэл: портууд болон хаягууд) дээр үндэслэн 
 	нэвтрүүлэх болох хаах дүрмүүдийг зохиодог.</para>
 
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>Дүрмүүдтэй ажиллах дэс дараалал</secondary>
        </indexterm>
 <para>IPF-г анх зохиохдоо <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> 
 логикийн дагуу бүтээсэн ба зөвхөн төлөвт-бус дүрмүүдийг ашигладаг байлаа. 
 Цаг хугацаа өнгөрөхөд IPF илүү хөгжиж, <quote>quick</quote> тохируулга 
 болон төлөвт <quote>keep state</quote> тохируулгуудыг агуулах болсон нь орчин үеийн 
 хэрэгцээ шаардлагад илүү нийцэх болжээ.</para>
 
     <para>Энэ бүлэгт байгаа зааврууд нь <quote>quick</quote> болон төлөвт <quote>keep state</quote> 
 тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүдээс үндсэндээ бүрдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
       <warning>
 	<para>Галт ханын дүрмүүдтэй ажиллахдаа <emphasis>маш 
 анхааралтай</emphasis> байх хэрэгтэй. Зарим тохиргоо серверээс 
 <emphasis>бүх холбоог тань тасалж</emphasis> мэднэ. Ийм аюулаас хол 
 байхын тулд, галт ханын тохиргоог анхлан хийхдээ <application>ssh</application> 
 зэрэг алсын хандалтаас илүүтэйгээр ойрын удирдлагыг сонгоорой.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дүрмийн синтакс</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>дүрмийн синтакс</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энд дурдах дүрмийн синтакс нь орчин үеийн төлөвт 
 дүрмүүдийн хүрээнд, <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> логикоор 
 ажиллахаар хялбаршуулан бичигдсэн байгаа. Хуучин уламжлалт дүрмүүдийн 
 синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipf.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para><literal>#</literal> гэсэн тэмдэгт тайлбарын эхлэлийг заах ба 
 дүрэм бичсэн мөрийн төгсгөлд эсвэл өөрөө бүтэн мөр байдлаар байрлана. 
 Хоосон мөрийг тооцохгүй.</para>
 
       <para>Дүрмүүд нь түлхүүр үгүүдийг агуулна. Эдгээр түлхүүр үгүүд нь 
 тухайн мөрөнд зүүнээс баруун тийш тодорхой дэс дараагаар бичигдэнэ. 
 Түлхүүр үгүүд тодоор бичигдэх тул түүгээр нь ялгаж танина. Зарим түлхүүр 
 үгүүд дэд-тохируулгатай байна. Тэр нь өөрөө түлхүүр үг байж болохоос гадна 
 цааш дэд-тохируулгуудыг агуулсан байж болно. Доорх синтаксын үг бүр нь 
 дор байрлах мөрүүдэд задаргааны хамт байгаа.</para>
 
       <!-- This section is probably wrong. See the OpenBSD flag -->
       <!-- What is the "OpenBSD flag"?  Reference please -->
 
       <para><replaceable>ACTION IN-OUT OPTIONS SELECTION STATEFUL PROTO
 	  SRC_ADDR,DST_ADDR OBJECT PORT_NUM TCP_FLAG
 	  STATEFUL</replaceable></para>
 
       <para><replaceable>ACTION</replaceable> = block | pass</para>
 
       <para><replaceable>IN-OUT</replaceable> = in | out</para>
 
       <para><replaceable>OPTIONS</replaceable> = log | quick | on
 	  interface-name</para>
 
       <para><replaceable>SELECTION</replaceable> = proto value |
 	  source/destination IP | port = number | flags
 	  flag-value</para>
 
       <para><replaceable>PROTO</replaceable> = tcp/udp | udp | tcp |
 	  icmp</para>
 
       <para><replaceable>SRC_ADD,DST_ADDR</replaceable> = all | from
 	  object to object</para>
 
       <para><replaceable>OBJECT</replaceable> = IP address | any</para>
 
       <para><replaceable>PORT_NUM</replaceable> = port number</para>
 
       <para><replaceable>TCP_FLAG</replaceable> = S</para>
 
       <para><replaceable>STATEFUL</replaceable> = keep state</para>
 
       <sect3>
 	<title>ACTION</title>
 
 	<para>Тухайн дүрмэнд тохирч байгаа пакетийг хэрхэхийг action буюу 
 үйлдэл зааж өгнө. Бүх дүрэм үйлдэлтэй <emphasis>байх ёстой</emphasis>. Дараах 
 үйлдлүүдийг хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para><literal>block</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал тухайн пакетийг орхигдуулахыг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>pass</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал тухайн пакетийг нэвтрүүлэхийг зааж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IN-OUT</title>
 
 	<para>Дүрэм нь орох болон гарах урсгалын алинд үйлчлэхийг 
 заавал зааж өгөх ёстой. Энэ нь <literal>in</literal> эсвэл <literal>out</literal> түлхүүр үгийн аль нэг нь заавал 
 бичигдсэн байх ёстой гэсэн үг юм. Үгүй бол синтаксын алдаа өгч, танигдахгүй.</para>
 
 	<para><literal>in</literal> гэдэг нь Интернэт уруу харж байгаа 
 интерфэйс дээр хүлээж авсан дотогшоо ирж байгаа пакетийн хувьд энэ дүрэм 
 үйлчлэхийг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>out</literal> гэдэг нь Интернэт уруу харж байгаа 
 интерфэйс уруу чиглэсэн гадагшаа явж байгаа пакетийн хувьд энэ дүрэм үйлчлэхийг 
 зааж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>OPTIONS</title>
 
 	<note>
 	  <para>Эдгээр options буюу тохируулгуудыг энд үзүүлсэн дэс 
 дарааллын дагуу хэрэглэх ёстой.</para>
 	</note>
 
 	<para><literal>log</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал пакетийн толгой 
 	<!-- XXX - xref here -->
 
 	  <devicename>ipl</devicename> бүртгэл уруу (дор Бүртгэл Хөтлөх хэсэгт 
 заасны дагуу) бичигдэхийг зааж өгнө.</para>
 
 <para><literal>quick</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал энэ дүрэм нь хамгийн сүүлийн дүрэм болохыг зааж өгнө. 
 Ингэснээр <quote>short-circuit</quote> замыг тухайн пакетийн хувьд дараагийн 
 дүрмүүдийг шалгахыг болиулна. Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ 
 тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>on</literal> гэдэг нь selection буюу сонголтын 
 параметрүүдийн ажиллах интерфэйсийг зааж өгнө. Интерфэйсүүдийн нэрийг 
 &man.ifconfig.8;-н тусламжтай харж болно. Энэ тохируулгыг хэрэглэснээр, 
 тухайн дүрэм зөвхөн энэ интерфэйсээр зохих чиглэлд(in/out) явж байгаа 
 пакетийн хувьд үйлчилнэ. Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ 
 тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para>Пакетийг бүртгэхэд, түүний толгойг <acronym>IPL</acronym> пакет бүртгэх 
 хуурамч-төхөөрөмж уруу бичнэ. <literal>log</literal> түлхүүр үгийн дараа шууд залгаад, 
 дараах тодотгогчдыг(дараах дэс дарааллаар) хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para><literal>body</literal> гэдэг нь пакетийн толгойн дараа 
 пакетийн агуулгын эхний 128 байтыг бүртгэхийг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>first</literal> Хэрэв <literal>log</literal> 
 түлхүүр үг <literal>keep state</literal> тохируулгын хамт хэрэглэгдсэн бол, 
 түүний араас ирэх <quote>keep state</quote>-д тохирч байгаа бүх пакетийг 
 биш зөвхөн энэ тохируулгыг идэвхжүүлсэн эхний пакетийг бүртгэхийн тулд 
 энэ тохируулгыг хэрэглэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SELECTION</title>
 
 	<para>Энэ бүлэгт танилцуулж байгаа түлхүүр үгүүд тухайн пакетийг 
 дүрмэнд тохирсон эсэхийг тогтоохын тулд шалгадаг пакетийн онцлогийг 
 тодорхойлоход хэрэглэгддэг. Мөн subject түлхүүр үг байх ба дэд-тохируулга 
 түлхүүр үгийн аль нэгийг сонгон хэрэглэнэ. Дараах ерөнхий онцлогуудыг 
 хэрэглэх боломжтой, гэхдээ доорх дэс дарааллаар хэрэглэх хэрэгтэй:</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>PROTO</title>
 
 	<para><literal>proto</literal> гэдэг нь subject түлхүүр үг бөгөөд 
 өөрийн харгалзах дэд-тохируулгын хамт хэрэглэгдэх ёстой. Утга нь 
 ямар протокол дээр ажиллахыг хэлж өгнө. Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд энэ тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>tcp/udp | udp | tcp | icmp</literal> эсвэл 
 <filename>/etc/protocols</filename> файл дотор байгаа протоколуудыг 
 хэрэглэж болно. Тусгай <literal>tcp/udp</literal> гэсэн түлхүүр үг 
 <acronym>TCP</acronym> эсвэл <acronym>UDP</acronym> пакетийг сонгоход хэрэглэгддэг ба, 
 давхар эсвэл төстэй дүрмүүдийг арилгах үүднээс нэмэгдсэн байгаа.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SRC_ADDR/DST_ADDR</title>
 
 	<para><literal>all</literal> гэсэн түлхүүр үг нь 
 өөр ямар ч параметргүй <quote>from any to any</quote> гэдэгтэй адил юм.</para>
 
 	<para><literal>from src to dst</literal>: <literal>from</literal> ба <literal>to</literal> гэсэн 
 түлхүүр үгүүд IP хаягийг шүүхэд хэрэглэгдэнэ. Дүрэмд хэрэглэхдээ эхлэл ба 
 очих параметрийг <emphasis>хоёуланг</emphasis> зааж өгөх ёстой. <literal>any</literal> 
 гэсэн тусгай түлхүүр үгийн тусламжтай бүх IP хаягийг зөвшөөрч өгч болно. 
 Хэрэглэх жишээ: <literal>from any to any</literal>
 	  эсвэл <literal>from 0.0.0.0/0 to any</literal> эсвэл <literal>from any to
           0.0.0.0/0</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0 to any</literal> эсвэл
 	  <literal>from any to 0.0.0.0</literal>.</para>
 
 	<para>Цэгээр тусгаарлагдсан тоо/баг хэлбэрээр хялбархан илэрхийлэх боломжгүй IP хаягуудыг 
 хэрэглэх боломжгүй. <filename role="package">net-mgmt/ipcalc</filename> порт ашиглан үүнийг 
 	  хялбарчилж болох юм. Нэмэлт мэдээллийг дараах вэб хуудсаар 
 орж үзнэ үү: <ulink url="http://jodies.de/ipcalc"></ulink>.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>PORT</title>
 
 	<para>Хэрэв эхлэл эсвэл очих порт, эсвэл хоёулангаар нь тохируулах бол 
 энэ нь зөвхөн <acronym>TCP</acronym> ба <acronym>UDP</acronym> пакетуудад хамаарна. Порт жишсэн дүрэм 
 бичихдээ <filename>/etc/services</filename> файл доторх үйлчилгээний нэр эсвэл 
 бүхэл тоон портын дугаарыг хэрэглэнэ. Портыг <literal>from</literal> обьекттой хамт хэрэглэх үед 
 энэ нь эхлэл портын дугаарыг, <literal>to</literal> обьекттой хамт хэрэглэх үед 
 энэ нь очих портын дугаарыг заана. Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд port тохиргоог <literal>to</literal> обьекттой 
 заавал хамт хэрэглэнэ. Хэрэглэх жишээ: <literal>from any to any port = 80</literal></para>
 
 	<!-- XXX: Rewritten, but probably needs more changes -->
 
 	<para>Портын харьцуулалтыг төрөл бүрийн жиших операторуудыг 
 	  ашиглан хэд хэдэн аргаар хийж болно. Портын зурвасыг бас 
 	  зааж өгч болно.</para>
 
 	<para>port "=" | "!=" | "&lt;" | "&gt;" | "&lt;=" | "&gt;=" |
 	  "eq" | "ne" | "lt" | "gt" | "le" | "ge".</para>
 
 	<para>Порт зурвасыг зааж өгөхдөө, port "&lt;&gt;" |
 	  "&gt;&lt;" гэж хэрэглэнэ.</para>
 
 	<warning>
 	  <para>Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд эхлэл болон очих порт тохируулах параметрүүдийн дараа, 
 дараах хоёр параметрийг заавал хэрэглэнэ.</para>
 	</warning>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>TCP</acronym>_FLAG</title>
 
 	<para>Тугуудыг зөвхөн <acronym>TCP</acronym> шүүлтийн үед хэрэглэнэ. 
 Үсгүүдээр нь <acronym>TCP</acronym> пакетийн толгойтой таарч байгаа эсэхийг шалгах боломжит тугуудыг 
 үзүүлсэн байна.</para>
 
 	<para>Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логик нь <literal>flags S</literal> параметрийг 
 tcp сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тэмдэглэхдээ хэрэглэдэг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>STATEFUL</title>
 
 	<para><literal>keep state</literal> гэдэг нь нэвтрүүлэх төрлийн дүрмийн хувьд 
 сонгох параметрүүдтэй тохирсан ямар ч пакет төлөвт шүүх нэмэлт боломжийг идэвхжүүлэх ёстойг 
 зааж өгнө.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ тохируулгыг заавал 
 хэрэглэнэ.</para>
 	</note>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Төлөвт шүүлт</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>төлөвт шүүлт</secondary>
       </indexterm>
 
       <!-- XXX: duplicated -->
 
       <para> Хостуудын хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо сесс харилцаанаас бүрддэг. 
 Төлөвт шүүлт нь урсгалыг сесс харилцаанаас бүрдэж буй хоёр чиглэлтэй пакет 
 солилцоо гэж үздэг. keep-state-г идэвхжүүлсэн үед, keep-state нь хоёр чиглэлтэй сесс харилцааны 
 үед солилцсон бүх пакетуудын хувьд дотоод дүрмүүдийг динамик байдлаар үүсгэдэг. Мөн 
 энэ нь сесс эхлүүлсэн болон хүлээн авсан хостуудын хоорондох сесс харилцаа
 хоёр чиглэлтэй пакет солилцох процедуртай зохицож байгаа эсэхийг магадлах чадвартай байдаг. 
 Сесс харилцааны загварт зохицоогүй пакетийг хуурамч гэж үзэн хүлээж авахгүй.</para>
 
       <para><acronym>TCP</acronym> эсвэл <acronym>UDP</acronym> сесстэй холбоотой 
 <acronym>ICMP</acronym> пакетуудыг keep state нэвтрүүлнэ. Тэгэхээр, keep state дүрмээр 
 зөвшөөрөгдсөн вэбээр хийх аялалын хариуд <acronym>ICMP</acronym> type 3 code 4 хариуг хүлээн авбал 
 галт хана үүнийг автоматаар нэвтрүүлнэ гэсэн үг юм. Хэрэв IPF хүлээн авсан пакетийг 
 идэвхтэй байгаа сессийн нэг хэсэг гэж баттай итгэж байвал, өөр протокол дээр байсан ч 
 пакетийг нэвтрүүлнэ.</para>
 
       <para>Үүний цаана юу болох вэ гэвэл:</para>
 
       <para>Интернэт уруу холбогдсон интерфэйсээр гарч байгаа пакетуудыг 
 хамгийн түрүүнд динамик төлвийн хүснэгтэнд шалгана. Хэрэв тухайн пакет ямар нэг 
 идэвхтэй байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа зөвшөөрөгдсөн дараагийн пакет 
 байх юм бол, галт ханаар нэвтрүүлэх ба динамик төлвийн хүснэгтэн дэх 
 сесс харилцааны төлөв шинэчлэгдэнэ. Идэвхтэй сесс харилцаанд хамааралгүй 
 пакетуудыг гадагшаа урсгалын дүрмээр шалгах болно.</para>
 
       <para>Интернэт уруу холбогдсон интерфэйсээс ирж байгаа пакетуудыг 
 хамгийн түрүүнд динамик төлвийн хүснэгтэнд шалгана. Хэрэв тухайн пакет ямар нэг 
 идэвхтэй байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа зөвшөөрөгдсөн дараагийн пакет 
 байх юм бол, галт ханаар нэвтрүүлэх ба динамик төлвийн хүснэгтэн дэх 
 сесс харилцааны төлөв шинэчлэгдэнэ. Идэвхтэй сесс харилцаанд хамааралгүй 
 пакетуудыг дотогшоо урсгалын дүрмээр шалгах болно.</para>
 
       <para>Харилцаа дуусахад динамик төлвийн хүснэгтээс зохих бичлэг 
 устгагдана.</para>
 
       <para>Төлөвт шүүлтийн тусламжтайгаар та шинэ сесс зөвшөөрөх/хаах 
 үйл ажиллагаан дээр төвлөрч ажиллаж чадна. Хэрэв шинэ сесс зөвшөөрөгдсөн бол 
 түүний дараагийн бүх пакетуудыг автоматаар нэвтрүүлэх ба хуурамч пакетууд 
 автоматаар буцаагдана. Хэрэв шинэ сесс хаагдсан бол 
 түүний дараагийн ямар ч пакет нэвтэрч чадахгүй. Төлөвт шүүлт нь 
 сүүлийн үеийн халдлагуудад ашиглагдаж байгаа аргуудын эсрэг хамгаалах 
 чадвартай, техникийн хувьд өндөр түвшний шүүлт хийх чадвартай юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <!-- XXX: This section needs a rewrite -->
 
       <title>Хамааруулсан дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
       <para>Дараах дүрмийн олонлог нь аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан, хамааруулсан 
 	галт ханын дүрмүүдийг хэрхэн бичих жишээ юм. Хамааруулсан галт хана нь зөвхөн <literal>pass</literal> дүрмүүдэд 
 	тохирсон үйлчилгээг зөвшөөрч, бусдыг бүгдийг хаана. 
 	Бусад машинуудыг хамгаалах ёстой галт хананууд буюу <quote>сүлжээний галт хананууд</quote> 
 	нь багаар бодоход хоёр интерфэйстэй байх ёстой бөгөөд ерөнхийдөө 
 	нэг талд (<acronym>LAN</acronym>) итгэж нөгөөд (Интернэт) итгэхгүй байхаар 
 	тохируулагдсан байдаг. Мөн ажиллаж байгаа системээ зөвхөн хамгаалахаар 
 	галт хана тохируулагдсан байж болох бөгөөд ийм галт ханыг <quote>хостын галт хана</quote> 
 	гэх бөгөөд энэ нь итгэлгүй сүлжээн дэх серверүүдийн хувьд ялангуяа 
 	тохиромжтой байдаг.</para>
 
       <para>&os;-г оролцуулаад бүх &unix; төрлийн систем нь үйлдлийн систем дэх 
 дотоод харилцаандаа <devicename>lo0</devicename> интерфэйс болон <hostid role="ipaddr">127.0.0.1</hostid> 
 гэсэн IP хаягийг хэрэглэхээр бүтээгдсэн байдаг. Галт ханын дүрмүүд нь дотооддоо хэрэглэж байгаа 
 эдгээр пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмүүдийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Интернэттэй холбогдож байгаа интерфэйс дээр  
 Интернэт уруу гарч байгаа болон Интернэтээс ирж байгаа хандалтыг удирдах 
 болон хянах дүрмүүдийг байрлуулна. Энэ нь таны PPP <devicename>tun0</devicename> 
 интерфэйс эсвэл таны DSL эсвэл кабель модемд холбогдсон NIC байж болно.</para>
 
       <para>Галт ханын цаана байгаа хувийн сүлжээнд нэг болон түүнээс дээш тооны NIC-ууд 
 холбогдсон тохиолдолд, тэдгээр интерфэйсүүдийн хувьд тэдгээр LAN интерфэйсүүдийн нэгээс 
 	нөгөө рүү ба/эсвэл гадагш гарсан пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Дүрмүүд гурван үндсэн хэсэгт хуваагдан зохион байгуулагдсан байх 
 ёстой: эхлээд итгэлтэй интерфэйсүүд, дараа нь нийтийн гадагшаа интерфэйс, төгсгөлд нь  
 нийтийн итгэлтэй дотогшоо интерфэйс.</para>
 
       <para>Нийтийн интерфэйс хэсэгт байгаа дүрмүүд тухайн интерфэйс болон чиглэлийн 
 хувьд хамгийн олон тохиолддог дүрмүүд нь хамгийн түрүүнд, цөөн тохиолддог дүрмүүдээс өмнө байхаар, 
 хаах болох бүртгэх дүрмүүд нь хамгийн сүүлд байхаар бичигдсэн байна.</para>
 
       <para>Дараах жишээн дээрх Гадагшаа хэсэг нь Интернэт хандалтыг зөвшөөрч өгөх 
 үйлчилгээг тодорхойлох сонголтын утгуудыг агуулсан зөвхөн <literal>pass</literal> дүрмүүдээс бүрдэж байна. 
 Бүх дүрмүүд <literal>quick</literal>, <literal>on</literal>,
 <literal>proto</literal>, <literal>port</literal>, болон <literal>keep state</literal> тохируулгуудыг агуулсан байгаа. 
 <literal>proto tcp</literal> дүрмүүд нь төлөвт байдлыг идэвхжүүлж байгаа пакетийг тодорхойлох байдлаар, 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тодорхойлох зорилгоор <literal>flag</literal> тохируулгыг агуулсан байна.</para>
 
       <para>Дотогшоо хэсэгт эхлээд хүсээгүй пакетуудыг хаах дүрмүүдийг бичсэн байна. 
 Энэ нь хоёр өөр шалтгаантай. Эхнийх нь хортой пакетуудын зарим нь зөвшөөрсөн 
 	урсгалын хэсэг байж болох юм. <literal>allow</literal> дүрэмд таарч байгаа 
 	тэр хэсэг дээр тулгуурлан эдгээр пакетуудыг зөвшөөрөлгүйгээр 
 	хаах ёстой. Хоёр дахь шалтгаан нь тухайн хэсэгт байгаа хамгийн сүүлийн 
 	дүрмээр хааж бүртгэхийн оронд тэдгээр мэдэгдэж байгаа сонирхолгүй 
 	татгалзалтуудыг чимээгүйгээр хааж болох юм.  Хэсэг бүр дэх 
 	сүүлийн дүрэм бүх пакетуудыг хааж бүртгэдэг бөгөөд таны систем рүү 
 	халдаж байгаа хүмүүсийг шүүхэд шаардагдах баримтыг бий болгоход 
 	ашиглагдаж болох юм.</para>
 
       <para>Өөр нэг санаа тавин тэмдэглэн хэлэх зүйл бол хүсээгүй урсгалын хариуд ямар ч хариу явуулахгүй
 	байх явдал юм. Буруу пакетуудыг зүгээр орхиж тэд алга болох ёстой юм. 
 	Ингэснээр халдлага явуулагч түүний явуулсан пакетууд 
 таны системд хүрсэн эсэх талаар юу ч мэдэхгүй үлдэх болно. Таны системийн талаар хэдий хэр бага мэднэ, 
 тэд ямар нэг муу зүйл хийж чадах хүртэл төдий чинээ урт хугацаа зарцуулна гэсэн үг юм. 
 
 	<literal>log first</literal> тохируулгыг агуулах дүрмүүд
 	анхны удаа таарахад бүртгэж авдаг. Энэ тохируулга нь 
 	жишээ <literal>nmap OS fingerprint</literal> дүрэмд орсон 
 	байдаг. <filename role="package">security/nmap</filename> хэрэгслийг 
 	халдагчид таны серверийн үйлдлийн системийг танихын тулд ихэвчлэн 
 	ашигладаг.</para>
 
       <para><literal>log first</literal> дүрмийн хувьд бүртгэлийн мэдээлэл 
 	бүртгэгдэх бүрт <command>ipfstat -hio</command> тушаалаар энэ дүрэм хэдэн 
 	удаа тохирсон байгааг шалгаж болно. Ихээхэн хэмжээний бүртгэлийн 
 	мэдээлэл нь таныг халдлагад өртөж байгааг ихэвчлэн илэрхийлдэг.</para>
 
       <para><filename>/etc/services</filename> файлыг ашиглан мэдэгдэхгүй 
 	портын дугаарыг хайж олж болох юм. Мөн
 <ulink url="http://www.securitystats.com/tools/portsearch.php"></ulink> хаягаар тухайн 
 порт ямар зориулалтаар ашиглагддагийг орж шалгаж болох юм.</para>
 
       <para>Троянуудын хэрэглэдэг портын дугааруудыг 
 <ulink url="http://www.simovits.com/trojans/trojans.html"></ulink> хаягаар орж шалгаарай.</para>
 
       <para>Дараах дүрмийн олонлог нь ажиллаж байгаа систем дээр шалгагдсан  
 аюулгүй байдлыг бүрэн хангасан хамааруулсан галт ханын дүрмийн олонлог юм.
 	Үүнийг өөрийн системд хялбарханаар тааруулж болох юм.
 Зөвшөөрөхийг хүсэхгүй байгаа үйлчилгээнүүдийн хувьд харгалзах 
 <literal>pass</literal> дүрмийг далдлаарай.</para>
 
       <para>Хүсээгүй мэдээллийг бүртгэхгүйн тулд дотогшоо хэсэгт 
 	<literal>block</literal> дүрэм нэмж бичээрэй.</para>
 
       <para>Дүрэм бүрт байгаа <devicename>dc0</devicename> гэсэн интерфэйсийн нэрийн оронд 
 таны системийг Интернэт уруу холбож байгаа NIC картны интерфэйсийн нэрээр сольж тавиарай. 
 Хэрэглэгчийн PPP-н хувьд, энэ нь <devicename>tun0</devicename> байна.</para>
 
       <para>Дараах илэрхийллүүдийг <filename>/etc/ipf.rules</filename> дотор бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>#################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Not needed unless you have LAN
 #################################################################
 
 #pass out quick on xl0 all
 #pass in quick on xl0 all
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 pass in quick on lo0 all
 pass out quick on lo0 all
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Match session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network
 # or from this gateway server destined for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # xxx must be the IP address of your ISP's DNS.
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to xxx port = 53 flags S keep state
 pass out quick on dc0 proto udp from any to xxx port = 53 keep state
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable or DSL networks.
 # This rule is not needed for 'user ppp' type connection to the
 # public Internet, so you can delete this whole group.
 # Use the following rule and check log for IP address.
 # Then put IP address in commented out rule &amp; delete first rule
 pass out log quick on dc0 proto udp from any to any port = 67 keep state
 #pass out quick on dc0 proto udp from any to z.z.z.z port = 67 keep state
 
 
 # Allow out non-secure standard www function
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 80 flags S keep state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 443 flags S keep state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 110 flags S keep state
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 25 flags S keep state
 
 # Allow out Time
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 37 flags S keep state
 
 # Allow out nntp news
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 119 flags S keep state
 
 # Allow out gateway &amp; LAN users' non-secure FTP ( both passive &amp; active modes)
 # This function uses the IP<acronym>NAT</acronym> built in FTP proxy function coded in
 # the nat rules file to make this single rule function correctly.
 # If you want to use the pkg_add command to install application packages
 # on your gateway system you need this rule.
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 21 flags S keep state
 
 # Allow out ssh/sftp/scp (telnet/rlogin/FTP replacements)
 # This function is using SSH (secure shell)
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 22 flags S keep state
 
 # Allow out insecure Telnet
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 23 flags S keep state
 
 # Allow out FreeBSD CVSup
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 5999 flags S keep state
 
 # Allow out ping to public Internet
 pass out quick on dc0 proto icmp from any to any icmp-type 8 keep state
 
 # Allow out whois from LAN to public Internet
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 43 flags S keep state
 
 # Block and log only the first occurrence of everything
 # else that's trying to get out.
 # This rule implements the default block
 block out log first quick on dc0 all
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Match packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Block all inbound traffic from non-routable or reserved address spaces
 block in quick on dc0 from 192.168.0.0/16 to any    #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 172.16.0.0/12 to any     #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 10.0.0.0/8 to any        #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 127.0.0.0/8 to any       #loopback
 block in quick on dc0 from 0.0.0.0/8 to any         #loopback
 block in quick on dc0 from 169.254.0.0/16 to any    #DHCP auto-config
 block in quick on dc0 from 192.0.2.0/24 to any      #reserved for docs
 block in quick on dc0 from 204.152.64.0/23 to any   #Sun cluster interconnect
 block in quick on dc0 from 224.0.0.0/3 to any       #Class D &amp; E multicast
 
 ##### Block a bunch of different nasty things. ############
 # That I do not want to see in the log
 
 # Block frags
 block in quick on dc0 all with frags
 
 # Block short tcp packets
 block in quick on dc0 proto tcp all with short
 
 # block source routed packets
 block in quick on dc0 all with opt lsrr
 block in quick on dc0 all with opt ssrr
 
 # Block nmap OS fingerprint attempts
 # Log first occurrence of these so I can get their IP address
 block in log first quick on dc0 proto tcp from any to any flags FUP
 
 # Block anything with special options
 block in quick on dc0 all with ipopts
 
 # Block public pings
 block in quick on dc0 proto icmp all icmp-type 8
 
 # Block ident
 block in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 113
 
 # Block all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 137
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 138
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 139
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 81
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP's DHCP server as it's the only
 # authorized source to send this packet type. Only necessary for
 # cable or DSL configurations. This rule is not needed for
 # 'user ppp' type connection to the public Internet.
 # This is the same IP address you captured and
 # used in the outbound section.
 pass in quick on dc0 proto udp from z.z.z.z to any port = 68 keep state
 
 # Allow in standard www function because I have apache server
 pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 80 flags S keep state
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID/PW passed over public Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 #pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 23 flags S keep state
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 # This function is using SSH (secure shell)
 pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 22 flags S keep state
 
 # Block and log only first occurrence of all remaining traffic
 # coming into the firewall. The logging of only the first
 # occurrence avoids filling up disk with Denial of Service logs.
 # This rule implements the default block.
 block in log first quick on dc0 all
 ################### End of rules file #####################################</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NAT</acronym></title>
 
       <indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IP маскарад</primary>
 
 	<see>NAT</see>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлт</primary>
 
 	<see>NAT</see>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> нь <emphasis>Network Address Translation</emphasis> буюу 
 Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлтийн товчлол юм. &linux;-н талаар ойлголттой хүмүүсийн хувьд, 
 энэ ойлголтыг IP маскарад гэж нэрлэдэг; <acronym>NAT</acronym> ба IP маскарад 
 нь нэг зүйл юм. IPF <acronym>NAT</acronym>-н бидэнд олгож байгаа олон зүйлүүдийн нэг бол 
 галт ханын цаана байгаа Local Area Network буюу Ойрын Зайн Сүлжээ(LAN)-н хувьд 
 ISP-с оноож өгсөн ганц IP хаягийг Интернэтэд хуваан хэрэглэх юм.</para>
 
       <para>Ингэх ямар шаардлага байнаа гэж та гайхан асуух байх. 
 ISP-ууд өөрийн ашгийн-бус хэрэглэгчиддээ ихэвчлэн динамик IP хаяг оноодог. 
 Динамик гэдэг нь таныг ISP руу залган нэвтрэн орох болгонд, кабель эсвэл 
 DSL модемтой хэрэглэгчдийн хувьд модемоо асааж унтраах болгонд 
 өөр өөр IP хаяг онооно гэсэн үг юм. Таны системийг Интернэтэд танихад 
 	энэ динамик IP хаягийг ашигладаг.</para>
 
       <para>Та гэртээ таван PC-тэй бөгөөд бүгд Интернэт уруу гардаг байх хэрэгтэй гэж бодъё.
  Тэгвэл та PC тус бүрт тусад нь эрх худалдан авч, таван утасны үзүүртэй байх хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym>-н тусламжтай ISP-гаас зөвхөн ганцхан эрх 
 	шаардлагатай. Бусад дөрвөн PC-гээ switch буюу шилжүүлэгч уруу холбож, харин switch-ээ таны LAN-нд гарц байдлаар ажиллах 
 &os; системийн NIC руу залгана. <acronym>NAT</acronym> нь LAN-д байгаа бүх PC-ны хувьд хувийн IP 
 хаягийг ганцхан гадаад IP хаяг уруу автоматаар хөрвүүлэх болно. <acronym>NAT</acronym> нь эргэж 
 ирж байгаа пакетуудын хувьд эсрэг хөрвүүлэлтийг мөн хийнэ.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> хийгдсэн хувийн LAN-уудад зориулж бүлэг IP хаягийг тусгайлан 
 гаргасан байдаг. RFC 1918 стандартад зааснаар бол, дараах бүлэг IP-г хувийн сүлжээндээ ашиглах 
 боломжтой, эдгээр IP хэзээ ч гадаад Интернэт уруу гарахгүй болно:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">10.0.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">10.255.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">172.16.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">172.31.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">192.168.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">192.168.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym></title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NAT</primary>
 
 	<secondary>ба IPFILTER</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm><primary><command>ipnat</command></primary></indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг <command>ipnat</command> тушаалын 
 тусламжтай ачаална. Ихэвчлэн <acronym>NAT</acronym> дүрмүүд <filename>/etc/ipnat.rules</filename> 
 файл дотор байрлана. Дэлгэрэнгүйг &man.ipnat.1; хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> ажиллаж эхэлсний дараа <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдэд 
 өөрчлөлт оруулах шаардлагатай бол NAT дүрмүүд байгаа файл дотор өөрчлөлтийг хийсний дараа, 
 одоо хэрэглэгдэж байгаа <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг устгаж, хөрвүүлэгч хүснэгтийг цэвэрлэхийн 
 тулд <command>ipnat</command> тушаалыг <option>-CF</option> тугийн хамт ажиллуулах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Харин <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг дахин ачаалахдаа тушаалыг 
 дараах байдалтай өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -CF -f /etc/ipnat.rules</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NAT</acronym>-н талаар зарим статистикийг харъя гэвэл дараах 
 тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -s</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> хүснэгтийн одоо ашиглаж байгаа оноолтын жагсаалтыг 
 харахын тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -l</userinput></screen>
 
       <para>Вербос буюу хэр зэрэг харуулах горимыг нээхийн тулд, дүрэмтэй ажиллах болон идэвхтэй 
 байгаа дүрмүүдийн хүснэгтийг харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -v</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym> Дүрмүүд</title>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмүүд нь маш уян хатан бөгөөд хэрэглэгчдийн 
 хэрэгцээг хангах олон зүйлүүдийг хийж чадна.</para>
 
       <para>Энд үзүүлсэн дүрмийн синтаксыг ашгийн-бус орчинд ихэвчлэн хэрэглэгддэг 
 дүрмүүдэд зориулан хялбаршуулсан байгаа. Дүрмийн синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipnat.5; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмийн синтакс дараах байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>map <replaceable>IF</replaceable> <replaceable>LAN_IP_RANGE</replaceable> -&gt; <replaceable>PUBLIC_ADDRESS</replaceable></programlisting>
 
       <para>Дүрэм нь <literal>map</literal> гэсэн түлхүүр үгээр эхэлнэ.</para>
 
       <para><replaceable>IF</replaceable>-г гадаад интерфэйсээр сольж тавьна.</para>
 
       <para><replaceable>LAN_IP_RANGE</replaceable> нь танай дотоод хэрэглэгчийн 
 хэрэглэж буй IP хаяглалтыг заана, ихэвчлэн <hostid role="ipaddr">192.168.1.0/24</hostid> 
 гэсэн маягтай байна.</para>
 
       <para><replaceable>PUBLIC_ADDRESS</replaceable> нь гадаад IP 
 байж болно эсвэл <replaceable>IF</replaceable>-д оноосон IP хаягийг 
 хэрэглэхийг заасан <literal>0/32</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үг байж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NAT</acronym> хэрхэн ажилладаг вэ</title>
 
       <para>Гадаад очих хаягтай пакет галт хана дээр LAN-с хүрэлцэн ирнэ. 
 Эхлээд гадагшаа шүүлтийн дүрмүүдээр гарна, дараа нь <acronym>NAT</acronym>-н 
 ээлж ирэх ба өөрийн дүрмүүдийг дээрээс доош шалгаж эхэлнэ. Хамгийн эхэнд тохирсон нь 
 дийлнэ. <acronym>NAT</acronym> өөрийн дүрэм бүрийг пакетийн интерфэйсийн нэр болон 
 эхлэл хаягаар тулгаж шалгана. Пакетийн интерфэйсийн нэр <acronym>NAT</acronym> 
 дүрэмтэй тохирвол пакетийн эхлэл IP хаяг (өөрөөр хэлбэл хувийн LAN IP хаяг) 
 <acronym>NAT</acronym> дүрмийн сумны зүүн талд зааж өгсөн 
 IP хаягийн зурвас дотор байгаа эсэхийг шалгана. Хэрэв энэ тохирвол 
 пакетийн эхлэл хаягийг <literal>0/32</literal> түлхүүр үгийн тусламжтай 
 олж авсан гадаад IP хаягаар сольж бичнэ. <acronym>NAT</acronym> 
 өөрийн дотоод <acronym>NAT</acronym> хүснэгтэнд бичлэг нэмэх ба энэ нь 
 пакет Интернэтээс буцаж ирэхэд түүнийг буцаан хувийн IP хаяг уруу нь хөрвүүлэн, 
 цааш шүүлтийн дүрмүүдээр оруулах боломжийг олгоно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym>-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <para>IP<acronym>NAT</acronym>-г идэвхжүүлэхийн тулд эдгээр илэрхийллүүдийг 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> дотор нэмж бичнэ.</para>
 
       <para>Өөрийн машиныг интерфэйсүүдийн хооронд пакетуудыг чиглүүлдэг 
 болгохын тулд:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Систем ачаалахад IP<acronym>NAT</acronym>-г автоматаар ачаалдаг 
 болгохын тулд:</para>
 
       <programlisting>ipnat_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>IP<acronym>NAT</acronym>-н дүрмүүдийг хаанаас ачаалахыг зааж өгөхдөө:</para>
 
       <programlisting>ipnat_rules="/etc/ipnat.rules"</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Маш том LAN-д зориулсан <acronym>NAT</acronym></title>
 
       <para>LAN-даа олон тооны PC-тэй сүлжээний хувьд эсвэл нэгээс олон 
 LAN-тай сүлжээний хувьд, энэ олон хувийн IP хаягуудыг нэг гадаад IP хаяг уруу 
 нийлүүлэх үйл явцад <acronym>NAT</acronym> хийгдсэн олон LAN PC дээр ижил портын 
 дугаар олон дахин хэрэглэгдсэнээс мөргөлдөөн үүсэх гэх мэт нөөцтэй холбоотой асуудал гардаг. 
 Нөөцтэй холбоотой энэ асуудлаас гарахын тулд дараах хоёр арга зам байдаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Хэрэглэх портуудыг оноох</title>
 
 	<!-- What does it mean ? Is there something missing ?-->
 	<!-- XXXBLAH <- Apparently you can't start a sect
 	     with a <programlisting> tag ?-->
 
 	<para>Энгийн NAT дүрэм дараах байдалтай байна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32</programlisting>
 
 	<para>Дээрх дүрмэнд пакет IP<acronym>NAT</acronym>-р дайрч өнгөрөхөд 
 пакетийн эхлэл порт өөрчлөгдөхгүй. <literal>portmap</literal> гэсэн түлхүүр үгийг нэмсэнээр 
 	  IP<acronym>NAT</acronym>-ийг заасан зурвас дахь зөвхөн эхлэл портуудыг ашиглахаар зааж өгнө. 
 Жишээ нь, дараах дүрэм IP<acronym>NAT</acronym>-г эхлэл порт хаягийг 
 тухайн зурвас дотор байхаар өөрчлөхийг зааж өгч байна.</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32 portmap tcp/udp 20000:60000</programlisting>
 
 	<para>Дээр нь бид <literal>auto</literal> түлхүүр үгийн тусламжтай 
 аль портуудыг ашиглах боломжтой байгааг өөрөө тодорхойлохыг зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32 portmap tcp/udp auto</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гадаад хаягийн цөөрмийг хэрэглэх</title>
 
 	<para>Маш том LAN-уудын хувьд дэндүү олон LAN хаягуудыг нэг гадаад 
 хаягт оноох нь боломжгүй болох үе ирдэг. Хэрэв бүлэг гадаад IP сул байгаа бол, 
 эдгээр IP хаягуудыг <quote>цөөрөм</quote> байдлаар ашиглаж болох ба, 
 IP<acronym>NAT</acronym> эдгээрээс нэгийг сонгон авч гадагшаа явж байгаа 
 пакетийн хаягт оноох байдлаар хэрэглэх болно.</para>
 
 	<para>Жишээ нь, доор үзүүлсэн шиг бүх пакетуудыг ганц 
 гадаад IP-д оноохын оронд:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.1</programlisting>
 
 	<para>гадаад IP хаягийн зурвасыг сүлжээний хуваалтын хамт зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.0/255.255.255.0</programlisting>
 
 	<para>эсвэл CIDR тэмдэглэгээг хэрэглэж болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.0/24</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Портын дахин чиглүүлэлт</title>
 
       <para>LAN дотор вэб сервер, цахим шуудангийн сервер, өгөгдлийн 
 сангийн сервер болон DNS серверийг өөр өөр PC дээр тараан ажиллуулах нь 
 түгээмэл байдаг. Энэ тохиолдолд эдгээр серверээс гарч байгаа урсгал 
 мөн <acronym>NAT</acronym> хийгдсэн байх ёстой. Гэхдээ гаднаас ирж буй 
 урсгалыг зөв LAN PC уруу дахин чиглүүлэх арга зам байх хэрэгтэй болно. 
 Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд IP<acronym>NAT</acronym> нь дахин чиглүүлэлт хийх 
 <acronym>NAT</acronym> нэмэлт боломжийг олгодог. Вэб сервер 
 <hostid role="ipaddr">10.0.10.25</hostid> гэсэн LAN хаягтай бөгөөд 
 <hostid role="ipaddr">20.20.20.5</hostid> гэсэн ганц гадаад IP-тай 
 байлаа гэж бодъё. Тэгвэл дүрмийг дараах байдалтай:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 20.20.20.5/32 port 80 -&gt; 10.0.10.25 port 80</programlisting>
 
 	<para>эсвэл:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 0.0.0.0/0 port 80 -&gt; 10.0.10.25 port 80</programlisting>
 
 	<para>эсвэл гаднаас DNS хүсэлтүүд хүлээн авдаг 
 <hostid role="ipaddr">10.0.10.33</hostid> гэсэн хаягтай LAN DNS Серверийн хувьд:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 20.20.20.5/32 port 53 -&gt; 10.0.10.33 port 53 udp</programlisting>
 
 	<para>гэж бичих байсан.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>FTP ба <acronym>NAT</acronym></title>
 
       <para>FTP-г Интернэт одоогийнх шиг байхаас өмнөх үе, их сургуулиуд 
 түрээсийн шугамаар хоорондоо холбогдож, судлаач эрдэмтэд хоорондоо файл солилцохын тулд 
 FTP-г ашигладаг байх үес үлдсэн үлэг гүрвэл гэж хэлж болох юм. Тэр үед 
 өгөгдлийн аюулгүй байдлын талаар огт анхаардаггүй байлаа. Цаг хугацаа өнгөрөхөд 
 FTP протоколыг шинээр гарч ирж байгаа Интернэтийн гол нуруу сүлжээнд хэрэглэх болсон ба 
 түүний хэрэглэгчийн нэр, нууц үгийг цэвэр текст хэлбэрээр дамжуулдаг байдал нь 
 хэзээ ч өөрчлөгдөөгүй бөгөөд орчин үеийн аюулгүй байдлын шаардлагад 
 нийцэхгүй болсон билээ. FTP нь active буюу идэвхтэй, passive буюу идэвхгүй гэсэн хоёр 
 горимд ажилладаг. Өгөгдлийн сувгийг хэрхэн ашиглаж байгаа дээр гол ялгаа нь гардаг. 
 Өгөгдлийн сувгийг эхэлж ftp сесс хүсэгч нь авдаг тул идэвхгүй горимд ажиллах 
 нь аюулгүй байдлыг илүүтэйгээр хангана. FTP-н талаар илүү сайн тайлбарыг болон түүний 
 горимуудын талаар <ulink url="http://www.slacksite.com/other/ftp.html"></ulink> хаягаар үзнэ үү.</para>
 
       <sect3>
 	<title>IP<acronym>NAT</acronym> Дүрмүүд</title>
 
 	<para>IP<acronym>NAT</acronym> нь дотроо <acronym>NAT</acronym> 
 оноолт дүрэмд тодорхойлж өгөх боломжтой тусгай FTP прокси тохируулгыг 
 агуулсан байдаг. Энэ нь идэвхтэй болон идэвхгүй FTP сесс эхлүүлэх хүсэлтэд 
 оролцож байгаа бүх гадагшаа чиглэлтэй FTP пакетийг хянаж чадна. Мөн 
 өгөгдлийн сувагт үнэхээр хэрэглэгдэж байгаа порт дугаарыг агуулсан түр зуурын 
 шүүлтийн дүрмүүдийг динамикаар үүсгэж чадна. Ийм байдлаар FTP-с болж үүсдэг 
 дээд хэсгийн портуудыг өргөн зурвасаар нээх эрсдэлээс галт ханыг хамгаалж байгаа юм.</para>
 
 	<para>Доорх дүрэм нь дотоод LAN-н бүх урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 10.0.10.0/29 -&gt; 0/32 proxy port 21 ftp/tcp</programlisting>
 
 	<para>Доорх дүрэм гарцаас ирж буй FTP урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 0.0.0.0/0 -&gt; 0/32 proxy port 21 ftp/tcp</programlisting>
 
 	<para>Доорх дүрэм дотоод LAN-с ирж буй бүх FTP-н биш урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 10.0.10.0/29 -&gt; 0/32</programlisting>
 
 	<para>FTP оноолтын дүрэм нь бидний ердийн оноолтын дүрмүүдийн өмнө бичигдэнэ. 
 Бүх пакетийг хамгийн дээр бичигдсэн дүрмээс эхлэн шалгана. 
 Интерфэйсийн нэр тохирвол дотоод LAN эхлэл IP хаяг, дараа нь FTP пакет эсэхийг 
 шалгана. Хэрэв бүгд тохирвол, тусгай FTP прокси эдгээр FTP сесс пакетуудыг 
 <acronym>NAT</acronym> хийхээс гадна гадагш нь болон дотогш нь нэвтрүүлэх 
 түр зуурын шүүлтийн дүрмийг үүсгэнэ. FTP-н биш бусад бүх LAN пакетууд эхний 
 дүрмэнд тохирохгүй тул гуравдугаар дүрэм уруу шилжин дахин шалгагдана. Интерфэйс болон 
 эхлэл IP тохирох тул <acronym>NAT</acronym> хийгдэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IP<acronym>NAT</acronym> FTP Шүүлтийн Дүрмүүд</title>
 
 	<para><acronym>NAT</acronym> FTP прокси ашиглаж байгаа тохиолдолд 
 FTP-н хувьд ганцхан шүүлтийн дүрэм хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>FTP Прокси байхгүй бол дараах гурван дүрмийг хэрэглэнэ:</para>
 
 	<programlisting># Allow out LAN PC client FTP to public Internet
 # Active and passive modes
 pass out quick on rl0 proto tcp from any to any port = 21 flags S keep state
 
 # Allow out passive mode data channel high order port numbers
 pass out quick on rl0 proto tcp from any to any port &gt; 1024 flags S keep state
 
 # Active mode let data channel in from FTP server
 pass in quick on rl0 proto tcp from any to any port = 20 flags S keep state</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
  <sect1 id="firewalls-ipfw">
     <title>IPFW</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>IPFW</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>IPFIREWALL (<acronym>IPFW</acronym>) нь &os;-ийн хандиваар &os;-ийн сайн дурын гишүүдийн бүтээсэн, 
 тэдний эрх мэдэлд байдаг галт ханын програм юм. Энэ нь хуучин уламжлалт төлөвт 
 дүрмүүдийг хэрэглэдэг бөгөөд Simple Stateful logiс буюу Хялбар Төлөвт логикийг 
 бий болгохын тулд уламжлалт дүрэм бичих техникийг хэрэглэдэг.</para>
 
     <para>Стандарт &os; суулгац дахь IPFW-н хялбар дүрмийн олонлог 
       (<filename>/etc/rc.firewall</filename> болон <filename>/etc/rc.firewall6</filename> 
 файл дотор байрлана) нь нилээд хялбар бөгөөд өөрт тохируулан засварласны дараа хэрэглэхээр бодолцон 
 бичигдсэн байдаг. Жишээн дээр ихэнх суулгацад тохиромжтой төлөвт шүүлтийг хэрэглээгүй байгаа. 
 Тиймээс энэ хэсэгт энэ жишээг хэрэглэхгүй болно.</para>
 
     <para>IPFW-н төлөвт дүрмийн синтакс нь галт хана суулгах анхан шатны мэдлэгээс 
 хол давсан техникийн хувьд ярвигтай сонголтын боломжуудаар хүч нэмсэн байдаг. 
 IPFW нь мэргэжлийн түвшний хэрэглэгчид эсвэл өндөр түвшний пакет сонголт 
 шаардлагатай байгаа техникийн өндөр түвшний компьютер сонирхогчид зориулагдсан юм. 
 IPFW-н дүрмүүдийн хүчийг мэдрэхийн өмнө протоколууд өөрийн тусгай пакетийн толгойн 
 мэдээллийг хэрхэн үүсгэдэг болон хэрэглэдэг талаар нилээд дэлгэрэнгүй мэдлэгийг 
 олж авсан байх хэрэгтэй. Тийм түвшний тайлбарыг энд өгөх нь номын энэ бүлгийн 
 мэдлээс халих тул энд оруулах боломжгүй юм.</para>
 
     <para>IPFW нь долоон хэсгээс бүрдэнэ, гол хэсэг болох цөмийн галт ханын шүүлтийн 
 дүрмийг боловсруулагч болон түүний бусад хэсэг болох пакет данслах боломж, бүртгэх боломж, <acronym>NAT</acronym> 
 боломжийг идэвхжүүлэх <literal>divert</literal> дүрэм, болон өндөр түвшний тусгай зориулалттай боломжууд, 
 dummynet трафик хязгаарлагч боломжууд, <literal>fwd дүрэм</literal> дамжуулах боломж, гүүр боломжууд, болон 
 ipstealth боломжуудаас бүрдэнэ. IPFW нь IPv4 болон IPv6-г дэмждэг.</para>
 
 
      <sect2 id="firewalls-ipfw-enable">
       <title>IPFW-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>идэвхжүүлэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>IPFW нь &os; үндсэн суулгацтай хамт, ажиллах үеийн ачаалах боломжтой модуль байдлаар ирдэг. 
 <filename>rc.conf</filename> тохиргооны файл дотор <literal>firewall_enable="YES"</literal> илэрхийлэл байгаа үед систем IPFW цөмийн 
 модулийг динамикаар ачаална. <acronym>NAT</acronym> функцыг ашиглахгүй бол 
 IPFW-г цөмд эмхэтгэх шаардлага байхгүй.</para>
 
       <para><filename>rc.conf</filename> файл дотор <literal>firewall_enable="YES"</literal> 
 илэрхийллийг нэмээд системийг дахин асаасны дараа ачаалах үйл явцын нэг хэсэг болж 
 дараах мессеж дэлгэцэн дээр гарах болно:</para>
 
       <screen>ipfw2 initialized, divert disabled, rule-based forwarding disabled, default to deny, logging disabled</screen>
 
       <para>Ачаалах боломжтой модульд бүртгэх боломжийг эмхэтгээгүй байгаа. 
 Бүртгэлийг идэвхжүүлж вербос бүртгэлийн хязгаарыг тогтоохын тулд 
 <filename>/etc/sysctl.conf</filename> файл дотор тохируулж болох тохиргоо бий. 
 Эдгээр илэрхийллүүдийг нэмсэнээр бүртгэлийн систем дараагийн удаа ачаалахад идэвхжинэ:</para>
 
       <programlisting>net.inet.ip.fw.verbose=1
 net.inet.ip.fw.verbose_limit=5</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-kernel">
       <title>Цөмийн тохируулгууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_VERBOSE</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>цөмийн тохируулгууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> функцыг хэрэглэхгүй бол &os; цөм уруу 
 дараах боломжуудыг эмхэтгэн IPFW-г идэвхжүүлэх албагүй болно. 
 Суурь мэдлэг болгон энд үзүүллээ.</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга IPFW-г цөмийн нэг хэсэг болгон идэвхжүүлнэ</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_VERBOSE</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үг орсон дүрмийн хувьд 
 IPFW-р дайран өнгөрөх пакетуудыг бүртгэх боломжтой болгоно.</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT=5</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга &man.syslogd.8;-р нэгэн зэрэг бүртгэгдэж буй 
 пакетийн тоог хязгаарлана. Галт ханын үйлдлүүдийг бүртгэхийг хүсэж байгаа 
 дайсагнасан орчнуудад энэ тохируулгыг хэрэглэж болно. Энэ тохируулга нь 
 syslog-г живүүлэх замаар явагдах үйлчилгээг зогсоох халдлагыг хааж өгөх болно.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT</secondary>
       </indexterm>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга нь анхдагчаар галт ханыг дамжин өнгөрч байгаа бүх зүйлийг 
 	нэвтрүүлэхийг зөвшөөрөх бөгөөд энэ нь галт ханыг анх удаа тохируулж байгаа үед илүү тохиромжтой.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPDIVERT</secondary>
       </indexterm>
 
       <programlisting>options    IPDIVERT</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT-г оруулаагүй эсвэл 
 ирж байгаа пакетуудыг нэвтрүүлэх дүрмүүд бичээгүй бол ирж 
 байгаа болон явж байгаа бүх пакетуудыг галт хана хаах болно.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-rc">
       <title><filename>/etc/rc.conf</filename> Тохируулгууд</title>
 
       <para>Галт ханыг идэвхжүүлэхийн тулд:</para>
 
       <programlisting>firewall_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>&os;-тэй хамт ирдэг анхдагч галт ханын төрлүүдээс нэгийг 
 сонгохын тулд, <filename>/etc/rc.firewall</filename> файлыг уншсаны дараа 
 нэгийг сонгоод, түүнийгээ дараах илэрхийлэлд бичиж өгнө:</para>
 
       <programlisting>firewall_type="open"</programlisting>
 
       <para>Боломжит утгууд нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>open</literal> &mdash; бүх урсгалыг нэвтрүүлнэ.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>client</literal> &mdash; зөвхөн энэ машиныг хамгаална.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>simple</literal> &mdash; бүхэл бүтэн сүлжээг хамгаална.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>closed</literal> &mdash; loopback интерфэйсээс бусад IP 
 урсгалыг боломжгүй болгоно.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>UNKNOWN</literal> &mdash; галт ханын дүрмүүдийг ачаалах 
 боломжгүй болгоно.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename><replaceable>filename</replaceable></filename> &mdash; галт ханын дүрмүүдийг агуулсан 
 файлын бүрэн зам.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><application>ipfw</application> галт хана уруу тусгайлан бэлдсэн 
 дүрмүүдийг хоёр аргаар ачаалж болно. Нэг нь, <literal>firewall_type</literal> хувьсагчийн 
 утганд &man.ipfw.8;-д зориулсан ямар ч тушаал мөрийн тохируулгагүйгээр бичигдсэн 
 <emphasis>галт ханын дүрмүүд</emphasis>-г агуулсан файлын бүрэн замыг өгөх. Дараах нь 
 орж байгаа болон гарч байгаа урсгалыг хаах дүрмийн энгийн жишээ юм:</para>
 
      <programlisting>add deny in
 add deny out</programlisting>
 
      <para>Нөгөө нь, систем ачаалах үед ажиллах <command>ipfw</command> тушаалуудыг 
 агуулсан ажиллах боломжтой скриптийн бүрэн замыг <literal>firewall_script</literal> 
 хувьсагчид оноох юм. Дээр үзүүлсэн дүрмүүдийн файлтай дүйх дүрмүүдийн скрипт дараах байдалтай 
 байна:</para>
 
      <programlisting>#!/bin/sh
 
 ipfw -q flush
 
 ipfw add deny in
 ipfw add deny out</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв <literal>firewall_type</literal> нь <literal>client</literal> 
 эсвэл <literal>simple</literal> утгыг авсан бол, <filename>/etc/rc.firewall</filename> 
 файл доторх анхдагч дүрмүүдийг тухайн машинд тохируулан өөрчлөх хэрэгтэй. 
 Мөн энэ бүлэгт хэрэглэж байгаа жишээнүүдийн хувьд <literal>firewall_script</literal>-н утга 
 <filename>/etc/ipfw.rules</filename> гэж үзэж байгаа болно.</para>
       </note>
 
       <para>Бүртгэлийг идэвхжүүлэхийн тулд:</para>
 
       <programlisting>firewall_logging="YES"</programlisting>
 
       <warning>
 	<para><varname>firewall_logging</varname> хувьсагчийн 
 хийх ганц зүйл гэвэл <varname>net.inet.ip.fw.verbose</varname> sysctl 
 хувьсагчийн утгыг <literal>1</literal> болгох юм (<xref 
 linkend="firewalls-ipfw-enable"> хэсгийг үзнэ үү). <filename>rc.conf</filename> 
 дотор бүртгэлийг хязгаарлах хувьсагч байхгүй, харин үүний тулд 
 sysctl хувьсагчаар дамжуулан хийж болно. <filename>/etc/sysctl.conf</filename> 
 файл дотор эсвэл гараараа утгыг оноож өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>net.inet.ip.fw.verbose_limit=5</programlisting>
       </warning>
 
       <para>Хэрэв таны машин гарц байдлаар ажиллаж байгаа бол, 
 жишээ нь &man.natd.8;-н тусламжтай Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлт (NAT) хийж байгаа бол, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл доторх шаардлагатай тохируулгуудын 
 мэдээллийг <xref linkend="network-natd"> хэсэг уруу хандана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-cmd">
       <title>IPFW Тушаал</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipfw</command></primary></indexterm>
 
       <para>Галт ханыг ажиллаж байх явцад түүний идэвхтэй байгаа дотоод 
 дүрмүүдэд шинэ дүрэм нэмэх, дүрэм хасах зэрэг өөрчлөлтүүдийг гараар хийх 
 гол механизм бол <command>ipfw</command> тушаал юм. Энэ аргыг хэрэглэхэд тулгардаг нэг асуудал 
 бол нэгэнт системийг унтраасан эсвэл зогсоосон бол нэмсэн эсвэл хассан 
 эсвэл өөрчилсөн бүх дүрмүүд алга болно. Бүх дүрмүүдээ нэг файлд бичээд систем 
 ачаалах үед энэ файлыг ашиглан дүрмүүдийг ачаалах, эсвэл одоо ажиллаж байгаа 
 галт ханын дүрмүүдийг файл дотор хийсэн өөрчлөлтүүдээр бүхлээр нь сольж тавих нь 
 энд хэрэглэж байгаа, та бүхэнд зөвлөх арга барил юм.</para>
 
       <para>Удирдлагын дэлгэцэн дээр ажиллаж байгаа галт ханын 
 дүрмүүдийг харуулахад <command>ipfw</command> тушаалыг одоо хэр нь хэрэглэсээр байна. 
 IPFW-н данс хөтлөх боломж нь дүрэм бүрийн хувьд тухайн дүрэмд тохирсон 
 пакетийг тоолох тоолуурыг үүсгэдэг. Ямар нэг дүрмийг шалгах үйл явцад тухайн 
 дүрэм ажиллаж байгаа эсэхийг тогтоох аргуудын нэг бол дүрмийг тоолуурын хамт 
 жагсаан харах байдаг.</para>
 
       <para>Бүх дүрмүүдийг дараагаар нь жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw list</userinput></screen>
 
       <para>Бүх дүрмүүдийг тухайн дүрэм хамгийн сүүлд тохирсон цагны хамт 
 жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -t list</userinput></screen>
 
       <para>Дараагийн жишээ нь данслалтын мэдээлэл буюу дүрмүүдийг тохирсон пакетийн тооны 
 хамт харуулж байна. Эхний багана нь дүрмийн дугаар, дараа нь энэ дүрэмд 
 тохирсон гарч байгаа пакетийн тоо, дараа нь энэ дүрэмд тохирсон орж байгаа 
 пакетийн тоо, тэгээд дүрэм өөрөө байна.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -a list</userinput></screen>
 
       <para>Статик дүрмүүдээс гадна динамик дүрмүүдийг жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -d list</userinput></screen>
 
       <para>Мөн хугацаа нь дууссан динамик дүрмүүдийг харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -d -e list</userinput></screen>
 
       <para>Тоолууруудыг тэглэхийн тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw zero</userinput></screen>
 
       <para>Зөвхөн <replaceable>NUM</replaceable> дугаартай тоолуурыг тэглэхийн тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw zero NUM</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-rules">
       <title>IPFW Дүрмийн Олонлог</title>
 
       <!-- This has already appeared once -->
 
       <para>Пакет дотор агуулагдаж байгаа утгуудыг үндэслэн тухайн пакетийг 
 нэвтрүүлэх болон хаахыг хэлж байгаа дүрмүүдийг IPFW дүрмийн олонлог гэнэ. Хостуудын 
 хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо нь сесс харилцааг бүрдүүлнэ. Галт ханын 
 дүрмийн олонлог нь Интернэтээс ирж байгаа пакетууд болон тэдгээрт хариу болж 
 системээс явж байгаа пакетуудыг боловсруулдаг. 
 Бүх <acronym>TCP/IP</acronym> үйлчилгээнүүдийн 
 хувьд (жишээ нь: telnet, www,	mail, г.м.) протокол болон зөвшөөрөгдсөн (сонсох) 
 портыг урьдчилан тодорхойлсон байдаг.
 Тухайн нэг үйлчилгээ рүү чиглэсэн пакетууд нь зөвшөөрөгдөөгүй (өндөр) 
 	портууд ашиглан эх хаягаас гарч очих хаягийн тухайн үйлчилгээний 
 	порт руу хүрдэг. Дээрх өгөгдлүүд (өөрөөр хэлбэл портууд ба хаягууд) 
 	нь үйлчилгээнүүдийг зөвшөөрөх эсвэл хаах дүрмүүдийг үүсгэхэд 
 	шалгуур болон ашиглагдаж болно.</para>
 
         <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>Дүрмүүдтэй ажиллах дэс дараалал</secondary>
       </indexterm>
 
       <!-- Needs rewording to include note below -->
 
       <para>Пакетийг галт хана хүлээн аваад дүрмийн олонлогт байгаа хамгийн 
 эхний дүрэмтэй тулгах ба цааш дүрмүүдийн дугаарын өсөх дарааллын дагуу 
 дээрээс доош нэг нэгээр шалгаж эхэлнэ. Пакет аль нэг дүрмийн сонголтын 
 параметртай тохирвол, түүнд харгалзах үйлдлийг хийж, тухайн пакетийн хувьд 
 цааш хайлтыг дуусгана. Энэ аргыг <quote>эхэнд тохирсон нь дийлнэ</quote> хайлтын 
 арга гэнэ. Хэрэв тухайн пакет ямар ч дүрэмд тохирохгүй бол, энэ пакетийг 65535 дугаартай 
 бүх пакетийг хааж, явуулсан хүнд нь ямар ч хариу өгөлгүй орхигдуулна гэсэн 
 IPFW-н анхдагч дүрэмд албаар тохируулна.</para>
 
       <note>
 	<para><literal>count</literal>, <literal>skipto</literal> ба <literal>tee</literal> 
 дүрмүүдийн дараа хайлт үргэлжилнэ.</para>
       </note>
 
       <para>Энд байгаа зааварчилгаанууд нь төлөвт <literal>keep state</literal>, <literal>limit</literal>, <literal>in</literal>, <literal>out</literal>
          болон <literal>via</literal> зэрэг тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүд дээр үндэслэгдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан 
 галт ханын дүрмийн олонлогийг бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
       <warning>
 	<para>Галт ханын дүрмүүдтэй ажиллахдаа маш анхааралтай байх хэрэгтэй. 
 Зарим тохиргоо серверээс <emphasis>бүх холбоог тань тасалж</emphasis> мэднэ.</para>
       </warning>
 
       <sect3 id="firewalls-ipfw-rules-syntax">
 	<title>Дүрмийн Синтакс</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>дүрмийн синтакс</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Энд үзүүлсэн дүрмийн синтакс нь стандарт хамааруулсан 
 галт хана үүсгэхэд шаардлагатай дүрмийн олонлогийг бичих хэмжээнд 
 тохируулан хялбаршуулсан байгаа. Дүрмийн синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipfw.8; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Дүрмүүд нь түлхүүр үгүүдийг агуулна. Эдгээр түлхүүр үгүүд нь 
 тухайн мөрөнд зүүнээс баруун тийш тодорхой дэс дараагаар бичигдэнэ. 
 Түлхүүр үгүүд тодоор бичигдэх тул түүгээр нь ялгаж танина. Зарим түлхүүр 
 үгүүд дэд-тохируулгатай байна. Тэр нь өөрөө түлхүүр үг байж болохоос гадна 
 цааш дэд-тохируулгуудыг агуулсан байж болно.</para>
 
       <para><literal>#</literal> гэсэн тэмдэгт тайлбарын эхлэлийг заах ба 
 дүрэм бичсэн мөрийн төгсгөлд эсвэл өөрөө бүтэн мөр байдлаар байрлана. 
 Хоосон мөрийг тооцохгүй.</para>
 
 	<para><replaceable>CMD RULE_NUMBER ACTION LOGGING SELECTION
 	    STATEFUL</replaceable></para>
 
 	<sect4>
 	  <title>CMD</title>
 
 	  <para>Шинэ дүрэм бүр дотоод хүснэгтэнд бичигдэхийн тулд 
 <parameter>add</parameter> гэсэн түлхүүр үгийг өмнөө агуулж байх ёстой.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>RULE_NUMBER</title>
 
 	  <para>Дүрэм бүр өөрийн дүрмийн дугаартай байх ёстой.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>ACTION</title>
 
 	  <para>Тухайн дүрмийн сонголтын үзүүлэлтэд пакет тохироход 
 заасан action буюу үйлдлийг гүйцэтгэх ба дүрэм нь дараах үйлдлүүдийн 
 аль нэгтэй холбогдсон байна.</para>
 
 	  <para><parameter>allow | accept | pass |
 	      permit</parameter></para>
 
 	  <para>Эдгээр нь бүгд нэг зүйлийг, тухайлбал: дүрэмд тохирсон пакетуудыг нэвтрүүлж, галт ханын 
 дүрэмтэй ажиллах явцаас гарахыг хэлж өгч байна. Эдгээр дүрмүүдийн дараа хайлт 
 дуусна.</para>
 
 	  <para><parameter>check-state</parameter></para>
 
 	  <para>нь динамик дүрмийн хүснэгттэй пакетуудыг 
 тулгана. Хэрэв тохирвол, энэ динамик дүрмийг үүсгэсэн дүрэмд харгалзах 
 үйлдлийг гүйцэтгэнэ, үгүй бол дараагийн дүрэмд шилжинэ. check-state дүрэмд 
 сонголтын шалгуур байхгүй. Хэрэв дүрмийн олонлогт check-state дүрэм байхгүй бол 
 эхний keep-state эсвэл limit дүрмийг динамик дүрмийн хүснэгттэй тулгана.</para>
 
 	  <para><parameter>deny | drop</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ хоёр үг хоёул дүрэмд тохирсон пакетуудыг хаяхыг 
 заана. Хайлт энд дуусна.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Бүртгэл хөтлөлт</title>
 
 	  <para><parameter>log</parameter> эсвэл <parameter>logamount</parameter></para>
 
 	  <para>Пакет <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үг орсон дүрэмд тохироход, энэ тухай мессеж 
 &man.syslogd.8; уруу SECURITY гэсэн facility нэртэйгээр бүртгэгдэнэ. Зөвхөн 
 тухайн дүрмийн хувьд бүртгэгдсэн пакетийн тоо <literal>logamount</literal> параметрийн утгыг 
 даваагүй тохиолдолд бүртгэл явагдана. Хэрэв <literal>logamount</literal>-н утгыг зааж өгөөгүй бол, 
 sysctl-н <literal>net.inet.ip.fw.verbose_limit</literal> хувьсагчийн утгыг хязгаарын утга болгон авна. 
 Аль ч тохиолдолд тэг гэсэн утга бүртгэлийн хязгаарыг үгүй болгоно. Хязгаарт тулсан 
 тохиолдолд, бүртгэлийг дахин идэвхжүүлэхийн тулд бүртгэлийн тоолуурыг эсвэл 
 тухайн дүрмийн пакет тоолуурыг дахин эхлүүлнэ. <command>ipfw reset log</command> тушаалыг үзнэ үү.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>Бүртгэл нь бусад бүх пакет тохирох нөхцлүүд амжилттай нотлогдсоны дараа, 
 мөн тухайн пакет дээр эцсийн үйлдлийг(зөвшөөрөх, татгалзах) хийхийн өмнө явагдана. 
 Ямар дүрмүүдийн хувьд бүртгэл явуулахыг та шийдэх болно.</para>
 	    </note>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Сонголт</title>
 
 	  <para>Энд танилцуулах түлхүүр үгнүүд нь тухайн пакет дүрэмд тохирч байгаа 
 үгүй эсэхийг тодорхойлох үед, шалгагдаж байгаа пакетийн шинжүүдийг тодорхойлно. 
 Дараах байнгын хэрэглээний шинжүүд өгөгдсөн байдаг ба доорх дэс дарааллаар хэрэглэнэ:</para>
 
 	  <para><parameter>udp | tcp | icmp</parameter></para>
 
 	  <para><filename>/etc/protocols</filename> файлд байгаа ямар ч протоколын 
 нэрийг бас хэрэглэж болно. Харин утга нь шалгагдах протоколын нэрийг заана. Энэ бол заавал 
 тавигдах шаардлага юм.</para>
 
 	  <para><parameter>from src to dst</parameter></para>
 
 	  <para><literal>from</literal> ба <literal>to</literal> гэсэн түлхүүр үгүүд IP хаягийг шүүхэд хэрэглэгдэнэ. 
 Дүрмэнд хэрэглэхдээ эхлэл ба очих параметрүүдийг  <emphasis>ХОЁУЛАНГ</emphasis> зааж өгөх ёстой. 
 <literal>any</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үгийн тусламжтай бүх IP хаягийг 
 зөвшөөрч өгч болно. <literal>me</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үг нь таны 
 &os; системийн аль нэг интерфэйс дээр тохируулсан IP хаягийг заах ба 
 галт хана ажиллаж байгаа PC-г (өөрөөр хэлбэл энэ машин) <literal>from me to 
 any</literal> эсвэл <literal>from any to me</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0/0 to any</literal> эсвэл
 <literal>from any to 0.0.0.0/0</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0 to any</literal> эсвэл <literal>from
 any to 0.0.0.0</literal> or <literal>from me to 0.0.0.0</literal>
 гэсэн байдлаар төлөөлнө. IP хаягуудыг цэгтэй тоон хэлбэр/багийн-урт байдлаар эсвэл 
 зүгээр цэгтэй тоон хэлбэрээр бичиж болно. Энэ бол заавал тавигдах шаардлага юм. 
 Тооцооллыг хялбар болгохын тулд <filename role="package">net-mgmt/ipcalc</filename>
 портыг ашиглаж болох юм. Нэмэлт мэдээллийг хэрэгслийн вэб хуудаснаас үзэж 
 болно: <ulink url="http://jodies.de/ipcalc"></ulink></para>
 
 	  <para><parameter>port number</parameter></para>
 
 	  <para>Портын дугаарыг дэмждэг протоколуудын хувьд 
 (<acronym>TCP</acronym> ба <acronym>UDP</acronym> гэх мэт), тааруулахыг хүсэж байгаа портын 
 дугаарыг заавал бичиж өгөх ёстой байдаг. Портын тоон утгын оронд үйлчилгээний нэрийг(<filename>/etc/services</filename> 
 файлаас) хэрэглэж болно.</para>
 
 	  <para><parameter>in | out</parameter></para>
 
 	  <para>Орж байгаа болон гарч байгаа пакетуудыг харгалзан тааруулна. 
 <literal>in</literal> ба <literal>out</literal> нь түлхүүр үгүүд бөгөөд дүрэмд тааруулах шалгуур болгож энэ хоёр 
 үгийн аль нэгийг заавал бичсэн байх ёстой.</para>
 
 	  <para><parameter>via IF</parameter></para>
 
 	  <para>Нэрээр нь зааж өгсөн интерфэйсээр дайран өнгөрч буй пакетуудыг 
 тааруулна. <literal>via</literal> гэсэн түлхүүр үг нь тухайн интерфэйсийг тааруулах үйл явцын 
 нэг хэсэг байдлаар байнга шалгаж байхыг зааж өгнө.</para>
 
 	  <para><parameter>setup</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ түлхүүр үг нь <acronym>TCP</acronym> пакетуудын хувьд 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг зааж өгч байгаа заавал хэрэглэх түлхүүр үг юм.</para>
 
 	  <para><parameter>keep-state</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ бол заавал хэрэглэх түлхүүр үг юм. Дүрэм таарахад, галт хана 
 яг тэр протоколыг ашиглан эхлэл болон очих IP/портын хооронд үүсэх 
 хоёр чиглэлтэй урсгалыг тааруулах анхдагч чанартай динамик дүрэм үүсгэнэ.</para>
 
 	  <para><parameter>limit {src-addr | src-port | dst-addr |
 	      dst-port}</parameter></para>
 
 	  <para>Дүрэмд заасантай адил параметрүүдтэй холболтын тоог <replaceable>N</replaceable>-р 
 хязгаарлана. Нэг ба түүнээс дээш тооны эхлэл болон очих хаягууд, портуудыг зааж өгч болно. 
 <literal>limit</literal> ба <literal>keep-state</literal>-г нэг дүрэмд хамтад нь хэрэглэж болохгүй. 
 <literal>limit</literal> тохируулга нь <literal>keep-state</literal>-тэй адил төлөвт 
 функцуудыг гүйцэтгэхээс гадна өөрийн нэмэлт функцүүлтэй.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Төлөвт Дүрмийн Тохируулгууд</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>төлөвт шүүлт</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<!-- XXX: duplicated -->
 
       <para>Төлөвт шүүлт нь урсгалыг сесс харилцаанаас бүрдэж буй хоёр чиглэлтэй пакет 
 солилцоо гэж үздэг. Мөн энэ нь сесс эхлүүлсэн болон хүлээн авсан хостуудын хоорондох сесс харилцаа нь 
 хоёр чиглэлтэй пакет солилцох процедуртай зохицож байгаа эсэхийг магадлах чадвартай байдаг. 
 Сесс харилцааны загварт зохицоогүй пакетийг хуурамч гэж үзэн хүлээж авахгүй.</para>
 
 	<para><literal>check-state</literal> нь IPFW дүрмийн олонлогийн хаана нь пакетийг 
 динамик дүрмүүдийн боломжоор шалгахыг тогтооно. Таарсан тохиолдолд, 
 пакет галт ханыг нэвтэрч цааш явах ба энэ хоёр чиглэлт сесс харилцааны туршид 
 солилцох пакетуудын хувьд шинэ динамик дүрэм үүснэ. Таараагүй тохиолдолд, 
 пакет дүрмийн олонлогийн дараагийн дүрэмд шалгагдахаар шилжинэ.</para>
 
 	<para>Динамик дүрмүүдийн боломж нь маш олон тооны динамик дүрмүүдийг 
 нээдэг SYN-живүүлэх халдлагаас үүсэх нөөцийн хомсдолд эмзэг байдаг. Энэ халдлагаас зайлсхийхийн 
 тулд &os; <literal>limit</literal> гэсэн шинэ тохируулгыг нэмж өгсөн байдаг. Энэ тохируулгын 
 тусламжтай нэгэн зэрэг явагдах сесс харилцааны тоог хязгаарлана. <literal>limit</literal> тохируулгад 
 зааж өгсөн эхлэл болон очих талбаруудаар пакетийн IP хаягийг асуулга явуулах замаар шалгасны дараа, 
 энэ дүрэмд энэ IP хаягийн хослол хэдэн удаа таарсан тоог харгалзан хэрэв энэ тоо <literal>limit</literal>-д
 зааснаас давсан бол тухайн пакетийг гээнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Галт ханын мессежийг бүртгэх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>бүртгэл хөтлөлт</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөлтийн ашиг тус тодорхой юм: Таны бүртгэхээр идэвхжүүлсэн 
 дүрмүүдийн хувьд, ямар пакетууд гээгдсэн, тэдгээр нь ямар хаягаас ирсэн, хаашаа явж байсан 
 зэрэг мэдээллийг эргэн харах боломжийг олгох ба гадны халдлагыг мөрдөхөд танд чухал хувь 
 нэмэр болно.</para>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөх боломжийг идэвхжүүлсэн хэдий ч, 
 IPFW нь өөрөө ямар ч дүрмийг үүсгэхгүй. Администратор аль дүрмүүдийн хувьд 
 бүртгэл явуулахыг шийдэн, тэдгээр дүрмүүддээ <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үгийг нэмж бичнэ. 
 Ихэвчлэн зөвхөн татгалзах дүрмүүдийг бүртгэдэг, жишээлбэл ирж буй <acronym>ICMP</acronym> ping-г 
 татгалзах гэх мэт. Хамгийн сүүлд байгаа <quote>ipfw default deny everything</quote> дүрмийг хувилан <literal>log</literal> түлхүүр 
 үгтэйгээр үүсгэх нь элбэг байдаг. Ийм байдлаар дүрмийн олонлогийн аль ч дүрмэнд таараагүй 
 пакетуудыг харах боломжтой болно.</para>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөлт нь хоёр талдаа иртэй сэлэмтэй адил юм, 
 хэрэв та хайхрамжгүй хандвал, диск дүүрэн бүртгэлийн мэдээлэл 
 дотроо учраа олохгүй суух болно. Дискийг дүүргэх DoS халдлага нь 
 хамгийн эртний халдлагуудын нэг юм. Эдгээр бүртгэлийн мессеж нь <application>syslogd</application>-д 
 бичигдэхээс гадна, root консол дэлгэцэн дээр гарах учир удахгүй ядаргаатай санагдаж 
 эхэлдэг.</para>
 
 	<para><literal>IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT=5</literal> гэсэн 
 цөмийн тохируулга нь системийн бүртгэл хөтлөгч болох &man.syslogd.8; уруу 
 шидэгдэж байгаа тухайн дүрэмд тохирсон пакетад харгалзах 
 дараалсан мессежийн тоог хязгаарлана. Энэ тохируулгыг идэвхжүүлсэн үед, 
 тодорхой дүрмийн хувьд дараалсан мессежийн тоог зааж өгсөн тоогоор хязгаарлана. 
 Нэг ижил зүйлийг хэлсэн 200 бүртгэлийн бичлэгээс мэдэж авах зүйл хомс юм. 
 Жишээ нь, тодорхой дүрмийн хувьд дараалсан таван бичлэг <application>syslogd</application>-д бичигдэнэ, 
 үлдсэн дараалсан ижил бичлэгүүд тоологдоод <application>syslogd</application>-д дараах байдалтай бичигдэнэ:</para>
 
 	<programlisting>last message repeated 45 times</programlisting>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөгдөж байгаа бүх пакетуудын мессежүүд <filename>/etc/syslog.conf</filename> 
 файлд анхдагч байдлаар зааж өгсөн <filename>/var/log/security</filename> файлд бичигдэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="firewalls-ipfw-rules-script">
 	<title>Дүрмийн скриптийг бүтээх</title>
 
 	<para>Туршлагатай IPFW хэрэглэгчид дүрмүүдийг агуулсан файл үүсгээд 
 түүнийгээ скрипт байдлаар ажиллуулах боломжтой байхаар бичдэг. 
 Үүний гол давуу тал нь дүрмүүдийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 системийг дахин ачаалах шаардлагагүй болно. Энэ аргыг ашиглан хэдэн ч 
 удаа дараалан галт ханын дүрмүүдийг ачаалж болох тул шинэ дүрмүүдийг 
 шалгах үед хэрэглэхэд тохиромжтой байдаг. Скрипт учраас олон дахин бичигдэж байгаа 
 утгын оронд симбол орлуулалтыг ашиглах боломжтой. Энэ талаар дараах жишээн дээрээс харна уу.</para>
 
 	<para>Энд хэрэглэгдсэн скриптийн синтакс нь &man.sh.1;, &man.csh.1;, &man.tcsh.1; бүрхүүл дээр ажиллах 
 боломжтой. Симбол орлуулалттай талбарууд нь урдаа &dollar; буюу долларын тэмдэгтэй байна. 
 Симбол талбарууд нь &dollar; тэмдэг урдаа байхгүй. Симбол талбарыг орлох утга нь 
 давхар хашилтан (<literal>"</literal>) дотор байрлана.</para>
 
 	<para>Дүрмийн файлаа дараах байдалтай үүсгэж эхлэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>############### start of example ipfw rules script #############
 #
 ipfw -q -f flush       # Delete all rules
 # Set defaults
 oif="tun0"             # out interface
 odns="192.0.2.11"      # ISP's DNS server IP address
 cmd="ipfw -q add "     # build rule prefix
 ks="keep-state"        # just too lazy to key this each time
 &dollar;cmd 00500 check-state
 &dollar;cmd 00502 deny all from any to any frag
 &dollar;cmd 00501 deny tcp from any to any established
 &dollar;cmd 00600 allow tcp from any to any 80 out via &dollar;oif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 00610 allow tcp from any to &dollar;odns 53 out via &dollar;oif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 00611 allow udp from any to &dollar;odns 53 out via &dollar;oif &dollar;ks
 ################### End of example ipfw rules script ############</programlisting>
 
       <para>Байх ёстой бүх зүйлс бүгд байна. Энэ жишээн дээр дүрмүүд чухал биш, 
 харин симбол орлуулалт хэрхэн ажилладагыг харуулсан байна.</para>
 
 <para>Хэрэв дээрх жишээ <filename>/etc/ipfw.rules</filename> нэртэй файл дотор байсан бол, 
 эдгээр дүрмүүдийг дараах тушаалыг өгч дахин ачаалах боломжтой:</para>
 
       	<screen>&prompt.root; <userinput>sh /etc/ipfw.rules</userinput></screen>
 
 	<para><filename>/etc/ipfw.rules</filename> гэсэн файл ямар ч нэртэй байж 
 болох ба таны хүссэн ямар ч газар байж болно.</para>
 
 <para>Дараах скриптийг хоёр аргын нэгээр хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para>Дээрхтэй адил зүйлсийг дараах тушаалыг гараар оруулан 
 гүйцэтгэж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -q -f flush</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add check-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add deny all from any to any frag</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add deny tcp from any to any established</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add allow tcp from any to any 80 out via tun0 setup keep-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add allow tcp from any to 192.0.2.11 53 out via tun0 setup keep-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add 00611 allow udp from any to 192.0.2.11 53 out via tun0 keep-state</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Төлөвт дүрмийн олонлог</title>
 
 	<para>Дараах <acronym>NAT</acronym> хийгдээгүй дүрмийн олонлог нь 
 аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан, хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 хэрхэн бичих жишээ юм. Хамааруулсан галт хана нь зөвхөн pass дүрмүүдэд тохирсон 
 үйлчилгээг зөвшөөрч, бусдыг бүгдийг хаана. Сүлжээний бүх сегментийг хамгаалахаар 
 хийгдсэн галт хананууд хамгийн багадаа хоёр 
 интерфэйстэй байх ба галт хана маягаар ажиллахын тулд дүрмүүдийг тусгайлан зааж 
 өгсөн байна.</para>
 
 	<para>&os;-г оролцуулаад бүх &unix; төрлийн систем нь үйлдлийн систем 
 дэх дотоод харилцаандаа lo0 интерфэйс болон 127.0.0.1 гэсэн IP хаягийг хэрэглэхээр 
 бүтээгдсэн байдаг. Галт ханын дүрмүүд нь дотооддоо хэрэглэж байгаа эдгээр пакетуудыг 
 чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмүүдийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
 	<para>Интернэттэй холбогдож байгаа интерфэйс дээр гадагшаа болон 
 дотогшоо холболтуудыг удирдах болон хянах дүрмүүдийг байрлуулна. 
 Энэ нь таны <acronym>PPP</acronym> <devicename>tun0</devicename> интерфэйс эсвэл таны DSL эсвэл кабель 
 модемд холбогдсон NIC байж болно.</para>
 
 	<para>Галт ханын цаана байгаа хувийн LAN-уудад нэг болон түүнээс дээш 
 тооны NIC-ууд холбогдсон тохиолдолд, тэдгээр интерфэйсүүдийн хувьд тэдгээр LAN 
 интерфэйсүүдээс ирсэн пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
 	<para>Дүрмүүд эхлээд гурван үндсэн хэсэгт хуваагдан зохион байгуулагдсан 
 байх ёстой: бүх чөлөөт халдашгүй интерфэйсүүд, нийтийн гадагшаа интерфэйс болон нийтийн дотогшоо интерфэйс.</para>
 
 	<para>Нийтийн интерфэйс бүр дээр байгаа дүрмүүдийн дараалал нь хамгийн олон тохиолддог 
 	дүрмүүд нь хамгийн түрүүнд цөөн тохиолддог дүрмүүдээс өмнө байхаар, тухайн интерфэйс болон чиглэлийн 
 	хувьд хаах болон бүртгэх дүрмүүд нь хамгийн сүүлд байхаар бичигдсэн байна.</para>
 
 	<para>Дараах жишээн дээрх гадагшаа хэсэг нь Интернэт хандалтыг зөвшөөрч өгөх 
 үйлчилгээг тодорхойлох сонголтын утгуудыг агуулсан зөвхөн <literal>allow</literal> дүрмүүдээс бүрдэж байна. 
 Бүх дүрмүүд <literal>proto</literal>, <literal>port</literal>, <literal>in/out</literal>, <literal>via</literal> ба 
 <literal>keep state</literal> тохируулгуудыг агуулсан байгаа. 
 <literal>proto tcp</literal> дүрмүүд нь төлөвт байдлыг идэвхжүүлж байгаа пакетийг keep state төлөвт хүснэгтэд нэмэх байдлаар, 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тодорхойлох зорилгоор <literal>setup</literal> тохируулгыг агуулсан байна.</para>
 
 	<para>Дотогшоо хэсэгт эхлээд хүсээгүй пакетуудыг хаах дүрмүүдийг бичсэн байна. 
 Энэ нь хоёр өөр шалтгаантай. Эхнийх нь хортой пакетууд нь  
 зөвшөөрөгдсөн пакетийн нэг хэсэг байж болох талтай. Эдгээр пакетуудыг 
 <literal>allow</literal> дүрэмд таарсан хэсэг дээр тулгуурлан зөвшөөрөлгүйгээр орхих ёстой.
 Хоёр дахь шалтгаан нь тухайн хэсгийн хамгийн сүүлийн дүрмээр хааж бүртгэхийн оронд мэдэгдэж байгаа, 
 сонирхолгүй пакетуудыг чимээгүйхэн хааж болох юм. 
 Бүх пакетуудыг бүртгээд хаадаг хэсгийн хамгийн сүүлийн дүрмийг өөрийн систем уруу халдаж 
 байгаа хүмүүсийг шүүхэд шаардагдах халдлагын нотолгоог цуглуулахад хэрэглэж болно.</para>
 
 	<para>Өөр нэг тэмдэглэн хэлэх зүйл бол, хүсээгүй пакетуудын хариуд ямар ч хариу явуулахгүй
 	байх ёстойг санах хэрэгтэй. Буруу пакетууд орхигдож алга болох ёстой. 
 	Ингэснээр халдлага явуулагч нь түүний явуулсан пакетууд таны системд 
 хүрсэн эсэх талаар юу ч мэдэхгүй үлдэх болно. Таны системийн талаар хэдий хэр бага мэднэ, төдий чинээ 
 аюулгүй байна гэсэн үг юм. Танигдаагүй портын дугаартай пакетуудын хувьд 
 <filename>/etc/services/</filename> файлаас эсвэл <ulink url="http://www.securitystats.com/tools/portsearch.php">
 </ulink> хаягаар тухайн порт ямар зориулалтаар ашиглагддагийг орж шалгаарай. 
 Троянуудын хэрэглэдэг портын дугааруудыг <ulink 
 url="http://www.simovits.com/trojans/trojans.html"></ulink> хаягаар орж шалгаарай.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хамааруулсан дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
 	<para>Дараах <acronym>NAT</acronym> хийгдээгүй дүрмийн олонлог нь 
 бүрэн хэмжээний хамааруулсан дүрмийн олонлог байгаа юм. Та энэ дүрмүүдийг өөрийн системдээ 
 ашиглахад буруудах юмгүй. Зөвшөөрөхийг хүсэхгүй байгаа үйлчилгээнүүдийн хувьд харгалзах 
 <literal>pass</literal> дүрмийг далдлаарай. Хэрэв бүртгэлд байгаа зарим мэдэгдлийг дахин харахыг хүсэхгүй, 
 бүртгэхийг хүсэхгүй байгаа бол дотогшоо хэсэгт <literal>deny</literal> дүрэм нэмж бичээрэй. Дүрэм бүрт байгаа 
 <devicename>dc0</devicename> гэсэн интерфэйсийн нэрийн оронд таны системийг Интернэт уруу холбож байгаа NIC картны 
 интерфэйсийн нэрээр сольж тавиарай. Хэрэглэгчийн <acronym>PPP</acronym>-н хувьд, энэ нь <devicename>tun0</devicename> байна.</para>
 
 	<para>Эдгээр дүрмүүдийг хэрэглэх явцад хэв маяг олж харах болно.</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Интернэт уруу чиглэсэн сесс эхлүүлэх хүсэлтийг төлөөлж байгаа 
 илэрхийллүүд бүгд <literal>keep-state</literal> хэрэглэж байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Интернэтээс ирж буй бүх зөвшөөрөгдсөн үйлчилгээнүүд живүүлэх халдлагыг 
 зогсоох үүднээс <literal>limit</literal> гэсэн тохируулгын хамт бичигдсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүх дүрмүүд чиглэлийг тодотгохын тулд <literal>in</literal> эсвэл <literal>out</literal>-г хэрэглэсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүх дүрмүүд пакетийн дайран өнгөрөх <replaceable>interface-name</replaceable> интерфэйсийг тодорхойлж өгөхдөө <literal>via</literal>-г хэрэглэсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Дараах дүрмүүд <filename>/etc/ipfw.rules</filename> дотор байрлана.</para>
 
 	<programlisting>################ Start of IPFW rules file ###############################
 # Flush out the list before we begin.
 ipfw -q -f flush
 
 # Set rules command prefix
 cmd="ipfw -q add"
 pif="dc0"     # public interface name of NIC
               # facing the public Internet
 
 #################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Not needed unless you have LAN.
 # Change xl0 to your LAN NIC interface name
 #################################################################
 #&dollar;cmd 00005 allow all from any to any via xl0
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 &dollar;cmd 00010 allow all from any to any via lo0
 
 #################################################################
 # Allow the packet through if it has previous been added to the
 # the "dynamic" rules table by a allow keep-state statement.
 #################################################################
 &dollar;cmd 00015 check-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Interrogate session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network or from this gateway server
 # destine for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # x.x.x.x must be the IP address of your ISP.s DNS
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 &dollar;cmd 00110 allow tcp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 00111 allow udp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable/DSL configurations.
 # This rule is not needed for .user ppp. connection to the public Internet.
 # so you can delete this whole group.
 # Use the following rule and check log for IP address.
 # Then put IP address in commented out rule &amp; delete first rule
 &dollar;cmd 00120 allow log udp from any to any 67 out via &dollar;pif keep-state
 #&dollar;cmd 00120 allow udp from any to x.x.x.x 67 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out non-secure standard www function
 &dollar;cmd 00200 allow tcp from any to any 80 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 &dollar;cmd 00220 allow tcp from any to any 443 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 &dollar;cmd 00230 allow tcp from any to any 25 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 00231 allow tcp from any to any 110 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out FBSD (make install &amp; CVSUP) functions
 # Basically give user root "GOD" privileges.
 &dollar;cmd 00240 allow tcp from me to any out via &dollar;pif setup keep-state uid root
 
 # Allow out ping
 &dollar;cmd 00250 allow icmp from any to any out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out Time
 &dollar;cmd 00260 allow tcp from any to any 37 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out nntp news (i.e. news groups)
 &dollar;cmd 00270 allow tcp from any to any 119 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure FTP, Telnet, and SCP
 # This function is using SSH (secure shell)
 &dollar;cmd 00280 allow tcp from any to any 22 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out whois
 &dollar;cmd 00290 allow tcp from any to any 43 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # deny and log everything else that.s trying to get out.
 # This rule enforces the block all by default logic.
 &dollar;cmd 00299 deny log all from any to any out via &dollar;pif
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Check packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 00300 deny all from 192.168.0.0/16 to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00301 deny all from 172.16.0.0/12 to any in via &dollar;pif     #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00302 deny all from 10.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif          #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00303 deny all from 127.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif        #loopback
 &dollar;cmd 00304 deny all from 0.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif            #loopback
 &dollar;cmd 00305 deny all from 169.254.0.0/16 to any in via &dollar;pif   #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 00306 deny all from 192.0.2.0/24 to any in via &dollar;pif       #reserved for docs
 &dollar;cmd 00307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster interconnect
 &dollar;cmd 00308 deny all from 224.0.0.0/3 to any in via &dollar;pif         #Class D &amp; E multicast
 
 # Deny public pings
 &dollar;cmd 00310 deny icmp from any to any in via &dollar;pif
 
 # Deny ident
 &dollar;cmd 00315 deny tcp from any to any 113 in via &dollar;pif
 
 # Deny all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 &dollar;cmd 00320 deny tcp from any to any 137 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00321 deny tcp from any to any 138 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00322 deny tcp from any to any 139 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00323 deny tcp from any to any 81 in via &dollar;pif
 
 # Deny any late arriving packets
 &dollar;cmd 00330 deny all from any to any frag in via &dollar;pif
 
 # Deny ACK packets that did not match the dynamic rule table
 &dollar;cmd 00332 deny tcp from any to any established in via &dollar;pif
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP.s DHCP server as it.s the only
 # authorized source to send this packet type.
 # Only necessary for cable or DSL configurations.
 # This rule is not needed for .user ppp. type connection to
 # the public Internet. This is the same IP address you captured
 # and used in the outbound section.
 #&dollar;cmd 00360 allow udp from any to x.x.x.x 67 in via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow in standard www function because I have apache server
 &dollar;cmd 00400 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 &dollar;cmd 00410 allow tcp from any to me 22 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID &amp; PW are passed over public
 # Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 &dollar;cmd 00420 allow tcp from any to me 23 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Reject &amp; Log all incoming connections from the outside
 &dollar;cmd 00499 deny log all from any to any in via &dollar;pif
 
 # Everything else is denied by default
 # deny and log all packets that fell through to see what they are
 &dollar;cmd 00999 deny log all from any to any
 ################ End of IPFW rules file ###############################</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>NAT</acronym> болон Төлөвт дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>NAT</primary>
 
 	  <secondary>ба IPFW</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>IPFW-н <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлэхийн тулд зарим 
 нэмэлт тохиргооны илэрхийллүүдийг идэвхжүүлэх хэрэгтэй болдог. Цөмийн эх кодын 
 бусад IPFIREWALL илэрхийллүүд дээр <literal>option IPDIVERT</literal> илэрхийллийг нэмж эмхэтгэн 
 тусгайлан бэлдсэн цөмийг гаргаж авах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para><filename>/etc/rc.conf</filename> доторх энгийн IPFW тохируулгууд дээр 
 нэмж дараах тохируулгууд хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<programlisting>natd_enable="YES"                   # Enable <acronym>NAT</acronym>D function
 natd_interface="rl0"                # interface name of public Internet NIC
 natd_flags="-dynamic -m"            # -m = preserve port numbers if possible</programlisting>
 
 	<para>Төлөвт дүрмүүдийг <literal>divert natd</literal> (Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлт) 
 дүрмийн хамт хэрэглэх нь дүрмийн олонлог бичих логикийг төвөгтэй болгодог. 
 <literal>check-state</literal> ба <literal>divert natd</literal> дүрмүүдийн дүрмийн олонлог дахь байрлал нь маш 
 их нөлөөтэй. Энэ нь хялбар дайраад-өнгөрөх логик урсгал биш болно. 
 <literal>skipto</literal> гэсэн шинэ үйлдлийн төрлийг хэрэглэх болно. <literal>skipto</literal>-г хэрэглэхдээ 
 <literal>skipto</literal> дүрмийн дугаар хаашаа үсрэхээ мэдэж байхын тулд бүх дүрмүүдийг дугаарлах хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<para>Дараах тайлбаргүй жишээн дээр пакет дүрмийн олонлогоор дайрч 
 өнгөрөх дарааллыг тайлбарлахаар сонгон авсан дүрэм бичих арга байгаа юм.</para>
 
 	<para>Дүрэмтэй ажиллах процесс дүрмийн файлд байгаа хамгийн эхний 
 дүрмээр эхлэн цааш дүрмүүдийг нэг нэгээр уншин, файлын төгсгөл хүртэл эсвэл 
 пакет аль нэг дүрмийн сонголтын шалгуурт тохирч галт ханыг орхих хүртэл үргэлжилнэ. 
 100, 101, 450, 500, ба 510 дугаартай дүрмүүдийн байрлалыг сайн анзаарах хэрэгтэй. 
 Эдгээр дүрмүүд нь гадагшаа болон дотогшоо чиглэлтэй пакетуудын хөрвүүлэлтийг 
 удирдах бөгөөд ингэснээр keep-state динамик хүснэгтэн дэх тэдгээрт харгалзах 
 мөрөнд хувийн LAN IP хаяг бүртгэгдсэн байх нөхцөлийг хангана. Дараа нь, 
 бүх зөвшөөрөх болон татгалзах дүрмүүдэд пакетийн явж буй чиглэл (өөрөөр хэлбэл гадагшаа эсвэл дотогшоо) 
 ба интерфэйсийг зааж өгсөн байгааг анзаараарай. Мөн гадагшаа сесс эхлүүлэх хүсэлтүүд, 
 сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтийн бүх <literal>skipto rule 500</literal>-с эхэлж байгааг анзаарна уу.</para>
 
 	<para>Нэгэн LAN хэрэглэгч вэб хуудас үзэхийн тулд вэб хөтчийг хэрэглэж байна гэж бодъё. 
 Веб хуудсууд 80-р портоор дамждаг. Пакет галт хананд ирнэ, 
 гадагшаа чиглэж байгаа тул 100-р дүрмэнд тохирохгүй. 101-р дүрмийг мөн 
 өнгөрнө, яагаад гэвэл энэ нь хамгийн анхны пакет тул keep-state 
 динамик хүснэгтэнд хараахан бичигдэж амжаагүй байгаа. Пакет эцэст нь 
 125-р дүрэм дээр ирж, дүрэмд таарна. Энэ пакет Интернэт уруу харсан 
 NIC-р гадагшаа гарч байгаа. пакетийн эхлэл IP хаяг нь хувийн LAN IP хаяг хэвээр байгаа. 
 Энэ дүрмэнд таарах үед хоёр үйлдэл хийгдэнэ. <literal>keep-state</literal> тохируулга энэ дүрмийг 
 keep-state динамик дүрмийн хүснэгтэнд нэмнэ, мөн зааж өгсөн үйлдлийг гүйцэтгэнэ. 
 Үйлдэл нь динамик хүснэгтэд нэмэгдсэн мэдээллийн нэг хэсэг байна. Энэ тохиолдолд 
 <literal>skipto rule 500</literal> байна. 500-р дүрэм нь пакетийн IP хаягийг <acronym>NAT</acronym> хийж, 
 пакетийг гадагш явуулна. Үүнийг бүү мартаарай, энэ бол маш чухал шүү. 
 Энэ пакет өөрийн замаар хүрэх газраа хүрэх бөгөөд хариу пакет үүсч буцаж илгээгдэнэ.
 Энэ шинэ пакет буцаж ирэхдээ мөн л энэ дүрмийн олонлогийг дайрна. 
 Энэ үед харин 100-р дүрэмд тохирч, очих IP хаяг нь буцаж харгалзах LAN IP хаяг уруу хөрвүүлэгдэнэ. 
 Дараа нь <literal>check-state</literal> дүрмээр гарах ба хүснэгтэнд явагдаж байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа 
 гэж тэмдэглэгдсэн тул цааш LAN уруу нэвтрэн орно. Тэгээд өөрийг нь анх явуулсан LAN PC уруу очих ба 
 алсын серверээс өөр хэсэг өгөгдлийг авахыг хүссэн шинэ пакетийг явуулна. Энэ удаа энэ пакет 
 <literal>check-state</literal> дүрмээр шалгагдах ба түүний гадагшаа урсгалд харгалзах мөр олдох тул харгалзах 
 үйлдэл <literal>skipto 500</literal>-г гүйцэтгэнэ. Пакет 500-р мөр уруу үсэрч <acronym>NAT</acronym> хийгдэн цааш 
 өөрийн замаар явах болно.</para>
 
 	<para>Дотогшоо урсгал дээр, идэвхтэй сесс харилцаанд оролцож байгаа 
 гаднаас ирж байгаа бүх зүйлс автоматаар <literal>check-state</literal> дүрмээр болон зохих 
 <literal>divert natd</literal> дүрмүүдээр шийдэгдэнэ. Энд бидний хийх ёстой зүйл бол 
 хэрэггүй пакетуудыг татгалзаж, зөвшөөрөгдсөн үйлчилгээг нэвтрүүлэх юм. 
 Галт ханын байгаа машин дээр апачи сервер ажиллаж байна, тэгээд Интернэтээс 
 хүмүүс энэ дотоод вэб сайт уруу хандаж байна гэж бодъё. Шинэ дотогшоо сесс эхлүүлэх 
 хүсэлтийн пакет 100-р дүрэмд тохирох бөгөөд түүний IP хаяг галт ханын LAN IP 
 хаяг уруу оноолт хийгдэнэ. Дараа нь энэ пакет цааш бүх дүрмүүдээр шалгагдан 
 эцэст нь 425-р дүрэмд тохирно. Энэ дүрэмд таарах үед хоёр үйлдэл хийгдэнэ. 
 Энэ дүрэм keep-state динамик дүрмийн хүснэгтэнд нэмэгдэнэ, мөн зааж өгсөн үйлдлийг гүйцэтгэнэ. 
 Гэвч энэ тохиолдолд энэ эхлэл IP хаягнаас эхэлсэн шинэ сесс эхлүүлэх хүсэлтийн тоо 2-оор хязгаарлагдана. 
 Энэ нь тодорхой порт дээр ажиллаж байгаа үйлчилгээний хувьд DoS халдлагаас хамгаална. 
 Харгалзах үйлдэл нь <literal>allow</literal> тул пакет LAN уруу нэвтэрнэ. Хариу болон үүсгэгдсэн пакетыг
 <literal>check-state</literal> дүрэм идэвхтэй сесс харилцаанд хамаарч байгаа гэж танина. Тэгээд 500-р дүрэм уруу шилжүүлэн, 
 пакет тэнд <acronym>NAT</acronym> хийгдээд цааш гадагшаа интерфэйсээр гарна.</para>
 
 	<para>Жишээ дүрмийн олонлог #1:</para>
 
 	<programlisting>#!/bin/sh
 cmd="ipfw -q add"
 skip="skipto 500"
 pif=rl0
 ks="keep-state"
 good_tcpo="22,25,37,43,53,80,443,110,119"
 
 ipfw -q -f flush
 
 &dollar;cmd 002 allow all from any to any via xl0  # exclude LAN traffic
 &dollar;cmd 003 allow all from any to any via lo0  # exclude loopback traffic
 
 &dollar;cmd 100 divert natd ip from any to any in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 101 check-state
 
 # Authorized outbound packets
 &dollar;cmd 120 &dollar;skip udp from any to xx.168.240.2 53 out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 121 &dollar;skip udp from any to xx.168.240.5 53 out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 125 &dollar;skip tcp from any to any &dollar;good_tcpo out via &dollar;pif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 130 &dollar;skip icmp from any to any out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 135 &dollar;skip udp from any to any 123 out via &dollar;pif &dollar;ks
 
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 300 deny all from 192.168.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 301 deny all from 172.16.0.0/12   to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 302 deny all from 10.0.0.0/8      to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 303 deny all from 127.0.0.0/8     to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 304 deny all from 0.0.0.0/8       to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 305 deny all from 169.254.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 306 deny all from 192.0.2.0/24    to any in via &dollar;pif  #reserved for docs
 &dollar;cmd 307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster
 &dollar;cmd 308 deny all from 224.0.0.0/3     to any in via &dollar;pif  #Class D &amp; E multicast
 
 # Authorized inbound packets
 &dollar;cmd 400 allow udp from xx.70.207.54 to any 68 in &dollar;ks
 &dollar;cmd 420 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 1
 
 
 &dollar;cmd 450 deny log ip from any to any
 
 # This is skipto location for outbound stateful rules
 &dollar;cmd 500 divert natd ip from any to any out via &dollar;pif
 &dollar;cmd 510 allow ip from any to any
 
 ######################## end of rules  ##################</programlisting>
 
 	<para>Дараах жишээ дээрхтэй нилээд төстэй боловч туршлагагүй IPFW дүрэм бичигчид зориулан 
 дүрмүүд юунд зориулагдсаныг тайлбарласан тайлбартай байгаагаараа онцлог юм.</para>
 
 	<para>Жишээ дүрмийн олонлог #2:</para>
 
 	<programlisting>#!/bin/sh
 ################ Start of IPFW rules file ###############################
 # Flush out the list before we begin.
 ipfw -q -f flush
 
 # Set rules command prefix
 cmd="ipfw -q add"
 skip="skipto 800"
 pif="rl0"     # public interface name of NIC
               # facing the public Internet
 
 #################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Change xl0 to your LAN NIC interface name
 #################################################################
 &dollar;cmd 005 allow all from any to any via xl0
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 &dollar;cmd 010 allow all from any to any via lo0
 
 #################################################################
 # check if packet is inbound and nat address if it is
 #################################################################
 &dollar;cmd 014 divert natd ip from any to any in via &dollar;pif
 
 #################################################################
 # Allow the packet through if it has previous been added to the
 # the "dynamic" rules table by a allow keep-state statement.
 #################################################################
 &dollar;cmd 015 check-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Check session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network or from this gateway server
 # destined for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # x.x.x.x must be the IP address of your ISP's DNS
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 &dollar;cmd 020 &dollar;skip tcp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable/DSL configurations.
 &dollar;cmd 030 &dollar;skip udp from any to x.x.x.x 67 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out non-secure standard www function
 &dollar;cmd 040 &dollar;skip tcp from any to any 80 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 &dollar;cmd 050 &dollar;skip tcp from any to any 443 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 &dollar;cmd 060 &dollar;skip tcp from any to any 25 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 061 &dollar;skip tcp from any to any 110 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out FreeBSD (make install &amp; CVSUP) functions
 # Basically give user root "GOD" privileges.
 &dollar;cmd 070 &dollar;skip tcp from me to any out via &dollar;pif setup keep-state uid root
 
 # Allow out ping
 &dollar;cmd 080 &dollar;skip icmp from any to any out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out Time
 &dollar;cmd 090 &dollar;skip tcp from any to any 37 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out nntp news (i.e. news groups)
 &dollar;cmd 100 &dollar;skip tcp from any to any 119 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure FTP, Telnet, and SCP
 # This function is using SSH (secure shell)
 &dollar;cmd 110 &dollar;skip tcp from any to any 22 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out whois
 &dollar;cmd 120 &dollar;skip tcp from any to any 43 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow ntp time server
 &dollar;cmd 130 &dollar;skip udp from any to any 123 out via &dollar;pif keep-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Check packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 300 deny all from 192.168.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 301 deny all from 172.16.0.0/12   to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 302 deny all from 10.0.0.0/8      to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 303 deny all from 127.0.0.0/8     to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 304 deny all from 0.0.0.0/8       to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 305 deny all from 169.254.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 306 deny all from 192.0.2.0/24    to any in via &dollar;pif  #reserved for docs
 &dollar;cmd 307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster
 &dollar;cmd 308 deny all from 224.0.0.0/3     to any in via &dollar;pif  #Class D &amp; E multicast
 
 # Deny ident
 &dollar;cmd 315 deny tcp from any to any 113 in via &dollar;pif
 
 # Deny all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 &dollar;cmd 320 deny tcp from any to any 137 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 321 deny tcp from any to any 138 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 322 deny tcp from any to any 139 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 323 deny tcp from any to any 81  in via &dollar;pif
 
 # Deny any late arriving packets
 &dollar;cmd 330 deny all from any to any frag in via &dollar;pif
 
 # Deny ACK packets that did not match the dynamic rule table
 &dollar;cmd 332 deny tcp from any to any established in via &dollar;pif
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP's DHCP server as it's the only
 # authorized source to send this packet type.
 # Only necessary for cable or DSL configurations.
 # This rule is not needed for 'user ppp' type connection to
 # the public Internet. This is the same IP address you captured
 # and used in the outbound section.
 &dollar;cmd 360 allow udp from x.x.x.x to any 68 in via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow in standard www function because I have Apache server
 &dollar;cmd 370 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 &dollar;cmd 380 allow tcp from any to me 22 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID &amp; PW are passed over public
 # Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 &dollar;cmd 390 allow tcp from any to me 23 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Reject &amp; Log all unauthorized incoming connections from the public Internet
 &dollar;cmd 400 deny log all from any to any in via &dollar;pif
 
 # Reject &amp; Log all unauthorized out going connections to the public Internet
 &dollar;cmd 450 deny log all from any to any out via &dollar;pif
 
 # This is skipto location for outbound stateful rules
 &dollar;cmd 800 divert natd ip from any to any out via &dollar;pif
 &dollar;cmd 801 allow ip from any to any
 
 # Everything else is denied by default
 # deny and log all packets that fell through to see what they are
 &dollar;cmd 999 deny log all from any to any
 ################ End of IPFW rules file ###############################</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/install/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/install/chapter.sgml
index 14c3b7ab84..94b02c349f 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/install/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/install/chapter.sgml
@@ -1,4746 +1,4731 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.413
+     Original revision 1.414
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="install">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин засварлаж, зарим хэсгийг нь шинээр бичсэн 
 	  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
 
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Рэнди</firstname>
 	<surname>Пратт</surname>
 	<contrib>Суулгацын ерөнхий дараалал болон зургийг бэлдсэн 
   </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Шагдарын</firstname>
         <surname>Нацагдорж</surname>
         <contrib>Орчуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- January 2000 -->
   </chapterinfo>
 
   <title>FreeBSD суулгах нь</title>
 
   <sect1 id="install-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>суулгац</primary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь <application>sysinstall</application> гэдэг нэртэй
       хэрэглэхэд амархан текст хэлбэртэй програмтай ирдэг. Энэ бол
       FreeBSD-н програм суулгахад хэрэглэгддэг анхдагч програм бөгөөд хэрэв хүсвэл
       програм зохиогчид нь өөрсдийнхөө програмдаа зориулж суулгах програм бас бичиж болно.
       Энэ бүлэгт FreeBSD-г суулгахын тулд <application>sysinstall</application> програмыг
       хэрхэн хэрэглэх талаар тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>FreeBSD суулгадаг дискнүүдийг хэрхэн үүсгэх.</para>
       </listitem>
       
       <listitem>
 	<para>FreeBSD таны диск уруу хэрхэн ханддаг болон хуваадаг талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>sysinstall</application>-г хэрхэн эхлүүлэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>sysinstall</application>-аас танд тавигдах
     асуултууд, тэд ямар учиртай болох мөн хэрхэн хариулах тухай.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Суулгах гэж буй FreeBSD-нхээ хувилбар, мөн түүний дэмжиж чаддаг төхөөрөмжүүдийн
     жагсаалтыг хянаж тэр дунд таны төхөөрөмжүүд байгаа эсэхийг магадлах.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <note>
       <para>Ер нь, энэ суулгах заавар нь &i386; (<quote>PC төрлийн</quote>) архитектурт
         зориулж бичсэн.  Шаардлагатай тохиолдолд бусад тусгай тавцангуудын хувьд
         зориулагдсан заавруудыг оруулах болно. Хэдийгээр энэ гарын авлагыг аль болох
         шинэчилж байгаа боловч та суулгагч болон энд дурдсан хоёрын хооронд бага зэргийн өөрчлөлтүүд
 	байгааг анзаарч болох юм. 
         Тийм болохоор энэ гарын авлагыг үгчилсэн заавар биш ерөнхий суулгах заавар болгож хэрэглэхийг танд
         зөвлөж байна.</para>
     </note>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-hardware">
     <title>Системд тавигдах төхөөрөмжийн шаардлага</title>
 
     <sect2 id="install-hardware-minimal">
       <title>Хамгийн бага тохиргоо</title>
 
       <para>&os;-г суулгахад шаардагдах хамгийн бага тохиргоо нь 
 	  &os;-н хувилбар болон төхөөрөмжийн төрлөөс их хамаарна.</para>
 
       <para>Хамгийн бага шаардагдах тохиргоог &os;-н вэб хуудасны <ulink
 	url="http://www.FreeBSD.org/releases/index.html">Хувилбарын
 	мэдээлэл</ulink> гэсэн хуудсан дотор суулгацын мэдээлэл хэсэгт харж болно.
 	Эдгээр мэдээллийн ерөнхий дүгнэсэн мэдээллийг энэ хэсэгт та унших болно.
 	&os;-г суулгах аргаасаа хамаараад танд уян диск юм уу эсвэл CDROM төхөөрөмж,
 	зарим тохиолдолд сүлжээний адаптер хэрэг болох болно. Энэ тухай
 	<xref linkend="install-boot-media"> хэсэгт дурьдсан буй.</para>
 
       <sect3>
 	<title>&os;/&arch.i386; болон &os;/&arch.pc98;</title>
 
 	<para>&os;/&arch.i386; болон &os;/&arch.pc98; хоёр хоёулаа  486 юм уу эсвэл түүнээс
 	  дээш илүү төрлийн процессор шаарддаг бөгөөд хамгийн багадаа 24&nbsp;MB
 	  RAM буюу шуурхай санах ой хэрэглэдэг. Танд хамгийн бага хэмжээгээр суулгахын 
 	  тулд ядаж 150&nbsp;MB дискний сул хэмжээ хэрэгтэй.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Хуучны тохиргоонд бол, ихэнх тохиолдолд, их хэмжээний санах ой ба дискний
 	  хэмжээ нь хурдан процессороос илүү хэрэгтэй байдаг.</para>
 	</note>
       </sect3>
 
-      <sect3>
-	<title>&os;/&arch.alpha;</title>
-	
-	<indexterm><primary>Alpha</primary></indexterm>
-
-          <para>Alpha-д зориулсан дэмжлэг &os;&nbsp;7.0-с эхлээд 
-	    байхгүй болсон.  &os;&nbsp;6.<replaceable>X</replaceable> 
-	    серийн хувилбарууд нь энэ архитектурт зориулсан дэмжлэгийг 
-	    агуулсан сүүлийн хувилбарууд юм. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
-	    &os;-ийн вэб сайтын 
-	    <ulink
-	    url="http://www.FreeBSD.org/releases/index.html">Release
-	    Information</ulink> хуудаснаас үзэж болно.</para>	    
-      </sect3>
-
       <sect3>
 	<title>&os;/&arch.amd64;</title>
 
 	<para>&os;/&arch.amd64;-г ажиллуулах боломжтой хоёр ангиллын процессор 
 	  байдаг. Эхнийх нь &amd.athlon;64, &amd.athlon;64-FX, &amd.opteron; 
 	  эсвэл түүнээс дээш төрлийн процессоруудыг агуулсан AMD64 процессорууд 
 	  юм.</para>
 
         <para>&os;/&arch.amd64;-ийг ашигладаг хоёр дахь ангиллын 
 	  процессоруудад &intel; EM64T архитектурыг ашигладаг 
 	  процессорууд ордог. Эдгээр процессоруудын жишээнд 
 	  &intel;&nbsp;&core;&nbsp;2 Duo, Quad, болон Extreme процессорын 
 	  гэр бүлийнхэн ба &intel;&nbsp;&xeon; 3000, 5000, болон 7000 
 	  дарааллын процессоруудыг дурдаж болно.</para>
 
 	<para>Хэрэв таны машин nVidia nForce3 Pro-150 дээр үндэслэсэн бол
 	  та BIOS-н тохируулга дээр IO APIC сонголтыг хорих  <emphasis>ёстой</emphasis>.
 	  Хэрэв танд ингэх сонголт байхгүй бол ACPI-г оронд нь хорих хэрэгтэй. 
 	  Pro-150 төрлийн бичил схемд алдаа байдаг бөгөөд одоогоор тэр алдаа засагдаагүй 
 	  байгаа билээ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&os;/&arch.sparc64;</title>
 
 	<para>&os;/&arch.sparc64;-г суулгахын тулд түүний дэмждэг төхөөрөмжүүдийг нь
 	  хангасан байх ёстой (<xref
 	  linkend="install-hardware-supported"> хэсэгт харна уу).</para>
 
 	<para>Танд &os;/&arch.sparc64;-д зориулсан диск тусад нь байх хэрэгтэй. Одоогоор
 	  диск дээр өөр төрлийн системүүдийг давхар суулгах боломж үгүй.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="install-hardware-supported">
       <title>Дэмждэг төхөөрөмжүүд</title>
 
       <para>Дэмждэг төхөөрөмжүүдийг &os;-н хувилбар бүрийн 
 	    Hardware Notes буюу төхөөрөмжийн мэдээлэл хэсэгт жагсаасан байдаг. 
 		Энэ мэдээлэл нь голдуу <filename>HARDWARE.TXT</filename> нэрээр 
 		суулгацын  CDROM юм уу FTP-н хамгийн дээд сан дотор эсвэл 
 		<application>sysinstall</application> програмын documentation буюу
 		баримт цэсэнд байрласан байдаг билээ. Энэ нь тухайн төрлийн архитектур бүрт
 		ямар ямар төхөөрөмжүүд танигдаж болохыг &os;-н хувилбар бүрт зориулж 
 		жагсаасан байдаг. Төрөл бүрийн хувилбар болон архитектурт зориулсан жагсаалтын
 		бас нэг хуулбарыг &os;-н вэб хуудасны <ulink
 	url="http://www.FreeBSD.org/releases/index.html">Release
 	Information буюу хувилбарын мэдээлэл </ulink> хуудаснаас олж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="install-pre">
     <title>Суулгацын өмнө</title>
 
     <sect2 id="install-inventory">
       <title>Өөрийнхөө компьютерийг судална</title>
 
       <para>
         Та FreeBSD-г суулгахын өмнө өөрийнхөө компьютерийн бүрдэл
         хэсгүүдийг судлах хэрэгтэй.  FreeBSD суулгах явцдаа таны компьютерт
         буй бүрдлүүдийг (хатуу диск, сүлжээний карт, CDROM хөтлөгч гэх мэт)
         тэдгээрийн загвар болон үйлдвэрлэгчийнх нь дугаартай нь харуулдаг.
         Мөн FreeBSD нь тэдгээр төхөөрөмжүүдийг IRQ болон IO порт зэргүүдийг
         автоматаар зөв тохируулахыг оролддог. Компьютерийн бүрдлийг  
         үйлдвэрлэдэгчдийн түмэн төрлөөс хамаарч зөв тохируулах энэ автомат үйлдэл нь
         заримдаа тийм амжилттай болж чаддаггүй тул магадгүй та FreeBSD-н тодорхойлсон
         тохируулгыг өөрчлөх хэрэг гарч болзошгүй.</para>
 
       <para>Хэрэв та &windows; эсвэл Линукс үйлдлийн систем суулгасан байгаа бол
         тухайн төхөөрөмжүүд ямар тохируулгаар суугдсан байгааг харах нь зүйтэй.
         Хэрвээ өргөтгөл картын дугаар болон нэрийг зөв таньсан эсэхээ мэдэхгүй бол
         уг карт дээр буй үйлдвэрлэсэн бичгийг нь харах хэрэгтэй.  Байнгын хэрэглэдэг IRQ
         дугаарууд нь 3, 5, мөн 7 бөгөөд ихэнх хэрэглэгддэг IO портын хаягууд нь голдуу
         0x330 гэх мэт арван зургаат тооллын систем дээр бичсэн дугаарууд байдаг.</para>
 
       <para>FreeBSD-г суулгахаасаа өмнө эдгээр дугааруудыг тэмдэглэж авахыг зөвлөж байна.
         Та дараах маягийн хүснэгт хөтлөх хэрэгтэй:</para>
 
       <table pgwide="1" frame="none">
 	<title>Төхөөрөмжийн бүртгэлийн жишээ</title>
 
 	<tgroup cols="4">
           <colspec colwidth="2*">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="4*">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Төхөөрөмжийн нэр</entry>
 
 	      <entry>IRQ</entry>
 
 	      <entry>IO порт(ууд)</entry>
 
 	      <entry>Тэмдэглэгээ</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Эхний хатуу диск</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>40&nbsp;ГБ, Seagate үйлдвэрлэсэн, эхний мастер IDE </entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>CDROM</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>Эхний хоёр дахь IDE </entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Хоёр дахь хатуу диск</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>20&nbsp;ГБ, IBM үйлдвэрлэсэн, хоёр дахь мастер IDE</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Эхний IDE хянагч</entry>
 
 	      <entry>14</entry>
 
 	      <entry>0x1f0</entry>
 
 	      <entry></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Сүлжээний карт</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>&intel; 10/100</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Модем</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>мэдэхгүй</entry>
 
 	      <entry>&tm.3com; 56K факс модем, COM1 дээр зоогдсон</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>&hellip;</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийнхөө өгөгдлийг нөөцөлж авах</title>
       
       <para>
         Хэрэв таны FreeBSD суулгах гэж байгаа компьютерт чухал мэдээлэл 
         байвал, уг мэдээллээ нөөцөлж хадгалж авах нь зүйтэй бөгөөд уг
         нөөцөлсөн мэдээллээ зөв хадгалснаа шалгах хэрэгтэй. FreeBSD-н суулгах
         явц нь диск уруу бичиж эхлэхээсээ өмнө танаас лавлаж асуудаг бөгөөд
         хэрэв нэг бичигдээд эхэлбэл буцаах арга байхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="install-where">
       <title>FreeBSD-г хаана суулгахаа шийдэх</title>
 
       <para>Хэрэв та FreeBSD-д бүх дискээ хэрэглүүлнэ гэж бодож байвал
       энэ хэсэгт анхаарлаа хандуулалгүй цааш нь унших хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Харин, хэрэв та FreeBSD-г өөр үйлдлийн системтэй хамт
       хэрэглэнэ гэж бодож байвал диск дээр өгөгдөл хэрхэн байрладаг 
       мөн хэрхэн ажилладаг талаар үндсэн мэдлэгтэй байх хэрэгтэй.</para>
 
       <sect3 id="install-where-i386">
 	<title>&os;/&arch.i386; дээрх дискний өгөгдөл байрлуулалт</title>
 
       <para>Компьютерийн диск нь хэд хэдэн хэсэгт хэсэгчилж болдог.
       Эдгээр хуваагдсан хэсгүүдийг нь <firstterm>partitions буюу хуваалтууд</firstterm>
         гэж нэрлэдэг. &os; нь дотроо бас хуваалтуудтай болохоор 
 	энэ нэрлэлт нь ойлгомжгүй болж болох юм. Тийм болохоор
 	эдгээр дискний хэсэгчлэлүүдийг дискний зүсмэлүүд буюу 
 	ердөө л зүсмэлүүд гэж &os; үздэг. Жишээ нь PC-ийн дискний хуваалтууд 
 	дээр ажилладаг FreeBSD-ийн <command>fdisk</command> хэрэгсэл 
 	хуваалтуудын оронд зүсмэлүүдийг хэрэглэдэг.
 	Анхнаасаа компьютерийн нэг дискийг зөвхөн дөрөв
         хувааж болохоор зохиосон байна. Эдгээр хуваалтуудыг 
         <firstterm>primary partitions буюу анхдагч хуваалтууд</firstterm> гэж
         нэрлэдэг.  Энэ хязгаарлалтыг тойрон гарч дөрвөн хуваалтаас илүүг зөвшөөрөхийн тулд шинэ
         хуваалтын арга үүссэн бөгөөд түүнийг  <firstterm>extended partition
         буюу өргөтгөсөн хуваалт</firstterm> гэж нэрлэжээ.  Диск зөвхөн
         ганцхан өргөтгөсөн хуваалт агуулж  болно. Өргөтгөсөн хуваалт дотор
         хичнээн бол хичнээн <firstterm>logical partitions
         буюу логик хуваалтууд </firstterm> агуулж болдог байна.</para>
 
       <para>Хуваалт болгон <firstterm>partition ID буюу хуваалтын ID дугаар</firstterm>
       агуулж байдаг бөгөөд энэ дугаар нь тухайн хуваалтын төрлийг илэрхийлж
       байдаг. FreeBSD төрлийн хуваалтууд нь <literal>165</literal> гэсэн
         ID дугаартай байдаг.</para>
 
       <para>Үйлдлийн систем болгон дискний хуваалтуудыг таних өөр 
       өөрийн арга хэрэглэдэг. Жишээлбэл DOS буюу түүнтэй ижил төрлийн
       &windows; системүүд нь дискний хуваалтыг танихын тулд      
 	<firstterm>үсэгчлэн дугаарласан диск</firstterm> аргыг хэрэглэдэг бөгөөд
   <devicename>C:</devicename> үсгээр эхлэж тэмдэглэдэг.</para>
 
       <para>
         FreeBSD нь primary partition буюу дискний анхдагч хуваалт дээр суугдах ёстой.
         FreeBSD таны үүсгэсэн файлуудыг, бас  өөрийнхөө файлуудыг энэ хуваалт дээр
         хадгалдаг.  Хэрэв танд олон диск байвал мөн та тэдгээр дээр эсвэл тэдний зарим дээр
         FreeBSD төрлийн хуваалт үүсгэж болно. FreeBSD суулгах үедээ дискний нэг хуваалтыг бэлэн байлгах хэрэгтэй.
         Энэ хуваалт нь таны урьдчилан бэлдсэн хоосон хуваалт юм уу эсвэл онц шаардлагагүй 
         өгөгдөл хадгалсан хуваалт байсан ч болно.</para>
 
       <para>
         Хэрэв та өөрийн бүх диск дэх бүх хуваалтыг хэрэглэж байсан бол тэдгээрийн 
         нэгийг нь  FreeBSD-д зориулж ямар нэгэн үйлдлийн системд байдаг
         хэрэгслийг ашиглан хоосон болгох хэрэгтэй (жишээ нь, DOS or &windows;
         дээр байдаг <command>fdisk</command> програм).</para>
 
       <para>Хэрэв танд илүүчилж болохоор хуваалт байвал тэр хэсгийг бас хэрэглэж болно.
       Гэхдээ та өмнө нь байж байсан хуваалтын хэмжээг ихэсгэж юм уу багасгаж хэрэглэж
       хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para>FreeBSD суугдаж чадах хамгийн бага хэмжээ бол 100&nbsp;MB билээ.
       Гэхдээ энэ хэмжээ бол өөрийнхөө файлуудыг хадгалахад бараг 
       хүрэлцэхээргүй <emphasis>хамгийн</emphasis> бага хэмжээ юм.
       Арай боломжийн бага хэмжээ бол график орчныг оруулалгүйгээр 250&nbsp;MB
       хэмжээ юм. Хэрэв график орчинг оруулбал 350&nbsp;MB болно.
       Хэрэв та гуравдагч програм зохиогчдын програмыг суулгаж хэрэглэнэ 
       гэж бодож байвал мэдээж түүнээс илүү хэмжээ хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Та <application>&partitionmagic;</application> гэдэг үнэтэй
       програмыг, эсвэл <application>GParted</application> зэрэг үнэгүй програмыг
         &os;-д зориулж дискэндээ зай гаргахад хэрэглэж болох юм. 
         <application>&partitionmagic;</application> ба
         <application>GParted</application> нар <acronym>NTFS</acronym>
         төрлийн хуваалт дээр ажиллаж чаддаг. <application>GParted</application> нь 
 	<ulink url="http://www.sysresccd.org/">SystemRescueCD</ulink> зэрэг хэд хэдэн 
 	Live CD тархацуудад байдаг.</para>
 
       <para>&microsoft; Vista хуваалтуудын хэмжээг дахин өөрчлөхөд 
 	асуудалтай байгаа талаар мэдээлэл бий. Ийм үйлдэл хийхийг оролдох үедээ 
 	Vista-ийн суулгалтын CDROM-той байхыг зөвлөж байна. Мөн иймэрхүү дисктэй 
 	ажиллах ажлуудыг хийж гүйцэтгэхээсээ өмнө нөөцлөлтийг хийх нь маш 
 	чухал юм.</para>
 
       <warning>
 	<para>Эдгээр хэрэгслийг буруу ашиглавал дискэн дээр байгаа мэдээлэл тань устах болно.
 	  Тэдгээрийг хэрэглэхээсээ өмнө өөрийнхөө өгөгдлийг нөөцөлж хадгалж авах хэрэгтэй.</para>
       </warning>
 
       <example>
 	<title>Байгаа дискний хуваалтыг өөрчлөлгүйгээр хэрэглэх нь</title>
 
 	<para>Жишээлбэл, &windows; систем суулгасан 4&nbsp;ГБ диск танд байгаа
     гэж бодъё. Мөн та тэр дискийг 2&nbsp;ГБ хэмжээгээр <devicename>C:</devicename> ба
 	  <devicename>D:</devicename> гэж хоёр хуваасан байгаа. Танд
 	  <devicename>C:</devicename> дээр 1&nbsp;ГБ, <devicename>D:</devicename> дээр 
     0.5&nbsp;ГБ өгөгдөл хадгалсан байгаа гэж үзье.</para>
 
 	<para>Энэ бол үсэгчлэн тэмдэглэсэн хоёр хуваалт танд байна гэсэн үг.
     Та <devicename>D:</devicename> дээр байгаа бүх өгөгдлийг 
     <devicename>C:</devicename> руу хуулж чөлөөлөөд түүн дээр
     FreeBSD суулгаж болно.</para>
       </example>
 
       <example>
 	<title>Байгаа хуваалтын хэмжээг сунгаж өөрчлөх</title>
 
 	<para>Танд &windows; суулгасан 4&nbsp;ГБ диск байна гэж үзье. 
     &windows; суулгах үедээ та зөвхөн <devicename>C:</devicename>
     гэж нэрлэсэн 4&nbsp;ГБ хэмжээтэй ганцхан бүхэл хуваалт үүсгэжээ.  
     Та одоогоор уг хэмжээний 1.5&nbsp;ГБ-ийг ашигласан гэж бодоцгооё. Тэгээд та
     уг дискний 2&nbsp;ГБ хэмжээ дээр FreeBSD суулгахыг хүссэн гэж авч үзье.</para>
 
 	<para>FreeBSD-г суулгахын тулд доор дурдсанаас аль нэгийг хийх болно:</para>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>&windows; дээр байсан өгөгдлөө нөөцөлж хадгалж аваад 
       &windows;-г дахин суулгаж гэхдээ түүндээ 2&nbsp;ГБ хэмжээ үүсгэж хэрэглэх.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><application>&partitionmagic;</application> мэтийн програм ашиглаж
       &windows;-н дискний хэмжээг дээрх хэмжээнд тохируулж өөрчлөх.</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </example>
 
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Сүлжээний нарийвчилсан тохируулгаа мэдэх</title>
 
       <para>Хэрэв та FreeBSD-н суулгацыг интернэт холболттой хийнэ гэж
       бодож байвал (жишээ нь, суулгацыг FTP эсвэл NFS серверээс татан суулгаж байвал), 
       та сүлжээнийхээ тохируулгыг мэдэж байх хэрэгтэй. Ийм мэдээллийг суулгах үед 
       танаас лавлаж асуугаад, тохируулж интернэтэд холбогддог.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Дотоод сүлжээ эсвэл Кабель/DSL Модемоор холбогдох</title>
 
 	<para>Хэрэв та дотоод сүлжээнд холбогдсон байгаа юм уу эсвэл кабел, DSL-ээр холбогдохоор бол
     дараах тохируулах мэдээллийг мэдсэн байх хэрэгтэй:</para>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>IP хаяг</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Анхны gateway буюу гарцын IP хаяг</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Hostname буюу серверийн нэр</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>DNS сервер IP хаяг</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Subnet Mask буюу дэд сүлжээний баг (тусгаарлан ангилах дугаар)</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
 
 	<para>Хэрэв та эдгээр мэдээллийг мэдэхгүй байгаа бол уг сүлжээ хариуцагч юм уу
     интернэт уруу холбогдох байгууллага уруу хандах хэрэгтэй.
 	  Гэтэл тэд танд, эдгээр мэдээлэл нь 
 	  <firstterm>DHCP</firstterm> ашиглаж автоматаар тохируулагдана гэж хэлж магадгүй.
     Хэрэв тийм бол та эдгээр мэдээллийг заавал мэдсэн байх албагүй
     бөгөөд энэ хэсгийг зүгээр санаад авахад илүүдэхгүй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Модем хэрэглэж холбогдох</title>
 
 	<para>Хэрэв та интернэтээр хангагч байгууллага уруу ердийн модем ашиглан
     утсаар холбогддог бол, та мөн FreeBSD-г интернэтээр суулгаж болох бөгөөд
     жаахан удах л байх даа.</para>
 
 	<para>Дараах зүйлсийг мэдэж байх шаардлагатай:</para>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>ISP буюу интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн холбогдох утасны дугаар</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Модемийн хэрэглэх COM: портын дугаар</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчид бүртгүүлсэн хэрэглэгчийн нэр болон нууц үг</para>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
       </sect3>
     </sect2>
     <sect2>
       <title>FreeBSD-н алдааны бүртгэл</title>
       
       <para>FreeBSD төсөл нь гаргаж буй хувилбар болгоноо алдаагүй баттай байлгахыг
       чармайж байдаг боловч зарим тохиолдолд жижиг алдаанууд гарах тохиолдол үүсдэг. Маш ховор 
       үед ийм алдаа суулгах үед гардаг. Эдгээр алдааг илрүүлж засаад, энэ тухайгаа
       <ulink url="http://www.FreeBSD.org/releases/&rel.current;R/errata.html">FreeBSD алдааны бүртгэл</ulink> 
       хуудсан дээр тэмдэглэж бичдэг. Та суулгаж байх үед ийм хүндрэлтэй тулгарахгүйн тулд энэ хуудас уруу
       орж шалгах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Хувилбар бүрд гарсан алдаануудыг бүх хувилбартай нь жагсаасан бүртгэлийг
       <ulink
 	  url="&url.base;/index.html">FreeBSD-н вэб хуудасны</ulink>
 	<ulink
 	url="&url.base;/releases/index.html">хувилбарын мэдээлэл</ulink> хэсэгт харж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>FreeBSD-н суулгац файлуудыг бэлдэх</title>
 
       <para>FreeBSD-г суулгах явц нь дараах байршилд буй файлаас гүйцэтгэгдэж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<title>Дотоод төхөөрөмжөөс</title>
 	
 	<listitem>
 	  <para>CDROM эсвэл DVD</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>USB санах ойн зөөгч</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Уг компьютерт буй DOS хэсгээс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>SCSI эсвэл QIC бичлэгээс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Уян дискнээс</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <itemizedlist>
 	<title>Сүлжээ</title>
 
 	<listitem>
 	  <para>FTP хаягнаас. Хэрэв шаардлагатай бол галт хана эсвэл HTTP проксигоор дамжина</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>NFS сервер</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Зориулалтын параллел юм уу цуваа холболт</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хэрэв та FreeBSD -н суулгацыг CD эсвэл DVD хэлбэрээр авсан бол 
       танд хэрэгтэй бүх зүйл бэлэн болох бөгөөд энэ хэсгийг алгасаад дараагийн
       хэсэг уруу шилжиж болно.
 	(<xref linkend="install-boot-media">).</para>
 
       <para>Хэрэв та FreeBSD-н суулгац файлуудыг бэлдэж аваагүй бол
 	<xref linkend="install-diff-media"> хэсэг уруу очиж дээрх байршлаас
   хэрхэн бэлдэж авах талаар тайлбарласныг уншина уу. Тэр хэсгийг уншиж
   дуусаад буцаж эндээс 
 	<xref linkend="install-boot-media"> хэсэг уруу орох хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="install-boot-media">
       <title>Эхлэн ачаалах төхөөрөмжийг бэлдэх</title>
       
       <para>FreeBSD суулгац нь таны компьютер ачаалах үед эхэлдэг&mdash;
       энэ нь өөр үйлдлийн системээс эхлүүлдэг програм биш. 
       Таны компьютер ердийн үед хатуу дискэн дээр суугдсан үйлдлийн
       системээр эхлэж ачаалагддаг. Гэхдээ үүнийг бас  
       <quote>ачаалагдаж болдог</quote> уян дискнээс эхлүүлж болохоор
       тохируулж болдог. Орчин үеийн ихэнх компьютерууд CDROM дотор буй 
       CDROM диск эсвэл USB дискнээс эхлэн ачаалагдаж чаддаг.</para>
 
       <tip>
 	<para>Хэрэв та FreeBSD-г CDROM эсвэл DVD дээр (худалдаж авсан юм уу
     эсвэл өөрөө бэлдэж авсан бол) бэлдэж авсан бөгөөд таны компьютер 
 	  CDROM эсвэл DVD-ээс эхлэн ачаалагдаж болдог (ихэнх BIOS дээр <quote>Boot
 	    Order буюу ачаалах дараалал</quote> гэсэн эсвэл үүнтэй төсөөтэй 
       сонголтоор тохируулагддаг) бол энэ хэсгийг уншилгүй алгасаж болно. 
       FreeBSD-н CDROM болон DVD дээр байгаа файлууд нь нэмэлт зүйлс шаардалгүй
       шууд суугдах боломжтой.</para>
       </tip>
     
       <para>Ачаалагдаж болдог санах ойн зөөгч үүсгэхийн тулд дараах алхмуудыг 
 	хийнэ:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Санах ойн зөөгчид зориулсан дүрс файлыг олж авах нь</title>
 
 	  <para>Санах ойн зөөгчид зориулсан дүрс файлыг
 	    <filename class="directory">ISO-IMAGES/</filename> сан
 	    <literal>ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/<replaceable>arch</replaceable>/ISO-IMAGES/<replaceable>version</replaceable>/&os;-&rel.current;-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-memstick.img</literal> хаягаас 
 	    татан авч болно. <replaceable>arch</replaceable> болон
 	    <replaceable>version</replaceable> үгсийг та өөрийн 
 	    суулгахыг хүссэн архитектур болон хувилбарын дугаараар 
 	    солиорой. Жишээ нь &os;/&arch.i386;&nbsp;&rel.current;-RELEASE 
 	    хувилбарт зориулсан санах ойн зөөгчид зориулсан дүрс файлыг 
 	    <ulink
 	    url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/&arch.i386;/ISO-IMAGES/&rel.current;/&os;-&rel.current;-RELEASE-&arch.i386;-memstick.img"></ulink> хаягаас авч болно.</para>
 
 	  <para>Санах ойн зөөгчид зориулсан дүрс нь <filename>.img</filename>
 	    өргөтгөлтэй байна.  <filename
 	    class="directory">ISO-IMAGES/</filename> сан нь төрөл 
 	    бүрийн дүрсээс тогтох бөгөөд таны хэрэглэх шаардлагатай 
 	    нь таны суулгаж байгаа &os;-ийн хувилбараас хамаарах бөгөөд 
 	    зарим тохиолдолд тоног төхөөрөмжөөс бас хамаарна.</para>
 
 	  <important>
 	    <para>Эхлүүлэхээсээ өмнө өөрийн USB зөөгч дээр байгаа 
 	      өгөгдлийг <emphasis>нөөцлөөрэй</emphasis>, учир нь 
 	      энэ алхам өгөгдлийг <emphasis>устгах</emphasis> болно.</para>
 	  </important>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Санах ойн зөөгчийг бэлдэх нь</title>
 
 	  <warning>
 	    <para>Доорх жишээ таны ачаалж эхлэх төхөөрөмжийг 
 	      <filename class="devicefile">/dev/da0</filename> гэж үзэх 
 	      болно. Зөв төхөөрөмж эсэхийг сайн нягтлаарай, эс тэгвээс 
 	      өөрийн өгөгдлийг устгаж мэднэ шүү.</para>
 	  </warning>
 
 	  <para>Төхөөрөмжийн мастер ачаалах бичлэгт бичих боломжтой болгохын 
 	    тулд <varname>kern.geom.debugflags</varname> гэсэн sysctl-ийн 
 	    хувьсагчийг тохируулаарай.</para>
 
 	  <screen><userinput>&prompt.root; sysctl kern.geom.debugflags=16</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Дүрс файлыг санах ойн зөөгчид бичих нь</title>
 
 	  <para><filename>.img</filename> нь санах ойн 
 	    зөөгчид хуулдаг ердийн файл шиг <emphasis>биш</emphasis>
 	    юм. Энэ нь дискний бүрэн агуулга бүхий дүрс юм. Энэ нь 
 	    та нэг дискнээс нөгөө диск рүү зүгээр л файлууд хуулдаг 
 	    шиг хуулж <emphasis>болохгүй</emphasis> гэсэн үг юм.
 	    Түүний оронд та дүрсийг диск рүү шууд бичихийн тулд 
 	    &man.dd.1; тушаалыг ашиглах ёстой юм:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=&os;-&rel.current;-RELEASE-&arch.i386;-memstick.img of=/dev/<replaceable>da0</replaceable> bs=64k</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Ачаалагдаж болдог уян диск бэлдэхийн тулд дараах алхмыг гүйцэтгэнэ:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Ачаалагддаг уян дискний Image буюу дүрс файлыг бэлдэх</title>
 	  
 	  <important>
 	    <para>&os; 8.0-с эхлээд уян диск дээрх дүрс байхгүй 
 	      байгааг санаарай. &os;-г USB санан ойн зөөгч эсвэл CDROM эсвэл 
 	      DVD ашиглаад хэрхэн суулгах талаар дээр дурдсан заавруудаас 
 	      үзээрэй.</para>
 	  </important>
 
 	  <para>Ачаалагддаг дискнүүд нь таны суулгац файлыг хадгалсан төхөөрөмжний
 	    <filename>floppies/</filename> сан дотор байрладаг бөгөөд мөн 
       <literal>ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/<replaceable>arch</replaceable>/<replaceable>version</replaceable>-RELEASE/floppies/</literal>.
       хаягнаас бас хуулагдаж болно. <replaceable>arch</replaceable> болон
 	    <replaceable>&lt;version&gt;</replaceable> -ны оронд хүссэн архитектур ба хувилбараа орлуулах хэрэгтэй.
 	    Жишээ нь &os;/&arch.i386;&nbsp;&rel2.current;-RELEASE хувилбарын ачаалагддаг уян дискийг
 	    <ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/i386/&rel2.current;-RELEASE/floppies/"></ulink>
       хаягаас татаж авна.</para>
 
 	  <para>Уян дискний images буюу дүрс файл нь <filename>.flp</filename> гэсэн өргөтгөлтэй байдаг.
 	    <filename>floppies/</filename> сан нь янз бүрийн дүрс файл агуулж байдаг бөгөөд
 	    суулгах төхөөрөмж болон FreeBSD-нхээ хувилбарт тохируулан сонголт хийдэг.
 	    Ихэнх тохиолдолд танд дөрвөн ширхэг уян диск хэрэг болно. Тэдгээр нь
 	    <filename>boot.flp</filename>,
 	    <filename>kern1.flp</filename>,
 	    <filename>kern2.flp</filename> болон 
 	    <filename>kern3.flp</filename> юм. Уг санд буй  
 	    <filename>README.TXT</filename> файлаас уг уян дисктэй холбоотой сүүлийн үеийн
       мэдээллийг шалгаарай.</para>
 
 	  <important>
 	    <para>Эдгээр дүрс файлыг татаж авах FTP програм нь <emphasis>binary mode</emphasis>
       буюу хоёртын файлын хэлбэр горимоор татаж авах ёстой.  Зарим вэб хөтөч програмууд нь
 	      <emphasis>текст</emphasis> (эсвэл
 	      <emphasis>ASCII</emphasis>) горим хэрэглэдэг бөгөөд ийм үед таны уян
         диск анхлан ачаалагдаж чадахгүй.</para>
 	  </important>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Уян диск бэлдэх</title>
 	  
 	  <para>Татаж авсан дүрс файл болгонд нэг уян диск бэлдэх ёстой.
 	    Уг дискнүүд нь ямар нэгэн алдаагүй байх шаардлагатай. 
       Шалгах хамгийн амар арга бол шууд форматлах буюу цэвэрлэх
       хэрэгтэй. Урьдчилан цэвэрлэсэн дискэнд итгэх хэрэггүй. 
       &windows; -н цэвэрлэдэг хэрэгсэл нь дискэн дээр байгаа
       эвдэрсэн хэсгийг мэдээлдэггүй бөгөөд тэдгээрийг зүгээр
 	    <quote>bad буюу муу</quote> гэж тэмдэглээд өнгөрдөг.
 	    Шинэ диск хэрэглэн суулгах үйлдэл хийхийг танд зөвлөж байна.</para>
 
 	  <important>
 	    <para>Хэрэв таны FreeBSD-г суулгах явц гацах, эвдрэх, ямар нэг
         гаж нөлөө үзүүлбэл та хамгийн түрүүнд уян дискээ хардах хэрэгтэй. 
         Шинэ дискэнд дүрс файлаа бичээд дахин оролдоорой.</para>
 	  </important>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Дүрс файлыг уян диск уруу бичих</title>
 
 	  <para><filename>.flp</filename> файлууд нь диск уруу зүгээр
       хуулдаг <emphasis>энгийн</emphasis> файл биш юм.
 	    Тэд бол дискний бүхэл бүтцийг агуулсан дүрс файл.  
       Тийм болохоор ийм файлыг диск уруу шууд хуулж <emphasis>болохгүй</emphasis>.
 	    Харин, дүрс файлыг диск уруу буулгах тусгай хэрэгсэл ашигладаг.</para>
 
 	  <indexterm><primary>DOS</primary></indexterm>
 	  <para>Хэрэв та &ms-dos;/&windows; үйлдлийн систем дээр ажиллаж байгаа бол
       <command>fdimage</command> хэрэгсэл хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв уян дискнүүд CDROM дээр байгаа бөгөөд таны 
 	    CDROM <devicename>E:</devicename> гэж танигдсан бол та дараах тушаалыг өгөх
       хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen><prompt>E:\&gt;</prompt> <userinput>tools\fdimage floppies\boot.flp A:</userinput></screen>
 
 	  <para>Энэ тушаалыг уян дискээ сэлгэж <filename>.flp</filename> файл болгонд гүйцэтгээд
       дараа нь дэс дараалан тэмдэглэх хэрэгтэй.
 	    <filename>.flp</filename> файлын байрлалаас хамааран тушаалаа тохируулж өгөх хэрэгтэй.
       Хэрэв танд CDROM байхгүй бол <command>fdimage</command> нь FreeBSD-н FTP 
       <ulink
 	    url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/tools/"><filename class="directory">багажнууд</filename>
 	    сангаас хуулагдах боломжтой</ulink>.</para>
 	  
 	  <para>Хэрэв та уян дискийг &unix; системээс бэлдэж байгаа бол(
 	    өөр FreeBSD системээс) та &man.dd.1; тушаалыг ашиглан дүрс файлыг
       уян диск дээр буулгаж болно.  FreeBSD дээр:</para>
 	  
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=boot.flp of=/dev/fd0</userinput></screen>
 
 	  <para>FreeBSD дээр <filename>/dev/fd0</filename> гэхээр эхний уян дискний
       хөтлөгч уруу ханддаг ( <devicename>A:</devicename> төхөөрөмж).
 	    <filename>/dev/fd1</filename> гэвэл
 	    <devicename>B:</devicename> төхөөрөмж гэх мэтчилэн үргэлжилдэг.  
       Бусад &unix; төрлийн систем дээр уян дискний төхөөрөмж нь өөр өөр
       нэртэй байж болох бөгөөд шаардлагатай бол
       тухайн системийн бичиг баримтаас лавлах хэрэгтэй.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Та одоо FreeBSD-н суулгацыг эхлүүлэхэд бэлэн боллоо.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-start">
     <title>Суулгацыг эхлүүлэх</title>
 
     <important>
       <para>Дараах мэдэгдлийг харах хүртэл суулгац програм нь таны
       диск(нүүд)эд ямар нэгэн өөрчлөлт хийдэггүй:</para>
 
       <literallayout class="monospaced">Last Chance: Are you SURE you want continue the installation?
 
 If you're running this on a disk with data you wish to save then WE
 STRONGLY ENCOURAGE YOU TO MAKE PROPER BACKUPS before proceeding!
 
 We can take no responsibility for lost disk contents!</literallayout>
       <para>Үүнийг орчуулбал:</para>
       <literallayout class="monospaced">
       Сүүлийн боломж: Та суулгацыг үргэлжлүүлэхдээ ИТГЭЛТЭЙ байна уу?
 
       Хэрэв та хэрэгтэй мэдээллээ хадгалсан дискнээс уг суулгацыг
       эхлүүлж байгаа бол, эхлүүлэхээсээ өмнө ӨӨРИЙНХӨӨ ӨГӨГДЛИЙГ НАЙДВАРТАЙ ХАДГАЛЖ
       АВАХЫГ БИД ЗӨВЛӨЖ БАЙНА!
 
       Дискэнд буй өгөгдөлд учирсан эвдрэлд бид хариуцлага хүлээхгүй!
     </literallayout>
 
       <para>Суулгац програм нь энэ анхааруулга хүртэл дискэнд
       өөрчлөлт хийлгүйгээр цуцалж гарах боломжтой.  Хэрэв та ямар нэгэн
       зүйл буруу тохируулсан юм уу өөрчлөх ёстой гэж бодож байвал, энэ мөчид 
       та компьютераа унтраахад ямар ч эвдрэл үүсэхгүй.</para>
     </important>
 
     <sect2 id="install-starting">
       <title>Эхлэн ачаалалт</title>
 
       <sect3 id="install-starting-i386">
         <title>&i386; системд эхлэн ачаалах</title>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Компьютер унтарсан үеэс эхлэх хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Компьютерийг асаана.  Эхлэх үед дэлгэц дээр системийн BIOS-н
       үндсэн тохируулга уруу ордог гарын товчлолыг харуулдаг. Энэ нь голдуу 
       <keycap>F2</keycap>, <keycap>F10</keycap>,
 	    <keycap>Del</keycap>, эсвэл
 	    <keycombo action="simul">
 	      <keycap>Alt</keycap>
 	      <keycap>S</keycap> 
 	    </keycombo> гэсэн товчлолуудын нэг нь байдаг. Дэлгэцэнд юу гэж заасан байна,
       уг товлолыг дарж BIOS-н тохируулга уруу орох хэрэгтэй. Зарим тохиолдолд, эхлэх 
       үед график зураг харуулдаг бөгөөд голдуу <keycap>Esc</keycap> товч дарснаар
       уг зургийг болиулж хүссэн текстээ дэлгэцэнд харах боломжтой.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Систем аль төхөөрөмжөөс эхлэж ачаалах вэ гэсэн тохируулгыг олох хэрэгтэй.
       Энэ нь голдуу <quote>Boot Order буюу эхлэх дараалал</quote> гэсэн хэсэгт байдаг
       бөгөөд ачаалж болох 
 	    <literal>Floppy</literal>, <literal>CDROM</literal>,
 	    <literal>First Hard Disk</literal> гэсэн ачаалж болох төхөөрөмжийн
       жагсаалтыг агуулсан байдаг.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та CDROM-с ачаална гэж бодсон бол уг жагсаалтнаас
       CDROM сонгох хэрэгтэй. Хэрэв та USB диск эсвэл уян дискнээс эхэлж ачаална гэж
       бодож байвал түүнийг сонгох хэрэгтэй.  Аль нь зөв эсэхээ мэдэхгүй
       эргэлзэж байгаа бол уг компьютертай цуг ирдэг гарын авлагаас хараарай.</para>
 
 	  <para>Тохирсон өөрчлөлтөө хийж хадгалаад гарна.  Компьютер ингэсний дараа
     шинээр дахин ачаалагдаж эхэлнэ.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Хэрэв та
 	    <xref linkend="install-boot-media"> дээр заасан шиг 
 	      <quote>ачаалагдах</quote> USB зөөгч бэлдсэн бол,
 	      USB зөөгчөө компьютераа асаахаасаа өмнө залгаарай.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та CDROM -с эхэлж ачаалж байгаа бол компьютераа асаангуутаа
       CDROM уруу дискээ хийж эхлүүлэх хэрэгтэй.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>&os; 7.3 болон түүнээс өмнөх хувилбаруудад 
 	      суулгалтын ачаалагдах боломжтой уян дискнүүд 
 	      байдаг бөгөөд <xref linkend="install-boot-media"> хэсэгт 
 		тайлбарласан шиг бэлдэж болно. Тэдгээрийн нэг нь 
 		ачаалагдах эхний диск
 	      <filename>boot.flp</filename> байна.  Энэ дискийг 
 	      өөрийн уян дискний хөтчид хийгээд компьютераа 
 	      ачаална.</para>
 	  </note>
 
 	  <para>Хэрэв таны компьютер асаад, өмнө суусан байсан үйлдлийн системнээс
       ердийнхөөрөө эхлэж байвал шалтгаан нь доор дурдсанаас аль нэг нь байж болно:</para>
 
 	  <orderedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>Ачаалах явцаас өмнө нь амжиж дискээ оруулаагүй байх. Дискээ оруулаад
         компьютераа дахин шинээр ачаал.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Өмнө хийсэн BIOS -ийн өөрчлөлт зөв хийгдээгүй байх. Уг өөрчлөх үйлдлийг дахин
         хийж зөв тохируулгыг хийх.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Магадгүй таны бэлдсэн төхөөрөмжөөс эхлэж ачаалах үйлдлийг таны BIOS 
         дэмжээгүй байж болно.</para>
 	    </listitem>
 	</orderedlist>
 	</step>
     
 	<step>
 	  <para>FreeBSD ачаалагдаж эхлэнэ.  Хэрэв та CDROM -ноос эхлүүлсэн бол
       дараах зүйлтэй адилхан мэдэгдэл харах болно (хувилбарын хэсгийг оруулаагүй болно):</para>
 	  
 	  <screen>Booting from CD-Rom...
 645MB medium detected
 CD Loader 1.2
 
 Building the boot loader arguments
 Looking up /BOOT/LOADER... Found
 Relocating the loader and the BTX
 Starting the BTX loader
 
 BTX loader 1.00 BTX version is 1.02
 Consoles: internal video/keyboard
 BIOS CD is cd0
 BIOS drive C: is disk0
 BIOS drive D: is disk1
 BIOS 636kB/261056kB available memory
 
 FreeBSD/i386 bootstrap loader, Revision 1.1
 
 Loading /boot/defaults/loader.conf
 /boot/kernel/kernel text=0x64daa0 data=0xa4e80+0xa9e40 syms=[0x4+0x6cac0+0x4+0x88e9d]
 \</screen>
 
 
 	
 	  <para>Хэрэв та уян дискнээс эхлүүлж байгаа бол дараах мэдэгдэлтэй ижил
       бичиглэлийг харна (хувилбарын хэсгийг оруулаагүй болно):</para>
 	
 	  <screen>Booting from Floppy...
 Uncompressing ... done
 
 BTX loader 1.00  BTX version is 1.01 
 Console: internal video/keyboard 
 BIOS drive A: is disk0 
 BIOS drive C: is disk1 
 BIOS 639kB/261120kB available memory 
 
 FreeBSD/i386 bootstrap loader, Revision 1.1 
 
 Loading /boot/defaults/loader.conf
 /kernel text=0x277391 data=0x3268c+0x332a8 |
 
 Insert disk labelled "Kernel floppy 1" and press any key...</screen>
 
 	  <para>Уг зааврын дагуу 
 	    <filename>boot.flp</filename> дискийг гаргаад
 	    <filename>kern1.flp</filename> дискийг оруулаад
 	    <keycap>Enter</keycap> товчийг дараарай. Эхний дискнээс эхэлж ачаалаад
       дараа нь шаардсан дискнүүдийг нь дараалан оруулах хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>CDROM, USB зөөгч эсвэл уян диск алинаас нь ч эхлүүлсэн бай гэсэн 
       &os;-ийн ачаалагч эхлүүлэгч цэсэнд тулж ирдэг:</para>
 
 	  <figure id="boot-loader-menu">
 	    <title>&os;-ийн ачаалагч эхлүүлэгч цэс</title>
 
 	    <mediaobject>
 	      <imageobject>
 		<imagedata fileref="install/boot-loader-menu" format="PNG">
 	      </imageobject>
 	    </mediaobject>
 	  </figure>
 
 	  <para>Арван секунд хүлээх, эсвэл шууд <keycap>Enter</keycap> товч дарж болно.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       </sect3>
       <sect3>
 	<title>&sparc64; систем дээр эхлүүлэх</title>
 
 	<para>Ихэнх &sparc64; системүүд нь дискнээс автоматаар эхлэхээр 
 	  тохируулагдсан байдаг. &os; суулгахын тулд та сүлжээгээр юм уу 
 	  эсвэл CDROM-оос эхлүүлэх шаардлагатай. Энэ нь PROM (OpenFirmware) 
 	  руу орохыг танаас шаарддаг.</para>
 
 	<para>Ингэхийн тулд системийг дахин ачаалж эхлүүлэх үеийн мэдэгдэл 
 	  гарч ирэхийг хүлээх хэрэгтэй. Энэ нь тухайн загвараас шалтгаалах 
 	  боловч доор дурдсантай төстэй харагдах ёстой:</para>
 
     <screen>Sun Blade 100 (UltraSPARC-IIe), Keyboard Present
 Copyright 1998-2001 Sun Microsystems, Inc.  All rights reserved.
 OpenBoot 4.2, 128 MB memory installed, Serial #51090132.
 Ethernet address 0:3:ba:b:92:d4, Host ID: 830b92d4.</screen>
 
 	<para>Хэрэв таны систем дискнээс энэ үед ачаалж эхэлбэл та PROM хүлээх мөрөнд 
 	  орохын тулд 
 	  <keycombo action="simul"><keycap>L1</keycap><keycap>A</keycap></keycombo> 
 	  эсвэл 
 	  <keycombo action="simul"><keycap>Stop</keycap><keycap>A</keycap></keycombo> 
 	  товчлуурын хослолыг дарах юм уу эсвэл цуваа консолоос (жишээ нь &man.tip.1; 
 	  эсвэл &man.cu.1; дээр <command>~#</command>-г ашиглан) <command>BREAK</command>-г 
 	  илгээх хэрэгтэй. Энэ нь иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
 	<screenco>
 	  <areaspec>
 	    <area id="prompt-single" coords="1 5">
 	    <area id="prompt-smp" coords="2 5">
 	  </areaspec>
 
 	  <screen><prompt>ok     </prompt>
 <prompt>ok {0} </prompt></screen>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="prompt-single">
 	      <para>Энэ нь зөвхөн нэг CPU-тай системүүд дээр хэрэглэгддэг 
 		хүлээх мөр юм.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="prompt-smp">
 	      <para>Энэ нь SMP системүүд дээр хэрэглэгддэг хүлээх мөр юм. 
 		тоо нь идэвхтэй байгаа CPU-ийн тоог илэрхийлдэг.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 	</screenco>
 
 	<para>Энэ хүрэхэд өөрийн хөтөчдөө CDROM-оо хийгээд PROM хүлээх мөрөөс 
 	  <command>boot cdrom</command> тушаалыг бичих хэрэгтэй.</para>
 
       </sect3>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="view-probe">
       <title>Төхөөрөмжийн шалгаж бүртгэсэн хэсгийг харах</title>
 
       <para>Сүүлд нь урсаж өнгөрдөг хэдэн зуун мөр текст нь 
       дэлгэцийн түр хадгалагч уруу хадгалагддаг бөгөөд
       сүүлд дахин харж болдог.</para>
 
       <para>Түр хадгалагдсан мөрийг дахин харахын тулд <keycap>Scroll Lock</keycap>
       товч дараарай. Энэ нь дэлгэцэнд урсаж өнгөрсөн текстүүдийг дээш нь эргүүлж
       харах боломж өгдөг. Та дээш заасан сум товчоор юм уу эсвэл 
       <keycap>PageUp</keycap> мөн <keycap>PageDown</keycap> товчнуудаар дээш доош гүйлгэн
       харж болно. <keycap>Scroll Lock</keycap> товчийг дахин дарж гулгуулах үйлдлээ зогсоодог.</para>
 
       <para>Та уг товчийг дарж дээш гулгуулан харах хэрэгтэй. Энэ нь цөм хэрхэн төхөөрөмжүүдийг
       таньсан тухай харуулдаг. Та <xref linkend="install-dev-probe"> дээр харуулсантай ижил
       бичиглэл харах бөгөөд харин төхөөрөмжүүдийн нэрс нь таны компьютерийнхаас өөр байж магадгүй.</para>
 
       <figure id="install-dev-probe">
 	<title>Төхөөрөмж таньсан бүртгэл бичлэг</title>
 
 	<screen>avail memory = 253050880 (247120K bytes) 
 Preloaded elf kernel "kernel" at 0xc0817000.
 Preloaded mfs_root "/mfsroot" at 0xc0817084.
 md0: Preloaded image &lt;/mfsroot&gt; 4423680 bytes at 0xc03ddcd4
 
 md1: Malloc disk
 Using $PIR table, 4 entries at 0xc00fde60
 npx0: &lt;math processor&gt; on motherboard   
 npx0: INT 16 interface   
 pcib0: &lt;Host to PCI bridge&gt; on motherboard
 pci0: &lt;PCI bus&gt; on pcib0
 pcib1:&lt;VIA 82C598MVP (Apollo MVP3) PCI-PCI (AGP) bridge&gt; at device 1.0 on pci0
 pci1: &lt;PCI bus&gt; on pcib1
 pci1: &lt;Matrox MGA G200 AGP graphics accelerator&gt; at 0.0 irq 11
 isab0: &lt;VIA 82C586 PCI-ISA bridge&gt; at device 7.0 on pci0
 isa0: &lt;iSA bus&gt; on isab0
 atapci0: &lt;VIA 82C586 ATA33 controller&gt; port 0xe000-0xe00f at device 7.1 on pci0
 ata0: at 0x1f0 irq 14 on atapci0
 ata1: at 0x170 irq 15 on atapci0
 uhci0 &lt;VIA 83C572 USB controller&gt; port 0xe400-0xe41f irq 10 at device 7.2 on pci
 0
 usb0: &lt;VIA 83572 USB controller&gt; on uhci0
 usb0: USB revision 1.0
 uhub0: VIA UHCI root hub, class 9/0, rev 1.00/1.00, addr1
 uhub0: 2 ports with 2 removable, self powered
 pci0: &lt;unknown card&gt; (vendor=0x1106, dev=0x3040) at 7.3
 dc0: &lt;ADMtek AN985 10/100BaseTX&gt; port 0xe800-0xe8ff mem 0xdb000000-0xeb0003ff ir
 q 11 at device 8.0 on pci0
 dc0: Ethernet address: 00:04:5a:74:6b:b5
 miibus0: &lt;MII bus&gt; on dc0
 ukphy0: &lt;Generic IEEE 802.3u media interface&gt; on miibus0
 ukphy0: 10baseT, 10baseT-FDX, 100baseTX, 100baseTX-FDX, auto
 ed0: &lt;NE2000 PCI Ethernet (RealTek 8029)&gt; port 0xec00-0xec1f irq 9 at device 10.
 0 on pci0
 ed0 address 52:54:05:de:73:1b, type NE2000 (16 bit)
 isa0: too many dependant configs (8)
 isa0: unexpected small tag 14
 orm0: &lt;Option ROM&gt; at iomem 0xc0000-0xc7fff on isa0
 fdc0: &lt;NEC 72065B or clone&gt; at port 0x3f0-0x3f5,0x3f7 irq 6 drq2 on isa0
 fdc0: FIFO enabled, 8 bytes threshold
 fd0: &lt;1440-KB 3.5&rdquo; drive&gt; on fdc0 drive 0
 atkbdc0: &lt;Keyboard controller (i8042)&gt; at port 0x60,0x64 on isa0
 atkbd0: &lt;AT Keyboard&gt; flags 0x1 irq1 on atkbdc0
 kbd0 at atkbd0
 psm0: &lt;PS/2 Mouse&gt; irq 12 on atkbdc0
 psm0: model Generic PS/@ mouse, device ID 0
 vga0: &lt;Generic ISA VGA&gt; at port 0x3c0-0x3df iomem 0xa0000-0xbffff on isa0
 sc0: &lt;System console&gt; at flags 0x100 on isa0
 sc0: VGA &lt;16 virtual consoles, flags=0x300&gt;
 sio0 at port 0x3f8-0x3ff irq 4 flags 0x10 on isa0
 sio0: type 16550A
 sio1 at port 0x2f8-0x2ff irq 3 on isa0
 sio1: type 16550A
 ppc0: &lt;Parallel port&gt; at port 0x378-0x37f irq 7 on isa0
 pppc0: SMC-like chipset (ECP/EPP/PS2/NIBBLE) in COMPATIBLE mode
 ppc0: FIFO with 16/16/15 bytes threshold
 plip0: &lt;PLIP network interface&gt; on ppbus0
 ad0: 8063MB &lt;IBM-DHEA-38451&gt; [16383/16/63] at ata0-master UDMA33
 acd0: CD-RW &lt;LITE-ON LTR-1210B&gt; at ata1-slave PIO4
 Mounting root from ufs:/dev/md0c
 /stand/sysinstall running as init on vty0</screen>
       </figure>
 
       <para>FreeBSD-дээр таны хүссэн төхөөрөмжийг зөв таньсан эсэхийг уг
       бичлэг дээр тулгаж харах хэрэгтэй.  Хэрэв төхөөрөмж олдоогүй бол
       уг бичлэгт харуулагдахгүй. <link linkend="kernelconfig">Өөрчлөн тохируулсан цөм</link> 
 	нь дууны карт зэрэг <filename>GENERIC</filename> цөмд байхгүй төхөөрөмжүүдийн 
 	дэмжлэгийг нэмэх боломжийг танд олгодог.</para>
 
       <para>&os;&nbsp;6.2 болон түүнээс хойш гарсан хувилбаруудын хувьд 
 	төхөөрөмжийг таних үйлдлийн дараагаар та <xref linkend="config-country">-г 
 	харах болно. Сумтай товчлуур ашиглан улс, бүс, эсвэл бүлэг сонгох 
 	хэрэгтэй. Дараа нь <keycap>Enter</keycap> дарахад энэ нь 
 	таны улсыг хялбараар тохируулах болно. 
 	Мөн <application>sysinstall</application> програмаас хялбараар 
 	гарч дахин эхэлж бас болно.
 	</para>
 
       <figure id="config-country">
 	<title>Улс сонгох цэс</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/config-country" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хэрэв та улсаараа <guimenuitem>United States</guimenuitem>-г 
 	сонгосон бол стандарт Америк гарын байрлал ашиглагдана, хэрэв 
 	өөр улс сонгосон бол дараах цэс гарч ирнэ. Сумнуудыг ашиглан 
 	зөв гарын байрлалыг сонгож <keycap>Enter</keycap>-г 
 	дарна.</para>
 
       <figure id="config-keymap">
 	<title>Гарын цэсийг сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/config-keymap" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <figure id="sysinstall-exit">
 	<title>Sysinstall-аас гарах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/sysinstall-exit" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товч хэрэглэж үндсэн цэснээс
 	<guimenuitem>Exit Install</guimenuitem> цэсийг сонгоно.
    Дараах бичиглэл танд харуулагдана:</para>
 
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
          Are you sure you wish to exit? The system will reboot 
 
                             [ Yes ]    No</screen>
 
       <para>Хэрэв дахин ачаалах үед &gui.yes; цэс сонгогдсон бөгөөд 
 	диск хөтлөгч дотор CDROM-г үлдээсэн хэвээр байгаа бол
         суулгалтын энэ програм дахин эхлэх болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та уян дискнээс эхлүүлсэн бол дахин ачаалахаасаа өмнө 
 	<filename>boot.flp</filename> дискийг гаргах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="using-sysinstall">
     <title>Sysinstall-н танилцуулга</title>
 
     <para><application>sysinstall</application> бол FreeBSD төслөөс гаргасан
       суулгац програм юм. Энэ нь консол дээр тулгуурлаж ажилладаг
       бөгөөд зохих цэсийг нь ашиглаж суулгах явцыг хянаж тохируулдаг.</para>
 
     <para><application>sysinstall</application>-н цэс нь сумтай товч,
       <keycap>Enter</keycap> буюу мөр нугалагч, <keycap>Tab</keycap>, <keycap>Space</keycap> буюу зай авагч 
       болон бусад товчнуудаар залагддаг.  Эдгээр товчны тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл
       <application>sysinstall</application>-н хэрэглэх зааварт бичээстэй буй.</para>
 
     <para>Эдгээр мэдээллийг харахын тулд 
       <guimenuitem>Usage буюу хэрэглээ</guimenuitem> хэсэгт очоод
       <guibutton>[Select]</guibutton> хэсгийг сонгож <xref
       linkend="sysinstall-main3">-д харуулсан шиг байдалд болгоод
       <keycap>Enter</keycap> товч дарах хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Цэстэй хэрхэн ажиллах тухай заавар харуулагдана.  Хэрэглэх
       зааврыг уншиж дуусаад <keycap>Enter</keycap> товч дарж буцаад
       үндсэн цэсэнд очно.</para>
 
     <figure id="sysinstall-main3">
       <title>Sysinstall-н үндсэн цэсэнд Usage буюу хэрэглээг сонгох нь</title>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/main1" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
     </figure>
 
     <sect2 id="select-doc">
       <title>Documentation буюу бичиг баримт цэсийг сонгох</title>
 
       <para>Үндсэн цэснээс сумтай товч ашиглан <guimenuitem>Doc</guimenuitem> 
         цэсийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарна.</para>
 
       <figure id="main-doc">
 	<title>Documentation буюу бичиг баримтын цэс сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/main-doc" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Энэ нь бичиг баримтыг харуулах болно.</para>
 
       <figure id="docmenu1">
 	<title>Sysinstall-н  Documentation буюу бичиг баримтын цэс</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/docmenu1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хамт ирсэн бичиг баримтыг нь унших хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Бичиг баримтыг үзэхийн тулд сумтай товч хэрэглэж сонгоод
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарна. Уншиж дуусаад
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарвал Documentation буюу бичиг баримтын
     цэс уруу буцна.</para>
 
       <para>Суулгацын үндсэн цэсэнд буцаж очихын тулд
 	<guimenuitem>Exit буюу гарах</guimenuitem> гэсэн цэсийг сонгоод
 	<keycap>Enter</keycap> товч дараарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="keymap">
       <title>Keymap буюу гарын товчлуур хуваарилалт цэсийг сонгох</title>
 
       <para>Гарын товчлуурын хуваарилалтыг өөрчлөхийг хүсвэл
       сумтай товчоор <guimenuitem>Keymap</guimenuitem> цэсийг сонгоод
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарна.  Энэ нь зөвхөн
         стандарт буюу US  америк гарын хуваарилалт хэрэглэдэггүй тохиолдолд л
         танд хэрэгтэй.</para>
 
       <figure id="sysinstall-keymap">
 	<title>Sysinstall-н үндсэн цэс</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/main-keymap" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Өөр өөр гарын хуваарилалтыг та сумтай товчоор сонгоод
 	<keycap>Space</keycap> товч дарж сонгох бөгөөд дахин 
 	<keycap>Space</keycap> дарж сонголтоо цуцлана.
 	Сонгож дуусаад &gui.ok; цэсийг сумтай товч ашиглан сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> товч дараарай.</para>
 
       <para>Энэ харуулсан дэлгэцэнд зөвхөн зарим хэсгийг нь харуулсан болно.
       <keycap>Tab</keycap> товч хэрэглэж &gui.cancel; цэсийг сонговол 
 	  анхдагч гарын хуваарилалтыг сонгоод үндсэн цэс уруу буцдаг.</para>
 
       <figure id="sysinstall-keymap-menu">
 	<title>Sysinstall-н Keymap буюу гарын товчлуур хуваарилалт цэс</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/keymap" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="viewsetoptions">
       <title>Суулгацын Options буюу тохируулгууд нүүр</title>
 
     <para><guimenuitem>Options</guimenuitem> цэсийг сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дарна.</para>
 
     <figure id="sysinstall-options">
       <title>Sysinstall-н үндсэн цэс</title>
 
       <mediaobject>
         <imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/main-options" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
     </figure>
 
       <figure id="options">
 	<title>Sysinstall Options хэсэг</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/options" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Анхдагч утга нь ихэнх хэрэглэгчдэд өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэгдэхэд
       хангалттай. Хувилбарын нэр нь суулгаж байгаа төрлөөсөө хамаарч өөр өөр байна.</para>
 
       <para>Сонгогдсон цэсийн тайлбар нь дэлгэцийн доод хэсэгт цэнхэр дэвсгэртэй
       бичигддэг. Тэмдэглэж хэлэхэд, <guimenuitem>Use Defaults</guimenuitem> цэсийг сонговол
       бүх утгыг анхдагч утгад нь тохируулдаг.</para>
 
       <para><keycap>F1</keycap> товч дарж сонголтын төрөл бүрийн мэдээлэл агуулсан
       туслах мэдээллийг харж болно.</para>
 
       <para><keycap>Q</keycap> товч дарвал үндсэн цэсэнд буцаж очно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="start-install">
       <title>Үндсэн суулгацыг эхлүүлэх</title>
 
       <para>&unix; эсвэл FreeBSD үйлдлийн системийг сурч байгаа хүнд бол
       <guimenuitem>Standard</guimenuitem> цэсийг сонгож үндсэн суулгацыг
       эхлүүлэх хэрэгтэй. Сумтай товч хэрэглэн <guimenuitem>Standard</guimenuitem> 
         цэсийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарвал үндсэн суулгац эхэлнэ.</para>
 
       <figure id="sysinstall-standard">
 	<title>Үндсэн суулгацыг эхлүүлэх нь</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/main-std" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-steps">
     <title>Дискний зайг зохицуулах</title>
 
     <para>Таны эхний үйлдэл бол FreeBSD-д зориулж дискний зай бэлдэж түүндээ
       нэр өгнө. Ингэснээр <application>sysinstall</application> уг дискийг таньж
       бэлддэг. Үүнийг хийхийн тулд FreeBSD диск дээр байгаа
       мэдээллийг хэрхэн уншиж хэрэглэдэг талаар мэдэх хэрэгтэй.</para>
 
     <sect2 id="install-drive-bios-numbering">
       <title>BIOS-н диск дугаарлалт</title>
 
       <para>Өөрийнхөө систем дээр FreeBSD -г суулгаж тохируулахын тулд
         зарим зүйлсийг анхаарч мэдэх хэрэгтэй. Ялангуяа та олон диск
         хэрэглэдэг бол энэ нь тун чухал.</para>
 
       <indexterm><primary>DOS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Microsoft Windows</primary></indexterm>
       <para>Компьютер дээр BIOS-оос хамаарч ажилладаг 
 	&ms-dos; эсвэл &microsoft.windows; зэрэг үйлдлийн системүүдэд, BIOS 
   дискнүүдийг дугаарладаг бөгөөд уг үйлдлийн системүүд нь уг дугаарласан
   өөрчлөлтийг нь дагаж ажилладаг. Энэ нь <quote>primary
 	  master буюу анхны дискнээс</quote> өөр дискнээс үйлдлийн систем
         эхэлж ажиллах боломж өгдөг.  Энэ арга нь
         <application>
           <trademark class="registered">Ghost</trademark>
         </application> эсвэл <application>XCOPY</application> зэрэг програм ашиглан
         нэг дискний ерөнхий зургийг хуулж түүнтэй адилхан хоёр дахь диск уруу
         хуулан системдээ найдвартай хадгалалт хийдэг хүмүүст тун хэрэгтэй байдаг.
         Тэгээд, хэрэв эхний диск эвдрэх, эсвэл вирустаж гэмтэх зэрэг хүндрэл 
         гарвал, BIOS дээр дискнүүдийн дарааллыг өөрчилж хуулбарласан өгөгдөлтэй
         дискнээс үйлдлийн системээ эхлүүлэн ажиллаж болдог. 
         Энэ нь бараг дискнүүдийн кабелийг хайрцгийг нь нээлгүйгээр
         сольж байгаатай ижил юм.</para>
 
       <indexterm><primary>SCSI</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>BIOS</primary></indexterm>
       <para>SCSI диск хянагчтай системүүд нь голдуу 
       BIOS өргөтгөлтэй байдаг бөгөөд найм хүртэлх SCSI дискнүүдийг
       иймэрхүү зарчмаар дараалуулж чаддаг.</para>
 
       <para>Иймэрхүү арганд дассан хүнд FreeBSD арай өөрөөр
       үйлчилдэг бөгөөд энэ нь их цочирдуулдаг. 
 	FreeBSD BIOS-г ашигладаггүй бөгөөд <quote>BIOS-н логик дискний дугаарлалтыг
 	  мэддэггүй</quote>.  Энэ нь ялангуяа яг адилхан дискэн дээр
     дискний зургийг хуулбарласан үед бодсоноос өөр үйлчлэл үзүүлэхэд хүргэдэг.</para>
 
       <para>FreeBSD-г хэрэглэх үедээ BIOS-г үргэлж өөрөөр нь диск дугаарлалт
       хийлгэж, тэр чигээр нь үлдээх хэрэгтэй.  Хэрэв та дискний дугаарлалтыг
       өөрчлөхөөр бол, компьютерийнхаа хайрцгийг онгойлгож дискний сэлгүүр
       болон залгууруудыг тохируулж залгах хэрэгтэй.</para>
 
       <sidebar>
 	<title>Билл болон Фрэд нарт тохиолдсон явдлыг авч үзэцгээе:</title>
       
 	<para>Билл өөрийнхөө хуучин Wintel компьютераа янзалж FreeBSD суулгаад
 	  Фрэдэд өгөхөөр болжээ. Билл нэг SCSI хянагчтай бөгөөд түүний эхний SCSI 
     диск дээр FreeBSD-г суулгажээ.</para>
 
 	<para>Фрэд суулгасан системийг хэрэглэж эхлэв. Гэвч хэсэг өдрийн дараа
     хуучин  SCSI дискэн дээр зарим алдаанууд гараад байна гэж Биллд хэлжээ.</para>
 
 	<para>Хэдэн өдрийн дараа уг хүндрэлийг Билл засахаар шийджээ.
     Тэгээд арынхаа өрөөнөөс уг дисктэй ижил, <quote>нөөц хадгалалт</quote>
     хийсэн дискээ авчирчээ. Авчирсан дискэн дээрээ гадаргууны шалгалт хийхэд
     ямар ч алдаагүй гэж гарч ирэв. Тэгэхээр нь нөхөр Билл тэр дискийг
     SCSI хяналтын дөрөв дэх залгуур дээр залгаад эхний дискнээс дөрөв дэх диск уруу
     нөөц image буюу хуулбар дүрс хийж авч гэнэ. Шинэ залгасан диск сайхан ажиллаж
     байсан тул баярласан Билл уг дискийг цаашид хэрэглэхээр шийдээд 
     SCSI BIOS дээр үйлдлийн системийг ачаалах дискний дугаарыг дөрөв болгож 
     өөрчилжээ. FreeBSD-н эхлэх ачаалалт зүгээр байсан бөгөөд маш сайхан
     ажиллаж эхлэв.</para>
 
 	<para>Фрэд цааш нь хэдэн хоног ажилласны дараа төдий удалгүй Билл болон Фрэд
 	  хоёр FreeBSD-г шинэчлэх шинэ адал явдал хөөцөлдөх хүсэл төржээ. Билл SCSI хянагчийн
     эхний дискийг аваад оронд нь үүнтэй ижилхэн өөр <quote>нөөцөлсөн</quote> диск авчирж
     залгав. Билл
     FreeBSD -н шинэ хувилбарыг эхний SCSI диск дээр Фрэдийн шидэт интернэтээс FTP-ээс 
     татаж авсан уян дискнээс эхлүүлж суулгав. Суулгац маш амжилттай болжээ.</para>
 
 	<para>Фрэд гуай FreeBSD -н шинэ хувилбарыг хэдэн хоног туршиж үзээд
     инженерийн салбарт хэрэглэхэд тун тохиромжтой юм байна гэсэн дүгнэлт өгч гэнэ.
     Ингээд хуучин хувилбар дээр хийж байсан ажлуудаа хэрэглэх хэрэг болж гэнэ.
     Тэгээд Фрэд гуай дөрөвдүгээр SCSI дискээ mount буюу холболт хийж
     (өмнө суулгасан FreeBSD-н хуучин хувилбар) гэнэ.  Фрэд гуайн нүдэнд
 	  дөрөв дэх SCSI дискэн дээр өөрийнх нь хийж байсан ажлууд байхгүй байлаа.</para>
 
 	<para>Тэр өгөгдлүүд хаачсан бэ?</para>
 
 	<para>Эхний дискнээс дөрөв дэх диск уруу Билл гуай дүрс хуулалт
     хийснээр дөрөв дэх диск нь <quote>хуулбар</quote> болсон билээ.
     Билл гуайн SCSI BIOS дээр дөрөв дэх дискнээс ачаалалт эхлүүлнэ
     гэсэн тохиргоо бол тэнэглэл байжээ.
     FreeBSD нь SCSI BIOS тохируулгыг үл харгалзан 
     эхний SCSI дискнээс эхлүүлсээр байсан байна.
     BIOS дээр иймэрхүү өөрчлөлт хийснээр зарим ачаалах үйлдэл болон
     ажиллуулагч тохируулгыг өөрчилдөг боловч, 
     FreeBSD эхлэх үедээ энэ тохируулгыг харгалзаж үздэггүй бөгөөд
     өөрийнхөөрөө диск дугаарлалт хийж эхэлдэг.
     Энд үзүүлснээр, систем нь эхний SCSI дискнээс эхэлсээр байсан бөгөөд
     Фрэдийн бүх өгөгдөл дөрөв дээр биш эхний диск дээр байсан байна.
     Хүмүүст бол дөрөв дэх SCSI дискнээс эхэлж байгаа мэт харагдсан байна.</para>
 
 	<para>Ийм үйлдэл болсны дараа ямар ч өгөгдөл устаж алга болоогүй болохыг
     бид танд мэдэгдэж байгаадаа баяртай байна. Учир нь, хуучин эхний SCSI
 	  дискийг буцааж залгаад Фрэдийн бүх өгөгдлийг буцааж авч чаджээ.
     (Билл эхний дискнээс эхлүүлсэн байна).</para>
 
 	<para>Хэдийгээр бид нар SCSI дискэн дээр жишээ татсан боловч иймэрхүү үйлдэл
     IDE диск дээр бас тохиолдож болно.</para>
       </sidebar>
     </sect2>
 
     <sect2 id="main-fdisk">
       <title>FDisk ашиглан дискний зүсмэл үүсгэх</title>
 
       <note>
 	<para>Энэ хэсэгт хийсэн өөрчлөлт тань диск уруу бичигдэхгүй.
 	  Хэрэв та ямар нэгэн алдаа хийж гэж бодоод дахин шинээр эхлэхийг хүсвэл
     <application>sysinstall</application>-н гарах цэсийг ашиглах, эсвэл
     <keycap>U</keycap> товч дарж <guimenuitem>Undo буюу буцаж үйлдэж</guimenuitem> болно.
 	  Хэрэв та бүр эргэлзэж юу хийхээ мэдэхгүй болоод ирвэл компьютераа шууд
     унтрааж болно.</para>
       </note>
 
       <para>Стандарт суулгацыг сонгосны дараа 
 	<application>sysinstall</application> танд дараах мэдэгдлийг харуулна:</para>
 
       <screen>                                 Message
  In the next menu, you will need to set up a DOS-style ("fdisk")
  partitioning scheme for your hard disk. If you simply wish to devote
  all disk space to FreeBSD (overwriting anything else that might be on
  the disk(s) selected) then use the (A)ll command to select the default
  partitioning scheme followed by a (Q)uit. If you wish to allocate only
  free space to FreeBSD, move to a partition marked "unused" and use the
  (C)reate command. 
                                 [  OK  ] 
 
                       [ Press enter or space ]</screen>
       <para>
         Энэ хэсгийг орчуулбал:
       </para>
       <screen>
         Мэдэгдэл
         Дараагийн хэсэгт та өөрийнхөө дискэнд DOS-маягийн ("fdisk")
         диск хуваалт хийх хэрэгтэй. Хэрэв та дискнийхээ бүх хэмжээг
         FreeBSD-д зориулна гэж бодож байвал (дискэн дээр байгаа бүх өгөгдлийг
         дарж бичнэ) (A)ll тушаалыг сонгоод дараа нь (Q)uit цэсийг сонгож
         гараарай. Хэрэв та зөвхөн сул чөлөөтэй байгаа хэсгийг FreeBSD-д
         зориулна гэж бодож байгаа бол "unused" буюу хэрэглэгдээгүй гэсэн хэсгийг 
         сонгоод (C)reate буюу үүсгэ гэсэн тушаалыг сонгоорой.
         [  OK  ]
 
         [ enter товч эсвэл зай авагч товч дарна уу]
       </screen>
       <para>Энд голдуу <keycap>Enter</keycap> товч дардаг. Ингэсний дараа
       цөмд эхлэх үед таньж туршсан хатуу дискнүүдийн жагсаалтыг танд харуулах 
       болно.  
 	<xref linkend="sysinstall-fdisk-drive1"> дээр IDE дисктэй системийн жишээ
   харуулав.  Тэдгээр нь 
 	<devicename>ad0</devicename> болон <devicename>ad2</devicename> гэсэн
   нэртэй буй.</para>
 
       <figure id="sysinstall-fdisk-drive1">
 	<title>FDisk-н хэрэглэх дискийг сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/fdisk-drive1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Та магадгүй яагаад <devicename>ad1</devicename> дискийг
       энд харуулсангүй вэ? гэж гайхаж мадагүй.</para>
 
       <para>
         Танд хоёр ширхэг IDE хатуу диск байна гэж үзье. Нэг нь
         нэг IDE залгуур дээр мастер диск болж залгагдсан бөгөөд нөгөөх нь
         хоёр дахь IDE  залгуур дээр суугдсан байг. Хэрэв FreeBSD нь тэдгээрийг 
         <devicename>ad0</devicename> ба
 	<devicename>ad1</devicename> гэж дугаарласан бол бүх юм зүгээр л ажиллах байсан.</para>
 
       <para>Гэвч, хэрэв та гурав дахь дискийг эхний IDE залгуур дээрх 
       мастер дисктэй боол болгож залгавал уг диск <devicename>ad1</devicename>
       гэж дугаарлагдах бөгөөд өмнө нь <devicename>ad1</devicename> гэж дугаарлагдсан
       диск <devicename>ad2</devicename> гэж нэрлэгдэнэ.  Дискэнд өгсөн нэрийг ашиглан 
       (жишээ нь <devicename>ad1s1a</devicename>) файл системийг хайхад хэрэглэдэг учраас
       гэнэт таны дискнүүд өөр харагдаж эхлэх бөгөөд та FreeBSD-н тохируулгыг дахин хийх
       шаардлага гарна.</para>
       
       <para>Ийм хүндрэлийг арилгахын тулд цөм нь IDE дээр залгагдсан дискнүүдийг таньсан
       дарааллаар нь биш харин залгагдсан байрлалаас нь хамааран дугаарладаг. 
       Ийм учраас хэрэв IDE-н хоёр дахь залгуур дээр залгагдсан мастер диск нь
       <emphasis>үргэлж</emphasis> <devicename>ad2</devicename> гэж нэрлэгдэх бөгөөд
       <devicename>ad0</devicename> эсвэл <devicename>ad1</devicename> дискнүүд
       бүр байхгүй байсан ч энэ нэрээрээ л байх болно.</para>
 
       <para>Энэ нь FreeBSD-н цөмийн анхны тохируулга бөгөөд, ийм шалтгааны улмаас 
 	 <devicename>ad0</devicename> болон <devicename>ad2</devicename> гэж харуулж байна.
    Тэгэхээр энэ зурган дээр байгаа машины IDE 2 залгуур дээр хоёр мастер
    диск залгагдсан бөгөөд ямар ч боол диск байхгүй байна гэж харуулж байна.</para>
 
       <para>Та аль диск дээр нь  FreeBSD-г суулгахаа сонгоод &gui.ok; дээр дарах хэрэгтэй.
 	<application>FDisk</application> эхлэх бөгөөд 
 	дэлгэц дээр <xref linkend="sysinstall-fdisk1">-тэй төстэй зураг харуулагдах болно.</para>
 
       <para> <application>FDisk</application> нь дэлгэц дээр гурван хэсэгт
       хуваагдаж харуулагддаг.</para>
 
       <para>Эхний хэсэгт нь дээд хоёр мөр хамаарагддаг бөгөөд сонгогдсон 
       дискний нарийвчилсан мэдээллүүдийг харуулдаг. Энэ нь FreeBSD-н
       өгсөн нэр, дискний зохион байгуулалт мөн дискний нийт хэмжээ
       зэргийг харуулдаг.</para>
 
       <para>Хоёр дахь хэсэгт дискэн дээр байгаа зүсмэлүүдийг харуулдаг ба
       хаанаас эхлээд хаана дууссан, ямар хэмжээгээр зүсэгдсэн бөгөөд
       FreeBSD хэрхэн нэр өгсөн, бас уг зүсмэлийг тодорхойлсон тодорхойлолт болон
       дэд төрлийг нь харуулдаг.  Энэ жишээ дээр, компьютер дээрх дискний хэрэглэгдээгүй хоёр 
       зүсмэлийг харуулсан байна.  Уг зурган дээр бас нэг том <acronym>FAT</acronym>
         зүсмэл байгааг харуулсан байгаа бөгөөд магадгүй энэ нь &ms-dos; / &windows;
         системийн <devicename>C:</devicename> диск байж болзошгүй. 
         Мөн уг зурган дээр бас нэг өргөтгөсөн зүсмэл байгааг харуулсан байгаа ба, бас энэ
         нь &ms-dos; / &windows; систем дээр нэг өргөтгөсөн диск байж магадгүй.</para>
 
       <para>Гурав дахь хэсэг нь 
 	<application>FDisk</application> дээр хэрэглэж болох тушаалуудын жагсаалт байна.</para>
 
       <figure id="sysinstall-fdisk1">
 	<title>Засварлаж эхлэхээс өмнөх Fdisk-н диск хуваалтын жишээ</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/fdisk-edit1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Одоо таны хийх алхам дискээ хэрхэн зүсэж хуваахаас их хамаарна.</para>
 
       <para>Хэрэв та дискээ бүхлээр нь FreeBSD-д зориулна гэж бодож байвал
       (дискэн дээр байгаа бүх өгөгдлийг дарж суугдах бөгөөд
 	<application>sysinstall</application> танаас суулгацын явцад лавлаж асуух болно) 
   <guimenuitem>Use Entire Disk буюу дискийг бүхлээр нь хэрэглэ</guimenuitem> гэсэн заалтад
         буй <keycap>A</keycap> товч дарах хэрэгтэй.
 	Байсан бүх зүсмэлүүд арилах бөгөөд жижигхэн хэсэг нь <literal>unused буюу хэрэглэгдээгүй</literal>
         гэж хуваагдаад (компьютер диск шалгахад зориулагддаг хэсэг) үлдсэн том хэсэг нь
         FreeBSD-д зориулж хуваагддаг. Ингэж сонгосны дараа сумтай товч хэрэглэн
         шинээр үүссэн FreeBSD-н зүсмэлийг сонгоод <keycap>S</keycap> товч дарж
         уг зүсмэлээс эхлэн ачаалагддаг болгох хэрэгтэй. Таны дэлгэц 
 	<xref linkend="sysinstall-fdisk2">-тэй төсөөтэй зураг харуулах ёстой. 
   Тэмдэглэж хэлэхэд, <literal>Flags</literal> баганад буй 
 	<literal>A</literal> үсэг нь уг зүсмэлийг  <emphasis>active буюу идэвхтэй</emphasis>
     гэдгийг илэрхийлж байгаа бөгөөд энэ зүсмэлээс эхлэж ачаалагдах болно гэдгийг
     харуулж байгаа юм.</para>
 
       <para>Хэрэв та өмнө нь хэрэглэгдэж байсан зүсмэлүүдээс нэгийг нь FreeBSD-д зориулна 
       гэж бодсон бол уг зүсмэлийг сонгоод <keycap>D</keycap> товч дарж устгах хэрэгтэй.
       Дараа нь та <keycap>C</keycap> товч дарвал үүсгэх зүсмэлийн хэмжээг танаас асуудаг.
       Хүссэн хэмжээгээ оруулаад <keycap>Enter</keycap> товч дарах хэрэгтэй. Уг лавлаж асуусан
       цонх дээр буй анхны тоо бол уг зүсмэл дээр хэрэглэж болох хамгийн их хэмжээг зааж байдаг
         тул уг зүсмэлийг бүхлээр нь хэрэглэнэ гэж бодвол шууд уг тоог өөрчлөлгүй хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
       
       <para>Хэрэв та урьдчилан FreeBSD -д зориулан дискээ суллачихсан байвал (магадгүй
 	<application>&partitionmagic;</application> гэх мэтийн програм ашиглан дискээ бэлтгэсэн бол) 
   дараа нь <keycap>C</keycap> товч дарж шинэ зүсмэл үүсгээрэй. Дахин сануулахад, зүсмэл үүсгэх
   үед хуваах зүсмэлийн хэмжээг танаас асуух болно. </para>
 
       <figure id="sysinstall-fdisk2">
 	<title>Fdisk дискийг бүхлээр нь хэрэглэж буй жишээ </title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/fdisk-edit2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хувааж дуусаад <keycap>Q</keycap> товч дарж гарна. 
       Таны өөрчилсөн өөрчлөлтүүд <application>sysinstall</application> дээр
       хадгалагдах бөгөөд диск уруу одоохондоо бичигдээгүй байгаа.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="bootmgr">
       <title>Boot Manager буюу эхлэн ачаалалт зохицуулагчийг суулгах</title>
 
       <para>Танд одоо эхлэн ачаалалт зохицуулагчийг суулгах эсэхээ сонгох
       боломж гардаг. Хэрэв танд дараах нөхцлүүд биелж байвал
       голдуу FreeBSD boot manager-ийг сонгох нь элбэг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Танд олон дискнүүд байгаа бөгөөд FreeBSD-г
     эхнийх дээр нь суулгаагүй бол.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Та FreeBSD-г өөр үйлдлийн системтэй хамт нэг диск дээр суулгаад
     компьютер эхлэх үед FreeBSD-г эхлүүлэх үү эсвэл нөгөө үйлдлийн системийг 
     эхлүүлэх үү гэж сонголт хиймээр байгаа бол.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хэрэв FreeBSD нь уг машин дээр байгаа цорын ганц
       үйлдлийн систем байхаар бол 
 	<guimenuitem>Standard</guimenuitem> -г сонгоход хангалттай.
         Хэрэв та FreeBSD-г эхлүүлж чадах өөр ямар нэгэн програм
         суулгасан бол <guimenuitem>None</guimenuitem> -г сонгоорой.</para>
 
       <para>Сонголтоо хийгээд <keycap>Enter</keycap> товчийг дар.</para>
 
       <figure id="sysinstall-bootmgr">
 	<title>Sysinstall-н эхлэн ачаалалт зохицуулагчийн цэс</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/boot-mgr" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para><keycap>F1</keycap> товч дарвал тусламжийн цэс харуулагдах бөгөөд
       өөр үйлдлийн системтэй хамтарч хэрэглэх үед ямар хүндрэл үүсэж болох талаар
       тайлбарлаж өгдөг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бусад диск дээр зүсмэл үүсгэх</title>
 
       <para>Хэрэв танд нэгээс илүү олон дискнүүд байгаа бол эхлэн ачаалалтын 
       зохицуулагчийг сонгосны дараа диск сонгох цэсэнд буцаж очдог. Хэрэв та
       FreeBSD-г олон диск хэрэглэж суулгахыг хүсвэл, 
 	<application>FDisk</application> ашиглан цааш нь зүсэж хуваах хэрэгтэй.</para>
 
       <important>
 	<para>Хэрэв та FreeBSD-г эхний дискнээс өөр диск дээр суулгаж байгаа бол
     FreeBSD-н эхлэн ачаалалтыг зохицуулагчийг хоёулан дээр нь суулгах хэрэгтэй.</para>
       </important>
 
       <figure id="sysinstall-fdisk-drive2">
 	<title>Диск сонгох цэснээс гарах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/fdisk-drive2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para><keycap>Tab</keycap> товч хэрэглэн дискнүүд болон &gui.ok;, эсвэл
 	&gui.cancel; зэрэг тушаалууд уруу сэлгэж болно.</para>
 
       <para<keycap>Tab</keycap> товч хэрэглэн
 	&gui.ok;, дээр сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарж суулгацыг цааш нь
   үргэлжлүүлнэ.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="bsdlabeleditor">
       <title>
 	<application>Disklabel буюу дискэнд нэр өгч</application> хуваалт үүсгэх</title>
       
       <para>Та одоо үүсгэсэн зүсмэл дотроо хуваалт үүсгэх ёстой.
       Хуваалт болгон
 	<literal>a</literal> үсгээр эхлээд <literal>h</literal> хүртэл нэр авдаг бөгөөд
   <literal>b</literal>, <literal>c</literal> болон 
 	<literal>d</literal> гэсэн нэрнүүд нь тусгай зөвшлийн дагуу өөр 
   зориулалтаар хэрэглэгддэг тул
   та үүнийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Хэрэв олон диск дээр хуваалт үүсгэж байгаа бол
       зарим програмууд нь зорилгоосоо хамаараад онцгой
       хуваалтын загвар хэрэглэдэг.  Гэхдээ та одоогоор
       FreeBSD-г анх удаагаа суулгаж байгаа диск дээр
       хэрхэн хуваалт үүсгэх тухай нэг их бодох шаардлага байхгүй. 
       Хамгийн чухал нь FreeBSD-г суулгаад хэрхэн хэрэглэдэг талаар сурах 
       явдал юм. Та үйлдлийн системд нэлээн гаршиж сайжирсан үедээ
       FreeBSD-г дахин шинээр хэдийд ч суулгаж болно.</para>
 
       <para>Энд үзүүлж буй хуваалтын загвар нь дөрвөн хуваалттай байна. Нэг нь swap хэмжээнд,
       бусад гурав нь файлын системд зориулагдсан байна.</para>
 
       <table frame="none" pgwide="1">
 	<title>Эхний дискний хуваалт</title>
 
 	<tgroup cols="4">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="4*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хуваалт</entry>
 	      
 	      <entry>Файл систем</entry>
 
 	      <entry>Хэмжээ</entry>
 
 	      <entry>Тодорхойлолт</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><literal>a</literal></entry>
 
 	      <entry><filename>/</filename></entry>
 
 	      <entry>1&nbsp;GB</entry>
 
 	      <entry>Энэ бол root буюу эх файл систем юм.  Бусад бүх файл системүүд
         ямар нэгэн аргаар энд танигдаж хэрэглэгддэг.  1&nbsp;GB хэмжээ
         бол тухайн зорилгодоо таарсан хэмжээ. Та энд тийм их өгөгдөл хадгалахгүй 
         бөгөөд ердийн FreeBSD-н суулгац нь энд 128&nbsp;MB-г хэрэглэдэг.
         <filename>/</filename> дээр үлдсэн зай нь дараа нь хэрэглэгдэх зорилгоор юм уу эсвэл түр
         зуурын өгөгдөл зэрэгт зориулагддаг.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>b</literal></entry>
 
 	      <entry>N/A</entry>
 
 	      <entry>2-3 x RAM</entry>
 
 	      <entry><para>Системийн swap зай нь <literal>b</literal> хуваагдал дээр
         байрладаг. swap-д зориулж хэмжээгээ тохируулах нь
         бас чухал. Хамгийн сайн хэрэглэгддэг арга бол, байгаа санах ойныхоо (RAM)
         хэмжээнээс хоёр юм уу гурав дахин их хэмжээтэй байхад болно.
 		  Хэрэв танд 32&nbsp;MB хэмжээтэй RAM санах ой байгаа бол ядаж 64&nbsp;MB
       хэмжээтэй swap бэлдэх хэрэгтэй.</para><para>
 
 		  Хэрэв та нэгээс их дисктэй бол диск болгонд зориулж swap
       зай үүсгэж болно. Ингэвэл, FreeBSD нь диск болгонд буй 
 		  swap зайг хэрэглэснээр илүү үр дүнтэй ажилладаг.  Энэ тохиолдолд
 		  хэрэглэх нийт swap-нхаа хэмжээг 
 		  (жишээ нь, 128&nbsp;MB) байгаа дискнийхээ тоонд хувааж
 		  (жишээ нь хоёр дисктэй гэж үзье) гарсан хэмжээг дискэн дээр swap-д 
       зориулж бэлдэх хэрэгтэй бөгөөд жишээний дагуу бол 64&nbsp;MB диск болгонд
       ногдож байна.</para></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>e</literal></entry>
 
 	      <entry><filename>/var</filename></entry>
 
 	      <entry>512&nbsp;MB-аас 4096&nbsp;MB хүртэл</entry>
 
 	      <entry><filename>/var</filename> санд байнга өөрчлөгдөж байдаг файлууд байрладаг;
 		бүртгэл файл, мөн бусад удирдах болон хянах файлууд энэ төрлийн файлд ордог.  Эдгээр 
     файлын ихэнх нь FreeBSD дээр ажилладаг програмуудаар өдрийн турш уншигдаж бас
     бичигдэж байдаг.  Иймэрхүү файлуудыг нэг дор байрлуулснаар
 		FreeBSD нь өөр файл систем уруу хандаж цаг заралгүй идэвхитэй ажиллаж чаддаг.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>f</literal></entry>
 
 	      <entry><filename>/usr</filename></entry>
 
 	      <entry>Дискний үлдсэн хэсэг (хамгийн багадаа 8&nbsp;GB)</entry>
 
 	      <entry>Бараг бусад бүх файлууд нь 
 		<filename>/usr</filename> санд болон түүн дотор буй дэд сангуудад байрладаг.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
 
       <warning>
         <para>Дээр дурдсан утганууд нь жишээ болон өгөгдсөн бөгөөд 
 	  зөвхөн туршлагатай хэрэглэгчид эдгээрийг ашиглах хэрэгтэй.
 	  Хэрэглэгчид нь &os;-ийн хуваалт засварлагчийн <literal>Auto
           Defaults</literal> гэж хэлэгддэг автомат хуваалтын хэлбэрийг 
 	  ашиглах нь зүйтэй юм.</para>
       </warning>
       
       <para>Хэрэв та FreeBSD-г олон дискнүүд дээр дамнан суулгаж байгаа бол
       бусад дискнүүд дээр үүсгэсэн зүсмэл дотроо хуваалт үүсгэх хэрэгтэй.
       Хамгийн амархан арга нь диск болгонд хоёр хуваагдал үүсгээд нэгийг нь
       swap зай болгоод нөгөөх нь ямар нэгэн файл систем болгох арга байдаг.</para>
 
       <table frame="none" pgwide="1">
 	<title>Бусад дискэн дээрх дискний хуваалт</title>
 
 	<tgroup cols="4">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="2*">
           <colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хуваалт</entry>
 	      
 	      <entry>Файл систем</entry>
 
 	      <entry>Хэмжээ</entry>
 
 	      <entry>Тодорхойлолт</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><literal>b</literal></entry>
 
 	      <entry>N/A</entry>
 
 	      <entry>Тодорхойлолтоос уншина уу</entry>
 
 	      <entry>Өмнө дурьдсанчлан, swap хэмжээг диск болгон дээр
         үүсгэж болдог. Хэдийгээр <literal>a</literal> хуваалт
         сул байсан ч гэсэн зарчмын дагуу swap зай нь 
 		<literal>b</literal> хуваалт дээр байрладаг.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><literal>e</literal></entry>
 
 	      <entry>/disk<replaceable>n</replaceable></entry>
 
 	      <entry>Дискний үлдсэн хэмжээ</entry>
 
 	      <entry>Дискний үлдсэн хэмжээ нь нэг бүхэл хуваалт болдог.
 		Энэ нь <literal>e</literal> хуваалт дээр биш харин <literal>a</literal> 
           хуваалт дээр байрлаж болох байсан ч зарчмын дагуу <literal>a</literal>
           хуваагдал дээр root буюу эх файл систем (<filename>/</filename>) суугддаг.  
           Та энэ зарчмыг дагахгүй байж болох боловч 
 		<application>sysinstall</application> харин дагадаг: Энэ зарчмыг дагаснаар
     суулгацыг цэвэрхэн болгодог.  Та энэ файл системийг хаана ч холбож болох бөгөөд
     энэ жишээн дээр бол уг файл системийг 
 		<filename>/disk<replaceable>n</replaceable></filename> гэсэн сан дотор 
     холбосон байна. <replaceable>n</replaceable> үсэг нь дискний 
     дугааруудыг илэрхийлж байна. Гэхдээ та хүсвэл өөр газар холбож болно.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
 
       <para>Хуваагдлынхаа загвараа ингэж хийж дуусаад 
 	<application>sysinstall</application>-г ашиглаж үүсгэх хэрэгтэй.  Үүсгэх үед дараах мэдэгдлийг
   танд харуулдаг:</para>
 
       <screen>                                 Message
  Now, you need to create BSD partitions inside of the fdisk
  partition(s) just created. If you have a reasonable amount of disk
  space (1GB or more) and don't have any special requirements, simply
  use the (A)uto command to allocate space automatically. If you have
  more specific needs or just don't care for the layout chosen by
  (A)uto, press F1 for more information on manual layout.  
 
                                 [  OK  ]
                           [ Press enter or space ]</screen>
 <para>Үүний хөрвүүлбэл:</para>
       <screen>                                 Мэдэгдэл
  Та одоо, fdisk ашиглан бий болгосон хуваалтаар  BSD хуваалт үүсгэх хэрэгтэй. 
  Хэрэв танд тодорхой хэмжээний дискний зай (200MB эсвэл түүнээс дээш) байгаа
  бөгөөд ямар нэгэн онцгой шаардлага тавигдаагүй бол (A)uto тушаалыг ашиглан
  дискний зайг автоматаар тохируулж болно. Хэрэв танд онцгой шаардлага бий юм уу
  эсвэл (A)uto тушаалаар үүсгэх байрлуулалт тийм чухал биш бол
  F1 товч дарж гарын авлага дээрх нэмэлт мэдээллийг харж болно
 
                                 [  OK  ]
                           [ enter товч эсвэл зай авагч товч дарна уу]</screen>
       <para><keycap>Enter</keycap> товч дарж FreeBSD-н диск хуваалтыг үүсгэж бичдэг
       <application>Disklabel</application> нэртэй програм харуулагдана.</para>
 
       <para><xref linkend="sysinstall-label"> дээр <application>Disklabel</application>
       -г анх эхлүүлэх үеийг харуулсан. Дэлгэц гурван хэсэгт хуваагдсан байгаа.</para>
 
       <para>Эхний хэдэн мөрөнд, таны ажиллаж байгаа дискний нэрийг харуулсан бөгөөд
       мөн хуваагдал агуулсан зүсмэлийг (энд <application>Disklabel</application> зүсмэл
       гэж нэрлэлгүй харин <literal>Partition name буюу хуваалтын нэр</literal> гэж
       нэрлэсэн байна) харуулсан байна.
 	Энэ хэсэгт мөн зүсмэлд буй сул хэсгийн хэмжээг харуулдаг бөгөөд уг зураг дээр бол
   уг хэмжээ нь одоогоор ямар ч хуваалтад хэрэглэгдээгүй байна.</para>
 
       <para>Дэлгэцийн дунд хэсэг үүсгэгдсэн хуваалтуудыг харуулдаг бөгөөд үүнд,
       хуваалтын агуулж байгаа файл системийн нэр, түүний хэмжээ, мөн файл системд
       хамаатай нэмэлт сонголтуудыг харуулдаг.</para>
 
       <para>Дэлгэцийн доод гурав дахь хэсэгт <application>Disklabel</application>
       дээр хэрэглэж болох гарын товчлууруудыг харуулдаг юм.</para>
 
       <figure id="sysinstall-label">
 	<title>Sysinstall-н Disklabel буюу дискэнд нэр өгөн засварлагч</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-ed1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para><application>Disklabel</application> нь мөн автоматаар
       хуваалтуудыг үүсгээд анхдагч хэмжээг нь үүсгэж чаддаг. 
       Анхдагч хэмжээ нь хуваалтын хэмжээг тогтоох дотоод алгоритмийн 
       тусламжтайгаар дискийн хэмжээн дээр тулгуурлан тооцоологддог.
       Үүнийг туршихын тулд <keycap>A</keycap> товчийг дарж үзээрэй.  
       Тэгвэл танд <xref linkend="sysinstall-label2">-тай төстэй зураг
       харуулагдана. Таны хэрэглэж байгаа дискнээс хамаараад
       анхны зааж өгсөн хэмжээ нь өөр байж болох юм. Хэрэв та анхны
       хэмжээг нь хүлээн зөвшөөрч л байвал энэ тийм чухал биш.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Анхдагч хуваалтад <filename>/tmp</filename> санг <filename>/</filename>
     хуваалтаас тусад нь өөр хуваалтад үүсгэдэг бөгөөд ингэснээр
     <filename>/</filename> хуваалтыг түр зуурын файлуудаар түргэн
     дүүргэхээс сэргийлж өгдөг.</para>
 	</note>
 
       <figure id="sysinstall-label2">
 	<title>Sysinstall-н Disklabel хэрэгслийн автомат тохируулалт</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-auto" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хэрэв та энэ автомат анхдагч хуваалтыг хүсэлгүй, өөрийнхөөрөө
       хуваахыг хүсвэл, сумтай товч хэрэглэж сонгоод <keycap>D</keycap> 
         товч дарж устгаарай. Уг товчийг дахин дахин дарж бүх санал болгосон
         хуваалтыг устгана.</para>
 
       <para>Эхний хуваалтыг үүсгэхийн тулд (<literal>a</literal> үсэг нь 
 	<filename>/</filename> &mdash; root буюу эх файлын систем болдог), 
   дэлгэцийн дээд хэсэгт буй зүсмэлийг сонгож байгаад <keycap>C</keycap> 
         товч дарах хэрэгтэй. Лавлаж асуух цонх гарч ирэх бөгөөд уг цонхонд
         шинэ үүсгэх хуваалтын хэмжээг (<xref linkend="sysinstall-label-add"> дээр
         харуулсан шиг) шаарддаг. Та хэрэв хүсвэл, уг талбарт хуваалтын хэмжээг дискний
 	блок хэмжээг, эсвэл тоо оруулаад ард нь <literal>M</literal> үсэг тавьж мегабайтаар, 
           <literal>G</literal> үсэг тавьж гигабайтаар, эсвэл 
           <literal>C</literal> үсэг тавьж цилиндрийн тоогоор илэрхийлж өгч болдог.</para>
 
       <figure id="sysinstall-label-add">
 	<title>Root буюу эх хуваалт дээрх сул зай</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-root1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Анхны харуулж байгаа хэмжээ нь зүсмэл дээр үлдсэн хэмжээг
       зааж харуулдаг. Хэрэв та өмнө харуулсан хуваалтын хэмжээг
       харж байгаа бол 
 	<keycap>Backspace</keycap> товч дарж устгаад <xref linkend="sysinstall-label-add2"> дээр
   харуулсан шиг <userinput>512M</userinput> гэж оруулаад дараа нь 
 	&gui.ok; дээр дарах хэрэгтэй.</para>
       
       <figure id="sysinstall-label-add2">
 	<title>Root partition буюу эх хуваалтын хэмжээ</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-root2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хуваалтад зориулсан хэмжээг зааж өгсний дараа
       танаас уг хуваалт дээр файл систем байрлуулах уу эсвэл 
       swap зай байрлуулах уу гэж асуудаг.  Уг асуух цонхыг
 	 <xref linkend="sysinstall-label-type"> дээр харуулав. Эхний
    хуваалт заавал файл систем байх ёстой учир энэ удаад
 	<guimenuitem>FS</guimenuitem> гэсэн сонголтыг сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарах хэрэгтэй.</para>
 
       <figure id="sysinstall-label-type">
 	<title>Root Partition буюу эх хуваалтын төрлийг сонгох</title>
 	
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-fs" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
       
       <para>Сүүлд нь, та файл систем үүсгэж байгаа болохоор
       хаана таниулж холбохыг <application>Disklabel</application> дээр
       зааж өгөх хэрэгтэй. Уг заалтыг оруулдаг цонхыг
 	<xref linkend="sysinstall-label-mount"> дээр харуулав.  root буюу
   эх файл системийн холбох цэг бол <filename>/</filename> болохоор
   та <userinput>/</userinput> гэж бичээд <keycap>Enter</keycap> дараарай.</para>
 
       <figure id="sysinstall-label-mount">
 	<title> Root-г холбох цэг</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-root3" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Дэлгэцэн дээр үүсгэсэн хуваалтуудыг шинэчилж
       харуулах болно. Та өмнө хийсэн үйлдлээ бусад хуваалт дээр
       хийх хэрэгтэй.  Хэрэв та swap хуваалт үүсгэх болонгуут 
       swap хуваалтыг холбох шаардлага байдаггүй учир
       танаас файл системийн холбох цэг гэж асуухгүй. 
 	  Сүүлийн хуваалт
 	<filename>/usr</filename>-г үүсгэх үед санал болгосон
   хэмжээг өөрчлөлгүй тэр чигээр нь авч хэрэглэснээр зүсмэлийн
   үлдсэн бүх хэмжээг ашиглаж дуусах нь тэр билээ.</para>
 
       <para>Таны FreeBSD DiskLabel дээрх сүүлчийн харуулалт нь
       <xref linkend="sysinstall-label4"> зурагтай 
       төстэй байх болов уу. Гэхдээ таны сонгосон хэмжээнээс
       мэдээж өөр байж болно. <keycap>Q</keycap> товч дарж
       уг хэсгийг дуусгана.</para>
 
       <figure id="sysinstall-label4">
 	<title>Sysinstall Disklabel засварлагч</title>
 	
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/disklabel-ed2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-choosing">
     <title>Юу суулгахаа сонгох</title>
 
     <sect2 id="distset">
       <title>Суулгах түгээлтийн төрлөө сонгох</title>
 
       <para>Ямар түгээлтийн төрөл суулгах нь системийг ямар зорилгоор хэрэглэх
       болон дискэнд байгаа сул зайнаас маш их хамаарна.  
       Суулгацад зориулж урьдчилан бэлдсэн суулгах хэмжээ нь
       суулгаж болох хамгийн бага хэмжээнээс эхлүүлээд бүгдийг суулгах
       хүртэл боломж өгнө.  &unix; ба/эсвэл FreeBSD системийг шинээр сурч 
       байгаа хүмүүст эдгээр сонголтоос нэгийг нь сонгох хэрэгтэй байх.
       Урьдчилан бэлдсэн түгээлтийн төрлийг өөрчилж суулгах нь дадлагажсан туршлагатай 
       хэрэглэгчдэд илүүтэй зориулагдсан байдаг.</para>
 
       <para><keycap>F1</keycap> товчийг түгээлтийн төрөл бүр дээр дарж
       юу агуулсан болохыг нь харж болно. Тусламж файлыг харсны дараа
       <keycap>Enter</keycap> товч дээр дарвал Select Distributions буюу
       түгээлтийн төрөл сонгох цэсэнд буцаж очдог.</para>
 
       <para>Хэрэв та график горимд ажиллана гэж бодож байвал
   X серверийн тохиргоо болон анхдагч график горимын орчны сонголтыг 
   &os;-г суулгасны дараа хийх ёстой. Х серверийг суулгаж тохируулахтай холбоотой нэмэлт
   мэдээллийг <xref linkend="x11"> хэсгээс уншаарай.</para>
 
       <para>Хэрэв та цаашдаа өөртөө тохируулсан цөм эмхэтгэж бэлдэнэ
       гэж бодож байгаа бол source code буюу эх бичлэг агуулсан сонголтыг
       сонгох хэрэгтэй.  Яагаад өөрчилж тохируулсан цөм хэрэгтэй тухай
       нэмэлт мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig"> хэсгээс харна уу.</para>
 
       <para>Мэдээж, элдэв ид шидтэй, уян хатан систем бол 
       юм болгоныг л агуулдаг. Хэрэв хангалттай дискний
       хэмжээ танд байгаа бол <xref linkend="distribution-set1">
         зурагт харуулсны дагуу <guimenuitem>All</guimenuitem> гэдгийг
         сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарах хэрэгтэй. Хэрэв танд
         дискний сул зай тийм чухал бол өөртөө тохирсон түгээлтийн төрлийг нь сонгоорой.
 	Суулгацын дараа бусад түгээлтийн төрлөөс нэмж болох учраас та төгс сонголт байхгүй байна гэж бүү цухалдаарай.</para>
 
       <figure id="distribution-set1">
 	<title>Суулгах түгээлтийн төрлөөс сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/dist-set" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="portscol">
       <title>Портын цуглуулгыг суулгах</title>
 
       <para>Хүссэн түгээлтийн төрлөө сонгосны дараа FreeBSD-н портын цуглуулгыг
       суулгах боломж гардаг. Портын цуглуулга гэдэг нь програм суулгах
       амарчилсан арга юм. Портын цуглуулга нь шаардлагатай програмын эх
       бичлэгийг агуулдаггүй, харин гуравдагч хөгжүүлэгчдийн бүтээсэн
       програмыг татаж аваад хөрвүүлж суулгах автоматжуулсан үйлдлүүд
       байдаг. <xref linkend="ports"> дээр портын цуглуулгыг хэрэглэх 
       талаар дурьдсан буй.</para>
 
       <para>Порт суулгах програм нь таны дискний зай хангалттай эсэхийг шалгадаггүй.
       Тийм болохоор дискэнд тань хангалттай зай байгаа тохиолдолд энэ сонголтыг хийх
       хэрэгтэй.  FreeBSD &rel.current; хувилбарын байдлаар бол портын цуглуулга
       нь ойролцоогоор &ports.size; хэмжээг дискэн дээр эзэлдэг. FreeBSD-н хувилбар шинэчлэх
         тутамд энэ хэмжээ ихсэнэ гэж тооцох хэрэгтэй.</para>
 
 <screen>                         User Confirmation Requested
  Would you like to install the FreeBSD ports collection? 
 
  This will give you ready access to over &os.numports; ported software packages,
  at a cost of around &ports.size; of disk space when "clean" and possibly much
  more than that if a lot of the distribution tarballs are loaded
  (unless you have the extra CDs from a FreeBSD CD/DVD distribution
  available and can mount it on /cdrom, in which case this is far less
  of a problem). 
 
  The Ports Collection is a very valuable resource and well worth having
  on your /usr partition, so it is advisable to say Yes to this option. 
 
  For more information on the Ports Collection &amp; the latest ports,
  visit: 
      http://www.FreeBSD.org/ports  
 
                               [ Yes ]     No</screen>
 
       <para>Портын цуглуулга суулгана гэвэл &gui.yes; гэдгийг сонгоно, хэрэв
       суулгахгүй гэвэл &gui.no; гэдгийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> 
         товч дээр дарж цааш нь үргэлжлүүлнэ. Choose Distributions буюу
         суулгах түгээлтийн төрөл сонгох цэс дахин гарч ирэх болно.</para>
 
       <figure id="distribution-set2">
 	<title>Сонгосон суулгах түгээлтийн төрлөө лавлах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/dist-set2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хэрэв сонгосон түгээлтийн төрөлдөө та сэтгэл хангалуун байгаа бол
       сумтай товч ашиглан <guimenuitem>Exit</guimenuitem> цэсийг сонгоод
       дараа нь &gui.ok; сонголт идэвхитэй байх үед <keycap>Enter</keycap> 
         дээр дарж цааш нь үргэлжлүүлнэ.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-media">
     <title>Суулгацын төхөөрөмжөө сонгох</title>
 
     <para>Хэрэв CDROM эсвэл DVD-нээс суулгахаар бол сумтай товчийг ашиглан  
       <guimenuitem>Install from a FreeBSD CD/DVD буюу FreeBSD-г CD/DVD-нээс
 	  суулга</guimenuitem> гэдгийг сонгоно. Дараа нь &gui.ok; товчийг сонгосны 
 	  дараа <keycap>Enter</keycap> товч дарж суулгацыг үргэлжлүүлнэ.</para>
     
     <para>Суулгацын бусад төрлийг сонгохоор бол тухайн тохирсон сонголтыг сонгож
 	харгалзах зааврыг нь дагах хэрэгтэй.</para>
 
     <para><keycap>F1</keycap> товч дарж суулгацын төхөөрөмжийн тухай
 	тусламжийг үзэж болно.  <keycap>Enter</keycap> товч дарж тусламжаас гаран
 	суулгацын төхөөрөмж сонгох цэс рүү буцна.</para>
 
     <figure id="choose-media">
       <title>Суулгацын төхөөрөмж сонгох</title>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="install/media" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
     </figure>
 
     <note>
       <title>FTP суулгацын горим</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>суулгац</primary>
 	<secondary>сүлжээ</secondary>
 	<tertiary>FTP</tertiary>
       </indexterm>
       
       <para>Таны сонгож болох гурван төрлийн FTP суулгацын горим бол:
 	active FTP буюу идэвхитэй FTP, passive FTP буюу идэвхгүй FTP, эсвэл HTTP 
 	proxy буюу HTTP прокси.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>FTP Active (идэвхитэй): <guimenuitem>Install from an FTP
 	      server (FTP серверээс суулгах)</guimenuitem></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ сонголт нь бүх FTP дамжуулалтыг <quote>Active буюу идэвхитэй</quote>
 		горим ашиглаж гүйцэтгэдэг. Энэ холболт нь галт ханаар дамжиж ажиллахгүй бөгөөд 
 		харин идэвхгүй горимыг дэмждэг хуучин FTP серверүүдтэй ихэвчлэн ажилладаг.
 		Хэрэв таны холболт идэвхгүй горимд (анхдагч горим) гацаж байвал 
 		идэвхитэй болгоод үзэх хэрэгтэй!</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	
 	<varlistentry>
 	  <term>FTP Passive (идэвхгүй): <guimenuitem>Install from an FTP server through a
 	      firewall (галт ханаар дамжиж FTP серверээс суулгах)</guimenuitem></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <indexterm>
 	      <primary>FTP</primary>
 	      <secondary>идэвхгүй горим</secondary>
 	    </indexterm>
 
 	    <para>Энэ сонголт нь <application>sysinstall</application>-г бүх FTP
 		үйлдлийг <quote>Passive буюу идэвхгүй</quote> горимд ажиллана гэж 
 		тохируулдаг. Энэ нь дурын TCP порт дээр ирж байгаа холболтыг
 		зөвшөөрдөггүй галт ханаар дамжиж ажиллах боломж өгдөг.
 	    </para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	
 	<varlistentry>
 	  <term>FTP via a HTTP proxy (HTTP проксигоор дамжиж): <guimenuitem>Install from an FTP server
 	      through a http proxy (HTTP проксигоор дамжин FTP серверээс суулгах)</guimenuitem></term>
 	    
 	  <listitem>
 	    <indexterm>
 	      <primary>FTP</primary>
 	      <secondary>HTTP проксигоор дамжин</secondary>
 	    </indexterm>
 	    
 	    <para>Энэ сонголт нь <application>sysinstall</application>-г
 		  HTTP протокол ашиглан (вэб хөтлөгч шиг) прокситой холбогдож
 		  бүх FTP үйлдлийг гүйцэтгэхээр тохируулж өгдөг. Прокси нь ирсэн
 		  хүсэлтийг хөрвүүлээд цааш нь  FTP сервер уруу дамжуулдаг.
 	      Ингэснээр хэрэглэгчид бүх FTP холболтыг хориод HTTP холболтыг
 		  зөвшөөрсөн галт ханын дундуур дамжих боломж олгодог.
 	      Энэ тохиолдолд та FTP серверийг зааж өгөхөөс гадна мөн проксигийн
 		  нэрийг зааж өгдөг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
       
       <para>Прокси FTP серверийн тохируулгад жинхэнэ холбогдох серверийнхээ
 	  нэрийг хэрэглэгчийн нэрийн хэсэг мэт	<quote>@</quote> тэмдгийн араас
 	  оруулж өгөх хэрэгтэй. Ингэснээр прокси серверийг жинхэнэ сервер мэт
 	  <quote>хуурч</quote> ажиллуулдаг. Жишээ нь та  
 	  <hostid role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid> гэсэн серверээс суулгах
 	  хэрэгтэй бөгөөд 1234 порт дээр буй <hostid role="fqdn">foo.example.com</hostid> гэсэн
 	  FTP проксигоор дамжих ёстой байсан гэж авч үзье.</para>
       
       <para>Энэ тохиолдолд та сонгох цэс рүү очоод, FTP хэрэглэгчийн нэрийг
 	<literal>ftp@ftp.FreeBSD.org</literal> гэж оруулаад нууц үгэнд нь 
 	захианыхаа хаягийг бичих хэрэгтэй. Суулгацын төхөөрөмжөө FTP (эсвэл
 	прокси нь дэмждэг бол идэвхгүй FTP) гэж сонгоод URL хаягийг 
 	<literal>ftp://foo.example.com:1234/pub/FreeBSD</literal> гэж оруулна.</para>
 
       <para><hostid role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid>-д буй 
 	  <filename>/pub/FreeBSD</filename> хаяг нь 
 	<hostid role="fqdn">foo.example.com</hostid> гэсэн нэрээр дамжигдах бөгөөд
 	та суулгацыг <emphasis>энэ</emphasis> машинаас (уг машин таны файлуудыг
 	<hostid role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid> хаягнаас танд зуучилж өгнө)
 	татаж авч өгдөг.</para>
     </note>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-final-warning">
     <title>Суулгацыг баталж гүйцээх</title>
 
     <para>Хэрэв хүсвэл, одоо суулгацыг гүйцэтгэж болно. Энэ нь мөн хатуу дискэнд
 	өөрчлөлт оруулахаас сэргийлж цуцалж болох сүүлийн боломж юм.</para>
 
     <screen>                       User Confirmation Requested
  Last Chance! Are you SURE you want to continue the installation? 
 
  If you're running this on a disk with data you wish to save then WE
  STRONGLY ENCOURAGE YOU TO MAKE PROPER BACKUPS before proceeding! 
 
  We can take no responsibility for lost disk contents!  
 
                              [ Yes ]    No</screen>
 
     <para>&gui.yes; товчийг сонгоод  
       <keycap>Enter</keycap> товч дарж суулгацыг гүйцэтгэнэ.</para>
 
     <para>Сонгосон түгээлт, суулгацын төхөөрөмж, компьютерийн хурд зэргээс
 	  хамаараад суулгах хугацаа нь янз бүр.
       Суулгацын үед явцын төлөв байдлыг илэрхийлсэн хэд хэдэн бичиглэл харуулагддаг.</para>
     
     <para>Дараах бичиглэл харуулагдсан үед суулгац гүйцсэн байдаг:</para>
 
     <screen>                               Message 
 
 Congratulations! You now have FreeBSD installed on your system. 
 
 We will now move on to the final configuration questions. 
 For any option you do not wish to configure, simply select No. 
 
 If you wish to re-enter this utility after the system is up, you may
 do so by typing: /usr/sbin/sysinstall.
 
                                  [ OK ] 
 
                       [  Press enter or space  ]</screen>
 
     <para><keycap>Enter</keycap> товч дээр дарж суулгацын дараах тохируулгыг
 	хийх шатанд ордог.</para>
 
     <para>&gui.no; товчийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарвал
 		суулгац цуцлагдах бөгөөд системд ямар ч өөрчлөлт хийгдэхгүй. Тэгээд
 		дараах мэдээллийг харуулдаг:</para>
 
     <screen>                                Message
 Installation complete with some errors.  You may wish to scroll
 through the debugging messages on VTY1 with the scroll-lock feature. 
 You can also choose "No" at the next prompt and go back into the
 installation menus to retry whichever operations have failed. 
 
                                  [ OK ]</screen>
 
     <para>Юу ч суулгаагүй тохиолдолд энэ мэдээлэл харуулагддаг.
       <keycap>Enter</keycap> товч дарж суулгацаас гарч болох
 	  Суулгацын үндсэн цэсэнд буцаж очдог.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-post">
     <title>Суулгацын дараах тохиргоо</title>
 
     <para>Амжилттай суулгацын дараа маш олон тохируулгын хэсэг эхэлдэг. 
 	  Уг тохируулгыг, шинээр FreeBSD-г ачаалахын өмнө хийж болох бөгөөд
 	  эсвэл суулгацын дараа <command>sysinstall</command>-г 
 	ажиллуулан <guimenuitem>Configure</guimenuitem>-г сонгож тохиргоог дахин хийж болдог.</para>
 
     <sect2 id="inst-network-dev">
       <title>Сүлжээний тохиргоо</title>
 
       <para>Хэрэв та өмнө нь  FTP суулгац хийхдээ РРР тохируулга хийчихсэн бол, энэ дэлгэц танд харуулагдахгүй бөгөөд хэрэв дахин тохируулах шаардлагатай бол өмнө бичсэний дагуу үйлдэх боломж буй.  </para>
 
       <para>Дотоод сүлжээний тухай нарийвчилсан мэдээлэл мөн FreeBSD-г сүлжээний  
 	gateway/router буюу хаалга/дамжуулагч (гарц/чиглүүлэгч) хэрхэн болгох талаар 
 	<link linkend="advanced-networking">Нэмэлт сүлжээ</link> хэсгээс харна уу.
 	</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
    Would you like to configure any Ethernet or PPP network devices?
 
                              [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>Сүлжээний төхөөрөмжийг тохируулахыг хүсвэл 	&gui.yes; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дээр дарах хэрэгтэй.
       Үгүй бол  &gui.no; гэдгийг сонгоод цааш нь үргэлжлүүлээрэй.</para>
 
       <figure id="ed-config1">
 	<title>Сүлжээний төхөөрөмж сонгох нь </title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/ed0-conf" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Тохируулах төхөөрөмжөө сумтай товч хэрэглэж сонгоод 	<keycap>Enter</keycap> товч дээр дарна.</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
        Do you want to try IPv6 configuration of the interface?
 
                               Yes   [ No ]</screen>
 
       <para>Энэ жишээ болгож авсан хувийн локал сүлжээнд одоо сонгосон байгаа интернэт төрлийн протокол нь (<acronym>IPv4</acronym>) бүрэн хангалттай болохоор &gui.no; гэж сонгогдоод <keycap>Enter</keycap> товч дарагдсан байна.</para>
 
       <para>Хэрэв та өмнө нь байсан <acronym>IPv6</acronym> сүлжээгээр  <acronym>RA</acronym> сервер уруу холбогдсон байгаа бол &gui.yes; гэж сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дарах хэрэгтэй. Ингэсний дараа хэсэг хугацааны турш RA серверийг хайдаг. </para>
 
       <screen>                             User Confirmation Requested 
         Do you want to try DHCP configuration of the interface?
 
                               Yes   [ No ]</screen>
 
       <para>Хэрэв DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol буюу Динамикаар компьютерийг тохируулах протокол) шаардлагагүй бол &gui.no; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дээр дарах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгосноор <application>dhclient</application> хэрэгслийг ажиллуулдаг бөгөөд хэрэв энэ нь амжилттай болвол сүлжээний тохиргоо автоматаар хийгдсэн байдаг. Нэмэлт мэдээлэл авахыг хүсвэл 
 	<xref linkend="network-dhcp"> хэсгээс харна уу.</para>
 
       <para>Дараах сүлжээг тохируулах цонхонд, уг системийг дотоод сүлжээний gateway буюу хаалга болгон тохируулж байгааг харуулж байна.
 	</para>
 
       <figure id="ed-config2">
 	<title>ed0-д сүлжээний тохиргоог хийх нь</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/ed0-conf2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para> <keycap>Tab</keycap> товч хэрэглэн тохиргооны талбаруудад сэлгэж шаардлагатай тохируулгыг нь оруулаарай:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>Host буюу уг компьютерийн нэр</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Уг компьютерийн бүрэн нэр. Жишээ нь энэ тохиолдолд <hostid role="fqdn">k6-2.example.com</hostid>.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Domain буюу домэйн</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны компьютерийн ашиглаж буй домэйн нэр. Энэ тохиолдолд <hostid role="domainname">example.com</hostid> болж байна.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>IPv4 Gateway буюу хаалга</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Дотоод биш компьютер уруу өгөгдөл цааш дамжуулан илгээгч компьютерийн IP хаяг.  Хэрэв таны тохируулж байгаа машин тань сүлжээндээ ийм дамжуулагчийн үүрэг гүйцэтгэгч биш, харин тийм дамжуулагчийг ашигладаг бол, энэ талбарт бөглөөрэй. Хэрэв таны машин интернэт уруу оруулдаг gateway буюу хаалганы үүрэг гүйцэтгэдэг бол, энэ талбарыг <emphasis>хоосон орхих ёстой </emphasis>. IPv4 Gateway буюу хаалга нь анхдагч хаалга юм уу эсвэл анхдагч route буюу зам заагч гэж нэрлэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Name server буюу Нэрийн сервер</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Дотоод DNS серверийн  IP хаяг. Хэрэв дотоод хувийн сүлжээнд DNS сервер гэж байхгүй бол интернэтээр хангагч байгууллагын DNS серверийн хаягийг оруулж өгдөг. 
 	      (энэ жишээнд <hostid role="ipaddr">208.163.10.2</hostid>).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>IPv4 хаяг</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ сүлжээний төхөөрөмжид өгөгдсөн  IP хаяг нь 
 	      <hostid role="ipaddr">192.168.0.1</hostid> гэж тохируулагдаж байна</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Netmask буюу сүлжээний ангилагч</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ дотоод сүлжээний хаягийн хувьд ашиглагдах хаягийн блок нь 
 	<hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> бүхий сүлжээний ангилагчтай  
 	      байх бөгөөд ингэснээр хаяглалт нь <hostid role="ipaddr">192.168.0.0</hostid> -
 	      <hostid role="ipaddr">192.168.255.255</hostid> хүртэл байх болно.
 	      </para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Extra options to ifconfig буюу ifconfig-н нэмэлт тохиргоонууд </term>
 
 	  <listitem>
 	    <para> <command>ifconfig</command> дээр нэмэгдэх сүлжээний төхөөрөмжтэй холбоотой нэмэлт тохиргоонууд энд бичигдэнэ. Энэ жишээн дээр нэмэх зүйл байхгүй байна. </para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
       </variablelist>
 
       <para>Хэрэв дууссан бол <keycap>Tab</keycap> товч ашиглан &gui.ok; цэсийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарна. </para>
 
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
         Would you like to bring the ed0 interface right now?
 
                              [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> товч дарснаар уг машины сүлжээний холболтыг идэвхжүүлдэг. Нэгэнт машиныг дараа нь дахин ачаалах хэрэг гардаг болохоор энэ холболт нь нэг их ашиглагдаад байдаггүй билээ. </para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="gateway">
       <title>Gateway буюу сүлжээний хаалганы тохиргоо</title>
 
       <screen>                       User Confirmation Requested 
        Do you want this machine to function as a network gateway?
 
                               [ Yes ]    No</screen>
 
       <para>Хэрэв уг машин нь, дотоод сүлжээнд хаалгачийн үүрэг гүйцэтгэж машинуудын хооронд
 	багц мэдээллүүдийг дамжуулах үүрэгтэй бол &gui.yes; гэдгийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> дээр дараарай. Хэрэв зөвхөн сүлжээнд холбогдох машин бол &gui.no; гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарж үргэлжлүүлнэ.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="inetd-services">
       <title>Интернэт үйлчилгээнүүдийг тохируулах</title>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested
 Do you want to configure inetd and the network services that it provides?
 
                                Yes   [ No ]</screen>
 
       <para>Хэрэв &gui.no; гэж сонговол, 
 	 <application>telnetd</application> гэх мэт төрөл бүрийн үйлчилгээнүүдийг
 	хорьдог. Ингэсэн үед алсаас холбогдох хэрэглэгч нь 	<application>telnet</application> 
 	мэтийн програм хэрэглэж уг машин уруу холбогдож чадахгүй болно гэсэн үг. Харин дотоод 
 	хэрэглэгчид бол гадаад машин уруу <application>telnet</application>-г ашиглан
 	холбогдож чадсаар байх болно.</para>
 
       <para>Эдгээр үйлчилгээнүүдийг суулгацын дараа <filename>/etc/inetd.conf</filename> 
 	файлыг дуртай завсарлагчаараа нээж засварласнаар идэвхжүүлж болдог. 
 	Энэ тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="network-inetd-overview"> хэсгээс харна уу.</para>
 
       <para>Хэрэв та суулгаж байх явцад эдгээр үйлчилгээнүүдийг тохируулахыг хүсвэл 
 	 &gui.yes; гэж сонгоно. Нэмэлт лавлаж асуусан цонх харуулагдах болно:</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested
 The Internet Super Server (inetd) allows a number of simple Internet
 services to be enabled, including finger, ftp and telnetd.  Enabling
 these services may increase risk of security problems by increasing
 the exposure of your system.
 
 With this in mind, do you wish to enable inetd?
 
                              [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; дээр дарж үргэлжлүүлээрэй.</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested
 inetd(8) relies on its configuration file, /etc/inetd.conf, to determine
 which of its Internet services will be available.  The default FreeBSD
 inetd.conf(5) leaves all services disabled by default, so they must be
 specifically enabled in the configuration file before they will
 function, even once inetd(8) is enabled.  Note that services for
 IPv6 must be separately enabled from IPv4 services.
 
 Select [Yes] now to invoke an editor on /etc/inetd.conf, or [No] to
 use the current settings.
 
                              [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгосноор тохируулгын файлыг засварлагч файл дээр
 	нээдэг бөгөөд мөрний урд нь буй 
 	<literal>#</literal> тэмдгийг авсанаар тухайн үйлчилгээг идэвхжүүлдэг.
 	</para>
 
       <figure id="inetd-edit">
 	<title><filename>inetd.conf</filename> файлыг засварлах нь</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/edit-inetd-conf" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хүссэн үйлчилгээгээ нэмсний дараа <keycap>Esc</keycap>
 	товч дарвал, хийсэн өөрчлөлтөө хадгалаад гарах сонголттой цэс харуулагддаг.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="ssh-login">
       <title>SSH нэвтрэлтийг идэвхжүүлэх нь</title>
 
       <indexterm>
         <primary>SSH</primary>
         <secondary>sshd</secondary>
       </indexterm>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested
                    Would you like to enable SSH login?
                           Yes        [  No  ]</screen>
 
       <para>&gui.yes;-г сонгосноор <application>OpenSSH</application>-ийн 
 	демон програм болох &man.sshd.8;-г идэвхжүүлэх болно. 
 	Энэ нь таны машин руу алсаас аюулгүйгээр хандах боломжийг 
 	олгоно. <application>OpenSSH</application>-ийн талаар дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг <xref linkend="openssh">-с үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ftpanon">
       <title>Anonymous буюу нэр нь үл мэдэгч FTP үйлчилгээ</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>anonymous буюу нэр нь үл мэдэгдэгч хэрэглэгч</secondary>
       </indexterm>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested
  Do you want to have anonymous FTP access to this machine? 
 
                               Yes    [ No ]</screen>
 
       <sect3 id="deny-anon">
 	<title>Anonymous буюу нэр нь үл мэдэгдэгч FTP хэрэглэгчийг хориглох</title>
       
 	<para>Анхдагч сонгогдсон байгаа &gui.no; гэдэг дээр 
 	  <keycap>Enter</keycap> дарвал нэр нь үл мэдэгдэгчээр FTP үйлчилгээг
 		хориглодог бөгөөд харин FTP хандах эрхтэй ба нууц үгтэй хэрэглэгчид хандаж болдог.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="ftpallow">
 	<title>Anonymous буюу нэр нь үл мэдэгдэгч FTP хэрэглэгчийг зөвшөөрөх</title>
 
 	<para>Энэ тохиолдолд хүн болгон таны машин уруу нэр нь үл мэдэгдэгч болж 
 		FTP холболт хэрэглэн хандаж болдог.  Нууцлал болон аюулгүй байдлынхаа талаар
 	  сайн бодсоны дараа энэ үйлчилгээг хэрэглэх эсэхээ шийдэх хэрэгтэй. Нууцлал болон аюулгүй 
 	  байдлын талаар <xref linkend="security"> хуудсанд бичсэн буй.</para>
 
 	<para>anonymous буюу нэр нь үл мэдэгдэгч FTP хэрэглэгчийг зөвшөөрөхийн тулд, сумтай товч ашиглан &gui.yes; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дараарай.
 	  Нэмэлт батлалт хүлээх дэлгэц харуулагдах болно:</para>
 
 	<screen>                       User Confirmation Requested
  Anonymous FTP permits un-authenticated users to connect to the system
  FTP server, if FTP service is enabled.  Anonymous users are
  restricted to a specific subset of the file system, and the default
  configuration provides a drop-box incoming directory to which uploads
  are permitted.  You must separately enable both inetd(8), and enable
  ftpd(8) in inetd.conf(5) for FTP services to be available.  If you
  did not do so earlier, you will have the opportunity to enable inetd(8)
  again later.
 
  If you want the server to be read-only you should leave the upload
  directory option empty and add the -r command-line option to ftpd(8)
  in inetd.conf(5)
 
  Do you wish to continue configuring anonymous FTP?
 
                           [ Yes ]         No</screen>
 
 	<para>Энэ мэдэгдэл нь хэрэв та нэр нь үл мэдэгдэгч FTP холболтуудыг 
 	  зөвшөөрөхийг хүсэж байгаа бол FTP үйлчилгээг 
 	  <filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд бас идэвхжүүлэх 
 	  ёстойг мэдээлж байна, <xref linkend="inetd-services">-г үзнэ үү.
 	  Үргэлжлүүлэхийн тулд &gui.yes;-г сонгож <keycap>Enter</keycap>-г 
 	  дарна; доор үзүүлсэн дэлгэц гарах болно:</para>
 
 	<figure id="anon-ftp2">
 	  <title>Anonymous нэр нь үл мэдэгдэгч FTP үйлчилгээний анхдагч тохиргоо</title>
 
 	  <mediaobject>
 	    <imageobject>
 	      <imagedata fileref="install/ftp-anon1" format="PNG">
 	    </imageobject>
 	  </mediaobject>
 	</figure>
 
 	<para>Мэдээллийн талбаруудыг сонгохын тулд <keycap>Tab</keycap> ашиглаж 
 	  тохирох мэдээллийг оруулах хэрэгтэй:</para>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term>UID</term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Нэр нь үл мэдэгдэх FTP хэрэглэгчид өгөхийг хүссэн 
 		хэрэглэгчийн ID. Хуулагдсан бүх файлуудыг энэ ID эзэмших 
 		болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>Group</term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Нэр нь үл мэдэгдэх FTP хэрэглэгчийг аль бүлэгт байхыг 
 		заана.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>Comment</term>
 
 	    <listitem>
 	      <para><filename>/etc/passwd</filename> файл дахь 
 		энэ хэрэглэгчийн тайлбарласан мөр.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>FTP Root Directory</term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Нэр нь үл мэдэгдэх FTP-д зориулсан файлууд хаана байхыг заана.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>Upload Subdirectory</term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Нэр нь үл мэдэгдэх FTP хэрэглэгчдийн хуулсан файлууд байх сан.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
 	<para>FTP-н root буюу эх сан нь анхдагч тохиргоогоор <filename>/var</filename>
 	  санд байрлагддаг. Хэрэв тэнд хангалттай зай байхгүй бол 
 	<filename>/usr</filename> санг ашиглаж FTP эх сангаа 
 	  <filename>/usr/ftp</filename> гэж тохируулж болох юм.</para>
 
 	<para>Хэрэв та оруулсан утгуудыг зөв болсон гэж бодож байгаа бол
 	  <keycap>Enter</keycap> дээр дарж үргэлжлүүлээрэй.</para>
 
 	<screen>                          User Confirmation Requested 
          Create a welcome message file for anonymous FTP users?
 
                               [ Yes ]    No</screen>
 
 	<para>Хэрэв та &gui.yes; гэж сонгоод 
 	  <keycap>Enter</keycap> дээр дарвал, танаас текст оруулуулах зорилгоор засварлагч програм
 		автоматаар ажилладаг. </para>
 
 	<figure id="anon-ftp4">
 	  <title>FTP мэндчилгээний бичлэгийг засварлах нь</title>
 
 	  <mediaobject>
 	    <imageobject>
 	      <imagedata fileref="install/ftp-anon2" format="PNG">
 	    </imageobject>
 	  </mediaobject>
 	</figure>
 
 	<para>Энэ бол <command>ee</command> гэгч засварлагч юм. Зааврын дагуу
 	  мэндчилгээний захиаг өөрчилж болох бөгөөд, эсвэл дараа нь өөрийн дуртай засварлагчаар 
 	  нээж уг бичлэгийг өөрчилж бас болно. Тэмдэглэж хэлэхэд, уг файлын нэр болон байрлал нь
 	програмын доод хэсэгт харуулагдаж байгааг анзаарна уу.</para>
 
 	<para><keycap>Esc</keycap> дээр дарвал, цэстэй жижиг цонх үүсэх бөгөөд түүн дотор
 	   <guimenuitem>a) leave editor буюу засварлагчаас гарах</guimenuitem> цэс анхдагчаар
 	сонгогдсон байдаг. 
 	  <keycap>Enter</keycap> дарж гараад үргэлжлүүлж болно. Эсвэл
 	  <keycap>Enter</keycap> дахин дарж оруулсан өөрчлөлтүүдээ хадгалдаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="nfsconf">
       <title>Network File System буюу сүлжээний файл системийг тохируулах</title>
 
       <para>Network File System (NFS) нь сүлжээнд буй файлуудыг хувааж хэрэглэх боломж олгодог. Машин нь сервер, хэрэглэгч эсвэл хоёулангаар нь болж тохируулагдаж болдог. 
  <xref linkend="network-nfs"> хэсгээс нэмэлт мэдээллийг харна уу.</para>
 
       <sect3 id="nsf-server-options">
 	<title>NFS сервер</title>
 
 	<screen>                       User Confirmation Requested
  Do you want to configure this machine as an NFS server? 
 
                               Yes    [ No ]</screen>
 
 	<para>Хэрэв танд сүлжээний файл системийн сервер шаардлагагүй бол 
 	  &gui.no; гэж сонгоод 
 	  <keycap>Enter</keycap> дараарай.</para>
 
 	<para>Хэрэв сервер хэрэгтэй гэвэл  &gui.yes; гэж сонгох хэрэгтэй бөгөөд
 	танд жижиг цонхон дээр <filename>exports</filename> файл үүсгэгдэх
 	ёстой гэсэн сануулга гарч ирдэг.</para>
 
 	<screen>                               Message
 Operating as an NFS server means that you must first configure an
 /etc/exports file to indicate which hosts are allowed certain kinds of
 access to your local filesystems.
 Press [Enter] now to invoke an editor on /etc/exports
                                [ OK ]</screen>
 
 	<para> <keycap>Enter</keycap> дарж үргэлжлүүлдэг. Текст засварлагч ажиллаж, түүнд 
 	   <filename>exports</filename> файлуудыг үүсгэх ба засварлах үйлдлүүдийг гүйцэтгэдэг.</para>
 
 	<figure id="nfs-server-edit">
 	  <title><filename>exports</filename> файлыг засварлах нь</title>
 
 	  <mediaobject>
 	    <imageobject>
 	      <imagedata fileref="install/nfs-server-edit" format="PNG">
 	    </imageobject>
 	  </mediaobject>
 	</figure>
 
 	<para>Заавар ашиглан, одоо байгаа файл системийг нэмэх эсвэл сүүлд дуртай засварлагчаараа
 	нээж засварлаж болох юм. Файлын нэр болон байршлыг дэлгэцийн доод хэсэгт харуулсан байгааг анзаарна уу.</para>
 
 	<para> <keycap>Esc</keycap> дарахад цэстэй цонх үүсэх бөгөөд 
 	  <guimenuitem>a) leave editor буюу засварлагчийг орхи</guimenuitem> цэс анхлан сонгогдсон байдаг.  
 	  <keycap>Enter</keycap> дарж гараад цааш нь үргэлжлүүлнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="nfs-client-options">
 	<title>NFS Client буюу хэрэглэгч</title>
 
 	<para>NFS хэрэглэгчид нь NFS сервер уруу холбогддог.</para>
 
 	<screen>                       User Confirmation Requested
  Do you want to configure this machine as an NFS client? 
 
                               Yes   [ No ]</screen>
 
 	<para>Сумтай товч ашиглан  &gui.yes; 
 	  эсвэл &gui.no; сонголтыг шийдвэрээсээ шалтгаалан сонгоод <keycap>Enter</keycap>
 	 дээр дараарай.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="console">
       <title>Системийн консол тохиргоо</title>
 
       <para>Системийнхээ консолыг өөрчлөх хэд хэдэн тохиргоо байдаг.</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
        Would you like to customize your system console settings?
 
                               [ Yes ]  No</screen>
 
       <para>Тохиргооны сонголтуудыг харах юм уу тохируулахын тулд 
 	&gui.yes; гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дарна.</para>
 
       <figure id="saver-options">
 	<title>Системийн консолын тохируулгын сонголтууд</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/console-saver1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Дэлгэц амраах тохиргоо байнга хэрэглэгддэг. Сумтай товчоор 
 		<guimenuitem>Saver</guimenuitem> гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дараарай.</para>
 
       <figure id="saver-select">
 	<title>Дэлгэц амраах тохиргоо</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/console-saver2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сум товч ашиглаж хүссэн дэлгэц амраах хөтөлбөрөө сонгоод <keycap>Enter</keycap>
 	дарна. Системийн консол тохируулах цонх буцаж гарч ирдэг.</para>
 
       <para>Дэлгэц амраах хөтөлбөрийн ажиллах анхдагч хугацаа нь 300 секунд байдаг.
 	Цагийн энэ хугацааг өөрчлөхийнх тулд  <guimenuitem>Saver</guimenuitem> гэдгийг дахин 
 	сонгоно. Түүн дотор байгаа сонголтуудаас  <guimenuitem>Timeout</guimenuitem>
 	гэдгийг сумтай товч ашиглаж сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дээр дарна. Ингэхэд танд
 	жижиг цонх харуулагддаг:</para>
 
       <figure id="saver-timeout">
 	<title>Дэлгэц амраагчийн ажиллах хугацаа</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/console-saver3" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Утгыг өөрчлөөд &gui.ok; гэж сонгон 
 	 <keycap>Enter</keycap> дээр дарж буцаад системийн консолын тохиргооны цэсэнд очдог.</para>
 
       <figure id="saver-exit">
 	<title>Системийн консолын тохиргооноос гарах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/console-saver4" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para><guimenuitem>Exit</guimenuitem> гэдгийг сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарвал суулгацын дараах тохиргоогоо 
 	үргэлжлүүлэх хэсэгт очино.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="timezone">
       <title>Цагийн бүсийг тохируулах</title>
 
       <para>Машиныхаа цагийн бүсийг тохируулснаар тухайн бүсийн цагтай холбогдолтой 
 	өөрчлөлтүүд автоматаар хийгдэх давуу талтай байдаг.</para>
 
       <para>Жишээн дээр, Америкийн Нэгдсэн Улсын Eastern буюу зүүн хэсгийн цагийн 
 	бүсийг тохируулж байна. Таны тохируулга байгаа газраасаа шалтгаалж өөр байх болно.</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
           Would you like to set this machine's time zone now?
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para> &gui.yes; гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дарвал цагийн бүсийг тохируулах болно.</para>
 
       <screen>                       User Confirmation Requested
  Is this machine's CMOS clock set to UTC? If it is set to local time
  or you don't know, please choose NO here! 
 
                               Yes   [ No ]</screen>
 
       <para>Машиныхаа цагийн тохируулгаасаа хамаарч  &gui.yes; 
 	эсвэл &gui.no; гэдгийг сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарна ( мэдэхгүй бол &gui.no; гэдгийг сонгоорой ) .</para>
 
       <figure id="set-timezone-region">
 	<title>Оршин буй бүсээ сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/timezone1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Тохирсон бүсээ сумтай товч хэрэглэж сонгоод 
 	 <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 
       <figure id="set-timezone-country">
 	<title>Оршин буй улсаа сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/timezone2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Тохирох улсаа сонгоод <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 
       <figure id="set-timezone-locality">
 	<title>Цагийн бүсээ сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/timezone3" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товч хэрэглэж тохирсон цагийн бүсээ сонгоод 
 	 <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 
       <screen>                            Confirmation 
             Does the abbreviation 'EDT' look reasonable?
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>Цагийн бүсийн товчлол нэрийг лавлаж асуух хэсэг гарч ирдэг. 
 	Хэрэв уг товчлол нь танд тохирч байвал  <keycap>Enter</keycap> дарж суулгацын дараах
 	тохиргоог цааш нь үргэлжлүүлээрэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="linuxcomp">
       <title>Линукс тохиромж</title>
 
       <note>
 	<para>Энэ хэсэг нь зөвхөн &os;&nbsp;7.X-ийн суулгалттай 
 	  хамааралтай бөгөөд хэрэв та &os;&nbsp;8.X-г суулгах 
 	  бол энэ дэлгэц гарч ирэхгүй.</para>
       </note>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
           Would you like to enable Linux binary compatibility?
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарвал Линуксийн програмууд FreeBSD дээр
 	ажиллах боломжтой болдог.  Суулгац нь Линукстай тохиромжтой ажиллуулах
 	нэмэлт багцыг нэмдэг.</para>
 
       <para>Хэрэв та FTP-р суулгаж байгаа бол машин интернэт уруу холбогдох 
 	хэрэгтэй болно.  Заримдаа алсад буй ftp байрлалд Линуксийн тохиромжийн файлууд
 	байхгүй байдаг. Гэвч үүнийг сүүлд суулгах боломжтой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mouse">
       <title>Хулганы тохиргоо</title>
 
       <para>Энэ тохиргоо нь таныг 3 товчтой хулганаар, програм болон консолд 
 	текст тасдаж сануулах болон буулгах боломж өгдөг. Хэрэв 2 товчит хулгана
 	хэрэглэж байгаа бол &man.moused.8; гарын авлагаас лавлаж хэрхэн гурван товчтой хулгана болгон ажиллуулж болдгийг харж болно.  Энэ жишээн дээр USB биш төрлийн хулганы тохируулгыг харуулж байна (PS/2 эсвэл COM портоор холбогддог хулгана):</para>
 
       <screen>                      User Confirmation Requested 
          Does this system have a PS/2, serial, or bus mouse?
 
                             [ Yes ]    No </screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж PS/2, цувааа эсвэл bus буюу шугаман төрлийн хулганыг сонгох юм уу эсвэл 
 	&gui.no; гэж USB төрлийн хулганыг сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> товч дээр дараарай.</para>
 
       <figure id="mouse-protocol">
 	<title>Хулганы холбогдох төрлийг сонгох нь</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товч ашиглан <guimenuitem>Type</guimenuitem> гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарна.</para>
 
       <figure id="set-mouse-protocol">
 	<title>Хулганы холбогдох төрлийг тохируулах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Энэ жишээнд хэрэглэгдэж байгаа хулгана PS/2 төрлийнх бөгөөд анхдагч 
 	<guimenuitem>Auto</guimenuitem> буюу автомат гэсэн тохируулга таарч байдаг.
 	Энэ холбогдох төрлийг нь өөрчлөнө гэвэл сумтай товч ашиглан сонгоорой. Дараа нь &gui.ok;-г гэрэлтүүлж сонгогдсон эсэхийг магадлаад  <keycap>Enter</keycap> дээр дарж энэ цэснээс гарах болно.</para>
 
       <figure id="config-mouse-port">
 	<title>Хулганы холбогдох портыг нь сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse3" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товч ашиглан  <guimenuitem>Port</guimenuitem> цэсийг сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 
       <figure id="set-mouse-port">
 	<title>Хулганы портыг тохируулах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse4" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Энэ системд PS/2 төрлийн хулгана хэрэглэгдэж байгаа болохоор 
 	анхдагч тохируулга болох 
 	<guimenuitem>PS/2</guimenuitem> сонгогдсон байдаг. Портыг солихын тулд сумтай товч ашиглаж сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дээр дараарай.</para>
 
       <figure id="test-daemon">
 	<title>Хулганы Daemon буюу далд чөтгөрийг идэвхжүүлэх нь</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse5" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Эцэст нь сумтай товч ашиглаад 
 	<guimenuitem>Enable</guimenuitem> буюу идэвхжүүл гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> товч дээр дарж хулганыг ажиллуулагч далд чөтгөрийг
 	ажиллуулж эхэлдэг.</para>
 
 
       <figure id="test-mouse-daemon">
 	<title>Хулганы далд чөтгөрийг шалгах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mouse6" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хулганаа дэлгэцэн дээр хөдөлгөж шалгаж үзэх хэрэгтэй. 
 	Хэрэв зүгээр байх юм бол &gui.yes; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарна.
 	Хэрэв үгүй бол хулгана зөв тохируулагдаагүй байна гэсэн үг &mdash; тийм болохоор
 	&gui.no; гэж сонгоод өөр тохируулга хийж турших хэрэгтэй.</para>
 
       <para><guimenuitem>Exit</guimenuitem>  буюу гарах гэдгийг сумтай товчоор очиж 
 	сонгоод <keycap>Enter</keycap> дээр дарж суулгацын дараах тохируулга уруу буцаж очиж үргэлжлүүлнэ.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="packages">
     <title>Програмын багц суулгах</title>
 
       <para>Багцууд нь урьдчилан хөрвүүлэгдсэн програмууд бөгөөд програм суулгах хамгийн эвтэйхэн арга юм.</para>
 
       <para>Үзүүлэх журмаар нэг багцыг суулгах явцыг энд харуулав. 
 	Хэрэв шаардлагатай бол нэмэлт багцууд мөн давхар суугддаг. 
 	Суулгасны дараа <command>sysinstall</command>-г нэмэлт багц суулгахад хэрэглэж болно.</para>
 
       <screen>                     User Confirmation Requested
  The FreeBSD package collection is a collection of hundreds of
  ready-to-run applications, from text editors to games to WEB servers
  and more. Would you like to browse the collection now? 
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap>  дарвал багц програмуудыг сонгох цонхонд очих болно:</para>
 
       <figure id="package-category">
 	<title>Багцын төрлийг сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/pkg-cat" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Зөвхөн тухайн үед сонгогдсон байгаа суулгацын төрөл дээр байгаа багцууд харуулагдах болно.</para>
 
       <para>Хэрэв 
 	<guimenuitem>All</guimenuitem> гэж сонговол, байгаа бүх багцыг харж болно. Сумтай товч ашиглан сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дээр дараарай.</para>
 
       <para>Байгаа бүх багцууд сонгогдож болохоор танд харуулагдах болно:</para>
 
       <figure id="package-select">
 	<title>Багц сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/pkg-sel" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Энд харуулснаар <application>bash</application> бүрхүүл сонгогдсон байна. <keycap>Space</keycap> товч ашиглаж суулгахыг хүссэн бүх багцаа сонгоорой. Сонгох бүрд дэлгэцийн доод хэсэгт багцны товч тайлбар гардаг.</para>
 
       <para><keycap>Tab</keycap> товчоор сонгогдсон багц болон 
 &gui.ok;, ба &gui.cancel; сонголтуудын хооронд дамжиж болно.</para>
 
       <para>Суулгахаар хүссэн багцаа сонгож дууссаны дараа 
 	<keycap>Tab</keycap> товч дарж &gui.ok; гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарж багц сонгох цэс рүү буцаж очдог.</para>
 
       <para>Зүүн ба баруун товчоор бас &gui.ok; ба
 	 &gui.cancel;-н хооронд сэлгэж болно. Энэ аргаар та бас &gui.ok; гэж сонгоод  <keycap>Enter</keycap> дээр дарж багц сонгох хэсэгт буцаж очиж бас болно. 
 	</para>
 
       <figure id="package-install">
 	<title>Багц суулгах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/pkg-install" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para><keycap>Tab</keycap> юм уу эсвэл сумтай товч ашиглан  <guibutton>[&nbsp;Install&nbsp;]</guibutton> гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарах хэрэгтэй.  Таны сонгосон багцуудыг танд харуулж суулгахыг хүсэж байгааг тань лавлаж асуух болно:</para>
 
       <figure id="package-install-confirm">
 	<title>Багц суулгалтын лавлалт</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/pkg-confirm" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>&gui.ok; гэж сонгоод <keycap>Enter</keycap> дарж багц суулгалтыг гүйцэтгэдэг. Суулгах явцын мэдэгдлүүд суулгаж дуустал танд харуулагддаг. Хэрэв ямар нэг алдаа гарвал тэмдэглэж авах хэрэгтэй. </para>
 
       <para>Багц суулгасны дараа сүүлийн тохиргоог хийдэг. Та багц суулгаж дууссан ч гэсэн сүүлийн тохируулгыг хийхийн тулд 
 	<guibutton>Install</guibutton> гэдгийг бас дарж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="addusers">
       <title>Хэрэглэгч/Бүлэг нэмэх</title>
 
       <para>Суулгацын явцад та хамгийн багадаа нэг хэрэглэгчийн эрх нээх хэрэгтэй бөгөөд, энэ эрхээрээ <username>root</username> эрх хэрэглэлгүйгээр системдээ нэвтэрч болно. root хуваалт нь голдуу тун бага хэмжээтэй байдаг болохоор 
 <username>root</username> эрхээр програм ажиллуулбал түргэн дүүрдэг. Хамгийн хэцүү хүндрэлийг доор мэдүүлж байна:</para>
 
       <screen>                     User Confirmation Requested
  Would you like to add any initial user accounts to the system? Adding
  at least one account for yourself at this stage is suggested since
  working as the "root" user is dangerous (it is easy to do things which
  adversely affect the entire system). 
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгоод
 	<keycap>Enter</keycap> дарж шинэ хэрэглэгч нэмэх болно.</para>
 
       <figure id="add-user2">
 	<title>User буюу хэрэглэгч гэж сонгоно</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/adduser1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товч хэрэглэн <guimenuitem>User</guimenuitem> гэж сонгоод
 	 <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 
       <figure id="add-user3">
 	<title>Хэрэглэгчийн мэдээллийг оруулах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/adduser2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para> <keycap>Tab</keycap> товч хэрэглэн талбаруудад дамжин оруулга хийх бүр доор харуулсан тайлбарууд талбар бүрд харуулагдах болно:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>Login ID</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэглэгчийн нэвтрэх шинэ нэр(заавал шаардлагатай).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>UID</term>
 	
 	  <listitem>
 	    <para>Уг хэрэглэгчийн ID дугаар (хоосон орхивол автоматаар сонгогдох болно).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Group</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Уг хэрэглэгчийн хамрагдах бүлгийн нэр (хоосон орхивол автоматаар сонгогдох болно).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Password</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Тухайн хэрэглэгчийн нууц үг (энэ талбарт тун анхааралтай оруулах хэрэгтэй!).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Full name</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэглэгчийн бүтэн нэр (дэлгэрэнгүй мэдээлэл).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Member groups</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ хэрэглэгчийн хамрагдаж болох бүлгүүд (өөрөөр хэлбэл хандаж болох бүлгүүд).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Home directory</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэглэгчийн эхлэл сан (хоосон орхивол автоматаар сонгогдох болно ).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>Login shell</term>
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэглэгчийн холбогдох бүрхүүл (хоосон орхивол анхдагч бүрхүүл сонгогдох болно. Өөрөөр хэлбэл, 
 		<filename>/bin/sh</filename>).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para>Жишээн дээр <application>bash</application>-г суулгасан болохоор, <filename>/bin/sh</filename> гэдгийг
 	<filename>/usr/local/bin/bash</filename> гэж орлуулж болно.
 	 Суугдаагүй бүрхүүл хэрэглэвэл систем уруугаа нэвтэрч чадахгүй болно. 
 	BSD ертөнцөд хамгийн өргөн хэрэглэдэг бүрхүүл бол  C бүрхүүл бөгөөд 
 	<filename>/bin/tcsh</filename> гэж олддог.</para>
 
       <para>Мөн энэ хэрэглэгч нь  <groupname>wheel</groupname> бүлэг рүү нэмэгдсэн бөгөөд ингэснээр  
 	<username>root</username> эрхүүдтэй супер хэрэглэгч болох боломжтой болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та оруулсан мэдээллээ зөв боллоо гэж бодож байгаа бол &gui.ok; дээр дарахад хэрэглэгч ба бүлэг нэмэх цонх дахин харуулагддаг:</para>
 
       <figure id="add-user4">
 	<title>Хэрэглэгч ба бүлэг зохицуулах хэсгээс гарах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/adduser3" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Хэрэгцээтэй бол энэ үед бүлэг нэмж болно. 
 	Хэрэв шаардлага гарвал суулгацын дараа 
 	<command>sysinstall</command> ашиглан нэмж болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та хэрэглэгч нэмж дууссан бол сумтай товч ашиглан	<guimenuitem>Exit</guimenuitem> гэж сонгоод 
 	<keycap>Enter</keycap> дээр дарж суулгацаа үргэлжлүүлээрэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="rootpass">
       <title><username>root</username> нууц үг оруулах</title>
 
       <screen>                        Message
  Now you must set the system manager's password.  
  This is the password you'll use to log in as "root". 
 
                          [ OK ] 
 
                [ Press enter or space ]</screen>
 
       <para><keycap>Enter</keycap> дээр дарж <username>root</username>
 	нууц үг оруулна.</para>
 
       <para>Нууц үгийг хоёр удаа зөв оруулах ёстой. Мартахааргүй нууц үг оруулаарай гэж сануулах нь илүүдэх байх. Таны оруулсан нууц үгийг давтаж харуулах юм уу эсвэл одоор дүрсэлж харуулахгүй болохыг сануулж байна.</para>
 
       <screen>New password:
 Retype new password :</screen>
 
       <para>Нууц үгийг амжилттай оруулсны дараа суулгац цаашаагаа үргэлжлэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="exit-inst">
       <title>Суулгацаас гарах</title>
 
       <para>Хэрэв та одоо <link linkend="network-services">нэмэлт сүлжээний тохиргоо</link> юм уу 
 	эсвэл ямар нэгэн өөр тохиргоо хийхийг хүсвэл, та яг одоо юм уу эсвэл суулгасны дараа 
 	<command>sysinstall</command> ашиглаж суулгана.</para>
 
       <screen>                     User Confirmation Requested
  Visit the general configuration menu for a chance to set any last
  options? 
 
                               Yes   [ No ]</screen>
 
       <para>Сумтай товчоор &gui.no; гэж сонгоод 
 	 <keycap>Enter</keycap> дээр дарж үндсэн суулгацын цэс рүү буцах болно.</para>
 
       <figure id="final-main">
 	<title>Суулгацаас гарах</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mainexit" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Сумтай товчоор <guibutton>[X Exit Install]</guibutton> гэдгийг сонгон  <keycap>Enter</keycap> дээр дарна. Танаас гарах гэж буйг тань лавлаж асуух болно:</para>
 
       <screen>                     User Confirmation Requested
  Are you sure you wish to exit? The system will reboot.
 
                             [ Yes ]   No</screen>
 
       <para>&gui.yes; гэж сонгоно. Хэрэв та CDROM хөтлөгчөөс ачаалж байгаа бол дараах мэдэгдэл дискийг хөтлөгчөөс авахыг 
 	танаас хүсэх болно:</para>
 
       <screen>                    Message
  Be sure to remove the media from the drive.
 
                     [ OK ]
            [ Press enter or space ]</screen>
 
       <para>Машин дахин ачаалж эхэлтэл CDROM цоожлогдох бөгөөд тэр үед 
 	та (хурдан) сугалж авч болно.  &gui.ok; дарж дахин ачаална.</para>
 
       <para>Систем одоо шинээр ачаалагдах бөгөөд ямар нэгэн алдаа гарахыг ажиглах хэрэгтэй.
 	Дэлгэрэнгүйг <xref linkend="freebsdboot">-с үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-services">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Том</firstname>
             <surname>Рөүдс</surname>
             <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
       <title>Сүлжээний үйлчилгээний нэмэлт тохиргоо </title>
 
       <para>Сүлжээний үйлчилгээнүүдийг тохируулах нь, энэ талын мэдлэггүй шинэ хэрэглэгчдэд нэлээн хатуу боорцог мэт санагддаг. Сүлжээний тохиргоог хийж интернэт хэрэглэнэ гэдэг бол &os;-г оруулаад орчин үеийн үйлдлийн системүүдэд маш чухал үйлдэл бөгөөд ингэж сурах явцдаа &os;-н сүлжээтэй холбоотой нэмэлт боломжуудыг ойлгож авдаг. Суулгацын явцад энэ үйлдлийг хийхээсээ өмнө, хэрэглэгч нь хэрэглэх үйлчилгээнийхээ тухай тодорхой ойлголттой байх ёстой.</para>
 
       <para>Сүлжээний үйлчилгээнүүд нь, сүлжээгээр ямар нэгэн оруулга хүлээж авдаг програмуудыг хэлж байгаа юм. Эдгээр програмуудыг   <quote> эвдэлж сөнөөдөг </quote> төрлийнх биш байлгах гэж маш их хичээсэн байдаг. 
 	Харамсалтай нь програмчид төгс биш байдаг болохоор сүлжээний үйлчилгээнд байгаа ямар нэг цоорхой нүх хорхойг довтлогчид ашиглан муу юманд хэрэглэдэг. Та зөвхөн өөрийнхөө мэддэг болон хэрэгтэй сүлжээний үйлчилгээгээ идэвхжүүлэх нь чухал.  Хэрэв танд эргэлзээтэй байгаа бол, уг үйлчилгээг хэрэгцээтэй болох хүртлээ хорьсон байх нь дээр байдаг. Та үүнийг сүүлд  <application>sysinstall</application> ашиглаад юм уу эсвэл 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файлын тусламжтайгаар хэзээд идэвхжүүлж болно. </para>
 
       <para><guimenu>Networking</guimenu> тохируулгыг сонгоход доор дурдсантай төстэй 
 	цэсийг үзүүлэх болно:</para>
 
       <figure id="network-configuration">
 	<title>Сүлжээний дээд түвшний тохиргоо</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/net-config-menu1" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Эхний тохиргоо <guimenuitem>Interfaces</guimenuitem> буюу сүлжээний төхөөрөмжийн талаар бид өмнө нь  <xref linkend="inst-network-dev"> хэсэгт үзсэн болохоор энд алгаслаа.</para>
 
       <para><guimenuitem>AMD</guimenuitem> сонголтыг сонгосноор 
 	 <acronym>BSD</acronym> automatic mount буюу автоматаар таньж холбох хэрэгслийг нэмж өгдөг. 
 	Энэ нь голдуу 
 	<acronym>NFS</acronym> холболт (өмнө тайлбарласан буй) ашиглах үед, алсад буй файл системийг таньж холбоход хэрэглэгддэг.
 	Ямар нэгэн онцгой тохируулга энд шаардлагагүй.</para>
 
       <para>Дараагийн тохируулга,  <guimenuitem>AMD Flags</guimenuitem>
 	сонголт.  Хэрэв энэ сонгогдвол жижиг цэстэй цонх үсэрч гарч ирдэг бөгөөд ямар <acronym>AMD</acronym> тохиргоо хийхийг зааж өгдөг.
 	Уг цэсэнд анхдагч тохируулгууд нь заагдчихсан байдаг:</para>
 
       <screen>-a /.amd_mnt -l syslog /host /etc/amd.map /net /etc/amd.map</screen>
 
       <para><option>-a</option> сонголт нь анхдагч таньж холбох байршлыг зааж өгдөг бөгөөд энэ тохиолдолд 
 	<filename>/.amd_mnt</filename> гэсэн байна.   <option>-l</option>
 	сонголт анхдагч <filename>log</filename> буюу бүртгэл файлыг зааж өгдөг боловч хэрэв <literal>syslogd</literal> хэрэглэгдэж байгаа бол бүх бүртгэж бичих үйлдлүүд системийн log daemon буюу далд ажилладаг бүртгэл бичигч чөтгөр уруу илгээгддэг. 
 	<filename class="directory">/host</filename> сан нь алсад буй компьютерийн экспортолсон файлуудыг таньж холбох санг илэрхийлж байхад, <filename class="directory">/net</filename>
 	сан нь 
 	<acronym>IP</acronym> хаягаас экспортлогдсон файлуудыг таньж холбох санг зааж өгч байна.  
 	<filename>/etc/amd.map</filename> файл нь  <acronym>AMD</acronym>-н экспортын анхдагч тохируулгуудыг заасан байна.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>anonymous</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><guimenuitem>Anon FTP</guimenuitem> сонголт нь anonymous буюу нэр үл мэдэгдэгч
 	<acronym>FTP</acronym> холболтыг зөвшөөрдөг. Үүнийг сонгосноор, уг машиныг 
 	нэр нь үл мэдэгдэгч холболт хүлээж авдаг <acronym>FTP</acronym> сервер болгож байна.
 	Энэ сонголтыг дагаад үүсэх нууцлал болон аюулгүй байдлыг бодох хэрэгтэй. 
 	Өөр цэс үүсэж аюулгүй байдалтай холбоотой нөхцлүүд болон тохируулгын талаар сануулга өгдөг.</para>
 
       <para><guimenuitem>Gateway</guimenuitem> тохируулга нь өмнө тайлбарласны дагуу машиныг хэрхэн сүлжээний хаалга болгож тохируулах тохиргоонуудыг санал болгодог. Энэ хэсэгт та өмнө нь суулгацын үед санамсаргүй хүсэлгүйгээр тохируулснаа <guimenuitem>Gateway</guimenuitem> сонголт ашиглаж буцааж болно.</para>
 
       <para> <guimenuitem>Inetd</guimenuitem> сонголтоор өмнө тайлбарласан &man.inetd.8; далд чөтгөрийг тэр чигээр нь хорьж болно.</para>
 
       <para><guimenuitem>Mail</guimenuitem> сонголтоор системийн 
 	андагч <acronym>MTA</acronym> буюу  Mail Transfer Agent буюу захиа дамжуулагч агентийг тохируулдаг.
 	Энэ сонголтыг сонгох үед дараах цэс харуулагддаг:</para>
 
       <figure id="mta-selection">
 	<title>Анхдагч MTA-г сонгох</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/mta-main" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Та энэ хэсэгт, суулгах анхдагч <acronym>MTA</acronym>-г сонгох гэж байна. <acronym>MTA</acronym> бол системийн хэрэглэгчид уруу юм уу эсвэл интернэтэд байгаа хэрэглэгчид уруу захиа илгээгч энгийн сервер билээ.</para>
 
       <para><guimenuitem>Sendmail</guimenuitem>-г сонгосноор, та &os;-н анхдагч бөгөөд алдаршиж тархсан <application>sendmail</application> серверийг суулгах болно.  <guimenuitem>Sendmail local</guimenuitem> сонголт нь 
 	 <application>sendmail</application>-г анхдагч 
 	<acronym>MTA</acronym> болгож суулгах боловч интернэтээс ирж байгаа захиануудыг хүлээж авахгүйгээр тохируулдаг. Бусад сонголтууд болох 
 	<guimenuitem>Postfix</guimenuitem> болон
 	<guimenuitem>Exim</guimenuitem> нар нь 
 	<guimenuitem>Sendmail</guimenuitem>-тэй ижил үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэд хоёулаа захиа илгээдэг бөгөөд зарим хэрэглэгчид 
 	<application>sendmail</application>-н оронд 
 	<acronym>MTA</acronym> болгож хэрэглэж болдог.</para>
 
       <para> <acronym>MTA</acronym>-г сонгосны дараа юм уу эсвэл  MTA-г сонголгүйгээр цаашлах үед, <guimenuitem>NFS client</guimenuitem> тохируулгыг хийх сүлжээний тохируулгын цэс гарч ирдэг.</para>
 
       <para><guimenuitem>NFS client</guimenuitem> сонголт нь системийг 
 	<acronym>NFS</acronym> сүлжээгээр сервертэй холбоход хэрэглэгддэг.  <acronym>NFS</acronym> сервер нь <acronym>NFS</acronym> протокол ашиглан, файл системийг сүлжээгээр бусад машинд хандах боломж өгдөг. Хэрэв энэ нь дангаараа ажилладаг машин бол, энэ сонголтыг сонгохгүйгээр үлдээж болно. Систем танаас нэмэлт тохируулга хийхийг шаардаж магадгүй; сервер хэрэглэгч хоёрын тохиргооны тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг
 	<xref linkend="network-nfs"> хэсгээс харна уу.</para>
 
       <para>Саяны сонголтын доор нь  <guimenuitem>NFS server</guimenuitem>-н тохируулга байгаа бөгөөд системийг 
 	<acronym>NFS</acronym> сервер болгоход хэрэглэгдэнэ.  Энэ хэсэгт <acronym>RPC</acronym> буюу алсад буй компьютерт програм ажиллуулагч үйлчилгээг эхлүүлэх тохиргоо хийдэг.  <acronym>RPC</acronym> нь компьютер болон програм хоёрын хоорондох холболтыг зохицуулахад хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Түүний дараа  <guimenuitem>Ntpdate</guimenuitem> гэсэн сонголт байгаа ба энэ нь цаг тохируулах үүрэгтэй. Хэрэв үүнийг сонговол, дараах цэс танд харуулагдана:</para>
 
       <figure id="Ntpdate-config">
 	<title>Ntpdate тохиргоо</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/ntp-config" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>Энэ хэсэгт, өөртөө хамгийн ойрхон буй серверийг сонгох хэрэгтэй. Ойрхон сервер сонгосноор, таны цагийн тохиргоог хол байгаа сервер уруу мэдээлэл авах гэж цаг алдалгүйгээр илүү нарийвчлалтай хийх боломж ихсэнэ.</para>
 
       <para>Дараагийн сонголт бол  <acronym>PCNFSD</acronym> юм.
 	Энэ сонголт
 	<filename role="package">net/pcnfsd</filename> багцыг 
 Портын цуглуулгаас суулгадаг.  Энэ нь  Microsoft-н
 	&ms-dos; зэрэг таньж бүртгэн нэвтрэх үйлчилгээ хийж чаддаггүй үйлдлийн системүүдэд 	
 	<acronym>NFS</acronym> таньж нэвтрүүлэх үйлчилгээг санал болгодог тун хэрэгтэй систем юм. </para>
 
       <para>Та одоо жаахан доош нь гулгуулж дараагийн сонголтуудыг харах хэрэгтэй:</para>
 
       <figure id="Network-configuration-cont">
 	<title>Доод түвшний сүлжээний тохируулга</title>
 
 	<mediaobject>
 	  <imageobject>
 	    <imagedata fileref="install/net-config-menu2" format="PNG">
 	  </imageobject>
 	</mediaobject>
       </figure>
 
       <para>&man.rpcbind.8;, &man.rpc.statd.8;, болон
 	&man.rpc.lockd.8; хэрэгслүүд бүгдээрээ Remote Procedure
 	Calls (<acronym>RPC</acronym>) буюу алс компьютерт процедур ажиллуулагчид хэрэглэгдэнэ.
 	<command>rpcbind</command> хэрэгсэл <acronym>NFS</acronym> сервер болон хэрэглэгчийн хоорондох холболтыг зохицуулдаг бөгөөд  <acronym>NFS</acronym> серверийг зөв ажиллаж байх нөхцөл шаарддаг.  <application>rpc.statd</application> далд чөтгөр нь өөр компьютер дээр буй <application>rpc.statd</application> далд чөтгөртэй харилцаж төлөв байдлыг хянаж байдаг. Мэдээлэгдэх ёстой төлөв байдлууд нь  
 <filename>/var/db/statd.status</filename> файлд хадгалагаж байгаа. 
 	Дараагийн сонголт нь  <guimenuitem>rpc.lockd</guimenuitem> бөгөөд энэ нь сонгогдвол файлуудыг түгжих үйлдлийг хангаж өгдөг. Энэ голдуу 
 	<application>rpc.statd</application>-тэй хэрэглэгддэг бөгөөд ямар компьютер ямар файлыг хорихыг хүсэж байна, хэр давтамжтай хүсэж байгаа зэргийн төлвийг хянаж байдаг. 
 	Сүүлийн хоёр сонголт нь дибаг хийхэд маш гайхамшигтай байдаг боловч эдгээр нь <acronym>NFS</acronym> сервер болон хэрэглэгч зөв
 	ажиллахад шаардлагагүй. </para>
 
       <para>Цааш нь харвал 
 	<guimenuitem>Routed</guimenuitem> сонголт буй. Энэ нь дамжуулга хийгч далд чөтгөр юм. &man.routed.8; хэрэгсэл нь сүлжээний дамжуулах хүснэгтийг удирдаж multicast дамжуулагчдыг олж хүсэлтийн дагуу сүлжээн дэх физик холболттой машинд өөрийнхөө дамжуулах хүснэгтийг нийлүүлж байдаг. Энэ хэрэгсэл нь голдуу дотоод сүлжээндээ хаалганы үүрэг гүйцэтгэж байгаа машинд хэрэглэгддэг. Үүнийг сонговол цэс гарч ирэн уг хэрэгслийн байрлах анхдагч байршлыг асуудаг. Уг цэсэн дээр анхдагч байршил нь аль хэдийнээ сонгогдсон байдаг болохоор шууд <keycap>Enter</keycap> дарж болно.  Танд дахин өөр цэс харуулагдах бөгөөд, энэ үед танаас <application>routed</application> далд чөтгөрийг ажиллууллах нэмэлт сонголт оруулахыг асуудаг. Анхдагч сонголт нь 
 <option>-q</option> байдаг бөгөөд үргэлж энэ сонголттойгоо харуулагдах болно.</para>
 
       <para>Дараагийн тохиргооны сонголт бол <guimenuitem>Rwhod</guimenuitem> бөгөөд хэрэв энэ сонгогдвол, системийн эхлэн ачаалах үед  &man.rwhod.8; далд чөтгөрийг ажиллуулдаг. <command>rwhod</command> хэрэгсэл нь сүлжээгээр байнга системийн мэдээнүүдийг цацах, эсвэл <quote>consumer</quote> горимдоо байгаа бол уг мэдээнүүдийг цуглуулж байдаг. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг  &man.ruptime.1; юм уу
 	&man.rwho.1;-н гарын авлагаас харж болно.</para>
 
       <para>Жагсаалтын сүүлийн өмнөх сонголт бол 
 	&man.sshd.8;далд чөтгөр юм.  Энэ нь <application>OpenSSH</application>-д зориулсан, нууцлалын хувиргууртай бүрхүүлийн сервер бөгөөд энгийн хэрэглээнд байдаг  <application>telnet</application> болон <acronym>FTP</acronym> серверүүдийн оронд хэрэглэхийг санал болгодог.  <application>sshd</application> сервер нь нэг компьютераас нөгөө уруу нууцлалын хувиргалттай холболт тогтоож байдаг.</para>
 
       <para>Эцэст нь  <guimenuitem>TCP Extensions</guimenuitem>
 	сонголт байгаа. Энэ хэрэв сонгогдвол, <acronym>RFC</acronym>&nbsp;1323 болон
 	<acronym>RFC</acronym>&nbsp;1644-д заасан байдаг  <acronym>TCP</acronym> өргөтгөлийг идэвхжүүлдэг. Ихэнх компьютер дээр энэ нь сүлжээний хурдыг ихэсгэдэг ч гэсэн зарим холболтыг унагаж болзошгүй. Энэ нь зөвхөн дангаараа ажилладаг серверт санал болгогдож байдаг.</para>
 
       <para>Ингээд та сүлжээнийхээ үйлчилгээнүүдийг тохируулж дууслаа. 
 	Та хамгийн дээд талын <guimenuitem>X Exit</guimenuitem> уруу гүйлгэж 
 	дараагийн тохиргоо уруу орон үргэлжлүүлж болох бөгөөд эсвэл 
 	<guimenuitem>X Exit</guimenuitem>-ийг хоёр удаа сонгон дараа нь 
 	<guibutton>[X Exit Install]</guibutton>-г сонгон 
 	<application>sysinstall</application>-с гарч болно.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="freebsdboot">
       <title>&os; эхлэн ачаалалт</title>
 
       <sect3 id="freebsdboot-i386">
         <title>&os;/&arch.i386; машин дээрх FreeBSD-н эхлэн ачаалалт</title>
 
       <para>Хэрэв бүх зүйл амжилттай болсон бол дэлгэцэн дээр тань мэдэгдлүүд урсаж өнгөрөөд нэвтрэх хэсэгт тулж ирэх болно. Урсаж өнгөрсөн мэдэгдлүүдийг эргэж харахын тулд  <keycap>Scroll-Lock</keycap> товчийг дараад 
 	<keycap>PgUp</keycap> болон <keycap>PgDn</keycap> товчоор дээш доош нь гулгуулдаг.
 	<keycap>Scroll-Lock</keycap> товчийг дахин дарснаар нэвтрэх хэсэгт буцаж ирдэг.</para>
 
       <para>Бүх мэдэгдэл харуулагдахгүй байх нөхцөл үүсвэл (түр хадгалагчийн хэмжээнээс болж) сүүлд нь тушаал өгдөг горим дээр
 	<command>dmesg</command> тушаалаар харж болдог.</para>
 
       <para>Суулгацын үед нэмж оруулсан хэрэглэгчийн нэр болон нууц үгээр нэвтэрч орох хэрэгтэй	(энэ тохиолдолд <username>rpratt</username> гэж буй). Шаардлага гараагүй бол 
 	<username>root</username> эрхээр орохоос сэргийлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Ердийн эхлэн ачаалах үеийн мэдэгдэл (хувилбарын тухай хэсгийг оруулалгүйгээр):</para>
 
 <screen>Copyright (c) 1992-2002 The FreeBSD Project. 
 Copyright (c) 1979, 1980, 1983, 1986, 1988, 1989, 1991, 1992, 1993, 1994
         The Regents of the University of California. All rights reserved. 
 
 Timecounter "i8254"  frequency 1193182 Hz
 CPU: AMD-K6(tm) 3D processor (300.68-MHz 586-class CPU)
   Origin = "AuthenticAMD"  Id = 0x580  Stepping = 0
   Features=0x8001bf&lt;FPU,VME,DE,PSE,TSC,MSR,MCE,CX8,MMX&gt; 
   AMD Features=0x80000800&lt;SYSCALL,3DNow!&gt; 
 real memory  = 268435456 (262144K bytes) 
 config&gt; di sn0 
 config&gt; di lnc0 
 config&gt; di le0 
 config&gt; di ie0 
 config&gt; di fe0 
 config&gt; di cs0 
 config&gt; di bt0  
 config&gt; di aic0 
 config&gt; di aha0 
 config&gt; di adv0 
 config&gt; q 
 avail memory = 256311296 (250304K bytes)
 Preloaded elf kernel "kernel" at 0xc0491000. 
 Preloaded userconfig_script "/boot/kernel.conf" at 0xc049109c. 
 md0: Malloc disk 
 Using $PIR table, 4 entries at 0xc00fde60
 npx0: &lt;math processor&gt; on motherboard 
 npx0: INT 16 interface 
 pcib0: &lt;Host to PCI bridge&gt; on motherboard 
 pci0: &lt;PCI bus&gt; on pcib0 
 pcib1: &lt;VIA 82C598MVP (Apollo MVP3) PCI-PCI (AGP) bridge&gt; at device 1.0 on pci0 
 pci1: &lt;PCI bus&gt; on pcib1 
 pci1: &lt;Matrox MGA G200 AGP graphics accelerator&gt; at 0.0 irq 11 
 isab0: &lt;VIA 82C586 PCI-ISA bridge&gt; at device 7.0 on pci0 
 isa0: &lt;ISA bus&gt; on isab0 
 atapci0: &lt;VIA 82C586 ATA33 controller&gt; port 0xe000-0xe00f at device 7.1 on pci0 
 ata0: at 0x1f0 irq 14 on atapci0 
 ata1: at 0x170 irq 15 on atapci0 
 uhci0: &lt;VIA 83C572 USB controller&gt; port 0xe400-0xe41f irq 10 at device 7.2 on pci0 
 usb0: &lt;VIA 83C572 USB controller&gt; on uhci0 
 usb0: USB revision 1.0 
 uhub0: VIA UHCI root hub, class 9/0, rev 1.00/1.00, addr 1 
 uhub0: 2 ports with 2 removable, self powered 
 chip1: &lt;VIA 82C586B ACPI interface&gt; at device 7.3 on pci0 
 ed0: &lt;NE2000 PCI Ethernet (RealTek 8029)&gt; port 0xe800-0xe81f irq 9 at
 device 10.0 on pci0 
 ed0: address 52:54:05:de:73:1b, type NE2000 (16 bit) 
 isa0: too many dependant configs (8) 
 isa0: unexpected small tag 14 
 fdc0: &lt;NEC 72065B or clone&gt; at port 0x3f0-0x3f5,0x3f7 irq 6 drq 2 on isa0
 fdc0: FIFO enabled, 8 bytes threshold 
 fd0: &lt;1440-KB 3.5" drive&gt; on fdc0 drive 0 
 atkbdc0: &lt;keyboard controller (i8042)&gt; at port 0x60-0x64 on isa0 
 atkbd0: &lt;AT Keyboard&gt; flags 0x1 irq 1 on atkbdc0 
 kbd0 at atkbd0 
 psm0: &lt;PS/2 Mouse&gt; irq 12 on atkbdc0 
 psm0: model Generic PS/2 mouse, device ID 0 
 vga0: &lt;Generic ISA VGA&gt; at port 0x3c0-0x3df iomem 0xa0000-0xbffff on isa0
 sc0: &lt;System console&gt; at flags 0x1 on isa0 
 sc0: VGA &lt;16 virtual consoles, flags=0x300&gt; 
 sio0 at port 0x3f8-0x3ff irq 4 flags 0x10 on isa0 
 sio0: type 16550A 
 sio1 at port 0x2f8-0x2ff irq 3 on isa0 
 sio1: type 16550A 
 ppc0: &lt;Parallel port&gt; at port 0x378-0x37f irq 7 on isa0 
 ppc0: SMC-like chipset (ECP/EPP/PS2/NIBBLE) in COMPATIBLE mode 
 ppc0: FIFO with 16/16/15 bytes threshold 
 ppbus0: IEEE1284 device found /NIBBLE
 Probing for PnP devices on ppbus0: 
 plip0: &lt;PLIP network interface&gt; on ppbus0 
 lpt0: &lt;Printer&gt; on ppbus0 
 lpt0: Interrupt-driven port 
 ppi0: &lt;Parallel I/O&gt; on ppbus0
 ad0: 8063MB &lt;IBM-DHEA-38451&gt; [16383/16/63] at ata0-master using UDMA33 
 ad2: 8063MB &lt;IBM-DHEA-38451&gt; [16383/16/63] at ata1-master using UDMA33 
 acd0: CDROM &lt;DELTA OTC-H101/ST3 F/W by OIPD&gt; at ata0-slave using PIO4 
 Mounting root from ufs:/dev/ad0s1a 
 swapon: adding /dev/ad0s1b as swap device 
 Automatic boot in progress... 
 /dev/ad0s1a: FILESYSTEM CLEAN; SKIPPING CHECKS 
 /dev/ad0s1a: clean, 48752 free (552 frags, 6025 blocks, 0.9% fragmentation)
 /dev/ad0s1f: FILESYSTEM CLEAN; SKIPPING CHECKS 
 /dev/ad0s1f: clean, 128997 free (21 frags, 16122 blocks, 0.0% fragmentation)
 /dev/ad0s1g: FILESYSTEM CLEAN; SKIPPING CHECKS
 /dev/ad0s1g: clean, 3036299 free (43175 frags, 374073 blocks, 1.3% fragmentation)
 /dev/ad0s1e: filesystem CLEAN; SKIPPING CHECKS 
 /dev/ad0s1e: clean, 128193 free (17 frags, 16022 blocks, 0.0% fragmentation)
 Doing initial network setup: hostname. 
 ed0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST> mtu 1500
         inet 192.168.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.0.255
         inet6 fe80::5054::5ff::fede:731b%ed0 prefixlen 64 tentative scopeid 0x1
         ether 52:54:05:de:73:1b
 lo0: flags=8049&lt;UP,LOOPBACK,RUNNING,MULTICAST&gt; mtu 16384 
         inet6 fe80::1%lo0 prefixlen 64 scopeid 0x8 
         inet6 ::1 prefixlen 128 
         inet 127.0.0.1 netmask 0xff000000 
 Additional routing options: IP gateway=YES TCP keepalive=YES
 routing daemons:. 
 additional daemons: syslogd. 
 Doing additional network setup:. 
 Starting final network daemons: creating ssh RSA host key 
 Generating public/private rsa1 key pair.
 Your identification has been saved in /etc/ssh/ssh_host_key. 
 Your public key has been saved in /etc/ssh/ssh_host_key.pub. 
 The key fingerprint is: 
 cd:76:89:16:69:0e:d0:6e:f8:66:d0:07:26:3c:7e:2d root@k6-2.example.com
  creating ssh DSA host key 
 Generating public/private dsa key pair.
 Your identification has been saved in /etc/ssh/ssh_host_dsa_key. 
 Your public key has been saved in /etc/ssh/ssh_host_dsa_key.pub. 
 The key fingerprint is: 
 f9:a1:a9:47:c4:ad:f9:8d:52:b8:b8:ff:8c:ad:2d:e6 root@k6-2.example.com.
 setting ELF ldconfig path: /usr/lib /usr/lib/compat /usr/X11R6/lib
 /usr/local/lib 
 a.out ldconfig path: /usr/lib/aout /usr/lib/compat/aout /usr/X11R6/lib/aout 
 starting standard daemons: inetd cron sshd usbd sendmail.
 Initial rc.i386 initialization:. 
 rc.i386 configuring syscons: blank_time screensaver moused. 
 Additional ABI support: linux. 
 Local package initialization:. 
 Additional TCP options:. 
 
 FreeBSD/i386 (k6-2.example.com) (ttyv0)
 
 login: rpratt 
 Password:</screen>
 
       <para> RSA болон DSA түлхүүрүүдийг үүсгэх явц нь удаан машин дээр хэсэг хугацаа авч магадгүй. Энэ явц нь зөвхөн суулгацын дараах анхны эхлэн ачаалах үед л хийгддэг. Дараагийн ачаалах үед хийгддэггүй болохоор хурдан байх болно. </para>
 
       <para>Хэрэв Х сервер тохируулагдаад анхдагч график орчин сонгогдсон байгаа бол, <command>startx</command> гэсэн тушаалаар тэдгээрийг ажиллуулж болно.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="shutdown">
       <title>FreeBSD-г унтраах</title>
 
       <para>Үйлдлийн системийг зөв унтраах нь тун чухал. Шууд хүч хэрэглэн унтрааж болохгүй. Эхлээд <command>su</command> гэсэн тушаал оруулаад 
 	<username>root</username> нууц үгээ бичиж өгөн супер хэрэглэгч болох хэрэгтэй. Энэ нь зөвхөн тухайн хэрэглэгч  
 	<groupname>wheel</groupname> бүлэгт хамаарагдсан үед биелнэ. 
 	Эсвэл <username>root</username> хэрэглэгч болж нэвтрэх хэрэгтэй. Ингээд
 	<command>shutdown -h now</command> тушаалыг оруулна.</para>
 
       <screen>The operating system has halted. 
 Please press any key to reboot.</screen>
 
       <para>Унтраах тушаал өгсний дараа <quote>Please press any key to reboot буюу дурын товч дарж шинээр ачаална уу</quote> гэсэн мэдэгдэл гарсан үед унтраах нь зөв юм. Хэрэв шууд унтраалгүйгээр ямар нэгэн товч дарвал систем шинээр ачаалагдах болно. </para>
 
       <para>Та мөн 
         <keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>Alt</keycap>
 	  <keycap>Del</keycap>
 	</keycombo>
 	товчлуурын хослол хэрэглэн шинээр ачаалж болох боловч, ердийн үед энэ нь тийм ч их хэрэглэгддэг арга биш.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-trouble">
     <title>Хүндрэл тулгарвал</title>
 
     <indexterm>
       <primary>суулгац</primary>
       <secondary>хүндрэл тулгарвал</secondary>
     </indexterm>
     <para>Дараах хэсэгт хүмүүсийн мэдээлсний дагуу тэдэнд тулгарч байсан
 	  энгийн хүндрэлийн тухай авч хэлэлцэх болно.  Мөн энэ хэсэгт &ms-dos; эсвэл &windows; 
 	  үйлдлийн системийг FreeBSD-тэй хамт хэрхэн нэг компьютерт суулгаж
 	  ачаалах тухай хүмүүсийн асуусан асуулт болон хариултыг агуулсан буй.</para>
 
     <sect2>
       <title>Хэрэв буруу тийшээ эргээд эхэлбэл юу хийх хэрэгтэй вэ</title>
 
       <para>Компьютерийн төрлөөс хамааран бүх юмыг 100% цэвэр гүйцэтгэж болохгүй
 	  	ч гэсэн хэрэв ямар нэгэн зүйл буруу болбол, та хэд хэдэн арга хэмжээг
 		авч чадна.</para>
 
       <para>Таны FreeBSD-ийн хувилбарт зориулсан <ulink
 	url="http://www.FreeBSD.org/releases/index.html">Тоног төхөөрөмжийн тэмдэглэл
 	</ulink> баримтаас таны төхөөрөмжийг дэмжсэн эсэхийг нь шалгах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Хэрэв таны төхөөрөмж дэмжигдсэн мөртлөө хүндрэл гарвал, та 
 		<link linkend="kernelconfig">өөрсчөн тохируулсан цөм</link> бүтээх 
 		шаардлагатай болно. Энэ нь <filename>GENERIC</filename> цөмд байхгүй 
 		төхөөрөмжүүдийн дэмжлэгийг нэмэх боломжийг танд олгох болно. 
 		Ачаалагч дискэн дээр буй цөм нь таны төхөөрөмжүүдийг 
 		IRQ-үүд, IO хаяг, мөн DMA суваг зэрэг тохиргоог үйлдвэрээс зааж өгсөн
 		анхныхаа утгатайгаа байгаа гэж авч үздэг. Хэрэв таны төхөөрөмжийн тохиргоо 
 		өөрчлөгдсөн бол тэдгээр зүйлсийг &os; хаанаас олж болохыг хэлэхийн тулд та цөмийн 
 		тохиргоогоо засварлаж дахин бүтээх хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para>Мөн залгаж туршигдаагүй төхөөрөмжүүд сүүлд залгагдаад туршигдах үед
 	  	алдаа үүсгэх тохиолдол гардаг. Ийм үед хүндрэлтэй байгаа төхөөрөмжийн
 		драйвер буюу таниулагч файлуудыг нь хорих хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
         <para>Ихэнх суулгацын хүндрэлүүд нь төхөөрөмжийн үйлдвэрээс гаргасан
 		  сүүлийн үеийн таниулагч файлуудыг нь татаж авч суулгаснаар илаарших
 		  нөхцөл бүрддэг бөгөөд ялангуяа motherboard буюу эх хавтан дээр иймэрхүү
 		  үзэгдэл их гардаг. Эх хавтангийн үйлдвэрээс гаргасан програмыг ер нь
 		  <acronym>BIOS</acronym> гэж нэрлэдэг ба бараг бүх
 		  үйлдвэрүүд өөрсдийн гэсэн вэб хуудастай бөгөөд уг програмыг хэрхэн
 		  сүүлийн үеийн хэлбэрт шинэчлэх тухай мэдээлэл болон файлууд агуулж байдаг.
 		  </para>
 
         <para>Ихэнх үйлдвэрлэгчид нь, ямар нэгэн ноцтой хүндрэл гарахаас
 			зайлсхийж хүндтэй нөхцөл үүсээгүй бол
 			<acronym>BIOS</acronym>-г шинэчилж хэрэггүй гэж зөвлөдөг. 
 			Шинэчлэх явц амжилтгүй болох <emphasis>нөхцөл нь</emphasis> 
 			<acronym>BIOS</acronym> цахилгаан схемд ноцтой эвдрэл гаргаж 
 			болзошгүйг анхаарна уу.</para>
         </note>
 <!--
       <warning>
         <para>Суулгах явцад хэрэгтэй байдаг дэлгэцийн (<devicename>sc0</devicename>)
 		таниулагч драйвер файл зэргийг хорьж хэрэггүй.
 	  Тохиргооны дараа суулгац дуусах юм уу ямар нэгэн алдаа үүсэж гарах тохиолдол
 	  гарвал, та ямар нэгэн болохгүй юмыг зөөсөн юм уу өөрчилсөн байж таарна.
 	  Компьютераа шинээр ачаалаад дахин оролдоорой.</para>
       </warning>
 
       <para>Тохиргооны үед та дараах зүйлсийг хийж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Цөмд буй төхөөрөмжийн таниулагч файлуудын жагсаалтыг харах.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Таны системд байхгүй байгаа төхөөрөмжийн таниулагч файлуудыг хорих.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Төхөөрөмжийн таниулагч файлд хэрэглэгддэг IRQs, DRQs, болон IO порт хаяг зэргийг өөрчлөх.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Цөмд төхөөрөмжийнхөө тохируулгыг хийснийхээ дараа 
 	    <command>Q</command> товч дарж шинэ тохиргоотойгоор шинээр ачаалах хэрэгтэй.
 		Суулгац дууссаны дараа таны тохируулгын горимд хийсэн өөрчлөлт тань хадгалагдаж
 		үлдэх бөгөөд шинээр ачаалах тоолонд шинээр тохируулах шаардлага гарахгүй.
 		Энэ нь бараг <link
         linkend="kernelconfig">өөрчлөн тохируулсан цөм</link> бүтээхтэй ижил үйлдэл юм.</para>
 -->
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title>&ms-dos; болон &windows;-н файл системийг хэрэглэх нь</title>
 
       <para>&os; нь одоогийн байдлаар <application>Double Space&trade;</application>
 	  програмаар шахсан файл системийг дэмждэггүй. Тийм болохоор, хэрэв ийм төрлийн
 	  файл системд хандахаар бол эхлээд уг файл системийн шахалтыг задлаад, дараа нь
 	  файл уруу хандах хэрэгтэй. Задлах энэ үйлдэл нь <application>Compression Agent</application>
 	  програмыг <guimenuitem>Start</guimenuitem>&gt; <guimenuitem>Programs</guimenuitem> &gt; доторх
 	<guimenuitem>System Tools</guimenuitem> цэснээс гүйцэтгэгдэж болно.</para>
 
       <para>&os; нь &ms-dos; файлын системүүдийг (заримдаа FAT файлын 
 	системүүд гэгддэг) дэмжиж чаддаг. &man.mount.msdosfs.8; тушаал нь тийм 
 	файлын системүүдийг байгаа сангийн шатлалд системийн агуулгад хандах 
 	боломжтой болгон холбож өгдөг. &man.mount.msdosfs.8;-ийг ихэвчлэн 
 	шууд ажиллуулдаггүй; харин <filename>/etc/fstab</filename> файл дахь 
 	мөрийн тусламжтай системээр дуудагдах юм уу эсвэл &man.mount.8; хэрэгслийг 
 	тохирох нэмэлт өгөгдлүүдтэй нь дууддаг.</para>
 
       <para><filename>/etc/fstab</filename> файлд байж болох мөр ийм байна:</para>
 
       <programlisting>/dev/ad0sN  /dos  msdosfs rw  0	0</programlisting>
 
       <note><para><filename>/dos</filename> сан энэ тохиолдолд өмнө нь үүссэн 
 	  байх ёстой. <filename>/etc/fstab</filename>-ийн хэлбэршилтийн талаар 
 	  илүү дэлгэрэнгүйг &man.fstab.5;-с үзнэ үү.</para></note>
 
       <para>&ms-dos; файлын системд зориулсан &man.mount.8; дуудлага иймэрхүү 
 	байна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t msdosfs /dev/ad0s1 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Энэ жишээн дээр, &ms-dos; файл систем нь эхний дискний эхний хуваалт
 	  дээр байрласныг харуулж байна.  Мэдээж таны систем дээр янз бүр байх бөгөөд
 	  <command>dmesg</command> болон <command>mount</command> тушаалуудын гаралтын
 	  мэдээллийг харах хэрэгтэй.  Эдгээр тушаалууд нь дискний хуваалтын 
 	  тухай хангалттай мэдээллийг өгч чаддаг.</para>
 
       <note><para>&os; нь дискний зүсмэлүүдийг (&ms-dos; зүсмэлүүд) 
 	  бусад үйлдлийн системүүдээс өөрөөр дугаарлаж болно. Ялангуяа өргөтгөсөн 
 	  &ms-dos; файлын системүүдэд үндсэн &ms-dos; хуваалтуудынхаас дээш 
 	  дугааруудыг ихэвчлэн өгдөг. &man.fdisk.8; хэрэгсэл нь 
 	  аль зүсмэлүүд &os;-д хамаарч байгаа болон аль нь бусад үйлдлийн 
 	  системүүдэд хамаатай болохыг тодорхойлоход тусалж чадна.</para></note>
 
       <para>NTFS хуваалтыг бас таниулан холбохдоо өмнөхтэй ижил аргаар 
 	  &man.mount.ntfs.8; тушаал хэрэглэж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлахтай холбоотой асуултууд болон хариултууд</title>
 
       <qandaset>
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Миний систем ачаалж тоног төхөөрөмж шалгаж байх үедээ 
 		гацах юм уу эсвэл суулгах үед хачин ажиллаад байна, 
 		эсвэл уян дискний хөтчийг шалгахгүй байна.</para>
 	  </question>
 	  <answer>
 	    <para>&os; нь 
 		системийн ACPI үйлчилгээг ачаалах явцад илрүүлсэн бол 
 		түүнийг i386, amd64 болон ia64 тавцангууд дээр өргөнөөр 
 		ашигладаг. Харамсалтай нь ACPI драйвер болон системийн 
 		эх хавтан ба BIOS-д алдаанууд байсаар байгаа билээ. 
 		Гуравдагч шатны ачаалагч дуудагч дээр 
 		<literal>hint.acpi.0.disabled</literal> тохиргоог 
 		тохируулснаар ACPI-ийн хэрэглээг хааж болдог:</para>
 
 	    <screen><userinput>set hint.acpi.0.disabled="1"</userinput></screen>
 
 	    <para>Энэ нь систем ачаалах тоолонд өөрчлөгдөх учир 
 		<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 		<literal>hint.acpi.0.disabled="1"</literal> мөрийг 
 		нэмж өгөх шаардлагатай. Ачаалагч дуудагчийн талаар 
 		дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="boot-synopsis"> 
 		хэсгээс олж болно.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>&os;-г суулгасны дараа хатуу дискнээс анх удаагаа ачаалах 
 		гэхэд цөм дуудагдаж миний тоног төхөөрөмжийг шалгасан боловч 
 		иймэрхүү мэдээлэл гаргаад зогсоод байна:</para>
 
 	    <screen>changing root device to ad1s1a panic: cannot mount root</screen>
 
 	    <para>Юу болохоо больчихсон бэ?  Би юу хийх вэ?</para>
 
 	    <para>Ачаалахад тусламж маягаар 
 		<literal>bios_drive:interface(unit,partition)kernel_name</literal> 
 		гэж гарсан зүйл юу вэ?</para>
 	  </question>
 
 	  <answer>
 	    <para>Ачаалах диск системийн эхний диск биш тохиолдолд 
 		гардаг асуудал аль эртнийх байдаг. BIOS нь &os;-д 
 		өөр дугаарлах аргыг хэрэглэдэг бөгөөд аль дугаар нь 
 		алинтай таардгийг зөвөөр тохируулах төвөгтэй байдаг.</para>
 
 	    <para>Ачаалах диск нь систем дээр эхний диск биш бол 
 		&os;-д түүнийг олоход тусламж хэрэгтэй болдог. 
 		Энд хоёр нийтлэг тохиолдол байдаг бөгөөд аль ч тохиолдолд 
 		та &os;-д root файлын систем хаана байгаа хэлж өгөх 
 		шаардлагатай. Та BIOS-ийн дискний дугаар, дискний төрөл болон 
 		тэр төрөлд зориулсан &os;-ийн дискний дугаарыг зааж өгөн 
 		үүнийг хийж болно.</para>
 
 	    <para>Эхнийх нь та хоёр IDE дисктэй бөгөөд 
 		диск бүр өөр өөрийн IDE шугамнууд дээр мастер болон 
 		тохируулагдсан байх ба &os;-г хоёр дахь дискнээс 
 		ачаалахыг хүсэж байгаа тохиолдол юм. BIOS нь эдгээрийг 
 		диск 0 болон диск 1 гэж хардаг бол &os; нь 
 		тэдгээрийг <devicename>ad0</devicename> болон 
 	      <devicename>ad2</devicename> гэж хардаг.</para>
 
 	    <para>&os; нь <literal>ad</literal> төрлийн BIOS диск 1 дээр 
 		байгаа бөгөөд &os;-ийн дискний дугаар нь 2 юм. Тэгэхээр 
 		та ингэж хэлж өгөх хэрэгтэй-:</para>
 
 	    <screen><userinput>1:ad(2,a)kernel</userinput></screen>
 
 	    <para>Хэрэв та анхдагч шугаман дээр боол дисктэй бол 
 		дээр дурдсан нь шаардлагагүй юм (тэгээд бас маш буруу 
 		юм).</para>
 
 	    <para>Хоёр дахь нь та систем дээрээ нэг буюу түүнээс олон 
 		IDE дискнүүдтэй бөгөөд SCSI дискнээс ачаалах тохиолдол 
 		юм. Энэ тохиолдолд &os;-ийн дискний дугаар нь BIOS-ийн 
 		дискний дугаараас бага байдаг. Хэрэв хоёр IDE дисктэй 
 		бөгөөд бас SCSI дисктэй бол SCSI диск нь <literal>da</literal> 
 		төрлийн BIOS диск 2 ба &os;-ийн дискний дугаар 0 байна. 
 		Тэгэхээр та:</para>
 
 	    <screen><userinput>2:da(0,a)kernel</userinput></screen>
 
 	    <para>гэж &os;-д систем дэх эхний SCSI диск болох 
 		BIOS диск 2-оос ачаалахыг хүсэж байгаагаа хэлж өгнө. 
 		Хэрэв танд зөвхөн нэг IDE диск байсан бол дээрхийн оронд 
 		та <literal>1:</literal>-ийг харах байсан билээ.</para>
 
 	    <para>Та ашиглах зөв утгуудыг тодорхойлсныхоо дараа 
 		стандарт текст засварлагч ашиглан <filename>/boot.config</filename> 
 		файлд бичиж өгсөн шигээ тушаалыг хийж өгч болно. 
 		Өөрөөр зааварлаагүй л бол &os; нь энэ файлын агуулгыг 
 		<literal>boot:</literal> хүлээх мөрний анхдагч хариулт 
 		болгон ашиглах болно.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>&os;-г суулгасны дараа хатуу дискнээс анх удаагаа ачаалах 
 		гэхэд ачаалах цэсэн дээр Ачаалагч Менежерийн хүлээх мөр 
 		зөвхөн <literal>F?</literal>-г хэвлээд ачаалалт цааш 
 		үргэлжлэхгүй байна.</para>
 	  </question>
 
 	  <answer>
 	    <para>Таныг &os;-г суулгаж байхад хатуу дискний геометр 
 		Хуваалтын засварлагч дээр буруу тохируулагдсан байна. 
 		Хуваалтын засварлагч уруу буцаж ороод өөрийн хатуу дискний 
 		жинхэнэ геометрийг зааж өгөх хэрэгтэй. Та зөв геометртэйгээр 
 		&os;-г эхнээс нь дахин суулгах шаардлагатай.</para>
 
 	    <para>Хэрэв та өөрийн машины хувьд зөв геометрийг ерөөсөө олж 
 		чадахгүй байгаа бол ийм зөвлөгөө өгье: дискний эхэнд 
 		жижиг DOS хуваалт суулгаад дараа нь &os;-г суулгах хэрэгтэй. 
 		Суулгалтын програм нь DOS хуваалтыг харж түүнээс зөв геометрийг 
 		олж авахыг оролддог. Ингэснээр энэ нь ихэвчлэн ажилладаг 
 		билээ.</para>
 
 	    <para>Дараах зааврыг зөвлөхөө больсон бөгөөд энд лавлагааны 
 		зориулалтаар оруулав:</para>
 
 	    <blockquote>
 	      <para>Хэрэв та (ирээдүйд) DOS, Линукс эсвэл бусад үйлдлийн системтэй 
 		нийцтэй байх эсэх нь хамаагүй цэвэр &os; сервер эсвэл ажлын 
 		станц суулгаж байгаа бол &os; нь хамгийн эхний сектороос эхлээд 
 		сүүлийн сектор хүртэл бүхэл дискийг ашигладаг стандарт бус тохируулгыг 
 		сонгож бүхэл дискийг (хуваалтын засварлагч дээр <guimenuitem>A</guimenuitem>) ашиглах сонголт 
 		бас танд байдаг. Энэ нь геометрийн бүх л тооцооллыг орхих боловч 
 		дискэн дээр &os;-ээс өөр бусад үйлдлийн системийг хэзээ ч ажиллуулахгүй 
 		гэж тооцоогүй л бол зарим талаараа хязгаарлагдмал байдаг.</para>
 	    </blockquote>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 	<qandaentry>
 	  <question>
 	    <para>Систем миний &man.ed.4; сүлжээний картыг олсон боловч 
 		device timeout гэсэн алдаа гарсаар байх юм.</para>
 	  </question>
 
 	  <answer>
 	    <para>Таны карт <filename>/boot/device.hints</filename> 
 		файл дээр зааснаас өөр IRQ-г ашиглаж байж магадгүй юм. 
 		&man.ed.4; драйвер нь анхдагчаар <quote>soft</quote> буюу зөөлөн тохиргоог 
 		(DOS дээр EZSETUP-ийг ашиглан оруулсан утгуудыг) ашигладаггүй боловч 
 		хэрэв таныг интерфэйсийн хувьд <literal>-1</literal>-г 
 		зааж өгөх юм бол програм хангамжийн тохиргоог ашиглах 
 		болно.</para>
 
 	    <para>Карт дээр байгаа жижиг шилжүүлэгчийг тогтсон буюу хатуу тохиргоо 
 		руу (шаардлагатай бол цөмийн тохиргоонуудыг өөрчлөн) 
 		тохируулах юм уу эсвэл зөвлөгөөг 
 		<literal>hint.ed.0.irq="-1"</literal> гэж IRQ-г 
 		<literal>-1</literal> болгож тохируулан зааж өгөх хэрэгтэй. 
 		Энэ нь цөмд зөөлөн тохиргоог ашиглахыг хэлж 
 		өгөх болно.</para>
 
 	    <para>Өөр нэг шалтгаан нь таны карт IRQ 2-той хуваалцсан IRQ 9 дээр 
 		байж (ялангуяа IRQ 2-г ашигладаг VGA карттай бол) байнга 
 		асуудал болж байдаг байж болох юм. Та аль болох IRQ 2 эсвэл 9-ийг 
 		ашиглах ёсгүй юм.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
 
 	<qandaentry>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>color</primary>
 	    <secondary>contrast</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <question>
 	    <para><application>sysinstall</application>-ийг X11 терминал дээр 
 	      ашигласан тохиолдолд цайвар саарал дээр шар фонтыг уншихад 
 	      хэцүү байдаг. Энэ програмын хувьд илүү өндөр нягтралтай 
 	      үзүүлэх боломж бий юу?</para>
 	  </question>
 	  <answer>
 	    <para>Хэрэв та X11-ийг суулгасан бөгөөд 
 	      <application>sysinstall</application>-ийн сонгосон анхдагч 
 	      өнгөнүүд нь &man.xterm.1; эсвэл &man.rxvt.1; ашиглах үед текстийг унших боломжгүй 
 	      болгоод байвал илүү бараан саарал болгохын тулд өөрийн 
 	      <filename>~/.Xdefaults</filename> файлдаа дараах 
 	      <literal>XTerm*color7: #c0c0c0</literal> мөрийг нэмэх 
 	      хэрэгтэй.</para>
 	  </answer>
 	</qandaentry>
       </qandaset>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-advanced">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Валентино</firstname>
 	  <surname>Вашетто</surname>
 	  <contrib>Хамтарч бэлтгэсэн </contrib>
 	</author>
 	<!-- May 2001 -->
       </authorgroup>
 
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- August 2010 -->
     </sect1info>
 
     <title>Суулгацын нэмэлт гарын авлага</title>
 
     <para>Энэ хэсэгт FreeBSD-г хэрхэн онцгой тохиолдолд суулгах талаар
 		өгүүлэх болно.</para>
 
     <sect2 id="headless-install">
       <title>FreeBSD-г дэлгэц юм уу гар үгүй систем дээр суулгах нь</title>
 
       <indexterm>
         <primary>суулгац</primary>
         <secondary>headless буюу толгойгүй (serial console)</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>serial console</primary></indexterm>
       <para>Энэ төрлийн суулгацыг FreeBSD-г суулгаж байгаа 
 	  машин нь дэлгэцгүй юм уу тэр байтугай дэлгэцийн залгуургүй 
 	  байдаг учраас <quote>headless 
 	install буюу толгойгүй суулгац</quote> гэж нэрлэдэг. 
 	Яаж ингэж болдог юм бол? гэж та гайхаж байвал, serial console буюу
 	цуваа консол хэрэглэснээр ийм суулгац хийж болдог.  
 	Цуваа консолоор өөр машиныг дэлгэц болон гар болгож ашиглаж болдог.
 	Үүнийг гүйцэтгэхийн тулд <xref
         linkend="install-boot-media"> дээр заасан зааврын дагуу суулгац USB санах ойн 
 	  зөөгчийг бэлдэх юм уу эсвэл зөв ISO дүрсийг татаж авах хэрэгтэй.
 	  <xref linkend="install-cdrom"> хэсгээс үзнэ үү.
       </para>
 
       <para>Эдгээр зөөгчийг өөрчилж цуваа консолоос эхлэн ачаалахын тулд
 	  дараах алхмуудыг биелүүлэх хэрэгтэй (хэрэв та CDROM ашиглах хүсэлтэй 
 	байгаа бол эхний алхмыг алгасаж болно):</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Эхлэн ачаалагч USB зөөгчийг цуваа консол уруу холбогдохыг зөвшөөрөх</title>
   	    <indexterm>
 	      <primary><command>mount</command></primary>
 	    </indexterm>
 	    <para>Хэрэв та урьд нь USB зөөгчөөс эхлэн ачаалж байсан бол, FreeBSD 
 		  нь ердийн энгийн суулгацын горимоор эхлэн ачаалах болно.
 		  Гэхдээ бид нар суулгацаа цуваа холболт уруу орж эхлүүлэх ёстой билээ.
 	      Ингэхийн тулд FreeBSD уруу USB дискийг 
 		  &man.mount.8; тушаал ашиглаж таниулж холбох хэрэгтэй.</para>
 
             <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/<replaceable>da0a</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
 
 	    <note>
 	      <para>Өөрийн нөхцөл байдалд зориулж төхөөрөмжийн цэг болон холбох цэгийг 
 		тааруулаарай.</para>
 	    </note>
 
 	    <para>Одоо та зөөгчийг холбосон болохоор USB зөөгчийг цуваа консолоос эхлэн 
 	      ачаалахыг зааж өгөх ёстой. Та USB зөөгчийн файлын системийн 
 	      <filename>loader.conf</filename> файлыг системийн консолийг 
 	      цуваа консол гэж зааж байгаа мөрөн дээр нэмж өгөх шаардлагатай:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>echo 'console="comconsole"' &gt;&gt; <replaceable>/mnt</replaceable>/boot/loader.conf</userinput></screen>
 
 	    <para>Ингээд та USB зөөгчөө зөв тохируулчихсан учраас таниулсан дискээ
 		 &man.umount.8; тушаалаар буцааж салгах хэрэгтэй:</para>
 
             <screen>&prompt.root; <userinput>umount <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
 
 	    <para>Одоо USB зөөгчөө салгаад энэ процедурын гурав дахь шат руу шууд очиж болно.</para>
 	  </step>
 
 	<step>
 	  <title>Цуваа консол руу ачаалахаар суулгалтын CD-г идэвхжүүлэх</title>
   	    <indexterm>
 	      <primary><command>mount</command></primary>
 	    </indexterm>
 	    <para>Хэрэв та суулгалтын ISO дүрснээс (<xref
 	      linkend="install-cdrom">-с үзнэ үү) өөрийн хийсэн CD-ээс ачаалж 
 	      байгаа бол &os; ердийн суулгалтын горим руу ачаалах болно.
 		Бид &os;-г цуваа консол руу ачаалахыг хүсэж байгаа.
 		Ингэхийн тулд та CD-R зөөгч рүү шарахаасаа өмнө 
 		ISO дүрсийг задлан засаж дахин үүсгэх ёстой.</para>
 
 	    <para>Суулгалт ISO дүрсийг жишээ нь 
 	      <filename>&os;-<replaceable>8.1</replaceable>-RELEASE-<replaceable>i386</replaceable>-disc1.iso</filename>
 	      хадгалсан &os; системээс &man.tar.1; хэрэгслийг ашиглан бүх 
 	      файлыг задалж авна:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir <replaceable>/path/to/headless-iso</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>tar -C <replaceable>/path/to/headless-iso</replaceable> -pxvf &os;-<replaceable>8.1</replaceable>-RELEASE-<replaceable>i386</replaceable>-disc1.iso</userinput></screen>
 
 	    <para>Та одоо цуваа консол руу ачаалах суулгалтын зөөгчийг 
 	      тохируулж өгөх ёстой. Та задлагдсан ISO дүрснээс 
 	      авсан <filename>loader.conf</filename> файлдаа системийн консолийг 
 	      цуваа консол болгон тохируулах мөр нэмж өгөх ёстой:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>echo 'console="comconsole"' &gt;&gt; <replaceable>/path/to/headless-iso</replaceable>/boot/loader.conf</userinput></screen>
 
 	    <para>Дараа нь бид өөрчлөгдсөн модноос шинэ ISO дүрсээ 
 	      үүсгэж болно. <filename
 	      role="package">sysutils/cdrtools</filename> портын 
 	      &man.mkisofs.8; хэрэгслийг ашиглана:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>mkisofs -v -b boot/cdboot -no-emul-boot -r -J -V "<replaceable>Headless_install</replaceable>" \
 	    -o <replaceable>Headless-</replaceable>&os;-<replaceable>8.1</replaceable>-RELEASE-<replaceable>i386</replaceable>-disc1.iso <replaceable>/path/to/headless-iso</replaceable></userinput></screen>
 
 	    <para>Одоо та өөрийн ISO дүрсийг зөв тохируулсан болохоор 
 	      өөрийн дуртай шарагч програмаар CD-R руу шарж 
 	      болно.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <title>Null-modem кабелиар холбох</title>
 
   	    <indexterm><primary>null-modem кабел</primary></indexterm>
 	    <para>Та одоо хоёр машинаа <link linkend="term-cables-null">null-modem кабелиар</link> 
 		  холбох хэрэгтэй. Уг хоёр машины цуваа холболтын залгууранд нь тус тусад нь
 		  залгах хэрэгтэй.  <emphasis>Ердийн цуваа залгуур энэ тохиолдолд ажилладаггүй
 		  </emphasis> бөгөөд дундаа сэлгэж залгагдсан null-modem залгуур танд хэрэгтэй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <title>Суулгац эхлүүлэх гэж шинээр ачаалах</title>
 
 	    <para>Одоо суулгацаа эхлүүлэх цаг боллоо. USB санах ойн зөөгчөө толгойгүй суулгалт хийж 
 	      байгаа машиндаа хийгээд машинаа асаана. Хэрэв та бэлтгэсэн CDROM ашиглаж байгаа бол 
 	      машинаа асаагаад дискээ хийн ачаалах хэрэгтэй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <title>Толгойгүй машин уруугаа холбогдох</title>
 	    <indexterm>
 	      <primary><command>cu тушаал</command></primary>
 	    </indexterm>
 	    <para>Та одоо тэр машин уруугаа &man.cu.1; тушаал хэрэглэж
 		 холбогдох хэрэгтэй:</para> 
 
             <screen>&prompt.root; <userinput>cu -l /dev/cuau0</userinput></screen>
 
             <para>&os; 7.X дээр дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>cu -l /dev/cuad0</userinput></screen>
 
 	  </step>
       </procedure>
 
       <para>Ингээд л боллоо! Та одоо нөгөө толгойгүй машинаа 
 	 <command>cu</command> тушаалын хэсгээр удирдах боломжтой боллоо.  
 	 Энэ нь цөмийг дуудах бөгөөд дараа нь ямар 
 	 төрлийн терминал хэрэглэхийг асуух болно. Тэр үед нь
 	FreeBSD color console буюу өнгөт консол гэдгийг сонгоод цааш нь 
 	суулгацаа үргэлжлүүлээрэй!</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="install-diff-media">
     <title>Өөртөө зориулж тусгай суулгацын төхөөрөмж бэлдэх нь</title>
 
     <note>
       <para>Дахин нуршихаас сэргийлж таны худалдаж авсан юм уу бэлдэж авсан
 	  CDROM эсвэл DVD нарыг <quote>FreeBSD диск</quote> гэж нэрлэв.</para>
     </note>
 
     <para>Заримдаа танд өөрийн гэсэн өөрчилж тохируулсан FreeBSD суулгацын
 	  төхөөрөмжөөс суулгах хэрэг гарч болзошгүй. Энэ нь физик төхөөрөмж 
 	  болох бичлэгт хальс юм уу эсвэл <application>sysinstall</application>
 	  дээр зааж өгсөн FTP хуудас эсвэл &ms-dos; хуваалтад буй файлаас
       суулгаж болзошгүй.</para>
 
     <para>Жишээ нь:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Танд маш олон компьютер холбогдсон дотоод сүлжээ байгаа бөгөөд
 	  зөвхөн нэг л FreeBSD диск байж болох юм. Та дотоод FTP хуудас үүсгээд
 	  тэрэндээ  FreeBSD дискээ байрлуулж, уг хуудаснаас бусад компьютерууд холбогдож
 	  суулгац хийж болохоор тохируулж болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Танд FreeBSD диск байгаа боловч таны CD/DVD төхөөрөмж уг дискийг 
 	  танихгүй харин &ms-dos;/&windows; дээр таньдаг байг.  Та уг компьютерийнхаа
 	  DOS хуваалт дээрээ FreeBSD суулгацыг хуулаад дараа нь уг файл уруу 
 	  FreeBSD-г суулгах үед хандаж болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Таны суулгахыг хүссэн компьютерт CD/DVD төхөөрөмж болон сүлжээний картын
 	  аль нь ч байхгүй бөгөөд та зөвхөн 
 	  <quote>Laplink-style</quote> цуваа юм уу зэрэгцээ холболтын кабелиар холбогдож
 	  гүйцэтгэж болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Та FreeBSD суулгаж болдог бичлэгт хальс бэлдэж болно.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2 id="install-cdrom">
       <title>Суулгацын CDROM үүсгэх</title>
 
       <para>FreeBSD төсөл нь хувилбар гаргах үедээ хамгийн багадаа хоёр ширхэг CDROM дүрсийг 
 	(<quote>ISO images буюу дискний дүрс</quote>) дэмжигдсэн архитектур бүрийн хувьд бэлтгэдэг.
 	  Хэрэв танд CD бичигч байвал эдгээр буулгац дүрсийг CD дээр буулган бичиж (<quote>шарж</quote>) болдог.
 	  Хэрэв танд CD бичигч болон хямд үнэтэй интернэт сайн холболт байвал энэ нь
 	  FreeBSD-г суулгах хамгийн амархан арга болно.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Зөв ISO Images буюу буулгац дүрсийг татаж авах</title>
 
 	  <para>Хувилбар бүрд зориулсан ISO буулгац дүрсийг <filename>ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ISO-IMAGES-<replaceable>arch</replaceable>/<replaceable>version</replaceable></filename> 
 	    хаягаас юм уу эсвэл хуулбар толин тусгалуудаас татаж авч болно.  
 	    Машины төрөл болон хувилбарыг <replaceable>arch</replaceable> болон 
 	    <replaceable>version</replaceable> гэсэн хэсгүүдэд тус тусад нь орлуулж бичих хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Уг сан нь дараах буулгац дүрснүүдийг агуулж байдаг:</para>
 
 	  <table frame="none">
 	    <title>FreeBSD 7.<replaceable>X</replaceable> ба 8.<replaceable>X</replaceable> ISO буулгац дүрсний нэр болон агуулга</title>
 
 	    <tgroup cols="2">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry>Файлын нэр</entry>
 
 		  <entry>Агуулга</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-bootonly.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>Энэ CD дүрс нь CD-ROM хөтчөөс ачаалж суулгалтыг 
 		    эхлүүлэх боломжийг олгодог боловч &os;-г уг CD-с 
 		    суулгах боломжгүй. Та энэ CD-с ачаалсны дараа 
 		    сүлжээгээр дамжуулж (жишээ нь FTP серверээс) 
 		    суулгах шаардлагатай.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-dvd1.iso.gz</filename></entry>
 
 		  <entry>Энэ DVD дүрс нь үндсэн FreeBSD үйлдлийн 
 		    систем, урьдчилан бүтээсэн багцын цуглуулга болон 
 		    баримтжуулалтыг суулгахад шаардлагатай бүх зүйлсийг 
 		    агуулсан байдаг. Энэ нь <quote>livefs</quote> дээр үндэслэсэн 
 		    аврах горим руу ачаалахыг бас дэмждэг.</entry>
 		</row>
 
  		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-memstick.img</filename></entry>
 
 		  <entry>Энэ дүрсийг USB санах ойн зөөгч рүү бичээд 
 		    USB хөтчөөс ачаалж чаддаг машинуудад суулгаж хэрэглэж 
 		    болно. Энэ нь <quote>livefs</quote> дээр үндэслэсэн 
 		    аврах горим руу ачаалахыг бас дэмждэг. Баримтжуулалтын 
 		    багцуудыг агуулдаг боловч бусад багцуудыг агуулдаггүй.
 		    Энэ дүрс нь &os;&nbsp;7.3 болон түүнээс өмнөх хувилбаруудын 
 		    хувьд байдаггүй.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-disc1.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>Энэ CD дүрс нь үндсэн &os; үйлдлийн систем болон 
 		    баримтжуулалтын багцуудыг агуулдаг. Бусад багцуудыг 
 		    агуулдаггүй.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-disc2.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>Гуравдагчдын програм багцуудыг ихээр багтаасан 
 		    CD дүрс. Энэ дүрс нь &os;&nbsp;8.0 болон 
 		    түүнээс дараагийн хувилбаруудын хувьд байдаггүй.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-disc3.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>Гуравдагчдын програм багцуудыг ихээр багтаасан 
 		    өөр нэг CD дүрс. Энэ дүрс нь &os;&nbsp;8.0 болон 
 		    түүнээс дараагийн хувилбаруудын хувьд байдаггүй.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename><replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-docs.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>&os;-ийн баримтжуулалт.</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><filename>&os;-<replaceable>version</replaceable>-RELEASE-<replaceable>arch</replaceable>-livefs.iso</filename></entry>
 
 		  <entry>Энэ CD дүрс нь <quote>livefs</quote> дээр тулгуурласан 
 		    аврах горим руу ачаалахад зориулагдсан боловч уг CD-ээс 
 		    суулгахад зориулагдаагүй.</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </table>
 
 	  <note>
 	    <para>&os;&nbsp;7.3-аас өмнөх &os;&nbsp;7.X хувилбарууд ба
 	      &os;&nbsp;8.1-ээс өмнөх &os;&nbsp;8.X хувилбарууд өөр нэр ашигладаг. 
 	      Тэдгээрийн ISO дүрсний нэрс  <literal>&os;-</literal> гэж 
 	      эхэлдэггүй.</para>
 	  </note>
 
 	  <para>Та <literal>bootonly</literal> ISO (хэрэв байгаа бол) 
 	    юм уу эсвэл <literal>disc1</literal> дүрс хоёрын аль нэгийг 
 	    татаж авах <emphasis>ёстой</emphasis>. <literal>disc1</literal> дүрс нь 
 	    <literal>bootonly</literal> ISO дискний бүтцийг агуулж байдаг 
 	    болохоор энэ хоёрыг хоёуланг татаж авч хэрэггүй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв Интернэт холболт хямд бол <literal>bootonly</literal> ISO-г 
 	    ашиглаарай. Үүгээр та &os;-г суулгаад, дараа нь гуравдагч програмуудыг 
 	    интернэтээр татаж авч суулгаж болно (
 	    <xref linkend="ports">-с харна уу).</para>
 
 	  <para>Та &os;-г суулгах юм уу эсвэл дискэн дээр байгаа
 	    гуравдагчдын багц програмыг суулгахыг хүсвэл 
 	    <literal>dvd1</literal> дүрсийг ашиглаарай.</para>
 
 	  <para>Бусад дискнүүд нь хэрэв танд хурдтай интернэт холболт байхгүй л бол
 	    тийм чухал шаардлагатай биш.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>CD-нүүдийг бичих</title>
 
 	  <para>Та хуулбар дүрс нарыг дискэн дээр бичих хэрэгтэй. Хэрэв та энэ алхмыг
 	    өөр FreeBSD систем дээр гүйцэтгэж байгаа бол 
 	    <xref linkend="creating-cds"> хэсгээс нэмэлт мэдээллийг үзэх хэрэгтэй (
 		<xref linkend="burncd"> болон 
 	    <xref linkend="cdrecord"> хэсгүүдэд зарим нь буй).</para>
 
 	  <para>Хэрэв та энэ үйлдлийг өөр үйлдлийн систем дээр гүйцэтгэж байгаа бол,
 	    уг систем дээр байгаа CD бичигчээ удирддаг дурын програмыг нь ашиглаж бичих
 		нь зүйтэй. Эдгээр дүрс нь стандарт ISO хэлбэрээр байгаа тул маш олон бичигч 
 		нар энэ төрлийг дэмждэг билээ.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <note><para>Хэрэв өөрийн гэсэн FreeBSD хувилбар бүтээнэ гэх юм бол 
 	  <ulink url="&url.articles.releng;">Хувилбарыг инженерчлэх мэдээллээс</ulink>
 	  хараарай.</para></note>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="install-ftp">
       <title>FreeBSD дисктэй дотоод FTP хуудас бэлтгэх нь</title>
 	
       <indexterm>
 	<primary>суулгац</primary>
 	<secondary>сүлжээ</secondary>
 	<tertiary>FTP</tertiary>
       </indexterm>
 
       <para>FreeBSD дискний зохион байгуулалт нь FTP хуудастайгаа ижил байрлуулагдсан буй.
 	  Ингэснээр танд дотоод FTP хуудас байгуулж сүлжээгээр FreeBSD-г суулгахад
 	  тун дөхөм болж өгдөг.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>FTP хуудас эрхэлж байх ёстой  FreeBSD компьютерт CDROM төхөөрөмж байх
 	   шаардлагатай бөгөөд  <filename>/cdrom</filename> санд таниулж холбосон 
 	   байх ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /cdrom</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>anonymous FTP эрх
 	    <filename>/etc/passwd</filename> дотор үүсгэх хэрэгтэй.  Ингэхийн тулд 
 		&man.vipw.8; хэрэгслийг ашиглан 
 	    <filename>/etc/passwd</filename> файлыг засварлахдаа дараах мөрийг нэмэх
 		хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>ftp:*:99:99::0:0:FTP:/cdrom:/nonexistent</programlisting>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>
 	    <filename>/etc/inetd.conf</filename> дотор FTP service буюу үйлчилгээ
 		зөвшөөрөгдсөн эсэхийг лавлах хэрэгтэй.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Ингээд одоо таны компьютертай сүлжээгээр холбогдож чадах машин болгон
 	  суулгац эхлүүлэхийн тулд, суулгах төхөөрөмжөө сонгох цэснээс <quote>Other буюу бусад</quote>
 	  гэдгийг сонгоод цааш нь FTP гэж сонгон
 	<userinput>ftp://<replaceable>машины нэр</replaceable></userinput>
 	гэж оруулах хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв таны FTP үйлчилгээг ашиглаж байгаа хэрэглэгчийн  эхлэн ачаалах 
 	  төхөөрөмж нь (голдуу уян диск байдаг) FTP дээр буй хувилбартай яг ижил хувилбар 
 	  биш бол,  <application>sysinstall</application> нь таны суулгацыг бүрэн
 	  гүйцэтгэж чаддаггүй.  Хэрэв хувилбарууд ижил биш байсан ч гэсэн дарж
 	  бичихийг та хүсэж байгаа бол  <guimenu>Options</guimenu> цэснээс
 	  distribution name буюу тархацын нэрийг  <guimenuitem>any</guimenuitem> гэж
 	  бичих хэрэгтэй.</para>
       </note>
 
       <warning>
 	<para>Энэ арга нь галт ханаар хамгаалагдсан дотоод сүлжээнд бол найдвартай
 	  ажилладаг.  Энэ FTP үйлчилгээгээ интернэтээр дамжуулан өөр машинд 
 	  (таны дотоод сүлжээнээс гадуурх сүлжээнд буй компьютерт) санал болговол
 	  зарим компьютерийн сүлжээ эвдэгч хүмүүсийн анхаарлыг татаж эвгүй үр дүнд 
 	  хүргэж болзошгүй. Хэрэв та нууцлалын маш сайн дадлагатай биш л бол ингэж 
 	  гадуурх сүлжээнд ил гаргахаас болгоомжлохыг бид танд зөвлөж байна.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
       <sect2>
         <title>Суулгацын уян дискийг бэлдэх нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>суулгац</primary>
 	<secondary>уян дискнүүд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хэрэв таны компьютер өөр дэмжлэггүйгээс болоод юм уу эсвэл та 
 	  юмыг хүндрүүлж хийхийг хүссэнээс ч болоод юм уу, суулгацыг уян дискнээс 
 	  суулгах ёстой бол (энэ аргыг 
 	<emphasis>хэрэглэхгүй </emphasis> байхыг санал болгож байна), та эхлээд
 	уян дискнүүдийг суулгацад бэлдэх ёстой.</para>
 
 	<para>Хамгийн багадаа л гэхэд <filename>base</filename> (үндсэн түгээлт) санд буй хоёртын
 	  файлуудыг багтаахад шаардлагатай тооны 1.44&nbsp;MB-н 
 	  дискнүүдийг бэлдэх ёстой. Хэрэв уян дискээ DOS-с бэлдэж байгаа бол
 	  &ms-dos;-н <command>FORMAT</command> командыг ашиглан дискнүүдийг шинэчилж
 	  бэлдэх  <emphasis>ёстой</emphasis>.  Хэрэв та &windows;-с бэлдэхээр бол,
 	  Explorer дээр дискийг форматлаж болдог (
 	  <devicename>A:</devicename> төхөөрөмж дээр хулганы баруун товчийг дараад
 	  <quote>Format</quote> цэсийг сонгоорой).</para>
 
 	<para>Үйлдвэрээс урьдчилан бэлтгэж цэвэрлэсэн дискэнд итгэж 
 	  <emphasis>болохгүй шүү</emphasis>. Найдвартай байхын тулд тэдгээрийг дахин
 	  цэвэрлэх хэрэгтэй. Сүүлийн үед маш олон хэрэглэгчид зөв цэвэрлэж янзлаагүй
 	  дискнээсээ болж маш их алдаа гарлаа гэж мэдээлсэн учраас бид ингэж танд
 	  анхааруулж байгаа билээ.</para>
 
 	<para>Хэрэв та уян дискээ DOS файл систем дээр биш харин өөр FreeBSD машин дээр
 	  бэлтгэж байсан ч гэсэн цэвэрлэх нь зөв санаа гэдгийг дахин сануулмаар байна.
 	  Та <command>bsdlabel</command> болон <command>newfs</command>
 	  тушаалуудыг ашиглаж UFS файлын систем суулгахыг хүсвэл ( 3.5" 1.44&nbsp;MB диск дээр)
 	  дараах тушаалуудыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>fdformat -f 1440 fd0.1440</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -w -r fd0.1440 floppy3</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs -t 2 -u 18 -l 1 -i 65536 /dev/fd0</userinput></screen>
 
 	<para>Дараа нь дискээ таниулаад жирийн файл систем шиг бичиж болно.</para>
 
 	<para>Уян дискнүүдээ цэвэрлэж бэлтгэсний дараа файлуудаа хуулах хэрэгтэй.
 	  Тархцын файлууд нь зохицох зорилгоор тааруулж хуваагддаг бөгөөд таван ширхэг 
 	  1.44&nbsp;MB диск дээр багтахаар тохируулагдсан байдаг.  Бүх уян диск болгондоо
 	  багтах хэмжээгээр нь тулгаж хуулах зарчмаар түгээлтийн бүх файлуудыг багтааж 
 	  хуулах хэрэгтэй. Тархац бүр уян диск дээр :
 	  <filename>a:\base\base.aa</filename>,
 	  <filename>a:\base\base.ab</filename> гэх мэтчилэн хуулагдах ёстой.</para>
 
          <important>
            <para>Түгээлтийг татаж аван нийлүүлэх үедээ хичнээн нэмэлт хэсгүүдийг 
 		хайхаа мэдэхийн тулд суулгалтын програм уншдаг учраас 
 		<filename>base.inf</filename> файл нь <filename>base</filename> 
 		цуглуулгын эхний уян дискэнд орох ёстой.</para>
          </important>
 
 	<para>Суулгацын явцад суулгах төхөөрөмжөө сонгох Media цэс гарах үед
 	  <guimenuitem>Floppy</guimenuitem> цэсийг сонгоод цаашаагаа 
 	  суулгацаа үргэлжлүүлээрэй.</para>
       </sect2>
 
       <sect2 id="install-msdos">
         <title>&ms-dos; хуваалтаас суулгах нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>суулгац</primary>
 	  <secondary>MS-DOS оос</secondary>
 	</indexterm>
 	<para>&ms-dos; хуваалтаас суулгацыг бэлтгэхийн тулд, уг хуваалтын эх хэсэг дээр
 	  <filename>freebsd</filename> нэртэй сан үүсгэж дотор нь түгээлтийн файлуудыг
 	  хуулах хэрэгтэй.  Жишээ нь, <filename>c:\freebsd</filename>.  CDROM юм уу FTP 
 	  хуудсанд байсан файлуудын сангийн бүтэц нь уг сан доторхтой ижил байх ёстой бөгөөд
 	  хуулахын тулд DOS-н 
 	  <command>xcopy</command> тушаалыг ашиглан CD-с хуулаарай.
 	  Жишээ нь, FreeBSD-н хамгийн бага суулгацыг гүйцэтгэхийн тулд:</para>
 
 	<screen><prompt>C:\&gt;</prompt> <userinput>md c:\freebsd</userinput>
 <prompt>C:\&gt;</prompt> <userinput>xcopy e:\bin c:\freebsd\bin\ /s</userinput>
 <prompt>C:\&gt;</prompt> <userinput>xcopy e:\manpages c:\freebsd\manpages\ /s</userinput></screen>
 
 	<para>Энд <devicename>C:</devicename> дискийг сул зайтай гэж үзсэн бөгөөд 
 	  <devicename>E:</devicename> диск дээр CDROM-г таниулсан гэж авч үзэв.</para>
 	
 	<para>Хэрэв танд CDROM төхөөрөмж байхгүй бол тархац файлыг 
 	  <ulink
 	  url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/i386/&rel.current;-RELEASE/">ftp.FreeBSD.org</ulink>
 	  -с татаж авч болно. Тархац бүр өөрсдийн сан дотроо байгаа бөгөөд,
 	  жишээ нь, <emphasis>base</emphasis> тархац <ulink
 	  url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/releases/i386/&rel.current;-RELEASE/base/">&rel.current;/base/</ulink>
 	  сан дотор буй.</para>
 
 	<para>&ms-dos;-с суулгахыг хүссэн тархац болгоныг (хэрэв танд хангалттай сул 
 	  зай байгаа л бол) <filename>c:\freebsd</filename> сан дотор хуулах хэрэгтэй
 	  бөгөөд &mdash; зөвхөн хамгийн багаар суулгах зориулалттай файлууд л 
 	  <literal>BIN</literal> сан дотор байх шаардлагатай.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
         <title>Суулгацын бичлэг тууз бэлтгэх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>суулгац</primary>
 	  <secondary>QIC/SCSI бичлэгт туузнаас</secondary>
 	</indexterm>
 	<para>Бичсэн туузнаас суулгах нь FTP юм уу CDROM-с суулгаснаас 
 	  хамаагүй амархан арга байж болох юм. Суулгац програм нь 
 	  бичлэг дээр tar хэлбэрээр нэгтгэж бичигдсэн байх ёстой.
 	  Суулгахыг хүссэн тархцаа авсны дараа туузан дээр 
 	  шахаж бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /freebsd/distdir</userinput>
 &prompt.root; <userinput>tar cvf /dev/rwt0 dist1 ... dist2</userinput></screen>
 
 	<para>Суулгацыг гүйцэтгэх явцдаа туузан дээр түр зуур хэрэглэхээр 
 	 (сонголтоос хамаарч) туузан дээрх файлуудыг <emphasis>бүхлээр</emphasis> нь
 	  хуулахад багтаахаар сул зайг үлдээх ёстой.
 	  Шуурхай санамсаргүй хандалт хийгдэж болдоггүй учраас туузан дээр их хэмжээний
 	  сул зай бэлэн байлгах шаардлага гардаг юм.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Суулгацыг эхлүүлэх үед уян дискнээс эхлүүлэхээсээ <emphasis>өмнө</emphasis> 
 	    туузыг төхөөрөмж рүү нь хийсэн байх ёстой. Ингэхгүй бол суулгац олохгүй байх 
 		магадлалтай.</para>
 	</note>
       </sect2>
 
       <sect2>
         <title>Сүлжээгээр суулгахаасаа өмнө</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>суулгац</primary>
 	  <secondary>сүлжээ</secondary>
 	  <tertiary>цуваа холболт (PPP)</tertiary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>суулгац</primary>
 	  <secondary>сүлжээ</secondary>
 	  <tertiary>зэрэгцээ холболт (PLIP)</tertiary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>суулгац</primary>
 	  <secondary>сүлжээ</secondary>
 	  <tertiary>Ethernet</tertiary>
 	</indexterm>
 	<para>Сүлжээгээр суулгах гурван төрлийн арга бий.
 	  Эдгээр нь Ethernet сүлжээ (стандарт Ethernet төхөөрөмж), Цуваа холболт (PPP) эсвэл 
 	  Зэрэгцээ холболт (PLIP (laplink кабель)) юм.</para>
 
 	<para>Сүлжээний картаа ашиглаж интернэт суулгах арга бол мэдээж хамгийн
 	  сайн сонголт байх болно!  FreeBSD нь ихэнх сүлжээний картуудыг дэмжиж 
 	  таньдаг бөгөөд Hardware Notes буюу төхөөрөмжийн тухай мэдээлэл хэсэгт 
 	  дэмждэг картуудыг (мөн тэдгээрт шаардагдах тохируулгатай нь) жагсаасан буй.
 	  Хэрэв та аль нэгэн дэмжигдсэн PCMCIA сүлжээний карт хэрэглэж байвал зөөврийн
 	  компьютераа асаахаасаа <emphasis>өмнө нь</emphasis> залгаарай. Харамсалтай нь 
 	  одоогоор PCMCIA төрлийн картуудыг явцын дунд шууд залгаж хараахан чадахгүй 
 	  байгаа билээ.</para>
 
 	<para>Та мөн сүлжээнийхээ IP хаягаа салгаж ангилсан netmask буюу сүлжээний
 	  шүүлт хаягтай нь хамт мэдэж байх ёстой. Хэрэв та PPP холболт ашиглаж
 	  холбогдож байгаа бол, ISP газраас тань автоматаар хаяглалт хийдэг болохоор 
 	  тогтмол зааж өгсөн  IP хаяг бүү зоож тохируулаарай. Таны сүлжээ тохируулагч тань
 	  ямар ямар тохируулга шаардлагатайг танд мэдэгдэх байх. Хэрэв та  IP хаяг биш
 	  харин ямар нэгэн серверийн нэр оруулж тохируулах ёстой бол, танд бас 
 	  name server буюу серверүүдийн нэрүүдийг зохицуулагч серверийн нэрийг мөн 
 	  магадгүй gateway серверийн хаягийг бас оруулах хэрэгтэй болох байх 
 	  (хэрэв та PPP хэрэглэж байгаа бол энэ нь таны интернэтээр хангагч байгууллагын тань
 	  IP хаяг байх ёстой). Хэрэв та HTTP проксигоор дамжин FTP-нээс суулгац хийх 
 	  ёстой бол, та мөн проксигийн хаягийг оруулж өгөх хэрэгтэй. Хэрэв та
 	  эдгээр олон асуултанд хариулж мэдэхгүй байгаа тохиолдолд, сүлжээ тохируулагчаасаа
 	  юм уу эсвэл ISP-аасаа суулгацаа эхлүүлэхээсээ <emphasis>өмнө</emphasis> 
 	  лавлаж асуух нь чухал.</para>
 
 	<para>Хэрэв та модем хэрэглэж байгаа бол PPP таны бараг цорын ганц сонголт
 	  байх болов уу. Суулгацаа бүр эхлүүлэхээсээ өмнө интернэт хөтлөгч байгууллага
 	  уруугаа холбогдох мэдээллээ сайн бэлтгэж авсан байх хэрэгтэй.</para>  
 
 	<para>Хэрэв та ISP руугаа PAP эсвэл  CHAP хэрэглэж холбогддог бол 
 	  (өөрөөр хэлбэл, ISP уруугаа ямар нэгэн скрипт буюу гүйцэтгэдэг бичлэг 
 	  хэрэглэлгүйгээр &windows;-с холбогдож байвал), <application>ppp</application>-н
 	  тушаал оруулах мөрөнд <command>dial</command> гэж оруулахад болно.  
 	  Өөр тохиолдолд, PPP хэрэглэж утасдах горим нь тун энгийн терминал үйлчилгээгээр
 	  хангагдсан байдаг болохоор, та ISP руугаа модемондоо тохирсон <quote>AT тушаал</quote> 
 	  хэрэглэж холбогдох хэрэгтэй.  Хэрэглэгчийн ppp бүртгэлийн <link
 	  linkend="userppp">гарын авлага</link> эсвэл <ulink
 	  url="&url.books.faq;/ppp.html">FAQ буюу байнга асуудаг асуулт хариулт</ulink> 
 	  хэсгээс нэмэлт мэдээллийг харж болно.
 	  Хэрэв танд хүндрэл тулгарвал, <command>set log local ...</command> тушаал
 	  ашиглаж ерөнхий явцын бүртгэл бичлэгийг дэлгэцэн  дээрээ зэрэг хянаж болно.</para>
 
-	<para>Хэрэв та өөр FreeBSD (2.0-R эсвэл түүнээс дээшхи хувилбар) машин уруу 
+	<para>Хэрэв та өөр FreeBSD машин уруу 
 	  шууд залгаж холбогдох боломжтой бол <quote>laplink</quote> зэрэгцээ кабелиар
 	  гүйцэтгэж болох юм. Зэрэгцээ холболтоор өгөгдөл нь цуваа холболтыг бодвол 
 	  арай хурдан дамжигдах (50&nbsp;кбайт/сек хүртэл) бөгөөд, ингэснээр илүү
 	  түргэн суулгацаа гүйцэтгэж болох юм.</para>
 
 	<sect3>
 	  <title>NFS-р суулгахаасаа өмнө</title>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>суулгац</primary>
 	    <secondary>сүлжээ</secondary>
 	    <tertiary>NFS</tertiary>
 	  </indexterm>
 	  <para>NFS суулгац бол харьцангуй хурдан шулуухан байдаг.   NFS сервер 
 	    дээрээ FreeBSD тархалтынхаа хуулбарыг хуулаад дараа нь суулгац гүйцэтгэх
 		төхөөрөмжийг сонгох цэсэн дээр NFS гэж зааж өгөхөд болно.</para>
 
 	  <para>Хэрэв сервер зөвхөн <quote>заагдсан порт</quote> ашиглах ёстой бол
 	    (Sun төрлийн компьютерт энэ нь анхнаасаа заагдсан байдаг шиг), та 
 		<guimenu>Options</guimenu> цэсэн дээр <literal>NFS Secure</literal> сонголтыг
 		сонгож тохируулаад суулгацаа цааш нь үргэлжлүүлээрэй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв таны сүлжээний карт тийм сайн биш бөгөөд хурдан дамжуулалт хийдэггүйг
 	    та мэддэг бол  <literal>NFS Slow</literal> гэдгийг бас сонгож тохируулаарай.</para>
 
 	  <para>NFS суулгацыг ажиллуулахын тулд сервер нь дэд санг
 	    таньдаг байх ёстой. Жишээ нь, хэрэв таны FreeBSD&nbsp;&rel.current; тархац:
 	    <filename>ziggy:/usr/archive/stuff/FreeBSD</filename> санд байгаа бол, 
 		 <hostid>ziggy</hostid> нь <filename>/usr</filename> эсвэл
 	    <filename>/usr/archive/stuff</filename> гэх мэтчилэн дамжиж таниулах биш
 		харин шууд <filename>/usr/archive/stuff/FreeBSD</filename>
 		 санг таньж байхаар тохируулагдах ёстой.</para>
 
 	  <para>FreeBSD-н <filename>/etc/exports</filename> файл дотор үүнийг тохируулахын
 	    тулд <option>-alldirs</option> гэсэн сонголт оруулж өгдөг. Бусад NFS серверүүд
 		өөр зохион байгуулалттай байж болох юм. Хэрэв та 
 	    <errorname>permission denied буюу хандах эрх зөвшөөрөгдөхгүй</errorname> 
 		гэсэн мэдээлэл серверээс хүлээж авбал, та саяны сонголтыг оруулж өгөөгүй 
 		байна гэсэн үг юм.</para>
 	</sect3>
       </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
index ec60d13d19..b0c5eb5f2e 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
@@ -1,945 +1,942 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.138
+     Original revision 1.139
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="introduction">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин бүтцийг өөрчилж зохион байгуулсан, зарим хэсгийг дахин бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Танилцуулга</title>
 
   <sect1 id="introduction-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>&os;-г сонирхсон танд баярлалаа!  Дараах бүлэг &os; төслийн түүх, зорилго,
 	хөгжүүлэх загвар зэрэг бусад төрөл бүрийн ойлголтуудыг хамарна.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os; бусад компьютерийн үйлдлийн системүүдтэй ямар хамааралтай талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; төслийн түүх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; төслийн зорилгууд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн нээлттэй-эх хөгжүүлэх загварын үндсүүд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Мөн мэдээж <quote>&os;</quote> нэр хаанаас гарсан талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="nutshell">
     <title>&os;-д тавтай морилно уу!</title>
     <indexterm><primary>4.4BSD-Lite</primary></indexterm> 
 
-    <para>&os; нь Интел (x86 болон &itanium;), AMD64, <trademark>Alpha</trademark>, 
+    <para>&os; нь Интел (x86 болон &itanium;), AMD64, 
 	Sun &ultrasparc; компьютеруудад зориулагдсан 4.4BSD-Lite дээр үндэслэсэн үйлдлийн систем
 	юм. Мөн өөр бусад архитектур уруу порт хийгдэж байгаа болно. Та мөн
 	<link linkend="history">&os;-ийн түүх</link> эсвэл 
 	<link linkend="relnotes">одоогийн хувилбар</link>ыг унших боломжтой. Хэрэв та 
 	энэ төсөлд (код, тоног төхөөрөмж, сан) хувь нэмэр оруулахыг сонирхож 
 	байгаа бол <ulink url="&url.articles.contributing;/index.html">
 	&os;-д хувь нэмэр оруулах нь</ulink> нийтлэлийг уншина уу.</para>
 
     <sect2 id="os-overview">
       <title>&os; юу хийж чадах вэ?</title>
 
       <para>&os; олон тооны дурдахад буруудахгүй боломжуудтай. Эдгээрийн зарим нь:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>Илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлогоор солигдох боломж бүхий олон бодлогочлол</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Компьютерийг их ачаалалтай байсан ч програмууд болон хэрэглэгчдийн хооронд бартаагүй, 
 		ижил хуваалцах нөхцлийг бүрдүүлэх, динамик дараалал тохируулалттай, 
 		<emphasis>илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлогоор солигдох боломж бүхий олон бодлогочлол</emphasis>.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Олон-хэрэглэгчийн боломжууд</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Олон-хэрэглэгчийн боломжууд</emphasis> нь олон хүмүүс &os; 
 		системийг төрөл бүрийн зүйлд зориулан зэрэгцэн хэрэглэх боломжийг зөвшөөрдөг.
 		Энэ нь, жишээ нь, хэвлэгчүүд болон соронзон хальсны хөтлөгчүүд зэрэг системийн захын 
 		төхөөрөмжүүд нь систем эсвэл сүлжээн дэх бүх хэрэглэгчдийн дунд зөвөөр хуваалцах 
 		ба эх үүсвэр бүр дэх хязгаарууд нь маш чухал системийн эх үүсвэрүүдийг илүү 
 		ашиглахаас хамгаалж хэрэглэгчдэд болон бүлэг хэрэглэгчдэд тавигдаж болно гэсэн үг
 		юм.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>TCP/IP сүлжээ</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>SCTP, DHCP, NFS, NIS, PPP, SLIP, IPsec, болон IPv6 зэрэг үйлдвэрлэлийн стандартуудын
 		дэмжлэгтэй, хүчирхэг <emphasis>TCP/IP сүлжээ</emphasis>.
 		Энэ нь таны &os; машин бусад үйлдлийн системүүдтэй хялбар харилцан 
 		ажиллаж чадахаас гадна мөн NFS (файлд алсаас хандах) 
 		цахим захидлын үйлчилгээнүүд зэрэг чухал боломжуудыг хангадаг 
 		эсвэл Интернэтэд WWW, FTP, чиглүүлэх эсвэл галт ханын (аюулгүй байдал) 
 		үйлчилгээнүүдийн хамт та өөрийнхөө байгууллагыг байрлуулах Enterprise 
 		сервер шиг ажиллаж чадна гэсэн үг юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>санах ойн хамгаалалт</primary></indexterm>      
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Санах ойн хамгаалалт</emphasis> нь програмууд 
 		(эсвэл хэрэглэгчид) өөр хоорондоо нөлөөлөхгүй нөхцлийг хангадаг.
 		Нэг програм сүйрэхэд бусдад аль ч замаар нөлөөлөхгүй.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>&os; нь <emphasis>32-бит</emphasis> үйлдлийн систем 
-		(Альфа дээр <emphasis>64-бит</emphasis>, &itanium;, AMD64, болон &ultrasparc;)
+		(&itanium;, AMD64, болон &ultrasparc; дээр <emphasis>64-бит</emphasis>)
 		бөгөөд бүр анхнаасаа эхлэн дизайн хийгдсэн юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
     <primary>X Цонхны Систем</primary>
-    <seealso>XFree86</seealso>
   </indexterm>
 
 	<listitem>
 	  <para>
 		Үйлдвэрлэлийн стандарт болох <emphasis>X Цонхны Систем</emphasis> (X11R7)
 		нь ердийн VGA карт ба дэлгэцийн үнэнд хэрэглэгчийн график интерфэйсийг (GUI) 
 		хангадаг бөгөөд бүрэн эхийн хамт ирдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>Линукс</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>SCO</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>SVR4</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>BSD/OS</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>NetBSD</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Линукс, SCO, SVR4, BSDI ба NetBSD-д зориулан бүтээгдсэн 
 		олон програмуудтай <emphasis>хоёртын нийлэмж</emphasis>.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para>Олон мянган <emphasis>ажиллахад бэлэн</emphasis> програмууд 
 		&os;-ийн <emphasis>портууд</emphasis> болон <emphasis>багцуудын</emphasis>
 		цуглуулганд байдаг. Эндээс бүгдийг олж болж байхад яагаад сүлжээнээс хайх
 		хэрэгтэй гэж?</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>Олон мянган нэмэлт болон <emphasis>амархан порт хийх</emphasis>
 		боломжтой програмууд Интернэтэд байдаг. &os; нь эх кодын хувьд
 		ихэнх олны мэддэг арилжааны &unix; системүүдтэй нийцтэй бөгөөд
 		ихэнх програмуудыг хөрвүүлэхэд хэрэв байгаа бол цөөн өөрчлөлтүүдийг 
 		шаарддаг.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>виртуал санах ой</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Шаардлагаар хуудасладаг (demand paged) <emphasis>виртуал санах ой</emphasis> 
 		ба <quote>нийлүүлсэн VM/түр хадгалагч</quote> дизайн нь санах ойн хувьд 
 		их хэрэглэдэг програмуудын хүслийг үр ашигтайгаар хангадаг бөгөөд ингэхдээ бусад 
 		хэрэглэгчдэд харилцан хариу өгөх боломжийг олгосоор байдаг.</para>
 	</listitem>
       
         <indexterm>
 	  <primary>Адил Хэмт Олон-Боловсруулалт (SMP)</primary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Олон CPU-тай машинуудад зориулсан <emphasis>SMP</emphasis> 
 		дэмжлэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>C</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>C++</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>ФОРТРАН</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>C</emphasis>,
 	    <emphasis>C++</emphasis>, болон <emphasis>ФОРТРАН</emphasis>
 		хөгжүүлэх багажуудын бүрэн бүрэлдэхүүн. Нарийн судалгаа болон хөгжүүлэлтэд
 		зориулсан олон нэмэлт хэлнүүд бас портууд болон багцуудын цуглуулганд байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>эх код</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Бүх системд зориулсан <emphasis>эх код</emphasis> гэдэг нь
 		та орчноо хамгийн ихээр хянана гэсэн үг юм. Та жинхэнэ нээлттэй системтэй мөртлөө 
 		яагаад үйлдвэрлэгчийн буянд хаалттай шийдэлд цоожтой байх ёстой гэж?</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>Дэлгэрэнгүй <emphasis>онлайн 
 	    баримтжуулалт</emphasis>.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>гэх мэт өөр илүү олныг дурдаж болно!</emphasis></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <indexterm><primary>4.4BSD-Lite</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Компьютерийн Системийн Судалгааны Бүлэг (CSRG)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <para>&os; нь Беркли дэх Калифорнийн Их Сургуулийн Компьютерийн Системийн 
 	Судалгааны Бүлгээс (CSRG) гаргасан 4.4BSD-Lite хувилбар дээр үндэслэсэн 
 	бөгөөд BSD системийн хөгжүүлэлтийн бусдаас ялгаатай уламжлалыг үргэлжлүүлсээр 
 	байна. CSRG-ээс гаргасан сайхан ажлаас гадна &os; Төсөл нь жинхэнэ амьдрал 
 	дээрх ачааллын үеийн найдвартай болон хамгийн сайн ажиллагааг хангах системийг 
 	нарийн тохируулахад олон мянган цагийг зориулжээ. Улам олон арилжааны аваргууд 
 	ийм боломжууд, ажиллагаа болон найдвартай байдал бүхий PC үйлдлийн системийг
 	гаргах гэж тэмцэж байхад &os; тэдгээрийг <emphasis>одоо</emphasis>
 	санал болгож чадна!</para>
 
       <para>&os;-г ямар хэрэглээнд ашиглах нь зөвхөн таны төсөөллийн хүрээнд байна.
 	Програм хангамжийн хөгжүүлэлтээс эхлээд үйлдвэрлэлийн автоматжуулалт, төлвийн
 	хяналтаас авахуулаад алсын хиймэл дагуулын антеннуудын азимут засварлалт; 
 	хэрэв үүнийг арилжааны &unix; бүтээгдэхүүнээр хийж чадах бол мэдээж та үүнийг
 	&os;-ээр ч бас хийж чадна! Мөн &os; дэлхий даяар судалгааны төвүүд болон их 
 	сургуулиудад хөгжүүлсэн ихэнхдээ бага эсвэл үнэгүй байдаг олон мянган өндөр чанарын 
 	програмуудаас мэдэгдэхүйц үр ашгийг авдаг. Арилжааны програмууд бас байдаг бөгөөд
 	өдөр ирэх тусам их хэмжээгээр нэмэгдэж байна.</para>
 
       <para>&os;-ийн өөрийн эх код ерөнхийдөө байгаа болохоор  
 	тусгай програмууд эсвэл төслүүдэд зориулж системийг бараг сонсоогүй хэмжээнд 
 	өөрчлөх боломжтой бөгөөд ерөнхийдөө бусад ихэнх том том арилжааны 
 	үйлдвэрлэгчдийн үйлдлийн системүүдэд үүнийг хийх боломжгүй байдаг. Энд
 	&os;-г ашиглаж байгаа хүмүүсийн хэрэглээний зарим нэг байна:</para>
     
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Интернэтийн Үйлчилгээнүүд:</emphasis> &os; дэх хүчирхэг TCP/IP 
 		сүлжээ нь төрөл бүрийн Интернэтийн үйлчилгээнүүдэд хамгийн тохирсон тавцан болгодог:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <indexterm><primary>FTP серверүүд</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>FTP серверүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm><primary>вэб серверүүд</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Дэлхий Даяарх Вэб серверүүд (стандарт эсвэл нууцлаг [SSL])</para>
             </listitem>
 
             <listitem>
               <para>IPv4 болон IPv6 чиглүүлэлт</para>
 	    </listitem>
 
 	    <indexterm><primary>гал хана</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Галт хананууд болон NAT (<quote>IP маскарад хийх</quote>)
 	        	гарцууд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm>
 	      <primary>цахим захидал</primary>
 	      <see>захидал</see>
 	    </indexterm>
 	    <indexterm>
 	      <primary>захидал</primary>
 	    </indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Цахим Захидлын серверүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm><primary>USENET</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>USENET Мэдээнүүд эсвэл Зарлалын Самбарын Системүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <listitem>
 	      <para>гэх мэт өөр илүү олныг дурдаж болно...</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Та &os;-тэй байхад хямд 386 ангиллын PC-тэй жижгээс хялбархнаар эхлээд 
 		таны Enterprise өсөхийн хэрээр RAID хадгалалт бүхий 4 процессортой Xeon 
 		хүртэл шинэчилж болно.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Боловсрол:</emphasis> Та компьютерийн шинжлэх ухаан эсвэл
 		түүнтэй холбоотой инженерчлэлийн салбарын оюунтан уу? Үйлдлийн систем, компьютерийн
 		архитектур болон сүлжээний талаар сурахад &os;-ийн далд хангаж өгдөг боломж шиг 
 		илүү сайн арга байхгүй. Чөлөөтэй байдаг хэд хэдэн CAD, математикийн болон графикийн 
 		дизайн хийх багцууд нь <emphasis>өөр бусад</emphasis> ажлуудыг хийхийн тулд 
 		компьютерийг ашигладаг хүмүүст &os;-г илүү их ашигтай болгодог!</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Судалгаа:</emphasis>  Бүхэл системийн хувьд эх кодтой &os; 
 		нь үйлдлийн системүүд болон компьютерийн шижлэх ухааны бусад салбаруудын 
 		хувьд судалгааны маш сайн тавцан болдог. &os;-ийн чөлөөтэй байдаг чанар нь 
 		алсад байгаа бүлгүүд тусгай лицензийн гэрээ эсвэл нээлттэй форум дээр хэлэлцэж болох 
 		хязгааруудад санаа зоволгүйгээр шинэ санаанууд болон хуваалцсан хөгжүүлэлт дээр  
 		хамтран ажиллах боломжийг бүрдүүлдэг.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>чиглүүлэгч</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>DNS Сервер</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Сүлжээ:</emphasis>  Шинэ чиглүүлэгч? Нэрийн сервер (DNS)? 
 		Хүмүүсийг дотоод сүлжээнээс гадуур байлгах  галт хана  хэрэгтэй байна уу? 
 		&os; нь ашиглаагүй, буланд хэвтэж байгаа 386 эсвэл 486 PC-г  пакет 
 		шүүлт хийх сайжруулсан боломжуудтай өргөтгөсөн чиглүүлэгч болгон хялбархан 
 		хувиргаж чадна.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm>
 	  <primary>X Цонхны Систем</primary>
-	  <secondary>XFree86</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>X Цонхны Систем</primary>
 	  <secondary>Хурдасгасан-X</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>X Цонхны ажлын станц:</emphasis> &os; нь
 		чөлөөтэй байдаг X11 серверийг ашиглан хямд X терминалын шийдэлд
 		зориулсан сайн сонголт болдог. X терминалаас ялгаатай нь хэрэв хүсвэл олон
 		програмуудыг &os; ажиллуулахыг зөвшөөрдөг бөгөөд ингэснээр төв 
 		серверийн ачааллыг хөнгөвчилдөг. &os; нь <quote>дискгүй</quote>
 		ачаалж чадсанаар ажлын станцуудыг хямд, амархан удирдах боломжтой болгодог.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>GNU Хөрвүүлэгчийн Цуглуулга</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Програм Хангамжийн Хөгжүүлэлт:</emphasis>  Үндсэн 
 		&os; систем нь нийтэд алдаршсан GNU C/C++ хөрвүүлэгч болон алдаа ологч зэрэг
 		програмчлалын үндсэн хэрэгслүүдтэй ирдэг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <para>&os; нь CD-ROM, DVD, болон нэргүй FTP дээр эх болон хоёртын хэлбэрээр байдаг. 
 	&os;-г олж авах талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="mirrors"> хаягаас
 	үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="introduction-nutshell-users">
       <title>&os;-г хэн ашигладаг вэ?</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>хэрэглэгчид</primary>
 	<secondary>&os; ажиллуулдаг том сайтууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&os; нь дэлхийн IT-ийн ихэнх томоохон компаниудын гаргадаг 
 	төхөөрөмжүүд болон бүтээгдэхүүнүүдэд тавцан болон ашиглагддаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<indexterm><primary>Apple</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.apple.com/">Apple</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Cisco</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.cisco.com/">Cisco</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Juniper</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.juniper.net/">Juniper</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>NetApp</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.netapp.com/">NetApp</ulink></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os; нь бас интернэт дэх зарим нэг хамгийн томоохон вэб хуудсуудыг ажиллуулдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>Yahoo!</primary></indexterm>
         <listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.yahoo.com/">Yahoo!</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Yandex</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.yandex.ru/">Yandex</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Apache</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.apache.org/">Apache</ulink></para>
 	</listitem>
 
  	<indexterm><primary>Rambler</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.rambler.ru/">Rambler</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Sina</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.sina.com/">Sina</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Pair Networks</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.pair.com/">Pair
 	    Networks</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Sony Japan</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.sony.co.jp/">Sony
 	    Japan</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Netcraft</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.netcraft.com/">Netcraft</ulink>
 	    </para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>NetEase</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.163.com/">NetEase</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Weathernews</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.wni.com/">Weathernews</ulink>
 	</para></listitem>
 
 	<indexterm><primary>TELEHOUSE America</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.telehouse.com/">TELEHOUSE
 	    America</ulink></para>
 	</listitem>
 
         <indexterm><primary>Experts Exchange</primary></indexterm>
         <listitem>
           <para><ulink url="http://www.experts-exchange.com/">Experts
              Exchange</ulink></para>
         </listitem>
 
       </itemizedlist>
 
       <para>гэх мэт өөр илүү олон вэб хуудсуудыг дурдаж болно.</para>
     </sect2>
 
   </sect1>
   
   <sect1 id="history">
     <title>&os; Төслийн тухай</title>
 
     <para>Дараах хэсэг төслийн товч түүх, төслийн зорилгууд,болон төслийн 
 	хөгжүүлэлтийн загвар зэрэг төслийн тухай зарим нэг мэдээллийг өгнө.</para>
 
     <sect2 id="intro-history">
       <sect2info role="firstperson">
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Жордан</firstname>
 	    <surname>Хаббард</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os;-ийн товч түүх</title>
 
       <indexterm><primary>386BSD Залруулах багц</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Хаббард, Жордан</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Вилльямс, Нэйт</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Граймс, Род</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>түүх</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os; төслийн үүсэл 1993 оны эхэн хэсэгт үүдэлтэй бөгөөд залруулах багцын 
 	сүүлийн 3 зохицуулагчид болох Нэйт Вилльямс, Род Граймс болон миний биеийн хамтран 
 	гаргасан <quote>Албан ёсны бус 386BSD Залруулах багц</quote>аас 
 	хэсэгчилэн хөгжсөн юм.</para>
     
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <para>Бидний анхны зорилго хэд хэдэн асуудлуудыг шийдэхийн тулд 386BSD-ийн дундын 
 	хормын хувилбарыг гаргаж авах явдал байсан бөгөөд залруулах багцын механизм үүнийг шийдэж 
 	чаддаггүй байлаа. Та нарын зарим нэг нь төслийн ажлын анхны нэр тэр явдалтай холбоотой 
 	<quote>386BSD 0.5</quote> эсвэл  <quote>386BSD Дундын</quote> гэж байсныг 
 	санаж магадгүй юм.</para>
     
       <indexterm><primary>Жолиц, Билл</primary></indexterm>
       <para>386BSD нь бараг жил орчмын үл ойшоолтоос болж ихээхэн зовж байсан тэр үед хүрсэн  
 	Билл Жолицийн үйлдлийн систем байсан юм. Залруулалтын багц нь өдөр өнгөрөх бүр 
 	улам эвгүйгээр томорч байсан бөгөөд бид ямар нэг юм хийх ёстойг 100 хувь зөвшөөрч 
 	Биллд туслахаар шийдэж энэхүү дундын <quote>цэвэрлэсэн</quote> хормын хувилбарыг 
 	гаргасан юм. Тэдгээр төлөвлөгөөнүүд нь Билл Жолицийг юу хийгдэж болохыг тодорхой 
 	харуулахын оронд  ямар ч зүйлгүйгээр төслийн өөрийн санкцаас гэнэт татгалзах шийдвэрт 
 	хүргэж бүдүүлэг зогсоолтод хүргэсэн юм.</para>
 
       <indexterm><primary>Грийнмэн, Дэйвид</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Волнат Крийк CDROM</primary></indexterm>
       <para>Биллийн дэмжлэггүй ч гэсэн зорилго маань харамсахааргүй хэвээрээ үлдэхийг 
 	бид нэг их удалгүй шийдсэн бөгөөд Дэйвид Грийнмэний бодож олсноор 
 	<quote>&os;</quote> нэрийг авсан юм. Бидний эхний зорилгууд 
 	системийн одоогийн хэрэглэгчидтэй зөвлөлдсөний дараа тодорхойлогдсон бөгөөд 
 	төсөл эхэлсэн нь тодорхой болсны дараа бүр магадгүй амьдрал дээр биеллээ олохын 
 	тулд би Интернэт уруу хялбар хандах боломжгүй олон золгүйчүүдэд зориулж 
 	&os;-ийн түгээлтийн сувгуудыг сайжруулах зорилготойгоор Волнат Крийк 
 	CDROM-той холбоо тогтоосон юм.
 	Волнат Крийк CDROM нь &os;-г CD дээр түгээх санааг дэмжээд зогсоогүй 
 	ажиллах машин бас хурдан Интернэтийн холболтыг төсөлд зориулан хангасан юм.
 	Волнат Крийк CDROM-ийн  тэр үед тэр чигээрээ үл мэдэгдэх төсөлд бараг л 
 	урьдчилан тооцох аргагүй өгсөн итгэлгүйгээр &os; одоогийн хүрсэн шиг ийм 
 	хол түвшинд, ийм хурдан хүрэхгүй байсан биз ээ.</para>
 
       <indexterm><primary>4.3BSD-Lite</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Net/2</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Чөлөөт Програм Хангамжийн Сан</primary></indexterm>
       <para>Анхны CD-ROM (ерөнхийдөө сүлжээнд өргөнөөр)  түгээлт 1993 оны 12 сард гаргасан 
 	&os;&nbsp;1.0 байлаа. Энэ нь Берклигийн К.И.С-ийн 4.3BSD-Lite 
 	(<quote>Net/2</quote>) соронзон хальс дээр тулгуурласан, бас 386BSD болон Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн Сангаас хангасан олон хэсгүүдээс тогтсон байсан билээ.Энэ бол эхний удаад нэлээн 
 	боломжийн амжилт байсан бөгөөд дараа нь бид маш өндөр амжилт олсон &os; 1.1 
 	хувилбарыг 1994 оны 5 сард гаргасан юм.</para>
 
       <indexterm><primary>Новэлл</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Net/2</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>AT&amp;T</primary></indexterm>
       <para>Энэ үед  урт удаан үргэлжилсэн Берклигийн Net/2 соронкон хальны хууль эрх зүйн статустай 
 	холбоотой Новэлл ба Берклигийн К.И.С нарын хоорондох зарга шийдэгдэж гэнэтийн хар 
 	үүлс бий болсон юм. Тэр тохиролцооны нөхцөл нь <quote>саад болсон</quote> код ба 
 	Новэллийн урьд нь AT&amp;T-ээс авсан өмч болох Net/2-ийн ихэнх хэсэг дээр хийсэн 
 	Берклигийн К.И.С-ийн буулт байлаа. Хариуд нь Новэллийн <quote>адислал</quote> 
 	4.4BSD-Lite хувилбар байсан бөгөөд энэ нь гарсныхаа дараа  саадгүйгээр тунхаглагдаж 
 	түүн уруу Net/2-ийн бүх  хэрэглэгчид маш хүчтэйгээр шилжихийг дэмжих явдал байлаа. 
 	Үүнд &os; бас орсон бөгөөд төсөлд 1994 оны 7 сараас хүртэл хугацаа өгч өөрийн 
 	Net/2 дээр тулгуурласан бүтээгдэхүүнээ гаргахыг хориглосон юм. Тэр гэрээний хүрээнд 
 	эцсийн хугацаанаас өмнө төсөлд сүүлийн нэг хувилбар гаргахыг зөвшөөрсөн бөгөөд тэр 
 	хувилбар нь &os;&nbsp;1.1.5.1 байлаа.</para>
 
       <para>Дараа нь &os; бараг тэр чигээрээ шинэ, бүрэн биш 4.4BSD-Lite-ийн хэсгээс 
 	өөрийгээ дахин бүтээх хүнд бэрх бодлогыг тогтоосон юм. <quote>Lite</quote> 
 	хувилбарууд нь зарим талаараа хөнгөн байсан, учир нь ачаалагдаж ажиллах системийг 
 	бүтээхэд шаардлагатай кодын ихээхэн хэсгийг Берклигийн CSRG арилгасан 
 	(төрөл бүрийн хууль эрх зүйн шаардлагаар) бөгөөд 4.4-ийн Интелийн хэсэг бас нэлээн 
 	бүрэн биш байлаа. Энэ шилжилтийг хийсээр төсөл 1994 оны 11 сар хүргэсэн бөгөөд 
 	тэр үед сүлжээ болон CD-ROM (12 сарын сүүлээр) дээр &os;&nbsp;2.0-ийг гаргасан 
 	байна. Хэдийгээр гадуураа бага зэрэг түүхий байсан боловч энэ хувилбар нь ихээхэн амжилттай 
 	болсон бөгөөд удалгүй илүү хүчирхэг, амархан суулгадаг &os;&nbsp;2.0.5 хувилбарыг 
 	1995 оны 6 сард гаргасан билээ.</para>
 
       <para>1996 оны 8 сард &os;&nbsp;2.1.5-ыг бид гаргасан бөгөөд энэ нь ISP болон 
 	арилжааны хүрээнийхэнд нэлээн алдаршсан ба 2.1-STABLE салбарын бас нэг өөр хувилбар 
 	сайшаагдсан билээ. Энэ нь 1997 оны 2 сард гарсан &os;&nbsp;2.1.7.1 бөгөөд 2.1-STABLE 
 	-ийн зонхилох хөгжүүлэлтийн төгсгөл болсон юм. Одоо үйл ажиллагааг хангах горимд 
 	зөвхөн аюулгүй байдлын өргөжүүлэлт болон бусад ноцтой алдааны засварлалтууд энэ салбарын 
 	(RELENG_2_1_0) хувьд хийгдэх болно.</para>
 
       <para>&os;&nbsp;2.2 нь хөгжүүлэлтийн гол салбараас (<quote>-CURRENT</quote>) 
 	1996 оны 11 сард RELENG_2_2 салбар болон салбарлан гарсан бөгөөд анхны 
 	бүрэн хувилбар (2.2.1) 1997 оны 4 сард гарсан юм. 2.2 салбарын дараагийн 
 	хувилбарууд 97 оны зун болон намар гарцгаасан бөгөөд тэдгээрийн сүүлийнх (2.2.8) 
 	1998 оны 11 сард гарчээ. Анхны албан ёсны 3.0 хувилбар 1998 оны 10 сард 
 	гарсан бөгөөд 2.2 салбарын хувьд төгсгөл болох эхлэлийг тавьсан юм.</para>
 
       <para>1999 оны 1 сарын 20-нд мод дахин салбарласан бөгөөд 4.0-CURRENT болон 
 	3.X-STABLE салбарууд гарахад хүргэжээ. 3.X-STABLE-ээс 3.1 1999 оны 2 сарын 
 	15-нд гарсан, 3.2 1999 оны 5 сарын 15-нд, 3.3 1999 оны 9 сарын 16-нд, 3.4 
 	1999 оны 12 сарын 20-нд, тэгээд 3.5 2000 оны 6 сарын 24-нд гарсан бөгөөд 
 	хэдхэн хоногийн дараагаар  Kerberos-т сүүлийн минутын аюулгүй байдлын засваруудыг 
 	оруулсан багахан хувилбар шинэчлэл 3.5.1-ийг гарахад хүргэсэн юм. Энэ нь 3.X салбар 
 	дахь сүүлийн хувилбар юм.</para>
 
       <para>2000 оны 3 сарын 13-нд нэг салбар гарсан нь 4.X-STABLE салбар бий болсон 
 	явдал юм. Үүнээс хэд хэдэн хувилбарууд гарсан: 4.0-RELEASE 2000 оны 3 сард 
 	танилцуулагдсан бөгөөд сүүлийн 4.11-RELEASE 2005 оны 1 сард гарсан юм.</para>
 
       <para>Удаан хүсэн хүлээсэн 5.0-RELEASE 2003 оны 1 сарын 19-нд зарлагдсан. Ойролцоогоор 
 	3 жилийн ажлыг шингээсэн энэ хувилбар нь &os;-г өргөжүүлсэн олон процессор,  
 	програмын урсгал дэмжлэгийн замд гаргаж &ultrasparc; ба <literal>ia64</literal> 
 	тавцангуудад зориулсан дэмжлэгийг танилцуулсан билээ. Энэ хувилбарын дараагаа 2003 оны 
 	6 сард 5.1 хувилбар гарсан. -CURRENT салбарын сүүлийн 5.X хувилбар 2004 оны 2 сард 
 	танилцуулагдсан 5.2.1-RELEASE байв.</para>
 
       <para>RELENG_5 салбар 2004 оны 8 сард үүссэн бөгөөд дараагаар нь 
 	5-STABLE салбар хувилбаруулын эхлэлийг тэмдэглэсэн 5.3-RELEASE гарсан юм.
 	Хамгийн сүүлийн 5.5-RELEASE 2006 оны 5 сард гарсан.
 	RELENG_5 салбараас дахиж нэмэлт хувилбарууд гарахгүй.</para>
 
       <para>2005 оны 7 сард энэ удаа RELENG_6-д зориулж мод дахин салбарлажээ.
 	6.X салбарын анхны хувилбар болох 6.0-RELEASE 2005 оны 11 сард гарчээ.
 	Хамгийн сүүлийн 6.4-RELEASE 2008 оны 11 сард гарсан.
-	RELENG_6 салбараас дахиж нэмэлт хувилбар гарахгүй.</para>
+	Энэ салбар нь Alpha-г дэмжих хамгийн сүүлийн салбар юм.</para>
 
       <para>RELENG_7 салбар 2007 оны 10 сард үүссэн. Энэ салбарын 
 	эхний хувилбар 7.0-RELEASE байсан бөгөөд 2008 оны 2 сард гарчээ. 
 	Хамгийн сүүлийн &rel2.current;-RELEASE &rel2.current.date; гарсан.
 	RELENG_7 салбарын нэмэлт хувилбарууд гарах болно.</para>
 
        <para>2009 оны 8 сард энэ удаа RELENG_8-д зориулж мод дахин салбарлажээ.
 	 8.X салбарын анхны хувилбар 8.0-RELEASE 2009 оны 11 сард гарсан.
        	Хамгийн сүүлийн &rel.current;-RELEASE &rel.current.date; гарсан.
 	RELENG_8 салбарын нэмэлт хувилбарууд гарах болно.</para>
 
       <para>Одоогоор урт хугацааны хөгжүүлэлтийн төслүүд 9.X-CURRENT (транк) салбарт 
 	үргэлжлэх бөгөөд ажил урагшлах бүр CD-ROM дээрх (мэдээж сүлжээнд бас) 9.X-ийн 
 	SNAPshot хувилбарууд 
 	<ulink url="ftp://current.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/snapshots/">
 	Хормын агшны сервэр</ulink>ээс үргэлжлэн гарсаар байх болно.</para>
     </sect2>
       
     <sect2 id="goals">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
 	    <firstname>Жордан</firstname>
 	    <surname>Хаббард</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os; Төслийн Зорилгууд</title>
     
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>зорилгууд</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os; Төслийн зорилгууд нь ямар нэг хязгаарлалтгүйгээр дурын зорилгоор ашиглаж 
 	болох програм хангамжийг хангах явдал юм. Бидний олонхи нь кодонд (болон төсөлд) 
 	чухал хөрөнгө оруулалт хийцгээсэн бөгөөд одоо болон ирээдүйд багахан санхүүгийн нөхөн 
 	олговроос мэдээж татгалзахгүй, гэхдээ бид мэдээж үүнийг шаардахаар бэлтгэгдээгүй юм.
 	Бидний анхны бөгөөд нэн тэргүүний <quote>даалгавар</quote> бол ирсэн дурын болон 
 	бүгдэд аль ч зорилгоор ашиглагдаж болох кодоор хангах бөгөөд код нь аль болох өргөн 
 	хэрэглэгдэж, аль болох өргөн үр ашгийг өгөх явдал юм. Энэ нь Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн хамгийн үндсэн зорилгуудын нэг бөгөөд бид үүнийг санаачлагатайгаар 
 	дэмжих ёстой гэдэгт би итгэж байна.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>GNU General Public License (GPL)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>GNU Lesser General Public License (LGPL)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>BSD Зохиогчийн Эрх</primary></indexterm>
       <para>Бидний эх модонд байгаа GNU General Public License (GPL) эсвэл
 	Library General Public License (LGPL) хүрээнд байдаг код  нь арай илүү 
 	хязгаарлалттай бөгөөд ядаж л эсрэгээрээ байх биш харин ч хүчилсэн хандлагын талд байдаг. 
 	GPL програм хангамжийг арилжааны зорилгоор ашиглахад гарах нэмэлт төвөгтэй асуудлуудаас 
 	болоод бид ингэж хийхэд боломжийн сонголт байгаа нөхцөлд арай зөөлөн BSD Зохиогчийн 
 	Эрхийн доор програм хангамжийг ирүүлэхийг илүүд үздэг.</para>
     </sect2>
   
     <sect2 id="development">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
 	    <firstname>Сатоши</firstname>
 	    <surname>Асами</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os; Хөгжүүлэх Загвар</title>
     
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>хөгжүүлэх загвар</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os;-ийн хөгжүүлэлт нь бидний <ulink
 	url="&url.articles.contributors;/article.html">хувь нэмэр 
 	оруулагчдын жагсаалт</ulink>аас харахад дэлхий даяар хэдэн зуун хүмүүсийн оруулсан 
 	хувь нэмэр дээр бүтээгдсэн, их нээлттэй, уян хатан процесс юм.
 	&os;-ийн хөгжүүлэлтийн дэд бүтэц нь эдгээр хэдэн зуун хөгжүүлэгчдийг 
 	Интернэтээр хамтран ажиллах боломжийг нээж өгдөг.
 	Бид шинэ хөгжүүлэгчид, болон санаануудыг тогтмол хайж байдаг бөгөөд 
 	төсөлтэй илүү ойртохыг сонирхсон хэн ч гэсэн &a.hackers; хаягаар бидэнд 
 	хандаарай. Мөн бусад &os; хэрэглэгчдэд гол гол ажлуудын талаар мэдээлэх 
 	&a.announce; бас байгаа болно.</para>
 
       <para>Чөлөөтэй болон нягт хамтын ажиллагаан доор ажилладгаас үл хамааран &os; 
 	төсөл болон түүний хөгжүүлэлтийн процессийн талаар ашигтай зүйлсийн талаар мэдэхийг 
 	хүсвэл:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>SVN ба CVS репозитор<anchor
 	    id="development-cvs-repository"></term>
 
 	  <indexterm>
       <primary>CVS</primary>
       <secondary>репозитор</secondary>
     </indexterm>
 	  <indexterm>
 	    <primary>Зэрэгцээ Хувилбаруудын Систем</primary>
       <see>CVS</see>
 	  </indexterm>
           <indexterm>
             <primary>SVN</primary>
 	    <secondary>репозитор</secondary>
           </indexterm>
           <indexterm>
             <primary>Subversion</primary>
             <see>SVN</see>
           </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>&os;-ийн гол эх мод нь &os;-тэй цуг багцалсан чөлөөтэй байдаг 
 		эх кодыг хянах багаж болох 
 		<ulink url="http://ximbiot.com/cvs/wiki/">CVS</ulink>-ээр 
 	      	(Зэрэгцээ Хувилбаруудын Систем) хэдэн жилийн турш тэтгэгдэж байсан.
 		2008 оны 6 сард Төсөл <ulink
                 url="http://subversion.tigris.org">SVN</ulink> (Subversion) рүү 
 		шилжин хэрэглэхээр болсон. Эх модны хурдацтай өсөлт болон хадгалаастай 
 		байсан түүхийн хуудаснуудын хэмжээнээс болоод <application>CVS</application>-ийн 
 		техникийн хязгаарлалтууд илэрхий болж энэ шилжилтийг зайлшгүй хэрэгцээтэй 
 		гэж үзсэн юм. Одоо үндсэн репозитор <application>SVN</application>-г 
 		ашигладаг бөгөөд хуучин <application>CVS</application> дэд бүтцээс хамаардаг 
 		<application>CVSup</application> болон
                 <application>csup</application> зэрэг хэрэглэгчийн талын 
 		хэрэгслүүд хэвийн ажилласан хэвээр байгаа болно. Энэ зорилгоор 
 		<application>SVN</application> репозитор дахь өөрчлөлтүүд нь 
                 <application>CVS</application> рүү эргээд хөрвүүлэгддэг.
                 Одоогоор зөвхөн төв эх мод <application>SVN</application>-ээр 
 		хянагддаг. Бичиг баримт, Дэлхий Даяарх Вэб болон портын репозиторууд 
 		<application>CVS</application>-ийг ашигласан хэвээр байгаа болно.Үндсэн 
 		<ulink url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi">
 	      	репозитор</ulink> АНУ-ийн Калифорнийн Санта Клара дахь машин дээр 
 		байрладаг бөгөөд тэндээс дэлхий даяар байрласан хэд хэдэн толин тусгалын 
 		машинууд уруу хувилагддаг. <link
 	      	linkend="current">-CURRENT</link> болон <link
 	      	linkend="stable">-STABLE</link> модуудыг агуулсан <application>SVN</application> мод 
 		таны өөрийн машин дээр ч гэсэн амархан хувилагдах боломжтой.
 		Үүнийг хэрхэн хийх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="synching">Өөрийн эх модоо хамгийн сүүлийн түвшинд 
 		аваачих</link> хэсэг уруу хандаж үзээрэй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>Итгэмжлэн оруулагчдын жагсаалт<anchor
 	    id="development-committers"></term>
 	      
 	  <indexterm><primary>итгэмжлэн оруулагчид</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para><firstterm>Итгэмжлэн оруулагчид</firstterm> нь CVS мод уруу 
 		<emphasis>бичих</emphasis> эрхтэй бөгөөд &os;-ийн эхэд 
 		өөрчлөлтүүд хийх зөвшөөрөлтэй хүмүүс юм (<quote>итгэмжлэн оруулагч</quote> гэсэн 
 		ойлголт нь  CVS репозитор уруу шинэ өөрчлөлтүүдийг хийдэг &man.cvs.1;-ийн 
 		<command>commit</command> тушаалаас гаралтай).
 
 		Итгэмжлэн оруулагчдад илгээсэн зүйлээ хянуулахаар өгөх хамгийн шилдэг арга нь 
 		&man.send-pr.1; тушаал юм. Хэрэв ямар нэг зүйл систем дээр гацвал 
 		&a.committers; уруу та цахим захидал бас илгээн холбогдож болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>&os;-ийн гол баг<anchor id="development-core"></term>
 
 	  <indexterm><primary>гол баг</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>&os;-г компани гэж бодох юм бол <firstterm>&os;-ийн гол баг</firstterm> 
 		нь захирлуудын зөвлөлтэй ижил утгатай юм. Гол багийн үндсэн үүрэг нь 
 		төсөл бүхэлдээ сайн байж, түүнийг зөв чиглэлээр явуулахыг хянаж байх явдал юм.
 		Өөрийгөө бүрэн дайчилсан, хариуцлагатай хөгжүүлэгчдийг итгэмжлэн оруулагчдын 
 		бүлэгт урих нь гол багийн үүргүүдийн нэг бөгөөд зарим гишүүд шилжихэд гол багийн 
 		шинэ гишүүдийг шинээр авах нь бас нэг үүрэг нь юм.
 		Одоогийн гол баг нь нэр дэвшигч итгэмжлэн оруулагчдаас 2008 оны 7 сард сонгогдсон. 
 		Сонгууль 2 жилд нэг удаа явагддаг.</para>
 
 	    <para>Гол багийн зарим гишүүд тусгай хариуцлагатай бөгөөд системийн ихээхэн хэсэг  
 		сурталчилсан хэмжээгээрээ ажиллаж байхыг хянаж бие сэтгэлээ зориулж байдаг.
 		&os; хөгжүүлэгчдийн жагсаалт болон тэдний аль хэсэгт хариуцлагатайг 
 		<ulink url="&url.articles.contributors;/article.html">Хувь 
 		нэмэр оруулагчдын жагсаалт</ulink>аас үзнэ үү.</para>
 
 	    <note>
 	      <para>Гол багийн ихэнх гишүүд &os;-ийн хөгжүүлэлтэд сайн дураар оролцдог бөгөөд 
 		төслөөс санхүүгийн хувьд ашиг олдоггүй болохоор <quote>commitment</quote> 
 		гэдэг нь <quote>баталгаатай дэмжлэг</quote> гэсэн үг гэж ойлгож болохгүй юм.
 		Дээрх <quote>захирлуудын зөвлөл</quote> гэсэн аналог нь тийм ч зөв биш бөгөөд 
 		эдгээр хүмүүс нь &os;-ийн тусын тулд өөрсдийнхөө илүү шийдлийн эсрэг амьдралаа 
 		орхисон хүмүүс гэвэл магадгүй илүү тохирох биз ээ!</para>
 	    </note>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>Гаднын хувь нэмэр оруулагчид</term>
 
 	  <indexterm><primary>хувь нэмэр оруулагчид</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Эцэст нь, гэхдээ мэдээж хамгийн сүүлийнх биш, хамгийн том бүлэг 
 		хөгжүүлэгчид нь санал сэтгэгдэл болон алдааны засваруудыг бидэнд 
 		бараг л тогтмол илгээдэг хэрэглэгчид юм. &os;-ийн илүү 
 		төвлөрсөн бус хөгжүүлэлттэй холбоотой байх үндсэн арга нь 
 		тийм зүйлсийн талаар хэлэлцдэг &a.hackers;-д бүртгүүлэх явдал юм.
 		&os;-ийн төрөл бүрийн захидлын жагсаалтын талаар дэлгэрэнгүйг 
 		<xref linkend="eresources">-ээс үзнэ үү.</para>
 	  
 	    <para><citetitle><ulink
 	      url="&url.articles.contributors;/article.html">&os;-ийн 
 		Хувь нэмэр оруулагчдын Жагсаалт</ulink></citetitle> нь урт бөгөөд 
 		өсөн нэмэгдэж байгаагийн нэг, тийм болохоор яагаад өнөөдөр &os;-д 
 		хувь нэмэр оруулж энэ жагсаалтад нэгдэж болохгүй гэж?</para>
 
 	    <para>Код ирүүлэх нь төсөлд хувь нэмэр оруулах ганц арга биш юм; 
 		Хийх шаардлагатай байгаа зүйлсүүдийн бүрэн жагсаалтын талаар 
 		<ulink url="&url.base;/index.html">&os; Төслийн вэб хуудсын 
 		хаяг</ulink>т хандаж үзнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     
       <para>Дүгнэж хэлэхэд бидний хөгжүүлэлтийн загвар нь нэг нь нөгөөдөө багтсан, чөлөөтэй 
 	тойргууд маягаар зохион байгуулагдсан загвар юм. Төвлөрсөн загвар нь ирээдүйтэй хувь 
 	нэмэр оруулагчдыг цааш түлхэлгүйгээр нэг төвийн кодын суурийг хялбар хянах  боломжийг 
 	олгож &os;-ийн <emphasis>хэрэглэгчдэд</emphasis> эвтэй байхаар зориулагдан  
 	дизайн хийгдсэн юм. Бидний хүсэл бол хэрэглэгчид амархан суулгаж ашиглаж болдог 
 	ихээхэн хэмжээний уялдаа холбоотой <link linkend="ports">хэрэглээний програмууд</link>тай 
 	тогтвортой үйлдлийн системийг бий болгох явдал юм &mdash; энэнд хүрэхэд энэ загвар нь 
 	маш сайн тохирон ажиллаж байна.</para>
     
       <para>Төслийн амжилттай байсаар байгаад хүргэж байгаа одоогийн хүмүүсийн адил бие 
 	сэтгэлийнхээ зарим ч гэсэн хэсгийг зориулахыг &os; хөгжүүлэгч болон бидэнтэй нэгдэж 
 	байгаа хүмүүсээс хүсэж байгаа бидний цорын ганц хүсэлт юм!</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="relnotes">
       <title>Одоогийн &os; хувилбарууд</title>
 
       <indexterm><primary>NetBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>OpenBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Чөлөөт Програм Хангамжийн Сан</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Компьютерийн Системийн Судалгааны Бүлэг (CSRG)</primary>
       </indexterm>
       <para>&os; нь чөлөөтэй байдаг, Интел &i386;, &i486;, &pentium;,
         &pentium;&nbsp;Pro,
         &celeron;,
         &pentium;&nbsp;II,
         &pentium;&nbsp;III,
         &pentium;&nbsp;4 (эсвэл нийцтэй),
-        &xeon;, DEC <trademark>Alpha</trademark>
-        	болон  Sun &ultrasparc;-д зориулагдсан бүрэн эх 4.4BSD-Lite дээр тулгуурласан 
+        &xeon;, болон  Sun &ultrasparc;-д зориулагдсан бүрэн эх 4.4BSD-Lite дээр тулгуурласан 
 	хувилбар юм. Энэ нь үндсэндээ NetBSD, OpenBSD, 386BSD, болон Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн Сангийн зарим өргөжүүлэлт хийгдсэн Берклигийн К.И.С.-ийн CSRG бүлгээс 
 	гаргасан програм хангамжууд дээр үндэслэсэн.</para>
 
       <para>1994 оны сүүлд гарсан &os;&nbsp;2.0 хувилбараас хойш &os;-ийн хурдан 
 	ажиллагаа, боломжууд болон тогтвортой байдал мэдэгдэхүйц сайжирсан. 
 	<!-- XXX is the rest of this paragraph still true ? -->
 	Хамгийн том өөрчлөлт нь нийлсэн VM/файл буферийн кэш бүхий засварласан виртуал санах ойн систем 
 	бөгөөд энэ нь ажиллагааг хурдасгаад зогсохгүй &os;-ийн санах ойн мөрийг багасгаж 
 	5&nbsp;MB тохиргоог илүү боломжийн хамгийн бага хэмжээнд хүргэсэн. Бусад 
 	өргөтгөлүүдийг дурдвал гүйцэд NIS клиент ба серверийн дэмжлэг, шилжилтийн TCP дэмжлэг, 
 	шаардлагаар залгах PPP, цогц DHCP дэмжлэг, сайжруулсан SCSI дэд систем, ISDN 
 	дэмжлэг, ATM-ийн дэмжлэг, FDDI, Хурдан болон Гигабит Ethernet (1000&nbsp;Mbit) 
 	картууд, сүүлийн үеийн Адаптек хянагчууд болон олон мянган алдаануудын засварууд зэрэг юм.</para>
 
       <para>Үндсэн түгээлтүүдээс гадна &os; нь мянга мянган байнга хайгддаг програмуудтай 
 	хөрвүүлсэн програм хангамжийн цуглуулгатай байдаг. Энэ авлагыг хэвлэж байх үед 
 	&os.numports; гаруй портууд байсан! Портуудын жагсаалтад http (WWW) серверүүдээс 
 	тоглоомууд, хэлнүүд, засварлагчид, зэрэг бараг л бүх төрлийн програмууд байдаг.
 	Портуудын Цуглуулга бүхэлдээ ойролцоогоор &ports.size; хэмжээний хадгалалт шаарддаг 
 	бөгөөд бүх портууд өөрсдийн жинхэнэ эхийн хувьд <quote>дельта</quote> болж илэрхийлэгддэг.
 	Энэ нь бидэнд портуудыг шинэчлэхэд хялбар болгож хуучин 1.0 Портуудын Цуглуулгын шаарддаг 
 	байсан дискний зайн шаардлагыг ихээхэн багасгаж өгдөг. Портыг хөрвүүлэхийн тулд та 
 	суулгахыг хүсэж байгаа програмын сан уруу шилжиж <command>make install</command> 
 	хэмээн бичихэд систем цааш үлдсэнийг хийх болно. Таны бүтээх порт болгоны жинхэнэ эх бүрэн 
 	түгээлт динамикаар CD-ROM эсвэл локал FTP хаягаас татагдах бөгөөд танд зөвхөн хүссэн портоо 
 	бүтээх хангалттай дискний зай л шаардлагатай. Порт бүр урьдчилан хөрвүүлсэн <quote>багц</quote> 
 	хэлбэрээр бас байх бөгөөд өөрийн портыг эхээс хөрвүүлэх хүсэлгүй хүмүүс хялбар тушаалаар 
 	(<command>pkg_add</command>) ийм портыг суулгаж болдог. Багцууд болон портуудын 
 	талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="ports"> хаягаар олж болно.</para>
 
       <para>Танд &os; суулгаж ашиглах явцад маш их тус болохуйц хэд хэдэн баримтуудыг 
 	хамгийн сүүлийн үеийн дурын &os; машин дээр 
 	<filename>/usr/share/doc</filename> 
 	сангаас бас олох боломжтой юм. Локалаар суусан гарын авлагуудыг та HTML боломжтой 
 	хөтчүүдийг ашиглан дараах хаягаас үзэж болно:</para>
 
       <variablelist>
         <varlistentry>
 	  <term>FreeBSD Гарын авлага</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink type="html"
 	      url="file://localhost/usr/share/doc/handbook/index.html"><filename>/usr/share/doc/handbook/index.html</filename></ulink></para>
 	  </listitem>
         </varlistentry>
       
         <varlistentry>
 	  <term>FreeBSD-ийн БХА (байнга хариулагддаг асуултууд FAQ)</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink type="html"
 	      url="file://localhost/usr/share/doc/faq/index.html"><filename>/usr/share/doc/faq/index.html</filename></ulink></para>
 	  </listitem>
         </varlistentry>
       </variablelist>
     
       <para>Мөн та мастер (болон бусдаас их шинэчлэгддэг) хуулбаруудыг 
 	<ulink url="http://www.FreeBSD.org/"></ulink> хаягаас үзэж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/kernelconfig/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/kernelconfig/chapter.sgml
index cad5cffd22..fc4166c185 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/kernelconfig/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/kernelconfig/chapter.sgml
@@ -1,1482 +1,1492 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.194
+     Original revision 1.195
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="kernelconfig">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Шинэчилж дахин бүтцийг өөрчилсөн  </contrib>
  	<!-- Mar 2000 -->
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жэйк</firstname>
 	<surname>Хэмби</surname>
 	<contrib>Анхлан хувь нэмэр болгож оруулсан  </contrib>
 	<!-- 6 Oct 1995 -->
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>FreeBSD цөмийг тохируулах нь</title>
 
   <sect1 id="kernelconfig-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>өөрчлөн тохируулж цөм бүтээх нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Цөм нь &os; үйлдлийн системийн гол зүрх юм. Энэ нь санах ойг удирдах,
 	аюулгүй байдлын хяналтуудыг хийх, сүлжээнд холбогдох, диск уруу хандах 
 	зэрэг олон үйлдлүүдийг хариуцан хийдэг. &os; улам илүү динамикаар тохируулагдах
 	болсон боловч зарим тохиолдолд цөмийг дахин тохируулж хөрвүүлэх шаардлага гардаг.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para> Та магадгүй яагаад өөрт тохируулсан цөм бүтээх хэрэгтэй талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Цөмийн тохиргооны файлыг хэрхэн бичих эсвэл байгаа тохиргооны файлыг 
 	хэрхэн өөрчлөх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Цөмийн тохиргооны файлыг хэрхэн ашиглаж шинэ цөм үүсгэж бүтээх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Шинэ цөмийг хэрхэн суулгах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв юм буруугаар эргэвэл хэрхэн алдааг олох талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэхүү бүлгийн жишээнүүд дэх тушаалууд нь амжилттай болохын тулд 
 	<username>root</username> эрхээр ажиллах ёстой.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-custom-kernel">
     <title>Яагаад өөрчлөн тохируулсан цөм бүтээх хэрэгтэй вэ?</title>
 
     <para>Уламжлалаар бол &os; нь <quote>monolithic</quote> цөмтэй байсан байна.
 	Энэ нь цөм тоотой хэдэн төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг дэмжсэн нэг том програм 
 	байсан гэсэн үг бөгөөд хэрэв та цөмийн ажиллагааг өөрчлөх бол шинэ цөм хөрвүүлж 
 	дараа нь компьютераа шинэ цөмөөр ачаалан эхлүүлэх шаардлагатай байсан билээ.</para>
 
     <para>Өнөөдөр &os; нь цөмийн ихэнх ажиллагаагаа шаардлагын дагуу динамикаар ачаалдаг 
 	ба цөмөөс буцааж буулгах боломж бүхий модулиудаар тусгаарлагдсан загвар уруу шилжиж 
 	байна. Энэ нь цөм шинэ тоног төхөөрөмжид (зөөврийн компьютер дэх PCMCIA 
 	картууд зэрэг) дасан зохицож түүнийг хурдан хүртээмжтэй болгох, эсвэл цөм анх  
 	хөрвүүлэгдэхдээ цөмд хэрэггүй байсан шинэ ажиллагааг цөмд бий болгох боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. Үүнийг модульчлагдсан цөм хэмээдэг юм.</para>
 
     <para>Тэгсэн ч гэсэн зарим статик цөмийн тохиргоог заавал хийх шаардлагатай. Зарим 
 	тохиолдолд ажиллагаа нь цөмтэй нягт холбоотой учраас динамикаар ачаалахаар хийх 
 	боломжгүй байдаг юм. Бас энэ нь энгийнээр бол тэр үйл ажиллагаанд зориулж динамикаар 
 	ачаалах модулийг бичих цаг хэнд ч олдоогүй байж болох юм.</para>
 
     <para>Өөрчлөн тохируулсан цөм бүтээх нь BSD дэвшилтэт хэрэглэгчдийн хувьд хамгийн чухал  
 	ажиллагаануудын нэг юм. Энэ процесс нь цаг их зарцуулах боловч таны &os; системд
 	олон ашиг өгөх болно.Өргөн хүрээний тоног төхөөрөмжүүдийг дэмжих ёстой 
 	<filename>GENERIC</filename> цөмтэй харьцуулахад өөрчлөн тохируулсан цөм нь 
 	зөвхөн таны PC-ний тоног төхөөрөмжүүдийг дэмждэг. Энэ нь дараах хэд хэдэн ашигтай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Хурдан ачаалах хугацаа. Цөм нь таны систем дэх тоног төхөөрөмжүүдийг зөвхөн
 	шалгах учраас системийг ачаалах хугацаа мэдэгдэхүйц багасдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Санах ойн ашиглалт багасна. Өөрчлөн тохируулсан цөм нь  
 	ашиглагдахгүй байгаа боломжууд болон төхөөрөмжийн драйверуудыг 
 	орхигдуулснаар ихэнхдээ <filename>GENERIC</filename> цөмөөс бага санах ойг 
 	  ашигладаг. Цөмийн код нь бусад програмуудад санах ойг ашиглах боломжгүй 
 	  болгож санах ойд үргэлж байрлаж байдаг учир энэ нь маш чухал юм.
 	Ийм учраас өөрчилсөн цөм нь  бага хэмжээний RAM-тай систем 
 	дээр ялангуяа ашигтай байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Нэмэлт тоног төхөөрөмжийн дэмжлэг. Дууны картууд зэрэг 
 	<filename>GENERIC</filename> цөмд байхгүй төхөөрөмжүүдийн дэмжлэгийг 
 	нэмэх боломжийг танд өөрчлөн тохируулсан цөм олгоно.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-devices">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Системийн тоног төхөөрөмж хайж олох нь</title>
     
     <para>Цөмийн тохиргоо уруу орж үзээд алдахаасаа өмнө машиныхаа 
       тоног төхөөрөмжийн бүртгэлийг олж авах нь ухаалаг явдал юм. 
       &os; нь үндсэн үйлдлийн систем биш тохиолдолд байгаа үйлдлийн 
       системийн тохиргоог харан бүртгэлийн жагсаалтыг хялбархан 
       үүсгэж болно. Жишээ нь &microsoft;-ийн 
       <application>Device Manager</application> буюу төхөөрөмжийн 
       менежер нь суулгагдсан төхөөрөмжүүдийн талаарх чухал 
       мэдээллийг ихэвчлэн агуулдаг. 
       <application>Device Manager</application> нь control panel 
       буюу хяналтын самбарт байрладаг.</para>
 
     <note>
       <para>&microsoft.windows;-ийн зарим хувилбаруудад  
 	<application>System</application> гэсэн дүрс байдаг бөгөөд 
 	энэ нь <application>Device Manager</application> уруу хандах 
 	боломжтой дэлгэцийг харуулдаг.</para>
     </note>
 
     <para>Хэрэв өөр үйлдлийн систем машин дээр байхгүй бол 
       администратор энэ мэдээллийг өөрөө олох хэрэгтэй болно. 
       Нэг арга нь &man.dmesg.8; хэрэгсэл болон &man.man.1; 
       тушаалуудыг ашиглах явдал юм. &os; дээр ихэнх төхөөрөмжийн 
       драйверууд нь дэмжигдсэн тоног төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг 
       харуулсан гарын авлагын хуудастай байдаг бөгөөд ачаалах үед 
       шалгаж байх явцад олдсон тоног төхөөрөмжийг харуулдаг. 
       Жишээ нь дараах мөрүүд нь <devicename>psm</devicename> 
       драйвер хулгана олсон гэдгийг харуулж байна:</para>
 
     <programlisting>psm0: &lt;PS/2 Mouse&gt; irq 12 on atkbdc0
 psm0: [GIANT-LOCKED]
 psm0: [ITHREAD]
 psm0: model Generic PS/2 mouse, device ID 0</programlisting>
 
     <para>Энэ драйвер нь өөрчлөн тохируулах цөмийн тохиргооны 
       файлд орсон байх эсвэл &man.loader.conf.5; ашиглан ачаалагдсан 
       байх хэрэгтэй болно.<para>
 
     <para>Зарим тохиолдолд <command>dmesg</command>-ээс гарч 
       байгаа өгөгдөл нь ачаалалтын шалгалт, илрүүлэлтийн гаралтыг 
       биш зөвхөн системийн мэдэгдлүүдийг үзүүлдэг. Эдгээр тохиолдлуудад 
       <filename>/var/run/dmesg.boot</filename> файлыг 
       үзэн гаралтыг олж авч болно.</para>
 
     <para>Тоног төхөөрөмжийг олох өөр нэг арга бол илүү дэлгэрэнгүй 
       гаралтыг үзүүлдэг &man.pciconf.8; хэрэгслийг ашиглах явдал юм. 
       Жишээ нь:</para>
 
     <programlisting>ath0@pci0:3:0:0:        class=0x020000 card=0x058a1014 chip=0x1014168c rev=0x01 hdr=0x00
     vendor     = 'Atheros Communications Inc.'
     device     = 'AR5212 Atheros AR5212 802.11abg wireless'
     class      = network
     subclass   = ethernet</programlisting>
 
     <para><command>pciconf <option>-lv</option></command> ашиглан 
       олж авсан энэ бяцхан мэдээлэл нь <devicename>ath</devicename> 
       драйвер утасгүй Ethernet төхөөрөмжийг олсныг харуулж байна. 
       <command>man <replaceable>ath</replaceable></command> тушаалыг 
       ашиглавал &man.ath.4; гарын авлагын хуудсыг харуулах 
       болно.</para>
 
     <para>Ашигтай мэлээлэл олж авахын тулд &man.man.1; уруу 
       <option>-k</option> тугийг өгөн ашиглаж болно. Дээрхээс 
       ингэж өгч болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; man -k <replaceable>Atheros</replaceable></screen>
 
     <para>Тухайн нэг үг агуулсан гарын авлагын хуудсын жагсаалтыг 
       олж авахын тулд:</para>
 
     <programlisting>ath(4)                   - Atheros IEEE 802.11 wireless network driver
 ath_hal(4)               - Atheros Hardware Access Layer (HAL)</programlisting>
 
     <para>Тоног төхөөрөмжийн жагсаалтаар зэвсэглэснээр
       цөмийг өөрчлөн тохируулж бүтээх процесс нь арай хялбар болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-modules">
     <title>Цөмийн драйверууд, дэд системүүд, болон модулиуд</title>
     <indexterm>
       <primary>kernel</primary>
       <secondary>drivers / modules / subsystems</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээхийн өмнө тэгж хийх шалтгаанаа 
       бодож үзэх хэрэгтэй. Хэрэв тусгайлсан тоног төхөөрөмжийн дэмжлэг хэрэгтэй 
       байгаа бол тэр нь модуль хэлбэрээр аль хэдийн байж байж болох юм.</para>
 
     <para>Цөмийн модулиуд нь <filename class="directory">/boot/kernel</filename> 
       санд байх бөгөөд ажиллаж байгаа цөмд &man.kldload.8;-г ашиглан динамикаар 
       дуудаж болдог. Цөмийн бүх драйверуудын ихэнх нь тусгай модуль болон гарын 
       авлагын хуудастай байдаг. Жишээ нь сүүлийн хэсэг <devicename>ath</devicename>
       гэсэн утасгүй Ethernet драйверийн талаар дурдсан байдаг.
       Энэ төхөөрөмж нь өөрийн гарын авлагадаа дараах мэдээллийг агуулсан 
       байдаг:</para>
 
     <programlisting>Alternatively, to load the driver as a module at boot time, place the
      following line in &man.loader.conf.5:
 
            if_ath_load="YES"</programlisting>
 
     <para>Зааврын дагуу <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
       <literal>if_ath_load="YES"</literal> мөрийг нэмснээр энэ модулийг 
       ачаалах үед динамикаар дуудах боломжийг идэвхжүүлнэ.</para>
 
     <para>Гэхдээ зарим тохиолдолд холбоотой модуль байдаггүй. Энэ нь 
       зарим нэг дэд системүүд болон маш чухал драйверуудын хувьд бодит 
       бөгөөд жишээ нь fast file system (<acronym>FFS</acronym>) буюу 
       түргэн файлын систем нь цөмд заавал байх шаардлагатай тохируулга юм.
       Мөн сүлжээний дэмжлэгийн (INET) хувьд ийм байна. 
       Харамсалтай нь драйвер шаардлагатай эсэхийг хэлэх цорын ганц зам нь 
       модулийг нь шалгах явдал юм.</para>
 
     <warning>
       <para>Төхөөрөмж эсвэл тохируулгын цөмд цуг бүтээгдсэн дэмжлэгийг устгаж 
 	эвдэрхий цөмтэй үлдэх нь их хялбар юм. Жишээ нь &man.ata.4; 
 	драйверийг цөмийн тохиргооны файлаас авчих юм бол <acronym>ATA</acronym> 
 	дискийн хөтөчүүд нь <filename>loader.conf</filename>-д тусгай мөр
 	нэмэлгүйгээр эхлэн ачаалахгүй байж болох юм. Хэрэв эргэлзэж байгаа 
 	бол модулийг шалгаад дараа нь ердөө л дэмжлэгийг цөмд үлдээх 
 	хэрэгтэй.</para>
     </warning>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-building">
     <title>Өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээх ба суулгах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>бүтээх / суулгах</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Эхлээд цөм бүтээх сангаар аялая. Дурдсан бүх сангуудаас гол нь
 	<filename>/usr/src/sys</filename> сан байх бөгөөд
 	<filename>/sys</filename> гэсэн замаар бас хандах боломжтой.
 	Энд байгаа хэд хэдэн дэд сангууд цөмийн өөр өөр хэсгүүдийг илэрхийлэх бөгөөд
 	бидний зорилгод хамгийн чухал нь таны өөрчлөн тохируулах цөмийн тохиргоог
 	засварлах <filename><replaceable>arch</replaceable>/conf</filename>
 	сангууд болон таны цөм бүтээгдэх  шатны талбар <filename>compile</filename>
 	сан юм. <replaceable>arch</replaceable> нь 
-	<filename>i386</filename>, <filename>alpha</filename>,
+	<filename>i386</filename>,
       	<filename>amd64</filename>, <filename>ia64</filename>,
       	<filename>powerpc</filename>, <filename>sparc64</filename>, эсвэл
       	<filename>pc98</filename> (Японд их ашиглагддаг PC тоног төхөөрөмжийн 
 	өөр нэг хөгжүүлэлтийн салбар) зэргийг төлөөлдөг. Тухайн архитектурын сан доторх
 	код зөвхөн тэр архитектуртай холбоотой; бусад кодын хэсэг нь &os; порт хийгдэх
 	боломж бүхий бүх тавцангуудын хувьд адил машинаас чөлөөт код байна. Сангийн бүтцийн
 	логик зохион байгуулалт нь дэмжлэг хийгдсэн төхөөрөмж, файлын систем болон өөрийн дэд
 	санд байгаа тохируулга бүртэй хамт байгааг харж болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлэг жишээн дээр таныг i386 архитектур ашиглаж байгаа гэж авч үзнэ.
 	Хэрэв энэ нь таны хувьд өөр байх юм бол та өөрийн системийн архитектурын хувьд замуудын 
 	нэрнүүддээ тохирох өөрчлөлтүүдийг хийгээрэй.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэв таны систем дээр <filename>/usr/src/sys</filename> сан 
 	<emphasis>байхгүй</emphasis> бол цөмийн эх суугаагүй байна. Үүнийг хамгийн хялбар аргаар
 	хийхийн тулд <username>root</username> эрхээр <command>sysinstall</command>
 	ажиллуулж <guimenuitem>Configure</guimenuitem> сонгоод, дараа нь 
 	<guimenuitem>Distributions</guimenuitem> сонгоод, 
 	<guimenuitem>src</guimenuitem> сонгоод, дараа нь
 	<guimenuitem>base</guimenuitem> болон 
 	<guimenuitem>sys</guimenuitem>-г сонгож татаж авна. Хэрэв та 
 	<application>sysinstall</application> -д дургүй ба 
 	<quote>албан ёсны</quote> &os; CDROM-д хандах боломжтой бол
 	тушаалын мөрөөс эхийг бас суулгаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount /cdrom</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /usr/src/sys</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ln -s /usr/src/sys /sys</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cat /cdrom/src/ssys.[a-d]* | tar -xzvf -</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cat /cdrom/src/sbase.[a-d]* | tar -xzvf -</userinput></screen>
     </note>
 
     <para>Дараа нь <filename><replaceable>arch</replaceable>/conf</filename>
 	сан уруу шилжээд <filename>GENERIC</filename> тохиргооны файлыг та өөрийн цөмдөө өгөх
 	нэр уруу хуул.  Жишээ нь:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp GENERIC <replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput></screen>
 
     <para>Уламжлалаар бол энэ нэр нь бүгд том үсгээр байдаг, хэрэв та олон өөр өөр төрлийн &os;
 	машинуудын ажиллагааг хянадаг бол машинуудынхаа нэрээр нэрлэх нь зохимжтой юм.
 	Бид энэ жишээнийхээ зорилгоор <filename><replaceable>MYKERNEL</replaceable></filename> гэж нэрлэе.</para>
 
     <tip>
       <para>Өөрийн цөмийн тохиргооны файлаа шууд <filename>/usr/src</filename>
 	доор хадгалах нь буруу байж болох юм. Хэрэв та асуудлуудтай тулгарч байгаа бол 
 	<filename>/usr/src</filename> -ийг устгаад л дахиж эхлэх нь зоригтой
 	алхам байж болох юм. Гэхдээ үүнийг хийгээд хэдэн секундын дараа л та өөрийн 
 	өөрчлөн тохируулсан цөмийн тохиргооны файлаа устгасан болохоо мэдэх болно.
 	Мөн <filename>GENERIC</filename> файлыг шууд засварлах хэрэггүй бөгөөд
 	дараагийн удаа <link linkend="updating-upgrading">өөрийн эх модыг шинэчлэх</link> 
 	үйлдлийг хийхэд дарагдан хуулагдаж таны цөмийн өөрчлөлт алдагдаж магадгүй.</para>
 
       <para>Та цөмийн тохиргооны файлаа өөр газар хадгалж дараа нь 
 	<filename><replaceable>i386</replaceable></filename> сан дахь 
 	файл уруу тэмдэгт холбоос үүсгэж болно.</para>
 
       <para>Жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir /root/kernels</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp GENERIC /root/kernels/<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput>	
 &prompt.root; <userinput>ln -s /root/kernels/<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput></screen>
     </tip>
 
     <para>Одоо <filename><replaceable>MYKERNEL</replaceable></filename>-ийг өөрийн дуртай текст засварлагч дээр
 	засаарай. Хэрэв та дөнгөж эхэлж байгаа бол байгаа цорын ганц засварлагч нь 
 	<application>vi</application> байж болох бөгөөд түүнийг энд тайлбарлахад хэтэрхий
 	төвөгтэй боловч <link linkend="bibliography">номын жагсаалтад</link> 
 	байгаа өөр олон номнуудад бичсэн байгаа. Гэхдээ &os; нь <application>ee</application>
 	гэдэг хялбар засварлагчийг санал болгодог бөгөөд хэрэв та эхлэн сурагч бол энэ нь 
 	таны сонгох засварлагч байх болно. Өөрийн тохиргоог тусгах эсвэл <filename>GENERIC</filename>
 	файлаас өөрийн хийсэн өөрчлөлтүүдээс ялгахын тулд дээд хэсэгт байгаа мөрүүдийг 
 	чөлөөтэй өөрчлөөрэй.</para>
     <indexterm><primary>SunOS</primary></indexterm>
 
     <para>Хэрэв та &sunos; эсвэл өөр BSD үйлдлийн системийн доор цөм бүтээж байсан бол
 	энэ файлын ихэнх хэсэг нь маш танил байх болно. Хэрэв та DOS зэрэг өөр үйлдлийн 
 	системээс ирж байгаа бол нөгөө талаасаа <filename>GENERIC</filename>
 	тохиргооны файл төвөгтэй юм шиг санагдаж болох бөгөөд 
 	<link linkend="kernelconfig-config">Тохиргооны файл</link> хэсгийн
 	тайлбаруудыг удаан нухацтай дагаарай.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэв та &os; төслийн хамгийн сүүлийн эхээр <link
         linkend="updating-upgrading">өөрийн эх модоо сүүлийн үеийн хэлбэрт авчирсан</link> бол
 	шинэчлэх шатуудаа хэрэгжүүлж эхлэхээсээ өмнө <filename>/usr/src/UPDATING</filename> 
 	файлыг үргэлж шалгаж байх нь чухал юм. Энэ файл нь шинэчилсэн эх код доторх тусгай 
 	анхаарал шаардлагатай чухал асуудлууд эсвэл хэсгүүдийн талаар тайлбарладаг.
 	<filename>/usr/src/UPDATING</filename> нь үргэлж таны &os;
 	хувилбартай таардаг бөгөөд энэ гарын авлагаас илүү шинэ мэдээлэлтэй, сүүлийн үеийнх 
 	байдаг.</para>
     </note>
 
     <para>Та цөмд зориулан эх кодоо хөрвүүлэх шаардлагатай.
 
     <procedure>
       <title>Цөмийг бүтээх нь</title>
 
       <step>
 	<para> <filename
 	  class="directory">/usr/src</filename> сан уруу орно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src</userinput></screen>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Цөмийг хөрвүүлнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make buildkernel KERNCONF=<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput></screen>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Шинэ цөмийг суулгана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make installkernel KERNCONF=<replaceable>MYKERNEL</replaceable></userinput></screen>
       </step>
     </procedure>
 
     <note>
       <para>Цөмийг бүтээхэд гүйцэд &os;-ийн эх мод байх шаардлагатай.</para>
     </note>
 
     <tip>
       <para> Анхдагчаар өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээхэд <emphasis>бүх</emphasis>
 	цөмийн модулиуд бас бүтээгдэнэ. Хэрэв та цөмийг хурдан шинэчлэхийг  
 	эсвэл зөвхөн өөрчлөн тохируулсан модулиудыг бүтээхийг хүсэж байгаа бол цөмийг бүтээж
 	эхлэхээсээ өмнө <filename>/etc/make.conf</filename> файлыг засварлах 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>MODULES_OVERRIDE = linux acpi sound/sound sound/driver/ds1 ntfs</programlisting>
 
       <para>Энэ хувьсагч нь бүгдийг биш бүтээх модулиудын жагсаалтыг тодорхойлдог.</para>
 
       <programlisting>WITHOUT_MODULES = linux acpi sound ntfs</programlisting>
 
       <para>Энэ хувьсагч нь бүтээх процессод оруулахгүй байх дээд түвшний модулиудын жагсаалтыг 
 	тодорхойлдог. Цөмийг бүтээх процессийн явцад танд хэрэг болохуйц бусад 
 	хувьсагчуудын тухайд &man.make.conf.5; гарын авлагын хуудсанд хандаж 
 	үзнэ үү.</para>
     </tip>
 
     <indexterm>
       <primary><filename class="directory">/boot/kernel.old</filename></primary>
     </indexterm> 
 
     <para>Шинэ цөм <filename class="directory">/boot/kernel</filename> санд
 	<filename>/boot/kernel/kernel</filename> нэрээр хуулагдах бөгөөд
 	хуучин цөм нь <filename>/boot/kernel.old/kernel</filename> уруу хуулагдана.
 	Одоо системийг унтраагаад шинэ цөмийг ашиглан дахин ачаал. Хэрэв ямар нэг юм болохгүй болбол 
 	энэ бүлгийн төгсгөлд байгаа <link linkend="kernelconfig-trouble">алдааг олж засварлах</link> 
 	заавар танд хэрэгтэй байж болох юм. Таны шинэ цөм <link
       	linkend="kernelconfig-noboot">ачаалахгүй</link> тохиолдолд хэрхэн сэргээх 
 	талаар тайлбарласан хэсгийг заавал уншаарай.</para>
 
     <note>
       <para>Ачаалах &man.loader.8; ба тохиргоо зэрэг ачаалах процесстой холбоотой бусад файлууд
 	<filename>/boot</filename> -д хадгалагдана. Гуравдагч этгээдийн
 	эсвэл өөрчлөн тохируулсан модулиуд <filename class="directory">/boot/kernel</filename>-д
 	байрлах бөгөөд гэхдээ модулиудыг хөрвүүлсэн цөмийн адил сүүлийн үеийн хэлбэрт байлгах нь маш чухал гэдгийг
 	хэрэглэгчид мэдэх шаардлагатай. Хөрвүүлсэн цөмтэй хамт ажиллуулахааргүй модулиуд нь 
 	тогтворгүй байдал эсвэл буруу ажиллагаанд хүргэж болзошгүй юм.</para>
     </note>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-config">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Жоэл</firstname>
 	  <surname>Даль</surname>
-	  <contrib>&os; 6.X -д зориулан шинэчилсэн </contrib>
+	  <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Тохиргооны файл</title>
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>ТЭМДЭГЛЭЛҮҮД</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>ТЭМДЭГЛЭЛҮҮД</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>тохиргооны файл</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Тохиргооны файлын ерөнхий хэлбэр нь маш энгийн билээ.
 	Мөр болгон түлхүүр үг бөгөөд нэг болон хэд хэдэн нэмэлт өгөгдлөөс тогтоно.
 	Амархан болгох үүднээс ихэнх мөрүүд нь зөвхөн нэг нэмэлт өгөгдөлтэй байна.
 	<literal>#</literal> тэмдэгтийн ард байгаа зүйлс тайлбар бөгөөд
 	хаягдаж тооцогдоно. Дараах хэсэгт түлхүүр үг болгоныг <filename>GENERIC</filename> -д
 	жагсаасан дарааллаар нь тайлбарлаж байна.
 	<anchor id="kernelconfig-options"> Архитектураас хамааралтай
 	тохируулгууд болон төхөөрөмжийн ядраамаар жагсаалтын талаар
 	<filename>GENERIC</filename> файл байгаа сангийн нэгэн адил санд байрлах
 	<filename>NOTES</filename> файлаас үзнэ үү.
 	Архитектураас хамааралгүй тохируулгуудын талаар 
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> файлаас үзнэ үү.
     </para>
 
-    <para>&os; 5.0-с эхлэн тохиргооны файлуудад ашиглах боломжтой 
+    <para>Тохиргооны файлуудад ашиглах боломжтой 
       шинэ <literal>include</literal> тохируулга бий болсон. Энэ нь 
       өөр нэг тохиргооны файлыг тухайн тохиргооны файлд оруулах 
       боломжийг бүрдүүлэх бөгөөд ингэснээр тухайн файлын хувьд 
       харьцангуй бага өөрчлөлтүүдийг арчлах боломжтой болгодог. 
       Жишээ нь хэрэв танд цөөн тооны нэмэлт тохируулга эсвэл 
       драйверуудтай <filename>GENERIC</filename> цөм шаардлагатай бол 
       энэ нь GENERIC-ийн хувьд цөөн өөрчлөлтийг арчлах боломжийг 
       танд олгоно:</para>
 
     <programlisting>include GENERIC
 ident MYKERNEL
 
 options         IPFIREWALL
 options         DUMMYNET
 options         IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT
 options         IPDIVERT
 </programlisting>
 
     <para>Энэ загвар нь тохиргооны файлуудыг эхнээс нь бичих
       уламжлалт аргын хажууд хамаагүй илүү боломжийг олгодог гэдэгтэй 
       ихэнх админинстраторууд санал нэг байдаг: локал тохиргооны 
       файл нь зөвхөн <filename>GENERIC</filename> цөмөөс ялгаатай 
       локал өөрчлөлтүүдийг харуулах бөгөөд шинэчлэлт хийгдэхэд 
       <filename>GENERIC</filename>-д нэмэгдсэн шинэ боломжууд нь 
       <literal>nooptions</literal> эсвэл <literal>nodevice</literal> тохируулгуудаар 
       тусгайлан заагдаагүй л бол локал цөмд нэмэгддэг. Энэ бүлгийн 
       үлдсэн хэсэг ердийн тохиргооны файлын агуулга ба төрөл бүрийн тохируулгын 
       үүрэг болон ажиллах төхөөрөмжүүдийг тайлбарлах болно.</para>
 
     <note>
       <para>Тест хийх зорилгоор ихэнхдээ бүх байгаа тохируулгууд агуулсан файлыг бүтээхдээ 
 	дараах тушаалыг <username>root</username> эрхээр ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf &amp;&amp; make LINT</userinput></screen>
     </note>
 
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>тохиргооны файл</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Дараах жишээ нь шаардлагатай бол тодотгох зорилгоор оруулсан төрөл бүрийн нэмэлт тайлбар бүхий
 	<filename>GENERIC</filename> цөмийн тохиргооны файл юм. Энэ жишээ нь
 	таны <filename>/usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf/GENERIC</filename>
 	дахь хуулбартай их ойрхон таарах ёстой.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>machine</secondary>
     </indexterm>
 
     <programlisting>machine		i386</programlisting>
 
     <para>Энэ нь машины архитектур юм.  Энэ нь 
-      <literal>alpha</literal>, <literal>amd64</literal>,
+      <literal>amd64</literal>,
       <literal>i386</literal>, <literal>ia64</literal>,
       <literal>pc98</literal>, <literal>powerpc</literal>, эсвэл
       <literal>sparc64</literal> -ийн аль нэг байх ёстой.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>cpu</secondary>
     </indexterm>
     <programlisting>cpu          I486_CPU
 cpu          I586_CPU
 cpu          I686_CPU</programlisting>
 
     <para>Дараах тохируулга нь таны системд байгаа CPU-ийн төрлийг заана.
 	Та олон CPU мөртэй байж болох боловч (хэрэв, жишээ нь та 
 	<literal>I586_CPU</literal> эсвэл <literal>I686_CPU</literal>
 	хоёрын алийг ашиглахаа сайн мэдэхгүй байгаа бол) өөрчлөн тохируулсан 
 	цөмийн хувьд зөвхөн байгаа CPU-гээ заах нь зүйтэй юм. Хэрэв та өөрийн
 	CPU-ийн төрлийг сайн мэдэхгүй байгаа бол <filename>/var/run/dmesg.boot</filename>
 	файлыг шалгаж ачаалах үеийн мэдээллүүдийг үзэж болно.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>ident</secondary>
     </indexterm>
 
     <programlisting>ident          GENERIC</programlisting>
 
     <para>Энэ нь цөмийг тодорхойлох нэр юм. Хэрэв та
 	түрүүний жишээнүүдэд дурдсан заавруудыг дагасан бол өөрийн цөмийг нэрлэсэн 
 	шигээ өөрөөр хэлбэл <literal><replaceable>MYKERNEL</replaceable></literal> хэмээн өөрчлөх
 	хэрэгтэй. <literal>ident</literal> мөрд оруулсан утга нь таныг цөмийг ачаалах
 	үед хэвлэгдэн гарах учир та өөрийн ердийн цөмөөс  шинэ цөмөө тусад нь хадгалахыг хүсвэл
 	шинэ цөмдөө өөр нэр өгөх нь ашигтай байдаг (өөрөөр хэлбэл та туршилтын цөм бүтээхийг 
 	хүсвэл).</para>
 
     <programlisting>#To statically compile in device wiring instead of /boot/device.hints
 #hints          "GENERIC.hints"         # Default places to look for devices.</programlisting>
 
     <para>&man.device.hints.5; нь төхөөрөмжүүдийн драйверуудын тохируулгуудыг
 	хийхэд ашиглагдана. &man.loader.8;-ийн ачаалах үе шалгах анхдагч байрлал нь
 	<filename>/boot/device.hints</filename> байна.
 	<literal>hints</literal> тохируулгыг ашиглаад та эдгээр зөвлөгөөнүүдийг
 	статикаар хөрвүүлж болно. Тэгэхэд <filename>/boot</filename> дотор 
 	<filename>device.hints</filename> файл үүсгэх шаардлагагүй
 	болох юм.</para>
 
     <!-- XXX: Add a comment here that explains when compiling hints into
       the kernel is a good idea and why. -->
 
     <programlisting>makeoptions     DEBUG=-g          # Build kernel with gdb(1) debug symbols</programlisting>
 
     <para>&os; -г бүтээх ердийн процесс нь дибаг (debug) хийх мэдээллийг агуулдаг
 	бөгөөд цөмийг бүтээх үед <option>-g</option> тохируулгыг &man.gcc.1; 
 	уруу өгснөөр дибаг (debug) хийх мэдээлэл идэвхждэг.</para>
 
     <programlisting>options          SCHED_ULE         # ULE scheduler</programlisting>
 
     <para>&os; -ийн анхдагч системийн төлөвлөгч/хуваарилагч.  Үүнийг үлдээ.</para>
 
     <programlisting>options          PREEMPTION         # Enable kernel thread preemption</programlisting>
 
     <para>Цөм дэх урсгалуудыг (thread) өөр илүү өндөр давуу эрхтэй урсгалуудаар
 	солих боломжийг бүрдүүлнэ. Энэ нь харилцан ажиллах болон таслах урсгалуудыг 
 	(interrupt threads) хүлээлгэлгүйгээр аль болох түргэн ажиллуулахад тусалдаг.</para>
 
     <programlisting>options          INET              # InterNETworking</programlisting>
 
     <para>Сүлжээний дэмжлэг. Сүлжээнд холбогдохгүй ч гэсэн энэ тохиргоог үлдээгээрэй.
 	Ихэнх програмууд эргэн холбогдох (loopback буюу өөрөөр хэлбэл өөрийн PC 
 	дотор сүлжээний холболт хийх) сүлжээг шаарддаг учир энэ нь үндсэндээ зайлшгүй 
 	шаардлагатай.</para>
 
     <programlisting>options          INET6             # IPv6 communications protocols</programlisting>
 
     <para>Энэ нь IPv6 холбооны протоколуудыг идэвхжүүлдэг.</para>
 
     <programlisting>options          FFS               # Berkeley Fast Filesystem</programlisting>
 
     <para>Энэ нь энгийн хатуу дискний файлын систем. Энэ тохируулгыг хатуу дискнээс 
 	ачаалах бол үлдээгээрэй.</para>
 
     <programlisting>options          SOFTUPDATES       # Enable FFS Soft Updates support</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь Зөөлөн Шинэчлэлүүдийг цөм идэвхжүүлдэг бөгөөд
 	диск уруу бичих хандалтыг хурдасгахад тусалдаг. Хэдийгээр энэ боломжийг 
 	цөмөөр хангадаг боловч диск дээр идэвхжүүлэх шаардлагатай.
 	Таны системийн дискнүүд дээр Зөөлөн Шинэчлэлүүд идэвхжсэн эсэхийг
 	&man.mount.8; -ийн үр дүнгээр хянаарай. Хэрэв та <literal>soft-updates</literal>
 	тохируулгыг олж харахгүй байгаа бол &man.tunefs.8; (одоо байгаа системийн хувьд)
 	эсвэл &man.newfs.8; (шинэ файлын системийн хувьд) ашиглан идэвхжүүлэх хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>options          UFS_ACL           # Support for access control lists</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь хандалтыг хянах жагсаалтын дэмжлэгийг цөмд идэвхжүүлдэг.
 	Энэ нь өргөтгөсөн шинж чанарууд ба <acronym>UFS2</acronym>-ийг ашиглахад 
 	тулгуурлаж байгаа бөгөөд энэ боломжийн талаар <xref linkend="fs-acl"> дээр 
 	дэлгэрэнгүй тайлбарласан байдаг. <acronym>ACL</acronym>-үүд эхэндээ
 	идэвхжүүлсэн байдаг бөгөөд хэрэв урьд нь файлын систем дээр ашиглагдаж байсан 
 	бол хандалтыг хянах жагсаалтыг устгаж файлуудыг хамгаалсан аргыг урьдчилан тааж 
 	болшгүй байдалт хүргэдэг учир энэ тохируулгыг хааж болохгүй.</para>
 
     <programlisting>options          UFS_DIRHASH       # Improve performance on big directories</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь нэмэгдэл санах ойг зарлагадаж том сангуудад хийх дискний 
 	үйлдлүүдийг хурдасгах ажиллагааг оруулдаг. Та том сервер эсвэл харилцан ажиллах 
 	ажлын станцад зориулж энэ тохируулгыг ерөнхийдөө хадгалах хэрэгтэй бөгөөд
 	хэрэв та &os;-г санах ой чухал жижиг систем ба дискний хандалтын хурдны ач 
 	холбогдол багатай галт хана мэтийн систем дээр ашиглаж байгаа бол устгаарай.</para>
 
     <programlisting>options          MD_ROOT           # MD is a potential root device</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь санах ой дээр тулгуурласан, root төхөөрөмж болж ашиглагдах
 	виртуал дискний дэмжлэгийг идэвхжүүлдэг.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>NFS</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>NFS_ROOT</secondary>
     </indexterm>
     <programlisting>options          NFSCLIENT         # Network Filesystem Client
 options          NFSSERVER         # Network Filesystem Server
 options          NFS_ROOT          # NFS usable as /, requires NFSCLIENT</programlisting>
 
     <para>Сүлжээний файлын систем. Хэрэв та TCP/IP-аар &unix; файлын серверээс 
 	хуваалтыг холболт хийх төлөвлөгөөгүй бол эдгээрийг тайлбар болгон хааж болно.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>MSDOSFS</secondary>
     </indexterm>
     <programlisting>options          MSDOSFS           # MSDOS Filesystem</programlisting>
 
     <para>&ms-dos; файлын систем. Хэрэв та DOS хэлбэржүүлсэн хатуу дискний хуваалтыг 
 	ачаалах үед холболт хийх төлөвлөгөөгүй бол үүнийг айлгүйгээр тайлбар болгон хааж болно.
 	Энэ нь дээр тайлбарласны дагуу эхний удаа DOS хуваалтыг холболт хийхэд автоматаар ачаалагдах 
 	болно. Мөн маш сайн <filename role="package">emulators/mtools</filename>
 	програм хангамж нь холболт болон салгалт хийлгүйгээр DOS уян дискнүүдэд хандах боломжийг 
 	бүрдүүлдэг (энэ нь <literal>MSDOSFS</literal>-ийг огт шаарддаггүй).</para>
 
     <programlisting>options          CD9660            # ISO 9660 Filesystem</programlisting>
 
     <para>CDROM-уудад зориулсан ISO 9660 файлын систем. Хэрэв та CDROM хөтлөгч
 	байхгүй эсвэл CD-ээс өгөгдлийг хааяа холболт хийдэг бол (таныг анх өгөгдлийн CD-г 
 	холболт хийх үед динамикаар ачаалагддаг учраас) тайлбар болгож хааж болно.
 	Дууны CD-үүд энэ файлын системийг хэрэглэдэггүй.</para>
 
     <programlisting>options          PROCFS            # Process filesystem (requires PSEUDOFS)</programlisting>
 
     <para>Процессийн файлын систем. Энэ нь &man.ps.1; шиг програмууд процессуудын 
 	ажиллаж байгаа талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл танд өгөх боломжийг бүрдүүлдэг 
 	<filename>/proc</filename> дээр холболт хийгдсэн <quote>хуурамч</quote> 
 	файлын систем юм. Ихэнх дибаг хийх ба монитор хийх хэрэгслүүд 
 	<literal>PROCFS</literal> -гүйгээр ажиллахаар хийгдсэн байдаг:
 	суулгалтууд нь энэ файлын системийг анхдагчаар холболт хийхгүй, тиймээс 
 	<literal>PROCFS</literal>-ийг ашиглах нь ихэнх тохиолдолд
 	шаардлагагүй байдаг.</para>
 
     <programlisting>options          PSEUDOFS          # Pseudo-filesystem framework</programlisting>
 
-      <para>6.X цөмүүд <literal>PROCFS</literal> ашиглаж байгаа бол бас
+      <para>Цөмүүд <literal>PROCFS</literal> ашиглаж байгаа бол бас
 	<literal>PSEUDOFS</literal> дэмжлэгийг оруулах шаардлагатай.</para>
 
     <programlisting>options          GEOM_GPT          # GUID Partition Tables.</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь нэг диск дээр их олон тооны хуваалт байх боломжийг
 	авчирна.</para>
 
     <programlisting>options          COMPAT_43         # Compatible with BSD 4.3 [KEEP THIS!]</programlisting>
 
     <para>4.3BSD-тэй нийцтэй байх. Үүнийг энэ чигээр орхи; хэрэв үүнийг тайлбар болгож
 	хаавал зарим програмууд сонин ажиллаж эхэлнэ.</para>
 
     <programlisting>options          COMPAT_FREEBSD4   # Compatible with &os;4</programlisting>
 
-    <para>Энэ тохируулга нь &os;&nbsp;5.X &i386; ба Alpha системүүд дээр &os;-ийн хуучин 
+    <para>Энэ тохируулга нь &os;-ийн хуучин 
 	хувилбарууд дээр хөрвүүлэгдсэн, хуучин системийн дуудлагуудын интерфэйсүүдийг ашигладаг
 	програмуудыг дэмжихэд шаардлагатай. Энэ тохируулгыг хуучин програмууд ашиглаж болзошгүй
-	бүх &i386; болон Alpha системүүд дээр ашиглахыг зөвлөж байна; ia64 ба &sparc64;
+	бүх &i386; системүүд дээр ашиглахыг зөвлөж байна; ia64 ба &sparc64;
 	зэрэг 5.X дээр зөвхөн дэмжлэг хийгдсэн тавцангууд энэ тохируулгыг шаарддаггүй.</para>
 
     <programlisting>options          COMPAT_FREEBSD5   # Compatible with &os;5</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь &os;&nbsp;5.X системийн дуудлагын интерфэйсүүдийг ашигладаг, 
-	&os;&nbsp;5.X хувилбарууд дээр эмхэтгэгдсэн програмуудыг &os;&nbsp;6.X болон 
-	түүнээс дараа үеийн хувилбарууд дээр дэмжихэд шаардлагатай.</para>
+	&os;&nbsp;5.X хувилбарууд дээр эмхэтгэгдсэн програмуудыг дэмжихэд шаардлагатай.</para>
+
+    <programlisting>options          COMPAT_FREEBSD6   # Compatible with &os;6</programlisting>
+
+    <para>Энэ тохируулга нь &os;&nbsp;6.X системийн дуудлагын интерфэйсүүдийг ашигладаг, 
+	&os;&nbsp;6.X хувилбарууд дээр эмхэтгэгдсэн програмуудыг дэмжихэд шаардлагатай.</para>
+ 	  	 
+    <programlisting>options          COMPAT_FREEBSD7   # Compatible with &os;7</programlisting>
+	  	 
+    <para>Энэ тохируулга нь &os;&nbsp;8 болон түүнээс хойшхи хувилбарууд дээр
+      &os;&nbsp;7.X системийн дуудлагын интерфэйсүүдийг ашигладаг, 
+	&os;&nbsp;7.X хувилбарууд дээр эмхэтгэгдсэн програмуудыг дэмжихэд шаардлагатай.</para>
 
     <programlisting>options          SCSI_DELAY=5000  # Delay (in ms) before probing SCSI</programlisting>
 
     <para>Энэ нь цөмийг SCSI төхөөрөмжүүдийг шалгаж эхлэхээс өмнө 5 секунд түр зогсооно. Хэрэв
 	та зөвхөн IDE хатуу дисктэй бол үүнийг орхиж болно, эсрэг тохиолдолд ачаалалтыг хурдасгахын
 	тулд энэ тоог багасгаж болно. Мэдээж та үүнийг хийгээд &os; таны SCSI төхөөрөмжүүдийг
 	танихгүй бол та дахин үүнийг ихэсгэж болно.</para>
 
     <programlisting>options          KTRACE            # ktrace(1) support</programlisting>
 
     <para>Энэ нь дибаг хийхэд ашигтай, цөмийн процессийг дагах боломжийг идэвхжүүлдэг.</para>
 
     <programlisting>options          SYSVSHM           # SYSV-style shared memory</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь System&nbsp;V хуваалцсан санах ойн боломж бүрдүүлдэг. Энэ боломжийн 
 	өргөн хэрэглээнүүдийн нэг нь X дэх XSHM өргөтгөл бөгөөд үүнийг график их шаарддаг олон програмууд 
 	автоматаар илүү хурд авахын тулд ашигладаг. Хэрэв та X ашигладаг бол үүнийг заавал оруулахыг
 	хүсэх болно.</para>
 
     <programlisting>options          SYSVMSG           # SYSV-style message queues</programlisting>
 
     <para>System&nbsp;V мэдээллүүдийн дэмжлэг. Энэ тохируулга нь зөвхөн хэдхэн зуун байтыг 
 	цөмд нэмдэг.</para>
 
     <programlisting>options          SYSVSEM           # SYSV-style semaphores</programlisting>
 
     <para>System&nbsp;V семафорын дэмжлэг. Нэг их өргөн ашиглагддаггүй боловч
 	хэдхэн зуун байтыг цөмд нэмдэг.</para>
 
     <note>
       <para>&man.ipcs.1; тушаалын  <option>-p</option> тохируулга нь эдгээр 
 	System&nbsp;V боломж бүрийг ашигласан процессуудыг жагсаадаг.</para>
     </note>
 
     <programlisting>options 	     _KPOSIX_PRIORITY_SCHEDULING # POSIX P1003_1B real-time extensions</programlisting>
 
     <para>Жинхэнэ-хугацааны (real-time) өргөтгөлүүд 1993 оны &posix;-д нэмэгдсэн.Портуудын 
 	цуглуулгаас зарим програмууд эдгээрийг ашигладаг (<application>&staroffice;</application>).</para>
 
     <programlisting>options          KBD_INSTALL_CDEV  # install a CDEV entry in /dev</programlisting>
 
     <para>Энэ тохируулга нь гарын төхөөрөмжийн цэгийг <filename>/dev</filename>-д үүсгэх боломжийг 
 	олгоход шаардлагатай байдаг.</para>
 
     <programlisting>options          ADAPTIVE_GIANT    # Giant mutex is adaptive.</programlisting>
 
     <para>Giant гэдэг нь харилцан нэгийгээ оруулахгүй байх зарчмын (унтах мутекс) нэр бөгөөд
 	энэ нь цөмийн их эх үүсвэрүүдийг хамгаалдаг. Өнөөдөр энэ нь үйл ажиллагааны саатаж 
 	байгаа хүлээн авах боломжгүй хэсэг бөгөөд үүнийг эх үүсвэр бүрийг хамгаалах цоожуудаар 
 	идэвхтэйгээр сольж  байгаа билээ. <literal>ADAPTIVE_GIANT</literal> тохируулга нь
 	хэсэг бүлэг мутексуудад Giant-ийг адаптиваар эргэхээр оруулдаг. Энэ нь урсгал (thread)
 	Giant мутексийг цоожлохыг хүсэж байх үед, гэхдээ энэ нь өөр CPU дээр урсгалаар цоожлогдсон
 	байна, эхний урсгал цоож сулрахыг хүлээн ажилласаар байна. Хэвийн үед урсгал унтаа байдалд
 	эргэж орох бөгөөд өөрийн дараагийн ажиллах боломжийг хүлээнэ. Та итгэлгүй байгаа бол
 	үүнийг орхино уу.</para>
 
     <note>
-       <para>&os; 8.0-CURRENT болон түүнээс хожуу үеийн хувилбаруудад бүх 
+       <para>&os; 8.0-RELEASE болон түүнээс хожуу үеийн хувилбаруудад бүх 
 	мутексууд нь <literal>NO_ADAPTIVE_MUTEXES</literal> тохируулгатайгаар  
 	бүтээгдэж зохицох чадваргүй гэж тохируулагдаагүй л бол анхдагчаар адаптив буюу 
 	зохицох чадвартай байдаг. Иймээс одоо Giant нь зохицох чадвартай 
 	бөгөөд <literal>ADAPTIVE_GIANT</literal> тохируулга нь цөмийн тохиргооноос 
 	хасагдсан юм.</para>
     </note>
 
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>SMP</secondary>
     </indexterm>
     <programlisting>device          apic               # I/O APIC</programlisting>
 
     <para>apic төхөөрөмж нь I/O APIC-ийг тасалдал хүргэхэд ашиглах боломжийг нээдэг.
 	apic төхөөрөмж нь UP болон SMP цөмүүдэд хоёуланд нь ашиглагдаж болох бөгөөд
 	гэхдээ SMP цөмд зайлшгүй шаардлагатай. <literal>options SMP</literal>
 	мөрийг нэмж олон процессорын дэмжлэгийг оруулна уу.</para>
 
     <note>
       <para>apic төхөөрөмж нь зөвхөн i386 архитектур дээр байдаг бөгөөд 
 	энэ тохиргооны мөрийг бусад архитектурууд дээр 
 	ашиглах ёсгүй юм.</para>
     </note>
 
     <programlisting>device          eisa</programlisting>
 
     <para>Хэрэв та EISA эх хавтантай бол үүнийг оруулаарай. Энэ нь EISA шугамын бүх 
 	төхөөрөмжүүдийн хувьд автомат илрүүлэлт болон тохиргооны дэмжлэгийг нээж өгдөг.</para>
 
     <programlisting>device          pci</programlisting>
 
     <para>Хэрэв та PCI эх хавтантай бол үүнийг оруулаарай. Энэ нь PCI картуудыг автомат 
 	илрүүлэлт болон PCI-аас ISA шугам уруу гарах дэмжлэгийг нээж өгдөг.</para>
 
     <programlisting># Floppy drives
 device          fdc</programlisting>
 
     <para>Энэ нь уян диск хөтлөгчийн хянагч.</para>
 
     <programlisting># ATA and ATAPI devices
 device          ata</programlisting>
 
     <para>Энэ драйвер бүх ATA болон ATAPI төхөөрөмжүүдийг дэмждэг. Орчин үеийн машинуудын 
 	бүх PCI ATA/ATAPI төхөөрөмжүүдийг илрүүлэхийн тулд зөвхөн нэг 
 	<literal>device ata</literal> мөр таны цөмд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>device          atadisk                 # ATA disk drives</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <literal>device ata</literal> мөртэй цуг ATA дискний 
 	төхөөрөмжүүдэд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>device          ataraid                 # ATA RAID drives</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <literal>device ata</literal> мөртэй цуг ATA RAID 
 	хөтлөгчүүдэд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting><anchor id="kernelconfig-atapi">
 device          atapicd                 # ATAPI CDROM drives</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <literal>device ata</literal> мөртэй цуг ATA CDROM 
 	хөтлөгчүүдэд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>device          atapifd                 # ATAPI floppy drives</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <literal>device ata</literal> мөртэй цуг ATA уян дискний  
 	хөтлөгчүүдэд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>device          atapist                 # ATAPI tape drives</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <literal>device ata</literal> мөртэй цуг ATA соронзон хальсны  
 	хөтлөгчүүдэд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting>options         ATA_STATIC_ID           # Static device numbering</programlisting>
 
     <para>Энэ нь хянагчийн дугаарыг статик болгох бөгөөд энэнгүйгээр 
 	төхөөрөмжийн дугаарууд динамикаар өгөгддөг.</para>
 
     <programlisting># SCSI Controllers
 device          ahb        # EISA AHA1742 family
 device          ahc        # AHA2940 and onboard AIC7xxx devices
 options         AHC_REG_PRETTY_PRINT    # Print register bitfields in debug
 		    # output.  Adds ~128k to driver.
 device          ahd        # AHA39320/29320 and onboard AIC79xx devices
 options         AHD_REG_PRETTY_PRINT    # Print register bitfields in debug
 		    # output.  Adds ~215k to driver.
 device          amd        # AMD 53C974 (Teckram DC-390(T))
 device          isp        # Qlogic family
 #device         ispfw      # Firmware for QLogic HBAs- normally a module
 device          mpt        # LSI-Logic MPT-Fusion
 #device         ncr        # NCR/Symbios Logic
 device          sym        # NCR/Symbios Logic (newer chipsets + those of `ncr')
 device          trm        # Tekram DC395U/UW/F DC315U adapters
 
 device          adv        # Advansys SCSI adapters
 device          adw        # Advansys wide SCSI adapters
 device          aha        # Adaptec 154x SCSI adapters
 device          aic        # Adaptec 15[012]x SCSI adapters, AIC-6[23]60.
 device          bt         # Buslogic/Mylex MultiMaster SCSI adapters
 
 device          ncv        # NCR 53C500
 device          nsp        # Workbit Ninja SCSI-3
 device          stg        # TMC 18C30/18C50</programlisting>
 
     <para>SCSI хянагчууд. Таны системд байхгүй байгааг тайлбар болгон хаана уу.
 	Хэрэв та зөвхөн IDE системтэй бол эдгээр мөрүүдийг бүгдийг устгаж болно.
 	<literal>*_REG_PRETTY_PRINT</literal> мөрүүд нь өөр өөрийнхөө тохирох 
 	драйверуудад зориулагдсан дибаг хийх тохируулгууд юм.</para>
 
     <programlisting># SCSI peripherals
 device          scbus      # SCSI bus (required for SCSI)
 device          ch         # SCSI media changers
 device          da         # Direct Access (disks)
 device          sa         # Sequential Access (tape etc)
 device          cd         # CD
 device          pass       # Passthrough device (direct SCSI access)
 device          ses        # SCSI Environmental Services (and SAF-TE)</programlisting>
 
     <para>SCSI захын төхөөрөмжүүд. Дахин хэлэхэд таны системд байхгүй байгааг тайлбар 
 	болгон хаагаарай эсвэл та зөвхөн IDE тоног төхөөрөмжтэй бол эдгээр мөрүүдийг 
 	бүгдийг устгаж болно.</para>
 
     <note>
       <para>USB &man.umass.4; драйвер болон бусад цөөн хэдэн драйверууд жинхэнэ 
 	SCSI төхөөрөмжүүд биш боловч SCSI дэд системийг ашигладаг. Тийм болохоор
 	хэрэв цөмийн тохиргоонд тийм драйверууд орсон байвал SCSI дэмжлэгийг устгаагүй 
 	эсэхээ шалгаарай.</para>
     </note>
 
     <programlisting># RAID controllers interfaced to the SCSI subsystem
 device          amr        # AMI MegaRAID
 device          arcmsr     # Areca SATA II RAID
 device          asr        # DPT SmartRAID V, VI and Adaptec SCSI RAID
 device          ciss       # Compaq Smart RAID 5*
 device          dpt        # DPT Smartcache III, IV - See NOTES for options
 device          hptmv      # Highpoint RocketRAID 182x
 device          rr232x     # Highpoint RocketRAID 232x
 device          iir        # Intel Integrated RAID
 device          ips        # IBM (Adaptec) ServeRAID
 device          mly        # Mylex AcceleRAID/eXtremeRAID
 device          twa        # 3ware 9000 series PATA/SATA RAID
 
 # RAID controllers
 device          aac        # Adaptec FSA RAID
 device          aacp       # SCSI passthrough for aac (requires CAM)
 device          ida        # Compaq Smart RAID
 device          mfi        # LSI MegaRAID SAS
 device          mlx        # Mylex DAC960 family
 device          pst        # Promise Supertrak SX6000
 device          twe        # 3ware ATA RAID</programlisting>
 
     <para>Дэмжигдсэн RAID хянагчууд. Хэрэв танд эдгээрээс нэг нь ч байхгүй бол
 	тайлбар болгон хааж эсвэл устгаж болно.</para>
 
     <programlisting># atkbdc0 controls both the keyboard and the PS/2 mouse
 device          atkbdc     # AT keyboard controller</programlisting>
 
     <para>Гарын хянагч (<literal>atkbdc</literal>) AT гар ба PS/2 загварын заагч 
 	төхөөрөмжүүдэд I/O үйлчилгээнүүдийг хангадаг. Энэ хянагчийг гарын драйвер
       (<literal>atkbd</literal>) болон PS/2 заагч төхөөрөмжийн драйвер 
       (<literal>psm</literal>) шаарддаг.</para>
 
     <programlisting>device          atkbd      # AT keyboard</programlisting>
 
     <para><literal>atkbd</literal> драйвер нь <literal>atkbdc</literal> 
 	хянагчтай цуг AT гарын хянагчид залгасан AT 84 гар болон AT өргөжүүлсэн 
 	гаруудад хандах боломж олгодог.</para>
 
     <programlisting>device          psm        # PS/2 mouse</programlisting>
 
     <para>Хэрэв таны хулгана PS/2 порт уруу залгагдаж байгаа бол энэ төхөөрөмжийг 
 	ашиглана уу.</para>
 
     <programlisting>device          kbdmux        # keyboard multiplexer</programlisting>
 
     <para>Олон гар залгах боломжийн анхны дэмжлэг. 
 	Хэрэв та систем дээрээ нэгээс олон гар ашиглахгүй бол энэ мөрийг аюулгүйгээр 
 	устгаж болно.</para>
 
     <programlisting>device          vga        # VGA video card driver</programlisting>
 
     <para>Видео картын драйвер.</para>
 
     <programlisting>
 device          splash     # Splash screen and screen saver support</programlisting>
 
     <para>Эхлэх үе дэх хоромхон зуур гарах дэлгэц!  Дэлгэц амраагчид нь үүнийг бас шаарддаг.</para>
 
     <programlisting># syscons is the default console driver, resembling an SCO console
 device          sc</programlisting>
 
     <para><literal>sc</literal> нь анхдагч консолийн драйвер бөгөөд SCO консолыг дуурайдаг.
 	Ихэнх бүрэн дэлгэцийн програмууд консол уруу <filename>termcap</filename> зэрэг
 	терминалийн өгөгдлийн баазын сангийн тусламжтайгаар ханддаг бөгөөд үүнийг ашиглах эсэх эсвэл
 	<literal>VT220</literal>-тай нийцтэй консол драйвер болох <literal>vt</literal>-ийг 
 	ашиглах эсэх нь хамаагүй юм. Та нэвтэрсний дараа бүрэн дэлгэцийн програмууд энэ консол дээр ажиллахдаа
 	асуудалтай байвал өөрийн <envar>TERM</envar> хувьсагчаа <literal>scoansi</literal> 
 	болгоорой.</para>
 
     <programlisting># Enable this for the pcvt (VT220 compatible) console driver
 #device          vt
 #options         XSERVER          # support for X server on a vt console
 #options         FAT_CURSOR       # start with block cursor</programlisting>
 
     <para>Энэ нь VT100/102-той арагшаагаа нийцтэй, VT220-той нийцтэй консол драйвер  юм.
 	Энэ нь <literal>sc</literal>-тэй нийцгүй зарим зөөврийн компьютер дээр сайн 
 	ажилладаг. Та нэвтэрсний дараа өөрийн <envar>TERM</envar> хувьсагчаа
 	<literal>vt100</literal> эсвэл <literal>vt220</literal> болгоорой.
 	Мөн энэ драйвер нь <literal>sc</literal> төхөөрөмжүүдэд зориулсан 
 	<filename>termcap</filename> эсвэл <filename>terminfo</filename> 
 	оруулгууд ихэнхдээ байхгүй байдаг асар олон тооны өөр өөр машинууд уруу сүлжээгээр 
 	дамжин холбогдох үед  ашигтай байж болно &mdash; <literal>vt100</literal> 
 	нь виртуалаар дурын тавцан дээр байх ёстой.</para>
 
     <programlisting>device          agp</programlisting>
 
     <para>Хэрэв та систем дээрээ AGP карттай бол үүнийг оруулна уу. Энэ нь AGP болон AGP GART-ийн 
 	дэмжлэгийг эдгээр боломжуудаас тогтсон хавтанд зориулж нээнэ.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>APM</primary>
     </indexterm>
 
     <programlisting># Power management support (see NOTES for more options)
 #device          apm</programlisting>
 
     <para>Тэжээлийн Нарийн Удирдлагын дэмжлэг. Зөөврийн компьютеруудад ашигтай, 
 	гэхдээ энэ нь <filename>GENERIC</filename>-д
 	анхдагчаар хаалттай байдаг.</para>
 
     <programlisting># Add suspend/resume support for the i8254.
 device           pmtimer</programlisting>
 
     <para>APM болон ACPI зэрэг тэжээл удирдах үйл явцуудад зориулсан таймер 
 	төхөөрөмжийн драйвер.</para>
 
     <programlisting># PCCARD (PCMCIA) support
 # PCMCIA and cardbus bridge support
 device          cbb               # cardbus (yenta) bridge
 device          pccard            # PC Card (16-bit) bus
 device          cardbus           # CardBus (32-bit) bus</programlisting>
 
     <para>PCMCIA дэмжлэг. Зөөврийн компьютер ашиглаж байгаа 
 	бол энэ танд хэрэгтэй.</para>
 
     <programlisting># Serial (COM) ports
 device          sio               # 8250, 16[45]50 based serial ports</programlisting>
 
     <para>Эдгээр нь &ms-dos;/&windows; ертөнцөд 
 	<devicename>COM</devicename> портууд хэмээгддэг сериал портууд юм .</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэв та <devicename>COM4</devicename> дээр дотуур модемтой бөгөөд
 	<devicename>COM2</devicename> дээр сериал порттой бол &os; -ээс хандахын
 	тулд та модемийн IRQ-г 2 (ойлгоход амаргүй техникийн шалтгаанаар, IRQ2 = IRQ 9) 
 	болгож  өөрчлөх хэрэгтэй. Хэрэв та олон порттой сериал карттай бол өөрийн 
 	<filename>/boot/device.hints</filename> файлд нэмэх зөв утгуудын
 	талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг	&man.sio.4; гарын авлагаас шалгаарай. 
 	Зарим видео картууд (S3 бичил схем дээр үндэслэснүүдийг дурдаж болно) 
 	<literal>0x*2e8</literal> хэлбэртэй IO хаягуудыг ашигладаг бөгөөд
 	олон хямд сериал картууд 16-бит хаягийн зайг бүрэн декод хийж чаддаггүй учир 
 	энэ нь тэдгээр карттай зөрчилдөж <devicename>COM4</devicename> портыг
 	бараг л ашиглах боломжгүй болгодог.</para>
 
       <para>Сериал порт болгон бусдаас ялгаатай IRQ -тай байх (хуваалцсан тасалдал
 	ашиглахыг дэмждэг олон порттой картуудын нэгийг ашиглаж байгаагаас бусад тохиолдолд) 
 	шаардлагатай учир <devicename>COM3</devicename> болон 
 	<devicename>COM4</devicename>-ийн анхдагч IRQ-үүдийг ашиглаж болохгүй.</para>
     </note>
 
     <programlisting># Parallel port
 device          ppc</programlisting>
 
     <para>Энэ нь ISA-шугамын параллел порт интерфэйс юм.</para>
 
     <programlisting>device          ppbus      # Parallel port bus (required)</programlisting>
 
     <para>Параллел портын шугамын дэмжлэгийг хангадаг.</para>
 
     <programlisting>device          lpt        # Printer</programlisting>
 
     <para>Параллел порт хэвлэгчүүдийн дэмжлэг.</para>
 
     <note>
       <para>Параллел хэвлэгчийн дэмжлэгийг нээхэд дээрх гурав гурвуулаа 
 	шаардлагатай.</para>
     </note>
 
     <programlisting>device          plip       # TCP/IP over parallel</programlisting>
 
     <para>Энэ нь параллел сүлжээний интерфэйсд зориулсан драйвер юм.</para>
 
     <programlisting>device          ppi        # Parallel port interface device</programlisting>
 
     <para>Ерөнхий-зориулалтын I/O (<quote>geek port</quote>) + IEEE1284
       I/O.</para>
 
     <programlisting>#device         vpo        # Requires scbus and da</programlisting>
 
     <indexterm><primary>zip drive</primary></indexterm>
     <para>Энэ нь Iomega Zip хөтлөгчид зориулагдсан юм. <literal>scbus</literal> болон
 	<literal>da</literal> дэмжлэгийг шаарддаг. EPP 1.9 горимд байгаа 
 	портуудын тусламжтай хамгийн сайн ажиллагаанд хүрдэг.</para>
 
     <programlisting>#device         puc</programlisting>
 
     <para>Хэрэв та &man.puc.4; цавуу драйвераар дэмжигддэг <quote>дүлий</quote> 
 	сериал эсвэл параллел PCI карттай бол энэ төхөөрөмжийг тайлбар болгосныг 
 	болиулаарай.</para>
 
     <programlisting># PCI Ethernet NICs.
 device          de         # DEC/Intel DC21x4x (<quote>Tulip</quote>)
 device          em         # Intel PRO/1000 adapter Gigabit Ethernet Card
 device          ixgb       # Intel PRO/10GbE Ethernet Card
 device          txp        # 3Com 3cR990 (<quote>Typhoon</quote>)
 device          vx         # 3Com 3c590, 3c595 (<quote>Vortex</quote>)</programlisting>
 
     <para>Төрөл бүрийн PCI сүлжээний картуудын драйверууд. Эдгээрээс таны системд байхгүйг 
 	тайлбар болгон хааж эсвэл устгаарай.</para>
 
     <programlisting># PCI Ethernet NICs that use the common MII bus controller code.
 # NOTE: Be sure to keep the 'device miibus' line in order to use these NICs!
 device          miibus     # MII bus support</programlisting>
 
     <para>MII шугамын дэмжлэг нь зарим  PCI 10/100 Ethernet NIC-үүдэд шаардлагатай
 	бөгөөд тухайлбал MII-д нийцтэй дамжуулагч-хүлээн авагчууд эсвэл MII-тэй адил 
 	ажилладаг дамжуулагч-хүлээн авагчийн хяналтын интерфэйсүүдийг дурдаж болно.
 	<literal>device miibus</literal> мөрийг цөмийн тохиргоонд нэмснээр 
 	ердийн miibus API болон тусдаа драйвераар дэмжигдээгүй PHY-уудад зориулсан 
 	ердийн драйвер зэрэг бүх PHY драйверуудын дэмжлэгийг оруулах болно.</para>
 
     <programlisting>device          bce        # Broadcom BCM5706/BCM5708 Gigabit Ethernet
 device          bfe        # Broadcom BCM440x 10/100 Ethernet
 device          bge        # Broadcom BCM570xx Gigabit Ethernet
 device          dc         # DEC/Intel 21143 and various workalikes
 device          fxp        # Intel EtherExpress PRO/100B (82557, 82558)
 device          lge        # Level 1 LXT1001 gigabit ethernet
 device          msk        # Marvell/SysKonnect Yukon II Gigabit Ethernet
 device          nge        # NatSemi DP83820 gigabit ethernet
 device          nve        # nVidia nForce MCP on-board Ethernet Networking
 device          pcn        # AMD Am79C97x PCI 10/100 (precedence over 'lnc')
 device          re         # RealTek 8139C+/8169/8169S/8110S
 device          rl         # RealTek 8129/8139
 device          sf         # Adaptec AIC-6915 (<quote>Starfire</quote>)
 device          sis        # Silicon Integrated Systems SiS 900/SiS 7016
 device          sk         # SysKonnect SK-984x &amp; SK-982x gigabit Ethernet
 device          ste        # Sundance ST201 (D-Link DFE-550TX)
 device          stge       # Sundance/Tamarack TC9021 gigabit Ethernet
 device          ti         # Alteon Networks Tigon I/II gigabit Ethernet
 device          tl         # Texas Instruments ThunderLAN
 device          tx         # SMC EtherPower II (83c170 <quote>EPIC</quote>)
 device          vge        # VIA VT612x gigabit ethernet
 device          vr         # VIA Rhine, Rhine II
 device          wb         # Winbond W89C840F
 device          xl         # 3Com 3c90x (<quote>Boomerang</quote>, <quote>Cyclone</quote>)</programlisting>
 
     <para>MII шугамын хянагчийн кодыг ашигладаг драйверууд.</para>
 
     <programlisting># ISA Ethernet NICs.  pccard NICs included.
 device          cs         # Crystal Semiconductor CS89x0 NIC
 # 'device ed' requires 'device miibus'
 device          ed         # NE[12]000, SMC Ultra, 3c503, DS8390 cards
 device          ex         # Intel EtherExpress Pro/10 and Pro/10+
 device          ep         # Etherlink III based cards
 device          fe         # Fujitsu MB8696x based cards
 device          ie         # EtherExpress 8/16, 3C507, StarLAN 10 etc.
 device          lnc        # NE2100, NE32-VL Lance Ethernet cards
 device          sn         # SMC's 9000 series of Ethernet chips
 device          xe         # Xircom pccard Ethernet
 
 # ISA devices that use the old ISA shims
 #device         le</programlisting>
 
     <para>ISA Ethernet драйверууд.  Аль картууд аль драйвераар дэмжигддэг талаар	дэлгэрэнгүйг 
 	<filename>/usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf/NOTES</filename>-ээс
 	харна уу.</para>
 
     <programlisting># Wireless NIC cards
 device          wlan            # 802.11 support</programlisting>
 
     <para>802.11-ийн ерөнхий дэмжлэг.  Энэ мөр нь утасгүй сүлжээнд 
 	шаардлагатай.</para>
 
     <programlisting>device          wlan_wep        # 802.11 WEP support
 device          wlan_ccmp       # 802.11 CCMP support
 device          wlan_tkip       # 802.11 TKIP support</programlisting>
 
     <para>802.11 төхөөрөмжүүдэд зориулагдсан криптограф дэмжлэг. 
 	Хэрэв та шифрлэлт болон 802.11i нууцлалын протоколуудыг 
 	ашиглахаар шийдсэн бол эдгээр мөрүүд шаардлагатай.</para>
 
     <programlisting>device          an         # Aironet 4500/4800 802.11 wireless NICs.
 device          ath             # Atheros pci/cardbus NIC's
 device          ath_hal         # Atheros HAL (Hardware Access Layer)
 device          ath_rate_sample # SampleRate tx rate control for ath
 device          awi        # BayStack 660 and others
 device          ral        # Ralink Technology RT2500 wireless NICs.
 device          wi         # WaveLAN/Intersil/Symbol 802.11 wireless NICs.
 #device         wl         # Older non 802.11 Wavelan wireless NIC.</programlisting>
 
     <para>Төрөл бүрийн утасгүй сүлжээний картуудын дэмжлэг.</para>
 
     <programlisting># Pseudo devices
 device   loop          # Network loopback</programlisting>
 
     <para>Энэ нь TCP/IP-д зориулсан өөртөө эргэн холбогдох ерөнхий төхөөрөмж юм.
 	Хэрэв та <hostid>localhost</hostid> (өөрөөр бас <hostid
       	role="ipaddr">127.0.0.1</hostid>) уруу telnet эсвэл FTP хийвэл
 	энэ нь тань уруу энэ төхөөрөмжөөр эргэж ирнэ.Энэ нь 
 	<emphasis>зайлшгүй шаардлагатай</emphasis>.</para>
 
     <programlisting>device   random        # Entropy device</programlisting>
 
     <para>Шифрлэлтийн хувьд аюулгүй дурын тоо үүсгэгч.</para>
 
     <programlisting>device   ether         # Ethernet support</programlisting>
 
     <para>Танд Ethernet карт байгаа тохиолдолд зөвхөн <literal>ether</literal> хэрэгтэй.
 	Энэ нь ерөнхий Ethernet протоколын кодыг агуулдаг.</para>
 
     <programlisting>device   sl            # Kernel SLIP</programlisting>
 
     <para><literal>sl</literal> нь SLIP-ийн дэмжлэг юм. Энэ нь хялбар 
 	суулгаж тохируулдаг, модемоос модем уруу холболт хийхэд илүү зохицсон, илүү
 	чадалтай PPP-ээр	бараг бүхэлдээ солигдсон юм.</para>
 
     <programlisting>device   ppp           # Kernel PPP</programlisting>
 
     <para>Энэ нь дайл-ап холболтын цөм дэх PPP дэмжлэгт зориулагдсан. Мөн 
 	<literal>tun</literal>-ийг ашиглаж илүү уян хатан чанар болон шаардлагаар 
 	залгах зэрэг боломжууд бүхий PPP-ийн хэрэглэгчийн талбарын програм маягаар 
 	хийгдсэн хувилбар ч бас байдаг.</para>
 
     <programlisting>device   tun           # Packet tunnel.</programlisting>
 
     <para>Энэ хэрэглэгчийн талбарын PPP програм хангамжид ашиглагддаг.
       Дэлгэрэнгүй мэдээллийг энэ номын <link linkend="userppp">PPP</link>
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
     <programlisting><anchor id="kernelconfig-ptys">
 device   pty           # Pseudo-ttys (telnet etc)</programlisting>
 
     <para>Энэ нь <quote>псевдо-терминал</quote> эсвэл жинхэнэ биш (simulated) нэвтрэх порт юм.
 	Энэ нь ирж байгаа <command>telnet</command> болон
       	<command>rlogin</command> сессүүд, <application>xterm</application>, 
 	болон <application>Emacs</application> зэрэг бусад програмуудад 
 	ашиглагддаг.</para>
 
     <programlisting>device   md            # Memory <quote>disks</quote></programlisting>
 
     <para>Санах ойн диск псевдо-төхөөрөмжүүд.</para>
 
     <programlisting>device   gif           # IPv6 and IPv4 tunneling</programlisting>
 
     <para>Энэ нь IPv4 дээгүүрх IPv6,  IPv6 дээгүүрх IPv4,
       	IPv4 дээгүүрх IPv4, болон IPv6 дээгүүрх IPv6 хоолойнуудыг хийдэг.
 	<literal>gif</literal> төхөөрөмж нь <quote>авто-клон</quote>
 	хийх чадвартай бөгөөд төхөөрөмжийн цэгүүдийг хэрэгцээгээрээ үүсгэдэг.</para>
 
     <programlisting>device   faith         # IPv6-to-IPv4 relaying (translation)</programlisting>
 
     <para>Энэ псевдо-төхөөрөмж нь түүн уруу илгээсэн пакетуудыг барьж аваад
 	IPv4/IPv6 хувиргагч дэмон уруу замыг өөрчлөн явуулдаг.</para>
 
     <programlisting># The `bpf' device enables the Berkeley Packet Filter.
 # Be aware of the administrative consequences of enabling this!
 # Note that 'bpf' is required for DHCP.
 device   bpf           # Berkeley packet filter</programlisting>
 
     <para>Энэ нь Беркли Пакет Шүүгч юм. Энэ псевдо-төхөөрөмж нь 
 	цацаж байгаа сүлжээн (өөрөөр хэлбэл Ethernet) дэх бүх пакетуудыг барьж авдаг, 
 	бүгдийг сонсох горимд сүлжээний интерфэйсүүдийг шилжүүлэх боломж олгодог. 
 	Эдгээр пакетуудыг дискэнд хадгалах болон эсвэл  &man.tcpdump.1; програмаар 
 	шалгаж болно.</para>
 
     <note>
       <para>Анхдагч чиглүүлэгчийн (гарц) болон бусад IP хаягийг 
 	&man.dhclient.8; олж авахад &man.bpf.4; төхөөрөмжийг бас ашигладаг.
 	Хэрэв та DHCP ашиглаж байгаа бол үүнийг тайлбар болголгүй орхиорой.</para>
     </note>
 
     <programlisting># USB support
 device          uhci          # UHCI PCI-&gt;USB interface
 device          ohci          # OHCI PCI-&gt;USB interface
 device          ehci          # EHCI PCI-&gt;USB interface (USB 2.0)
 device          usb           # USB Bus (required)
 #device         udbp          # USB Double Bulk Pipe devices
 device          ugen          # Generic
 device          uhid          # <quote>Human Interface Devices</quote>
 device          ukbd          # Keyboard
 device          ulpt          # Printer
 device          umass         # Disks/Mass storage - Requires scbus and da
 device          ums           # Mouse
 device          ural          # Ralink Technology RT2500USB wireless NICs
 device          urio          # Diamond Rio 500 MP3 player
 device          uscanner      # Scanners
 # USB Ethernet, requires mii
 device          aue           # ADMtek USB Ethernet
 device          axe           # ASIX Electronics USB Ethernet
 device          cdce          # Generic USB over Ethernet
 device          cue           # CATC USB Ethernet
 device          kue           # Kawasaki LSI USB Ethernet
 device          rue           # RealTek RTL8150 USB Ethernet</programlisting>
 
     <para>Төрөл бүрийн USB төхөөрөмжүүдийн дэмжлэг.</para>
 
     <programlisting># FireWire support
 device          firewire      # FireWire bus code
 device          sbp           # SCSI over FireWire (Requires scbus and da)
 device          fwe           # Ethernet over FireWire (non-standard!)</programlisting>
 
     <para>Төрөл бүрийн Firewire төхөөрөмжүүдийн дэмжлэг.</para>
 
     <para>&os;-ийн дэмждэг нэмэлт төхөөрөмжүүдийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг
 	<filename>/usr/src/sys/<replaceable>i386</replaceable>/conf/NOTES</filename>
 	файлаас үзнэ үү.</para>
 
       <sect2>
         <title>Том санах ойн тохируулгууд (<acronym>PAE</acronym>)</title>
 	<indexterm>
 	  <primary>Физик хаягийн өргөтгөлүүд
 	    (<acronym>PAE</acronym>)</primary>
 	  <secondary>том санах ой</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Том санах ой бүхий машинууд Хэрэглэгч+Цөмийн Виртуал хаягийн зайн
 	(<acronym>KVA</acronym>) 4 гигабайт хязгаараас их уруу хандах 
 	шаардлагатай байдаг. Энэ хязгаараас болоод Интел &pentium; Pro болон 
 	сүүлийн үеийн CPU-үүдэд 36 битийн физик хаягийн зайд хандах дэмжлэгийг нэмсэн.</para>
 	
 	<para>&intel; &pentium; Pro болон сүүлийн үеийн CPU-үүдийн 
 	Физик Хаягийн Өргөтгөл (<acronym>PAE</acronym>) боломж нь 64 гигабайт хүртэлх
 	санах ойн тохиргоог зөвшөөрдөг. &os; нь энэхүү боломжийг &os;-ийн
 	одоо байгаа бүх гаргасан хувилбаруудын цөмийн тохиргооны
 	<option>PAE</option> тохируулгаар дэмждэг. Интелийн санах ойн
 	архитектурын хязгаараас болж 4 гигабайтаас дээш болон доош санах
 	ойн ялгаа байхгүй. 4 гигабайтаас дээшхи санах ой нь ашиглаж болох
 	санах ойн санд нэмэгддэг.</para>
 
 	<para><acronym>PAE</acronym> дэмжлэгийг цөмд нээхдээ
 	цөмийн тохиргооны файлд дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 	
 	<programlisting>options		    PAE</programlisting>
 
 	<note>
 	  <para>&os; дэх <acronym>PAE</acronym> дэмжлэг зөвхөн
 		&intel; IA-32 процессоруудад байдаг. Мөн &os; дэх 
 		<acronym>PAE</acronym> дэмжлэг нь өргөн шалгагдаагүй бөгөөд 
 		&os;-ийн бусад тогтвортой боломжуудтай харьцуулахад бета чанарынхад
 		тооцогддог.</para>
 	</note>
 
 	<para>&os; дэх <acronym>PAE</acronym> дэмжлэг нь цөөн хэдэн хязгааруудтай:</para>
 	
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>VM зайн 4 гигабайтаас илүүд процесс хандаж чадахгүй.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>&man.bus.dma.9; интерфэйс ашигладаггүй төхөөрөмжийн драйверууд
 		<acronym>PAE</acronym>-г идэвхжүүлсэн цөм дээр өгөгдлийн эвдрэлийг
 		үүсгэх бөгөөд ашиглахыг зөвлөдөггүй юм. Ийм учраас <acronym>PAE</acronym>-г
 		идэвхжүүлсэн цөм дээр ажилладаггүй бүх драйверуудыг оруулаагүй
 		<filename>PAE</filename> цөмийн тохиргооны файл  &os;-д байдаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Зарим нэг тохируулгууд санах ойн эх үүсвэрийн хэрэглээг физик санах ойн
 		хэмжээгээр тодорхойлдог. Эдгээр тохируулгууд нь <acronym>PAE</acronym>
 		системийн их санах ойгоос болж хэрэгцээгүй илүү санах ойг гаргадаг.
 		Тийм нэг жишээнүүдийн нэг нь sysctl-ийн <option>kern.maxvnodes</option>
 		тохируулга бөгөөд энэ нь цөм дэх хамгийн их байж болох vnode-уудын тоог хянадаг.
 		Энэ болон бусад тохируулгуудын утгыг боломжийн утгаар тааруулахыг зөвлөж байна.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Магадгүй цөмийн виртуал хаягийн (<acronym>KVA</acronym>) зайг ихэсгэх
 		эсвэл <acronym>KVA</acronym>-ийн шавхалтад хүргэхгүйн тулд байнга их ашиглагддаг
 		(дээр дурдсаныг харна уу) цөмийн эх үүсвэрийн хэмжээг багасгах шаардлагатай 
 		байж болох юм. <option>KVA_PAGES</option> цөмийн тохируулга нь 
 		<acronym>KVA</acronym> зайг ихэсгэхэд ашиглагдаж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Ажиллагаа болон тогтвортой байдлыг хангах үүднээс &man.tuning.7; гарын
 	авлагатай танилцахыг зөвлөж байна. &man.pae.4; гарын авлага нь 
 	&os;-ийн <acronym>PAE</acronym> дэмжлэгийн тухай хамгийн сүүлийн 
 	үеийн мэдээллийг агуулдаг.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="kernelconfig-trouble">
     <title>Хэрэв ямар нэг юм буруутвал</title>
 
     <para>Өөрчлөн тохируулсан цөмийг бүтээж байх үед 4 төрлийн асуудал гарч
 	болзошгүй байдаг.  Тэдгээр нь:</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term><command>config</command> амжилтгүй болох:</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв таныг цөмийн тайлбарыг &man.config.8;-т өгөхөд тушаал 
 		амжилтгүй болбол та хаа нэгтээ энгийн алдаа хийсэн болов уу.
 		Аз болоход &man.config.8; асуудалтай байгаа мөрийн дугаарыг 
 		хэвлэх учир та алдаатай мөрийг хурдан олох болно. Жишээ нь,
 		хэрэв та доор дурдсаныг харвал:</para>
 
 	  <screen>config: line 17: syntax error</screen>
 
 	  <para>Түлхүүр үг зөв бичигдсэн эсэхийг <filename>GENERIC</filename>
 		цөм болон бусад баримтаас харьцуулан шалгаж үзээрэй.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term><command>make</command> амжилтгүй болох:</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв <command>make</command> тушаал амжилтгүй болбол
 		энэ ихэвчлэн цөмийн тайлбар дахь &man.config.8;-ийн олж 
 		чадахааргүй тийм ч ноцтой бус алдааг дохиолдог. Дахин хэлэхэд,
 		өөрийн тохиргоог нягтлаарай, тэгээд хэрэв та асуудлыг шийдэж чадахгүй 
 		бол &a.questions; уруу өөрийн цөмийн тохиргоотой цахим захидал 
 		илгээгээрэй, ингэхэд хурдан шинжилгээ хийгдэх болно.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Цөм ачаалахгүй байх:<anchor
 	  id="kernelconfig-noboot"></term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв таны шинэ цөм ачаалахгүй бол эсвэл таны төхөөрөмжүүдийг танихгүй
 		байгаа бол бүү цочирд! Аз болоход &os; нийцгүй цөмүүдээс сэргэхэд
 		зориулсан маш сайн механизмтай байдаг. Ердөө л &os;-ийн ачаалагчаас 
 		ачаалах цөмөө сонгоно. Системийн ачаалах меню гарч ирэх үед та үүнд
 		хандах боломжтой болно. <quote>Escape to a loader prompt</quote> 
 		тохируулга 6-ын тоог сонго. Тушаал хүлээх мөрөн дээр <command>unload kernel</command>
 		гэж бичээд <command>boot /boot/<replaceable>kernel.old</replaceable>/kernel</command>
 		эсвэл зөв ачаалах өөр бусад цөмийн файлын нэрийг бичээрэй. Цөмийг дахин
 		тохируулах явцдаа ажилладаг цөмийг гарын дор хадгалж байх нь үргэлж
 		ухаалаг санаа байдаг.</para>
 
 	  <para>Сайн цөмийг ачаалсныхаа дараа та өөрийн тохиргооны файлаа дахин шалгаж
 		цөмөө дахин бүтээхээр оролдоорой. Нэг тус дэм болох эх үүсвэр бол
 		бусад зүйлсээс гадна амжилттай ачаалалт бүр дэх цөмийн бүх мэдээллүүдийн 
 		бичлэгийг хийдэг <filename>/var/log/messages</filename> файл юм.
 		Мөн &man.dmesg.8; тушаал нь сүүлийн ачаалалт дахь цөмийн мэдээллүүдийг
 		хэвлэдэг.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>Хэрэв та цөмийг бүтээхэд асуудалтай байгаа бол 
 		<filename>GENERIC</filename> болон өөр бусад ажилладаг
 		цөмийг дараагийн бүтээх явцад устгагдахааргүй өөр нэртэйгээр 
 		гарын дор хадгалж байгаарай. Та <filename>kernel.old</filename>
 		-д найдаж болохгүй, учир нь шинэ цөмийг суулгах явцад
 		<filename>kernel.old</filename> нь хамгийн сүүлд 
 		суулгагдсан бөгөөд магадгүй ажиллагаагүй тийм цөмөөр дарагдан
 		бичигддэг. Ажилладаг цөмийг зөв <filename class="directory">/boot/kernel</filename>
 		байр уруу аль болох хурдан шилжүүлээрэй, эсвэл &man.ps.1; зэрэг
 		тушаалууд зөв ажиллахгүй байж магадгүй юм. Ингэхийн тулд
 		сайн цөм байгаа сангийн нэрийг өөрчлөөрэй:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>mv /boot/kernel <replaceable>/boot/kernel.bad</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>mv /boot/<replaceable>kernel.good</replaceable> /boot/kernel</userinput></screen>
 
 	  </note>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Цөм ажиллах боловч &man.ps.1; ажиллахгүй болох:</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв та системийн хэрэгслүүд бүтээсэн хувилбараас өөр цөмийн хувилбарыг 
 		суулгасан бол, жишээ нь -RELEASE дээр -CURRENT цөм бүтээсэн бол 
 		системийн төлвийн тушаалууд болох &man.ps.1; болон &man.vmstat.8;
 		зэрэг нь ажиллахаа больно. Та өөрийн цөмтэйгөө адил хувилбарын эх модтой
 		бүтээгдсэн <link linkend="makeworld">ертөнцийг дахин хөрвүүлж суулгах</link>
 		хэрэгтэй. Энэ нь нэг шалтгаан бөгөөд ерөнхийдөө үйлдлийн системийн бусад 
 		зүйлсээс өөр хувилбарын цөмийг ашиглах нь тийм ч сайн санаа биш юм.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/l10n/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/l10n/chapter.sgml
index 51953f1ff5..fb04bab3d6 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/l10n/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/l10n/chapter.sgml
@@ -1,939 +1,937 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.133
+     Original revision 1.134
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="l10n">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Андрей</firstname>
 	<surname>Чернов</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Майкл Си.</firstname>
 	<surname>Ву</surname>
 	<contrib>Дахин бичсэн </contrib>
       </author>
       <!-- 30 Nv 2000 -->
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Jan 2007 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Локалчлал - I18N/L10N-ийн хэрэглээ болон тохируулга</title>
 
   <sect1 id="l10n-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>FreeBSD нь дэлхий даяар байрласан хэрэглэгчид болон хувь нэмэр болгон 
 	оруулагчидтай маш тархмал төсөл юм. Энэ бүлэг Англиар ярьдаггүй хэрэглэгчдэд 
 	жинхэнэ ажлаа хийх боломж олгох FreeBSD-ийн интернационалчлал болон 
 	локалчлалын боломжуудыг хэлэлцэх болно. Систем болон програмын түвшингүүдийн 
 	аль алинд нь i18n шийдлийн олон үзэл бодлууд байдаг бөгөөд бид шаардлагатай 
 	тохиолдолд илүү тусгайлсан баримтын эхүүдийг хэрэглэгчдэд зааж өгөх болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Орчин үеийн үйлдлийн системүүд дээр хэлнүүд болон 
 	локалууд (locales) нь хэрхэн кодчилогддог талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>Өөрийн нэвтрэх бүрхүүлийн хувьд локалыг хэрхэн 
 	тохируулах талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>Англи биш хэлнүүдийн хувьд өөрийн консолыг хэрхэн 
 	тохируулах талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>X Цонхны Системийг өөр хэлнүүдтэй хэрхэн үр дүнтэйгээр 
 	ашиглах талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>i18n-нийцтэй програмуудыг бичих талаар илүү мэдээллийг 
 	хаанаас олох талаар.</para></listitem>
    </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Нэмэлт гуравдагч этгээдийн програмуудыг 
 	(<xref linkend="ports">) хэрхэн суулгах талаар.</para></listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="l10n-basics">
     <title>Үндсүүд</title>
 
     <sect2>
       <title>I18N/L10N гэж юу вэ?</title>
     <indexterm>
       <primary>интернационалчлал</primary>
       <see>локалчлал</see>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>локалчлал</primary></indexterm> 
 
       <para>Хөгжүүлэгчид интернационалчлалыг I18N гэж internationalization гэсэн үгийн 
 	эхний болон эцсийн үсгийн хоорондох үсгийн тоог оруулан богиносгосон юм. 
 	L10N нь бас адил журмаар <quote>localization</quote>-с улбаалан 
 	нэрлэгдсэн юм. Хоёулаа нэгдсэн I18N/L10N аргууд, протоколууд болон 
 	програмууд нь хэрэглэгчдэд өөрсдийнх нь сонгосон хэлнүүдийг ашиглах 
 	боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>I18N програмууд нь сангуудын доорх I18N хэрэгслүүдийг ашиглан 
 	програмчлагдсан байдаг. Энэ нь энгийн файлыг бичих болон 
 	харуулагдсан цэснүүд, текстүүдийг хэл бүр уруу орчуулах боломжийг хөгжүүлэгчдэд олгоно. 
 	Бид энэ дадлыг мөрдөхийг програм зохиогчдоос шаргуу хүсдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>I18N/L10N-ийг би яагаад ашиглах ёстой гэж?</title>
 
       <para>I18N/L10N нь Англи хэлнээс өөр хэл дээр өгөгдлийг харах, оруулах, эсвэл   
 	боловсруулахыг таныг хүсэх үед хэрэглэгддэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>I18N чармайлтад ямар хэлнүүд дэмжигдсэн байдаг вэ?</title>
 
       <para>I18N болон L10N нь зөвхөн FreeBSD зориулагдаагүй.  Одоогоор 
 	хэрэглэгч дэлхийн гол гол хэлнүүдийн ихэнхийг сонгож болох бөгөөд гэхдээ энэ нь энд 
 	байгаа жагсаалтаар хязгаарлагдахгүй: Хятад, Герман, Япон, Солонгос, Франц, Орос, 
 	Вьетнам болон бусад хэлнүүдийг дурдаж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="using-localization">
     <title>Локалчлалыг ашиглах нь</title>
 
     <para>Өөрийн бүх сүр жавхлангаараа I18N нь зөвхөн FreeBSD-д зориулагдаагүй бөгөөд 
 	энэ нь ёс заншил болсон байдаг. Энэ ёс заншлыг дагаж FreeBSD-д туслахыг 
 	бид танаас хүсдэг.</para>
     <indexterm><primary>локал</primary></indexterm>
 
     <para>Локалчлалын тохируулгууд нь гурван гол ойлголт дээр тулгуурладаг: 
 	Хэлний код, Улсын код ба Кодчилол. Локалын нэрс эдгээр хэсгүүдээс 
 	дараах маягаар бүрэлдэн тогтоно:</para>
 
     <programlisting><replaceable>LanguageCode</replaceable>_<replaceable>CountryCode</replaceable>.<replaceable>Encoding</replaceable></programlisting>
 
     <sect2>
       <title>Хэл болон Улсын кодууд</title>
       <indexterm><primary>хэлний кодууд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>улсын кодууд</primary></indexterm>
 
       <para>FreeBSD системийг тухайн хэл уруу (эсвэл I18N дэмждэг бусад &unix; төст системүүд дээр) 
 	локалчлахын тулд хэрэглэгч тухайн улс болон хэлийг (улсын код нь програмд өгөгдсөн хэлний аль хувилбарыг 
 	ашиглахыг хэлж өгдөг) заах кодуудыг олж мэдэх хэрэгтэй. Мөн вэб хөтчүүд, SMTP/POP 
 	серверүүд зэрэг нь тэдгээр дээр тулгуурлан шийдэл гаргадаг. Дараах нь хэл/улсын кодны 
 	жишээнүүд юм:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хэл/Улсын код</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>en_US</entry>
 	      <entry>English буюу Англи - Нэгдсэн Улс</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>ru_RU</entry>
 	      <entry>Орос улсад зориулсан Russian буюу Орос</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>zh_TW</entry>
 	      <entry>Тайваньд зориулсан Уламжлалт Хятад хэл</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Кодчилолууд</title>
       <indexterm><primary>кодчилолууд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>ASCII</primary></indexterm>
 
       <para>Зарим хэлнүүд 8-бит, өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтүүд зэрэг ASCII биш 
 	кодчилолыг ашигладаг. Олон байт тэмдэгтүүдийн талаар илүү дэлгэрэнгүйг 
 	&man.multibyte.3;-ээс үзнэ үү. Хуучин програмууд тэдгээрийг танидаггүй бөгөөд 
 	тэдгээрийг хянах тэмдэгтүүд гэж алддаг. Шинэ програмууд ихэвчлэн 8-бит тэмдэгтүүдийг 
 	танидаг. Шийдлээс хамаараад хэрэглэгчид програмыг өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтийн 
 	дэмжлэгтэйгээр эмхэтгэх эсвэл зөвөөр тохируулах шаардлагатай байж болох юм.
 	Өргөн эсвэл олон тэмдэгтүүдийг оруулж процесс хийж чадахын тулд <ulink 
 	url="&url.base;/ports/index.html">FreeBSD портын цуглуулга</ulink> 
 	хэл бүрийг өөр өөр програмуудтайгаар хангадаг. FreeBSD порт дахь 
 	харгалзах I18N баримтжуулалтаас лавлана уу.</para>
 
       <para>Ялангуяа програмыг хэрхэн зөв тохируулах эсвэл зөв утгуудыг 
 	configure/Makefile/эмхэтгэгчид дамжуулахыг шийдэхдээ програмын баримтжуулалтаас 
 	харах хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para>Санаж байх ёстой зарим нэг зүйлүүд нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Тухайн хэлний ганц C chars тэмдэгтийн олонлогууд
 	  (&man.multibyte.3;-г үзнэ үү), өөрөөр хэлбэл
 	    ISO8859-1, ISO8859-15, KOI8-R, CP437.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Өргөн эсвэл олон байт кодчилол, өөрөөр хэлбэл EUC, Big5.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Та тэмдэгтийн олонлогуудын идэвхтэй жагсаалтыг <ulink
 	url="http://www.iana.org/assignments/character-sets">IANA Registry</ulink>-с 
 	шалгаж болно.</para>
 
       <note>
       <para>&os; нь X11-нийцтэй локалын кодчилолуудыг харин ашигладаг.</para>
       </note>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>I18N програмууд</title>
 
       <para>FreeBSD-ийн портууд болон багцын системд I18N програмууд нь амархан 
 	танигдахын тулд нэрэндээ <literal>I18N</literal>-тайгаар нэрлэгддэг.
 	Гэхдээ тэдгээр нь хэрэгтэй хэлийг үргэлж дэмжсэн байдаггүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="setting-locale">
       <title>Локалыг тохируулах</title>
 
       <para>Нэвтрэх бүрхүүл дээр локалын нэрний утгыг <envar>LANG</envar> уруу 
 	экспорт хийхэд ихэвчлэн хангалттай байдаг. Үүнийг хэрэглэгчийн 
 	<filename>~/.login_conf</filename> файл эсвэл хэрэглэгчийн бүрхүүлийн 
 	эхлүүлэх файлд (<filename>~/.profile</filename>,
 	<filename>~/.bashrc</filename>, <filename>~/.cshrc</filename>) 
 	зааж өгч болно. <envar>LC_CTYPE</envar>, <envar>LC_CTIME</envar> зэрэг 
 	локал дэд олонлогуудыг тохируулах хэрэггүй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар 
 	тухайн хэлний FreeBSD-ийн баримтаас лавлана уу.</para>
 
       <para>Та өөрийн тохиргооны файлууддаа дараах хоёр орчны хувьсагчийг тохируулах хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>POSIX</primary></indexterm>
         <listitem>
 	  <para>&posix; &man.setlocale.3; төрлийн функцуудад зориулсан <envar>LANG</envar></para>
 	</listitem>
 
         <indexterm><primary>MIME</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Програмуудын MIME тэмдэгтийн олонлогт зориулсан <envar>MM_CHARSET</envar></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Энэ нь хэрэглэгчийн бүрхүүлийн тохиргоо, тухайн програмын тохиргоо болон X11-ийн 
 	тохиргоог агуулдаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Локал аргуудыг тохируулах</title>
         <indexterm><primary>локал</primary></indexterm>
         <indexterm><primary>нэвтрэх ангилал</primary></indexterm>
 
 	<para>Локалыг тохируулах хоёр арга байдаг бөгөөд хоёуланг доор тайлбарласан 
 	байгаа. Эхнийхийг (бидний зөвлөж байгааг) <link linkend="login-class">нэвтрэх 
 	ангилал</link>д орчны хувьсагчуудыг зааж хоёр дахийг системийн бүрхүүлийн 
 	<link linkend="startup-file">эхлүүлэх файл</link>д орчны хувьсагчийн 
 	заалтуудыг нэмснээр хийдэг.</para>
 
 	<sect4 id="login-class">
 	  <title>Нэвтрэх ангилалуудын арга</title>
 
 	  <para>Энэ арга нь бүрхүүл бүрийн эхлүүлэх файлд тухайн бүрхүүлийн заалтуудыг 
 		нэмэхийн оронд локалын нэр болон MIME тэмдэгтийн олонлогуудад хэрэгтэй орчны 
 		хувьсагчуудыг боломжит бүрхүүл бүрийн хувьд нэг л удаа заах боломжийг 
 		олгодог.  <link linkend="usr-setup">Хэрэглэгчийн түвшний 
 		тохируулгыг</link> хэрэглэгч өөрөө хийж болох бөгөөд <link
 	    linkend="adm-setup">Администраторын түвшний тохируулга</link> нь 
 		супер хэрэглэгчийн зөвшөөрлүүдийг шаарддаг.</para>
 
 	  <sect5 id="usr-setup">
 	    <title>Хэрэглэгчийн түвшний тохируулга</title>
 
 	    <para>Энд хэрэглэгчийн гэр сан дотор байрлах Latin-1 кодчилолын хувьд 
 		хоёр хувьсагчийг нь тохируулж өгсөн <filename>.login_conf</filename> 
 		файлын хамгийн бага жишээ байна:</para>
 
 	    <programlisting>me:\
 	:charset=ISO-8859-1:\
 	:lang=de_DE.ISO8859-1:</programlisting>
 
 	    <indexterm><primary>Уламжлалт Хятад хэл</primary><secondary>BIG-5 кодчилол</secondary></indexterm>
 	    <para>Энд BIG-5 кодчилолд Уламжлалт Хятад хэлд зориулан хувьсагчуудыг 
 		тохируулж байгаа <filename>.login_conf</filename> файлын жишээ 
 		байна. Зарим програм хангамжууд нь Хятад, Япон болон 
 		Солонгос хэлний хувьд локалын хувьсагчуудыг зөвөөр хүндэлдэггүй учраас 
 		илүү олон хувьсагчуудыг тохируулсныг эндээс харж болно.</para>
 
 	    <programlisting>#Users who do not wish to use monetary units or time formats
 #of Taiwan can manually change each variable
 me:\
 	:lang=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_ALL=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_COLLATE=zh_TW.Big5:\ 
 	:setenv=LC_CTYPE=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_MESSAGES=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_MONETARY=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_NUMERIC=zh_TW.Big5:\
 	:setenv=LC_TIME=zh_TW.Big5:\
 	:charset=big5:\
 	:xmodifiers="@im=gcin": #Set gcin as the XIM Input Server</programlisting> 
 
 	    <para>Илүү дэлгэрэнгүйг <link linkend="adm-setup">Администраторын түвшний 
 		тохируулга</link> болон &man.login.conf.5;-с үзнэ үү.</para>
 	  </sect5>
 
 	  <sect5 id="adm-setup">
 	    <title>Администраторын түвшний тохируулга</title>
 
 	    <para><filename>/etc/login.conf</filename> дахь хэрэглэгчийн 
 		нэвтрэх ангилал зөв хэл тохируулсныг шалгана. Эдгээр тохируулгууд 
 		<filename>/etc/login.conf</filename>-д байгаа 
 		эсэхийг шалгаарай:</para>
 
 	    <programlisting><replaceable>language_name</replaceable>:<replaceable>Account Type Description</replaceable>:\
 	:charset=<replaceable>MIME_charset</replaceable>:\
 	:lang=<replaceable>locale_name</replaceable>:\
 	:tc=default:</programlisting>
 
 	    <para>Бидний урдны жишээний адил Latin-1-г сонговол энэ нь иймэрхүү
 		харагдана:</para>
 
 	    <programlisting>german|German Users Accounts:\
 	:charset=ISO-8859-1:\
 	:lang=de_DE.ISO8859-1:\
 	:tc=default:</programlisting>
 
 	    <para>Хэрэглэгчийн нэвтрэх ангиллуудыг өөрчлөхөөсөө өмнө дараах тушаалыг 
 		ажиллуулж</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>cap_mkdb /etc/login.conf</userinput></screen>
 
 	    <para>шинэ тохиргоог системд харагдуулахаар 
 	      <filename>/etc/login.conf</filename>-д хийнэ.</para>
 
 	    <bridgehead renderas=sect4>Нэвтрэх ангиллуудыг &man.vipw.8; ашиглан солих</bridgehead>
 
 	    <indexterm>
         <primary><command>vipw</command></primary>
       </indexterm>
 	    <para>Шинэ хэрэглэгчид нэмэхийн тулд <command>vipw</command> тушаал ашиглан 
 		оруулгыг иймэрхүү болгоно:</para>
 
 	    <programlisting>user:password:1111:11:<replaceable>language</replaceable>:0:0:User Name:/home/user:/bin/sh</programlisting>
 
 	    <bridgehead renderas=sect4>Нэвтрэх ангиллуудыг &man.adduser.8; ашиглан солих</bridgehead>
 
 	    <indexterm>
         <primary><command>adduser</command></primary>
       </indexterm>
 	    <indexterm><primary>нэвтрэх ангилал</primary></indexterm>
 	    <para>Шинэ хэрэглэгчид нэмэхийн тулд <command>adduser</command> тушаал 
 		ашиглан доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
 	    <itemizedlist>
 	      <listitem>
 		<para><filename>/etc/adduser.conf</filename> файлд 
 			<literal>defaultclass =
 			  <replaceable>language</replaceable></literal>-г 
 			тохируулна. Та энэ тохиолдолд бусад хэлнүүдийн бүх хэрэглэгчдэд 
 			зориулан <literal>анхдагч</literal> ангилалыг оруулах 
 			хэрэгтэйг санах хэрэгтэй.</para>
 	      </listitem>
 
 	      <listitem>
 		<para>&man.adduser.8;-с гарч ирэх асуулт бүрт
 <screen><prompt>Enter login class: default []: </prompt></screen>
 			асуултад тухайн хэлийг зааж өгөх бас нэг хувилбар байж болно.</para>
 	      </listitem>
 
 	      <listitem>
 		<para>Өөр нэг арга нь нэмэхээр хүсэж байгаа өөр хэлний хэрэглэгч бүрийн 
 			хувьд доор дурдсаныг ашиглах явдал юм:</para>
 
 		<screen>&prompt.root; <userinput>adduser -class <replaceable>language</replaceable></userinput></screen>
 	      </listitem>
 	    </itemizedlist>
 
 	    <bridgehead renderas=sect4>Нэвтрэх ангиллуудыг &man.pw.8; ашиглан солих</bridgehead>
 	    <indexterm>
         <primary><command>pw</command></primary>
       </indexterm>
 	    <para>Хэрэв та &man.pw.8;-г шинэ хэрэглэгч нэмэхийн тулд ашиглаж байгаа бол 
 		үүнийг иймэрхүү маягаар дуудаарай:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>pw useradd <replaceable>user_name</replaceable> -L <replaceable>language</replaceable></userinput></screen>
 	  </sect5>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="startup-file">
 	  <title>Бүрхүүлийн эхлүүлэх файл арга</title>
 
 	  <note>
 	    <para>Энэ аргыг зөвлөдөггүй, учир нь сонгосон боломжит бүрхүүл програм 
 		бүрийн хувьд өөр тохируулгыг шаарддаг. Оронд нь 
 		<link linkend="login-class">Нэвтрэх ангиллын аргыг</link> 
 		ашиглаарай.</para>
 	  </note>
 
 	  <indexterm><primary>MIME</primary></indexterm>
 	  <indexterm><primary>локал</primary></indexterm>
 	  <para>Локалын нэр болон MIME тэмдэгтийн олонлогийг нэмэхийн тулд 
 		доор үзүүлсэн хоёр орчны хувьсагчийг <filename>/etc/profile</filename>-д 
 		болон/эсвэл бүрхүүлийн эхлүүлэх файл <filename>/etc/csh.login</filename>-д 
 		зааж өгнө. Бид Герман хэлийг доор жишээ болгон ашиглах болно:</para>
 
 	  <para><filename>/etc/profile</filename> файлд:</para>
 
 	  <programlisting><envar>LANG=de_DE.ISO8859-1; export LANG</envar>
 <envar>MM_CHARSET=ISO-8859-1; export MM_CHARSET</envar></programlisting>
 
 	  <para>Эсвэл <filename>/etc/csh.login</filename> файлд:</para>
 
 	  <programlisting><envar>setenv LANG de_DE.ISO8859-1</envar>
 <envar>setenv MM_CHARSET ISO-8859-1</envar></programlisting>
 
 	  <para>Өөрөөр та дээрх заавруудыг <filename>/usr/share/skel/dot.profile</filename> 
 		файлд (дээрх <filename>/etc/profile</filename>-д ашигласантай адил) эсвэл 
 		<filename>/usr/share/skel/dot.login</filename> файлд (дээрх 
 		<filename>/etc/csh.login</filename>-д ашигласантай адил) 
 		нэмж болно.</para>
 
 	  <para>X11-ийн хувьд:</para>
 
 	  <para><filename>$HOME/.xinitrc</filename> файлд:</para>
 
 	  <programlisting><envar>LANG=de_DE.ISO8859-1; export LANG</envar></programlisting>
 
 	  <para>Эсвэл:</para>
 
 	  <programlisting><envar>setenv LANG de_DE.ISO8859-1</envar></programlisting>
 
 	  <para>Таны бүрхүүлээс хамаараад (дээр дурдсаныг үзнэ үү).</para>
 
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="setting-console">
       <title>Консол тохируулах</title>
 
       <para>Бүх ганц C chars тэмдэгтийн олонлогуудын хувьд зөв консолын 
 	фонтуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	асуултанд байгаа хэлний хувьд тохируулна:</para>
 
       <programlisting>font8x16=<replaceable>font_name</replaceable>
 font8x14=<replaceable>font_name</replaceable>
 font8x8=<replaceable>font_name</replaceable></programlisting>
 
       <para>Эндэх <replaceable>font_name</replaceable>-ийг 
 	<filename>/usr/share/syscons/fonts</filename> сангаас 
 	<filename>.fnt</filename> төгсгөлгүйгээр авсан.</para>
 
       <indexterm>
         <primary><application>sysinstall</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>keymap</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>screenmap</primary></indexterm>
       <para>Хэрэв шаардлагатай бол keymap болон screenmap-ийг өөрийн ганц C chars тэмдэгтийн 
 	олонлогийн хувьд <command>sysinstall</command> ашиглан 
 	зааж өгнө. <application>sysinstall</application> 
 	дотор байхдаа <guimenuitem>Configure</guimenuitem>-г сонгоод 
 	дараа нь <guimenuitem>Console</guimenuitem>-г сонгоно. Өөрөөр 
 	та доор дурдсаныг <filename>/etc/rc.conf</filename>-д нэмж болно:</para>
 
       <programlisting>scrnmap=<replaceable>screenmap_name</replaceable>
 keymap=<replaceable>keymap_name</replaceable>
 keychange="<replaceable>fkey_number sequence</replaceable>"</programlisting>
 	
       <para>Эндэх <replaceable>screenmap_name</replaceable>-ийг 
 	<filename>/usr/share/syscons/scrnmaps</filename> сангаас 
 	<filename>.scm</filename> төгсгөлгүйгээр авсан. Зохих оноогдсон фонттой 
 	screenmap нь псевдографик талбарт VGA адаптерийн фонтын тэмдэгтийн 
 	матриц дээр бит 8-ийг бит 9 уруу өргөтгөхөд ихэвчлэн тойрон гарах арга зам 
 	болгон хэрэглэгддэг, өөрөөр хэлбэл хэрэв дэлгэцийн фонт бит 8 багана ашиглаж 
 	байвал тэр талбараас үсэгнүүдийг шилжүүлэн гаргахын тулд хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Хэрэв та <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	<application>moused</application> дэмонг идэвхжүүлэхийг 
 	дараах байдлаар тохируулсан бол:</para>
 
 <programlisting>moused_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>хулганы заагчийн мэдээллийг дараагийн хэсгээс шалгаарай.</para>
 
       <indexterm>
         <primary><application>moused</application></primary>
       </indexterm>
       <para>Анхдагчаар &man.syscons.4; драйверийн хулганы заагч нь тэмдэгтийн 
 	олонлогийн 0xd0-0xd3 хэсгийг эзэлдэг. Хэрэв таны хэл энэ хэсгийг ашигладаг 
 	бол заагчийн хэсгийг үүнээс гадна шилжүүлэх хэрэгтэй. &os;-ийн хувьд 
 	тойрон гарах арга замыг идэвхжүүлэхийн тулд дараах мөрийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename>-д нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>mousechar_start=3</programlisting>
 
       <para>Эндэх <replaceable>keymap_name</replaceable>-ийг 
 	<filename>/usr/share/syscons/keymaps</filename> сангаас 
 	<filename>.kbd</filename> төгсгөлгүй авсан. Хэрэв та аль keymap-ийг 
 	ашиглах эсэхдээ эргэлзэж байвал &man.kbdmap.1;-г ашиглаж дахин 
 	ачаалалгүйгээр keymap-уудыг тест хийж болно.</para>
 
       <para><literal>keychange</literal> нь функцын товчлууруудыг сонгосон терминалын 
 	төрөлтэй тааруулахын тулд програмчлахад ихэвчлэн хэрэгтэй байдаг, учир нь функцын 
 	товчлуурын дарааллуудыг товчлууруудын оноолтод тодорхойлж болдоггүй.</para>
 
       <para>Бас консолын терминалын зөв төрлийг бүх <literal>ttyv*</literal> 
 	оруулгуудын хувьд <filename>/etc/ttys</filename> файлд тохируулсан 
 	эсэхээ шалгаарай. Одоогийн урьдчилан тодорхойлсон зохицлууд нь:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Тэмдэгтийн Олонлог</entry>
 	      <entry>Терминалын Төрөл</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>ISO8859-1 эсвэл ISO8859-15</entry>
 	      <entry><literal>cons25l1</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>ISO8859-2</entry>
 	      <entry><literal>cons25l2</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>ISO8859-7</entry>
 	      <entry><literal>cons25l7</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>KOI8-R</entry>
 	      <entry><literal>cons25r</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>KOI8-U</entry>
 	      <entry><literal>cons25u</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>CP437 (VGA default)</entry>
 	      <entry><literal>cons25</literal></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>US-ASCII</entry>
 	      <entry><literal>cons25w</literal></entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтүүд бүхий хэлнүүдийн хувьд өөрийн 
 	<filename>/usr/ports/<replaceable>language</replaceable></filename> 
 	сангаас зөв FreeBSD портоо ашиглаарай. Зарим портууд консол маягаар 
 	байхад түүнийг систем сериал vtty-үүд шигээр хардаг, ийм учраас та X11 
 	болон псевдо-сериал консолын хувьд хангалттай vtty-үүдийг хадгалж байх 
 	шаардлагатай. Өөр хэлүүдийг консолд ашиглахын тулд энд програмуудын 
 	хэсэгчилсэн жагсаалт байна:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Хэл</entry>
 	      <entry>Байрлал</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Уламжлалт Хятад хэл (BIG-5)</entry>
 	      <entry><filename role="package">chinese/big5con</filename></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Япон хэл</entry>
 	      <entry><filename role="package">japanese/kon2-16dot</filename> эсвэл
 	        <filename role="package">japanese/mule-freewnn</filename></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Солонгос хэл</entry>
 	      <entry><filename role="package">korean/han</filename></entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>X11 тохируулах</title>
 
       <para>X11 нь FreeBSD Төслийн нэг хэсэг биш боловч бид энд FreeBSD хэрэглэгчдэд 
 	зориулж зарим мэдээлэл орууллаа. Илүү дэлгэрэнгүйг <ulink
 	url="http://www.x.org/">&xorg;
 	вэб хаягаас</ulink> эсвэл аль X11 сервер ашиглаж байгаа түүнийхээ 
 	вэб хаягаас лавлана уу.</para>
 
       <para><filename>~/.Xresources</filename> файлд та програмуудад зориулсан 
 	I18N тохируулгуудыг (өөрөөр хэлбэл фонтууд, цэснүүд, гэх мэт.) тааруулж өгч 
 	болно.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Фонтуудыг үзүүлэх</title>
 	<indexterm><primary>X11 True Type фонтын сервер</primary></indexterm>
 	<para><application>&xorg;</application> сервер 
 	(<filename role="package">x11-servers/xorg-server</filename>) 
-	эсвэл <application>&xfree86;</application> сервер 
-	(<filename role="package">x11-servers/XFree86-4-Server</filename>) 
 	суулгаад дараа нь хэлний &truetype; фонтуудыг суулгана. Зөв локалыг тохируулах нь 
 	танд цэснүүдийг сонгосон хэлээрээ харах зэрэг боломжийг олгоно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Англи биш тэмдэгтүүдийг оруулах нь</title>
 	<indexterm><primary>X11 оруулах арга (XIM)</primary></indexterm>
 	<para>X11 оруулах арга (XIM) нь бүх X11 клиентүүдэд зориулсан шинэ 
 	стандарт юм. Бүх X11 програмууд нь XIM оруулах серверүүдээс оролт авдаг 
 	XIM клиентүүд маягаар бичигдэх ёстой. Өөр өөр хэлнүүдэд зориулагдсан хэд хэдэн 
 	XIM серверүүд байдаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэвлэгч тохируулах</title>
 
       <para>Зарим ганц C chars тэмдэгтийн олонлогууд нь ихэвчлэн хэвлэгчүүд дотор 
 	хатуугаар бичигдсэн байдаг. Өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтийн олонлогууд нь 
 	тусгай тохируулга шаарддаг бөгөөд бид <application>apsfilter</application> 
 	програмыг хэрэглэхийг зөвлөдөг. Та бас &postscript; эсвэл PDF хэлбэрүүд 
 	уруу тухайн хэлний хөрвүүлэгчдийг ашиглан баримтыг хөрвүүлж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөм ба файлын системүүд</title>
 
       <para>FreeBSD-ийн хурдан файлын систем (FFS) нь 8-бит цэвэр учир үүнийг 
 	ямар ч ганц C chars тэмдэгтийн олонлогтой цуг ашиглаж болно 
 	(&man.multibyte.3;-г үзнэ үү), гэхдээ тэмдэгтийн олонлогийн нэр 
 	файлын системд хадгалагддаггүй; өөрөөр хэлбэл энэ нь түүхий 8-бит бөгөөд 
 	кодчилолын дарааллын талаар юу ч мэддэггүй. Албан ёсоор FFS нь 
 	өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтийн олонлогуудын аль ч хэлбэрийг дэмждэггүй. 
 	Гэхдээ зарим өргөн эсвэл олон байт тэмдэгтийн олонлогууд нь FFS-д ийм дэмжлэгийг 
 	идэвхжүүлэхэд зориулсан бие биеэсээ ангид засваруудтай байдаг. Тэдгээр нь 
 	цорын ганц ийш тийш хөрвүүлэх боломжгүй шийдлүүд буюу hack бөгөөд бид 
 	тэдгээрийг эх модонд оруулахгүй гэж шийдэцгээсэн юм. Тохирох хэлнүүдийн 
 	вэб хуудаснуудаас илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон засвар файлуудын талаар 
 	лавлана уу.</para>
 
       <indexterm><primary>DOS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Unicode</primary></indexterm>
       <para>FreeBSD &ms-dos; файлын систем нь &ms-dos;, Юникод тэмдэгтийн олонлогууд
 	болон FreeBSD-ийн сонгосон файлын системийн тэмдэгтийн олонлогуудын хооронд  
 	хөрвүүлэх тохируулж болох боломж бүхий байдаг. Дэлгэрэнгүйг 
 	&man.mount.msdosfs.8;-с үзнэ үү.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="l10n-compiling">
     <title>I18N програмуудыг эмхэтгэх</title>
 
     <para>FreeBSD-ийн олон портууд I18N дэмжлэгтэйгээр хөрвүүлэгдсэн байдаг. 
 	Тэдгээрийн зарим нь портын нэрэндээ -I18N гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. 
 	Эдгээр болон бусад олон програмууд I18N-д зориулагдсан дэмжлэгтэйгээр бүтээгдсэн 
 	байдаг бөгөөд тусгай хэлэлцүүлэг шаардлагагүй юм.</para>
 
     <indexterm>
       <primary><application>MySQL</application></primary>
     </indexterm>
     <para>Гэхдээ <application>MySQL</application> зэрэг зарим програмууд 
 	тусгайлсан charset бүхий байхаар тохируулагдсан <filename>Makefile</filename> 
 	файлтай байх шаардлагатай. Үүнийг ихэвчлэн <filename>Makefile</filename>-д 
 	эсвэл эхэд байх <application>configure</application> програмд утга 
 	дамжуулан хийдэг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="lang-setup">	
     <title>FreeBSD-г өөр хэлнүүд уруу локалчлах</title>
 
     <sect2 id="ru-localize">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Андрей</firstname>
 	    <surname>Чернов</surname>
 	    <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
       <title>Орос хэл (KOI8-R Кодчилол)</title>
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Орос</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>KOI8-R кодчилолын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink
 	url="http://koi8.pp.ru/">KOI8-R Лавлахууд
 	(Russian Net Character Set)</ulink>-с үзнэ үү.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Локал Тохируулах</title>
 
 	<para>Дараах мөрүүдийг өөрийн <filename>~/.login_conf</filename> 
 		файлд нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>me:My Account:\
 	:charset=KOI8-R:\
 	:lang=ru_RU.KOI8-R:</programlisting>
 
 	<para>Энэ бүлгийн өмнөхөөс <link linkend="setting-locale">локал</link> 
 	тохируулах жишээнүүдийг үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Консол Тохируулга</title>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Дараах мөрийг өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	    <programlisting>mousechar_start=3</programlisting>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Мөн дараах тохируулгуудыг 
 	      <filename>/etc/rc.conf</filename>-д ашиглана:</para>
 
 	    <programlisting>keymap="ru.koi8-r"
 scrnmap="koi8-r2cp866"
 font8x16="cp866b-8x16"
 font8x14="cp866-8x14"
 font8x8="cp866-8x8"</programlisting>
 
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><filename>/etc/ttys</filename> файл дахь 
 		<literal>ttyv*</literal> оруулга болгоны хувьд 
 		<literal>cons25r</literal>-ийг терминалын төрөлд ашиглана.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Энэ бүлгийн өмнөхөөс <link linkend="setting-console">консол</link> 
 	тохируулах жишээнүүдийг үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хэвлэгчийн Тохируулга</title>
 	<indexterm><primary>хэвлэгчид</primary></indexterm>
 	<para>Орос тэмдэгтүүдтэй ихэнх хэвлэгчид CP866 гэсэн тоног төхөөрөмжийн код хуудастай 
 	ирдэг бөгөөд KOI8-R-с CP866 уруу хөрвүүлэхийн тулд тусгай гаралтын шүүгч хэрэгтэй 
 	болдог. Ийм шүүгч анхдагчаар <filename>/usr/libexec/lpr/ru/koi2alt</filename> 
 	гэж суугддаг. Орос хэвлэгчийн <filename>/etc/printcap</filename> оруулга 
 	иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 	<programlisting>lp|Russian local line printer:\
 	:sh:of=/usr/libexec/lpr/ru/koi2alt:\
 	:lp=/dev/lpt0:sd=/var/spool/output/lpd:lf=/var/log/lpd-errs:</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй тайлбарын талаар &man.printcap.5;-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>&ms-dos; FS болон Орос файлын нэрс</title>
 
 	<para>Дараах жишээ &man.fstab.5; оруулга нь холбогдсон &ms-dos; 
 	файлын системүүд дээр Орос файлын нэрийн дэмжлэгийг идэвхжүүлдэг:</para>
 
 	<programlisting>/dev/ad0s2      /dos/c  msdos   rw,-Wkoi2dos,-Lru_RU.KOI8-R 0 0</programlisting>
 
 	<para><option>-L</option> тохируулга ашиглагдсан локалын нэрийг сонгодог 
 	бөгөөд <option>-W</option> нь тэмдэгтийн хөрвүүлэлтийн хүснэгтийг заадаг. 
 	<option>-W</option> тохируулгыг ашиглахын тулд <filename>/usr</filename>-г 
 	&ms-dos; хуваалтаас өмнө холбох хэрэгтэй, учир нь хөрвүүлэлтийн хүснэгтүүд 
 	<filename>/usr/libdata/msdosfs</filename>-д байрладаг. Дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг &man.mount.msdosfs.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>X11 тохируулга</title>
 
 	<orderedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Эхлээд <link linkend="setting-locale">X биш локалын 
 		тохируулгыг</link> тайлбарласнаар хийнэ.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв та <application>&xorg;</application>-г ашиглаж байгаа 
 		бол <filename role="package">x11-fonts/xorg-fonts-cyrillic</filename> 
 		багцыг суулгана.</para>
 
 	    <para>Өөрийн <filename>/etc/X11/xorg.conf</filename> файлын 
 		<literal>"Files"</literal> хэсгийг шалгаарай. Дараах мөр 
 		аль ч <literal>FontPath</literal> оруулгуудаас 
 		<emphasis>өмнө</emphasis> нэмэгдсэн байх шаардлагатай:</para>
 
 	    <programlisting>FontPath   "/usr/local/lib/X11/fonts/cyrillic"</programlisting>
 
 	    <note>
 	      <para>Өөр илүү олон кирилл фонтуудыг авахыг хүсвэл портуудаас үзнэ үү.</para></note>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Орос гарыг идэвхжүүлэхийн тулд өөрийн <filename>xorg.conf</filename> 
 		файлын <literal>"Keyboard"</literal> хэсэгт доор дурдсаныг 
 		нэмээрэй:</para>
 
 	    <programlisting>Option "XkbLayout"   "us,ru"
 Option "XkbOptions"  "grp:toggle"</programlisting>
 
 	    <para>Мөн <literal>XkbDisable</literal>-г хаасан (тайлбар болгосон) 
 		эсэхийг тэндээс шалгаарай.</para>
 
 	    <para><literal>grp:toggle</literal>-н хувьд RUS/LAT шилжүүлэгч 
 		<keycap>Right Alt</keycap> болох бөгөөд 
 		<literal>grp:ctrl_shift_toggle</literal> шилжүүлэгчийн хувьд 
 		<keycombo action="simul"><keycap>Ctrl</keycap><keycap>Shift</keycap></keycombo> 
 		болно. <literal>grp:caps_toggle</literal>-н хувьд RUS/LAT шилжүүлэгч 
 		<keycap>CapsLock</keycap> байна.
 		Хуучин <keycap>CapsLock</keycap> функцын хувьд 
 		<keycombo action="simul"><keycap>Shift</keycap><keycap>CapsLock</keycap></keycombo> 
 		(зөвхөн LAT горимд) байсаар байна.
 		<literal>grp:caps_toggle</literal> нь <application>&xorg;</application> 
 		дээр тодорхойгүй шалтгааны улмаас ажилладаггүй.</para>
 
 	    <para>Хэрэв та өөрийн гар дээрээ <quote>&windows;</quote> товчлууруудтай 
 		бол, зарим үсгэн товчлуурууд нь RUS горимд буруугаар тааруулагддагийг 
 		анзаарсан байх, өөрийн <filename>xorg.conf</filename> файлдаа 
 		дараах мөрийг нэмээрэй:</para>
 
 	<programlisting>Option "XkbVariant" ",winkeys"</programlisting>
 
 	    <note>
 	      <para>Орос XKB гар нь локалчлал хийгдээгүй програмуудтай ажиллахгүй байж 
 		болох юм.</para>
 	    </note>
 	  </listitem>
 	</orderedlist>
 	<note>
 	  <para>Хамгийн багаар локалчлагдсан програмууд <function>XtSetLanguageProc (NULL, NULL,
 	    NULL);</function> функцыг програмын эхэнд дуудах ёстой.</para>
 	  <para>X11 програмуудыг локалчлах талаар дэлгэрэнгүй заавруудыг <ulink
 	    url="http://koi8.pp.ru/xwin.html">X Цонхны KOI8-R</ulink> 
 		хаягаас үзнэ үү.</para>
 	</note>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тайваньд зориулсан уламжлалт Хятад хэлний локалчлал</title>
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Уламжлалт Хятад хэл</secondary>
       </indexterm>
       <para>FreeBSD-Тайвань Төсөл олон Хятад портуудыг ашиглан FreeBSD-д зориулсан Хятад HOWTO-г 
 	<ulink url="http://netlab.cse.yzu.edu.tw/~statue/freebsd/zh-tut/"></ulink> 
 	дээр байрлуулсан байдаг. <literal>FreeBSD Хятад HOWTO</literal>-н  
 	одоогийн засварлагч нь Чуан-Шинг Шен <email>statue@freebsd.sinica.edu.tw</email> юм.
       </para>
 
       <para>Чуан-Шинг Шен <email>statue@freebsd.sinica.edu.tw</email> нь 
 	FreeBSD-Тайваний <literal>zh-L10N-tut</literal> ашиглан 
 	<ulink url="http://netlab.cse.yzu.edu.tw/~statue/cfc/">
 	Хятад FreeBSD Цуглуулга (CFC)</ulink> үүсгэсэн байгаа. Багцууд болон 
 	скрипт файлууд <ulink url="ftp://freebsd.csie.nctu.edu.tw/pub/taiwan/CFC/"></ulink> 
 	дээр байгаа болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Герман хэлний локалчлал(бүх ISO 8859-1 хэлнүүдэд зориулсан)</title>
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Герман</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Славен Резич <email>eserte@cs.tu-berlin.de</email> нь FreeBSD 
 	машин дээр umlaut буюу Герман хэлний авиа өөрчлөгддөгийг тэмдэглэдэг 
 	хоёр цэгийг хэрхэн ашиглах талаар заавар бичсэн байгаа. Энэ заавар нь Герман хэл 
 	дээр бичигдсэн бөгөөд <ulink url="http://user.cs.tu-berlin.de/~eserte/FreeBSD/doc/umlaute/umlaute.html"></ulink> 
 	дээр байгаа болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Грек хэлний локалчлал</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Грек хэл</secondary>
       </indexterm>
       <para>Никос Кокалис <email>nickkokkalis@gmail.com</email> нь &os; 
 	дээрх Грек хэлний дэмжлэгийн талаар бүрэн нийтлэл бичсэн байгаа. Энэ нь 
 	&os;-ийн албан ёсны Грек баримтжуулалтын хэсэг болон <ulink
 	  url="&url.doc.base;/el_GR.ISO8859-7/articles/greek-language-support/index.html">http://www.freebsd.org/doc/el_GR.ISO8859-7/articles/greek-language-support/index.html</ulink> хаягт орсон байдаг. Энэ нь 
 	<emphasis>зөвхөн</emphasis> Грек хэл дээр юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Япон болон Солонгос хэлний локалчлал</title>
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Япон хэл</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>локалчлал</primary>
 	<secondary>Солонгос хэл</secondary>
       </indexterm>
       <para>Япон хэлний хувьд 
         <ulink url="http://www.jp.FreeBSD.org/"></ulink>-д хандана уу,
 	Солонгос хэлний хувьд
 	<ulink url="http://www.kr.FreeBSD.org/"></ulink>-д хандана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Англи биш FreeBSD баримтжуулалт</title>
 
       <para>FreeBSD-ийн зарим хувь нэмэр оруулагчид FreeBSD-ийн баримтжуулалтын 
 	зарим хэсгийг орчуулсан байгаа. Тэдгээрийг <ulink
 	url="&url.base;/index.html">эх сайт</ulink> дээрх холбоосуудаас эсвэл 
 	<filename>/usr/share/doc</filename> сангаас үзэж болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/linuxemu/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/linuxemu/chapter.sgml
index 3df01d71f3..ff1fc1b6a6 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/linuxemu/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/linuxemu/chapter.sgml
@@ -1,3329 +1,1334 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.141
+     Original revision 1.142
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="linuxemu">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин зохион байгуулж хэсгүүдийг шинэчилсэн </contrib>
       </author>
       <!-- 22 Mar 2000 -->
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Брайн Н.</firstname>
 	<surname>Хэнди</surname>
 	<contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Рич</firstname>
 	<surname>Мёрфи</surname>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Линуксийн Хоёртын Нийлэмж</title>
 
   <sect1 id="linuxemu-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
     <indexterm><primary>Линуксийн Хоёртын Нийлэмж</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
       <secondary>Линукс</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь Линуксийг оруулаад хэд хэдэн бусад &unix; төст үйлдлийн системүүдтэй 
 	хоёртын нийлэмжтэй байдаг. Та магадгүй FreeBSD яагаад Линукс хоёртын файлуудыг 
 	ажиллуулж чаддаг байх хэрэгтэй вэ? гэж өөрөөсөө асууж болох юм. Энэ асуултын 
 	хариулт их энгийн. Линукс нь тооцоолох ертөнц дэх хамгийн сүүлийн үеийн 
 	<quote>халуун зүйл</quote> болохоор олон компаниуд болон хөгжүүлэгчид зөвхөн 
 	Линуксд зориулж хөгжүүлдэг. Тэгэхээр бидний FreeBSD хэрэглэгчид эдгээр компаниуд болон 
 	хөгжүүлэгчдээс өөрсдийн програмууддаа зориулж FreeBSD-ийн хувилбарууд бичихийг 
 	шалгаахаас өөр аргагүйд хүргэдэг. Гол асуудал нь эдгээр компаниудын ихэнх нь 
 	өөрсдийнх нь бүтээгдэхүүн бас FreeBSD дээрх хувилбартай байсан бол 
 	хэр олон хүмүүс ашиглахыг яг үнэндээ бодож байгаагүй бөгөөд ихэнх нь зөвхөн 
 	Линуксд зориулж хөгжүүлэлт хийсээр байдаг. Тэгэхээр FreeBSD хэрэглэгчид юу 
 	хийх вэ? Яг энэ үед Линуксийн хоёртын нийлэмж хэрэг болдог билээ.</para>
 
     <para>Товчхондоо нийлэмж нь FreeBSD хэрэглэгчдэд Линуксийн бүх програмуудын 
 	ойролцоогоор 90%-ийг засваргүйгээр ажиллуулах боломжийг олгодог. Эдгээрт 
 	<application>&staroffice;</application>,
       <application>&netscape;</application>-ийн Линуксийн хувилбар,
       <application>&adobe;&nbsp;&acrobat;</application>,
       <application>&realplayer;</application>,
       <application><trademark>VMware</trademark></application>,
       <application>&oracle;</application>,
       <application>&wordperfect;</application>, <application>Doom</application>,
       <application>Quake</application> зэрэг олон програмууд орно. 
 	Зарим тохиолдолд Линуксийн хоёртын файлууд нь Линукс дээр байгаагаас 
 	илүү хурдан FreeBSD дээр ажилладаг тохиолдол гарсан байна.</para>
 
     <para>Гэхдээ зарим нэг Линуксд зөвхөн зориулагдсан үйлдлийн системийн 
 	боломжууд FreeBSD дээр дэмжигдээгүй байдаг. Хэрэв Линуксийн хоёртын файлууд нь 
 	виртуал 8086 горимыг идэвхжүүлэх зэрэг зөвхөн &i386;-д зориулсан дуудлагуудыг 
 	ихээр ашиглаж байгаа үед ажилладаггүй.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншиж дууссаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Өөрийн систем дээр Линуксийн хоёртын нийлэмжийг хэрхэн идэвхжүүлэх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Линуксийн нэмэлт хуваалцсан сангуудыг хэрхэн суулгах талаар.</para>
 	</listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Өөрийн FreeBSD систем дээр Линуксийн програмуудыг хэрхэн суулгах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>FreeBSD дээрх Линуксийн нийлэмжийн шийдлийн нарийн учруудын талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Гуравдагчдын бүтээсэн програм хангамжуудыг хэрхэн суулгах талаар мэдэх (<xref linkend="ports">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="linuxemu-lbc-install">
     <title>Суулгалт</title>
 
     <indexterm><primary>KLD (цөмд дуудагдах боломжтой обьект)</primary></indexterm>
 
     <para>Линуксийн хоёртын нийлэмж анхдагчаар идэвхтэй байдаггүй. Энэ ажиллагааг хамгийн 
 	хялбараар идэвхжүүлэхийн тулд <literal>линукс</literal> KLD обьектийг 
 	(<quote>Kernel LoaDable обьект</quote>) дуудах явдал юм. 
 	Та энэ модулийг дараах тушаалыг <username>root</username> эрхээр 
 	ажиллуулж дуудаж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>kldload linux</userinput></screen>
 
     <para>Хэрэв та Линуксийн нийлэмжийг үргэлж идэвхжүүлэхийг хүсэж байгаа бол 
 	дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмэх 
 	хэрэгтэй:</para>
 
     <programlisting>linux_enable="YES"</programlisting>
 
     <para>KLD дуудагдсан эсэхийг шалгахын тулд &man.kldstat.8; тушаалыг ашиглаж 
 	болно:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>kldstat</userinput>
 Id Refs Address    Size     Name
  1    2 0xc0100000 16bdb8   kernel
  7    1 0xc24db000 d000     linux.ko</screen>
     <indexterm>
       <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
       <secondary>COMPAT_LINUX</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Хэрэв ямар нэгэн шалтгаанаас болоод та KLD-г хүсэхгүй эсвэл дуудаж чадахгүй 
 	байгаа бол <literal>options COMPAT_LINUX</literal> тохируулгыг 
 	өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа нэмж Линуксийн хоёртын нийлэмжийг 
 	статикаар холбож болох юм. Дараа нь <xref linkend="kernelconfig"> 
 	хэсэгт тайлбарласны дагуу өөрийн шинэ цөмийг суулгах хэрэгтэй.</para>
 
     <sect2>
       <title>Линуксийн ажиллах үеийн сангуудыг суулгах нь</title>
       <indexterm>
 	<primary>Линукс</primary>
 	<secondary>Линуксийн сангуудыг суулгах</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><link linkend="linuxemu-libs-port">linux_base</link> порт 
 	юм уу эсвэл тэдгээрийг <link
 	linkend="linuxemu-libs-manually">гараар</link> суулгах гэсэн 
 	хоёр аргын аль нэгээр үүнийг хийж болох юм.</para>
 
       <sect3 id="linuxemu-libs-port">
 	<title>linux_base портыг суулгаж ашиглах</title>
 	<indexterm><primary>Портын цуглуулга</primary></indexterm>
 
 	<para>Ажиллах үеийн сангуудыг суулгахад ашиглах хамгийн хялбар арга нь энэ 
 	юм. Энэ нь ямар нэгэн портыг 
 	<ulink type="html" url="file://localhost/usr/ports/">Портын цуглуулга</ulink>ас
 	суулгаж байгаатай адил юм. Ердөө л доор дурдсаныг хийх хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/emulators/linux_base-fc10</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install distclean</userinput></screen>
 
 	<note>
 	  <para>&os;&nbsp;8.0-с өмнөх &os; системүүд дээр та 
 	    <filename
 	    role="package">emulators/linux_base-f10</filename>-ийн оронд 
 	    <filename
 	    role="package">emulators/linux_base-fc4</filename> портыг 
 	    ашиглах ёстой.</para>
 	</note>
 
 	<para>Та одоо ажилладаг Линуксийн хоёртын нийлэмжтэй болсон байх ёстой. 
 	Зарим програмууд системийн сангуудын буруу бага хувилбаруудын талаар гомдоллож 
 	болох юм. Гэхдээ энэ нь ерөнхийдөө асуудал биш байдаг.</para>
 
 	<note><para>Төрөл бүрийн Линукс тархацуудын янз бүрийн хувилбаруудад 
 	тохирох <filename
 	  role="package">emulators/linux_base</filename> портын олон 
 	хувилбарууд байж болох юм. Таны суулгахыг хүсэж байгаа Линуксийн програмуудын 
 	шаардлагыг аль болох ойр хангаж байгаа тийм портыг та суулгах шаардлагатай.</para></note>
 
       </sect3>
 
       <sect3 id="linuxemu-libs-manually">
 	<title>Сангуудыг гараар суулгах</title>
 
 	<para>Хэрэв та <quote>портын</quote> цуглуулга суулгаагүй бол сангуудыг 
 	гараар суулгаж болно. Програмын хамаардаг Линуксийн хуваалцсан сангууд болон 
 	ажиллах үеийн холбогч (linker) танд хэрэгтэй болно. Та бас 
 	<quote>сүүдэр root</quote> сан буюу <filename>/compat/linux</filename> 
 	санг өөрийн FreeBSD систем дээр Линуксийн сангуудад зориулж үүсгэх хэрэгтэй 
 	болно. FreeBSD дээр ажиллаж байгаа Линуксийн програмуудын онгойлгосон дурын 
 	хуваалцсан сангууд энэ модыг эхлээд хайдаг. Тэгэхээр хэрэв Линуксийн програм 
 	жишээ нь <filename>/lib/libc.so</filename>-г дуудвал FreeBSD эхлээд 
 	<filename>/compat/linux/lib/libc.so</filename>-г онгойлгохыг 
 	оролдох бөгөөд хэрэв байхгүй бол <filename>/lib/libc.so</filename>-г 
 	оролдох болно. Хуваалцсан сангууд нь Линуксийн <command>ld.so</command> тушаалаар 
 	гарч байгаа замуудад биш харин сүүдэр мод <filename>/compat/linux/lib</filename>-т 
 	суулгагдах ёстой.</para>
 
 	<para>Ерөнхийдөө таныг Линуксийн програм өөрийн FreeBSD системд суулгах эхний 
 	цөөхөн хэдэн удаад зөвхөн Линуксийн хоёртын файлуудын хамаардаг хуваалцсан сангуудыг 
 	хайх хэрэгтэй болно. Хэсэг хугацааны дараа та өөрийн систем дээрээ 
 	ямар нэгэн илүү ажиллагаагүйгээр шинээр импорт хийгдсэн Линуксийн хоёртын файлуудыг 
 	ажиллуулж чадах Линуксийн хуваалцсан сангуудын хангалттай олонлогтой 
 	болсон байх болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Нэмэлт хуваалцсан сангуудыг хэрхэн суулгах вэ</title>
 	<indexterm><primary>хуваалцсан сангууд</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>linux_base</filename> портыг суулгасан ч гэсэн 
 	таны програм хуваалцсан сангууд байхгүй байна гээд гомдоллоод байвал 
 	яах вэ? Линуксийн хоёртын файлуудад ямар хуваалцсан сангууд хэрэгтэйг 
 	яаж мэдэх вэ, тэдгээрийг хаанаас авах вэ? Үндсэндээ 2 боломж байдаг 
 	(эдгээр заавруудыг дагаж байхдаа та өөрийн FreeBSD систем дээрээ 
 	<username>root</username> байх хэрэгтэй болно).</para>
 
 	<para>Линукс системд хандах боломжтой бол програмд ямар хуваалцсан 
 	сангууд хэрэгтэйг мэдээд тэдгээрийг өөрийн FreeBSD систем уруу хуулах 
 	хэрэгтэй. Доорх жишээг харна уу:</para>
 
 	<informalexample>
 	  <para>Та FTP ашиглан <application>Doom</application> гэсэн 
 		Линуксийн хоёртын файлыг авч өөрөө хандаж болох Линукс систем 
 		дээрээ байрлуулсан гэж үзье. Та тэгээд үүний шаарддаг хуваалцсан 
 		сангуудыг <command>ldd linuxdoom</command> тушаал 
 		ашиглан иймэрхүүгээр шалгаж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>ldd linuxdoom</userinput>
 libXt.so.3 (DLL Jump 3.1) =&gt; /usr/X11/lib/libXt.so.3.1.0
 libX11.so.3 (DLL Jump 3.1) =&gt; /usr/X11/lib/libX11.so.3.1.0
 libc.so.4 (DLL Jump 4.5pl26) =&gt; /lib/libc.so.4.6.29</screen>
 
 	  <indexterm><primary>симболын холбоосууд</primary></indexterm>
 	  <para>Та сүүлийн баганад байгаа бүх файлуудыг авч эхний баганад байгаа нэрсийг 
 		тэдгээр уруу заасан симболын холбоосууд болгон 
 		<filename>/compat/linux</filename> дотор байрлуулах хэрэгтэй. 
 		Энэ нь та өөрийн FreeBSD системдээ эцсийн эцэст эдгээр файлуудтай 
 		болно гэсэн үг юм:</para>
 
 	  <screen>/compat/linux/usr/X11/lib/libXt.so.3.1.0
 /compat/linux/usr/X11/lib/libXt.so.3 -&gt; libXt.so.3.1.0
 /compat/linux/usr/X11/lib/libX11.so.3.1.0
 /compat/linux/usr/X11/lib/libX11.so.3 -&gt; libX11.so.3.1.0
 /compat/linux/lib/libc.so.4.6.29
 /compat/linux/lib/libc.so.4 -&gt; libc.so.4.6.29</screen>
 
 	  <blockquote>
 	    <note>
 	      <para>Хэрэв та <command>ldd</command> тушаалын гаралтын 
 		эхний баганатай Линуксийн хуваалцсан сангийн гол залруулалтын дугаар 
 		таарсан тийм Линуксийн хуваалцсан сантай байгаа бол сүүлийн баганад 
 		байгаа файлуудыг өөрийн систем уруу хуулах шаардлагагүй бөгөөд 
 		танд байгаа чинь ажиллах ёстойг санаарай. Хэрэв шинэ хувилбар 
 		бол хуваалцсан санг ямар ч байсан хуулахыг зөвлөдөг. Та шинэ уруу 
 		заасан симболын холбоос үүсгэснийхээ дараа хуучинг устгаж болно. 
 		Тэгэхээр хэрэв эдгээр сангууд таны өөрийн системд байгаа:</para>
 
 	      <screen>/compat/linux/lib/libc.so.4.6.27
 /compat/linux/lib/libc.so.4 -&gt; libc.so.4.6.27</screen>
 
 	      <para>бөгөөд шинэ сан нь <command>ldd</command> тушаалын 
 		гаралтын дагуу сүүлийн хувилбарыг шаардана гэж байгааг мэдвэл:</para>
 
 	      <screen>libc.so.4 (DLL Jump 4.5pl26) -&gt; libc.so.4.6.29</screen>
 
 	      <para>Хэрэв төгсөж байгаа тоон дээр зөвхөн нэг юм уу эсвэл хоёр хувилбар 
 		хуучин байгаа бол <filename>/lib/libc.so.4.6.29</filename>-г 
 		бас хуулж санаагаа зовоогоод хэрэггүй бөгөөд програм нь нэлээн хуучин 
 		хувилбартай зүгээр ажиллах ёстой юм. Гэхдээ хэрэв та хүсэж байгаа бол 
 		<filename>libc.so</filename>-г ямар ч байсан гэсэн солихоор 
 		шийдэж болох бөгөөд энэ нь таныг доорхтой үлдээх болно:</para>
 
 	      <screen>/compat/linux/lib/libc.so.4.6.29
 /compat/linux/lib/libc.so.4 -&gt; libc.so.4.6.29</screen>
 	    </note>
 	  </blockquote>
 
 	  <blockquote>
 	    <note>
 	      <para>Симболын холбоосын арга нь <emphasis>зөвхөн</emphasis> 
 		Линукс хоёртын файлуудад хэрэгтэй байдаг. FreeBSD-ийн ажиллах 
 		үеийн холбогч нь таарах гол залруулалтын дугааруудыг хайх талаар 
 		өөрөө санаа тавьдаг болохоор та санаа зовох хэрэггүй юм.</para>
 	    </note>
 	  </blockquote>
 	</informalexample>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Линуксийн ELF хоёртын файлуудыг суулгах</title>
       <indexterm>
 	<primary>Линукс</primary>
 	<secondary>ELF хоёртын файлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>ELF хоёртын файлууд нь заримдаа <quote>branding</quote> буюу 
 	<quote>тамгалах</quote> нэмэлт алхмыг шаарддаг. Хэрэв та тамгалаагүй 
 	ELF хоёртын файлыг ажиллуулахыг оролдвол доор дурдсантай төстэй алдааг 
 	хүлээн авах болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>./my-linux-elf-binary</userinput>
 ELF binary type not known
 Abort</screen>
 
       <para>FreeBSD цөмд FreeBSD ELF хоёртын файлыг Линуксийн хоёртын файлаас 
 	ялгахад туслахын тулд &man.brandelf.1; хэрэгслийг ашиглана.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>brandelf -t Linux my-linux-elf-binary</userinput></screen>
 
       <indexterm><primary>GNU хэрэгслийн цуглуулга</primary></indexterm>
       <para>Өнөөдөр GNU хэрэгслийн цуглуулга нь ELF хоёртын файлуудад автоматаар 
 	тохирох тамгалалтын мэдээллийг байрлуулдаг. Тэгэхээр энэ алхам нь 
 	ирээдүйд бараг л хэрэггүй болох ёстой юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>RPM дээр тулгуурласан линуксын програм суулгах</title>
 
       <para>FreeBSD нь өөрийн багцын өгөгдлийн сантай бөгөөд бүх 
 	портыг (&linux;-ийн портуудыг бас) хянахад ашиглагддаг. &linux;-ийн 
 	RPM санг ашигладаггүй (дэмждэггүй).</para>
 
       <para>Гэхдээ хэрэв та &linux;-ийн RPM програм суулгах шаардлагатай 
 	бол үүнийг доорх аргаар хийж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /compat/linux</userinput>
 &prompt.root; <userinput>rpm2cpio -q &lt; /path/to/linux.archive.rpm | cpio -id</userinput></screen>
 
       <para>Дараа нь ELF хоёртын файлуудыг (сангуудыг биш!) brandelf 
 	хийх хэрэгтэй. Та суулгаснаа буцаж цэвэрхэн арилгаж 
 	чадахгүй боловч энэ нь тест хийхэд чинь хэрэг болж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хостын нэр танигчийг тохируулах</title>
 
       <para>Хэрэв DNS ажиллахгүй байвал эсвэл та ийм мэдэгдэл хүлээн авбал:</para>
 
       <screen>resolv+: "bind" is an invalid keyword resolv+:
 "hosts" is an invalid keyword</screen>
 
       <para>Та дараах мөрүүдийг агуулсан 
 	<filename>/compat/linux/etc/host.conf</filename> файлыг 
 	тохируулах хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>order hosts, bind
 multi on</programlisting>
 
       <para>Энд байгаа order нь <filename>/etc/hosts</filename>-г 
 	эхлээд хайж дараа нь DNS-ийг хайна гэж зааж байна. 
 	<filename>/compat/linux/etc/host.conf</filename> суугаагүй 
 	үед Линуксийн програмууд FreeBSD-ийн <filename>/etc/host.conf</filename>-г 
 	олж нийцгүй FreeBSD-ийн бичлэг байна гэж гомдоллох болно. 
 	Хэрэв та <filename>/etc/resolv.conf</filename> файл 
 	ашиглан нэрийн серверийг тохируулаагүй бол <literal>bind</literal> гэсэн 
 	үгийг устгах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="linuxemu-mathematica">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Борис</firstname>
 	  <surname>Холлас</surname>
 	  <contrib>Mathematica 5.X-д зориулж шинэчилсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&mathematica; суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>програмууд</primary>
       <secondary><application>Mathematica</application></secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Энэ баримт нь <application>&mathematica; 5.X</application>-ийн 
 	Линукс хувилбарыг FreeBSD систем уруу суулгах процессийг тайлбарлах 
 	болно.</para>
 
     <para><application>&mathematica;</application> эсвэл 
 	<application>&mathematica; for Students</application>-ийн 
 	Линуксийн хувилбарыг  <ulink url="http://www.wolfram.com/"></ulink> дэх 
 	Wolfram-аас захиалж болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>&mathematica; суулгагчийг ажиллуулах</title>
 
       <para>Эхлээд <application>&mathematica;</application>-ийн 
 	Линукс хоёртын файлууд Линуксийн ABI-г ашиглана гэдгийг та &os;-д  хэлж 
 	өгөх хэрэгтэй. Ингэж хийх хамгийн хялбар арга бол бүх тамгалаагүй 
 	хоёртын файлуудын хувьд анхдагч ELF тамгалалтыг Линукс болгон 
 	дараах тушаалаар тохируулах явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.fallback_elf_brand=3</userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь тамгалаагүй ELF хоёртын файлууд Линуксийн ABI-г 
 	ашиглана гэж бодоход &os;-г хүргэх бөгөөд та суулгагчийг CDROM-оос шууд 
 	ажиллуулах боломжтой болох ёстой.</para>
 
       <para>Одоо <filename>MathInstaller</filename> файлыг өөрийн 
 	хатуу хөтөч уруу хуулах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount /cdrom</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp /cdrom/Unix/Installers/Linux/MathInstaller /localdir/</userinput></screen>
 
       <para>бөгөөд энэ файл дахь эхний мөрний <literal>/bin/sh</literal>-г 
 	<literal>/compat/linux/bin/sh</literal> гэж солих хэрэгтэй. 
 	Энэ нь суулгагч &man.sh.1;-ийн Линуксийн хувилбарыг ажиллуулахаар 
 	болгож байгаа юм. Дараа нь <literal>Linux)</literal> гэсэн 
 	бүгдийг <literal>FreeBSD)</literal> гэдгээр текст засварлагчаар 
 	юм уу эсвэл доорх дараагийн хэсэгт байгаа скриптээр солих хэрэгтэй. 
 	Үйлдлийн системийг тодорхойлохын тулд <command>uname -s</command> 
 	тушаалыг дууддаг <application>&mathematica;</application> суулгагчид 
 	&os;-г Линукс төст үйлдлийн систем гэж үзэхийг энэ нь хэлж өгнө. 
 	<command>MathInstaller</command>-г ажиллуулахад одоо 
 	<application>&mathematica;</application>-г суулгах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&mathematica;-ийн ажиллуулах боломжтой файлуудыг өөрчлөх</title>
 
       <para>Суулгах явцад <application>&mathematica;</application>-ийн 
 	үүсгэсэн бүрхүүлийн скриптүүдийг ашиглахаасаа өмнө өөрчлөх хэрэгтэй. 
 	Хэрэв та <application>&mathematica;</application>-ийн 
 	ажиллуулах боломжтой файлуудыг байрлуулах санд <filename class="directory">/usr/local/bin</filename>-г 
 	сонгосон бол та энэ санд <filename>math</filename>, <filename>mathematica</filename>,
 	<filename>Mathematica</filename>, болон
 	<filename>MathKernel</filename> гэж нэрлэгдсэн файлууд уруу заагдсан 
 	симболын холбоосуудыг олох болно. Эдгээр бүрт <literal>Linux)</literal> 
 	гэдгийг <literal>FreeBSD)</literal> гэдгээр текст засварлагчаар 
 	юм уу эсвэл доорх бүрхүүлийн скриптээр солих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 cd /usr/local/bin
 for i in math mathematica Mathematica MathKernel
   do sed 's/Linux)/FreeBSD)/g' $i &gt; $i.tmp
   sed 's/\/bin\/sh/\/compat\/linux\/bin\/sh/g' $i.tmp &gt; $i
   rm $i.tmp
   chmod a+x $i
 done</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийн &mathematica; нууц үгийг олж авах</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>Ethernet</primary>
 	<secondary>MAC хаяг</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>&mathematica;</application>-г эхний удаа 
 	эхлүүлэхэд танаас нууц үг асуух болно. Хэрэв та Wolfram-аас нууц үгээ 
 	авч амжаагүй байгаа бол өөрийн <quote>машины ID</quote>-г авахын тулд 
 	суулгацын санд <command>mathinfo</command>-г ажиллуулах хэрэгтэй. 
 	Энэ машины ID нь таны эхний Ethernet картны MAC хаяг дээр тулгуурласан 
 	болохоор <application>&mathematica;</application>-ийн 
 	өөрийн хуулбарыг та өөр машинууд дээр ажиллуулж чадахгүй юм.</para>
 
       <para>Wolfram-д цахим захидлаар ч юм уу эсвэл утас, факсаар бүртгүүлэх үедээ
 	та  <quote>машины ID</quote>-аа тэдэнд өгөх бөгөөд тэд бүлэг тоонуудаас 
 	тогтох харгалзах нууц үг бүхий хариу өгөх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&mathematica; нүүрэн хэсгийг сүлжээгээр ажиллуулах</title>
 
       <para><application>&mathematica;</application> нь тэмдэгтүүдийг 
 	үзүүлэхийн тулд аль ч стандарт үсгийн маягуудын олонлогуудад байдаггүй 
 	тусгай үсгийн маягуудыг ашигладаг (интегралууд, нийлбэрүүд, Грек үсгүүд гэх мэт.). 
 	X протокол нь эдгээр үсгийн маягуудыг <emphasis>өөр дээрээ</emphasis> 
 	локалаар суулгахыг шаарддаг. Энэ нь CDROM юм уу эсвэл 
 	<application>&mathematica;</application> суулгагдсан хостоос
 	эдгээр үсгийн маягуудын хуулбарыг өөрийн локал машин уруу хуулна гэсэн үг юм. 
 	Эдгээр үсгийн маягууд нь CDROM-ийн 
 	<filename>/cdrom/Unix/Files/SystemFiles/Fonts</filename> сан, 
 	эсвэл таны хатуу хөтчийн <filename>/usr/local/mathematica/SystemFiles/Fonts</filename> 
 	санд ихэвчлэн хадгалагддаг. Үсгийн жинхэнэ маягууд нь <filename>Type1</filename> болон 
 	<filename>X</filename> дэд сангуудад байрладаг. Доор тайлбарласан 
 	тэдгээрийг ашиглах хэд хэдэн аргууд байдаг.</para>
 
       <para>Эхний арга нь тэдгээрийг <filename>/usr/X11R6/lib/X11/fonts</filename> 
 	дахь байгаа үсгийн маягийн сангуудын аль нэг уруу хуулах явдал юм. Энэ нь 
 	үсгийн маягийн нэрсийг нэмж, эхний мөрөн дээр үсгийн маягуудын тоог өөрчилж 
 	<filename>fonts.dir</filename> файлыг засварлахыг шаардана. 
 	Мөн өөрөөр та тэдгээрийг хуулсан санд &man.mkfontdir.1; тушаалыг 
 	ажиллуулж бас чадах ёстой юм.</para>
 
       <para>Үүнийг хийх хоёр дахь арга нь сангуудыг <filename>/usr/X11R6/lib/X11/fonts</filename> 
 	уруу хуулах явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/X11R6/lib/X11/fonts</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir X</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir MathType1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /cdrom/Unix/Files/SystemFiles/Fonts</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp X/* /usr/X11R6/lib/X11/fonts/X</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp Type1/* /usr/X11R6/lib/X11/fonts/MathType1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/X11R6/lib/X11/fonts/X</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkfontdir</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd ../MathType1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkfontdir</userinput></screen>
 
       <para>Одоо шинэ үсгийн маягийн сангуудаа өөрийн үсгийн маягийн замдаа нэмнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>xset fp+ /usr/X11R6/lib/X11/fonts/X</userinput>
 &prompt.root; <userinput>xset fp+ /usr/X11R6/lib/X11/fonts/MathType1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>xset fp rehash</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та <application>&xorg;</application> серверийг ашиглаж байгаа бол 
 	эдгээр үсгийн маягийн сангуудыг өөрийн <filename>xorg.conf</filename> файлдаа 
 	нэмэн автоматаар дуудагдахаар тохируулж болно.</para>
 
-      <note><para><application>&xfree86;</application> серверүүдийн хувьд 
-	тохиргооны файл нь <filename>XF86Config</filename> байна.</para></note>
       <indexterm><primary>үсгийн маягууд</primary></indexterm>
 
       <para>Хэрэв танд <filename>/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1</filename> 
 	гэгдсэн сан  <emphasis>байхгүй</emphasis> байгаа бол та дээрх жишээн дээрх 
 	<filename>MathType1</filename> сангийн нэрийг <filename>Type1</filename> 
 	болгон өөрчилж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="linuxemu-maple">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Аарон</firstname>
 	  <surname>Каплан</surname>
 <!--	  <address><email>aaron@lo-res.org</email></address>-->
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Роберт</firstname>
 	  <surname>Гэтшман</surname>
 <!--	  <address><email>rob@getschmann.org</email></address>-->
 	  <contrib>Тусалсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&maple; суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>програмууд</primary>
       <secondary><application>Maple</application></secondary>
     </indexterm>
 
     <para><application>&maple;</application> нь <application>&mathematica;</application>-тай 
 	төстэй арилжааны зориулалтын математикийн програм юм. Та энэ програмыг <ulink
       url="http://www.maplesoft.com/"></ulink>-с худалдан авч дараа нь тэндээ 
 	лицензийн файл авахын тулд бүртгүүлэх хэрэгтэй. Энэ програм хангамжийг FreeBSD 
 	дээр суулгахын тулд эдгээр хялбар алхмуудыг дагана уу.</para>
 
       <procedure>
 	<step><para><filename>INSTALL</filename> бүрхүүлийн скриптийг 
 	бүтээгдэхүүний тархацаас ажиллуулна. Суулгац програмаас хүсэхэд 
 	<quote>RedHat</quote> тохируулгыг сонгоорой. Ердийн суулгацын 
 	сан нь <filename
 	  class="directory">/usr/local/maple</filename> байж болох юм.</para></step>
 
         <step><para>Хэрэв та тэгж хийгээгүй бол Maple Waterloo Software 
 	(<ulink url="http://register.maplesoft.com/"></ulink>) компаниас 
 	<application>&maple;</application>-д зориулж лиценз захиж түүнийгээ 
 	<filename>/usr/local/maple/license/license.dat</filename> сан уруу хуулах 
 	хэрэгтэй.</para></step>
 
         <step><para><application>&maple;</application>-тай цуг ирдэг 
 	<filename>INSTALL_LIC</filename> суулгацын бүрхүүлийн 
 	скриптийг ажиллуулж <application>FLEXlm</application> 
 	лиценз менежерийг суулгах хэрэгтэй. Лицензийн серверт зориулж өөрийн 
 	машиныхаа анхдагч хостын нэрийг зааж өгнө.</para></step>
 
         <step><para><filename>/usr/local/maple/bin/maple.system.type</filename> 
 	файлыг доор дурдсанаар нөхөөс хийх хэрэгтэй:</para>
 <programlisting>   ----- snip ------------------
 *** maple.system.type.orig      Sun Jul  8 16:35:33 2001
 --- maple.system.type   Sun Jul  8 16:35:51 2001
 ***************
 *** 72,77 ****
 --- 72,78 ----
           # the IBM RS/6000 AIX case
           MAPLE_BIN="bin.IBM_RISC_UNIX"
           ;;
 +     "FreeBSD"|\
       "Linux")
           # the Linux/x86 case
         # We have two Linux implementations, one for Red Hat and
    ----- snip end of patch -----</programlisting>
 
 	<para><literal>"FreeBSD"|\</literal> мөрийн дараа ямар ч хоосон зай байх 
 	ёсгүйг санаарай.</para>
 
 	<para>Энэхүү нөхөөс нь <quote>FreeBSD</quote>-г Линукс системийн 
 	төрөл маягаар танихыг <application>&maple;</application>-д заадаг. 
 	<filename>bin/maple</filename> бүрхүүлийн скрипт  нь 
 	<filename>bin/maple.system.type</filename> бүрхүүлийн скриптийг 
 	дуудаж тэр нь эргээд үйлдлийн системийн нэрийг олохын тулд 
 	<command>uname -a</command> тушаалыг дууддаг. OS-ийн нэрээс хамаараад 
 	энэ нь аль хоёртын файлуудаа ашиглахаа олох болно.</para></step>
 
       <step><para>Лицензийн серверийг эхлүүлнэ.</para>
 
 	<para><filename>/usr/local/etc/rc.d/lmgrd.sh</filename> гэж 
 	суулгагдсан дараах скрипт нь <command>lmgrd</command>-г эхлүүлэх 
 	хялбар арга юм:</para>
 
 	<programlisting>   ----- snip ------------
 
 #! /bin/sh
 PATH=/usr/local/sbin:/usr/local/bin:/sbin:/bin:/usr/sbin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin
 PATH=${PATH}:/usr/local/maple/bin:/usr/local/maple/FLEXlm/UNIX/LINUX
 export PATH
 
 LICENSE_FILE=/usr/local/maple/license/license.dat
 LOG=/var/log/lmgrd.log
 
 case "$1" in
 start)
 	lmgrd -c ${LICENSE_FILE} 2&gt;&gt; ${LOG} 1&gt;&2
 	echo -n " lmgrd"
 	;;
 stop)
 	lmgrd -c ${LICENSE_FILE} -x lmdown 2&gt;&gt; ${LOG} 1&gt;&2
 	;;
 *)
 	echo "Usage: `basename $0` {start|stop}" 1&gt;&2
 	exit 64
 	;;
 esac
 
 exit 0
    ----- snip ------------</programlisting></step>
 
 
       <step><para><application>&maple;</application>-ийг тестээр эхлүүлнэ:</para>
 	<screen>&prompt.user; <userinput>cd /usr/local/maple/bin</userinput>
 &prompt.user; <userinput>./xmaple</userinput></screen>
 
 	<para>Одоо ажиллаж байх ёстой. Maplesoft уруу та FreeBSD-ийн 
 	эх хувилбарыг хүсэж байгаагаа бичихээ мартуузай!</para></step>
     </procedure>
 
     <sect2>
       <title>Түгээмэл асуудлууд</title>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem><para><application>FLEXlm</application> лицензийн 
 	менежертэй ажиллахад төвөгтэй байж болох юм. Энэ тухай нэмэлт 
 	баримтыг <ulink url="http://www.globetrotter.com/"></ulink> хаягаас 
 	олж болно.</para></listitem>
 
 	<listitem><para><command>lmgrd</command> нь лицензийн файлыг хэтэрхий 
 	голж шилдэг, бас хэрэв ямар нэгэн асуудал байвал core файл үүсгэх дуртайгаараа 
 	алдартай програм юм. Зөв лицензийн файл иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 <programlisting># =======================================================
 # License File for UNIX Installations ("Pointer File")
 # =======================================================
 SERVER chillig ANY
 #USE_SERVER
 VENDOR maplelmg
 
 FEATURE Maple maplelmg 2000.0831 permanent 1 XXXXXXXXXXXX \
          PLATFORMS=i86_r ISSUER="Waterloo Maple Inc." \
          ISSUED=11-may-2000 NOTICE=" Technische Universitat Wien" \
          SN=XXXXXXXXX</programlisting>
 
 	  <note><para>Энд сериал дугаар болон түлхүүрийг 'X' болгосон байна. 
 		<hostid>chillig</hostid> нь хостын нэр юм.</para></note>
 
   	  <para>Лицензийн файлыг засварлахдаа <quote>FEATURE</quote> мөрийг 
 		(энэ нь лицензийн түлхүүрээр хамгаалагдсан байдаг) оролдохгүй бол 
 		ямар ч асуудал гарахгүй ажиллах болно.</para></listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="linuxemu-matlab">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Дэн</firstname>
 	  <surname>Пэллэг</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
 	<!-- daniel+handbook@pelleg.org -->
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&matlab; суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>програмууд</primary>
       <secondary><application>MATLAB</application></secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Энэ баримт нь <application>&matlab; version 6.5</application>-ийн 
 	Линуксийн хувилбарыг &os; систем уруу суулгах процессийг тайлбарлах болно. 
 	<application>&java.virtual.machine;</application>-г тооцохгүй юм бол 
 	энэ нь маш сайн ажилладаг (<xref linkend="matlab-jre">-г үзнэ үү).</para>
 
     <para><application>&matlab;</application>-ийн Линуксийн хувилбарыг 
 	<ulink
       url="http://www.mathworks.com"></ulink> дэх MathWorks-с шууд захиалж болно. 
 	Лицензийн файлыг авах юм уу эсвэл хэрхэн үүсгэх зааврыг бас авахаа мартуузай. 
 	Тэнд байхдаа тэдний програм хангамжийн &os; хувилбарыг хүсэж байгаагаа 
 	мэдэгдээрэй.</para>
 
     <sect2>
       <title>&matlab; суулгах нь</title>
 
       <para><application>&matlab;</application>-г суулгахын тулд 
 	доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Суулгацын CD-г хийж холбоно. Суулгацын скриптийн зөвлөснөөр 
 		<username>root</username> болно. Суулгах скриптийг 
 		эхлүүлэхийн тулд доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/compat/linux/bin/sh /cdrom/install</userinput></screen>
 
 	  <tip>
 	    <para>Суулгагч нь график орчных юм. Хэрэв та дэлгэц онгойлгож 
 		чадахгүй байна гэсэн алдаанууд авбал 
 		<command>setenv HOME ~<replaceable>USER</replaceable></command> 
 		гэж бичих хэрэгтэй бөгөөд энд байгаа <replaceable>USER</replaceable> нь 
 		таны &man.su.1; хийсэн хэрэглэгч юм.</para>
 	  </tip>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>
 		<application>&matlab;</application>-ийн root санг асуухад 
 		доор дурдсаныг бичнэ:
 		<userinput>/compat/linux/usr/local/matlab</userinput>.</para>
 
 	  <tip>
 	    <para>Суулгах процессийн үлдсэн хэсэгт хялбараар бичдэг байхын тулд өөрийн бүрхүүлийн 
 		хүлээх мөрөн дээр үүнийг бичнэ:
 	      <command>set MATLAB=/compat/linux/usr/local/matlab</command></para>
 	  </tip>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><application>&matlab;</application> лицензийг авч байхдаа 
 		зааварласны дагуу лицензийн файлыг засварлана.</para>
 
 	  <tip>
 	    <para>Өөрийн дуртай засварлагчаа ашиглан та энэ файлыг 
 		урьдчилан бэлдэж, суулгагч танаас үүнийг засварлахыг 
 		асуухаас өмнө <filename>$MATLAB/license.dat</filename>
 		уруу хуулна.</para>
 	  </tip>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Суулгах процессийг гүйцээнэ.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Энд хүрэхэд таны <application>&matlab;</application> 
 	суулгалт дууссан байна. Үүнийг таны &os; систем уруу холбохын тулд 
 	дараах алхмууд нь <quote>хийж</quote> өгдөг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Лицензийн Менежерийн эхлүүлэлт</title>
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Лицензийн менежерийн скриптүүдэд зориулж симболын холбоосуудыг үүсгэнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ln -s $MATLAB/etc/lmboot /usr/local/etc/lmboot_TMW</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ln -s $MATLAB/etc/lmdown /usr/local/etc/lmdown_TMW</userinput></screen>
 	</step>
 	
 	<step>
 	  <para><filename>/usr/local/etc/rc.d/flexlm.sh</filename>-т 
 		эхлүүлэх файлыг үүсгэнэ. Доорх жишээ нь 
 		түгээгдсэн <filename>$MATLAB/etc/rc.lm.glnx86</filename>-ийн 
 		өөрчлөгдсөн хувилбар юм. Өөрчлөлтүүд нь файлын байрлалууд болон 
 		Линуксийн эмуляц доор ажиллах лицензийн менежерийн 
 		эхлүүлэлт байна.</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 case "$1" in
   start)
         if [ -f /usr/local/etc/lmboot_TMW ]; then
               /compat/linux/bin/sh /usr/local/etc/lmboot_TMW -u <replaceable>username</replaceable> &amp;&amp; echo 'MATLAB_lmgrd'
         fi
         ;;
   stop)
 	if [ -f /usr/local/etc/lmdown_TMW ]; then
             /compat/linux/bin/sh /usr/local/etc/lmdown_TMW  &gt; /dev/null 2&gt;&amp;1
 	fi
         ;;
   *)
 	echo "Usage: $0 {start|stop}"
 	exit 1
 	;;
 esac
 
 exit 0</programlisting>
 
 	  <important>
 	    <para>Файлыг ажиллуулахаар болгох ёстой:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>chmod +x /usr/local/etc/rc.d/flexlm.sh</userinput></screen>
 
 	    <para>Та дээрх <replaceable>username</replaceable>-г 
 		өөрийн систем дээрх зөв хэрэглэгчээр солих ёстой 
 		(<username>root</username> биш).</para>
 	  </important>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Лицензийн менежерийг дараах тушаалаар эхлүүлнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/flexlm.sh start</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="matlab-jre">
       <title>&java;-ийн ажиллах үеийн орчныг холбох</title>
 
       <para><application>&java;</application> Runtime
 	Environment (JRE) буюу Ажиллах үеийн орчны холбоосыг 
 	&os; дээр ажиллаж байгаа уруу зааж өөрчлөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd $MATLAB/sys/java/jre/glnx86/</userinput>
 &prompt.root; <userinput>unlink jre; ln -s ./jre1.1.8 ./jre</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&matlab;-ийн эхлүүлэх скриптийг үүсгэх</title>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Дараах эхлүүлэх скриптийг 
 		<filename>/usr/local/bin/matlab</filename>-д байрлуулна:
 	  </para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 /compat/linux/bin/sh /compat/linux/usr/local/matlab/bin/matlab "$@"</programlisting>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Тэгээд <command>chmod +x /usr/local/bin/matlab</command> 
 		тушаалыг бичнэ.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <tip>
 	<para>Таны <filename role="package">emulators/linux_base</filename> 
 		хувилбараас шалтгаалаад энэ скриптийг ажиллуулахад алдаа гарч болох юм. 
 		Үүнээс сэргийлэхийн тулд <filename>/compat/linux/usr/local/matlab/bin/matlab</filename> 
 		файлыг засварлаж доорх:</para>
 
 	<programlisting>if [ `expr "$lscmd" : '.*-&gt;.*'` -ne 0 ]; then</programlisting>
 
 	<para>(13.0.1 хувилбар дээр энэ нь 410-р мөрөнд байна) мөрийг ингэж 
 		өөрчлөх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>if test -L $newbase; then</programlisting>
       </tip>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&matlab;-ийн зогсоох скриптийг үүсгэх</title>
 
       <para>&matlab;-ийн зөв дуусдаггүй асуудлыг шийдэхэд дараах зүйлсийг хийх хэрэгтэй.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para><filename>$MATLAB/toolbox/local/finish.m</filename> 
 		файл үүсгэж түүнд ганц мөр нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>! $MATLAB/bin/finish.sh</programlisting>
 
 	  <note><para><literal>$MATLAB</literal> нь үг юм.</para></note>
 
 	  <tip>
 	    <para>Тэр сан дотроо гарахаас өмнө өөрийн ажлын талбарыг хадгалах 
 		боломжийг олгох <filename>finishsav.m</filename> болон
 	      <filename>finishdlg.m</filename> файлуудыг та олох болно.
 		Хэрэв та тэдгээрийн аль нэгийг ашиглаж байгаа бол дээрх мөрийг 
 		<literal>save</literal> тушаалын дараа нэн даруй оруулах 
 		хэрэгтэй.</para></tip>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>доор дурдсаныг агуулсан 
 		<filename>$MATLAB/bin/finish.sh</filename> файлыг 
 		үүсгэнэ:</para>
 
 	  <programlisting>#!/usr/compat/linux/bin/sh
 (sleep 5; killall -1 matlab_helper) &
 exit 0</programlisting>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Файлыг ажиллах боломжтой болгоно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod +x $MATLAB/bin/finish.sh</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="matlab-using">
       <title>&matlab;-ийг ашиглах</title>
 
       <para>Энд хүрэхэд та <command>matlab</command> 
 	гэж бичин үүнийг ашиглаж эхлэхэд бэлэн болсон байна.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="linuxemu-oracle">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марсел</firstname>
 	  <surname>Мууленаар</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
 	<!-- marcel@cup.hp.com -->
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&oracle; суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>програмууд</primary>
       <secondary><application>Oracle</application></secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Оршил</title>
       <para>Энэ баримт нь Линуксд зориулсан <application>&oracle; 8.0.5</application> болон
 	<application>&oracle; 8.0.5.1 Enterprise Edition</application>-г FreeBSD машин 
 	уруу суулгах процессийг тайлбарлах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Линуксийн орчныг суулгах</title>
 
       <para>Та <filename role='package'>emulators/linux_base</filename> болон
 	<filename role='package'>devel/linux_devtools</filename> програмууд 
 	портын цуглуулгаас суусан эсэхийг шалгаарай. Та эдгээр портын хувьд асуудалтай байгаа 
 	бол багцууд юм уу эсвэл портын цуглуулгад байгаа хуучин хувилбаруудыг ашиглах хэрэгтэй 
 	болж болох юм.</para>
 
       <para>Хэрэв та ухаалаг агентийг ажиллуулахыг хүсэж байгаа бол Red Hat Tcl 
 	багц: <filename>tcl-8.0.3-20.i386.rpm</filename>-г бас суулгах хэрэгтэй болно. 
 	Албан ёсны  <application>RPM</application> порттой (<filename role='package'>archivers/rpm</filename>) 
 	багцуудыг суулгах ерөнхий тушаал бол:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rpm -i --ignoreos --root /compat/linux --dbpath /var/lib/rpm <replaceable>package</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><replaceable>package</replaceable>-ийн суулгалт ямар ч алдаа үүсгэх ёсгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&oracle; орчныг үүсгэх</title>
 
       <para><application>&oracle;</application>-г суулгахаасаа өмнө та тохирох орчныг тохируулах 
 	хэрэгтэй. Энэ баримт нь <application>&oracle;</application>-г суулгах зааварт тайлбарласныг биш
 	Линуксд зориулсан <application>&oracle;</application>-г 
 	FreeBSD дээр ажиллуулахын тулд <emphasis>яг</emphasis> юу хийхийг зөвхөн тайлбарладаг.</para>
 
       <sect3 id="linuxemu-kernel-tuning">
         <title>Цөмийг тааруулах</title>
 	<indexterm><primary>цөмийг тааруулах</primary></indexterm>
 
 	<para><application>&oracle;</application>-г суулгах зааварт тайлбарласнаар хуваалцсан 
 	санах ойн хамгийн их хэмжээг тохируулах хэрэгтэй. FreeBSD дээр <literal>SHMMAX</literal>-г 
 	битгий ашиглаарай. <literal>SHMMAX</literal> нь ердөө л <literal>SHMMAXPGS</literal> болон
 	  <literal>PGSIZE</literal>-с тооцоологдон гаргагддаг. Тийм болохоор 
 	<literal>SHMMAXPGS</literal>-г тодорхойл. Бусад бүх тохируулгууд зааварт 
 	тайлбарласны дагуу ашиглагдаж болно. Жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>options SHMMAXPGS=10000
 options SHMMNI=100
 options SHMSEG=10
 options SEMMNS=200
 options SEMMNI=70
 options SEMMSL=61</programlisting>
 
 	<para>Эдгээр тохируулгуудыг өөрийн <application>&oracle;</application>-ийн хэрэглээнд 
 	тааруулж тохируулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Мөн цөмийн тохиргооны файлдаа дараах тохируулгуудтай байгаа эсэхээ бас шалгаарай:</para>
 
 <programlisting>options SYSVSHM #SysV shared memory
 options SYSVSEM #SysV semaphores
 options SYSVMSG #SysV interprocess communication</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3 id="linuxemu-oracle-account">
 
         <title>&oracle; бүртгэл</title>
 
 	<para>Өөр бусад бүртгэл үүсгэдэг шигээ <username>oracle</username> бүртгэл үүсгэнэ. 
 	<username>oracle</username> бүртгэл нь Линуксийн бүрхүүл өгөх шаардлагатай 
 	цорын ганц тусгай бүртгэл юм. <filename>/etc/shells</filename> файлд 
 	<literal>/compat/linux/bin/bash</literal>-г нэмээд <username>oracle</username> 
 	хэрэглэгчийн бүрхүүлийг <filename>/compat/linux/bin/bash</filename> гэж 
 	тохируулна.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="linuxemu-environment">
         <title>Орчин</title>
 
 	<para><envar>ORACLE_HOME</envar> болон <envar>ORACLE_SID</envar> зэрэг 
 	ердийн <application>&oracle;</application> хувьсагчуудаас гадна та дараах орчны 
 	хувьсагчуудыг тохируулах ёстой:</para>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
           <colspec colwidth="1*">
           <colspec colwidth="2*">
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry>Хувьсагч</entry>
 
 		<entry>Утга</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><envar>LD_LIBRARY_PATH</envar></entry>
 
 		<entry><literal>$ORACLE_HOME/lib</literal></entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><envar>CLASSPATH</envar></entry>
 
 		<entry><literal>$ORACLE_HOME/jdbc/lib/classes111.zip</literal></entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><envar>PATH</envar></entry>
 
 		<entry><literal>/compat/linux/bin
 /compat/linux/sbin
 /compat/linux/usr/bin
 /compat/linux/usr/sbin
 /bin
 /sbin
 /usr/bin
 /usr/sbin
 /usr/local/bin
 $ORACLE_HOME/bin</literal></entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
 
         <para>Бүх орчны хувьсагчуудыг <filename>.profile</filename>-д тохируулахыг 
 	зөвлөдөг. Гүйцэд жишээ бол дараах байна:</para>
 
 <programlisting>ORACLE_BASE=/oracle; export ORACLE_BASE
 ORACLE_HOME=/oracle; export ORACLE_HOME
 LD_LIBRARY_PATH=$ORACLE_HOME/lib
 export LD_LIBRARY_PATH
 ORACLE_SID=ORCL; export ORACLE_SID
 ORACLE_TERM=386x; export ORACLE_TERM
 CLASSPATH=$ORACLE_HOME/jdbc/lib/classes111.zip
 export CLASSPATH
 PATH=/compat/linux/bin:/compat/linux/sbin:/compat/linux/usr/bin
 PATH=$PATH:/compat/linux/usr/sbin:/bin:/sbin:/usr/bin:/usr/sbin
 PATH=$PATH:/usr/local/bin:$ORACLE_HOME/bin
 export PATH</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&oracle;-ийг суулгах</title>
 
       <para>Линуксийн эмуляторын хайхрамжгүй бүрэн бүтэн бус байдлаас болоод 
 	суулгагчийг эхлүүлэхээсээ өмнө та <filename>.oracle</filename> 
 	санг <filename>/var/tmp</filename> дотор үүсгэх хэрэгтэй болдог. 
 	Үүнийг <username>oracle</username> хэрэглэгч эзэмшихээр болгох 
 	хэрэгтэй. Та <application>&oracle;</application>-г ямар ч 
 	асуудалгүйгээр суулгаж чадах ёстой. Хэрэв танд асуудлууд учирвал 
 	эхлээд өөрийн <application>&oracle;</application> тархац ба/эсвэл 
 	тохиргоог шалгах хэрэгтэй! <application>&oracle;</application>-г 
 	суулгасныхаа дараа та дараах хоёр дэд хэсэгт тайлбарласан нөхөөсүүдийг 
 	хийж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Байнга учирдаг асуудал бол TCP протоколын хувиргагч зөв суулгагдаагүй 
 	байдаг явдал юм. Үүнээс болоод та ямар ч TCP сонсогч эхлүүлж чадахгүй. 
 	Дараах үйлдлүүд нь энэ асуудлыг шийдэхэд тусалдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd $ORACLE_HOME/network/lib</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make -f ins_network.mk ntcontab.o</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd $ORACLE_HOME/lib</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ar r libnetwork.a ntcontab.o</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd $ORACLE_HOME/network/lib</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make -f ins_network.mk install</userinput></screen>
 
       <para><filename>root.sh</filename>-г дахин ажиллуулахаа битгий мартаарай!</para>
 
     <sect3 id="linuxemu-patch-root">
       <title>root.sh-д нөхөөс хийх</title>
 
 	<para><application>&oracle;</application>-г суулгаж байхад 
 	<username>root</username> эрхээр хийгдэх шаардлагатай зарим үйлдлүүд 
 	<filename>root.sh</filename> гэж нэрлэгдсэн бүрхүүлийн скриптэд 
 	бичигдсэн байдаг. Энэ скрипт нь <filename>orainst</filename> санд 
 	бичигдсэн байдаг. <command>chown</command> тушаалын зөв байрлалыг 
 	ашиглахаар болгож дараах нөхөөсийг <filename>root.sh</filename>-д 
 	хийх хэрэгтэй, эсвэл өөрөөр скриптийг Линуксийн эх бүрхүүл дээр ажиллуулах 
 	хэрэгтэй.</para>
 
 	<programlisting>*** orainst/root.sh.orig Tue Oct 6 21:57:33 1998
 --- orainst/root.sh Mon Dec 28 15:58:53 1998
 ***************
 *** 31,37 ****
 # This is the default value for CHOWN
 # It will redefined later in this script for those ports
 # which have it conditionally defined in ss_install.h
 ! CHOWN=/bin/chown
 #
 # Define variables to be used in this script
 --- 31,37 ----
 # This is the default value for CHOWN
 # It will redefined later in this script for those ports
 # which have it conditionally defined in ss_install.h
 ! CHOWN=/usr/sbin/chown
 #
 # Define variables to be used in this script</programlisting>
 
 	<para>CD-ээс <application>&oracle;</application>-г та суулгахгүй
 	үед <filename>root.sh</filename>-д зориулсан эхийг нөхөж болно. 
 	Үүнийг <filename>rthd.sh</filename> гэдэг бөгөөд эх модны 
 	<filename>orainst</filename> санд байрладаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="linuxemu-patch-tcl">
 	<title>genclntsh-д нөхөөс хийх</title>
 
 	<para><command>genclntsh</command> скрипт нь хуваалцсан ганц клиентийн санг 
 	үүсгэхэд ашиглагддаг. Үзүүлбэрүүдийг бүтээж байхад үүнийг ашигладаг. 
 	<envar>PATH</envar>-н тодорхойлолтыг тайлбар болгохын тулд 
 	дараах нөхөөсийг хийх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>*** bin/genclntsh.orig Wed Sep 30 07:37:19 1998
 --- bin/genclntsh Tue Dec 22 15:36:49 1998
 ***************
 *** 32,38 ****
 #
 # Explicit path to ensure that we're using the correct commands
 #PATH=/usr/bin:/usr/ccs/bin export PATH
 ! PATH=/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin export PATH
 #
 # each product MUST provide a $PRODUCT/admin/shrept.lst
 --- 32,38 ----
 #
 # Explicit path to ensure that we're using the correct commands
 #PATH=/usr/bin:/usr/ccs/bin export PATH
 ! #PATH=/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin export PATH
 #
 # each product MUST provide a $PRODUCT/admin/shrept.lst</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&oracle;-г ажиллуулах</title>
 
       <para>Заавруудыг дагасны дараа та <application>&oracle;</application>-г 
 	Линукс дээр ажиллуулж байгаа юм шиг ажиллуулж чадах ёстой.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
-  <sect1 id="sapr3">
-    <sect1info>
-      <authorgroup>
-	<author>
-	  <firstname>Холгэр</firstname>
-	  <surname>Кипп</surname>
-	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
-	</author>
-      </authorgroup>
-      <!-- holger.kipp@alogis.com -->
-      <authorgroup>
-	<author>
-	  <firstname>Валентино</firstname>
-	  <surname>Вашетто</surname>
-	  <contrib>Эх хувилбарыг SGML рүү хөрвүүлсэн </contrib>
-	</author>
-      </authorgroup>
-    </sect1info>
-
-    <title>&sap.r3; суулгах нь</title>
-
-    <indexterm>
-      <primary>Програмууд</primary>
-      <secondary><application>SAP R/3</application></secondary>
-    </indexterm>
-
-    <para>FreeBSD ашиглан <application>&sap;</application> системүүдийг суулгах нь 
-	&sap;-ийн дэмжих багаар дэмжигддэггүй &mdash;тэдгээр нь зөвхөн баталгаажсан 
-	тавцангуудын хувьд дэмжлэг санал болгодог.</para>
-
-    <sect2 id="preface">
-      <title>Оршил</title>
-
-      <para>Энэ баримт нь FreeBSD болон <application>&oracle;</application>-ийн суулгалтыг 
-	оруулаад Линуксд зориулсан <application>&sap.r3; System</application>-г 
-	<application>&oracle; Database</application>-тэй цуг FreeBSD машин дээр суулгах 
-	боломжит аргыг тайлбарлах болно. Хоёр өөр тохиргоог тайлбарлана:</para>
-
-      <itemizedlist>
-	<listitem>
-	  <para>FreeBSD 4.3-STABLE дээр <application>&oracle; 8.0.5</application>-тай 
-		цуг <application>&sap.r3; 4.6B (IDES)</application></para>
-	</listitem>
-
-	<listitem>
-	  <para>FreeBSD 4.5-STABLE дээр <application>&oracle; 8.1.7</application>-тай 
-		цуг <application>&sap.r3; 4.6C</application></para>
-	</listitem>
-      </itemizedlist>
-
-      <para>Энэ баримт нь бүх чухал алхмуудыг илүү дэлгэрэнгүй тайлбарлахыг оролддог ч 
-	гэсэн <application>&oracle;</application> болон
-	<application>&sap.r3;</application>-ийн суулгалтын заавруудыг 
-	орлох зорилгоор хийгдээгүй юм.</para>
-
-      <para><application>&sap;</application>-д зориулсан 
-	<application>&sap.r3;</application> Линуксийн хувилбартай 
-	ирдэг баримтыг болон <application>&oracle;</application>-тай холбоотой 
-	асуултууд, <application>&oracle;</application> болон 
-	<application>&sap; OSS</application>-ийн эх үүсвэрүүдийг 
-	үзнэ үү.</para>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="software">
-      <title>Програм хангамж</title>
-
-      <para>Дараах CD-ROM-ууд нь <application>&sap;</application> суулгалтуудад ашиглагддаг:</para>
-
-      <sect3 id="software-46b">
-	<title>&sap.r3; 4.6B, &oracle; 8.0.5</title>
-
-      <informaltable frame="none" pgwide="1">
-	<tgroup cols=3>
-	  <thead>
-	    <row>
-	      <entry>Нэр</entry> <entry>Дугаар</entry> <entry>Тайлбар</entry>
-	    </row>
-	  </thead>
-	  <tbody>
-	    <row>
-	      <entry>KERNEL</entry> <entry>51009113</entry> <entry>SAP Цөм Oracle /
-		Суулгалт / AIX, Линукс, Solaris</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>RDBMS</entry> <entry>51007558</entry> <entry>Oracle / RDBMS 8.0.5.X /
-		Линукс</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT1</entry> <entry>51010208</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 1-р Диск</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT2</entry> <entry>51010209</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 2-р Диск</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT3</entry> <entry>51010210</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 3-р Диск</entry>
-	    </row>
-   
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT4</entry> <entry>51010211</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 4-р Диск</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT5</entry> <entry>51010212</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 5-р Диск</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>EXPORT6</entry> <entry>51010213</entry> <entry>IDES / DB-Export /
-		6 Дискний 6-р Диск</entry>
-	    </row>
-	  </tbody>
-	</tgroup>
-      </informaltable>
-
-      <para>Мөн бид <application>&oracle; 8
-	Сервер</application> (Линуксийн Цөмийн Хувилбар 2.0.33-т зориулсан 
-	урьдчилсан хувилбар 8.0.5) CD-г ашигласан ба энэ нь тийм ч шаардлагатай 
-	биш бөгөөд бас FreeBSD 4.3-STABLE (4.3 RELEASE-с дөнгөж хэд хоног өнгөрч 
-	байсан) хувилбарыг ашигласан.</para>
-
-      </sect3>
-      <sect3 id="software-46c">
-	<title>&sap.r3; 4.6C SR2, &oracle; 8.1.7</title>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols=3>
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Нэр</entry> <entry>Дугаар</entry> <entry>Тайлбар</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry>KERNEL</entry> <entry>51014004</entry> <entry>SAP Цөм Oracle /
-		  SAP Цөмийн Хувилбар 4.6D / DEC, Линукс</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>RDBMS</entry> <entry>51012930</entry> <entry>Oracle 8.1.7/ RDBMS /
-		  Линукс</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>EXPORT1</entry> <entry>51013953</entry> <entry>Хувилбар 4.6C SR2 / Export
-		  / 4 Дискний 1-р Диск</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>EXPORT1</entry> <entry>51013953</entry> <entry>Хувилбар 4.6C SR2 / Export
-		  / 4 Дискний 2-р Диск</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>EXPORT1</entry> <entry>51013953</entry> <entry>Хувилбар 4.6C SR2 / Export
-		  / 4 Дискний 3-р Диск</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>EXPORT1</entry> <entry>51013953</entry> <entry>Хувилбар 4.6C SR2 / Export
-		  / 4 Дискний 4-р Диск</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>LANG1</entry> <entry>51013954</entry> <entry>Хувилбар 4.6C SR2 /
-		  Хэл / DE, EN, FR / 3 Дискний 1-р Диск</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-        <para>Суулгахыг хүссэн хэлээс хамаарч хэлний нэмэлт CD-үүд хэрэг болж болох юм. 
-	Энд бид DE болон EN (Герман болон Англи) хэлүүдийг ашиглаж байгаа, тийм болохоор 
-	зөвхөн хэлний эхний CD хэрэгтэй юм. Тэмдэглэн хэлэхэд бүх дөрвөн EXPORT CD-үүдийн 
-	дугаар адил байна. Хэлний гурван CD-үүд бас адил дугаартай байна (энэ нь 4.6B IDES 
-	хувилбарын CD дугаарлалтаас өөр юм). Үүнийг бичиж байх үед суулгалт нь 
-	FreeBSD 4.5-STABLE (20.03.2002) хувилбар дээр ажиллаж байгаа болно.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="sap-notes">
-      <title>&sap; тэмдэглэлүүд</title>
-
-      <para><application>&sap.r3;</application>-ийг суулгахаасаа өмнө 
-	дараах тэмдэглэгээнүүдийг унших хэрэгтэй. Энэ нь бас суулгаж байх явцад 
-	ашигтай болох нь тогтоогдсон:</para>
-
-      <sect3 id="sap-notes-46b">
-	<title>&sap.r3; 4.6B, &oracle; 8.0.5</title>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Дугаар</entry>
-		<entry>Нэр</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-
-	      <row>
-		<entry>0171356</entry> <entry>Линукс дээрх SAP програм хангамж: Үндсэн тайлбарууд</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0201147</entry> <entry>INST: UNIX - Oracle дээрх  4.6C R/3 Inst.</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0373203</entry> <entry>Шинэчлэл / Шилжүүлэлт Oracle 8.0.5 --&gt;
-		  8.0.6/8.1.6 ЛИНУКС</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0072984</entry> <entry>Oracle-д зориулсан Digital UNIX 4.0B Хувилбар</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0130581</entry> <entry>R3SETUP-ийн DIPGNTAB алхам зогсох</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0144978</entry> <entry>Таны систем зөв суулгагдаагүй байна</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0162266</entry> <entry>Windows
-		  NT / W2K дээрх R3SETUP-д зориулсан асуултууд болон зааврууд</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="sap-notes-46c">
-	<title>&sap.r3; 4.6C, &oracle; 8.1.7</title>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Дугаар</entry>
-		<entry>Нэр</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry>0015023</entry> <entry>Хүснэгт TCPDB (RSXP0004)
-		  (EBCDIC)-г эхлүүлэх</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0045619</entry> <entry>Хэд хэдэн хэлүүд болон үсгийн хэлбэрүүдтэй R/3</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0171356</entry> <entry>Линукс дээрх SAP програм хангамж: Үндсэн тайлбарууд</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0195603</entry> <entry>RedHat 6.1 Enterprise хувилбар:
-		  Мэдэгдэж байгаа асуудлууд</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0212876</entry> <entry>Архивлах шинэ хэрэгсэл SAPCAR</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0300900</entry> <entry>Линукс: Гаргасан DELL тоног төхөөрөмж</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0377187</entry> <entry>RedHat 6.2: чухал тэмдэглэгээнүүд</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0387074</entry> <entry>INST: UNIX дээрх R/3 4.6C SR2 суулгалт</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0387077</entry> <entry>INST: UNIX - Oracle дээрх R/3 4.6C SR2 Inst.</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry>0387078</entry> <entry>UNIX дээрх SAP програм хангамж: OS-ийн хамаарлууд
-		  4.6C SR2</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="hardware-requirements">
-      <title>Тоног төхөөрөмжийн шаардлагууд</title>
-
-      <para><application>&sap.r3; System</application>-ийн суулгалтад 
-	дараах төхөөрөмжүүд хангалттай. Үйлдвэрлэлийн зорилгоор ашиглахад 
-	мэдээж илүү тодорхой хэмжээнүүд шаардлагатай:</para>
-
-      <informaltable frame="none" pgwide="1">
-	<tgroup cols="3">
-	  <thead>
-	    <row>
-	      <entry>Бүрэлдэхүүн</entry>
-	      <entry>4.6B</entry>
-	      <entry>4.6C</entry>
-	    </row>
-	  </thead>
-	  <tbody>
-	    <row>
-	      <entry>Процессор</entry>
-	      <entry>2 x 800MHz &pentium; III</entry>
-	      <entry>2 x 800MHz &pentium; III</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>Санах ой</entry>
-	      <entry>1GB ECC</entry>
-	      <entry>2GB ECC</entry>
-	    </row>
-
-	    <row>
-	      <entry>Хатуу дискний зай</entry>
-	      <entry>50-60GB (IDES)</entry>
-	      <entry>50-60GB (IDES)</entry>
-	    </row>
-	  </tbody>
-	</tgroup>
-      </informaltable>
-
-      <para>Үйлдвэрлэлд том кэш, өндөр хурдтай дискний хандалт 
-	(SCSI, RAID тоног төхөөрөмжийн хянагч), USV болон ECC-RAM бүхий 
-	&xeon; процессоруудыг ашиглахыг зөвлөдөг. Хатуу дискний их хэмжээний зай нь 
-	суулгах явцад 27&nbsp;GB хэмжээтэй мэдээллийн баазын файлуудыг үүсгэдэг 
-	урьдчилан тохируулсан IDES системээс болдог. Энэ зай нь эхний үйлдвэрлэлийн 
-	систем болон програмын өгөгдлүүдэд бас хангалттай байдаг.</para>
-
-      <sect3 id="hardware-46b">
-	<title>&sap.r3; 4.6B, &oracle; 8.0.5</title>
-
-      <para>Дараах тоног төхөөрөмж ашиглагдсан: 2 ширхэг 800&nbsp;MHz &pentium;&nbsp;III 
-	процессор бүхий хоёр процессор суулгаж болох хавтан, 29160 Ultra160 SCSI адаптер
-	(40/80&nbsp;GB DLT соронзон хальсны хөтөч болон CDROM-д хандахын тулд) 
-	&mylex; &acceleraid; (2 суваг, 32&nbsp;MB RAM-тай firmware 6.00-1-00) 
-	ашиглагдсан. &mylex; RAID хянагч уруу хоёр 17&nbsp;GB хатуу диск 
-	(толин тусгал хийгдсэн) болон дөрвөн 36&nbsp;GB хатуу диск (RAID түвшин 5) залгагдсан болно.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="hardware-46c">
-	<title>&sap.r3; 4.6C, &oracle; 8.1.7</title>
-
-      <para>Энэ суулгалтад &dell; &poweredge; 2500 ашиглагдсан: 
-	хоёр 1000&nbsp;MHz &pentium;&nbsp;III процессор (256&nbsp;kB Кэш) бүхий хоёр 
-	процессор суулгаж болох хавтан, 2&nbsp;GB PC133 ECC SDRAM, 128&nbsp;MB санах ойтой 
-	PERC/3 DC PCI RAID Хянагч болон EIDE DVD-ROM хөтөч ашиглагдсан. RAID хянагч уруу 
-	хоёр 18&nbsp;GB хатуу диск (толин тусгал хийгдсэн) болон дөрвөн 36&nbsp;GB хатуу диск
-	(RAID түвшин 5) залгагдсан болно.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="installation">
-      <title>FreeBSD-ийн суулгалт</title>
-
-      <para>Та эхлээд FreeBSD суулгах хэрэгтэй. Үүнийг хийх хэд хэдэн арга байгаа бөгөөд 
-	дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref
-	linkend="install-diff-media">-с уншина уу.</para>
-
-      <sect3 id="disk-layout">
-	<title>Дискний дүр зураг</title>
-
-	<para>Хялбар байлгахын тулд ижил дискний байршлыг 
-	 <application>&sap.r3; 46B</application> болон <application>&sap.r3; 46C
-	  SR2</application> суулгалтад хэрэглэсэн. Суулгалт өөр өөр тоног төхөөрөмжин 
-		(<filename>/dev/da</filename>
-	  болон <filename>/dev/amr</filename>, тэгэхээр хэрэв AMI &megaraid;-г ашиглаж байгаа бол
-		<filename>/dev/da0s1a</filename>-ийн оронд <filename>/dev/amr0s1a</filename>-г  харах 
-		болно) дээр хийгдсэн болохоор зөвхөн төхөөрөмжийн нэрс өөрчлөгдсөн:</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="4">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Файлын систем</entry>
-		<entry>Хэмжээ</entry>
-		<entry>Холбогдсон газар</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da0s1a</filename></entry>
-		<entry>1 GB</entry>
-		<entry><filename>/</filename></entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da0s1b</filename></entry>
-		<entry>6 GB</entry>
-		<entry>swap</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da0s1e</filename></entry>
-		<entry>2 GB</entry>
-		<entry><filename>/var</filename></entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da0s1f</filename></entry>
-		<entry>8 GB</entry>
-		<entry><filename>/usr</filename></entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da1s1e</filename></entry>
-		<entry>45 GB</entry>
-		<entry><filename>/compat/linux/oracle</filename></entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da1s1f</filename></entry>
-		<entry>2 GB</entry>
-		<entry><filename>/compat/linux/sapmnt</filename></entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/dev/da1s1g</filename></entry>
-		<entry>2 GB</entry>
-		<entry><filename>/compat/linux/usr/sap</filename></entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-	<para>Урьдаар &mylex; юм уу эсвэл PERC/3 RAID програм хангамжаар 
-	хоёр логик хөтчийг тохируулж эхлүүлэх хэрэгтэй. Програм хангамж нь 
-	<acronym>BIOS</acronym>-ийн ачаалах үед эхлүүлэгдэж болдог.</para>
-
-	<para>Энэхүү дискний байршил нь &sap;-ийн зөвлөдгөөс шал ондоо 
-	байгааг санаарай. &sap; нь <application>&oracle;</application> 
-	дэд сангуудыг (болон бусад заримыг) тусад нь холбохыг санал болгодог &mdash; 
-	бид хялбар байх үүднээс тэдгээрийг жинхэнэ дэд сангууд маягаар үүсгэхээр 
-	шийдсэн юм.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="makeworldandnewkernel">
-	<title><command>make world</command> болон шинэ цөм</title>
-
-	<para>Хамгийн сүүлийн -STABLE эхийг татаж авах хэрэгтэй. Өөрийн цөмийн тохиргооны 
-	файлаа тохируулсны дараа ертөнц болон өөрийн өөрчилсөн цөмөө дахин бүтээх хэрэгтэй. 
-	Энд та бас <application>&sap.r3;</application>
-	  болон <application>&oracle;</application>-ийн шаарддаг 
-	<link linkend="kerneltuning">цөмийн параметрүүдийг</link> 
-	оруулах хэрэгтэй.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="installingthelinuxenviornment">
-      <title>Линуксийн орчныг суулгах</title>
-
-      <sect3 id="installinglinuxbase-system">
-	<title>Линуксийн үндсэн системийн суулгах</title>
-
-	<para>Эхлээд <link linkend="linuxemu-libs-port">linux_base</link> портыг 
-		суулгах хэрэгтэй (<username>root</username> эрхээр):</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/emulators/linux_base-fc4</userinput>
-&prompt.root; <userinput>make install distclean</userinput></screen>
-
-      </sect3>
-
-
-      <sect3 id="installinglinuxdevelopment">
-	<title>Линуксийн хөгжүүлэлтийн орчинг суулгах</title>
-
-	<para><xref linkend="linuxemu-oracle">-д дурдсаны дагуу FreeBSD дээр 
-	<application>&oracle;</application>-г суулгахыг хүсэж байгаа бол Линуксийн 
-	хөгжүүлэлтийн орчин хэрэгтэй:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/devel/linux_devtools</userinput>
-&prompt.root; <userinput>make install distclean</userinput></screen>
-
-	<para>Линуксийн хөгжүүлэлтийн орчин зөвхөн <application>&sap.r3;
-	  46B IDES</application> суулгалтад зориулагдан суугдсан. 
-	<application>&oracle; DB</application> нь FreeBSD систем дээр 
-	дахин холбоос хийгдээгүй бол энэ нь шаардлагагүй юм. Линукс 
-	системээс <application>&oracle;</application>-ийн tar бөмбөгийг 
-	ашиглаж байгаа тохиолдол нь энэ юм.</para>
-
-      </sect3>
-
-
-      <sect3 id="installingnecessaryrpms">
-	<title>Шаардлагатай RPM-үүдийг суулгах</title>
-	<indexterm><primary>RPM-үүд</primary></indexterm>
-
-	<para><command>R3SETUP</command> програмыг эхлүүлэхийн тулд PAM дэмжлэг 
-	хэрэгтэй. FreeBSD 4.3-STABLE дээрх эхний <application>&sap;</application> 
-	суулгалтын үед бид PAM-ийг шаардлагатай бүх багцуудтай нь суулгахыг оролдсон 
-	бөгөөд эцэст нь PAM багцын суулгалтыг хийсэн юм. Үүний дүнд энэ нь ажилласан.
-	<application>&sap.r3; 4.6C SR2</application>-ийн хувьд бид 
-	PAM RPM-ийн суулгалтыг шууд хийсэн ба энэ нь бас ажилласан юм. Тийм болохоор 
-	хамааралтай багцууд хэрэггүй байх:</para>
-
-
-<screen>&prompt.root; <userinput>rpm -i --ignoreos --nodeps --root /compat/linux --dbpath /var/lib/rpm \
-pam-0.68-7.i386.rpm</userinput></screen>
-
-	<para><application>&oracle; 8.0.5</application>-ийн хувьд 
-	ухаалаг агентийг ажиллуулахын тулд бид RedHat Tcl багц
-	  <filename>tcl-8.0.5-30.i386.rpm</filename>-г 
-	суулгах хэрэгтэй болсон (тэгэхгүй бол <application>&oracle;</application>-г 
-	суулгах явцад дахин холбоос үүсгэлт ажиллахгүй болно). <application>&oracle;</application>-ийн 
-	дахин холбоос үүсгэлтийн талаар бусад зарим асуудлууд байдаг боловч 
-	энэ нь FreeBSD-тэй холбоотой биш <application>&oracle;</application> Линуксийн 
-	асуудал юм.</para>
-
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="linuxprocandfallbackelfbrand">
-	<title>Зарим нэгэн нэмэлт зөвлөмжүүд</title>
-
-	<para><literal>linprocfs</literal>-г <filename>/etc/fstab</filename> 
-	уруу нэмэх нь сайн санаа байж болох бөгөөд дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.linprocfs.5; 
-	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү. Тохируулах өөр нэг параметр нь <filename>/etc/sysctl.conf</filename>-д 
-	хийгддэг <literal>kern.fallback_elf_brand=3</literal> тохиргоо юм.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="creatingsapr3env">
-      <title>&sap.r3; орчинг үүсгэх</title>
-
-      <sect3 id="filesystemsandmountpoints">
-	<title>Шаардлагатай файлын системүүд болон холболтын цэгүүдийг үүсгэх</title>
-
-	<para>Хялбар суулгалтын хувьд дараах файлын системүүдийг үүсгэхэд 
-	хангалттай:</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>холбох цэг</entry>
-		<entry>хэмжээ GB</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry><filename>/compat/linux/oracle</filename></entry>
-		<entry>45 GB</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/compat/linux/sapmnt</filename></entry>
-		<entry>2 GB</entry>
-	      </row>
-
-	      <row>
-		<entry><filename>/compat/linux/usr/sap</filename></entry>
-		<entry>2 GB</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-	<para>Зарим нэгэн холбоосуудыг бас үүсгэх шаардлагатай. Тэгэхгүй бол 
-	<application>&sap;</application> суулгагч холбоосуудыг шалгаж 
-	гомдоллох болно:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>ln -s /compat/linux/oracle /oracle</userinput>
-&prompt.root; <userinput>ln -s /compat/linux/sapmnt /sapmnt</userinput>
-&prompt.root; <userinput>ln -s /compat/linux/usr/sap /usr/sap</userinput></screen>
-
-	<para>Суулгалтын явц дахь болзошгүй алдааны мэдэгдэл (энд
-	  Систем <emphasis>PRD</emphasis> болон
-	  <application>&sap.r3; 4.6C SR2</application>
-	  суулгалттай цуг):</para>
-
-	<screen>INFO 2002-03-19 16:45:36 R3LINKS_IND_IND SyLinkCreate:200
-    Checking existence of symbolic link /usr/sap/PRD/SYS/exe/dbg to
-    /sapmnt/PRD/exe. Creating if it does not exist...
-
-WARNING 2002-03-19 16:45:36 R3LINKS_IND_IND SyLinkCreate:400
-    Link /usr/sap/PRD/SYS/exe/dbg exists but it points to file
-    /compat/linux/sapmnt/PRD/exe instead of /sapmnt/PRD/exe. The
-    program cannot go on as long as this link exists at this
-    location. Move the link to another location.
-
-ERROR 2002-03-19 16:45:36 R3LINKS_IND_IND Ins_SetupLinks:0
-    can not setup link '/usr/sap/PRD/SYS/exe/dbg' with content
-    '/sapmnt/PRD/exe'</screen>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="creatingusersanddirectories">
-	<title>Хэрэглэгчид болон сангуудыг үүсгэх</title>
-
-	<para><application>&sap.r3;</application>-д хоёр хэрэглэгч болон 
-	гурван бүлэг хэрэгтэй. Хэрэглэгчийн нэрс гурван үсгээс тогтох 
-	<application>&sap;</application> системийн ID-с (SID) 
-	хамаарна. Эдгээр SID-үүдийн зарим нь <application>&sap;</application>-р 
-	нөөцлөгдсөн (жишээ нь <literal>SAP</literal> болон <literal>NIX</literal>. 
-	Бүрэн жагсаалтын талаар дэлгэрэнгүйг <application>&sap;</application>-ийн 
-	баримтаас үзнэ үү). IDES суулгалтын хувьд бид <literal>IDS</literal>-г 
-	4.6C SR2 суулгалтын хувьд систем нь үйлдвэрлэлийн хэрэглээнд зориулагдсан болохоор 
-	<literal>PRD</literal>-г ашигласан. Тиймээс бид дараах бүлгүүдтэй байна 
-	(бүлгийн ID-ууд өөр байж болох бөгөөд эдгээр нь ердөө л бидний суулгалтандаа ашигласан 
-	утгууд юм):</para>
-
-        <informaltable frame="none" pgwide="1">
-          <tgroup cols="3">
-          <thead>
-          <row>
-            <entry>бүлгийн ID</entry>
-            <entry>бүлгийн нэр</entry>
-            <entry>тайлбар</entry>
-          </row>
-          </thead>
-          <tbody>
-          <row>
-            <entry>100</entry>
-            <entry>dba</entry>
-            <entry>Data Base Administrator буюу Өгөгдлийн Баазын Администратор</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>101</entry>
-            <entry>sapsys</entry>
-            <entry>&sap; Систем</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>102</entry>
-            <entry>oper</entry>
-            <entry>Өгөгдлийн Баазын Оператор</entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-
-        <para>Анхдагч <application>&oracle;</application> суулгалтын хувьд 
-	зөвхөн <groupname>dba</groupname> бүлэг ашиглагдана. 
-	<groupname>oper</groupname> бүлэг маягаар <groupname>dba</groupname> 
-	бүлгийг бас зарим нь ашигладаг (илүү мэдээллийг <application>&oracle;</application> болон
-          <application>&sap;</application> баримтаас үзнэ үү).</para>
-
-        <para>Бидэнд бас дараах хэрэглэгчид хэрэгтэй:</para>
-
-        <informaltable frame="none" pgwide="1">
-          <tgroup cols="6">
-          <thead>
-          <row>
-            <entry>хэрэглэгчийн ID</entry>
-            <entry>хэрэглэгчийн нэр</entry>
-            <entry>ерөнхий нэр</entry>
-            <entry>бүлэг</entry>
-            <entry>нэмэлт бүлгүүд</entry>
-            <entry>тайлбар</entry>
-          </row>
-          </thead>
-          <tbody>
-          <row>
-            <entry>1000</entry>
-            <entry>idsadm/prdadm</entry>
-            <entry><replaceable>sid</replaceable>adm</entry>
-            <entry>sapsys</entry>
-            <entry>oper</entry>
-            <entry>&sap; администратор</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>1002</entry>
-            <entry>oraids/oraprd</entry>
-            <entry>ora<replaceable>sid</replaceable></entry>
-            <entry>dba</entry>
-            <entry>oper</entry>
-            <entry>&oracle; администратор</entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-
-        <para>&man.adduser.8;-ээр хэрэглэгчид нэмэх нь 
-	<quote>&sap; администратор</quote>ын хувьд дараах (бүрхүүл болон гэрийн сан 
-	гэдгийг санаарай) оруулгуудыг шаарддаг:</para>
-
-        <programlisting>Name: <replaceable>sid</replaceable>adm
-Password: ******
-Fullname: SAP Administrator <replaceable>SID</replaceable>
-Uid: 1000
-Gid: 101 (sapsys)
-Class:
-Groups: sapsys dba
-HOME: /home/<replaceable>sid</replaceable>adm
-Shell: bash  (/compat/linux/bin/bash)</programlisting>
-
-        <para>бөгөөд <quote>&oracle; администратор</quote>ын хувьд:</para>
-
-        <programlisting>Name: ora<replaceable>sid</replaceable> 
-Password: ****** 
-Fullname: Oracle Administrator <replaceable>SID</replaceable>
-Uid: 1002 
-Gid: 100 (dba) 
-Class: 
-Groups: dba 
-HOME: /oracle/<replaceable>sid</replaceable> 
-Shell: bash  (/compat/linux/bin/bash)</programlisting>
-
-        <para><groupname>dba</groupname> болон
-          <groupname>oper</groupname> бүлгүүдийг хоёуланг та 
-		ашиглаж байгаа бол энэ нь бас <groupname>oper</groupname> 
-		бүлгийг оруулсан байх ёстой.</para>
-
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="creatingdirectories">
-        <title>Сангуудыг үүсгэх</title>
-
-        <para>Эдгээр сангууд нь тусдаа файлын системүүд маягаар ихэвчлэн 
-	үүсгэгддэг. Таны шаардлагуудаас энэ нь шууд хамаарах юм. 
-	Тэдгээр нь бүгд нэг RAID 5 дээр байрлаж байгаа болохоор 
-	бид тэдгээрийг энгийн сангууд маягаар үүсгэхээр сонгосон юм:</para>
-
-        <para>Эхлээд бид зарим сангуудын эзэмшигчид болон эрхүүдийг тохируулна 
-	(<username>root</username> хэрэглэгчээр):</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 775 /oracle</userinput>
-&prompt.root; <userinput>chmod 777 /sapmnt</userinput>
-&prompt.root; <userinput>chown root:dba /oracle</userinput>
-&prompt.root; <userinput>chown <replaceable>sid</replaceable>adm:sapsys /compat/linux/usr/sap</userinput>
-&prompt.root; <userinput>chmod 775 /compat/linux/usr/sap</userinput></screen>
-
-        <para>Дараа нь бид сангуудыг <username>ora<replaceable>sid</replaceable></username> 
-	хэрэглэгчээр үүсгэнэ. Эдгээр нь бүгдээрээ <filename>/oracle/<replaceable>SID</replaceable></filename>-ийн 
-	дэд сангууд байх болно:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>su - ora<replaceable>sid</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd /oracle/<replaceable>SID</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir mirrlogA mirrlogB origlogA origlogB</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir sapdata1 sapdata2 sapdata3 sapdata4 sapdata5 sapdata6</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir saparch sapreorg</userinput>
-&prompt.root; <userinput>exit</userinput></screen>
-
-	<para><application>&oracle; 8.1.7</application> суулгалтын хувьд 
-	зарим нэгэн нэмэлт сангууд хэрэгтэй:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>su - ora<replaceable>sid</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd /oracle</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir 805_32</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir client stage</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir client/80x_32</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir stage/817_32</userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd /oracle/<replaceable>SID</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir 817_32</userinput></screen>
-
-	<note><para><filename>client/80x_32</filename> сан 
-	яг энэ нэртэйгээр ашиглагддаг. <emphasis>x</emphasis>-г 
-	ямар нэгэн тоо юм уу эсвэл өөр зүйлээр битгий солиорой.</para></note>
-
-        <para>Гурав дахь шатанд бид <username><replaceable>sid</replaceable>adm</username> 
-	хэрэглэгчээр сангуудыг үүсгэнэ:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>su - <replaceable>sid</replaceable>adm</userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd /usr/sap</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir <replaceable>SID</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir trans</userinput>
-&prompt.root; <userinput>exit</userinput></screen>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="entriesinslashetcslashservices">
-        <title><filename>/etc/services</filename> файл дахь оруулгууд</title>
-
-        <para><application>&sap.r3;</application> нь <filename>/etc/services</filename>
-	файлд зарим нэгэн оруулгуудыг шаарддаг бөгөөд FreeBSD дээр суулгаж байх явцад зөвөөр 
-	тохируулагддаггүй. Дараах оруулгуудыг нэмнэ үү (танд хамгийн багадаа тохиолдлын 
-	дугаартай тохирох оруулгууд хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд <literal>00</literal> 
-	байна. Бүх оруулгуудыг <literal>00</literal>-с эхлээд <literal>99</literal> 
-	хүртэл <literal>dp</literal>, <literal>gw</literal>, <literal>sp</literal> болон
-          <literal>ms</literal>-т зориулж нэмэх нь аюулгүй юм). Хэрэв та <application>SAProuter</application> 
-	юм уу эсвэл <application>&sap;</application> OSS-т хандах хэрэгтэй болвол танд бас 
-	<literal>99</literal> хэрэгтэй болох бөгөөд учир нь порт 3299 нь систем дээрх 
-	<application>SAProuter</application> процессийн хувьд ихэвчлэн ашиглагддаг:</para>
-
-        <programlisting>
-sapdp00    3200/tcp # SAP Dispatcher.      3200 + Instance-Number
-sapgw00  3300/tcp # SAP Gateway.         3300 + Instance-Number
-sapsp00  3400/tcp #                      3400 + Instance-Number
-sapms00  3500/tcp #                      3500 + Instance-Number
-sapms<replaceable>SID</replaceable> 3600/tcp # SAP Message Server.  3600 + Instance-Number
-sapgw00s   4800/tcp # SAP Secure Gateway   4800 + Instance-Number</programlisting>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="necessarylocales">
-        <title>Шаардлагатай локалууд</title>
-	<indexterm><primary>локаль</primary></indexterm>
-
-        <para><application>&sap;</application> нь анхдагч RedHat суулгацад 
-	байдаггүй хоёр локалыг хамгийн багадаа шаарддаг. &sap; нь шаардлагатай 
-	RPM-үүдийг тэдгээрийн FTP серверээс (хэрэв та OSS хандалттай үйлчлүүлэгч бол 
-	энэ нь хандах боломжтой байна) татаж авах боломжтойгоор санал 
-	болгодог. Хэрэгтэй RPM-үүдийн жагсаалтын талаар  0171356 тэмдэглэгээг 
-	үзнэ үү.</para>
-
-        <para>Ердөө л тохирох холбоосуудыг (жишээ нь <emphasis>de_DE</emphasis> болон
-          <emphasis>en_US</emphasis>-с) үүсгэх бас боломжтой байдаг боловч 
-	бид үүнийг үйлдвэрлэлийн систем дээр зөвлөдөггүй (гэхдээ энэ нь IDES системтэй 
-	одоогоор ямар ч асуудалгүй ажилласан). Дараах локалууд хэрэгтэй:</para>
-
-        <programlisting>de_DE.ISO-8859-1
-en_US.ISO-8859-1</programlisting>
-
-	<para>Үүнтэй адил холбоосуудыг үүсгэнэ:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /compat/linux/usr/share/locale</userinput>
-&prompt.root; <userinput>ln -s de_DE de_DE.ISO-8859-1</userinput>
-&prompt.root; <userinput>ln -s en_US en_US.ISO-8859-1</userinput></screen>
-
-        <para>Хэрэв тэдгээр нь байхгүй бол суулгацын явцад зарим асуудлууд гарах 
-	болно. Хэрэв эдгээрийг тэгээд дараа нь (зөрчиж байгаа алхмуудын 
-	<literal>STATUS</literal>-г <literal>OK</literal> 
-	болгон <filename>CENTRDB.R3S</filename> файлд тохируулж) дахин орхигдуулбал 
-	зарим нэг нэмэлт оролдлогогүйгээр <application>&sap;</application> систем уруу 
-	нэвтрэн орох боломжгүй болно.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="kerneltuning">
-        <title>Цөмийг тааруулах</title>
-	<indexterm><primary>цөмийг тааруулах</primary></indexterm>
-
-        <para><application>&sap.r3;</application> системүүд нь маш их эх үүсвэрүүд 
-	шаарддаг. Тийм болохоор бид дараах параметрүүдийг цөмийн тохиргооны файлд 
-	нэмсэн билээ:</para>
-
-        <programlisting># Set these for memory pigs (SAP and Oracle):
-options MAXDSIZ="(1024*1024*1024)"
-options DFLDSIZ="(1024*1024*1024)"
-# System V options needed.
-options SYSVSHM #SYSV-style shared memory
-options SHMMAXPGS=262144 #max amount of shared mem. pages
-#options SHMMAXPGS=393216 #use this for the 46C inst.parameters
-options SHMMNI=256 #max number of shared memory ident if.
-options SHMSEG=100 #max shared mem.segs per process
-options SYSVMSG #SYSV-style message queues 
-options MSGSEG=32767 #max num. of mes.segments in system 
-options MSGSSZ=32 #size of msg-seg. MUST be power of 2
-options MSGMNB=65535 #max char. per message queue
-options MSGTQL=2046 #max amount of msgs in system
-options SYSVSEM #SYSV-style semaphores 
-options SEMMNU=256 #number of semaphore UNDO structures
-options SEMMNS=1024 #number of semaphores in system
-options SEMMNI=520 #number of semaphore identifiers
-options SEMUME=100       #number of UNDO keys</programlisting>
-
-        <para>&sap;-с ирсэн баримтан дээр хамгийн бага утгуудыг заасан байдаг. 
-	Линуксд зориулсан тайлбар байдаггүй учраас илүү мэдээллийг HP-UX хэсгээс (32-бит) 
-	үзнэ үү. 4.6C SR2 суулгацад зориулсан систем нь илүү их гол санах ойтой болохоор 
-	хуваалцсан сегмент нь <application>&sap;</application>
-	  болон <application>&oracle;</application>-ийн хувьд илүү том байж 
-	болох юм. Тийм болохоор илүү их тооны хуваалцсан санах ойн хуудсуудыг сонгох
-	хэрэгтэй.</para>
-
-	<note><para>&i386; дээрх FreeBSD-ийн анхдагч суулгалтад
-	<literal>MAXDSIZ</literal> болон <literal>DFLDSIZ</literal>-г 
-	хамгийн ихдээ 1&nbsp;GB болгох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол <errorname>ORA-27102: out of memory</errorname> 
-	болон <errorname>Linux Error: 12: Cannot allocate memory</errorname> 
-	зэрэг хачирхалтай алдаанууд гарч болзошгүй юм.</para></note>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="installingsapr3">
-      <title>&sap.r3;-г суулгах</title>
-
-      <sect3 id="preparingsapcdroms">
-        <title>&sap; CDROM-уудыг бэлтгэх</title>
-
-        <para>Суулгалтын явцад олон CDROM-уудыг холбож, салгах болдог. 
-	Таныг олон CDROM хөтчүүдтэй гэж үзвэл та тэдгээрийг бүгдийг холбож 
-	болох юм. Бид CDROM-уудын агуулгыг харгалзах сангуудад хуулахаар 
-	шийдсэн юм:</para>
-
-	<programlisting>/oracle/<replaceable>SID</replaceable>/sapreorg/<replaceable>cd-name</replaceable></programlisting>
-
-        <para>Энд байгаа <replaceable>cd-name</replaceable> нь 
-	4.6B/IDES суулгацын хувьд <filename>KERNEL</filename>, 
-	  <filename>RDBMS</filename>, <filename>EXPORT1</filename>,
-	  <filename>EXPORT2</filename>, <filename>EXPORT3</filename>,
-	  <filename>EXPORT4</filename>, <filename>EXPORT5</filename> болон 
-	  <filename>EXPORT6</filename> дискнүүдийн аль нэг бөгөөд 4.6C SR2 суулгацын 
-	хувьд <filename>KERNEL</filename>, <filename>RDBMS</filename>,
-	  <filename>DISK1</filename>, <filename>DISK2</filename>,
-	  <filename>DISK3</filename>, <filename>DISK4</filename> болон 
-	  <filename>LANG</filename> дискнүүдийн аль нэг байна. Холбогдсон CD-үүд дээрх 
-	бүх файлын нэрс томоор байх ёстой, аль эсвэл холболт хийхдээ <option>-g</option> 
-	тохируулгыг ашиглах хэрэгтэй. Тийм болохоор дараах тушаалуудыг ашиглах хэрэгтэй:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>mount_cd9660 -g /dev/cd0a /mnt</userinput>
-&prompt.root; <userinput>cp -R /mnt/* /oracle/<replaceable>SID</replaceable>/sapreorg/<replaceable>cd-name</replaceable></userinput>
-&prompt.root; <userinput>umount /mnt</userinput></screen>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="runningtheinstall-script">
-        <title>Суулгалтын скриптийг ажиллуулах</title>
-
-	<para>Эхлээд та <filename class="directory">install</filename> санг бэлдэх хэрэгтэй:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /oracle/<replaceable>SID</replaceable>/sapreorg</userinput>
-&prompt.root; <userinput>mkdir install</userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd install</userinput></screen>
-
-        <para>Тэгээд суулгах скрипт эхлэх бөгөөд бүх холбоотой файлуудыг <filename class="directory">install</filename> 
-	сан уруу хуулах болно:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>/oracle/<replaceable>SID</replaceable>/sapreorg/KERNEL/UNIX/INSTTOOL.SH</userinput></screen>
-
-	<para>IDES суулгац (4.6B) нь бүрэн өөрчлөн тохируулагдсан &sap.r3; үзүүлэх 
-	системтэй ирдэг болохоор гурван EXPORT CD-ний оронд зургаа байдаг. 
-	Энэ үед суулгах загвар <filename>CENTRDB.R3S</filename> нь 
-	IDES төв тохиолдолд зориулагдаагүй харин стандарт төв тохиолдлын 
-	(<application>&r3;</application> болон мэдээллийн бааз) хувьд 
-	зориулагдсан байх учраас <filename class="directory">EXPORT1</filename> сангийн 
-	харгалзах  <filename>CENTRDB.R3S</filename> файлыг хуулах хэрэгтэй бөгөөд 
-	тэгэхгүй бол <command>R3SETUP</command> тушаал зөвхөн гурван EXPORT CD-г 
-	асуух болно.</para>
-
-	<para>Шинэ <application>&sap; 4.6C SR2</application> хувилбар 
-	дөрвөн EXPORT CD-тэй ирдэг. Суулгалтын алхмуудыг хянадаг параметрийн 
-	файл нь <filename>CENTRAL.R3S</filename> байна. 
-	Өмнөх хувилбаруудтай харьцуулах юм бол мэдээллийн баазтай эсвэл баазгүй 
-	төв тохиолдолд зориулагдсан суулгалтын тусдаа загвар байдаггүй. 
-	<application>&sap;</application> нь мэдээллийн баазын 
-	суулгацад зориулж тусдаа загвар ашиглаж байна. Суулгалтыг дараа нь дахин эхлүүлэхийн 
-	тулд анхны файлтай дахин эхлүүлэх нь хангалттай байдаг.</para>
-
-	<para>Суулгалтын үед болон дараа <application>&sap;</application> нь 
-	<command>hostname</command> тушаалаас бүрэн танигдсан домэйн нэрийг биш 
-	зөвхөн компьютерийн нэрийг буцаахыг шаарддаг. Хостын нэрийг тааруулах юм уу 
-	эсвэл <username>ora<replaceable>sid</replaceable></username> болон 
-	  <username><replaceable>sid</replaceable>adm</username> 
-	(болон <username>root</username> хэрэглэгчээр хийсэн суулгалтын алхмуудын 
-	үед ядаж <username>root</username>) хэрэглэгчдэд зориулж 
-	<command>alias hostname='hostname -s'</command> 
-	тушаалаар alias буюу өөр нэрийг тохируулах хэрэгтэй. <application>&sap;</application> 
-	суулгацын үед суулгагдсан хоёр хэрэглэгчийн <filename>.profile</filename> болон 
-	<filename>.login</filename> файлуудыг тааруулах боломж бас байдаг.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="startr3setup-46B">
-        <title><command>R3SETUP</command> 4.6B-г эхлүүлнэ</title>
-
-        <para><envar>LD_LIBRARY_PATH</envar> зөв тохируулагдсан эсэхийг шалгаарай:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>export LD_LIBRARY_PATH=/oracle/IDS/lib:/sapmnt/IDS/exe:/oracle/805_32/lib</userinput></screen>
-
-        <para>Суулгалтын сангаас <command>R3SETUP</command> тушаалыг 
-	<username>root</username> эрхээр эхлүүлнэ:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /oracle/IDS/sapreorg/install</userinput>
-&prompt.root; <userinput>./R3SETUP -f CENTRDB.R3S</userinput></screen>
-
-        <para>Дараа нь скрипт зарим асуултууд асууна (хаалтанд анхдагчид байх бөгөөд оролт үүний дараа хийгдэнэ):</para>
-
-        <informaltable frame="none" pgwide="1">
-          <tgroup cols="3">
-          <thead>
-          <row>
-            <entry>Асуулт</entry>
-            <entry>Анхдагч</entry>
-            <entry>Оролт</entry>
-          </row>
-          </thead>
-          <tbody>
-          <row>
-            <entry>Enter SAP System ID</entry>
-            <entry>[C11]</entry>
-            <entry>IDS<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter SAP Instance Number</entry>
-            <entry>[00]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter SAPMOUNT Directory</entry>
-            <entry>[/sapmnt]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter name of SAP central host</entry>
-            <entry>[troubadix.domain.de]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter name of SAP db host</entry>
-            <entry>[troubadix]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Select character set</entry>
-            <entry>[1] (WE8DEC)</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Oracle server version (1) Oracle 8.0.5, (2) Oracle 8.0.6, (3) Oracle 8.1.5, (4) Oracle 8.1.6</entry>
-            <entry> </entry>
-            <entry>1<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Extract Oracle Client archive</entry>
-            <entry>[1] (Yes, extract)</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to KERNEL CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/KERNEL</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to RDBMS CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/RDBMS</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT1 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT1</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT1 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD4_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT2 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT2</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT2 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD5_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT3 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT3</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT3 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD6_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT4 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT4</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT4 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD7_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT5 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT5</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT5 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD8_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter path to EXPORT6 CD</entry>
-            <entry>[/sapcd]</entry>
-            <entry>/oracle/IDS/sapreorg/EXPORT6</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Directory to copy EXPORT6 CD</entry>
-            <entry>[/oracle/IDS/sapreorg/CD9_DIR]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter amount of RAM for SAP + DB</entry>
-            <entry> </entry>
-            <entry>850<keycap>Enter</keycap> (in Megabytes)</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Service Entry Message Server</entry>
-            <entry>[3600]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Group-ID of sapsys</entry>
-            <entry>[101]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Group-ID of oper</entry>
-            <entry>[102]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Group-ID of dba</entry>
-            <entry>[100]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter User-ID of <replaceable>sid</replaceable>adm</entry>
-            <entry>[1000]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter User-ID of ora<replaceable>sid</replaceable></entry>
-            <entry>[1002]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Number of parallel procs</entry>
-            <entry>[2]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-      
-        <para>Хэрэв та CD-үүдийг өөр байрлалууд уруу хуулаагүй бол <application>&sap;</application> 
-	суулгагч хэрэгтэй CD-гээ (CD дээрх <filename>LABEL.ASC</filename> файлаар танигддаг) 
-	олж чадахгүй бөгөөд танаас CD-г хийн холбож холбох цэгийг оруулахыг асуух болно.</para>
-   
-        <para><filename>CENTRDB.R3S</filename> нь алдаатай байж 
-	болох юм. Бидний тохиолдолд энэ нь EXPORT4 CD-г дахин хүсэх боловч 
-	зөв түлхүүрийг үзүүлсэн (6_LOCATION, дараа нь 7_LOCATION
-          	гэх мэт.), тэгэхээр зөв утгуудыг оруулан үргэлжлүүлж болох юм.</para>
-
-        <para>Доор дурдсан зарим асуудлуудыг тооцохгүй юм бол бүгд 
-	&oracle; мэдээллийн баазын програм хангамжийг суулгах хэрэгтэй болох 
-	хүртэл шулуун явах ёстой.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="startr3setup-46C">
-	<title><command>R3SETUP</command> 4.6C SR2-г эхлүүлнэ</title>
-
-	<para><envar>LD_LIBRARY_PATH</envar> зөв тохируулагдсан эсэхийг шалгаарай. 
-	Энэ нь <application>&oracle; 8.0.5</application>-тай 4.6B суулгацаас  
-	өөр утга байна:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>export LD_LIBRARY_PATH=/sapmnt/PRD/exe:/oracle/PRD/817_32/lib</userinput></screen>
-
-	<para>Суулгалтын сангаас <command>R3SETUP</command> тушаалыг <username>root</username> хэрэглэгчээр 
-	эхлүүлнэ:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /oracle/PRD/sapreorg/install</userinput>
-&prompt.root; <userinput>./R3SETUP -f CENTRAL.R3S</userinput></screen>
-
-	<para>Дараа нь скрипт зарим асуултууд асууна (хаалтанд анхдагчид байх бөгөөд оролт үүний дараа хийгдэнэ):</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="3">
-	  <thead>
-	  <row>
-	    <entry>Асуулт</entry>
-	    <entry>Анхдагч</entry>
-	    <entry>Оролт</entry>
-	  </row>
-	  </thead>
-	  <tbody>
-	  <row>
-	    <entry>Enter SAP System ID</entry>
-	    <entry>[C11]</entry>
-	    <entry>PRD<keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter SAP Instance Number</entry>
-	    <entry>[00]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter SAPMOUNT Directory</entry>
-	    <entry>[/sapmnt]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter name of SAP central host</entry>
-	    <entry>[majestix]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter Database System ID</entry>
-	    <entry>[PRD]</entry>
-	    <entry>PRD<keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter name of SAP db host</entry>
-	    <entry>[majestix]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Select character set</entry>
-	    <entry>[1] (WE8DEC)</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter Oracle server version (2) Oracle 8.1.7</entry>
-	    <entry> </entry>
-	    <entry>2<keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Extract Oracle Client archive</entry>
-	    <entry>[1] (Yes, extract)</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter path to KERNEL CD</entry>
-	    <entry>[/sapcd]</entry>
-	    <entry>/oracle/PRD/sapreorg/KERNEL</entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter amount of RAM for SAP + DB</entry>
-	    <entry>2044</entry>
-	    <entry>1800<keycap>Enter</keycap> (in Megabytes)</entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Service Entry Message Server</entry>
-	    <entry>[3600]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-	    <entry>Enter Group-ID of sapsys</entry>
-	    <entry>[100]</entry>
-	    <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-	  </row>
-	  <row>
-            <entry>Enter Group-ID of oper</entry>
-            <entry>[101]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Group-ID of dba</entry>
-            <entry>[102]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter User-ID of <username>oraprd</username></entry>
-            <entry>[1002]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter User-ID of <username>prdadm</username></entry>
-            <entry>[1000]</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>LDAP support</entry>
-            <entry> </entry>
-            <entry>3<keycap>Enter</keycap> (no support)</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Installation step completed</entry>
-            <entry>[1] (continue)</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Choose installation service</entry>
-            <entry>[1] (DB inst,file)</entry>
-            <entry><keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-      
-        <para>Суулгалтын явцад OSUSERDBSID_IND_ORA 
-	(<username>ora<replaceable>sid</replaceable></username> 
-	хэрэглэгчийг үүсгэх) үе болон OSUSERSIDADM_IND_ORA 
-	(<username><replaceable>sid</replaceable>adm</username> хэрэглэгчийг 
-	үүсгэх) үед хэрэглэгчдийг  үүсгэхэд алдаа өгч байна.</para>
-   
-        <para>Доор дурдсан зарим асуудлуудыг тооцохгүй юм бол бүгд 
-	&oracle; мэдээллийн баазын програм хангамжийг суулгах хэрэгтэй болох 
-	хүртэл шулуун явах ёстой.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="installingoracle805">
-      <title>&oracle; 8.0.5-г суулгах</title>
-
-      <para>Линукс болон <application>&oracle; DB</application>-ийн болзошгүй асуудлуудын талаар 
-	харгалзах &sap;-ийн тэмдэглэгээнүүд болон &oracle;-ийн <filename>Readme</filename> файлуудыг 
-	үзнэ үү. Бүх асуудлуудын ихэнх нь нийцгүй сангуудаас болдог.</para>
-
-      <para><application>&oracle;</application> суулгах тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
-	<link linkend="linuxemu-oracle">&oracle; суулгах нь бүлгээс</link> 
-	лавлана уу.</para>
-
-
-      <sect3 id="installingtheoracle805withorainst">
-        <title>&oracle; 8.0.5-г <command>orainst</command>-ээр суулгах</title>
-
-        <para>Хэрэв <application>&oracle; 8.0.5</application> ашиглагдах 
-	болвол амжилттай дахин холбоход зарим нэмэлт сангууд хэрэгтэй. 
-	<application>&oracle; 8.0.5</application> нь хуучин glibc-тэй (RedHat 6.0) 
-	холбогдсон байдаг болохоор тэр юм. Гэхдээ RedHat 6.1 нь шинэ glibc ашигладаг. 
-	Тэгэхээр холболт ажиллахыг баталгаажуулахын тулд та дараах нэмэлт багцуудыг 
-	суулгах хэрэгтэй:</para>
-
-	<itemizedlist>
-          <listitem><para><filename>compat-libs-5.2-2.i386.rpm</filename></para></listitem>
-          <listitem><para><filename>compat-glibc-5.2-2.0.7.2.i386.rpm</filename></para></listitem>
-          <listitem><para><filename>compat-egcs-5.2-1.0.3a.1.i386.rpm</filename></para></listitem>
-          <listitem><para><filename>compat-egcs-c++-5.2-1.0.3a.1.i386.rpm</filename></para></listitem>
-          <listitem><para><filename>compat-binutils-5.2-2.9.1.0.23.1.i386.rpm</filename></para></listitem>
-	</itemizedlist>
-
-        <para>Цаашхи мэдээллийн талаар харгалзах &sap;-ийн тэмдэглэгээнүүд болон &oracle;-ийн 
-	<filename>Readme</filename> файлуудыг үзнэ үү. Хэрэв энэ нь 
-	сонголт биш бол (суулгах явцад бидэнд үүнийг шалгах хангалттай хугацаа 
-	байгаагүй) анхны хоёртын файлууд юм уу эсвэл анхны RedHat системээс дахин холбогдсон 
-	хоёртын файлуудыг ашиглаж болох юм.</para>
-
-        <para>Ухаалаг агентийг эмхэтгэхийн тулд RedHat Tcl багц суулгагдсан байх 
-	ёстой. Хэрэв та <filename>tcl-8.0.3-20.i386.rpm</filename> файлыг 
-	авч чадахгүй байгаа бол RedHat 6.1-д зориулагдсан <filename>tcl-8.0.5-30.i386.rpm</filename> 
-	зэрэг шинэ бас байж болох юм.</para>
-
-        <para>Дахин холбохоос бусдаараа суулгалт нь шулуухан юм:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>su - oraids</userinput>
-&prompt.root; <userinput>export TERM=xterm</userinput>
-&prompt.root; <userinput>export ORACLE_TERM=xterm</userinput>
-&prompt.root; <userinput>export ORACLE_HOME=/oracle/IDS</userinput>
-&prompt.root; <userinput>cd $ORACLE_HOME/orainst_sap</userinput>
-&prompt.root; <userinput>./orainst</userinput></screen>
-
-        <para>Програм хангамж суулгагдах хүртэл бүх дэлгэц дээр байгааг 
-	<keycap>Enter</keycap> дарж баталгаажуулах хэрэгтэй. Гэхдээ 
-	<emphasis>&oracle; On-Line Text Viewer</emphasis> гэдгийг сонгосноо 
-	болиулах хэрэгтэй, учир нь энэ нь Линукс дээр байдаггүй. <application>&oracle;</application> 
-	дараа нь байгаа <command>gcc</command>,
-          <command>egcs</command> болон <command>i386-redhat-linux-gcc
-          </command>-үүдийн оронд <command>i386-glibc20-linux-gcc</command>-ээр 
-	дахин холбогдохыг хүсдэг.</para>
-
-        <para>Хугацаанаас болоод бид <application>&oracle; 8.0.5 PreProduction</application> 
-	хувилбарын хоёртын файлуудыг ашиглахаар шийдсэн юм. Учир нь тэр үед 
-	RDBMS CD-ээс хувилбарыг ажиллуулах эхний оролдлого амжилтгүй 
-	болсон, бас зөв RPM-үүдийг олж тэдгээрт хандах нь аймшгийн хар дарсан 
-	зүүд шиг байсан зэргээс болсон юм.</para>
-
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="installingtheoracle805preproduction">
-        <title>Линуксд (Цөм 2.0.33) зориулсан &oracle; 8.0.5 Pre-production Release-г
-		суулгах</title>
-
-        <para>Энэ суулгалт нь их амархан. CD-г холбож суулгагчийг эхлүүлнэ. 
-	Энэ нь &oracle;-ийн гэрийн сангийн байрлалыг асуух бөгөөд бүх хоёртын 
-	файлуудыг тэнд хуулах болно. Гэхдээ бид өөрсдийн өмнөх RDBMS суулгалтын файлуудын 
-	үлдэгдлүүдийг устгаагүй болно.</para>
-
-        <para>Дараа нь <application>&oracle;</application> мэдээллийн баазыг ямар ч асуудалгүйгээр 
-	эхлүүлж болно.</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="installingoracle817">
-      <title>&oracle; 8.1.7 Линуксийн tar бөмбөгийг суулгах</title>
-      <para>Линукс систем дээрх суулгалтын сангаас үүсгэсэн <filename>oracle81732.tgz</filename> 
-	tar бөмбөгөө аваад <filename>/oracle/<replaceable>SID</replaceable>/817_32/</filename> уруу 
-	буцааж задлах хэрэгтэй.</para>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="continuewithsapr4installation">
-      <title>&sap.r3;-ийн суулгацыг үргэлжлүүлэх</title>
-
-      <para>Эхлээд <username>idsamd</username>
-        (<replaceable>sid</replaceable>adm) болон 
-	<username>oraids</username> (ora<replaceable>sid</replaceable>) 
-	хэрэглэгчдийн орчны тохиргоонуудыг шалгах хэрэгтэй. 
-	Тэдгээр нь одоо бүгд <command>hostname</command> тушаалыг ашиглаж 
-	байгаа <filename>.profile</filename>,
-        <filename>.login</filename> болон <filename>.cshrc</filename> 
-	файлуудтай байх ёстой. Системийн хостын нэр бүрэн танигдах нэр бол 
-	та <command>hostname</command> тушаалыг <command>hostname
-        -s</command> тушаалаар бүх гурван файл дотор өөрчлөх хэрэгтэй.</para>
-
-      <sect3 id="databaseload">
-        <title>Мэдээллийн баазыг дуудах</title>
-
-        <para>Дараа нь <command>R3SETUP</command> тушаалыг дахин эхлүүлэх юм уу эсвэл 
-	үргэлжлүүлж болно (гарахыг сонгосон эсэхээс хамаарч). <command>R3SETUP</command> нь 
-	дараа нь хүснэгтийн талбаруудыг үүсгэж өгөгдлийг (46B IDES-ийн хувьд EXPORT1-с EXPORT6, 
-	46C-ийн хувьд DISK1-с DISK4) мэдээллийн бааз уруу <command>R3load</command> тушаалаар 
-	дуудна.</para>
-
-        <para>Мэдээллийн бааз дуудагдаж дууссаны дараа (хэдэн цаг болж болно) 
-	зарим нууц үгсийг асуудаг. Тест суулгалтуудад хүн бүхний мэддэг анхдагч 
-	нууц үгсийг ашиглаж болох юм (хэрэв аюулгүй байдал чухал бол өөрийг 
-	ашиглаарай!):</para>
-
-        <informaltable frame="none" pgwide="1">
-          <tgroup cols="2">
-          <thead>
-          <row>
-            <entry>Асуулт</entry>
-            <entry>Оролт</entry>
-          </row>
-          </thead>
-          <tbody>
-          <row>
-            <entry>Enter Password for sapr3</entry>
-            <entry>sap<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Confirum Password for sapr3</entry>
-            <entry>sap<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Password for sys</entry>
-            <entry>change_on_install<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Confirm Password for sys</entry>
-            <entry>change_on_install<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Enter Password for system</entry>
-            <entry>manager<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Confirm Password for system</entry>
-            <entry>manager<keycap>Enter</keycap></entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-
-        <para>Энэ үед бид 4.6B суулгаж байх явцад <command>dipgntab</command> 
-	тушаалын хувьд цөөн асуудлуудтай тулгарсан.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="listener">
-        <title>Сонсогч</title>
-
-        <para><application>&oracle;</application> сонсогчийг 
-	<username>ora<replaceable>sid</replaceable></username> хэрэглэгчээр дараах 
-	маягаар эхлүүлнэ:</para>
-
-        <screen>&prompt.user; <userinput>umask 0; lsnrctl start</userinput></screen>
-
-        <para>Тэгэхгүй бол сокетууд нь зөв зөвшөөрлүүдгүй байх учраас <errorcode>ORA-12546</errorcode> 
-	алдааг та харж болох юм. &sap; Тэмдэглэгээ 072984-г үзнэ үү.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="mnlstables">
-	<title>MNLS хүснэгтүүдийг шинэчлэх</title>
-	<para>Хэрэв та Latin-1 биш хэлүүдийг <application>&sap;</application> систем уруу импорт хийхээр 
-	төлөвлөж байгаа бол Multi National Language Support хүснэгтүүд буюу Олон Үндэстний Хэлний Дэмжлэгийн 
-	хүснэгтүүдийг шинэчлэх хэрэгтэй. Энэ нь &sap; OSS Тэмдэглэгээнүүд 15023 болон 45619-д тайлбарлагдсан 
-	байгаа. Үгүй бол энэ асуултыг <application>&sap;</application> суулгалтын явцад орхиж болно.</para>
-	<note><para>Хэрэв танд MNLS хэрэггүй бол хүснэгт TCPDB-г шалгаж эхлүүлэлт хийгдээгүй бол 
-	эхлүүлэх шаардлага хэвээр байсаар байх болно. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &sap; тэмдэглэгээ 0015023 болон 0045619-с
-	үзнэ үү.</para></note>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="postinstallationsteps">
-      <title>Суулгалтын дараах алхмууд</title>
-
-      <sect3 id="requestsapr3licensekey">
-        <title>&sap.r3;-ийн лиценз түлхүүрийг хүснэ</title>
-
-        <para>Та өөрийн <application>&sap.r3;</application> лиценз түлхүүрийг хүсэх хэрэгтэй. 
-	Суулгалтын үед суулгагдсан түр зуурын лиценз нь зөвхөн дөрвөн долоо хоног хүчинтэй байдаг болохоор 
-	ингэх хэрэгтэй юм. Эхлээд тоног төхөөрөмжийн түлхүүрийг авах хэрэгтэй. 
-	<username>idsadm</username> хэрэглэгчээр нэвтэрч <command>saplicense</command> 
-	тушаалыг дуудна:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>/sapmnt/IDS/exe/saplicense -get</userinput></screen>
-
-	<para><command>saplicense</command> тушаалыг параметрүүдгүй дуудах нь 
-	тохируулгуудын жагсаалтыг үзүүлдэг. Лицензийн түлхүүрийг авсныхаа дараа үүнийг 
-	дараах тушаалыг ашиглан суулгаж болно:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>/sapmnt/IDS/exe/saplicense -install</userinput></screen>
-
-        <para>Тэгээд та дараах утгуудыг оруулах шаардлагатай болно:</para>
-
-        <programlisting>SAP SYSTEM ID   = <replaceable>SID, 3 chars</replaceable>
-CUSTOMER KEY    = <replaceable>hardware key, 11 chars</replaceable>
-INSTALLATION NO = <replaceable>installation, 10 digits</replaceable>
-EXPIRATION DATE = <replaceable>yyyymmdd, usually "99991231"</replaceable>
-LICENSE KEY     = <replaceable>license key, 24 chars</replaceable></programlisting>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="creatingusers">
-        <title>Хэрэглэгчдийг үүсгэх</title>
-
-        <para>Клиент 000 дотор хэрэглэгч үүсгэнэ (зарим ажлуудын хувьд клиент 000 
-	дотор хийхийг шаарддаг, гэхдээ <username>sap*</username> болон 
-	<username>ddic</username> хэрэглэгчдээс өөр хэрэглэгчээр). 
-	Хэрэглэгчийн нэрийн хувьд бид <username>wartung</username> (эсвэл
-        	Англиар <username>service</username>) гэж ихэвчлэн сонгодог. 
-	Шаардлагатай хувийн тохиргоонууд нь <literal>sap_new</literal> болон
-        <literal>sap_all</literal> юм. Аюулгүй байдлыг нэмэлтээр хангаж 
-	бүх клиентүүд доторх анхдагч хэрэглэгчдийн нууц үгсийг өөрчлөх хэрэгтэй 
-	(эдгээр хэрэглэгчдэд <username>sap*</username> болон 
-        <username>ddic</username> орно).</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="configtranssysprofileopermodesetc">
-        <title>Тээвэрлэлтийн систем, хувийн тохиргоо, үйлдлийн горимууд гэх мэтийг 
-		тохируулах</title>
-
-        <para><username>ddic</username> болон <username>sap*</username> 
-	хэрэглэгчээс өөр клиент 000 дотор  доор дурдсаныг хамгийн багадаа хийх хэрэгтэй:</para>
-
-        <informaltable frame="none" pgwide="1">
-          <tgroup cols="2">
-          <thead>
-          <row>
-            <entry>Ажил</entry>
-            <entry>Шилжүүлгэ</entry>
-          </row>
-          </thead>
-          <tbody>
-          <row>
-            <entry>Тээвэрлэлтийн системийг тохируулна, өөрөөр хэлбэл 
-		<emphasis>Тусдаа ажиллах Тээвэрлэлтийн Домэйн</emphasis> маягаар</entry>
-	    <entry>STMS</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Системийн хувьд хувийн тохиргоог үүсгэнэ / засварлана</entry>
-            <entry>RZ10</entry>
-          </row>
-          <row>
-            <entry>Үйлдлийн горимууд болон тохиолдлуудыг арчилна</entry>
-            <entry>RZ04</entry>
-          </row>
-          </tbody>
-          </tgroup>
-        </informaltable>
-
-        <para>Эдгээр болон бусад бүх суулгалтын дараах алхмууд нь <application>&sap;</application>-г 
-	суулгах заавруудад дэлгэрэнгүй тайлбарлагдсан байгаа.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="editintsidsap">
-        <title><filename>init<replaceable>sid</replaceable>.sap</filename> (<filename>initIDS.sap</filename>) 
-	файлыг засварлана</title>
-
-	<para><filename>/oracle/IDS/dbs/initIDS.sap</filename> файл 
-	<application>&sap;</application>-ийн нөөц хувийн тохиргоог агуулдаг. 
-	Энд ашиглагдах соронзон хальсны хэмжээ, шахалтын төрөл гэх зэргийг 
-	тодорхойлох хэрэгтэй. <command>sapdba</command> /
-	  <command>brbackup</command> тушаалаар үүнийг ажиллуулахын 
-	тулд бид дараах утгуудыг өөрчилсөн:</para>
-
-        <programlisting>compress = hardware
-archive_function = copy_delete_save
-cpio_flags = "-ov --format=newc --block-size=128 --quiet"
-cpio_in_flags = "-iuv --block-size=128 --quiet"
-tape_size = 38000M
-tape_address = /dev/nsa0
-tape_address_rew = /dev/sa0</programlisting>
-
-        <para>Тайлбарууд:</para>
-
-        <para><varname>compress</varname>: Бидний ашиглах соронзон хальс 
-	бол HP DLT1 бөгөөд энэ нь тоног төхөөрөмжийн шахалтыг хийдэг.</para>
-
-        <para><varname>archive_function</varname>: Энэ нь &oracle;-ийн 
-	архив бүртгэлүүдийг хадгалах анхдагч үйлдлийг тодорхойлдог: шинэ бүртгэлийн 
-	файлууд нь соронзон хальсанд хадгалагдаж аль хэдийн хадгалагдсан бүртгэлийн 
-	файлууд нь дахин хадгалагдаж дараа нь устгагддаг. Хэрэв танд мэдээллийн баазыг 
-	сэргээх хэрэг байгаа бөгөөд аль нэг архивын соронзон хальс муудсан бол энэ нь 
-	их олон асуудлаас сэргийлэх юм.</para>
-
-        <para><varname>cpio_flags</varname>: Анхдагч нь блокийн хэмжээг 
-	5120&nbsp;байт болгож тохируулдаг <option>-B</option> тохируулгыг 
-	ашиглах явдал юм. DLT соронзон хальснуудын хувьд HP нь хамгийн багаар 
-	бодоход 32&nbsp;K блокийн хэмжээтэй байхыг зөвлөдөг, тийм болохоор 
-	бид 64&nbsp;K-д зориулж <option>--block-size=128</option> тохируулгыг 
-	ашигласан. Бидэнд 65535-с их inode дугаарууд байгаа болохоор 
-	<option>--format=newc</option> тохируулга хэрэгтэй. 
-	Сүүлийн тохируулга <option>--quiet</option> нь хэрэгтэй бөгөөд тэгэхгүй 
-	бол <command>cpio</command> тушаал хадгалсан блокуудын тоог гаргасны дараа 
-	<command>brbackup</command> тушаал гомдоллох болно.</para>
-
-        <para><varname>cpio_in_flags</varname>: Соронзон хальснаас өгөгдлийг 
-	буцааж дуудахад тугнууд хэрэгтэй. Хэлбэршилт автоматаар танигддаг.</para>
-
-        <para><varname>tape_size</varname>: Энэ нь соронзон хальсны 
-	түүхий хадгалалтын багтаамжийг ихэвчлэн өгдөг. Аюулгүй байдлын үүднээс 
-	(бид тоног төхөөрөмжийн шахалтыг ашиглаж байгаа) уг утга нь жинхэнэ утгаас 
-	хамаагүй бага байна.</para>
-
-        <para><varname>tape_address</varname>: <command>cpio</command> тушаалд ашиглагдах 
-	дахин буцаагддаггүй төхөөрөмж байна.</para>
-
-        <para><varname>tape_address_rew</varname>: <command>cpio</command> тушаалд ашиглагдах 
-	буцаагдаж болох төхөөрөмж байна.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3>
-	<title>Суулгалтын дараах тохиргооны асуудлууд</title>
-
-	<para>Суулгалтын дараа дараах <application>&sap;</application> параметрүүдийг 
-	тааруулах хэрэгтэй (IDES 46B, 1&nbsp;GB санах ойд зориулсан жишээнүүд):</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Нэр</entry>
-		<entry>Утга</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry>ztta/roll_extension</entry>
-		<entry>250000000</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>abap/heap_area_dia</entry>
-                <entry>300000000</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>abap/heap_area_nondia</entry>
-		<entry>400000000</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>em/initial_size_MB</entry>
-		<entry>256</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>em/blocksize_kB</entry>
-		<entry>1024</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>ipc/shm_psize_40</entry>
-		<entry>70000000</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-	<para>&sap; Тэмдэглэгээ 0013026:</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Нэр</entry>
-		<entry>Утга</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry>ztta/dynpro_area</entry>
-		<entry>2500000</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-	<para>&sap; Тэмдэглэгээ 0157246:</para>
-
-	<informaltable frame="none" pgwide="1">
-	  <tgroup cols="2">
-	    <thead>
-	      <row>
-		<entry>Нэр</entry>
-		<entry>Утга</entry>
-	      </row>
-	    </thead>
-	    <tbody>
-	      <row>
-		<entry>rdisp/ROLL_MAXFS</entry>
-		<entry>16000</entry>
-	      </row>
-	      <row>
-		<entry>rdisp/PG_MAXFS</entry>
-		<entry>30000</entry>
-	      </row>
-	    </tbody>
-	  </tgroup>
-	</informaltable>
-
-	<note>
-	  <para>Дээрх параметрүүдтэй 1&nbsp;гигабайт санах ойтой систем дээр 
-		санах ойн иймэрхүү хэрэглээг олж харж болох юм:</para>
-
-	  <programlisting>Mem: 547M Active, 305M Inact, 109M Wired, 40M Cache, 112M Buf, 3492K Free</programlisting>
-	</note>
-      </sect3>
-    </sect2>
-
-    <sect2 id="problemsduringinstallation">
-      <title>Суулгалтын үеийн асуудлууд</title>
-
-      <sect3 id="restartr3setup">
-	<title>Асуудлыг засварласны дараа <command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлнэ</title>
-
-	<para><command>R3SETUP</command> тушаал алдаа гарвал зогсдог. Хэрэв та харгалзах 
-	бүртгэлийн файлуудыг үзэж алдааг зассан бол <command>R3SETUP</command> тушаалыг 
-	дахин эхлүүлэх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд <command>R3SETUP</command>-ийн гомдоллосон 
-	сүүлийн алхамд зориулж ихэвчлэн REPEAT-ийг тохируулга болгон сонгоно.</para>
-
-	<para><command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлэхийн тулд түүнийг ердөө л харгалзах 
-	<filename>R3S</filename> файлтай нь эхлүүлнэ, 4.6B-ийн хувьд:</para>
-
-	  <screen>&prompt.root; <userinput>./R3SETUP -f CENTRDB.R3S</userinput></screen>
-
-	  <para>эсвэл 4.6C-ийн хувьд</para>
-
-	  <screen>&prompt.root; <userinput>./R3SETUP -f CENTRAL.R3S</userinput></screen>
-
-	  <para>байх бөгөөд алдаа <filename>CENTRAL.R3S</filename> юм уу эсвэл
-	  <filename>DATABASE.R3S</filename> файлд гарснаас үл хамаарах юм.</para>
-
-	<note><para>Зарим алхмууд дээр <command>R3SETUP</command> тушаал нь 
-	мэдээллийн бааз болон <application>&sap;</application> процессууд нь 
-	эхлээд ажиллаж байгаа гэж үздэг (тэдгээр нь аль хэдийн гүйцэтгэсэн алхмууд юм). 
-	Алдаанууд гарахад, жишээ нь мэдээллийн баазыг эхлүүлж болохгүй байвал 
-	алдаануудыг засварласны дараа <command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлэхээсээ өмнө 
-	та мэдээллийн бааз болон <application>&sap;</application>-ийг 
-	гараараа эхлүүлэх хэрэгтэй.</para>
-	  <para><application>&oracle;</application> сонсогч хэрэв (жишээ нь системийг 
-		шаардлагаар дахин ачаалснаас болоод) зогссон бол 	
-		түүнийг бас (<username>ora<replaceable>sid</replaceable></username> хэрэглэгчээр 
-		<command>umask 0; lsnrctl start</command> тушаалаар)
-		дахин эхлүүлэхээ битгий мартаарай.</para>
-	</note>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="indoraduringduringr3setup">
-        <title><command>R3SETUP</command>-ийн үе дэх OSUSERSIDADM_IND_ORA</title>
-
-        <para>Хэрэв <command>R3SETUP</command> энэ үе дээр гомдоллож байвал 
-	тэр үед <command>R3SETUP</command>-ийн ашиглагдсан загвар файлыг 
-	засварлах хэрэгтэй (<filename>CENTRDB.R3S</filename> (4.6B) эсвэл
-	  <filename>CENTRAL.R3S</filename> эсвэл
-	  <filename>DATABASE.R3S</filename> (4.6C)). 
-	<literal>[OSUSERSIDADM_IND_ORA]</literal>-г олох юм уу эсвэл 
-	зөвхөн <literal>STATUS=ERROR</literal> оруулгыг хайж дараах утгуудыг 
-	засварлах хэрэгтэй:</para>
-
-        <programlisting>HOME=/home/<replaceable>sid</replaceable>adm (was empty)
-STATUS=OK (had status ERROR)
-        </programlisting>
-
-        <para>Дараа нь та <command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлж болно.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="indoraduringr3setup">
-        <title><command>R3SETUP</command>-ийн үе дэх OSUSERDBSID_IND_ORA</title>
-
-        <para>Магадгүй <command>R3SETUP</command> тушаал бас энэ үед гомдоллох байх. 
-	Энд байгаа алдаа нь OSUSERSIDADM_IND_ORA үе дэх алдаатай төстэй юм. 
-	Тэр үед <command>R3SETUP</command>-ийн ашиглагдсан загвар файлыг 
-	засварлах хэрэгтэй (<filename>CENTRDB.R3S</filename> (4.6B) эсвэл
-	  <filename>CENTRAL.R3S</filename> эсвэл
-	  <filename>DATABASE.R3S</filename> (4.6C)). 
-	<literal>[OSUSERDBSID_IND_ORA]</literal>-г олох юм уу эсвэл 
-	зөвхөн <literal>STATUS=ERROR</literal> оруулгыг хайж тэр хэсэг дэх дараах утгыг 
-	засварлах хэрэгтэй:</para>
-
-        <programlisting>STATUS=OK</programlisting>
-
-        <para>Дараа нь <command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлнэ.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="oraviewvrffilenotfound">
-        <title>&oracle;-ийн суулгалтын үе дэх <errorname>oraview.vrf FILE NOT FOUND</errorname></title>
-
-        <para>Та суулгалтыг эхлүүлэхээсээ өмнө <emphasis>&oracle; On-Line Text Viewer</emphasis> 
-	сонголтыг болиулаагүй байна. Энэ тохируулга нь Линукс дээр байдаггүй ч гэсэн суулгагдахаар 
-	тэмдэглэгдсэн байдаг. <application>&oracle;</application> суулгалтын цэсэн 
-	дотор энэ бүтээгдэхүүнийг сонгосноо болиулаад суулгалтыг дахин эхлүүлэх хэрэгтэй.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="textenvincalid">
-        <title><command>R3SETUP</command>, RFC эсвэл SAPgui Эхлэлийн үе дэх <errorname>TEXTENV_INVALID</errorname></title>
-
-        <para>Хэрэв энэ алдаа гарсан бол зөв локал байхгүй байна. &sap; тэмдэглэгээ 0171356 нь 
-	суулгахад шаардлагатай RPM-үүдийг жагсаасан байдаг (өөрөөр хэлбэл RedHat 6.1-т зориулсан 
-	<filename>saplocales-1.0-3</filename>, <filename>saposcheck-1.0-1</filename>). 
-	Та <command>R3SETUP</command> тушаал гомдоллох бүрт бүх хамааралтай алдаануудыг 
-	хаяж харгалзах <literal>STATUS</literal> тохируулгыг 
-	<literal>ERROR</literal> гэдгээс <literal>OK</literal> болгон 
-	(<filename>CENTRDB.R3S</filename> файлд) тохируулж 
-	 <command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлсэн бол
-	<application>&sap;</application> систем нь зөв тохируулагдахгүй бөгөөд 
-	хэдий системийг эхлүүлж болох ч гэсэн та дараа нь системд <application>SAPgui</application> 
-	програмаар холбогдож чадахгүй болно. Линуксийн хуучин <application>SAPgui</application>-аар 
-	холбогдохыг оролдоход дараах мэдэгдлүүдийг өгсөн:</para>
-
-        <programlisting>Sat May 5 14:23:14 2001
-*** ERROR => no valid userarea given [trgmsgo. 0401]
-Sat May 5 14:23:22 2001
-*** ERROR => ERROR NR 24 occured [trgmsgi. 0410]
-*** ERROR => Error when generating text environment. [trgmsgi. 0435]
-*** ERROR => function failed [trgmsgi. 0447]
-*** ERROR => no socket operation allowed [trxio.c 3363]
-Speicherzugriffsfehler</programlisting>
-
-        <para>Энэ ажиллагаа нь <application>&sap.r3;</application>-ийн локалыг 
-	зөв зааж өгч чадахгүй байдал болон бас өөрийгөө зөв тохируулж 
-	чадахгүй (зарим мэдээллийн баазын хүснэгтүүдэд оруулгууд байхгүй) байдлаас болдог. 
-	<application>&sap;</application> уруу холбогдож чаддаг байхын тулд 
-	<filename>DEFAULT.PFL</filename> файлд дараах оруулгуудыг нэмнэ
-	(Тэмдэглэгээ 0043288-г үзнэ үү):</para>
-
-	<programlisting>abap/set_etct_env_at_new_mode = 0
-install/collate/active = 0
-rscp/TCP0B = TCP0B</programlisting>
-
-        <para><application>&sap;</application> системийг дахин эхлүүлнэ. Улстай холбоотой 
-	хэлний тохиргоонууд хүссэнээр ажиллахгүй байсан ч гэсэн одоо та 
-	систем уруу холбогдож чадна. Улсын тохиргоонуудыг зөв болгосны
-	(зөв локалыг зааж өгсний) дараа эдгээр оруулгуудыг 
-	<filename>DEFAULT.PFL</filename> файлаас арилгаж 
-	<application>&sap;</application> системийг дахин эхлүүлж болно.</para>
-
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="ora-00001">
-	<title><errorcode>ORA-00001</errorcode></title>
-	<para>Энэ алдаа нь FreeBSD дээрх <application>&oracle; 8.1.7</application> 
-	дээр зөвхөн гардаг. Үүний шалтгаан нь <application>&oracle;</application> 
-	мэдээллийн бааз өөрийгээ зөв эхлүүлж чадахгүй, систем дээр семафорууд болон хуваалцсан 
-	санах ойг үлдээн сүйрдэг явдал юм. Мэдээллийн баазыг эхлүүлэх дараагийн оролдлого тэгээд 
-	<errorcode>ORA-00001</errorcode> алдааг буцаадаг.</para>
-
-	<para><command>ipcs -a</command> тушаалаар тэдгээрийг олж 
-	<command>ipcrm</command> тушаалаар устгах хэрэгтэй.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="ora-00445pmon">
-	<title><errorcode>ORA-00445</errorcode> (Арын процесс PMON эхлээгүй)</title>
-	<para>Энэ алдаа нь <application>&oracle; 8.1.7</application> дээр гардаг. 
-	Энэ алдаа нь мэдээллийн бааз <username>prdadm</username> хэрэглэгчээр 
-	ердийн <command>startsap</command> скриптээр (жишээ нь 
-	  <command>startsap_majestix_00</command>) 
-	эхлүүлэгдсэн бол гардаг.</para>
-
-	<para>Боломжит тойрон гарах зам нь <username>oraprd</username> 
-	хэрэглэгчээр <command>svrmgrl</command> тушаалын тусламжтай 
-	мэдээллийн баазыг эхлүүлэх явдал юм:</para>
-
-	<screen>&prompt.user; <userinput>svrmgrl</userinput>
-SVRMGR&gt; <userinput>connect internal;</userinput>
-SVRMGR&gt; <userinput>startup</userinput>;
-SVRMGR&gt; <userinput>exit</userinput></screen>
-
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="ora-12546">
-        <title><errorcode>ORA-12546</errorcode> (Сонсогчийг зөв зөвшөөрлүүдтэй эхлүүлэх)</title>
-
-        <para><username>oraids</username> хэрэглэгчээр <application>&oracle;</application> 
-	сонсогчийг дараах тушаалаар эхлүүлнэ:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>umask 0; lsnrctl start</userinput></screen>
-
-        <para>Ингэхгүй бол сокетууд нь зөв зөвшөөрлүүдгүйн улмаас та <errorcode>ORA-12546</errorcode> 
-	алдаа харж болох юм. &sap; тэмдэглэгээ 0072984-г үзнэ үү.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="ora-27102">
-	<title><errorcode>ORA-27102</errorcode> (Out of Memory буюу санах ой хүрэлцэхгүй)</title>
-
-	<para><literal>MAXDSIZ</literal> болон <literal>DFLDSIZ</literal> 
-	тохируулгуудын хувьд 1&nbsp;GB-с (1024x1024x1024) их хэмжээтэй утгуудыг 
-	ашиглахаар оролдох үед энэ алдаа гарсан. Мөн <errorname>Linux Error 12: Cannot allocate memory</errorname> 
-	буюу санах ойг хуваарилж чадахгүй байна гэсэн алдааг бид бас авсан.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="dipgntabindind">
-        <title><command>R3SETUP</command>-ийн үе дэх [DIPGNTAB_IND_IND]</title>
-
-        <para>Ерөнхийдөө &sap; тэмдэглэгээ 0130581-г үзнэ үү  (<command>R3SETUP</command> алхам  
-	  <literal>DIPGNTAB</literal> төгссөн). IDES-тэй холбоотой суулгалтын 
-	үед ямар нэг шалтгаанаас болоод суулгах процесс зөв <application>&sap;</application> 
-	системийн нэр <quote>IDS</quote>-г ашиглалгүй хоосон мөр <literal>""</literal>-г 
-	ашигладаг. Замууд нь динамикаар <replaceable>SID</replaceable>-г (энэ тохиолдолд IDS)
-	ашиглан үүсгэгддэг учраас энэ нь сангуудад хандах үед зарим нэг жижиг асуудлуудад хүргэдэг. 
-	Доор дурдсан уруу хандахын оронд:</para>
-
-        <programlisting>/usr/sap/IDS/SYS/...
-/usr/sap/IDS/DVMGS00</programlisting>
-
-        <para>дараах замуудыг ашигласан:</para>
-
-        <programlisting>/usr/sap//SYS/...
-/usr/sap/D00</programlisting>
-
-        <para>Суулгалтыг үргэлжлүүлэхийн тулд бид холбоос болон нэмэлт сан үүсгэсэн:</para>
-
-        <screen>&prompt.root; <userinput>pwd</userinput>
-/compat/linux/usr/sap
-&prompt.root; <userinput>ls -l</userinput>
-total 4
-drwxr-xr-x 3  idsadm sapsys 512 May 5 11:20 D00
-drwxr-x--x 5  idsadm sapsys 512 May 5 11:35 IDS
-lrwxr-xr-x 1  root   sapsys 7 May 5 11:35 SYS -&gt; IDS/SYS
-drwxrwxr-x 2  idsadm sapsys 512 May 5 13:00 tmp
-drwxrwxr-x 11 idsadm sapsys 512 May 4 14:20 trans</screen>
-   
-        <para>&sap; тэмдэглэгээнүүд (0029227 болон 0008401) үүнийг тайлбарладгийг 
-	бид бас олсон юм. Бид эдгээр асуудлуудын алийг ч <application>&sap; 4.6C</application> 
-	суулгалтаас олж хараагүй.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="rfcrswboiniindind">
-        <title><command>R3SETUP</command>-ийн үе дэх [RFCRSWBOINI_IND_IND]</title>
-
-	<para><application>&sap; 4.6C</application>-г суулгаж байхад 
-	энэ алдаа нь суулгалтын эхэн үед гарсан өөр алдаанаас болж гарсан алдаа байсан. 
-	Энэ тохиолдолд та харгалзах бүртгэлийн файлуудыг үзэж жинхэнэ асуудлыг 
-	засварлах хэрэгтэй.</para>
-
-        <para>Бүртгэлийн файлуудыг үзсэний дараа хэрэв энэ алдаа нь харин зөв бол 
-	(&sap; тэмдэглэгээнүүдийг шалгана уу) зөрчсөн алхмын <literal>STATUS</literal> 
-	тохируулгыг <literal>ERROR</literal> гэдгээс <literal>OK</literal> уруу 
-	(файл  <filename>CENTRDB.R3S</filename>) болгож тохируулан 
-	<command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлж болно. Суулгалтын дараа та 
-	шилжүүлгэ SE38-аас тайлан <literal>RSWBOINS</literal>-г ажиллуулах хэрэгтэй. 
-	<literal>RFCRSWBOINI</literal> болон <literal>RFCRADDBDIF</literal> 
-	үеүүдийн тухай нэмэлт мэдээллийг &sap; тэмдэглэгээ 0162266-с үзнэ үү.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="rfcraddbdifindind">
-        <title><command>R3SETUP</command>-ийн үе дэх [RFCRADDBDIF_IND_IND]</title>
-	<para>Энд ижил хязгаарлалтууд ашиглагдана: бүртгэлийн файлуудыг үзэж 
-	энэ алдаа нь урьдны өөр асуудлуудаас болсон эсэхийг шалгана.</para>
-
-        <para>Хэрэв та &sap; тэмдэглэгээ 0162266 хамаарч байгааг баталбал 
-	зөрчсөн алхмын <literal>STATUS</literal> 
-	тохируулгыг <literal>ERROR</literal> гэдгээс <literal>OK</literal> уруу 
-	(файл  <filename>CENTRDB.R3S</filename>) болгож тохируулан 
-	<command>R3SETUP</command>-г дахин эхлүүлэх хэрэгтэй. Суулгалтын дараа та 
-	шилжүүлгэ SE38-аас тайлан <literal>RADDBDIF</literal>-г ажиллуулах 
-	хэрэгтэй.</para>
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="sigactionsig31">
-        <title><errorcode>sigaction sig31: File size limit exceeded</errorcode> буюу файлын хэмжээний хязгаар илүүдсэн</title>
-
-	<para>Энэ алдаа нь <application>&sap;</application>-ийн процессууд 
-	<emphasis>disp+work</emphasis>-г эхлүүлэх үед гардаг. Хэрэв <application>&sap;</application>-г 
-	<command>startsap</command> скриптээр эхлүүлэхэд дэд процессууд нь дараа нь эхлүүлэгдэх бөгөөд 
-	эдгээр нь бусад бүх <application>&sap;</application> процессуудыг эхлүүлэх бохир ажлыг хийж 
-	салдаг. Үүний үр дүнд скрипт нь өөрөө ямар нэг зүйл буруу болохыг анзаардаггүй.</para>
-
-	<para><application>&sap;</application>-ийн процессууд зөв эхэлсэн эсэхийг шалгахын 
-	тулд <command>ps ax | grep <replaceable>SID</replaceable></command> тушаалаар 
-	процессийн төлөвийг үзэх хэрэгтэй. Энэ нь танд <application>&oracle;</application> болон 
-	<application>&sap;</application>-ийн бүх процессуудын жагсаалтыг харуулдаг. 
-	Хэрэв зарим процессууд байхгүй юм уу эсвэл та <application>&sap;</application> систем уруу 
-	холбогдож чадахгүй байвал 
-	<filename>/usr/sap/<replaceable>SID</replaceable>/DVEBMGS<replaceable>nr</replaceable>/work/</filename> 
-	санд байх харгалзах бүртгэлийн файлуудыг үзэх хэрэгтэй. Үзэх файлууд нь <filename>dev_ms</filename> болон 
-	  <filename>dev_disp</filename> юм.</para>
-
-	<para><application>&oracle;</application> болон <application>&sap;</application>-ийн 
-	ашигласан хуваалцсан санах ойн хэмжээ цөмийн тохиргооны файлд тааруулснаас илүү гарвал энд дохио 31 гарах 
-	бөгөөд илүү том утгыг ашиглаж энэ асуудлыг шийдэж болно:</para>
-
-        <programlisting># larger value for 46C production systems:
-options SHMMAXPGS=393216
-# smaller value sufficient for 46B:
-#options SHMMAXPGS=262144</programlisting>
-	  
-      </sect3>
-
-      <sect3 id="saposcolfails">
-        <title><command>saposcol</command> тушаалын эхлэл амжилтгүй болсон</title>
-	<para><command>saposcol</command> програмд (хувилбар 4.6D) зарим асуудлууд байдаг.
-	<application>&sap;</application> систем нь системийн ажиллагааны тухай өгөгдлийг цуглуулахын тулд  
-	<command>saposcol</command>-г ашигладаг. Энэ програм нь 
-	<application>&sap;</application> системийг ашиглахад хэрэггүй болохоор 
-	энэ асуудлыг жижиг гэж тооцож болох юм. Хуучин хувилбарууд (4.6B) нь 
-	ажилладаг боловч бүх өгөгдлийг цуглуулдаггүй (олон дуудлагууд нь 0-г буцаах болно, жишээ нь 
-	CPU-ийн хэрэглээний хувьд).</para>
-      </sect3>
-    </sect2>
-  </sect1>
-
   <sect1 id="linuxemu-advanced">
     <title>Нэмэлт сэдвүүд</title>
 
     <para>Хэрэв та Линуксийн хоёртын нийлэмж хэрхэн ажилладгийг мэдэхийг хүсэж байгаа 
 	бол энэ хэсэг нь таны уншихыг хүсэж байгаа хэсэг юм. Доор бичигдсэн зүйлийн ихэнх нь 
 	Тэрри Лэмбэрт <email>tlambert@primenet.com</email>-ийн  
 	&a.chat; руу бичсэн цахим захидал (Message ID:
       <literal>&lt;199906020108.SAA07001@usr09.primenet.com&gt;</literal>) 
 	дээр тулгуурласан байгаа.</para>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
       <indexterm><primary>ажиллуулах ангилал дуудагч</primary></indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь <quote>execution class
 	loader</quote> буюу ажиллуулах ангилал дуудагч гэгддэг хийсвэрлэлттэй байдаг. 
 	Энэ нь &man.execve.2; системийн дуудлага уруу хийгдэх шаантаг юм.</para>
 
       <para>Юу болдог вэ гэхээр FreeBSD нь ямар нэгэн бүрхүүлийн тайлбарлагчид эсвэл 
 	бүрхүүлийн скриптүүдийг ажиллуулахын тулд <literal>#!</literal> дуудагч 
 	уруу ордог нэг дуудагчийн оронд дуудагчдын жагсаалттай байдаг.</para>
 
       <para>Уламжлалаар бол &unix; тавцангийн дуудагч нь хоёртын файлыг системд 
 	мэдэгдэж байгаа эсэхийг мэдэхийн тулд шидэт тоог 
 	(ерөнхийдөө файлын эхний 4 эсвэл 8 байт) шалгадаг бөгөөд 
 	хэрэв мэдэгдэж байвал хоёртын дуудагчийг ажиллуулдаг ганц дуудагч юм.</para>
 
       <para>Хэрэв энэ нь системд зориулагдсан хоёртын төрөл биш бол &man.execve.2; 
 	дуудлага амжилгүй болон буцаж бүрхүүл үүнийг бүрхүүлийн тушаалууд маягаар 
 	ажиллуулж эхлэхийг оролддог.</para>
 
       <para><quote>Тухайн үеийн бүрхүүл ямар байгаа</quote> түүнийг анхдагч гэж 
 	таамагладаг.</para>
 
       <para>Дараа нь эхний хоёр тэмдэгтүүдийг шалгах засварыг (hack) &man.sh.1;-д 
 	зориулж хийсэн бөгөөд хэрэв тэдгээр нь <literal>:\n</literal> бол энэ нь 
 	&man.csh.1; бүрхүүлийг ажиллуулдаг (энэ засварыг SCO анхлан хийсэн гэж 
 	бид итгэдэг).</para>
 
       <para>Төгсгөлийн дараах дараагийн хоосон зайны дараа байдаг тэмдэгтүүдийн дараа
 	<filename>/bin/sh</filename> уруу буцдаг тэмдэгтүүд байдаг болохоор
 	одоо FreeBSD юу хийдэг вэ гэхээр дуудагчдын жагсаалтаар тайлбарлагчдын талаар 
 	мэддэг ерөнхий <literal>#!</literal> дуудагчтай явдаг.</para>
       <indexterm><primary>ELF</primary></indexterm>
 
       <para>Линуксийн ABI дэмжлэгийн хувьд FreeBSD нь шидэт тоог ELF хоёртын файл 
 	гэж хардаг (одоогоор энэ нь FreeBSD, &solaris;, Линукс болон ELF дүрсний төрөл бүхий 
 	бусад OS-ийг хооронд нь ялгадаггүй).</para>
       <indexterm><primary>Solaris</primary></indexterm>
 
       <para>ELF дуудагч нь тусгай <emphasis>тамга</emphasis> хайдаг бөгөөд
 	энэ нь ELF дүрс дэх тайлбар хэсэг юм. Энэ нь SVR4/&solaris; ELF хоёртын 
 	файлуудад байдаггүй.</para>
 
       <para>Линукс хоёртын файлууд нь ажиллахын тулд тэдгээр нь 
 	&man.brandelf.1;-ээр <literal>Линукс</literal> гэж <emphasis>тамгалагдах</emphasis>
 	ёстой байдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>brandelf -t Linux file</userinput></screen>
 
       <para>Үүнийг хийсний дараа ELF дуудагч нь файлд 
 	<literal>Линукс</literal> тамгыг харах болно.</para>
       <indexterm>
         <primary>ELF</primary>
 	<secondary>тамгалах</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>ELF дуудагч <literal>Линукс</literal> тамгыг харах үед дуудагч 
 	<literal>proc</literal> бүтэц дэх заагчийг сольдог. Энэ заагчаар 
 	бүх системийн дуудлагууд индекслэгддэг (уламжлалт &unix; систем дээр 
 	энэ нь системийн дуудлагуудыг агуулах <literal>sysent[]</literal> 
 	бүтцийн массив байх юм). Үүнээс гадна процесс нь дохионы трамплиний 
 	кодонд зориулсан занга векторыг тусгайлан зохицуулахад болон Линуксийн 
 	цөмийн модулиар зохицуулагддаг бусад хэд хэдэн (жижиг) засваруудад 
 	зориулагдаж тэмдэглэгддэг.</para>
 
       <para>Линукс системийн дуудлагын вектор нь бусад зүйлүүдээс гадна 
 	цөмийн модульд хаягууд нь байдаг <literal>sysent[]</literal> оруулгуудын 
 	жагсаалтыг агуулдаг.</para>
 
       <para>Системийн дуудлага Линуксийн хоёртын файлаар дуудагдахад занга код 
 	системийн дуудлагын функц заагчийн хаягийг <literal>proc</literal> бүтцээс 
 	авч FreeBSD-ийн биш Линуксийн системийн дуудлагын оруулгын цэгүүдийг 
 	авдаг.</para>
 
       <para>Мөн Линукс горим нь хайлтыг динамикаар <emphasis>дахин эхлүүлдэг</emphasis>; 
 	энэ нь файлын системийн холболтууд дахь <option>union</option> тохируулга 
 	(<literal>unionfs</literal> файлын системийн төрөл <emphasis>биш</emphasis>!) 
 	хийдэг тэр зүйл юм. Эхлээд <filename>/compat/linux/<replaceable>original-path</replaceable></filename> 
 	сан дахь файлыг хайх бөгөөд <emphasis>дараа нь</emphasis> хэрэв энэ нь 
 	амжилтгүй болвол хайлт 
 	<filename>/<replaceable>original-path</replaceable></filename>
 	санд хийгддэг. Энэ нь бусад хоёртын файлуудыг шаарддаг хоёртын файлуудыг 
 	ажиллаж чадахаар (өөрөөр хэлбэл Линуксийн хэрэгслийн цуглуулга 
 	бүгдээрээ Линуксийн ABI дэмжлэгийн доор ажиллаж чаддаг байхаар) болгодог. 
 	Линуксийн хоёртын файлууд нь тохирох Линуксийн хоёртын файлууд байхгүй бол 
 	FreeBSD-ийн хоёртын файлуудыг дуудаж ажиллуулж бас чадна гэсэн үг бөгөөд 
 	Линуксийн хоёртын файлуудыг Линукс дээр ажиллахгүй байгааг нь хэлж чадахааргүй 
 	болгохын тулд та &man.uname.1; тушаалыг <filename>/compat/linux</filename> 
 	санд байрлуулж болно гэсэн үг юм.</para>
 
       <para>Үндсэндээ Линуксийн цөм FreeBSD цөмд байдаг; цөмийн үзүүлдэг 
 	бүх үйлчилгээнүүдийг хийдэг, доор нь орших төрөл бүрийн функцууд нь 
 	FreeBSD-ийн системийн дуудлагын хүснэгтийн оруулгууд болон 
 	Линуксийн системийн дуудлагын хүснэгтийн оруулгуудтай ижил байдаг: 
 	файлын системийн үйлдлүүд, виртуал санах ойн үйлдлүүд, дохио 
 	хүргэлт, System V IPC, гэх мэт&hellip; Цорын ганц ялгаа нь 
 	FreeBSD-ийн хоёртын файлууд FreeBSD-ийн <emphasis>цавуу</emphasis> 
 	функцуудыг, Линуксийн хоёртын файлууд Линуксийн <emphasis>цавуу</emphasis> 
 	функцуудыг авдаг явдал юм (ихэнх хуучин OS-үүд зөвхөн өөрсдийн <emphasis>цавуу</emphasis> 
 	функцуудтай байсан: дуудлага хийж байгаа процессийн <literal>proc</literal> бүтэц дэх 
 	динамикаар эхлүүлэгдсэн заагчаар хийгдсэн функцуудын хаягуудын оронд 
 	статик глобал <literal>sysent[]</literal> бүтцийн 
 	массив дахь функцуудын хаягуудтай байсан).</para>
 
       <para>Аль нь эх FreeBSD ABI вэ? Энэ нь хамаагүй юм. 
 	Үндсэндээ цорын ганц ялгаа нь (зөвхөн одоогоор; эдгээр нь ирээдүйн хувилбаруудад 
 	амархан өөрчлөгдөж болох бөгөөд магадгүй үүний дараагаар хийгдэх байх) 
 	FreeBSD-ийн <emphasis>цавуу</emphasis> функцууд нь 
 	цөмд статикаар холбогдсон байдаг бөгөөд Линуксийн 
 	<emphasis>цавуу</emphasis> функцууд нь статикаар холбогдож эсвэл 
 	тэдгээрт цөмийн модулийн тусламжтайгаар хандаж болдог явдал юм.</para>
 
       <para>Тиймээ, гэхдээ энэ нь жинхэнэ эмуляц мөн үү? Үгүй ээ. Энэ нь ABI шийдэл 
 	болохоос эмуляц биш юм. Ямар ч эмулятор (эсвэл дүр үзүүлэгч (simulator) 
 	(дараагийн асуултыг асуулгахгүйн тулд)) оролцоогүй.</para>
 
       <para>Тэгэхээр яагаад энэ нь заримдаа <quote>Линукс эмуляц</quote> гэгддэг 
 	юм бэ? FreeBSD-г худалдахад хэцүү болгохын тулд! Тиймээ, 
 	юу болж байгааг тайлбарлаж байгаагаас өөр зүйлгүй байх тэр үед уламжлалт 
 	шийдэл хийгдсэн болохоор тэр юм; хэрэв та кодыг эмхэтгээгүй эсвэл модулийг дуудаагүй бол 
 	Линуксийн хоёртын файлуудыг FreeBSD ажиллуулдаг гэж хэлэх нь
 	үнэн биш бөгөөд юу дуудагдсаныг тайлбарлах үг хэрэгтэй байсан болохоор 
 	&mdash;<quote>Линукс эмулятор</quote> гэсэн үг гарсан юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mail/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mail/chapter.sgml
index 84d5a0b349..2e5d4cbe13 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mail/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mail/chapter.sgml
@@ -1,2233 +1,2233 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.138
+     Original revision 1.139
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="mail">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Билл</firstname>
 	<surname>Ллойд</surname>
 	<contrib>Эхийг зохиосон </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин эмхэтгэсэн </contrib>
 	<!-- 2 Dec 1999 -->
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Цахим Шуудан</title>
 
   <sect1 id="mail-synopsis">
     <title>Ерөнхий Агуулга</title>
     <indexterm><primary>email</primary></indexterm>
 
     <para><quote>Цахим Захидал</quote> буюу имэйл гэж нийтэд илүүтэй танигдсан энэ зүйл нь
 өнөө үед хамгийн өргөн хэрэглэгдэх болсон харилцааны хэлбэр юм. 
 Энэ бүлэгт &os; дээр захидлын серверийг зохион байгуулах анхан 
 шатны танилцуулга болон &os; ашиглан цахим захидал илгээх болон 
 хүлээн авах талаар үзэх болно; гэвч, энэ нь бүрэн хэмжээний танилцуулга 
 болж чадахгүй бөгөөд олон чухал зүйлсийг оруулаагүй болно. 
 Энэ сэдвээр бүрэн дүүрэн мэдээлэл авахыг хүсвэл, <xref linkend="bibliography"> 
 хэсэгт байгаа номнуудын жагсаалтыг үзнэ үү.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэж авах болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Цахим захидал хүлээн авах болон илгээхэд 
 ямар програмууд оролцдог талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>sendmail</application>-н үндсэн тохиргооны файлууд 
 FreeBSD дээр хаана байрладаг талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Алсын болон дотоодын захидлын хайрцгуудын ялгаа</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Спам тараагчдыг өөрийн серверийг хууль бусаар дамжуулагч (relay) болгон 
 ашиглахаас хэрхэн сэргийлэх талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>sendmail</application>-н оронд өөр 
 Захидал Дамжуулах Агентийг хэрхэн суулгаж тохируулах талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Захидлын сервертэй холбоотой түгээмэл тохиолддог асуудлуудыг 
 хэрхэн шийдвэрлэх талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>SMTP-г UUCP-тэй хэрхэн ашиглах</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Системийг хэрхэн зөвхөн захидал илгээдэг болгож тохируулах талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Утасны үзүүр ашигласан холболтоор захидлыг хэрхэн хэрэглэх талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд SMTP Магадлалтыг хэрхэн нэмэх талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para><application>mutt</application> гэх мэт Хэрэглэгчийн Захидлын Агентийг хэрхэн 
 суулгаж тохируулах талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 
         <para>Өөрт ирсэн захидлыг алсын <acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> 
 серверээс хэрхэн татаж авах талаар</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Гаднаас ирэх захидлыг хэрхэн автоматаар шүүлтүүр болон 
 дүрмүүдээр шалгах талаар</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихын өмнө та дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний холболтоо зөв гүйцэтгэсэн байх (<xref linkend="advanced-networking">).</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Захидлын хост дээрээ DNS мэдээллийг зөв оруулж өгсөн байх (<xref linkend="network-servers">).</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Гуравдагч этгээдийн програмыг хэрхэн суулгах талаар мэдлэгтэй байх (<xref linkend="ports">).</para></listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-using">
     <title>Цахим Захидлыг Хэрэглэх нь</title>
     <indexterm><primary>POP</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>IMAP</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
 
     <para>Цахим захидал солилцоход дараах үндсэн таван бүрэлдэхүүн оролцоно. 
 Үүнд: <link linkend="mail-mua">хэрэглэгчийн програм</link>, <link linkend="mail-mta">сервер дэмон</link>, 
 <link linkend="mail-dns">DNS</link>, <link linkend="mail-receive">алсын эсвэл дотоод захидлын хайрцаг</link> 
 ба мэдээж <link linkend="mail-host">захидлын хост өөрөө</link> юм.</para>
 
     <sect2 id="mail-mua">
       <title>Хэрэглэгчийн Програм</title>
 
-      <para>Захаас нь эхлээд дурдвал эдгээрт <application>mutt</application>, <application>pine</application>, 
+      <para>Захаас нь эхлээд дурдвал эдгээрт <application>mutt</application>, <application>alpine</application>, 
 <application>elm</application>, <command>mail</command> зэрэг тушаалын мөрний програмууд, 
 мөн <application>balsa</application>, <application>xfmail</application> зэрэг <acronym>GUI</acronym> програмууд, 
 дээр нь WWW хөтөч зэрэг илүү <quote>нарийн төвөгтэй</quote> програмууд ч орно. 
 Дээрх програмууд нь цахим захидлын гүйлгээг дотоод 
 <link linkend="mail-host"><quote>захидлын хост</quote></link>-од <link linkend="mail-mta">сервер 
 демонуудын</link> аль нэгийг дуудан шилжүүлэн өгөх, эсвэл <acronym>TCP</acronym>-р 
 дамжуулан очих газар нь хүргэх ажлыг гүйцэтгэдэг.</para>
 	</sect2>
 
     <sect2 id="mail-mta">
       <title>Захидлын Хостын Сервер Демон</title>
       <indexterm>
         <primary>захидлын серверийн дэмонууд</primary>
         <secondary><application>sendmail</application></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>захидлын серверийн дэмонууд</primary>
         <secondary><application>postfix</application></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>захидлын серверийн дэмонууд</primary>
         <secondary><application>qmail</application></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>захидлын серверийн дэмонууд</primary>
         <secondary><application>exim</application></secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&os; нь анхдагч байдлаар <application>sendmail</application>-г агуулсан байдаг, 
 гэхдээ бусад олон захидлын серверийн дэмонг дэмждэг. Үүнээс заримыг 
 дурдвал:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><application>exim</application>;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><application>postfix</application>;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><application>qmail</application>.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Сервер дэмон ихэвчлэн хоёр үүрэг гүйцэтгэнэ&mdash;гаднаас ирж байгаа 
 захидлыг хүлээн авах болон гадагшаа явж байгаа захидлыг очих газар нь 
 хүргэх үүрэгтэй. Сервер дэмон нь захидлаа уншихын тулд <acronym>POP</acronym> эсвэл 
 <acronym>IMAP</acronym> зэрэг протоколыг ашиглан захидлыг цуглуулж авах, эсвэл 
 дотоод <filename>mbox</filename> эсвэл Maildir захидлын хайрцгууд руу холбогдох зэргийн 
 аль алиных нь үүргийг хүлээдэг<emphasis>гүй</emphasis>. Үүний тулд нэмэлт 
 <link linkend="mail-receive">дэмон</link> шаардлагатай.</para>
 
       <warning>
 	<para><application>sendmail</application>-н хуучин хувилбаруудад 
 халдагч таны машины дотоод болон алсын хандалтыг гартаа 
 оруулж болох аюулгүй байдлын хувьд хүндхэн асуудлууд гарч байсан. 
 Иймэрхүү асуудал гарахаас сэргийлж хамгийн сүүлийн хувилбарыг 
 ашиглаж байгаа эсэхээ нягтлах шаардлагатай. Нэмэлт сонголт байдлаар, 
 өөр <acronym>MTA</acronym>-г <link linkend="ports">&os; Портуудын Цуглуулга</link>ас суулгаарай.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mail-dns">
       <title>Цахим Захидал ба DNS</title>
 
       <para>Домэйн Нэрийн Систем (DNS) ба түүний дэмон <command>named</command> нь 
 цахим захидлыг хүргэх ажилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Танай байгаа газраас 
 өөр тийш захидал хүргэхийн тулд, сервер дэмон очих газрын хаягийг өөрөөр хэлбэл 
 захидал хүлээж авах хостыг DNS-с асууна. Энэ үйл явц нөгөө талаас танд захидал 
 явуулахад мөн давтагдана.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>MX бичлэг</primary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>DNS</acronym> нь хост нэрийг IP хаягт буулгах үүрэгтэйгээс гадна, 
 MX бичлэгүүд гэгддэг захидал хүргэхтэй холбоотой тусгай мэдээллийг 
 агуулж байдаг. MX (Mail eXchanger буюу Захидал Солилцогч) бичлэг нь 
 ямар хост, эсвэл хостууд, тухайн домэйны хаяглагдсан захидлыг 
 хүлээж авах ёстойг заана. Хэрэв тухайн домэйны хувьд MX бичлэг 
 байхгүй бол, захидлуудыг тухайн домэйноор нэрлэгдсэн хостын 
 A бичлэгт харгалзах хост руу шууд дамжуулна.</para>
 
       <para>Ямар ч домэйны хувьд MX бичлэгүүдийг &man.host.1; тушаалыг ашиглан 
 үзэж болно. Жишээг дор үзүүлэв:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>host -t mx FreeBSD.org</userinput>
 FreeBSD.org mail is handled (pri=10) by mx1.FreeBSD.org</screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mail-receive">
       <title>Захидал хүлээн авах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>цахим захидал</primary>
         <secondary>хүлээн авах</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Захидал хүлээж авах ажлыг захидлын хост гүйцэтгэнэ. 
 Энэ хост таны домэйнд хаяглагдсан бүх захидлыг хүлээж авах ба 
 түүнийг таны тохиргооноос хамаарч эсвэл <filename>mbox</filename> 
 (захидал хадгалах анхдагч арга зам) эсвэл Maildir хэлбэрээр хадгална. 
 Захидлыг хадгалсан л бол, түүнийг дотоодоос 
 &man.mail.1; эсвэл <application>mutt</application> зэрэг програмыг ашиглан уншиж болно. 
 Эсвэл алсаас хандан, <acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> зэрэг протоколыг 
 ашиглан цуглуулж авсны дараа уншиж болно. Энэ нь хэрэв та захидлаа зөвхөн 
 дотоодоос шалгах хүсэлтэй байгаа бол, <acronym>POP</acronym> эсвэл 
 <acronym>IMAP</acronym> сервер суулгах шаардлагагүй гэсэн үг юм.</para>
 
       <sect3 id="pop-and-imap">
         <title><acronym>POP</acronym> ба <acronym>IMAP</acronym> ашиглан алсын захидлын хайрцагт хандах нь</title>
 
         <indexterm><primary>POP</primary></indexterm>
         <indexterm><primary>IMAP</primary></indexterm>
 	<para>Захидлын хайрцагт алсаас хандахын тулд, 
 та <acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> сервер руу хандах хэрэгтэй болно. 
 Эдгээр протоколууд нь хэрэглэгчдэд өөрсдийн захидлын хайрцагт 
 алсаас төвөггүйгээр хандах боломжийг олгодог. Хэдийгээр 
 <acronym>POP</acronym> ба <acronym>IMAP</acronym> хоёул хэрэглэгчдэд 
 захидлын хайрцагтаа алсаас хандах боломжийг олгодог боловч, 
 <acronym>IMAP</acronym> нь илүү давуу талтай, дурдвал:</para>
 
         <itemizedlist>
           <listitem>
 	    <para><acronym>IMAP</acronym> нь алсын серверээс захидлыг зөөж авчрахаас гадна 
 мөн хадгалж чадна.</para>
           </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para><acronym>IMAP</acronym> нь зэрэг хийх өөрчлөлтийг дэмждэг.</para>
           </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para><acronym>IMAP</acronym> нь захидлыг бүтнээр нь биш, зөвхөн түүний 
 төрхийг нь татаж авах боломжийг хэрэглэгчдэд олгодог тул, 
 хурд удаантай холболттой үед үнэхээр хэрэгтэй байж чаддаг. 
 Мөн сервер болон харилцагчийн хооронд дамжих өгөгдлийг хамгийн 
 бага байлгахын тулд, сервер дээр хайлт явуулах зэрэг үйлдлийг хийж чаддаг.</para>
           </listitem>
 
         </itemizedlist>
 
         <para><acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> сервер суулгахын тулд, 
 дараах алхмуудыг хийх хэрэгтэй:</para>
 
         <procedure>
 	  <step>
 	    <para>Өөрийнхөө хэрэгцээ, шаардлагад тохирсон 
 <acronym>IMAP</acronym> эсвэл <acronym>POP</acronym> серверийг сонгож авах. 
 Өргөн хэрэглэгддэг зарим <acronym>POP</acronym> ба <acronym>IMAP</acronym> серверүүдийг 
 жишээ болгон дурдвал:</para>
 
 	      <itemizedlist>
 	        <listitem>
 		  <para><application>qpopper</application>;</para>
 	        </listitem>
 
 	        <listitem>
 		  <para><application>teapop</application>;</para>
 	        </listitem>
 
 	        <listitem>
 		  <para><application>imap-uw</application>;</para>
 	        </listitem>
 
 	        <listitem>
 		  <para><application>courier-imap</application>;</para>
 	        </listitem>
 	      </itemizedlist>
 
 	  </step>
 
           <step>
 	    <para>Өөрийн сонгосон <acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> дэмонг 
 портуудын цуглуулгаас суулгах.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Шаардлагатай бол, <acronym>POP</acronym> эсвэл <acronym>IMAP</acronym> серверийг 
 ачаалахын тулд <filename>/etc/inetd.conf</filename> файлыг засварлах.</para>
 	  </step>
         </procedure>
 
 	<warning>
 	  <para><acronym>POP</acronym> ба <acronym>IMAP</acronym> хоёул хэрэглэгчийн нэр, нэвтрэх үг 
 зэрэг чухал мэдээллийг цэвэр текст чигээр нь 
 дамжуулдаг болохыг энд тэмдэглэх хэрэгтэй болов уу. Энэ нь эдгээр протоколоор 
 мэдээлэл дамжуулалтыг аюулгүй болгоё гэвэл сессүүдээ &man.ssh.1; хонгилоор 
 дамжуулах хэрэгтэй гэсэн үг юм. Сессүүдийг хонгилоор дамжуулах талаар 
 <xref linkend="security-ssh-tunneling"> хэсэгт тайлбарласан байгаа.</para>
         </warning>
       </sect3>
 
       <sect3 id="local">
         <title>Дотоод захидлын хайрцгуудад хандах нь</title>
 
 	<para>Захидлын хайрцаг байрлаж байгаа сервер дээрх 
 <acronym>MUA</acronym>-уудын тусламжтай захидлын хайрцгуудад 
 дотоодоос нь шууд хандаж болно. Үүний тулд <application>mutt</application> эсвэл 
 &man.mail.1; зэрэг програмуудыг ашиглана.
 	</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mail-host">
       <title>Захидлын хост</title>
       <indexterm><primary>захидлын хост</primary></indexterm>
 
       <para>Захидлын хост гэж таны хост, магадгүй таны сүлжээнд хаяглагдсан 
 захидлыг хүлээн авах, илгээх үүргийг гүйцэтгэж байгаа 
 серверийг нэрлэнэ.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="sendmail">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Кристофер</firstname>
           <surname>Шамвэй</surname>
           <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
           <surname>Баянзул</surname>
           <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
 
      </sect1info>
     <title><application>sendmail</application>-г Тохируулах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary><application>sendmail</application></primary>
     </indexterm>
 
     <para>FreeBSD-н хувьд &man.sendmail.8; бол анхдагч Mail Transfer Agent буюу Захидал Дамжуулах 
 Агент(MTA) юм. <application>sendmail</application>-н үүрэг бол Mail User Agent буюу Хэрэглэгчийн 
 Захидлын Агент(<acronym>MUA</acronym>)-с захидал хүлээн авч, тохиргооны файлд хэрхэн 
 зааж өгснөөс хамааран зохих захидал түгээгчид дамжуулна. 
 <application>sendmail</application> нь мөн сүлжээний холболтуудыг хүлээн авч, 
 захидлыг дотоод захидлын хайрцагт эсвэл өөр програмд дамжуулах чадвартай.</para>
 
     <para><application>sendmail</application> дараах тохиргооны файлуудыг ашигладаг:</para>
 
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/access</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/aliases</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/local-host-names</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/mailer.conf</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/mailertable</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename></primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary><filename>/etc/mail/virtusertable</filename></primary>
     </indexterm>
     <informaltable frame="none" pgwide="1">
       <tgroup cols="2">
 	<thead>
 	  <row>
 	    <entry>Файлын Нэр</entry>
 	    <entry>Үүрэг</entry>
 	  </row>
 	</thead>
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/access</filename>
 	    </entry>
 	    <entry><application>sendmail</application>-н хандалтын өгөгдлийн сангийн файл</entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/aliases</filename>
 	    </entry>
 	    <entry>Захидлын хайрцагны хуурамч дүрүүд</entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/local-host-names</filename>
 	    </entry>
 	    <entry><application>sendmail</application> эдгээр хостуудаас захидал хүлээж авна.</entry>
     </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/mailer.conf</filename>
 	    </entry>
 	    <entry>Захидал түгээгч програмын тохиргоо</entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/mailertable</filename>
 	    </entry>
 	    <entry>Захидал түгээгчийн түгээлтийн хүснэгт</entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename>
 	    </entry>
 	    <entry><application>sendmail</application>-н гол тохиргооны файл</entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>
 	      <filename>/etc/mail/virtusertable</filename>
 	    </entry>
 	    <entry>Хийсвэр хэрэглэгчид болон домэйн хүснэгтүүд</entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </informaltable>
 
   <sect2>
     <title><filename>/etc/mail/access</filename></title>
 
     <para>Хандалтын өгөгдлийн санд ямар хостууд болон IP хаягуудаас 
 дотоод захидлын серверт хандах, ямар төрлийн хандалт хийхийг зааж 
 өгсөн байна. Хостуудыг <option>OK</option>, <option>REJECT</option>, <option>RELAY</option> гэж тэмдэглэж 
 болно эсвэл <application>sendmail</application>-н алдаа зохицуулах дэгд тодорхой алдааг зааж 
 өгөн дамжуулж болно. <option>OK</option> гэсэн анхдагч утгаар тэмдэглэгдсэн 
 хостууд энэ хостод хаяглагдсан захидлыг дамжуулах эрхтэй. <option>REJECT</option> 
 гэж тэмдэглэгдсэн хостуудаас үүсэх холболтыг хүлээж авахгүй. 
 <option>RELAY</option> гэж тэмдэглэгдсэн хостуудын хувьд энэ захидлын серверээр 
 дамжуулан хааш нь ч хамаагүй захидал илгээж болно.</para>
 
       <example>
 	<title><application>sendmail</application> Хандалтын Өгөгдлийн санг Тохируулах нь</title>
 
     <programlisting>cyberspammer.com                550 We do not accept mail from spammers
 FREE.STEALTH.MAILER@            550 We do not accept mail from spammers
 another.source.of.spam          REJECT
 okay.cyberspammer.com           OK
 128.32                          RELAY</programlisting>
       </example>
 
    <para>Энэ жишээн дээр бид таван бүртгэл харж байна. 
 Захидал илгээгчийн хувьд хүснэгтийн зүүн баганад байгаа утгатай дүйвэл 
 баруун баганад байгаа үйлдлийг гүйцэтгэнэ. Эхний хоёр жишээний хувьд 
 <application>sendmail</application>-н алдаа зохицуулах дэгд алдааны мэдээллийг өгөх болно. 
 Хүснэгтийн зүүн баганад байгаа утгатай захидал дүйсэн тохиолдолд 
 алсын хостод энэ мэдээллийг өгөх болно. Дараагийн жишээн дээр, 
 <hostid>another.source.of.spam</hostid> гэсэн тодорхой хостоос ирэх захидлыг бүгдийг буцаах болно. 
 Түүний дараагийн жишээн дээр, <hostid role="fqdn">okay.cyberspammer.com</hostid> гэсэн хостоос 
 ирэх холболтуудыг хүлээж авах болно. Энд хостын нэр өмнөх мөрний 
 <hostid role="domainname">cyberspammer.com</hostid>-г бодвол илүү тодорхой байна. Илүү тодорхой 
 заалт нь ерөнхий заалтыг дарж хүчингүй болгоно. Хамгийн сүүлийн жишээн дээр, 
 <hostid>128.32</hostid>-р эхэлсэн IP хаягтай хостуудаас ирэх захидлыг өртөөлөн дамжуулахыг 
 зааж байна. Эдгээр хостууд бусад серверт 
 хаягласан захидлыг энэ захидлын серверээр дамжуулах боломжтой гэсэн үг юм.</para>
 
    <para>Энэ файлд өөрчлөлт оруулсны дараа, <filename>/etc/mail/</filename> дотор 
 <command>make</command> тушаалыг өгөн өгөгдлийн санг шинэчлэх хэрэгтэй.</para>
 
    </sect2>
    <sect2>
     <title><filename>/etc/mail/aliases</filename></title>
 
     <para>Хуурамч дүрүүдийн өгөгдлийн санд хэрэглэгчид, файлууд, 
 програмууд эсвэл бусад хуурамч дүрүүд рүү задардаг хийсвэр захидлын 
 хайрцгуудын жагсаалтыг хадгалж байдаг. <filename>/etc/mail/aliases</filename> дотор 
 хэрэглэж болох хэдэн жишээг дор үзүүлэв:</para>
 
       <example>
 	<title>Захидлын Хуурамч дүрүүд</title>
     <programlisting>root: localuser
 ftp-bugs: joe,eric,paul
 bit.bucket:  /dev/null
 procmail: "|/usr/local/bin/procmail"</programlisting>
       </example>
 
       <para>Бичих хэлбэр нь амархан; тодорхойлох хоёр цэгний зүүн талд 
 байгаа захидлын хайрцагны нэр нь баруун талд байгаа зүйл болон задарна. 
 Эхний жишээн дээр <username>root</username> захидлын хайрцгийг <username>localuser</username> 
 захидлын хайрцаг болгон задалж байна. Энэ нэрийг цааш дахин 
 хуурамч дүрийн өгөгдлийн сангаас хайх болно. Хэрэв энэ нэр олдохгүй бол, 
 захидлыг <username>localuser</username> нэртэй дотоод хэрэглэгчид хүргэх болно. 
 Дараагийн жишээн дээр захидлын жагсаалтыг үзүүлсэн байна. <username>ftp-bugs</username> 
 захидлын хайрцагт ирэх захидлыг <username>joe</username>, <username>eric</username>, ба 
 <username>paul</username> гэсэн гурван дотоод хэрэглэгчдэд задлах болно. Алсын захидлын 
 хайрцгийг <email>user@example.com</email> хэлбэрээр оруулж болохыг энд тэмдэглэх 
 хэрэгтэй. Дараагийн жишээн дээр захидлыг файлд, энэ жишээн дээр 
 <filename>/dev/null</filename>-д бичихийг зааж байна. Хамгийн сүүлийн жишээн дээр, 
 захидлын програмд илгээхийг, энэ тохиолдолд захидлыг &unix; хоолойгоор дамжуулан 
 <filename>/usr/local/bin/procmail</filename>-н стандарт оролтод өгч байна.</para>
 
    <para>Энэ файлд өөрчлөлт оруулсны дараа, <filename>/etc/mail/</filename> дотор 
 <command>make</command> тушаалыг өгөн өгөгдлийн санг шинэчлэх хэрэгтэй.</para>
   </sect2>
   <sect2>
     <title><filename>/etc/mail/local-host-names</filename></title>
 
     <para>Энэ бол &man.sendmail.8; дотоод хостууд байдлаар хүлээн авах 
 хостуудын нэрийн жагсаалт юм. <application>sendmail</application> захидлыг нь хүлээж авах 
 домэйн болон хостын нэрийг энэ файлд бичих хэрэгтэй. Жишээлбэл, 
 хэрэв энэ захидлын сервер <hostid role="domainname">example.com</hostid> домэйн болон 
 <hostid role="fqdn">mail.example.com</hostid> хостын захидлыг 
 хүлээж авах ёстой бол, <filename>local-host-names</filename> файл дараах байдалтай 
 байна:</para>
 
     <programlisting>example.com
 mail.example.com</programlisting>
 
     <para>Энэ файлд өөрчлөлт ороход, өөрчлөлтүүдийг хүчинтэй болгохын тулд 
 &man.sendmail.8;-г дахин эхлүүлэх шаардлагатай.</para>
 
   </sect2>
 
   <sect2>
     <title><filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename></title>
 
     <para><application>sendmail</application>-н гол тохиргооны файл болох 
 <filename>sendmail.cf</filename> нь захидлын хаягийг дахин бичихээс эхлүүлээд 
 алсын захидлын серверт татгалзсан зурвас илгээх хүртэл бүх зүйлийг оруулаад 
 <application>sendmail</application>-н ерөнхий үйл ажиллагааг хянана. 
 Мэдээжийн хэрэг, ийм олон талын үүрэгтэй энэ тохиргооны файл 
 нилээд ойлгомжгүй байх ба нарийвчлан авч үзэх нь энэ бүлгийн 
 мэдлээс хальсан асуудал болно. Нэг баярлууштай нь, стандарт захидлын 
 сервер байдлаар ашиглахад энэ файлд өөрчлөлт оруулах бараг шаардлагагүй 
 байдаг.</para>
 
     <para><application>sendmail</application>-н гол тохиргооны файлыг <application>sendmail</application>-н 
 шинж чанар, төлвийг илэрхийлсэн &man.m4.1; макронуудаас 
 үүсгэж болно. Дэлгэрэнгүйг <filename>/usr/src/contrib/sendmail/cf/README</filename> файлаас үзэж болно.</para>
 
     <para>Энэ файлд өөрчлөлт ороход, өөрчлөлтүүдийг хүчинтэй болгохын тулд 
 <application>sendmail</application>-г дахин эхлүүлэх шаардлагатай.</para>
 
   </sect2>
   <sect2>
     <title><filename>/etc/mail/virtusertable</filename></title>
 
     <para><filename>virtusertable</filename> нь хийсвэр домэйнууд ба захидлын хайрцгийн 
 хаягуудыг жинхэнэ захидлын хайрцгуудад буулгана. Эдгээр захидлын 
 хайрцгууд нь дотоод, алсын, <filename>/etc/mail/aliases</filename> дотор тодорхойлогдсон 
 хуурамч дүр эсвэл файл байж болно.</para>
 
     <example>
 	<title>Хийсвэр Домэйны Захидлын Буулгалтын Жишээ</title>
 
     <programlisting>root@example.com                root
 postmaster@example.com          postmaster@noc.example.net
 @example.com                    joe</programlisting>
       </example>
 
     <para>Дээрх жишээн дээр, <hostid role="domainname">example.com</hostid> домэйны хувь дахь 
 буулгалтыг үзүүлсэн байна. Энэ файлыг дээрээс нь доош нь, 
 эхний таарсныг авах байдлаар боловсруулна. Эхний мөрөнд 
 <email>root@example.com</email>-г <username>root</username> гэсэн дотоод захидлын хайрцагт буулгаж байна. 
 Дараагийн мөрөнд <email>postmaster@example.com</email>-г <hostid role="fqdn">noc.example.net</hostid> хост дээр байгаа 
 <username>postmaster</username> захидлын хайрцагт буулгаж байна. Эцэст нь, 
 хэрэв <hostid role="domainname">example.com</hostid>-той хаяг дээр дурдсаны алинд ч тохироогүй бол, 
 хамгийн сүүлийн мөрөнд тохирох болно. Энэ мөрөнд <hostid role="domainname">example.com</hostid> домэйнтой 
 бүх захидлын хаяг тохирох бөгөөд бүгд <username>joe</username> гэсэн дотоод захидлын 
 хайрцагт буулгагдах болно.</para>
 
   </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-changingmta">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Эндрю</firstname>
           <surname>Бүүтмэн</surname>
           <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Грегори</firstname>
           <surname>Нэйл Шапиро</surname>
           <contrib>Цахим захидлаар мэдээлэл илгээсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
           <surname>Баянзул</surname>
           <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
 
     </sect1info>
     <title>Өөрийн Захидал Дамжуулах Агентийг Солих нь</title>
     <indexterm>
       <primary>цахим захидал</primary>
       <secondary>mta-г өөрчлөх</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Урьд нь дурдсан шиг, FreeBSD дотор <application>sendmail</application> нь 
 MTA (Mail Transfer Agent буюу Захидал Дамжуулах Агент) байдлаар аль хэдийн 
 суучихсан ирдэг. Тиймээс анхдагч байдлаар, таны явуулж байгаа болон 
 ирж байгаа захидлыг хариуцан ажиллаж байгаа.</para>
 
     <para>Гэвч янз бүрийн шалтгаанаар зарим 
 системийн администраторууд системийнхээ MTA-г солих хүсэлтэй байдаг. 
 Шалтгаан нь өөр MTA-г хэрэглэж үзэх хүсэлдээ хөтлөгдсөнөөс, эсвэл бусад захидал 
 дамжуулагчдаас улбаалсан тусгай чадвар эсвэл 
 багц шаардлагатай болох зэрэг янз бүр байдаг. 
 Баярлууштай нь, ямар ч шалтгаантай байсан гэсэн FreeBSD нь өөрчлөлт хийхэд амархан 
 байх боломжийг олгодог.</para>
 
     <sect2>
       <title>Шинэ MTA суулгах нь</title>
 
       <para>Танд олон төрлийн MTA-н сонголт байна. Өргөн сонголттой 
 <link linkend="ports">FreeBSD Портуудын Цуглуулга</link>ас эхлэх нь хамгийн зөв эхлэл 
 болно. Мэдээж FreeBSD дээр ажиллуулж чадаж л байвал, та хүссэн газраасаа 
 хүссэн MTA-аа суулгах эрхтэй.</para>
 
       <para>Эхлээд шинэ MTA-аа суулгаж эхлэх хэрэгтэй. Нэгэнт суулгасны дараа, 
 шинэ програм таны хэрэгцээг үнэхээр хангаж чадаж байна уу гэдгийг 
 шалгах, <application>sendmail</application>-г бүрэн солихоос өмнө шинэ програмын 
 тохиргоог хийх боломжтой. Ингэх явцад таны суулгаж байгаа 
 шинэ програм <filename>/usr/bin/sendmail</filename> зэрэг системийн хоёртын 
 файлуудыг дарж бичихгүй байхыг анхаарч байх хэрэгтэй. 
 Үгүй бол, таныг тохиргоо хийхээс чинь өмнө захидлын шинэ програм 
 чинь ажиллаж эхлэх болно.</para>
 
       <para>Сонгож авсан MTA програмынхаа тохиргоог хийхдээ тухайн 
 програмын өөрийн холбогдох баримт бичгүүдийг үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mail-disable-sendmail">
       <title><application>sendmail</application>-г идэвхгүй болгох нь</title>
 
 	<warning>
 	  <para>Хэрэв та <application>sendmail</application>-н гадагш захидал илгээх 
 үйлчилгээг идэвхгүй болгосон бол, өөр захидал түгээх системээр 
 түүнийг орлуулах нь чухал юм. Хэрэв тэгэхгүй бол &man.periodic.8; 
 гэх мэт системийн функцууд өөрсдийн үр дүнгээ цахим захидлаар 
 илгээх боломжгүй болж, хэвийн үйл ажиллагаа нь доголдох болно. 
 Системийн нилээд хэсэгт <application>sendmail</application> ашигладаг байхаар 
 бодолцсон байгаа. Хэрэв <application>sendmail</application>-г идэвхгүй болгосны 
 дараа програмууд <application>sendmail</application>-н 
 хоёртын файлыг ашиглан захидлыг үргэлжлүүлэн илгээсээр байвал, 
 тэдгээр захидлууд <application>sendmail</application>-н идэвхгүй дараалалд орж, 
 хэзээ ч хүрэх газраа очиж чадахгүй болно.</para>
 	</warning>
 
 	<para><application>sendmail</application>-г бүхэлд нь идэвхгүй болгохын тулд, 
 гадагш захидал илгээх үйлчилгээг оруулаад, дараах мөрүүдийг:</para>
 
 	  <programlisting>sendmail_enable="NO"
 sendmail_submit_enable="NO"
 sendmail_outbound_enable="NO"
 sendmail_msp_queue_enable="NO"</programlisting>
 
 	  <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлд оруулж өгөх шаардлагатай.</para>
 
 	<para>Хэрэв та <application>sendmail</application>-н зөвхөн захидал хүлээн авах 
 үйлчилгээг идэвхгүй болгох хүсэлтэй бол, дараах мөрийг:</para>
 
 	  <programlisting>sendmail_enable="NO"</programlisting>
 
 	<para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлд оруулж өгөх шаардлагатай. 
 <application>sendmail</application>-н эхлэл тохируулгуудын 
 талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.rc.sendmail.8; заавар хуудаснаас 
 үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийн шинэ MTA-г систем ачаалах үед ажиллуулах нь</title>
 
       <para>postfix-д зориулсан дараах жишээн дээрх шиг тохиргооны мөрийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмэн шинэ MTA-г ачаалах үед
 	эхлүүлж болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; echo '<replaceable>postfix</replaceable>_enable=<quote>YES</quote>' &gt;&gt; /etc/rc.conf</screen>
 
       <para>MTA нь одоо автоматаар ачаалах үед эхлэх болно.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><application>sendmail</application>-г Системийн Анхдагч Захидал Түгээгч болгох нь</title>
 
       <para><application>sendmail</application> нь &unix; системүүдийн 
 стандарт програм байхаар хаа сайгүй хэрэглэгддэг болохоор, 
 зарим програм түүнийг системд аль хэдийн суучихсан, ажиллаж 
 байгаа гэж тооцсон байдаг. Тиймээс, бусад олон MTA-ууд 
 <application>sendmail</application>-н тушаалын мөрний интерфэйстэй нийцтэй 
 шийдлүүдийг гаргадаг бөгөөд энэ нь <application>sendmail</application>-н 
 оронд тэдгээр MTA-уудыг ашиглах боломжтой болгодог.</para>
 
       <para>Тиймээс, хэрэв өөр захидал түгээгч хэрэглэж байгаа бол, 
 програмууд <application>sendmail</application>-н <filename>/usr/bin/sendmail</filename> 
 гэх зэрэг хоёртын файлын оронд таны сонгосон захидал 
 түгээгчийг хэрэглэж байгаа эсэхийг нягтлаарай. Аз болоход, 
 FreeBSD танд энэ ажлыг хийж өгөх &man.mailwrapper.8; гэсэн системийг 
 агуулж байдаг.</para>
 
       <para><application>sendmail</application> нь анх суусан байдлаараа ажиллаж 
 байх үед, <filename>/etc/mail/mailer.conf</filename> файл дотор дараах мөрүүдийг 
 харах болно:</para>
 
 <programlisting>sendmail	 /usr/libexec/sendmail/sendmail
 send-mail	/usr/libexec/sendmail/sendmail
 mailq		/usr/libexec/sendmail/sendmail
 newaliases	/usr/libexec/sendmail/sendmail
 hoststat	/usr/libexec/sendmail/sendmail
 purgestat	/usr/libexec/sendmail/sendmail</programlisting>
 
       <para>Энэ нь, эдгээр өргөн хэрэглэгддэг тушаалуудын 
 аль нэгийг (<filename>sendmail</filename> өөрөө гэх мэт) ажиллуулахад, 
 систем үнэн хэрэгтээ <filename>sendmail</filename> нэртэй захидлын 
 дундын хянагчийн хуулбарыг дуудна гэсэн үг юм. Энэ захидлын 
 дундын хянагч <filename>mailer.conf</filename> файлыг шалгаж, 
 <filename>/usr/libexec/sendmail/sendmail</filename>-г оронд нь ажиллуулна. Энэ системийн тусламжтай 
 дээрх анхдагч <filename>sendmail</filename> функцүүдийг дуудахад 
 үнэндээ ажиллах хоёртын файлуудыг солиход амархан болгодог.</para>
 
       <para>Тиймээс хэрэв та <application>sendmail</application>-н оронд 
 <filename>/usr/local/supermailer/bin/sendmail-compat</filename>-г ажиллуулах хүсэлтэй бол, 
 <filename>/etc/mail/mailer.conf</filename> файлыг дараах байдлаар засаж бичих хэрэгтэй:</para>
 
 <programlisting>sendmail	 /usr/local/supermailer/bin/sendmail-compat
 send-mail	/usr/local/supermailer/bin/sendmail-compat
 mailq		/usr/local/supermailer/bin/mailq-compat
 newaliases	/usr/local/supermailer/bin/newaliases-compat
 hoststat	/usr/local/supermailer/bin/hoststat-compat
 purgestat	/usr/local/supermailer/bin/purgestat-compat</programlisting>
 
 	</sect2>
 
 	<sect2>
 	  <title>Төгсгөл</title>
 
 	<para>Өөрийн хүссэнээр бүх зүйлсийг тохируулсны дараа, 
 нэгэнт хэрэггүй болсон <application>sendmail</application> процессуудыг 
 зогсоож шинэ програмд хамаарах процессуудыг эхлүүлэх, 
 эсвэл зүгээр л системийг дахин ачаалах хэрэгтэй. 
 Системийг дахин ачаалах нь систем ачаалах явцад таны шинэ MTA-г 
 ачаалах тохиргоог зөв хийсэн эсэхээ шалгахад тань тусална.</para>
 
       </sect2>
     </sect1>
 
   <sect1 id="mail-trouble">
     <title>Гэмтэл саатлыг арилгах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>цахим захидал</primary>
       <secondary>гэмтэл саатлыг арилгах</secondary>
     </indexterm>
 
     <qandaset>
       <qandaentry>
         <question>
 	<para>Яагаад би өөрийн сүлжээнд байгаа хостуудын хувьд FQDN-г хэрэглэх ёстой вэ?</para>
 	</question>
 
 	<answer>
 	<para>Үнэндээ тухайн хост өөр домэйнд байгаа 
 болохыг та анзаарах байх; жишээ нь, хэрэв та өөрөө 
 <hostid role="fqdn">foo.bar.edu</hostid> домэйнд байгаа бөгөөд <hostid 
 role="domainname">bar.edu</hostid> домэйнд байгаа <hostid>mumble</hostid> хост руу 
 хандах хүсэлтэй бол түүнийг зүгээр <hostid>mumble</hostid> гэхийн оронд 
 <hostid role="fqdn">mumble.bar.edu</hostid> гэсэн fully-qualified domain name буюу бүрэн-баталгаажсан 
 домэйн нэрээр нь заах хэрэгтэй.</para>
 
 	<indexterm><primary>BIND</primary></indexterm>
 	<para>Урьд нь, BSD BIND тайлагчийн хувьд дээрх шиг хэрэглэж болдог байсан. 
 Гэвч FreeBSD-тэй хамт ирдэг <application>BIND</application>-н одоогийн хувилбар дээр 
 өөрийн оршин байгаа домэйноос бусад бүрэн баталгаажаагүй домэйн нэрийн хувьд 
 анхдагч товчилсон нэрүүдийг хэрэглэж болохгүй болсон. Тиймээс баталгаажаагүй 
 <hostid>mumble</hostid> гэсэн хостыг эсвэл <hostid role="fqdn">mumble.foo.bar.edu</hostid> гэж ойлгоно, 
 эсвэл эх домэйнд хайх болно.</para>
 
         <para>Хайлт цааш <hostid role="domainname">mumble.bar.edu</hostid>, ба 
 <hostid role="domainname">mumble.edu</hostid> болж үргэлжлэх бөгөөд энэ нь санаснаас шал өөр 
 зүйл болон хувирна. Үүнийг яагаад буруу үйлдэл, бүр аюулгүй байдлын цоорхой 
 гэж тооцох болсныг RFC 1535-с олж үзээрэй.</para>
 
         <para>Дээрх байдлаас гарахын тулд, өөрийн <filename>/etc/resolv.conf</filename> файл дотор:
 
           <programlisting>search foo.bar.edu bar.edu</programlisting>
 
           гэсэн мөрийг:
 
           <programlisting>domain foo.bar.edu</programlisting>
 
           мөрийн оронд бичих хэрэгтэй. Гэхдээ, хайлт хийх дэс дараалал нь 
 RFC 1535-д заасны дагуу <quote>дотоод болон гадаад удирдлагын хязгаар</quote>ыг 
 давах ёсгүйг анхаараарай.</para>
 	</answer>
       </qandaentry>
 
       <indexterm>
 	<primary>MX бичлэг</primary>
       </indexterm>
 
       <qandaentry>
 	<question>
 	<para><application>sendmail</application> <errorname>захидал өөр дээр минь тойроод ирж байна</errorname> гээд байна</para>
 	</question>
 
 	<answer>
 	<para>Энэ асуултанд <application>sendmail</application>-н FAQ дараах байдалтай хариулсан 
 байгаа:</para>
 
         <programlisting>I'm getting these error messages:
 
 553 MX list for domain.net points back to relay.domain.net
 554 &lt;user@domain.net&gt;... Local configuration error
 
 How can I solve this problem?
 
 You have asked mail to the domain (e.g., domain.net) to be
 forwarded to a specific host (in this case, relay.domain.net)
 by using an MX record, but the relay machine does not recognize
 itself as domain.net. Add domain.net to /etc/mail/local-host-names
 [known as /etc/sendmail.cw prior to version 8.10]
 (if you are using FEATURE(use_cw_file)) or add <quote>Cw domain.net</quote>
 to /etc/mail/sendmail.cf.</programlisting>
 
         <para><application>sendmail</application>-н FAQ-г <ulink url="http://www.sendmail.org/faq/"></ulink> хаягаар 
 орж үзэж болох ба хэрэв та захидлын серверийнхээ тохиргоогоор нилээд 
 <quote>оролдох</quote> бол эхлээд үүнийг уншихыг зөвлөж байна.</para>
 	</answer>
       </qandaentry>
 
       <indexterm><primary>PPP</primary></indexterm>
       <qandaentry>
         <question>
 	<para>Утсаар залгаж холбогддог PPP хост дээр захидлын серверийг хэрхэн 
 ажиллуулах вэ?</para>
 	</question>
 
 	<answer>
 	<para>Та LAN-д байгаа FreeBSD машиныг Интернэтэд холбох хүсэлтэй байна. 
 Энэ FreeBSD машин тухайн LAN-ий хувьд захидлын гарц байх болно. PPP холболт бол тусгайлан 
 бий болгосон зориулагдсан холболт биш юм.</para>
 
 	<indexterm><primary>UUCP</primary></indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>MX бичлэг</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Үүний тулд хоёр арга байна. Нэг арга нь UUCP ашиглах юм.</para>
 
 	<para>Нөгөө арга нь таны домэйны хувьд хоёрдогч 
 MX үйлчилгээг үзүүлэх байнгын холболттой Интернэт сервертэй болох явдал юм. 
 Жишээлбэл, хэрэв танай байгууллагын 
 домэйн нэр <hostid role="domainname">example.com</hostid> бөгөөд танай Интернэтийн үйлчилгээ 
 үзүүлэгч танай домэйны хувьд хоёрдогч MX үйлчилгээг үзүүлэхээр 
 <hostid role="domainname">example.net</hostid> домэйныг дараах байдалтай тохируулжээ:</para>
 
 	<programlisting>example.com.          MX        10      example.com.
                       MX        20      example.net.</programlisting>
 
 	<para>Зөвхөн ганц хост эцсийн захидал хүлээн авагч байх ёстой 
 (<hostid role="domainname">example.com</hostid> хостын 
 <filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename> файлд <literal>Cw example.com</literal>-г нэмнэ).</para>
 
 	<para>Захиа явуулах гэж байгаа <command>sendmail</command> захидлыг явуулахаар 
 оролдох үед эхлээд модем холбоосоор тантай (<hostid role="domainname">example.com</hostid>) 
 холбогдохыг оролдоно. Та Интернэтэд холбогдоогүй байгаа учраас 
 ихэнх тохиолдолд тантай холбогдож чадахгүй. Энэ тохиолдолд, 
 <application>sendmail</application> автоматаар хоёрдогч MX сервер рүү, өөрөөр хэлбэл 
 танай Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчид (<hostid role="domainname">example.net</hostid>) илгээх болно. 
 Хоёрдогч MX сервер танай сервертэй холбогдохыг тогтмол оролдох 
 ба ийм замаар анхдагч MX хост руу (<hostid role="domainname">example.com</hostid>) захидлыг хүргэх 
 болно.</para>
 
 	<para>Та дор үзүүлсэнтэй төстэй нэвтрэх скриптийг хэрэглэхийг хүсэж 
 болзошгүй:</para>
 
 	<programlisting>#!/bin/sh
 # Put me in /usr/local/bin/pppmyisp
 ( sleep 60 ; /usr/sbin/sendmail -q ) &amp;
 /usr/sbin/ppp -direct pppmyisp</programlisting>
 
 	<para>Хэрэв та хэрэглэгчийн хувьд тусдаа нэвтрэх скрипт 
 үүсгэх гэж байгаа бол дээрх скрипт дээр байгаагийн оронд 
 <command>sendmail -qRexample.com</command>-г хэрэглэж болох юм. Энэ нь 
 таны захидлын дараалалд байгаа <hostid role="domainname">example.com</hostid>-д очих 
 бүх захидлыг тэр дор нь боловсруулахыг шаардана.</para>
 
 	<para>Байдлыг хэрхэн цааш сайжруулахыг дор үзнэ үү:</para>
 
 	<para>&a.isp;-с хулгайлсан зурвас.</para>
 
 	<programlisting>&gt; we provide the secondary MX for a customer. The customer connects to
 &gt; our services several times a day automatically to get the mails to
 &gt; his primary MX (We do not call his site when a mail for his domains
 &gt; arrived). Our sendmail sends the mailqueue every 30 minutes. At the
 &gt; moment he has to stay 30 minutes online to be sure that all mail is
 &gt; gone to the primary MX.
 &gt;
 &gt; Is there a command that would initiate sendmail to send all the mails
 &gt; now? The user has not root-privileges on our machine of course.
 
 In the <quote>privacy flags</quote> section of sendmail.cf, there is a
 definition Opgoaway,restrictqrun
 
 Remove restrictqrun to allow non-root users to start the queue processing.
 You might also like to rearrange the MXs. We are the 1st MX for our
 customers like this, and we have defined:
 
 # If we are the best MX for a host, try directly instead of generating
 # local config error.
 OwTrue
 
 That way a remote site will deliver straight to you, without trying
 the customer connection.  You then send to your customer.  Only works for
 <quote>hosts</quote>, so you need to get your customer to name their mail
 machine <quote>customer.com</quote> as well as
 <quote>hostname.customer.com</quote> in the DNS.  Just put an A record in
 the DNS for <quote>customer.com</quote>.</programlisting>
         </answer>
       </qandaentry>
 
       <qandaentry>
         <question>
 	  <para>Бусад хостоос захидал явуулахад яагаад 
 <errorname>Relaying Denied</errorname> гэсэн алдаа байнга гараад байна вэ?</para>
 	</question>
 
 	<answer>
 	  <para>FreeBSD-н анхдагч суулгацад <application>sendmail</application>-г 
 зөвхөн ажиллаж байгаа хостоосоо захидал илгээдэг байхаар 
 тохируулсан байдаг. Жишээ нь,  хэрэв нэг <acronym>POP</acronym> сервер байгаа бол, 
 хэрэглэгчид сургууль, ажил, эсвэл бусад алсын байршлаас захидлаа шалгах 
 боломжтой байх болно. Гэвч гаднаас захидал илгээж чадахгүй хэвээр байх 
 болно. Ихэвчлэн, оролдого хийснээс хэдэн хормын дараа, 
 <application>MAILER-DAEMON</application> <errorname>5.7 Relaying Denied</errorname> гэсэн алдааны мэдээлэлтэй 
 захидлыг илгээх болно.</para>
 
 	  <para>Энэ байдлаас гарах хэд хэдэн зам байна. 
 Хамгийн энгийн арга бол өөрийн ISP-н хаягийг <filename>/etc/mail/relay-domains</filename>-д 
 байгаа өртөөлөх (дамжуулах) домэйнуудын файлд бичих хэрэгтэй. Үүнийг хийх амархан 
 аргыг үзүүлэв:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>echo "your.isp.example.com" &gt; /etc/mail/relay-domains</userinput></screen>
 
 	  <para>Энэ файлыг үүсгэсэн эсвэл зассаны дараа, 
 <application>sendmail</application>-г дахин эхлүүлэх хэрэгтэй. Хэрэв та 
 сервер хариуцагч байгаад, захидлыг дотооддоо явуулах хүсэлгүй, эсвэл 
 өөр машин дээрээс эсвэл бүр өөр ISP-с хулганы товч дараад л хийчих хялбар 
 систем ашиглах хүсэлтэй байгаа бол энэ арга яг тохирно. 
 Энэ арга ганцхан эсвэл хоёрхон захидлын бүртгэл үүсгэсэн тохиолдолд мөн 
 тус болно. Хэрэв дээрх файлд олон тооны хаяг нэмэх шаардлагатай бол, 
 зүгээр өөрийн дуртай засварлагч програмаар нээгээд домэйнуудаа 
 мөр болгонд нэг байхаар нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>your.isp.example.com
 other.isp.example.net
 users-isp.example.org
 www.example.org</programlisting>
 
 	  <para>Одоо, энэ жагсаалтад (хэрэглэгч таны систем дээр бүртгэлтэй 
 гэсэн нөхцөлтэйгөөр) байгаа ямар ч хостоос, 
 таны системээр дамжуулан явуулсан захидал амжилттай явах болно. 
 Энэ бол хэрэглэгчиддээ таны системээр дамжуулан SPAM явуулах 
 боломжийг олголгүйгээр, таны системээс алсаас захидал 
 илгээх боломжийг олгох үнэхээр сайн арга юм.</para>
 
 	</answer>
       </qandaentry>
     </qandaset>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-advanced">
     <title>Дээд түвшний сэдвүүд</title>
 
     <para>Энэ хэсэг захидлын серверийн тохиргоо, 
 бүхэл домэйнд зориулсан захидлын серверийг 
 зохион байгуулах зэрэг илүү гүнзгий сэдвүүдийг хамрах болно.</para>
 
     <sect2 id="mail-config">
       <title>Үндсэн Тохиргоо</title>
       <indexterm>
         <primary>цахим захидал</primary>
         <secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хэрэв та өөрийн нэрийн сервер ажиллуулж байгаа эсвэл 
 <filename>/etc/resolv.conf</filename>-г тохируулсан л бол гадаад хостууд руу 
 захидал илгээж чадах ёстой. Хэрэв та өөрийн хостод хаягласан 
 захидлыг таны өөрийн FreeBSD машин дээрх MTA (жишээ нь <application>sendmail</application>) 
 хүлээж авдаг болгохыг хүсэж байгаа бол, дараах хоёр арга зам байна:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Өөрөө нэрийн сервер ажиллуулаад, өөрийн домэйн нэр авах. 
 Жишээлбэл, <hostid role="domainname">FreeBSD.org</hostid></para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Захидлыг шууд өөрийн хост дээр хүлээж авдаг байх. 
 Үүний тулд өөрийн машины одоогийн DNS нэрээр захидлыг хүлээн авах. Жишээлбэл, 
 <hostid role="fqdn">example.FreeBSD.org</hostid>.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
 
       <indexterm><primary>SMTP</primary></indexterm>
       <para>Дээрхээс алийг нь ч сонгосон бай, өөр дээрээ захидал шууд хүлээн авдаг 
 байхын тулд байнгын статик IP хаягтай байх ёстой (ихэнх PPP залгадаг 
 холболтынх шиг динамик хаяг биш). Хэрэв галт ханын цаана байгаа бол, 
 галт хана тань руу чиглэсэн SMTP урсгалыг нэвтрүүлэх ёстой. 
 Захидлыг шууд өөрийн хост дээр хүлээн авахын тулд, 
 дараах хоёр нөхцөлийн аль нэгийг хангасан байх ёстой:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>MX record</primary></indexterm>
         <listitem>
           <para>Таны DNS дээрх (хамгийн бага дугаартай) MX бичлэг 
 таны хостын IP хаяг руу заасан байх ёстой.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Таны DNS дээр таны хостын IP хаяг руу заасан MX бичлэг байх ёсгүй.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Дээр дурдсаны аль нэгийг хангасан байхад, 
 та өөрийн хост дээр захидал хүлээн авах боломжтой болно.</para>
 
       <para>Туршаад үзээрэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>hostname</userinput>
 example.FreeBSD.org
 &prompt.root; <userinput>host example.FreeBSD.org</userinput>
 example.FreeBSD.org has address 204.216.27.XX</screen>
 
       <para>Хэрэв дээрхтэй адил хариу гарч байвал, 
 <email role="nolink">yourlogin@example.FreeBSD.org</email> хаяг руу илгээсэн захидал 
 ямар ч асуудалгүй хүрэх газраа очих ёстой (<hostid role="fqdn">example.FreeBSD.org</hostid> 
 дээр <application>sendmail</application> зөв ажиллаж байгаа гэж үзэв).</para>
 
       <para>Үүний оронд доор дурдсантай адил хариу авбал:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>host example.FreeBSD.org</userinput>
 example.FreeBSD.org has address 204.216.27.XX
 example.FreeBSD.org mail is handled (pri=10) by hub.FreeBSD.org</screen>
 
       <para>таны хост руу илгээсэн бүх захидлууд 
 (<hostid role="fqdn">example.FreeBSD.org</hostid>) шууд таны хост руу илгээгдэхийн оронд 
 <hostid>hub</hostid> дээр адилхан хэрэглэгчийн нэр дээр цугларах болно.</para>
 
       <para>Дээрх мэдээллийг DNS сервер зохицуулан ажиллана. DNS-н 
 <emphasis>M</emphasis>ail e<emphasis>X</emphasis>change буюу MX бичлэгт захидлыг хааш нь 
 чиглүүлэх талаар мэдээлэл агуулагддаг. Хэрэв ямар ч MX бичлэг байхгүй бол, 
 захидлыг IP хаягаар нь хостод дамжуулна.</para>
 
       <para><hostid role="fqdn">freefall.FreeBSD.org</hostid>-н MX бичлэг дараах байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>freefall		MX	30	mail.crl.net
 freefall		MX	40	agora.rdrop.com
 freefall		MX	10	freefall.FreeBSD.org
 freefall		MX	20	who.cdrom.com</programlisting>
 
       <para>Таны харж байгаачлан, <hostid>freefall</hostid>-н хувьд олон MX бичлэг 
 байна. Хамгийн бага MX дугаартай хост ажиллаж байвал 
 захидлыг шууд хүлээж авах болно; хэрэв ямар нэг байдлаар 
 энд хост руу хандах боломжгүй байвал бусад нь (заримдаа <quote>нөөц MX-үүд</quote> гэж 
 нэрлэх нь бий) түр хугацаанд захидлыг хүлээж аваад, 
 арай бага дугаартай хосттой холбоо тогтоох боломжтой болмогц 
 түүн рүү дамжуулах гэм мэтчилэн явсаар, эцэст нь хамгийн бага дугаартай 
 хост захидлыг хүлээн авах болно.</para>
 
       <para>Бусад MX-үүд таныхаас тусдаа Интернэт 
 холболттой байх шаардлагатай. Таны ISP эсвэл өөр найрсаг 
 газрууд танд энэ үйлчилгээг үзүүлэхэд асуудал байх ёсгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mail-domain">
       <title>Таны домэйнд хаягласан Захидал</title>
 
       <para><quote>Захидлын хост</quote> (захидлын сервер гэж нэрлэх нь бий) 
 зохион байгуулахын тулд, янз янзын ажлын машин руу 
 явуулсан захидлыг энэ сервер рүү чиглүүлсэн байх ёстой. 
 Үндсэндээ, өөрийн домэйнд байгаа ямар ч хостын захидлыг 
 <quote>нэхэмжилж аваад</quote>(энэ тохиолдолд <hostid role="fqdn">*.FreeBSD.org</hostid>) 
 түүнийг өөрийн захидлын сервер рүү дахин чиглүүлнэ гэсэн үг юм. 
 Ингэснээр таны хэрэглэгчдийн захидлууд эзэн захидлын сервер дээр 
 цуглах болно.</para>
 
       <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
       <para>Үүнийг хялбар болгохын тулд, нэг 
 <emphasis>хэрэглэгчийн нэр</emphasis>тэй хэрэглэгчийн данс 
 хоёр машин дээр хоёулан дээр нь байх шаардлагатай. 
 Үүнийг хийхдээ &man.adduser.8;-г ашиглаарай.</para>
 
       <para>Таны хэрэглэх захидлын хост 
 таны сүлжээнд байгаа бүх ажлын машины хувьд 
 томилж гаргасан захидал солилцогч байх ёстой. 
 Энэ тохиргоог DNS сервер дээр дараах байдалтай хийнэ:</para>
 
       <programlisting>example.FreeBSD.org	A	204.216.27.XX		; Workstation
 			MX	10 hub.FreeBSD.org	; Mailhost</programlisting>
 
       <para>Энэ нь ажлын машинд хаягласан 
 захидлыг, A бичлэг хааш нь заахаас үл хамааран 
 захидлын хост руу дахин чиглүүлэх болно. Ингэснээр захидал 
 MX хост руу илгээгдэх болно.</para>
 
       <para>Та DNS сервер ажиллуулдаггүй бол дээр дурдсаныг 
 өөрөө бие даан хийх боломжгүй юм. Хэрэв та 
 DNS сервер ажиллуулдаггүй, эсвэл DNS сервер ажиллуулах 
 боломжгүй бол өөрийн ISP эсвэл DNS үйлчилгээ үзүүлдэг газартаа 
 хандаарай.</para>
 
       <para>Хэрэв та хийсвэр захидал байршуулах үйлчилгээ үзүүлдэг бол, 
 дараах мэдээлэл тус болно. Таны үйлчлүүлэгч өөрийн 
 домэйн нэртэй, тухайлбал <hostid role="domainname">customer1.org</hostid>, ба та 
 <hostid role="domainname">customer1.org</hostid>-д хаягласан бүх захидлыг өөрийн захидлын 
 хост <hostid role="fqdn">mail.myhost.com</hostid> руу чиглүүлэх хүсэлтэй байна гэж бодъё. 
 Тэгвэл таны DNS дээрх бичлэг дараах байдалтай байх болно:</para>
 
       <programlisting>customer1.org		MX	10	mail.myhost.com</programlisting>
 
       <para><hostid role="domainname">customer1.org</hostid> домэйны зөвхөн захидлыг 
 хариуцахын тулд A бичлэг <emphasis>шаардлагагүй</emphasis>.</para>
 
       <note>
 	<para>A бичлэг байхгүй бол <hostid role="domainname">customer1.org</hostid> руу 
 ping хийх боломжгүй болохыг анхаарна уу.</para>
       </note>
 
       <para>Хамгийн сүүлд хийх нэг зүйл бол 
 өөрийн захидлын хост дээрх <application>sendmail</application>-д 
 ямар ямар домэйнууд ба/эсвэл хостуудад хаягласан 
 захидлыг хүлээн авахыг хэлж өгөх явдал юм. 
 Үүнийг хэд хэдэн өөр аргаар хийж болно. 
 Дараах аргуудын алийг ч хэрэглэж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Хэрэв та <literal>FEATURE(use_cw_file)</literal>-г хэрэглэж байгаа бол 
 хостуудыг <filename>/etc/mail/local-host-names</filename> файл дотор 
 нэмж бичих.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв та <application>sendmail</application> 8.10 эсвэл 
 түүнээс хойно гарсан хувилбарыг хэрэглэж байгаа бол 
 <literal>Cwyour.host.com</literal> гэсэн мөрийг <filename>/etc/sendmail.cf</filename> эсвэл 
 <filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename> файл дотор бичих.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="SMTP-UUCP">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
   <title>UUCP-тэй SMTP</title>
 
     <para>FreeBSD-тэй цуг ирдэг <application>sendmail</application>-ийн тохиргоо нь 
 	Интернэт рүү шууд холбогддог сайтуудад зориулагдсан юм. Өөрсдийн захидлыг UUCP-ээр 
 	солилцохыг хүссэн сайтууд <application>sendmail</application>-ийн өөр 
 	тохиргооны файлыг суулгах ёстой.</para>
 
     <para><filename>/etc/mail/sendmail.cf</filename>-г гараар тохируулах нь 
 	илүү нарийн, нэмэлт сэдэв юм. <application>sendmail</application> 
 	хувилбар 8 нь тохиргооны файлуудаа &man.m4.1; урьдчилан процесс хийлтээр 
 	үүсгэдэг. Жинхэнэ тохиргоо нь илүү дээд хийсвэрлэлтийн түвшинд болдог. 
 	&man.m4.1;-ийн тохиргооны файлуудыг <filename>/usr/share/sendmail/cf</filename> 
 	сангаас олж болно. <filename>cf</filename> сан дахь 
 	<filename>README</filename> файл нь &man.m4.1; тохиргооны 
 	үндсэн танилцуулга болон үйлчилдэг.</para>
 
     <para>UUCP хүргэлтийг дэмжих хамгийн шилдэг арга бол <literal>mailertable</literal> 
 	боломжийг ашиглах явдал юм. Энэ нь чиглүүлэлтийн шийдвэрүүд гаргахдаа 
 	<application>sendmail</application>-ийн ашигладаг мэдээллийн баазыг 
 	үүсгэдэг.</para>
 
     <para>Эхлээд та өөрийн <filename>.mc</filename> файлыг үүсгэх хэрэгтэй. 
 	<filename>/usr/share/sendmail/cf/cf</filename> сан цөөн хэдэн 
 	жишээнүүдийг агуулдаг. Таныг өөрийнхөө файлыг <filename>foo.mc</filename> 
 	гэж нэрлэсэн гэж үзэх юм бол түүнийг зөв <filename>sendmail.cf</filename> 
 	болгож хөрвүүлэхийн тулд хийх зүйл тань:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /etc/mail</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make foo.cf</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cp foo.cf /etc/mail/sendmail.cf</userinput></screen>
 
     <para>Ердийн <filename>.mc</filename> файл иймэрхүү харагдаж болно:</para>
 
     <programlisting>VERSIONID(`<replaceable>Your version number</replaceable>') OSTYPE(bsd4.4)
 
 FEATURE(accept_unresolvable_domains)
 FEATURE(nocanonify)
 FEATURE(mailertable, `hash -o /etc/mail/mailertable')
 
 define(`UUCP_RELAY', <replaceable>your.uucp.relay</replaceable>)
 define(`UUCP_MAX_SIZE', 200000)
 define(`confDONT_PROBE_INTERFACES')
 
 MAILER(local)
 MAILER(smtp)
 MAILER(uucp)
 
 Cw    <replaceable>your.alias.host.name</replaceable>
 Cw    <replaceable>youruucpnodename.UUCP</replaceable></programlisting>
 
     <para><literal>accept_unresolvable_domains</literal>,
       <literal>nocanonify</literal>, болон
       <literal>confDONT_PROBE_INTERFACES</literal> боломжуудыг 
 	агуулсан мөрүүд нь захидал хүргэх явцын үед DNS-ийг ашиглуулахгүй байх болно. 
 	<literal>UUCP_RELAY</literal> гэдэг нь UUCP хүргэлтийг дэмжихэд 
 	шаардлагатай. .UUCP псевдо домэйн хаягуудтай ажиллаж чаддаг 
 	Интернэтийн хостын нэрийг тавих хэрэгтэй; та өөрийн ISP-ийн захидал 
 	өртөөлөгчийг энд бараг оруулах байх даа.</para>
 
     <para>Ингэснийхээ дараа танд <filename>/etc/mail/mailertable</filename> 
 	файл хэрэгтэй болно. Хэрэв танд таны бүх захидлуудад ашиглагддаг, гадагш холбогдсон 
 	зөвхөн ганц холболт байвал дараах файл хангалттай байх болно:</para>
 
     <programlisting>#
 # makemap hash /etc/mail/mailertable.db &lt; /etc/mail/mailertable
 .                             uucp-dom:<replaceable>your.uucp.relay</replaceable></programlisting>
 
     <para>Арай илүү төвөгтэй жишээ иймэрхүү харагдаж болно:</para>
 
     <programlisting>#
 # makemap hash /etc/mail/mailertable.db &lt; /etc/mail/mailertable
 #
 horus.interface-business.de   uucp-dom:horus
 .interface-business.de        uucp-dom:if-bus
 interface-business.de         uucp-dom:if-bus
 .heep.sax.de                  smtp8:%1
 horus.UUCP                    uucp-dom:horus
 if-bus.UUCP                   uucp-dom:if-bus
 .                             uucp-dom:</programlisting>
 
 
     <para>Эхний гурван мөр нь домэйн руу хаяглагдсан захидал анхдагч чиглүүлэлт 
 	рүү биш, харин хүргэх замыг <quote>товчлохын</quote> тулд UUCP хөрш рүү илгээгдэхийг 
 	зохицуулдаг. Дараагийн мөр нь локал Ethernet домэйн руу хаяглагдсан, 
 	SMTP ашиглан хүргэгдэж болох захидалтай ажилладаг. Эцэст нь 
 	.UUCP псевдо домэйн маягаар бичигдсэн UUCP хөршүүд  
 	<literal><replaceable>uucp-neighbor
       </replaceable>!<replaceable>recipient</replaceable></literal>-д 
 	анхдагч дүрмүүдийг дарж бичих боломжийг олгохын тулд дурдагдсан. 
 	Сүүлийн мөр нь үргэлж нэг цэг байдаг. Энэ нь UUCP хүргэлтээр дэлхий рүү гарах 
 	таны универсал захидлын гарц болон үйлчилдэг UUCP хөрш рүү гаргана гэж 
 	бусад бүгдийн хувьд зааж өгч байна. <literal>uucp-dom:</literal> түлхүүр 
 	үгийн ард байрлах бүх цэгийн нэрс зөв UUCP хөршүүд байх ёстой бөгөөд 
 	та тэдгээрийг <literal>uuname</literal> тушаал ашиглан шалгаж болно.</para>
 
     <para>Санаж явах зүйл бол энэ файл нь ашиглагдахаасаа өмнө DBM мэдээллийн баазын 
 	файл руу хөрвүүлэгдэх шаардлагатай байдаг. Үүнийг хийх тушаалын мөрийг 
 	<filename>mailertable</filename> файлын дээр хэсэгт тайлбар маягаар 
 	хийх нь зүйтэй. Өөрийн <filename>mailertable</filename> файлыг 
 	өөрчлөх бүртээ та энэ тушаалыг ажиллуулах ёстой юм.</para>
 
     <para>Төгсгөлийн зөвлөгөө: хэрэв та тухайн нэг захидлын чиглүүлэлт ажиллаж 
 	байгаа эсэхэд эргэлзэж байгаа бол <application>sendmail</application>-ийн 
 	<option>-bt</option> тохируулгыг тогтоох хэрэгтэй. Энэ нь 
 	<application>sendmail</application>-ийг 
 	<emphasis>хаягийн тест горим</emphasis>д эхлүүлдэг; <literal>3,0</literal> 
 	гэж оруулаад захидал чиглүүлэлтийг тест хийхийг хүссэн хаягаа оруулах хэрэгтэй. 
 	Сүүлийн мөр нь ашиглагдсан дотоод захидлын агент, энэ агентийн дуудаж 
 	холбогдох хүрэх хост болон (магадгүй хөрвүүлэгдсэн) хаягийг хэлдэг. 
 	Энэ горимоос <keycombo
       action="simul"><keycap>Ctrl</keycap><keycap>D</keycap></keycombo> 
 	даран гарна.</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>sendmail -bt</userinput>
 ADDRESS TEST MODE (ruleset 3 NOT automatically invoked)
 Enter &lt;ruleset&gt; &lt;address&gt;
 <prompt>&gt;</prompt> <userinput>3,0 foo@example.com</userinput>
 canonify           input: foo @ example . com
 ...
 parse            returns: $# uucp-dom $@ <replaceable>your.uucp.relay</replaceable> $: foo &lt; @ example . com . &gt;
 <prompt>&gt;</prompt> <userinput>^D</userinput></screen>
   </sect1>
 
   <sect1 id="outgoing-only">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Билл</firstname>
           <surname>Моран</surname>
           <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Зөвхөн илгээхээр тохируулах нь</title>
 
     <para>Өртөөлөх серверээр дамжуулан захидлыг илгээхийг зөвхөн хүсэх олон 
 	тохиолдлууд байдаг. Зарим жишээнүүдийг дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Таны компьютер ширээний машин, гэхдээ та &man.send-pr.1; 
 	зэрэг програмуудыг ашиглахыг хүсэж байна гэж бодъё. Ингэхийн тулд 
 	та өөрийн ISP-ийн захидал өртөөлөх серверийг ашиглах ёстой.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Компьютер нь захидлыг локалаар зохицуулдаггүй сервер боловч 
 	бүх захидлуудыг боловсруулахын тулд өртөөлөх сервер рүү дамжуулах 
 	хэрэгтэй байгаа.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Бараг <acronym>MTA</acronym> бүр үүнийг хийх чадвартай байдаг. 
 	Харамсалтай нь захидлыг зөвхөн дамжуулахын тулд 
 	өргөн боломжтой <acronym>MTA</acronym>-г зөв тохируулах нь 
 	маш төвөгтэй байдаг. <application>sendmail</application> болон
       <application>postfix</application> зэрэг програмуудыг 
 	энэ зорилгоор ашиглах нь хэтэрхий юм.</para>
 
     <para>Мөн хэрэв та энгийн Интернэт хандалтын үйлчилгээг ашиглаж байгаа бол 
 	таны гэрээ таныг <quote>захидлын сервер</quote> ажиллуулахыг хориглож 
 	магадгүй юм.</para>
 
     <para>Тэдгээр хэрэгцээнүүдийг хангах хялбар арга бол <filename role="package">mail/ssmtp</filename> 
 	портыг суулгах явдал юм. Дараах тушаалуудыг <username>root</username> 
 	хэрэглэгчээр ажиллуулна:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/mail/ssmtp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install replace clean</userinput></screen>
 
     <para>Суулгасны дараа <filename role="package">mail/ssmtp</filename>-г 
 	<filename>/usr/local/etc/ssmtp/ssmtp.conf</filename>-д байрлах 
 	дөрвөн мөр бүхий файлаар тохируулж болно:</para>
 
     <programlisting>root=yourrealemail@example.com
 mailhub=mail.example.com
 rewriteDomain=example.com
 hostname=_HOSTNAME_</programlisting>
 
     <para><username>root</username>-д зориулж өөрийн жинхэнэ захидлын хаягаа 
 	ашиглахаа мартуузай. <hostid role="fqdn">mail.example.com</hostid>-ийн 
 	оронд өөрийн ISP-ийн гарах захидлын өртөөлөх серверийг оруулаарай (зарим ISP-ууд нь 
 	үүнийг <quote>гарах захидлын сервер</quote> эсвэл <quote>SMTP сервер</quote>
 	гэдэг).</para>
 
     <para>Гарах захидлын үйлчилгээг нь оролцуулаад  <application>sendmail</application>-г 
 	хориглохоо мартуузай. Дэлгэрэнгүйг <xref linkend="mail-disable-sendmail"> 
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
     <para><filename role="package">mail/ssmtp</filename> нь бас бусад тохируулгуудтай 
 	байдаг. Жишээнүүд болон дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<filename>/usr/local/etc/ssmtp</filename> доторх жишээ 
 	тохиргооны файл эсвэл <application>ssmtp</application>-ийн 
 	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
     <para>Энэ маягаар <application>ssmtp</application>-г тохируулах нь 
 	зөв ажиллахын тулд захидал илгээхийг шаарддаг, таны компьютер дээрх ямар ч програмыг 
 	зөвшөөрөх болно. Ингэхдээ таны ISP-ийн хэрэглээний бодлогыг зөрчилгүйгээр 
 	эсвэл таны компьютерийг спам илгээх зорилгоор булаан эзлэхийг зөвшөөрдөггүй 
 	байна.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="SMTP-dialup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Гадагш залгах холболтоор захидлыг ашиглах нь</title>
 
     <para>Хэрэв танд статик IP хаяг байгаа бол та анхдагч утгуудыг өөрчилж тааруулах 
 	шаардлагагүй юм. Өөрийн хостын нэрийг өөрт заагдсан Интернэтийн нэрээр 
 	тохируулах хэрэгтэй бөгөөд <application>sendmail</application> 
 	үлдсэнийг нь хийх болно.</para>
 
     <para>Хэрэв та динамикаар заагдсан IP хаягтай бөгөөд Интернэт рүү диал ап 
 	PPP холболтыг ашигладаг бол та өөрийн ISP-ийн захидлын сервер дээр магадгүй 
 	захидлын хайрцагтай байна байх. Таны ISP-ийн домэйн <hostid role="domainname">example.net</hostid>, 
 	таны хэрэглэгчийн нэр <username>user</username>, та 
 	өөрийн машиныг <hostid role="fqdn">bsd.home</hostid> гэж 
 	нэрлэсэн бөгөөд таны ISP танд <hostid
       role="fqdn">relay.example.net</hostid>-г захидал өртөөлөх сервер 
 	болгож ашиглаж болно гэж хэлсэн гэж үзье.</para>
 
     <para>Өөрийн захидлын хайрцгаас захидал авахын тулд та татаж авах агентийг 
 	суулгах ёстой. <application>fetchmail</application> хэрэгсэл нь 
 	олон төрлийн протоколуудыг дэмждэг болохоор үүнд сайн сонголт болох юм. 
 	Энэ програм нь багц хэлбэрээр эсвэл портын цуглуулгад байдаг (<filename
       role="package">mail/fetchmail</filename>). Ихэвчлэн 
 	таны <acronym>ISP</acronym> <acronym>POP</acronym> үйлчилгээ 
 	үзүүлдэг. Хэрэв та хэрэглэгчийн <acronym>PPP</acronym> ашиглаж байгаа бол 
 	<filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> дахь дараах оруулгыг 
 	ашиглан Интернэтийн холболт тогтох үед өөрийн захидлыг автоматаар 
 	авч болох юм:</para>
 
     <programlisting>MYADDR:
 !bg su user -c fetchmail</programlisting>
 
     <para>Хэрэв та <application>sendmail</application>-г 
 	локал биш бүртгэлүүдэд захидал илгээхийн тулд ашиглаж байгаа бол 
 	(доор үзүүлсэн шиг) та өөрийнхөө Интернэтийн холболтыг тогтоосныхоо 
 	дараа өөрийн захидлын дарааллыг <application>sendmail</application>-ээр 
 	процесс хийлгэхийг хүсэх байх. Үүнийг хийхийн тулд энэ тушаалыг 
 	<filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> файлд 
 	<command>fetchmail</command> тушаалын дараа байрлуулах хэрэгтэй:</para>
 
     <programlisting>  !bg su user -c "sendmail -q"</programlisting>
 
     <para>Та <hostid
       role="fqdn">bsd.home</hostid> дээр 
 	<username>user</username>-т зориулсан бүртгэлтэй гэж бодъё. 
 	<hostid
       role="fqdn">bsd.home</hostid> дээрх <username>user</username>-ийн 
 	гэрийн санд <filename>.fetchmailrc</filename> файлыг үүсгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <programlisting>poll example.net protocol pop3 fetchall pass MySecret</programlisting>
 
     <para>Энэ файл нь <literal>MySecret</literal> гэсэн нууц үгийг агуулдаг 
 	болохоор уг файлыг <username>user</username>-ээс өөр хэн ч унших 
 	ёсгүй юм.</para>
 
     <para>Зөв <literal>from:</literal> толгойтойгоор захидал илгээхийн 
 	тулд та <application>sendmail</application>-д 
 	<email role="nolink">user@bsd.home</email>-ийн оронд 
 	<email>user@example.net</email>-г ашиглахыг хэлж өгөх ёстой. 
 	Та бас <application>sendmail</application>-д 
 	хурдан захидал дамжуулах боломжийг бүрдүүлэхийн тулд бүх захидлыг дамжуулахдаа 
 	<hostid role="fqdn">relay.example.net</hostid>-ийг ашиглахыг бас хэлж 
 	өгөхийг хүсэж болох юм.</para>
 
     <para>Дараах <filename>.mc</filename> файл нь хангалттай байх болно:</para>
 
     <programlisting>VERSIONID(`bsd.home.mc version 1.0')
 OSTYPE(bsd4.4)dnl
 FEATURE(nouucp)dnl
 MAILER(local)dnl
 MAILER(smtp)dnl
 Cwlocalhost
 Cwbsd.home
 MASQUERADE_AS(`example.net')dnl
 FEATURE(allmasquerade)dnl
 FEATURE(masquerade_envelope)dnl
 FEATURE(nocanonify)dnl
 FEATURE(nodns)dnl
 define(`SMART_HOST', `relay.example.net')
 Dmbsd.home
 define(`confDOMAIN_NAME',`bsd.home')dnl
 define(`confDELIVERY_MODE',`deferred')dnl</programlisting>
 
     <para>Энэ <filename>.mc</filename> файлыг <filename>sendmail.cf</filename> 
 	файл болгож хэрхэн хувиргах тухай дэлгэрэнгүйг өмнөх хэсгээс лавлана уу. 
 	Бас <filename>sendmail.cf</filename>-г шинэчилснийхээ дараа 
 	<application>sendmail</application>-г дахин эхлүүлэхээ мартуузай.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="SMTP-Auth">
     <sect1info>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Жэймс</firstname>
         <surname>Горхам</surname>
         <contrib>Бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>SMTP нэвтрэлт танилт</title>
 
     <para>Өөрийн захидлын сервертээ <acronym>SMTP</acronym> Authentication 
 	буюу нэвтрэлт танилттай байх нь хэд хэдэн талаараа ашигтай байдаг. 
 	<acronym>SMTP</acronym> нэвтрэлт танилт нь <application>sendmail</application>-д 
 	аюулгүй байдлын өөр давхарга нэмж чадах бөгөөд хостоо сольдог хөдөлгөөнт 
 	хэрэглэгчдийн хувьд өөрийн захидлын клиентийнхээ тохиргоог дахин тохируулалгүйгээр 
 	захидлын серверээ ашиглах боломжийг олгодгоороо ашигтай байдаг.</para>
 
     <procedure>
       <step>
 	<para><filename role="package">security/cyrus-sasl2</filename>-г 
 	портоос суулгана. Та энэ портыг <filename role="package">security/cyrus-sasl2</filename> 
 	сангаас олж болно. <filename role="package">security/cyrus-sasl2</filename> 
 	порт нь хэд хэдэн эмхэтгэх үеийн тохируулгуудыг дэмждэг. Бидний ашиглах SMTP нэвтрэлт танилтын 
 	аргын хувьд <option>LOGIN</option> тохируулга хаагдаагүй эсэхийг шалгаарай.</para>
       </step>
 
 
       <step>
 	<para><filename role="package">security/cyrus-sasl2</filename>-г 
 	суулгасны дараа <filename>/usr/local/lib/sasl2/Sendmail.conf</filename>-г 
 	(байхгүй бол үүсгээрэй) засварлаж дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>pwcheck_method: saslauthd</programlisting>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Дараа нь <filename role="package">security/cyrus-sasl2-saslauthd</filename>-г 
 	суулгаж дараах мөрийг нэмэхийн тулд <filename>/etc/rc.conf</filename>-г засварлана:</para>
 
 	<programlisting>saslauthd_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para>тэгээд эцэст нь saslauthd дэмонг эхлүүлнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/saslauthd start</userinput></screen>
 
 	<para>Энэ дэмон нь таны FreeBSD <filename>passwd</filename> мэдээллийн 
 	баазаас нэвтрэлт таниулахын тулд <application>sendmail</application>-ийн хувьд 
 	зуучлагч болдог. Энэ нь <acronym>SMTP</acronym> нэвтрэлт танилт ашиглах хэрэгтэй 
 	хэрэглэгч бүрийн хувьд шинэ хэрэглэгчийн нэрс болон нууц үгсийг үүсгэх шаардлагагүй 
 	болгож нэвтрэлт болон захидлын нууц үгийг өөрчлөлгүйгээр хэвээр байлгадаг юм.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Одоо <filename>/etc/make.conf</filename>-г засварлаад дараах мөрүүдийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>SENDMAIL_CFLAGS=-I/usr/local/include/sasl -DSASL
 SENDMAIL_LDFLAGS=-L/usr/local/lib
 SENDMAIL_LDADD=-lsasl2</programlisting>
 
 	<para>Эдгээр мөрүүд нь <application>sendmail</application>-д 
 	<filename role="package">cyrus-sasl2</filename> руу эмхэтгэх үед холбоос 
 	хийхэд шаардлагатай зөв тохиргооны сонголтуудыг өгөх болно. 
 	<application>sendmail</application>-ийг суулгахаас өмнө 
 	<filename role="package">cyrus-sasl2</filename> суусан байгаа 
 	эсэхийг баталгаажуулаарай.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Дараах тушаалуудыг ажиллуулж <application>sendmail</application>-г дахин эмхэтгэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/src/lib/libsmutil</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make cleandir && make obj && make</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src/lib/libsm</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make cleandir && make obj && make</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /usr/src/usr.sbin/sendmail</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make cleandir && make obj && make && make install</userinput></screen>
 
 	<para><filename>/usr/src</filename> тийм ч ихээр өөрчлөгдөөгүй бөгөөд 
 	хэрэгцээтэй хуваалцдаг сангууд байгаа тохиолдолд <application>sendmail</application>-ийн эмхэтгэлт 
 	ямар нэгэн асуудалгүй хийгдэх ёстой.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para><application>sendmail</application> эмхэтгэгдэж дахин суулгагдсаны 
 	дараа өөрийн <filename>/etc/mail/freebsd.mc</filename>
 	  файлыг (аль эсвэл өөрийн <filename>.mc</filename> файл болгож ашигладаг тэр файлыг. Дахин давтагдахгүй 
 	байхын тулд олон администраторууд &man.hostname.1;-ээс гарах гаралтыг ашиглан <filename>.mc</filename> файлаа 
 	болгон сонгодог) засварлах хэрэгтэй. Эдгээр мөрүүдийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>dnl set SASL options
 TRUST_AUTH_MECH(`GSSAPI DIGEST-MD5 CRAM-MD5 LOGIN')dnl
 define(`confAUTH_MECHANISMS', `GSSAPI DIGEST-MD5 CRAM-MD5 LOGIN')dnl</programlisting>
 
 	<para>Хэрэглэгчдийн нэвтрэлт танилтын хувьд <application>sendmail</application>-д 
 	байдаг өөр аргуудыг эдгээр тохируулгууд нь тохируулдаг. Хэрэв та <application>pwcheck</application>-с
 	өөр аргыг ашиглахыг хүсэж байгаа бол хамт ирсэн баримтаас үзнэ үү.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Эцэст нь <filename>/etc/mail</filename> дотор байхдаа 
 	&man.make.1;-г ажиллуулна. Энэ нь таны шинэ <filename>.mc</filename> 
 	файлыг ажиллуулж <filename>freebsd.cf</filename> гэгдэх (өөрийн <filename>.mc</filename> 
 	файлд зориулж ашигласан тэр) <filename>.cf</filename> файлыг үүсгэх болно. 
 	Дараа нь <command>make install restart</command> тушаалыг 
 	ашиглах хэрэгтэй. Энэ нь файлыг <filename>sendmail.cf</filename> руу 
 	хуулж <application>sendmail</application>-г зөв ажиллуулах болно. 
 	Энэ процессийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг <filename>/etc/mail/Makefile</filename> 
 	файлаас лавлана уу.</para>
       </step>
     </procedure>
 
     <para>Хэрэв бүгд зөв явсан бол та өөрийн нэвтрэх мэдээллийг захидлын клиент уруугаа 
 	оруулж тест захидал илгээж чадах ёстой. Илүү судлахын тулд 
 	<application>sendmail</application>-ийн <option>LogLevel</option>-г 
 	13 болгон тохируулж <filename>/var/log/maillog</filename> файлд
 	алдаа гарах эсэхийг харах хэрэгтэй.</para>
 
     <para><ulink url="http://www.sendmail.org/~ca/email/auth.html">
       <acronym>SMTP</acronym> нэвтрэлт танилт</ulink>тай холбоотой дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг <application>sendmail</application> хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-agents">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Силвэр</surname>
 	  <contrib>Хамтран бичилцсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Шагдарын</firstname>
 	  <surname>Нацагдорж</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Хэрэглэгчийн захидал дамжуулагчид</title>
 
     <indexterm>
       <primary>Хэрэглэгчийн захидал дамжуулагч</primary>
     </indexterm>
 
     <para>Mail User Agent (<acronym>MUA</acronym>) буюу хэрэглэгчийн
 	  захидал дамжуулагч гэдэг нь  захиаг илгээх болон хүлээн авах 
 	  зориулалттай програмууд байдаг. Мөн цаашилбал хоорондоо холбогдож
       <quote>захидал</quote> чулуудацгааснаар хэрэглэгчдийн
 	  ажлыг түргэтгэж амарчилж чаддагаараа 
       <acronym>MUA</acronym> нар нь илүү хүчирхэг болж байгаа билээ. 
 	  &os; нь өөртөө маш олон захиа дамжуулагч програмуудыг 
 	  дэмждэг бөгөөд <link linkend="ports">FreeBSD портын цуглуулгаас</link>
 	  та суулгах боломжтой.
       Хэрэглэгчид магадгүй график дүрслэлтэй
       <application>evolution</application> эсвэл
       <application>balsa</application>, мөн консол дээр тулгуурлаж ажилладаг 
-	  програмууд болох <application>mutt</application>, <application>pine</application>
+	  програмууд болох <application>mutt</application>, <application>alpine</application>
       эсвэл <command>mail</command>, үгүй бол том байгууллагуудад ихэнхдээ
 	  хэрэглэгддэг вэб харуулалттай захиа үзэгч зэргүүдээс сонгон хэрэглэх
 	  боломж буй.</para>
 
     <sect2 id="mail-command">
       <title>mail</title>
 
       <para>&man.mail.1; бол &os;-н хэрэглэгчийн хэрэглэж болох 
 	  анхдагч захиа дамжуулагч програм юм. Энэ нь 
 	  консол дээр ажилладаг бөгөөд текст хэлбэрийн захиануудыг 
 	  дамжуулах болон хүлээж авах бүх ерөнхий гүйцэтгэлийг санал болгодог ч
 	  зарим хавсаргасан файлуудтай ажиллахад зарим хүчин чадал нь 
 	  дутмаг бөгөөд зөвхөн дотоод захианы хайрцган дээр ажилладаг.</para>
 
       <para>Хэдийгээр <command>mail</command> гуай 
 	  анхнаасаа  <acronym>POP</acronym> эсвэл
 	<acronym>IMAP</acronym> серверүүдийг дэмждэггүй боловч 
 	эдгээр сервер дээрх захианы хайрцгуудыг өөрийнхөө дотоод
 	<filename>mbox</filename> файл уруу
 	<application>fetchmail</application> програмыг ашиглан 
 	хуулж чаддаг. <application>fetchmail</application>-н талаар энэ бүлэгт
 	сүүлд танилцуулах болно (<xref
 	linkend="mail-fetchmail">).</para>
 
       <para>Захиа хүлээж авах болон илгээхийн тулд консол дээр 
 	  ердөө дараах жишээний дагуу 
 	<command>mail</command> тушаал өгөхөд л хангалттай:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>mail</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэглэгч бүрд зориулсан
 	<filename class="directory">/var/mail</filename> доторх 
 	 захианы хайрцаг нь <command>mail</command> хэрэгслээр уншигддаг.
 	Хэрэв захианы хайрцаг хоосон байвал ямар ч захиа алга байна гэсэн 
 	мэдэгдэл харуулаад энэ хэрэгсэл гардаг. Захианы хайрцаг доторх 
 	захиа уншигдах үед энэ хэрэгслийн харуулах нүүр хэсэг ажиллаж эхлэн
 	захиануудыг жагсаалт болгож харуулдаг. Дараах маягаар захианууд нь 
 	автоматаар дугаарлагдаж харуулагддаг:</para>
 
       <screen>Mail version 8.1 6/6/93.  Type ? for help.
 "/var/mail/marcs": 3 messages 3 new
 >N  1 root@localhost        Mon Mar  8 14:05  14/510   "test"
  N  2 root@localhost        Mon Mar  8 14:05  14/509   "user account"
  N  3 root@localhost        Mon Mar  8 14:05  14/509   "sample"</screen>
 
       <para>Захиануудыг одоо  <keycap>t</keycap>
 	<command>захианы-дугаар</command> гэж тушаал өгснөөр тухайн 
 	дугаартай захиаг уншина. Доорх жишээнд эхний захиаг уншиж харуулав:</para>
 
       <screen>&amp; <userinput>t 1</userinput>
 Message 1:
 From root@localhost  Mon Mar  8 14:05:52 2004
 X-Original-To: marcs@localhost
 Delivered-To: marcs@localhost
 To: marcs@localhost
 Subject: test
 Date: Mon,  8 Mar 2004 14:05:52 +0200 (SAST)
 From: root@localhost (Charlie Root)
 
 This is a test message, please reply if you receive it.</screen>
 
       <para>Дээрх жишээн дээр харуулснаар  <keycap>t</keycap>
 	товч дарж уншссан захианы толгой хэсгийг бүтнээр нь харуулж байна.
 	Захианы үндсэн жагсаалт уруу буцаж очихын тулд <keycap>h</keycap>
 	товчлуур хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Хэрэв захианд хариулж бичих тохиолдол гарвал 
 	<command>mail</command>-н 
 	<keycap>R</keycap> эсвэл <keycap>r</keycap> товчнуудыг ашигладаг.
 	<keycap>R</keycap> товч нь 
 	<command>mail</command>-д зөвхөн илгээсэн хүнд нь хариулж бичихийг 
 	зааж өгдөг байхад  <keycap>r</keycap> товч нь илгээсэн хүнээс гадна мөн 
 	өөр бусад хүлээн авагчид уруу илгээх боломж өгдөг. Та мөн энэ 
 	тушаалуудын ард нь захианы дугаар бичиж өгөн тухайн оноосон захианд
 	хариулт бичиж болно. Ингэж хариулж бичих үйлдэл хийх үед 
 	захианы хамгийн сүүлд нэг <keycap>.</keycap> гэсэн цэгтэй мөр 
 	нэмэгддэгийг доорх жишээнээс харна уу:</para>
 
       <screen>&amp; <userinput>R 1</userinput>
 To: root@localhost
 Subject: Re: test
 
 <userinput>Thank you, I did get your email.
 .</userinput>
 EOT</screen>
 
       <para>Шинэ захиа илгээхийн тулд <keycap>m</keycap>
 	товч хэрэглэгддэг бөгөөд энэ товчлуурын араас хүлээн авах хүний 
 	захианы хаягийг бичиж өгдөг. Олон хаяг бичигдэх тохиолдолд 
 	захианы хаяг бүр <keycap>,</keycap> гэсэн таслал тэмдгээр
 	тусгаарлагддаг. Дараа нь захианы гарчгийг бичиж сүүлд нь 
 	захиагаа бичдэг. Захианы төгсгөл хэсгийг
 	тусдаа нэг мөрөнд  <keycap>.</keycap> гэж цэг оруулж өгснөөр 
 	захиаг дуусгадаг.</para>
 
       <screen>&amp; <userinput>mail root@localhost</userinput>
 Subject: <userinput>I mastered mail
 
 Now I can send and receive email using mail ... :)
 .</userinput>
 EOT</screen>
 
       <para><command>mail</command> хэрэгсэл дотор 
 	<keycap>?</keycap> товчлуур дарснаар ямар ч үед 
 	тусламж мэдээллийг харуулж болдог бөгөөд мөн &man.mail.1;-н 
 	гарын авлаганд илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг харах боломж бий.</para>
 
       <note>
         <para>Өмнө тайлбарлаж байсны дагуу &man.mail.1; хэрэгсэл нь 
 		анхнаасаа хавсралт файлтай ажиллах зориулалттай хийгдээгүй болохоор
 		жаахан ядуувтар хэрэглэгддэг. Сүүлийн үеийн захидал дамжуулагчид 
 		болох 
 	  <application>mutt</application> нь хавсралт файлтай арай ухаалаг 
 	  ажилладаг. Гэхдээ та заавал <command>mail</command>-г хэрэглэмээр 
 	  байгаа бол <filename
 	  role="package">converters/mpack</filename> порт танд хэрэг болох 
 	  байх аа.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mutt-command">
       <title>mutt</title>
 
       <para><application>mutt</application> бол жижигхэн боловч
 	  маш хүчтэй захидал дамжуулагч бөгөөд дараах аятайхан шинж чанаруудыг
 	  өөртөө агуулсан байдаг нь:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Захиануудтай давхар зэрэг ажиллах</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
 	  <para>Захианд нууцлалын хувиргалт хийх болон цахим гарын үсэг зурахад зориулагдсан PGP дэмжлэгтэй</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
 	  <para>MIME дэмжлэгтэй</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
 	  <para>Maildir дэмжлэгтэй</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
 	  <para>Дурын өөрчлөлт хийх боломжтой.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Эдгээр шинж чанаруудын ачаар 
 	<application>mutt</application> нь хамгийн өргөн 
 	тархсан хэрэглэгчийн захидал дамжуулагч болж чадсан юм. <ulink
 	url="http://www.mutt.org"></ulink> хаягнаас 
 	<application>mutt</application>-н тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг харна уу.</para>
 
       <para><application>mutt</application>-н тогтвортой хувилбарыг
 	 <filename
 	role="package">mail/mutt</filename> портоос суулгаж болох бөгөөд
 	хэрэв яг одоо хөгжүүлж буй хувилбарыг нь суулгахыг хүсвэл <filename
 	role="package">mail/mutt-devel</filename> портоос суулгаарай.Портоо 
 	суулгасны дараа <application>mutt</application>-г эхлүүлэхдээ 
 	дараах тушаалыг өгдөг:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>mutt</userinput></screen>
 
       <para><application>mutt</application> нь хэрэглэгчийн 
 	  захианы хайрцгийг автоматаар <filename
 	class="directory">/var/mail</filename> сангаас уншиж 
 	хэрэв дотор нь захиа байвал харуулдаг. Хэрэв ямар ч захиа байхгүй 
 	байвал хэрэглэгчээс тушаал оруулахыг 
 	<application>mutt</application> хүлээх болно. 
 	Доорх жишээнд <application>mutt</application>-н захидал 
 	харуулалтыг үзүүлэв:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/mutt1" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Захиаг уншихын тулд 
 	  сумтай товчоор захидлыг сонгож <keycap>Enter</keycap> товч дарна. 
 	  
 	<application>mutt</application>-н захидал хэрхэн дэлгэж харуулсныг 
 	доорх зурган дээр харуулав:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/mutt2" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>&man.mail.1; хэрэгсэлтэй ижилхэн 
 	  <application>mutt</application> нь мөн зөвхөн илгээсэн хүнд 
 	  нь юм уу эсвэл олон хүлээн авагч уруу хариулт бичиж болдог. 
 	  Зөвхөн илгээсэн хүнд нь хариу бичихийн тулд 
 	<keycap>r</keycap> товч дарна. Захиа илгээсэн хүнийг нь оруулаад
 	бүлэг хүмүүс рүү захиа хариулж бичихийн тулд <keycap>g</keycap> 
 	товч дардаг.</para>
 
       <note>
 	<para><application>mutt</application> нь захиа бичих болон 
 	  хариулахын тулд 
 	  &man.vi.1; програмыг ашиглан захиа засварлалт хийлгэдэг. 
 	  Гэхдээ өөрийн эхлэл сан дотроо  <filename>.muttrc</filename> 
 	  файл үүсгэж 
 	  <literal>editor</literal> хувьсагч үүсгэх эсвэл 
 	  <envar>EDITOR</envar> гэсэн орчны хувьсагч үүсгэж өөрийн дуртай
 	  засварлагчаа зааж өгч бас болно. 
 	  <ulink url="http://www.mutt.org/"></ulink> хаягнаас та
 	  <application>mutt</application>-н талаар хэрхэн тохируулж болох
 	  дэлгэрэнгүй зааврыг харна уу.</para>
       </note>
 
       <para>Шинэ захиа бичихийн тулд 
 	<keycap>m</keycap> товч хэрэглэнэ. Гарчгийг оруулсны дараа 
 	 &man.vi.1; програмыг <application>mutt</application> ажиллуулж
 	 захиагаа бичих боломж олгодог. Захиаг бичиж дууссаны дараа
 	 <command>vi</command> програмаас хадгалаад гарсны дараа
 	илгээх захиаг <application>mutt</application> програм нэгтгэж 
 	харуулдаг. Захиагаа илгээхдээ <keycap>y</keycap> товч дарна. 
 	Илгээхийн өмнөх нэгтгэсэн харуулалтыг дор зурганд үзүүлье:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/mutt3" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para><application>mutt</application> нь өөртөө мөн тусламжийн 
 	  мэдээлэлтэй өгөөд  <keycap>?</keycap> товч дарж харуулагдана. 
 	  Дэлгэцийн дээд хэсэгт ямар товч дарж болох тухай тайлбар
 	  мэдээлэл харуулаастай байдаг.</para>
 
     </sect2>
 
-    <sect2 id="pine-command">
-      <title>pine</title>
+    <sect2 id="alpine-command">
+      <title>alpine</title>
 
-      <para><application>pine</application> програмыг эхлэн 
+      <para><application>alpine</application> програмыг эхлэн 
 	  хэрэглэгчдэд зориулж үүсгэсэн бөгөөд нэмэлт шинж чанаруудыг 
 	  агуулсан байдаг.</para>
 
       <warning>
-	<para> <application>pine</application>-н өмнөх хувилбаруудад
+	<para> <application>alpine</application>-н өмнөх хувилбаруудад
 	  алсаас холбогдсон халдагчид тусгай кодыг хэрэглэгч маягаар 
 	  холбогдон захиа маягаар илгээж уг аюултай кодыг гүйцэтгэж болдог 
 	  аюултай нүх байжээ. Эдгээр
 	  <emphasis>мэдэгдсэн</emphasis> хүндрэлүүд нь засагдсан 
 	  боловч 
-	  <application>pine</application>-ы програмын аюулгүйн хамгаалалт
+	  <application>alpine</application>-ы програмын аюулгүйн хамгаалалт
 	  загвар нь тун сул болохоор  &os;-н аюулаас хамгаалагч нөхдүүд 
 	  уг програмд өөр онгорхой нүх бий гэж итгэдэг юм байна. 
 	  Та өөртөө гарах эрсдэлийг тооцож мэдэж байгаа бол
-	  <application>pine</application>-г суулгаарай.</para>
+	  <application>alpine</application>-г суулгаарай.</para>
       </warning>
 
-      <para><application>pine</application>-н одоогийн хөгжүүлж байгаа 
+      <para><application>alpine</application>-н одоогийн хөгжүүлж байгаа 
 	  хувилбарыг <filename
-	role="package">mail/pine4</filename> портоос суулгана. 
+	role="package">mail/alpine</filename> портоос суулгана. 
 	Порт суугдсаны дараа
-	 <application>pine</application>-г дараах тушаалаар эхлүүлдэг:</para>
+	 <application>alpine</application>-г дараах тушаалаар эхлүүлдэг:</para>
 
-      <screen>&prompt.user; <userinput>pine</userinput></screen>
+      <screen>&prompt.user; <userinput>alpine</userinput></screen>
 
-      <para>Анх удаагаа <application>pine</application> ажиллах үедээ
-	  мэндчилгээ болон товч заавар харуулаад <application>pine</application>
+      <para>Анх удаагаа <application>alpine</application> ажиллах үедээ
+	  мэндчилгээ болон товч заавар харуулаад <application>alpine</application>
 	  зохиосон хүмүүст мэдээлэх журмын нэргүй  захиа илгээхийг хүсдэг.
 	  Тэр нэргүй захиаг илгээхийн тулд <keycap>Enter</keycap> товч дарах
 	  эсвэл мөн <keycap>E</keycap> товч дарж нэргүй захиа илгээх хэсгээс
 	  хадгалахгүй гардаг. Мэндчилгээний хуудас дараах маягаар харагддаг:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/pine1" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Хэрэглэгчдэд дараа нь сумтай товчоор сонгож болдог 
 	  үндсэн цэс харуулагддаг. 
 	  Үндсэн цэс дотор шинэ захиа бичих, захиа агуулсан сан доторхоо 
 	  харах, мөн хаяг хадгалалтаа зохицуулах зэрэг боломж байдаг. 
 	  Доорх зурагт эдгээр боломжуудын цэсийг харуулсан үндсэн 
 	  цэсийг үзүүлэв.</para>
 
-      <para><application>pine</application>-р нээгдсэн үндсэн сан бол
+      <para><application>alpine</application>-р нээгдсэн үндсэн сан бол
 	 <filename class="directory">inbox</filename> гэсэн нэртэй сан байдаг. 
 	 Захианы жагсаалтыг харахын тулд 
 	<keycap>I</keycap> товч дарах, эсвэл  <guimenuitem>MESSAGE INDEX</guimenuitem>
 	цэсийг сонгоно:</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/pine2" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Захианы санд буй захиануудыг жагсааж харуулсны дараа
 	  сумтай товчоор сонгож 
 	<keycap>Enter</keycap> товч дарж уншина.</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/pine3" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Доорх зурган дээр 
-	<application>pine</application> дээр энгийн захиаг 
+	<application>alpine</application> дээр энгийн захиаг 
 	харуулав. Дэлгэцийн доод хэсэгт лавлах болгож гарын товчлууруудыг 
 	харуулдаг. Жишээ нь <keycap>r</keycap> товч дарснаар одоогийн 
 	харуулж байгаа захианд хариу бичнэ.</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/pine4" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
-      <para><application>pine</application> дээр захианд хариу бичих үед
+      <para><application>alpine</application> дээр захианд хариу бичих үед
 	 <application>pico</application> засварлагч хэрэглэгддэг 
-	 бөгөөд энэ засварлагч нь <application>pine</application>-тай 
+	 бөгөөд энэ засварлагч нь <application>alpine</application>-тай 
 	 хамт суугддаг. <application>pico</application> хэрэгсэл нь 
 	 захиа бичихэд маш энгийн бөгөөд &man.vi.1; эсвэл &man.mail.1; зэргийг
 	 ашиглагчдыг бодвол шинэ хэрэглэгчид рүү илүү дөхүүлсэн байдаг. 
 	 Хариулт захиагаа бичиж дуусаад 
 	<keycombo action="simul"><keycap>Ctrl</keycap><keycap>X</keycap>
 	</keycombo> товч дарж илгээдэг. Илгээхийн өмнө 
-	<application>pine</application> танаас лавлаж асуух болно.</para>
+	<application>alpine</application> танаас лавлаж асуух болно.</para>
 
       <mediaobject>
 	<imageobject>
 	  <imagedata fileref="mail/pine5" format="PNG">
 	</imageobject>
       </mediaobject>
 
       <para>Үндсэн цэснээс <guimenuitem>SETUP</guimenuitem> гэж сонгосноор 
-	  <application>pine</application>  програмыг та хүссэнээрээ өөрчлөх
-	  боломжтой.  <ulink url="http://www.washington.edu/pine/"></ulink>
+	  <application>alpine</application>  програмыг та хүссэнээрээ өөрчлөх
+	  боломжтой.  <ulink url="http://www.washington.edu/alpine/"></ulink>
 	 хаягаас дэлгэрэнгүй мэдээллийг харна уу.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-fetchmail">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Силвэр</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>fetchmail-г ашиглах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>fetchmail</primary>
     </indexterm>
 
     <para><application>fetchmail</application> нь хэрэглэгчдэд 
 	алсын <acronym>IMAP</acronym> болон <acronym>POP</acronym> 
 	серверүүдээс захидал автоматаар татан авч локал захидлын хайрцгуудад 
 	хадгалах боломжийг олгодог, өргөн боломжтой, 
 	<acronym>IMAP</acronym> болон <acronym>POP</acronym> 
 	клиент юм. Тэдгээр захидлын хайрцгуудад дараа нь хандахад илүү хялбар 
 	байдаг. <application>fetchmail</application>-г 
 	<filename role="package">mail/fetchmail</filename> портыг 
 	ашиглан суулгаж болох бөгөөд төрөл бүрийн боломжуудыг санал болгодгоос 
 	заримыг дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><acronym>POP3</acronym>,
 	  <acronym>APOP</acronym>, <acronym>KPOP</acronym>,
 	  <acronym>IMAP</acronym>, <acronym>ETRN</acronym> болон
 	  <acronym>ODMR</acronym> протоколуудын дэмжлэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><acronym>SMTP</acronym>-г ашиглан захидал дамжуулах чадвар.
 	Энэ нь шүүлт хийх, дамжуулалт хийх болон хэвийн ажиллахын тулд хуурамч дүр 
 	үзүүлэх боломжийг олгодог.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Шинэ захидлуудыг байнга шалгахын тулд дэмон горимоор ажиллуулж болно.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Олон захидлын хайрцгуудыг хүлээн авч тэдгээрийг тохиргооноос хамааран 
 	өөр локал хэрэглэгчүүд рүү дамжуулж чаддаг.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para><application>fetchmail</application>-ийн бүх боломжуудыг 
 	тайлбарлах нь энэ баримтын хүрээнээс гадуур боловч зарим нэг үндсэн 
 	боломжуудыг тайлбарлах болно. <application>fetchmail</application> 
 	хэрэгсэл нь зөв ажиллахын тулд <filename>.fetchmailrc</filename> 
 	гэгддэг тохиргооны файлыг шаарддаг. Энэ файл нь серверийн мэдээлэл 
 	болон нэвтрэх итгэмжлэлүүдийг агуулдаг. Энэ файлын агуулгын мэдрэмтгий 
 	чанараас болоод энэ файлыг зөвхөн эзэмшигч нь уншиж чаддаг байхаар болгон дараах 
 	тушаал ашиглаж хийхийг зөвлөдөг:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>chmod 600 .fetchmailrc</userinput></screen>
 
     <para>Дараах <filename>.fetchmailrc</filename> файл нь 
 	ганц хэрэглэгчийн захидлын хайрцгийг <acronym>POP</acronym> ашиглан татаж 
 	авах жишээ юм. Энэ нь <application>fetchmail</application>-г 
 	<username>joesoap</username> хэрэглэгчийн нэр болон 
 	<literal>XXX</literal> нууц үгийг ашиглан <hostid
       role="fqdn">example.com</hostid> руу холбогдыг зааж байна. Энэ жишээ нь 
 	<username>joesoap</username> хэрэглэгчийг локал систем дэх 
 	хэрэглэгч гэж бас үздэг.</para>
 
     <programlisting>poll example.com protocol pop3 username "joesoap" password "XXX"</programlisting>
 
     <para>Дараах жишээ нь олон <acronym>POP</acronym>
       	болон <acronym>IMAP</acronym> серверүүд рүү холбогдож 
 	шаардлагатай тохиолдолд өөр локал хэрэглэгчид рүү дахин чиглүүлж байна:</para>
 
     <programlisting>poll example.com proto pop3:
 user "joesoap", with password "XXX", is "jsoap" here;
 user "andrea", with password "XXXX";
 poll example2.net proto imap:
 user "john", with password "XXXXX", is "myth" here;</programlisting>
 
     <para><application>fetchmail</application> хэрэгслийг <option>-d</option> 
 	туг болон түүний дараа  <filename>.fetchmailrc</filename> файлд 
 	жагсаагдсан серверүүдийг байнга шалгах тэр хугацааг (секундээр) зааж өгөн
 	дэмон горимд ажиллуулж болдог. Дараах жишээ нь <application>fetchmail</application>-г 
 	600 секунд бүр шалгахаар тохируулж байна:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>fetchmail -d 600</userinput></screen>
 
     <para><application>fetchmail</application>-ийн тухай 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink
       url="http://fetchmail.berlios.de/"></ulink> хаягаас олж болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mail-procmail">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Силвэр</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>procmail-г ашиглах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>procmail</primary>
     </indexterm>
 
     <para><application>procmail</application> хэрэгсэл нь ирж байгаа захидлыг 
 	шүүхэд хэрэглэгддэг гайхамшигтай хүчтэй програм юм. Энэ нь хэрэглэгчдэд 
 	ирж байгаа захидлуудад тааруулж <quote>дүрмүүдийг</quote> тодорхойлох 
 	боломжийг олгодог бөгөөд энэ дүрмүүдийг ашиглан тусгай үйлдлүүд хийх эсвэл 
 	захидлыг өөр захидлын хайрцаг ба/эсвэл цахим захидлын хаягууд руу дахин 
 	чиглүүлэх зэрэг ажлуудыг хийж болох юм. <application>procmail</application>-г 
 	<filename role="package">mail/procmail</filename> порт ашиглан суулгаж 
 	болно. Суулгасны дараа үүнийг <acronym>MTA</acronym>-уудтай цуг ажиллахаар 
 	тохируулж болно; дэлгэрэнгүй мэдээллийг өөрийн <acronym>MTA</acronym>-ийн 
 	баримтаас лавлана уу. Мөн <application>procmail</application>-н 
 	боломжуудыг ашиглаж байгаа хэрэглэгчийн гэрийн сан дахь <filename>.forward</filename> 
 	файлд дараах мөрийг нэмж өгч болно:</para>
 
     <programlisting>"|exec /usr/local/bin/procmail || exit 75"</programlisting>
 
     <para>Дараах хэсэг нь <application>procmail</application>-ийн зарим үндсэн 
 	дүрмүүдийг үзүүлэх бөгөөд тэдгээрийн юу хийдэг талаар товч тайлбар өгөх болно. 
 	Эдгээр дүрмүүд болон бусдууд нь <filename>.procmailrc</filename> 
 	файлд хийгдсэн байх ёстой бөгөөд энэ файл нь хэрэглэгчийн гэрийн санд 
 	байрлах ёстой.</para>
 
     <para>Эдгээр дүрмүүдийн ихэнхийг &man.procmailex.5;-ийн гарын авлагын хуудаснаас 
 	олж болно.</para>
 
     <para><email>user@example.com</email>-с ирсэн бүх захидлыг 
 	<email role="nolink">goodmail@example2.com</email> гадаад хаяг уруу дамжуулна:</para>
 
     <programlisting>:0
 * ^From.*user@example.com
 ! goodmail@example2.com</programlisting>
 
     <para>1000 байтаас бага бүх захидлуудыг <email role="nolink">goodmail@example2.com</email> 
 	гадаад хаяг уруу дамжуулна:</para>
 
     <programlisting>:0
 * &lt; 1000
 ! goodmail@example2.com</programlisting>
 
     <para><email>alternate@example.com</email> руу илгээсэн бүх захидлыг 
 	<filename>alternate</filename> гэгдсэн захидлын хайрцагт хийнэ:</para>
 
     <programlisting>:0
 * ^TOalternate@example.com
 alternate</programlisting>
 
     <para><quote>Spam</quote> сэдэв бүхий бүх захидлыг <filename>/dev/null</filename> 
 	уруу илгээнэ:</para>
 
     <programlisting>:0
 ^Subject:.*Spam
 /dev/null</programlisting>
 
     <para>Ирж байгаа <hostid role="domainname">&os;.org</hostid> захидлын жагсаалтуудыг 
 	шалгаж жагсаалт бүрийг өөрийнх нь захидлын хайрцаг уруу хийдэг, ашигтай зааврыг доор үзүүлэв:</para>
 
     <programlisting>:0
 * ^Sender:.owner-freebsd-\/[^@]+@FreeBSD.ORG
 {
 	LISTNAME=${MATCH}
 	:0
 	* LISTNAME??^\/[^@]+
 	FreeBSD-${MATCH}
 }</programlisting>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
index 770aa98f57..ec05b2df4e 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
@@ -1,3185 +1,3173 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.489
+     Original revision 1.490
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <appendix id="mirrors">
   <title>&os;-г олж авах нь</title>
 
   <sect1 id="mirrors-cdrom">
     <title>CDROM болон DVD Нийтлэгчид</title>
 
     <sect2>
       <title>Жижиглэнгийн хайрцагласан бүтээгдэхүүнүүд</title>
 
       <para>&os; нь хайрцагласан бүтээгдэхүүн хэлбэрээр (&os; CD-үүд,
 	нэмэлт програм хангамж, болон хэвлэсэн баримт) хэд хэдэн жижиглэн 
 	худалдаалагчдаас гардаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>CompUSA</otheraddr>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.compusa.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Frys Electronics</otheraddr>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.frys.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>CD болон DVD цуглуулгууд</title>
 
       <para>&os; CD болон DVD цуглуулгуудыг олон жижиглэн худалдаалагчдаас 
 	шууд худалдан авах боломжтой байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <address>
 	  <otheraddr>FreeBSD Mall, Inc.</otheraddr>
 	  <street>700 Harvest Park Ste F</street>
 	  <city>Brentwood</city>, <state>CA</state>  <postcode>94513</postcode>
 	  <country>USA</country>
 	  Утас: <phone>+1 925 240-6652</phone>
 	  Факс: <fax>+1 925 674-0821</fax>
 	  Email: <email>info@freebsdmall.com</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.freebsdmall.com/"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Dr. Hinner EDV</otheraddr>
 	  <street>St. Augustinus-Str. 10</street>
 	  <postcode>D-81825</postcode> <city>M&uuml;nchen</city>
 	  <country>Germany</country>
 	  Утас: <phone>(089) 428 419</phone>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.hinner.de/linux/freebsd.html"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Ikarios</otheraddr>
 	  <street>22-24 rue Voltaire</street>
 	  <postcode>92000</postcode> <city>Nanterre</city>
 	  <country>France</country>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://ikarios.com/form/#freebsd"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>JMC Software</otheraddr>
 	  <country>Ireland</country>
 	  Утас: <phone>353 1 6291282</phone>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.thelinuxmall.com"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>The Linux Emporium</otheraddr>
 	  <street>Hilliard House, Lester Way</street>
 	  <city>Wallingford</city>
 	  <postcode>OX10 9TA</postcode>
 	  <country>United Kingdom</country>
 	  Утас: <phone>+44 1491 837010</phone>
 	  Факс: <fax>+44 1491 837016</fax>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.linuxemporium.co.uk/products/bsd/"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Linux+ DVD Magazine</otheraddr>
 	  <street>Lewartowskiego 6</street>
 	  <city>Warsaw</city>
 	  <postcode>00-190</postcode>
 	  <country>Poland</country>
 	  Утас: <phone>+48 22 860 18 18</phone>
 	  Email: <email>editors@lpmagazine.org</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.lpmagazine.org/"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Linux System Labs Australia</otheraddr>
 	  <street>21 Ray Drive</street>
 	  <city>Balwyn North</city>
 	  <postcode>VIC - 3104</postcode>
 	  <country>Australia</country>
 	  Утас: <phone>+61 3 9857 5918</phone>
 	  Факс: <fax>+61 3 9857 8974</fax>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.lsl.com.au"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>LinuxCenter.Ru</otheraddr>
 	  <street>Galernaya Street, 55</street>
 	  <city>Saint-Petersburg</city>
 	  <postcode>190000</postcode>
 	  <country>Russia</country>
 	  Утас: <phone>+7-812-3125208</phone>
 	  Email: <email>info@linuxcenter.ru</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.ru/shop/freebsd"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Түгээгчид</title>
 
       <para>Хэрэв та дахин худалдагч бөгөөд &os; CDROM бүтээгдэхүүнүүдийг тараахыг хүсэж 
 	байгаа бол түгээгч буюу дистрибьюторт хандана уу:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Cylogistics</otheraddr>
 	    <street>809B Cuesta Dr., #2149</street>
 	    <city>Mountain View</city>, <state>CA</state> <postcode>94040</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 650 694-4949</phone>
 	    Факс: <fax>+1 650 694-4953</fax>
 	    Email: <email>sales@cylogistics.com</email>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.cylogistics.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
         <listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Ingram Micro</otheraddr>
 	    <street>1600 E. St. Andrew Place</street>
 	    <city>Santa Ana</city>, <state>CA</state>  <postcode>92705-4926</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>1 (800) 456-8000</phone>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.ingrammicro.com/"></ulink></otheraddr>
           </address>
         </listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Kudzu, LLC</otheraddr>
 	    <street>7375 Washington Ave. S.</street>
 	    <city>Edina</city>, <state>MN</state> <postcode>55439</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 952 947-0822</phone>
 	    Факс: <fax>+1 952 947-0876</fax>
 	    Email: <email>sales@kudzuenterprises.com</email>
           </address>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <address>
             <otheraddr>LinuxCenter.Kz</otheraddr>
             <city>Ust-Kamenogorsk</city>
             <country>Kazakhstan</country>
             Утас: <phone>+7-705-501-6001</phone>
             Email: <email>info@linuxcenter.kz</email>
             WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.kz/page.php?page=fr"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>LinuxCenter.Ru</otheraddr>
 	    <street>Galernaya Street, 55</street>
 	    <city>Saint-Petersburg</city>
 	    <postcode>190000</postcode>
 	    <country>Russia</country>
 	    Утас: <phone>+7-812-3125208</phone>
 	    Email: <email>info@linuxcenter.ru</email>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.ru/freebsd"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Navarre Corp</otheraddr>
 	    <street>7400 49th Ave South</street>
 	    <city>New Hope</city>, <state>MN</state> <postcode>55428</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 763 535-8333</phone>
 	    Факс: <fax>+1 763 535-0341</fax>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.navarre.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-ftp">
     <title>FTP сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан абан ёсны эхүүдийг дэлхий даяар байрласан толин тусгал сайтуудаас
 	авч болно. <ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/"></ulink> 
 	сайт нь сайн холбогдсон бөгөөд маш олон тооны холболтуудыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ та 
 	<quote>илүү ойр</quote> толин тусгал сайтыг хайж олсон нь дээр биз ээ (ялангуяа хэрэв 
 	та ямар нэгэн толин тусгал маягийн сайт тохируулж ажиллуулахыг хүсвэл).</para>
 
     <para><ulink
 	url="http://mirrorlist.FreeBSD.org/">&os; толин тусгал сайтуудын 
 	мэдээллийн бааз</ulink> нь Гарын авлага дахь толин тусгалын жагсаалтаас 
 	илүү зөв байдаг. Учир нь энэ нь хостуудын статик жагсаалтад тулгуурлалгүй өөрийн мэдээллээ 
 	DNS серверээс авдаг юм.</para>
 
     <para>Мөн &os; нь дараах толин тусгал сайтууд дахь нэргүй FTP-ээс авч болохоор байдаг. 
 	Хэрэв та нэргүй FTP-ээс &os;-г авахыг сонговол өөртөө аль болох ойр сайтыг ашиглаад 
 	үзээрэй. <quote>Primary Mirror Sites</quote> буюу үндсэн толин тусгал 
 	сайтууд дахь толин тусгал сайтууд нь бүхэл &os; архивыг (архитектур 
 	болгонд зориулсан одоо байгаа бүх хувилбарууд) ихэвчлэн агуулдаг боловч 
 	танай улс юм уу эсвэл бүсэд байрлаж байгаа сайтаас татаж авахад танд илүү хурдан 
 	байх болов уу.  Бүсийн сайтууд нь хамгийн түгээмэл архитектуруудад зориулсан 
 	хамгийн сүүлийн үеийн хувилбаруудыг агуулдаг боловч &os;-ийн бүх архивыг 
 	агуулаагүй байж болох юм. Бүх сайтууд нь нэргүй FTP-ээр хандах боломжийг 
 	олгодог. Зарим сайтууд нь бас бусад аргуудаар хандах боломжийг олгодог. 
 	Сайт болгоны хувьд хандах аргууд нь хостын нэрийн дараа хаалтанд өгөгдсөн 
 	байгаа болно.</para>
 
     &chap.mirrors.ftp.inc;
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-bittorrent">
     <title>BitTorrent</title>
 
     <indexterm>
       <primary>BitTorrent</primary>
     </indexterm>
 
     <para>Үндсэн хувилбарын CD-үүдийн ISO дүрсүүдийг BitTorrent-оор дамжуулан 
       авах боломжтой байдаг. Дүрсүүдийг татаж авах torrent файлын цуглуулга 
       <ulink
       url="http://torrents.freebsd.org:8080/">http://torrents.freebsd.org:8080</ulink>
       хаяг дээр бий.</para>
 
     <para>BitTorrent-ийн клиент програм хангамж нь  
       <filename role="package">net-p2p/py-bittorrent</filename> порт эсвэл 
       өмнө нь эмхэтгэсэн багц хэлбэрээр байдаг.</para>
 
     <para>BitTorrent-оор ISO дүрсийг татаж авсны дараагаар та 
       <xref linkend="burncd"> burncd-ийн талаар тайлбарласнаар 
 	CD эсвэл DVD дээр шарж болох юм.</para>
   </sect1>
 
     <sect1 id="anoncvs">
       <title>Нэргүй CVS</title>
 
       <sect2>
 	<title><anchor id="anoncvs-intro">Танилцуулга</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>CVS</primary>
 	  <secondary>нэргүй</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Нэргүй CVS (эсвэл өөрөөр <emphasis>anoncvs</emphasis> гэгддэг) 
 	нь алсын CVS архивтай синхрончлол хийгдэхэд зориулагдсан &os;-тэй 
 	цуг багцлагдсан CVS хэрэгслүүдийн үзүүлдэг боломж юм. Мөн  
 	&os;-ийн хэрэглэгчдэд ямар нэгэн зөвшөөрлүүдгүйгээр зөвхөн унших эрхтэй 
 	CVS үйлдлүүдийг &os; төслийн албан ёсны anoncvs серверүүдийн аль нэг дээр 
 	хийх боломжийг олгодог. Ашиглахын тулд <envar>CVSROOT</envar> 
 	орчны хувьсагчийг тохирох anoncvs сервер руу зааж <command>cvs login</command> 
 	тушаалд бүгдийн мэддэг <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг өгч 
 	дараа нь &man.cvs.1; тушаал ашиглан локал архивт хандаж байгаа шигээр 
 	хандана.</para>
 
 	<note>
 	  <para><command>cvs login</command> тушаал нь CVS серверт
 		өөрийгээ таниулан нэвтрэхэд хэрэглэгдсэн нууц үгсийг 
 		таны <envar>HOME</envar> санд <filename>.cvspass</filename> 
 		файлд хадгалдаг.Хэрэв энэ файл байхгүй бол  
 		таныг <command>cvs login</command> тушаалыг эхний удаа 
 		ашиглахаар оролдоход алдаа гарч болох юм. Ердөө л 
 		хоосон <filename>.cvspass</filename> файл үүсгээд нэвтрэхийг 
 		оролдоорой.</para>
 	</note>
 
 	<para><link
 	  linkend="cvsup">CVSup</link> болон <emphasis>anoncvs</emphasis> 
 		үйлчилгээнүүд нь хоюул үндсэндээ адил үүргийг гүйцэтгэдэг гэж бас хэлж 
 		болох боловч синхрончлол хийх аргуудын хэрэглэгчийн сонголтод 
 		нөлөөлж болох төрөл бүрийн сул болон давуу талуудтай байдаг. Товчхондоо 
 		<application>CVSup</application> нь өөрийн сүлжээний эх үүсвэрүүдийн 
 		хэрэглээндээ илүү үр ашигтай бөгөөд техникийн хувьд хамгийн 
 		ухаалаг нь  боловч ажиллагаа ихтэй байдаг. <application>CVSup</application>-г 
 		ашиглахын тулд эхүүдийг авч эхлэхээсээ өмнө тусгай клиентийг эхлээд суулгаж тохируулсан 
 		байх ёстой бөгөөд зөвхөн дараа нь нэлээн том хэмжээтэй хэсгүүдээр 
 		<application>CVSup</application> нь <emphasis>цуглуулгуудыг</emphasis> 
 		дууддаг.</para>
 
 	<para>Харин <application>Anoncvs</application>-г 
 	нэг файлаас авахуулаад тусгай програм (<command>ls</command> эсвэл 
 	<command>grep</command> гэх зэрэг) хүртэлх бүгдийг CVS модулийн нэрээр нь 
 	шалгахад ашиглаж болно. Мэдээж <application>anoncvs</application> 
 	нь CVS архив дээрх зөвхөн уншигдах үйлдлүүдэд бас сайн болохоор 
 	хэрэв та &os; төслийн хэсгүүдтэй хуваалцсан нэг архив дахь локал 
 	хөгжүүлэлтийг дэмжих зорилготой байгаа бол <application>CVSup</application> нь 
 	таны цорын ганц сонголт байх юм.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><anchor id="anoncvs-usage">Нэргүй CVS-г ашиглах нь</title>
 
 	<para>Ердөө л <envar>CVSROOT</envar> орчны хувьсагчийг &os; төслийн 
 	<emphasis>anoncvs</emphasis> серверүүдийн аль нэг уруу зааснаар 
 	&man.cvs.1;-ийг нэргүй CVS архив ашиглахаар тохируулах юм. 
 	Биднийг энэ баримтыг бичиж байх үед дараах серверүүд байгааг дурдав:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Франц</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.fr.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (pserver горимын хувьд <command>cvs login</command> тушаалыг 
 	      ашиглаад <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг асуухад нь 
 	      оруулах хэрэгтэй. ssh-ийн хувьд нууц үг 
 	      шаардлагагүй.)</para>
 	  </listitem>
           <!--
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Япон</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.jp.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (<command>cvs login</command> тушаалыг ашиглаж асуух үед нь 
 	      <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг оруулна.)</para>
 	  </listitem>
 	  -->
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Тайвань</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (pserver горимын хувьд <command>cvs login</command> тушаалыг 
 	      ашиглаад дурын нууц үгийг асуухад нь оруулах хэрэгтэй. 
 	      ssh-ийн хувьд нууц үг шаардлагагүй.)</para>
 
 	      <programlisting>SSH2 HostKey: 1024 02:ed:1b:17:d6:97:2b:58:5e:5c:e2:da:3b:89:88:26 /etc/ssh/ssh_host_rsa_key.pub
 SSH2 HostKey: 1024 e8:3b:29:7b:ca:9f:ac:e9:45:cb:c8:17:ae:9b:eb:55 /etc/ssh/ssh_host_dsa_key.pub</programlisting>
 
 	  </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>АНУ</emphasis>:
 	      anoncvs@anoncvs1.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (ssh-ийн хувьд ssh-ийн 2-р хувилбарыг ашиглах бөгөөд нууц үг шаардлагагүй.)</para>
 
 	    <programlisting>SSH2 HostKey: 2048 53:1f:15:a3:72:5c:43:f6:44:0e:6a:e9:bb:f8:01:62 /etc/ssh/ssh_host_dsa_key.pub</programlisting>
 
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>CVS нь &os;-ийн хэзээ нэгэн цагт байсан (эсвэл зарим тохиолдолд ирээдүйд байх) 
 	эхүүдийн бараг л дурын хувилбарыг <quote>check out</quote> буюу шалгаж авах 
 	боломжийг олгодог болохоор та &man.cvs.1;-ийн залруулалт (<option>-r</option>) 
 	туг болон түүнд зориулагдсан зарим зөвшөөрөгдөх ямар утгууд &os; төслийн архивт байдгийг 
 	мэддэг байх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Залруулалтын хаягууд болон салбарын хаягууд гэсэн хоёр төрлийн хаяг байдаг.
 	Залруулалтын хаяг нь тухайн залруулалтыг заадаг. Үүний утга нь өдрөөс өдөрт 
 	ижил хэвээр байна. Нөгөө талаас салбарын хаяг нь ямар ч үед хөгжүүлэлтийн өгөгдсөн шугам дахь 
 	хамгийн сүүлийн залруулалтыг заадаг. Салбарын хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг 
 	заадаггүй болохоор үүний маргаашийн утга нь өнөөдрийнхөөс өөр байж болох юм.</para>
 
 	<para><xref linkend="cvs-tags"> нь хэрэглэгчдийн сонирхож болох 
 	залруулалтуудын хаягуудыг агуулдаг. Дахин хэлэхэд портын цуглуулга нь 
 	хөгжүүлэлтийн олон салбаргүй учир эдгээрийн аль нь ч портын цуглуулгын хувьд зөв биш 
 	юм.</para>
 
 	<para>Та салбарын хаягийг заах юм бол тэр хөгжүүлэлтийн шугам дахь 
 	файлуудын сүүлийн хувилбаруудыг хүлээн авах болно. Хэрэв та ямар нэг өнгөрсөн 
 	хувилбарыг хүлээн авахыг хүсэж байгаа бол <option>-D date</option> 
 	тугаар огноог заан тэгж хийж болно. Илүү дэлгэрэнгүйг &man.cvs.1;
 	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Жишээнүүд</title>
 
 	<para>Ямар нэг юм хийхээсээ өмнө &man.cvs.1;-ийн гарын авлагын хуудсыг 
 	нэг бүрчлэн уншихыг зөвлөдөг хэдий ч нэргүй CVS-ийг хэрхэн ашиглахыг харуулж 
 	байгаа зарим жишээнүүдийг энд үзүүлэв:</para>
 
 	<example>
 	  <title>-CURRENT-с ямар нэгэн зүйл шалгаж авах нь (&man.ls.1;):</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs co ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title><filename>src/</filename> модыг шалгаж авахын тулд SSH-г ашиглах нь:</title>
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cvs -d anoncvs@anoncvs1.FreeBSD.org:/home/ncvs co src</userinput>
 The authenticity of host 'anoncvs1.freebsd.org (216.87.78.137)' can't be established.
 DSA key fingerprint is 53:1f:15:a3:72:5c:43:f6:44:0e:6a:e9:bb:f8:01:62.
 Are you sure you want to continue connecting (yes/no)? <userinput>yes</userinput>
 Warning: Permanently added 'anoncvs1.freebsd.org' (DSA) to the list of known hosts.</screen>
 	</example>
 
 	<example>
-	  <title>6-STABLE салбар дахь &man.ls.1;-ийн хувилбарыг шалгаж авах нь:</title>
+	  <title>8-STABLE салбар дахь &man.ls.1;-ийн хувилбарыг шалгаж авах нь:</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
-&prompt.user; <userinput>cvs co -rRELENG_6 ls</userinput>
+&prompt.user; <userinput>cvs co -rRELENG_8 ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title>&man.ls.1;-д хийгдсэн өөрчлөлтүүдийн жагсаалтыг (нэгдсэн ялгаанууд хэлбэрээр) үүсгэх нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
-&prompt.user; <userinput>cvs rdiff -u -rRELENG_5_3_0_RELEASE -rRELENG_5_4_0_RELEASE ls</userinput>
+&prompt.user; <userinput>cvs rdiff -u -rRELENG_8_0_0_RELEASE -rRELENG_8_1_0_RELEASE ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title>Өөр бусад ямар модулийн нэрс ашиглагдаж болохыг олох нь:</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs co modules</userinput>
 &prompt.user; <userinput>more modules/modules</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Бусад эх үүсвэрүүд</title>
 
 	<para>Дараах нэмэлт эх үүсвэрүүд нь CVS-ийг сурахад тус болж болох юм:</para>
 
 	<itemizedlist>
            <listitem> 	 
              <para>Калифорнийн Политехникийн Их Сургуулийн <ulink 	 
                url="http://users.csc.calpoly.edu/~gfisher/classes/308/handouts/cvs-basics.html">CVS заавар</ulink>.</para> 	 
            </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink url="http://ximbiot.com/cvs/wiki/">CVS гэр</ulink>,
 	      CVS-ийн хөгжүүлэлт болон дэмжлэгийн нийгэм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink
 		url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi">CVSweb</ulink> нь 
 		&os; төслийн CVS-д зориулсан вэб интерфэйс юм.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
       </sect2>
     </sect1>
     
     
   <sect1 id="ctm">
     <title>CTM-г ашиглах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>CTM</primary>
       </indexterm>
 
       <para><application>CTM</application> нь алсын сангийн модыг төвтэй 
 	синхрончлол хийхэд зориулсан арга юм. Энэ нь &os;-ийн эх моднуудтай 
 	ашиглахад зориулагдаж хөгжүүлэгдсэн бөгөөд цаг хугацаа өнгөрөх тусам бусад хүмүүс 
 	бусад зорилгоор хэрэглэхэд ашигтайг мэдэж болох юм. Дельтанууд үүсгэх процессийн 
 	талаар бараг баримт байхгүй болохоор бас хэрэв та <application>CTM</application>-г 
 	бусад зүйлсэд зориулж ашиглахыг хүсэж байгаа бол дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар 
 	&a.ctm-users.name; захидлын жагсаалтад хандана уу.</para>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г би яагаад ашиглах ёстой вэ?</title>
 
 	<para><application>CTM</application> нь танд &os; эх моднуудын локал 
 	хуулбарыг өгдөг. Модны төрөл бүрийн <quote>хэлбэрүүд</quote> байдаг. 
 	Таны бүхэл CVS мод эсвэл аль нэг салбаруудын нэгийг дагахыг хүсэж байгаагаас 
 	хамаарч <application>CTM</application> нь танд мэдээлэл өгч чадна. 
 	Та &os;-ийн идэвхтэй хөгжүүлэгч боловч олиггүй юм уу эсвэл TCP/IP холболт байхгүй 
 	эсвэл өөрчлөлтүүдийг автоматаар тан руу илгээгддэг байлгахыг хүсэж байгаа 
 	бол <application>CTM</application> нь танд зориулагджээ. 
 	Та хамгийн идэвхтэй салбаруудын хувьд өдөрт гурав хүртэлх дельтануудыг авах 
 	хэрэгтэй болно. Гэхдээ та тэдгээрийг автомат цахим захидлаар илгээгддэг 
 	байхыг бодох хэрэгтэй. Шинэчлэлтүүдийн хэмжээг үргэлж аль болох бага байлгадаг. 
 	Энэ ихэвчлэн 5K-с бага байдаг, хааяа (арваас нэгт) 10-50K хэмжээтэй 
 	байдаг бөгөөд заримдаа том 100K+ эсвэл илүү бас байдаг.</para>
 
 	<para>Та урьдчилан багцалсан хувилбарын оронд хөгжүүлэлтийн эхүүд дээр 
 	шууд ажиллахтай холбоотой гардаг төрөл бүрийн анхааруулгуудын талаар бас 
 	мэдэж байх хэрэгтэй болно. Энэ нь таныг <quote>current</quote> 
 	эхүүдийг сонгох тохиолдолд ялангуяа үнэн байдаг. Таныг 
 	<link linkend="current">&os;-ийн одоо үеийн хэлбэрт байх нь</link> 
 	хэсгийг уншихыг зөвлөдөг.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г ашиглахад надад юу хэрэгтэй вэ?</title>
 
 	<para>Танд хоёр зүйл хэрэгтэй: <application>CTM</application> 
 	програм болон түүнийг тэжээх эхний дельтанууд (<quote>current</quote> 
 	түвшингүүдэд хүрэхийн тулд).</para>
 	    
 	<para><application>CTM</application> програм нь хувилбар 2.0 гарснаас 
 	хойш &os;-ийн хэсэг болж ирсэн бөгөөд хэрэв танд эх байгаа бол энэ нь 
 	<filename>/usr/src/usr.sbin/ctm</filename> санд байдаг.</para>
 
 	<para><application>CTM</application>-г тэжээх <quote>дельтануудыг</quote> 
 	нь FTP эсвэл цахим захидал гэсэн хоёр аргаар авч болно. Хэрэв танд Интернет уруу 
 	хандах ерөнхий FTP хандалт байгаа бол дараах FTP сайтууд нь <application>CTM</application>-д 
 	хандахыг дэмждэг:</para>
 
 	<para><ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/CTM/"></ulink></para>
 
 	<para>эсвэл <link
 	  linkend="mirrors-ctm">толин тусгалууд</link> хаягийг үзнэ үү.</para>
 
 	<para>тохирох сан руу FTP хийгээд <filename>README</filename> 
 	файлыг татаж аваад тэндээс эхлээрэй.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөрийн дельтануудыг цахим захидлаар авахыг хүсэж байгаа бол:</para>
 
 	<para><application>CTM</application> түгээлтийн жагсаалтуудын 
 	аль нэгэнд бүртгүүлэх хэрэгтэй. &a.ctm-cvs-cur.name; нь 
 	бүхэл CVS модыг дэмждэг. &a.ctm-src-cur.name; нь 
-	хөгжүүлэлтийн салбарын толгойг дэмждэг. &a.ctm-src-4.name; нь 
-	4.X хувилбарыг дэмждэг, гэх мэт. (Хэрэв та өөрийгөө жагсаалтад 
+	хөгжүүлэлтийн салбарын толгойг дэмждэг. &a.ctm-src-7.name; нь 
+	7.X хувилбарыг дэмждэг, гэх мэт. (Хэрэв та өөрийгөө жагсаалтад 
 	хэрхэн бүртгүүлэхийг мэдэхгүй байгаа бол дээрх жагсаалтын нэрэн дээр 
 	дарах юм уу эсвэл &a.mailman.lists.link; уруу очоод 
 	өөрийн хүсэж байгаа жагсаалтан дээрээ дарах хэрэгтэй. Бүртгэхэд 
 	шаардлагатай бүгдийг жагсаалтын хуудас агуулсан байх ёстой.)</para>
 
 	<para>Өөрийн <application>CTM</application> шинэчлэлтүүдийг 
 	хүлээн авч эхлэхдээ та тэдгээрийг задалж ашиглахдаа <command>ctm_rmail</command> 
 	тушаал ашиглаж болох юм. Хэрэв та процессийг бүрэн автомат загвараар 
 	ажилладаг байлгахыг хүсэж байгаа бол <filename>/etc/aliases</filename> 
 	файл дахь оруулгаас <command>ctm_rmail</command> програмыг 
 	шууд ашиглаж болох юм. Илүү дэлгэрэнгүйг <command>ctm_rmail</command>-ийн 
 	гарын авлагын хуудаснаас шалгана уу.</para>
 
 	<note>
 	  <para><application>CTM</application> дельтануудыг авах ямар 
 		аргыг ашиглаж байгаагаас үл хамааран та &a.ctm-announce.name; 
 		захидлын жагсаалтад бүртгүүлэх хэрэгтэй. Ирээдүйд 
 		<application>CTM</application> системийн ажиллагааны тухай 
 		зарлалууд илгээгдэх газар нь зөвхөн энэ болох юм. 
 		Дээрх жагсаалтын нэрэн дээр дарж жагсаалтад бүртгүүлэхийн тулд 
 		заавруудыг дагах хэрэгтэй.</para>
 	</note>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г эхний удаа хэрэглэх</title>
 
 	<para><application>CTM</application> дельтануудыг ашиглаж эхлэхээсээ 
 	өмнө дельтанууд дараа дараагийн удаа үүсгэгдэхэд нь зориулж та эхлэх цэг дээр ирэх 
 	хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<para>Танд юу байгааг эхлээд тодорхойлох хэрэгтэй. Бүгд 
 	<quote>хоосон</quote> сангаас эхэлж болно. Өөрийн <application>CTM</application>-ээр 
 	дэмжигдсэн модыг эхлүүлэхийн тулд та эхний <quote>Empty</quote> буюу хоосон 
 	дельтаг ашиглах ёстой. Тодорхой нэг цэгт эдгээр <quote>started</quote> буюу 
 	эхэлсэн дельтануудын аль нэгийг өөрийн хүслээр CD дээр түгээж болохоор энэ нь 
 	зориулагдсан боловч одоогоор тийм юм болоогүй байгаа билээ.</para>
 
 	<para>Моднууд нь хэдэн арван мегабайт байдаг болохоор өөртөө байгаагаас эхлэхийг 
 	эрхэмлэх ёстой юм. Хэрэв танд -RELEASE CD байгаа бол та эхний эхийг түүнэс хуулж эсвэл 
 	задалж болох юм. Энэ нь өгөгдлийн чухал дамжуулалтыг хэмнэх болно.</para>
 
 	<para>Та эдгээр <quote>starter</quote> буюу эхлэх дельтануудыг 
 	дугаарт нэмэгдсэн <literal>X</literal>-ээр таньж болно 
 	(жишээ нь <filename>src-cur.3210XEmpty.gz</filename>). 
 	<literal>X</literal>-ийн дараах тэмдэглээс нь таны эхний <quote>seed</quote> 
 	буюу үрийн үүсэлд харгалзана. Дүрмээр бол <literal>Empty</literal> буюу 
 	хоосноос шилжих үндсэн шилжилт нь 100 дельта бүрээс үүсгэгдэнэ. 
 	Ингэхэд тэдгээр нь том байна! <filename>XEmpty</filename> 
 	дельтануудын хувьд 70-аас 80 мегабайт <command>gzip</command> хийгдсэн 
 	өгөгдөл нь нийтлэг байдаг.</para>
 
 	<para>Эхлэх анхдагч дельтаг сонгосны дараа танд түүний дараах өндөр дугааруудтай 
 	бүх дельтанууд хэрэгтэй болно.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Өөрийн өдөр тутмын амьдралдаа <application>CTM</application>-г ашиглах нь</title>
 
 	<para>Дельтануудыг өгөхийн тулд ердөө л доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /where/ever/you/want/the/stuff</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ctm -v -v /where/you/store/your/deltas/src-xxx.*</userinput></screen>
 
 	<para><application>CTM</application> нь <command>gzip</command>-ээр 
 		тавигдсан дельтануудыг ойлгодог болохоор та тэдгээрийг эхлээд 
 		<command>gunzip</command> хийх хэрэггүй юм. Энэ нь дискний зай 
 		хэмнэх болно.</para>
 
 	<para>Бүх процессийн талаар маш нууцлаг гэж бодоогүй л бол 
 	<application>CTM</application> нь таны модыг хөндөхгүй байх болно. 
 	Дельтаг шалгахын тулд та <option>-c</option> тугийг бас ашиглаж 
 	болох бөгөөд <application>CTM</application> нь таны модыг 
 	үнэндээ хөндөхгүй; энэ нь зөвхөн дельтаны бүрэн бүтэн байдлыг шалгаж 
 	таны одоогийн модонд цэвэр хийгдэх эсэхийг л үздэг.</para>
 
 	<para><application>CTM</application>-д өгөгдөх бусад сонголтууд 
 	бас байдаг бөгөөд эдгээрийг гарын авлагын хуудаснуудаас үзнэ үү, 
 	эсвэл илүү дэлгэрэнгүйг эхүүдээс хайна уу.</para>
 
 	<para>Ингээд л бүгд бараг болж байна. Шинэ дельта авах бүртээ 
 	өөрийн эхүүдийг хамгийн сүүлийн хувилбарт аваачихын тулд түүнийг 
 	<application>CTM</application>-ээр ажиллуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дельтануудыг дахин татаж авахад хэцүү байгаа бол битгий 
 	устгаарай. Ямар нэг муу юм болж болзошгүй гэж үзээд тэдгээрийг та 
 	хаа нэгтэй хадгалахыг хүсэж болох юм. Танд зөвхөн уян диск байсан ч 
 	гэсэн <command>fdwrite</command> тушаалыг ашиглан хуулбар хийх 
 	нь зүйтэй.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Өөрийн локал өөрчлөлтүүдийг хадгалах нь</title>
 
 	<para>Хөгжүүлэгчийн хувьд эх модыг өөрчлөх эсвэл түүн дээр турших хүсэл төрж 
 	болох юм. <application>CTM</application> нь локал өөрчлөлтүүдийг 
 	хязгаарлалттайгаар дэмждэг: <filename>foo</filename> файлыг байгаа 
 	эсэхийг шалгахын өмнө <filename>foo.ctm</filename> файлыг эхлээд 
 	хайдаг. Хэрэв энэ файл байвал <application>CTM</application> нь 
 	<filename>foo</filename>-ийн оронд энэ файл дээр ажилладаг.</para>
 
 	<para>Энэ нь бидэнд локал өөрчлөлтүүдийг хялбараар арчлах боломжийг 
 	олгодог: өөрийн өөрчлөх төлөвлөгөөтэй байгаа файлуудаа <filename>.ctm</filename> 
 	өргөтгөлтэй болгон хуулах хэрэгтэй. Дараа нь та кодыг чөлөөтэй оролдож 
 	болох бөгөөд <application>CTM</application> нь <filename>.ctm</filename> 
 	файлыг хамгийн сүүлийн хэлбэрт байлгах болно.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-ийн бусад сонирхолтой сонголтууд</title>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэлтээр яг юу хөндөгдөхийг олох</title>
 
 	  <para>Та өөрийн эх архивт <application>CTM</application>-ийн 
 		хийх өөрчлөлтүүдийн жагсаалтыг <option>-l</option> 
 		сонголтыг <application>CTM</application>-д 
 		өгөн тодорхойлж болно.</para>
 
 	  <para>Та өөрчлөлтүүдийн бүртгэлүүдийг хадгалах, өөрчлөгдсөн файлуудад 
 		урьдчилан эсвэл дараа нь боловсруулалт хийх эсвэл ердөө л хэтэрхий зовниж 
 		байгаа бол энэ нь ашигтай юм.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэхээсээ өмнө нөөцлөлтүүд хийх</title>
 
 	  <para>Заримдаа та <application>CTM</application> шинэчлэлтээр 
 		өөрчлөгдөх бүх файлуудыг нөөцөлж авахыг хүсэж болох юм.</para>
 
 	  <para><option>-B backup-file</option> сонголтыг зааснаар 
 		<application>CTM</application>-ийг өгөгдсөн 
 		<application>CTM</application> дельтагаар хөндөгдөх бүх 
 		файлуудыг нөөцөлж <filename>backup-file</filename> руу 
 		хадгалахад хүргэнэ.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэлтээр хөндөгдөх файлуудыг хязгаарлах</title>
 
 	  <para>Заримдаа та өгөгдсөн <application>CTM</application> шинэчлэлтийн 
 		хүрээг хязгаарлах сонирхолтой эсвэл дельтануудын дарааллаас цөөн 
 		хэдэн файлуудыг задлах сонирхолтой байж болох юм.</para>
 
 	  <para><application>CTM</application>-ийн ажилладаг файлуудын 
 		жагсаалтыг та <option>-e</option> болон <option>-x</option> 
 		сонголтуудыг ашиглан шүүлт хийх регулар илэрхийллүүдийг заан хянаж 
 		болно.</para>
 
 	  <para>Жишээ нь өөрийн хадгалсан <application>CTM</application> дельтануудын 
 		цуглуулгаас <filename>lib/libc/Makefile</filename>-ийн 
 		хамгийн сүүлийн хуулбарыг задалж авахын тулд дараах тушаалуудыг 
 		ажиллуулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /where/ever/you/want/to/extract/it/</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ctm -e '^lib/libc/Makefile' ~ctm/src-xxx.*</userinput></screen>
 
 	  <para><application>CTM</application> дельтанд заагдсан файл бүрийн 
 		хувьд тушаалын мөрөнд өгөгдсөн дарааллаар <option>-e</option>
 	    	болон <option>-x</option> сонголтуудыг өгсөн. 
 		Файл нь бүх <option>-e</option> болон 
 	    	<option>-x</option> сонголтууд түүнд өгөгдсөний дараа 
 		зөвхөн сонгогдох эрхтэй гэж тэмдэглэгдсэн бол <application>CTM</application>-ээр 
 		боловсруулагддаг.</para>
 	</sect3>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-ийн ирээдүйн төлөвлөгөөнүүд</title>
 
 	<para>Маш их:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><application>CTM</application>-ийн хуурамч шинэчлэлтүүдийг 
 		илрүүлэхийн тулд <application>CTM</application> системд ямар нэгэн нэвтрэлт танилт 
 		ашиглах.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><application>CTM</application>-ийн сонголтуудыг цэвэрлэх, 
 		тэдгээр нь толгой эргүүлэм, зөн совингийн эсрэг болсон.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Бусад зүйлс</title>
 
 	<para><literal>ports</literal> цуглуулгад зориулсан дельтануудын 
 	дараалал бас байдаг боловч сонирхол тийм ч өндөр байдаггүй.</para>
       </sect2>
 
     <sect2 id="mirrors-ctm">
       <title>CTM толин тусгалууд</title>
       
     <para><link linkend="ctm">CTM</link>/&os; нь дараах толин тусгал сайтууд дахь 
 	нэргүй FTP-ээр хандаж авах боломжтой байдаг. Хэрэв та <application>CTM</application>-г 
 	нэргүй FTP-ээр авахыг сонгосон бол өөртөө ойр сайтыг оролдож үзнэ үү.</para>
 
     <para>Асуудал гарсан тохиолдолд &a.ctm-users.name; захидлын жагсаалтад 
 	хандана уу.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Калифорни, Bay Area, албан ёсны эх</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Өмнөд Африк, хуучин дельтануудад зориулсан нөөц сервер</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ftp.za.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Тайвань/R.O.C.</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm2.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm3.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
 
     <para>Хэрэв та өөртөө ойрхон толин тусгалыг олоогүй бол эсвэл толин тусгал нь 
 	бүрэн биш байгаа бол <ulink url="http://www.alltheweb.com/">alltheweb</ulink> 
 	зэрэг хайлтын системийг ашиглаад үзээрэй.</para>
   </sect2></sect1>
 
   <sect1 id="cvsup">
     <title>CVSup-г ашиглах нь</title>
     
     <sect2 id="cvsup-intro">
       <title>Танилцуулга</title>
       
       <para><application>CVSup</application> нь алсын сервер хост дээр 
 	байгаа мастер CVS архиваас эх модыг шинэчлэх болон түгээхэд зориулагдсан 
 	програм хангамжийн багц юм. &os;-ийн эхүүд Калифорни дахь төв хөгжүүлэлтийн 
 	машин дээрх CVS архивт арчлагдаж байдаг. <application>CVSup</application>-ийн 
 	тусламжтай &os; хэрэглэгчид өөрсдийн эх модыг хялбараар хамгийн сүүлийн 
 	хэлбэрт аваачиж чаддаг байна.</para>
       
       <para><application>CVSup</application> нь шинэчлэлтийн 
 	<emphasis>pull</emphasis> буюу <emphasis>татах</emphasis> загварыг
 	ашигладаг. Татах загвар дээр клиент бүр серверээс шинэчлэлтийг хүссэн үедээ
 	эсвэл хэрэгтэй үедээ асуудаг. Сервер нь өөрийн хэрэглэгчдээс ирэх хүсэлтүүдийг 
 	идэвхгүйгээр хүлээж байдаг. Сервер хэзээ ч хүсээгүй шинэчлэлтүүдийг илгээдэггүй. 
 	Хэрэглэгчид нь шинэчлэлтийг авахын тулд <application>CVSup</application> 
 	клиентийг гараар ажиллуулах юм уу эсвэл түүнийг автоматаар давтамжтайгаар 
 	ажиллуулахын тулд <command>cron</command> ажил тохируулах ёстой болно.</para>
       
       <para>Ингэж том үсгээр бичсэн <application>CVSup</application> ухагдахуун нь 
 	бүхэл програм хангамжийн багцыг хэлнэ. Түүний гол бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь 
 	хэрэглэгч бүрий машин дээр ажилладаг <command>cvsup</command> клиент, ба 
 	&os;-ийн толин тусгал сайтууд дээр ажиллаж байдаг <command>cvsupd</command> 
 	сервер юм.</para>
 
       <para>&os;-ийн баримт болон захидлын жагсаалтуудыг уншиж байхдаа та 
 	<application>sup</application> гэж хэлснийг харж болох юм. 
 	<application>Sup</application> нь <application>CVSup</application>-ийн 
 	өмнөх үе бөгөөд ижил зорилгоор ашиглагддаг байсан. <application>CVSup</application> 
 	нь sup-тай бараг л адилаар ашиглагддаг бөгөөд үнэндээ <command>sup</command> 
 	ашиглаж болохоор тохиргооны файлуудыг ашигладаг. <application>CVSup</application> 
 	нь илүү хурдан бөгөөд уян хатан учраас <application>Sup</application> 
 	нь &os; төсөлд ашиглагдахаа больсон.</para>
 
       <note>
 	<para><application>csup</application> хэрэгсэл нь <application>CVSup</application>-г 
 	C дээр бичсэн хувилбар юм. Үүний хамгийн том давуу тал бол илүү хурдан бөгөөд 
 	Modula-3 хэлээс хамаардаггүй, тиймээс та түүнийг суулгах шаардлагагүй байдаг. 
-	Мөн хэрэв та &os; 6.2 юм уу эсвэл түүнээс хойшх хувилбаруудыг ашиглаж байгаа 
-	бол түүнийг шууд ашиглаж болно, учир нь энэ нь үндсэн системд орсон байдаг. 
-	Хуучин &os; хувилбаруудын үндсэн системд &man.csup.1; байдаггүй, гэхдээ 
-	та <filename role="package">net/csup</filename> портууд юм уу эсвэл 
-	урьдчилан эмхэтгэсэн багцыг хялбархан суулгаж болно.
+	Мөн түүнийг шууд ашиглаж болно, учир нь энэ нь үндсэн системд орсон байдаг. 
 	Хэрэв та <application>csup</application>-г ашиглахаар 
 	шийдсэн бол <application>CVSup</application>-ийн суулгалт дахь алхмуудыг 
 	алгасаж энэ нийтлэлийн үлдсэн хэсгийг дагаж байхдаа 
 	<application>CVSup</application> гэснийг <application>csup</application> 
 	болгож солиорой.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-install">
       <title>Суулгалт</title>
       
       <para><application>CVSup</application>-г суулгах хамгийн хялбар арга бол 
 	&os;-ийн <link linkend="ports">багцын цуглуулга</link>ас 
 	урьдчилан эмхэтгэсэн <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	багцыг ашиглах явдал юм. Хэрэв та <application>CVSup</application>-г 
 	эхээс бүтээхийг эрхэмлэж байгаа бол <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	портыг ашиглаарай. Гэхдээ урьдчилан анхааруулъя: <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	порт нь Modula-3 системээс хамаардаг бөгөөд үүнийг татан авч суулгахад ихээхэн 
 	хэмжээний дискний зай болон хугацаа шаарддаг.</para>
 
 	<note>
-	  <para>Хэрэв та <application>&xfree86;</application> эсвэл <application>&xorg;</application> 
-	зэрэг суулгагдаагүй сервер машин дээр <application>CVSup</application>-г ашиглах гэж байгаа 
+	  <para>Хэрэв та <application>&xorg;</application> 
+	суулгагдаагүй сервер машин дээр <application>CVSup</application>-г ашиглах гэж байгаа 
 	бол <application>CVSup</application> <acronym>GUI</acronym>-г агуулаагүй 
 	<filename role="package">net/cvsup-without-gui</filename> портыг ашиглах 
 	хэрэгтэй.</para>
 	</note>
-
-      <para>Хэрэв та <application>csup</application>-г &os; 6.1 эсвэл 
-	түүнээс өмнөх хувилбаруудад суулгахыг хүсэж байгаа бол 
-	&os;-ийн <link linkend="ports">багцын цуглуулга</link>ас 
-	урьдчилан эмхэтгэсэн <filename role="package">net/csup</filename> 
-	багцыг ашиглаж болно. Хэрэв та <application>csup</application>-г 
-	эхээс бүтээхийг эрхэмлэж байгаа бол <filename role="package">net/csup</filename> 
-	портыг ашиглаж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-config">
       <title>CVSup тохиргоо</title>
       
       <para><application>CVSup</application>-ийн ажиллагаа <filename>supfile</filename>
 	гэгддэг тохиргооны файлаар хянагддаг. 
 	<ulink type="html"
 	  url="file://localhost/usr/share/examples/cvsup/"><filename>/usr/share/examples/cvsup/</filename></ulink>
 	санд зарим жишээ <filename>supfiles</filename> байдаг.</para>
       
       <para><filename>supfile</filename> дахь мэдээлэл 
 	<application>CVSup</application>-д зориулж дараах асуултуудад 
 	хариулдаг:</para>
       
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-files">Ямар файлуудыг та хүлээн авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-vers">Тэдгээрийн ямар хувилбаруудыг та хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-where">Тэдгээрийг та хаанаас авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-dest">Та тэдгээрийг өөрийн машиныхаа 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-status">Та өөрийн төлвийн файлуудыг 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Дараах хэсгүүдэд бид эдгээр асуултуудад хариулан түгээмэл 
 	<filename>supfile</filename>-г бүтээх болно. Эхлээд бид 
 	<filename>supfile</filename>-ийн ерөнхий бүтцийг тайлбарлах 
 	болно.</para>
 
       <para><filename>supfile</filename> нь текст файл юм. Тайлбарууд 
 	нь <literal>#</literal> тэмдэгтээс эхэлж мөр дуустал үргэлжилнэ. 
 	Хоосон мөрнүүд болон зөвхөн тайлбараас тогтох мөрүүдийг орхидог.</para>
       
       <para>Үлдэж байгаа мөр болгон хэрэглэгчийн авахыг хүсэж байгаа файлуудын 
 	цуглуулгыг тайлбарладаг. Мөр нь файлуудын <quote>цуглуулга</quote> буюу 
 	файлуудын логик бүлэглэлийн нэрээс эхэлдэг бөгөөд эдгээрийг сервер 
 	тодорхойлдог. Цуглуулгын нэр таны аль файлуудыг хүсэж байгааг серверт 
 	хэлдэг. Цуглуулгын нэрийн дараа талбарууд байхгүй эсвэл байж болох 
 	бөгөөд зайгаар тусгаарлагдсан байна. Эдгээр талбарууд нь дээрх 
 	асуултуудад хариулдаг. Хоёр төрлийн талбар байдаг: тугны талбарууд ба 
 	утгын талбарууд. Тугны талбар нь ганцаараа байгаа түлхүүр үгнээс 
 	тогтдог, өөрөөр хэлбэл <literal>delete</literal> эсвэл
 	<literal>compress</literal> байна. Утгын талбар нь бас 
 	түлхүүр үгээс эхлэх боловч хоосон зайгаар тусгаарлагдалгүйгээр 
 	<literal>=</literal> болон хоёр дахь үгээс тогтоно. Жишээ нь 
 	<literal>release=cvs</literal> нь утгын талбар юм.</para>
       
       <para><filename>supfile</filename> ихэвчлэн нэгээс илүү цуглуулгыг 
 	хүлээн авахаар заасан байдаг. <filename>supfile</filename>-г 
 	зохион байгуулах нэг арга нь цуглуулга бүрийн хувьд харгалзах бүх 
 	талбаруудыг зааж өгөх явдал юм. Гэхдээ энэ нь <filename>supfile</filename>-ий
 	мөрүүдийг нэлээн урт болгодог бөгөөд <filename>supfile</filename> дахь 
 	цуглуулгуудын бүгдийн хувьд ихэнх талбарууд нь ижил байдаг болохоор 
 	таагүй юм. <application>CVSup</application> нь эдгээр асуудлуудыг 
 	тойрон гарах анхдагч болгох арга замтай байдаг. Тусгай псевдо цуглуулгын 
 	нэр <literal>*default</literal>-р эхэлсэн мөрүүд нь 
 	тугнууд болон <filename>supfile</filename> дахь дараа дараачийн 
 	цуглуулгуудын хувьд анхдагч болж ашиглагдах утгуудыг заахад хэрэглэгддэг. 
 	Анхдагч утгыг цуглуулгатай цуг өөр утгыг заан өгч тухайн цуглуулгын хувьд 
 	өөрчилж болдог. Анхдагчуудыг дундын supfile-д 
 	нэмэлт <literal>*default</literal> мөрүүдээр өөрчилж эсвэл дарж 
 	болдог.</para>
 
       <para>Ийм мэдээлэлтэйгээр бид одоо <link
 	  linkend="current">&os;-CURRENT</link>-ийн гол эх модыг 
 	хүлээн авч шинэчлэхэд зориулсан <filename>supfile</filename>-г 
 	бүтээх болно.</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-files">Ямар файлуудыг та хүлээн авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 	  
 	  <para><application>CVSup</application>-аар авах боломжтой файлууд нь 
 		<quote>collections</quote> буюу цуглуулгууд гэгддэг бүлгүүдэд 
 		хуваагдан зохион байгуулагддаг. Байгаа цуглуулгууд нь 
 		<link
 	      linkend="cvsup-collec">дараах хэсэгт</link> тайлбарлагдсан 
 		байгаа. Энэ жишээн дээр бид &os;-ийн хувьд бүх гол эхийг авахыг хүсэж 
 		байна. <literal>src-all</literal> гэсэн ганц том цуглуулга 
 		бидэнд үүнийг өгөх болно. <filename>supfile</filename>-аа 
 		бүтээх эхний алхам болгож бид цуглуулгуудыг нэг мөрөнд нэгийг 
 		тавьж жагсаана (энэ тохиолдолд зөвхөн нэг мөр байна):</para>
 
 	  <programlisting>src-all</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-vers">Тэдгээрийн ямар хувилбаруудыг та хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application>-ийн тусламжтай та хэзээ ч юм байсан 
 		эхүүдийн бараг ямар ч хувилбарыг хүлээн авч чадна. 
 		<application>cvsupd</application> сервер нь бүх хувилбаруудыг агуулсан 
 		CVS архиваас шууд ажилладаг болохоор энэ нь боломжтой юм. Та тэдгээрийн 
 		алийг хүсэж байгаагаа <literal>tag=</literal> болон <option>date=</option> 
 		утга талбаруудыг ашиглан зааж өгч болно.</para>
 	  
 	  <warning>
 	    <para><literal>tag=</literal> талбарыг зөв зааж өгөхдөө анхааралтай 
 		байх хэрэгтэй. Зарим хаягууд нь зөвхөн файлуудын зарим цуглуулгуудын 
 		хувьд зөв байдаг. Хэрэв та буруу эсвэл буруу бичсэн хаягийг зааж өгөх юм 
 		бол магадгүй таны устгахыг хүсээгүй файлуудыг <application>CVSup</application> нь 
 		устгах юм. Ялангуяа <literal>ports-*</literal> 
 		цуглуулгуудын хувьд <emphasis>зөвхөн</emphasis> 
 		<literal>tag=.</literal>-г ашиглаарай.</para>
 	  </warning>
 
 	  <para><literal>tag=</literal> талбар нь симболын хаягийг архивт 
 		нэрлэдэг. Хоёр төрлийн хаяг байдаг бөгөөд эдгээр нь 
 		залруулалтын хаягууд болон салбарын хаягууд юм. Залруулалтын 
 		хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг заадаг.
 		Үүний утга нь өдрөөс өдөрт ижил хэвээр байна. Нөгөө талаас салбарын 
 		хаяг нь ямар ч үед хөгжүүлэлтийн өгөгдсөн шугам дахь хамгийн сүүлийн 
 		залруулалтыг заадаг. Салбарын хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг 
 		заадаггүй болохоор үүний маргаашийн утга нь өнөөдрийнхөөс өөр 
 		байж болох юм.</para>
 	  
 	  <para><xref linkend="cvs-tags"> нь хэрэглэгчдийн сонирхож болох 
 		салбарын хаягуудыг агуулдаг. <application>CVSup</application>-ийн 
 		тохиргооны файлд хаягийг зааж өгөхдөө өмнө нь <literal>tag=</literal> 
-		гэж өгөх ёстой (<literal>RELENG_4</literal> нь 
-	    	<literal>tag=RELENG_4</literal> болно). 
+		гэж өгөх ёстой (<literal>RELENG_8</literal> нь 
+	    	<literal>tag=RELENG_8</literal> болно). 
 		Зөвхөн <literal>tag=.</literal> нь портын цуглуулгад 
 		хамааралтай болохыг санаарай.</para>
 
 	  <warning>
 	    <para>Хаягийн нэрийг яг үзүүлсэн шиг бичихдээ анхааралтай байгаарай. 
 		<application>CVSup</application> нь зөв болон буруу 
 		хаягуудыг ялгаж чаддаггүй. Хэрэв та хаягийг буруу бичвэл 
 		<application>CVSup</application> нь 
 		таныг зөв хаяг өгсөн гэж ойлгон ажиллах бөгөөд энэ нь ямар ч файлуудыг 
 		заагаагүйд хүргэж болох юм. Энэ тохиолдолд энэ нь танд байгаа 
 		эхүүдийг устгах болно.</para>
 	  </warning>
 
 	  <para>Салбарын хаягийг заахад та тэр хөгжүүлэлтийн шугамын 
 		файлуудын хамгийн сүүлийн хувилбаруудыг авах болно. 
 		Хэрэв та ямар нэг өнгөрсөн хувилбарыг авахыг хүсвэл <option>date=</option> 
 		талбарт огноог заан хийж өгч болно. &man.cvsup.1; гарын 
 		авлагын хуудас үүнийг хэрхэн хийхийг тайлбарладаг.</para>
 
 	  <para>Бидний жишээний хувьд &os;-CURRENT-г авахыг бид хүсэж байна. 
 		Бид энэ мөрийг өөрсдийн <filename>supfile</filename>-ийн 
 		эхэнд нэмнэ:</para>
 	  
 	  <programlisting>*default tag=.</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та <literal>tag=</literal> талбар эсвэл <literal>date=</literal>
 		талбарын алийг ч зааж өгөөгүй бол чухал тусгай тохиолдол гарч 
 		ирнэ. Энэ тохиолдолд тодорхой нэг хувилбарыг хүлээн авахын оронд 
 		серверийн CVS архиваас RCS файлуудыг шууд хүлээн авдаг. 
 		Ажиллагааны ийм горимыг хөгжүүлэгчид ерөнхийдөө эрхэмлэдэг. 
 		Өөрсдийн системүүд дээр архивын хуулбарыг арчилснаар тэд 
 		залруулалтын түүхийг хайж файлуудын өнгөрсөн хувилбаруудыг шалгах 
 		боломжтой болох юм. Гэхдээ энэ хонжоо нь дискний зайны хувьд 
 		их өртөгтэйгээр орж ирдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-where">Тэдгээрийг та хаанаас авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 	  
 	  <para>Бид <literal>host=</literal> талбарыг ашиглан <command>cvsup</command>-д 
 		өөрийн шинэчлэлтүүдийг хаанаас авахыг хэлж өгдөг. <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup 
 		толин тусгал сайтууд</link>ын аль нь ч болох боловч та өөрийн кибер 
 		ертөнцдөө ойрхныг турших хэрэгтэй. Энэ жишээн дээр бид 
 		зохиомол &os; түгээлтийн сайт 
 		<hostid role="fqdn">cvsup99.FreeBSD.org</hostid>-г ашиглах 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>*default host=cvsup99.FreeBSD.org</programlisting>
 	  
 	  <para>Та <application>CVSup</application>-г ашиглахаасаа өмнө 
 		үнэн хэрэг дээрээ байгаа жинхэнэ хостоор солих хэрэгтэй болно. 
 		<command>cvsup</command>-г ажиллуулах үедээ та хостын тохируулгыг 
 		тушаалын мөрөөс <option>-h
 	      <replaceable>hostname</replaceable></option> сонголтоор 
 		өөрчлөн дарж болно.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-dest">Та тэдгээрийг өөрийн машиныхаа 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</para>
 	  
 	  <para><literal>prefix=</literal> талбар нь хүлээн авсан файлуудыг 
 		хаана байрлуулахыг <command>cvsup</command> хэлнэ. 
 		Энэ жишээн дээр бид эх файлуудыг өөрсдийн гол эх модны <filename>/usr/src</filename> 
 		байрлалд шууд байрлуулах болно. <filename>src</filename> сан нь 
 		бидний хүлээн авахаар сонгосон цуглуулгад далд байгаа болохоор 
 		энэ нь зөв юм:</para>
 	  
 	  <programlisting>*default prefix=/usr</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-status"><command>cvsup</command> 
 		өөрийн төлвийн файлуудыг хаана арчлах ёстой вэ?</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application> клиент нь <quote>base</quote> 
 		буюу үндсэн гэгддэг сан дахь зарим төлвийн файлуудыг арчилж байдаг. 
 		Эдгээр файлууд нь ямар шинэчлэлтүүдийг та аль хэдийн хүлээн авсныг 
 		хянаж <application>CVSup</application>-ийг илүү үр ашигтай 
 		ажиллахад тусалдаг. Бид стандарт үндсэн сан <filename>/var/db</filename>-г 
 		ашиглах болно:</para>
 
 	  <programlisting>*default base=/var/db</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв таны үндсэн сан байхгүй байгаа бол одоо түүнийг үүсгэх 
 		хугацаа болсон байна. Хэрэв үндсэн сан байхгүй бол 
 		<command>cvsup</command> ажиллахаас татгалзах болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>supfile</filename>-ийн бусад
 	    тохиргоонууд:</para>
 	  
 	  <para><filename>supfile</filename>-д ерөнхийдөө байх ёстой бас нэг 
 		мөр байдаг:</para>
 
 	  <programlisting>*default release=cvs delete use-rel-suffix compress</programlisting>
 
 	  <para><literal>release=cvs</literal> нь сервер гол &os; CVS 
 		архиваас өөрийн мэдээллийг авах ёстойг зааж байна. Энэ нь 
 		бараг үргэлж тохиолддог, хэдийгээр бусад боломжууд байдаг боловч 
 		энэ хэлэлцүүлгийн хүрээнээс хальдаг.</para>
 	  
 	  <para><literal>delete</literal> нь 
 	    <application>CVSup</application>-д файлууд устгах зөвшөөрөл өгдөг.
 		<application>CVSup</application> нь таны эх модыг байнга 
 		хамгийн сүүлийн хэлбэрт байлгадаг байхын тулд та үүнийг үргэлж 
 		зааж өгөх хэрэгтэй. <application>CVSup</application> нь 
 		өөрийн хариуцдаг зөвхөн тэр файлуудыг устгах тал дээр их анхааралтай 
 		ажилладаг. Танд байж болох нэмэлт файлууд тэр хэвээрээ үлддэг.</para>
 	  
 	  <para>
 
 	<literal>use-rel-suffix</literal> нь ... ойлгоход төвөгтэй юм. 
 		Хэрэв та үүний тухай жинхэнээсээ мэдье гэж хүсэж байгаа бол 
 		&man.cvsup.1; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү. Хэрэв тийм биш бол 
 		ердөө заагаад л тэгээд санаа зовох хэрэггүй юм.</para>
 
 	  <para><literal>compress</literal> нь холбооны суваг дээр 
 		gzip загварын шахалтын хэрэглээг идэвхжүүлдэг. Хэрэв таны 
 		сүлжээний холболт T1 эсвэл түүнээс хурдан бол та магадгүй 
 		шахалтыг ашиглах хэрэггүй юм. Хэрэв үгүй бол энэ нь бодитойгоор 
 		тусалдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүгдийг нийлүүлбэл:</para>
 
 	  <para>Энд бидний жишээнд зориулсан бүхэл <filename>supfile</filename> 
 		байна:</para>
 
 	  <programlisting>*default tag=.
 *default host=cvsup99.FreeBSD.org
 *default prefix=/usr
 *default base=/var/db
 *default release=cvs delete use-rel-suffix compress
 
 src-all</programlisting>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
       <sect3 id="cvsup-refuse-file">
        <title><filename>refuse</filename> файл</title>
 
        <para>Дээр дурдсанаар <application>CVSup</application> нь 
 	<emphasis>татах аргыг</emphasis> ашигладаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр 
 	та <application>CVSup</application> сервер руу холбогдох бөгөөд 
 	энэ нь <quote>Над дээрээс татаж авах боломжтой зүйлс энэ байна...</quote> 
 	гэж хэлэх бөгөөд таны клиент <quote>OK, Би энэ,энэ, энийг авна.</quote> 
 	гэж хариулна гэсэн үг юм. Анхдагч тохиргоон дээр 
 	<application>CVSup</application> клиент нь таны тохиргооны файлд сонгосон хаяг болон 
 	цуглуулгатай холбоотой бүх файлыг  авна. Гэхдээ үүнийг та үргэлж хүсэхгүй байх, 
 	ялангуяа хэрэв та <filename>doc</filename>, <filename>ports</filename>, эсвэл
        <filename>www</filename> моднуудыг авч байгаа бол үүнийг хийхийг хүсэхгүй 
 	байх &mdash; ихэнх хүмүүс дөрөв эсвэл таван хэлийг уншиж чаддаггүй 
 	бөгөөд тиймээс тэдэнд хэлтэй холбоотой файлуудыг татаж авах хэрэггүй байдаг. 
 	Хэрэв та портын цуглуулгыг <application>CVSup</application> хийж байгаа 
 	бол та цуглуулга бүрийг тусад нь заан өгч үүнийг тойрон гарч болно
 	(өөрөөр хэлбэл, <emphasis>ports-astrology</emphasis>,
        <emphasis>ports-biology</emphasis>, гэх мэтээр <emphasis>ports-all</emphasis> 
 	гэхийн оронд). Гэхдээ <filename>doc</filename>
        	болон <filename>www</filename> моднууд нь хэлтэй холбоотой цуглуулгуудтай байдаггүй 
 	болохоор та <application>CVSup</application>-ийн олон сайн боломжуудын 
 	нэгийг ашиглах ёстой нь <filename>refuse</filename> юм.</para>
 
        <para><filename>refuse</filename> файл нь үндсэндээ 
 	<application>CVSup</application>-д цуглуулгаас файл болгоныг 
 	татаж авахгүй гэдгийг хэлдэг; өөрөөр хэлбэл клиентэд серверээс зарим 
 	файлууд татаж авахаас <emphasis>татгалзахыг</emphasis> хэлж өгдөг. 
 	<filename>refuse</filename> файл нь 
 	<filename><replaceable>base</replaceable>/sup/</filename> сангаас 
 	олдож болно (эсвэл хэрэв танд ийм файл байхгүй байгаа бол түүнийг дээрх санд байрлуулах 
 	хэрэгтэй). <replaceable>base</replaceable> нь таны <filename>supfile</filename>-д 
 	тодорхойлогдсон байдаг; бидний тодорхойлсон <replaceable>base</replaceable> нь 
 	<filename>/var/db</filename> бөгөөд энэ нь анхдагчаар 
 	<filename>refuse</filename> файл нь <filename>/var/db/sup/refuse</filename> 
 	гэсэн үг юм.</para>
 
        <para><filename>refuse</filename> файл нь маш хялбар хэлбэршилттэй байдаг; 
 	энэ нь таны татаж авахыг хүсээгүй файлууд эсвэл сангуудын нэрийг агуулдаг. 
 	Жишээ нь хэрэв та Англи болон Германаар бага зэрэг ярьдгаас өөр хэлээр 
 	ярьдаггүй бөгөөд баримтын Герман орчуулгыг авах сонирхолгүй байвал 
 	өөрийн <filename>refuse</filename> файлд дараах:</para>
 
        <screen>doc/bn_*
 doc/da_*
 doc/de_*
 doc/el_*
 doc/es_*
 doc/fr_*
 doc/hu_*
 doc/it_*
 doc/ja_*
 doc/mn_*
 doc/nl_*
 doc/no_*
 doc/pl_*
 doc/pt_*
 doc/ru_*
 doc/sr_*
 doc/tr_*
 doc/zh_*</screen>
 
        <para>мөрүүд болон гэх мэтээр бусад хэлнүүдийн хувьд оруулж өгөх хэрэгтэй 
 	(та бүрэн жагсаалтыг <ulink
        url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi/">&os;
        CVS архивыг</ulink> шалган олж болно).</para>
 
        <para>Энэ ашигтай боломжийг ашиглан удаан холболттой юм уу эсвэл өөрсдийн 
 	Интернэтийн холболтод минутаар төлдөг хэрэглэгчид үнэ цэнэтэй хугацаагаа 
 	хэмнэх болно. Учир нь тэд өөрсдийн хэзээ ч ашиглахгүй файлаа татаж авах 
 	шаардлагагүй болох юм. <application>CVSup</application>-ийн 
 	<filename>refuse</filename> файлууд болон бусад сайхан боломжуудын 
 	талаар илүү мэдээллийг түүний гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para> 
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title><application>CVSup</application>-г ажиллуулах нь</title>
       
       <para>Одоо та шинэчлэлт хийж үзэхэд бэлэн боллоо. Үүнийг хийх тушаалын мөр 
 	их амархан:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cvsup <replaceable>supfile</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>энд байгаа <filename><replaceable>supfile</replaceable></filename> нь 
 	таны дөнгөж үүсгэсэн <filename>supfile</filename>-ийн нэр юм. 
 	Таныг X11 дээр ажиллаж байна гэж үзвэл <command>cvsup</command> нь 
 	энгийн зүйлсийг хийх зарим товчлууруудтай GUI цонхыг үзүүлэх болно. 
 	<guibutton>go</guibutton> товчлуурыг дарж ажиллахыг нь хараарай.</para>
       
       <para>Та энэ жишээн дээр өөрийн жинхэнэ <filename>/usr/src</filename> 
 	модыг шинэчилж байгаа болохоор <command>cvsup</command> нь 
 	таны файлуудыг шинэчлэхэд шаардлагатай зөвшөөрлүүдтэй байхын тулд 
 	та програмыг <username>root</username> эрхээс ажиллуулах хэрэгтэй 
 	болно. Өөрийн тохиргооны файлыг дөнгөж үүсгэсэн бөгөөд урьд нь энэ програмыг 
 	хэзээ ч ашиглаж байгаагүй бол таныг бухимдуулж магадгүй юм. Өөрийн файлуудыг 
 	хөндөлгүйгээр туршилтын журмаар ажиллуулах хялбар арга байдаг. 
 	Хаа нэгтээ хоосон сан үүсгээд түүнийг тушаалын мөрөнд нэмэлт өгөгдлөөр оруулж 
 	өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /var/tmp/dest</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cvsup supfile /var/tmp/dest</userinput></screen>
       
       <para>Таны заасан сан бүх файлын шинэчлэлтүүдийн хувьд очих сан болдог. 
 	<application>CVSup</application> нь <filename>/usr/src</filename> сан 
 	доторх таны энгийн файлуудыг шалгадаг, гэхдээ тэдгээрийн алийг ч өөрчлөх буюу 
 	устгахгүй. Файлын шинэчлэлтүүд харин <filename>/var/tmp/dest/usr/src</filename> 
 	санд хийгдэнэ. <application>CVSup</application> нь ингэж ажиллахдаа бас 
 	өөрийн үндсэн сангийн төлвийн файлуудыг өөрчлөлгүйгээр үлдээдэг. 
 	Тэдгээр файлуудын шинэ хувилбарууд заагдсан сан уруу бичигдэх болно. 
 	Танд <filename>/usr/src</filename> сан уруу унших эрх л байхад 
 	иймэрхүү туршилтын ажиллагааг гүйцэтгэхэд <username>root</username> 
 	эрх байх заавал шаардлагагүй юм.</para>
       
       <para>Хэрэв та X11-г ажиллуулахгүй байгаа юм уу эсвэл танд GUI таалагддаггүй бол 
 	<command>cvsup</command>-г ажиллуулахдаа тушаалын мөрөн дээр 
 	хоёр сонголтыг нэмж өгөх хэрэгтэй:</para>
       
       <screen>&prompt.root; <userinput>cvsup -g -L 2 <replaceable>supfile</replaceable></userinput></screen>
 	    
       <para><option>-g</option> сонголт нь <application>CVSup</application>-д 
 	өөрийн GUI-г ашиглахгүйг хэлнэ. Хэрэв та X11-ийг ажиллуулахгүй байгаа бол 
 	энэ автомат байдаг, үгүй бол та үүнийг зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
       
       <para><option>-L 2</option> нь <application>CVSup</application>-д 
 	хийж байгаа бүх шинэчлэлтүүдийнхээ талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг үзүүлэхийг 
 	хэлж өгнө. Гурван түвшний харуулах горим байдаг бөгөөд энэ нь 
 	<option>-L 0</option>-с <option>-L 2</option> хүртэл байна. Анхдагч нь 
 	0 байх бөгөөд энэ нь алдааны мэдэгдлээс бусдыг харуулахгүй.</para>
       
       <para>Бусад олон сонголтууд байдаг. Тэдгээрийн товч жагсаалтыг үзэхийн тулд 
 	<command>cvsup -H</command> гэж бичнэ. Илүү дэлгэрэнгүй тайлбаруудын 
 	талаар гарын авлагын хуудсыг үзнэ үү.</para>
 
       <para>Шинэчлэлт ажилладаг аргад сэтгэл ханамжтай болсныхоо дараа 
 	та <application>CVSup</application>-г давтамжтайгаар ажиллуулахын тулд 
 	&man.cron.8; ашиглан хийж өгч болно. Мэдээж та &man.cron.8;-с 
 	<application>CVSup</application>-г ажиллуулахдаа өөрийнхөө GUI-г 
 	ашиглахгүй болгох хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-collec">
       <title><application>CVSup</application>-ийн файлын цуглуулгууд</title>
 	    
       <para><application>CVSup</application>-ийн файлын цуглуулгууд нь шатлалтайгаар 
 	зохион байгуулагдсан байдаг. Цөөн том цуглуулгууд байдаг бөгөөд тэдгээр нь 
 	арай жижиг дэд цуглуулгуудад хуваагддаг. Том цуглуулгыг хүлээн авах нь 
 	түүний дэд цуглуулгууд тус бүрийг хүлээн авахтай адил юм. Цуглуулга хоорондын 
 	шаталсан холбоонууд нь доорх жагсаалт дахь догол ашиглалтаар тусгагддаг.</para>
       
       <para>Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг цуглуулгууд нь <literal>src-all</literal>, 
 	болон <literal>ports-all</literal> юм. Бусад цуглуулгуудыг тусгай зорилгоор 
 	зөвхөн жижиг бүлэг хүмүүс ашигладаг бөгөөд зарим толин тусгал сайтууд тэдгээрийг 
 	бүгдийг агуулдаггүй байж болох юм.</para>
       
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>cvs-all release=cvs</literal></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Криптограф кодыг оролцуулаад &os;-ийн гол CVS архив.</para>
 	    
 	    <variablelist>
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>distrib release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>&os;-ийн түгээлт болон толин тусгал хийхтэй холбоотой файлууд.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	      
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>doc-all release=cvs</literal></term>
 		<listitem>
 		  <para>&os; гарын авлагын эхүүд ба бусад баримт. Энэ нь &os;-ийн 
 			вэб сайтын файлуудыг агуулдаггүй.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>ports-all release=cvs</literal></term>
 
 		<listitem>
 		  <para>&os;-ийн портын цуглуулга.</para>
 
 		  <important id="cvsup-collec-pbase-warn">
 		    <para>Хэрэв та бүхэл <literal>ports-all</literal>-г (бүх портын мод)
 			шинэчлэхийг хүсэхгүй байгаа бөгөөд доор жагсаагдсан дэд цуглуулгуудын 
 			нэгийг ашиглаж байгаа бол <literal>ports-base</literal> 
 			дэд цуглуулгыг шинэчилсэн эсэхээ <emphasis>үргэлж</emphasis> 
 			шалгаж байх хэрэгтэй. <literal>ports-base</literal>-ээр 
 			танилцуулагдсан портын бүтээлтийн дэд бүтцэд ямар нэгэн өөрчлөлт 
 			орох болгонд тэдгээр өөрчлөлтүүд нь <quote>жинхэнэ</quote> 
 			портуудад тун удахгүй ашиглагдах нь бараг л тодорхой байдаг юм. 
 			Тиймээс хэрэв та зөвхөн <quote>жинхэнэ</quote> портуудыг 
 			шинэчилж тэдгээр нь шинэ боломжуудын заримыг ашигладаг бол 
 			тэдгээрийн бүтээлт нь зарим нэг ид шидийн алдааны мэдэгдэлтэйгээр 
 			амжилтгүй болох маш их магадлалтай юм. Энэ тохиолдолд 
 			<emphasis>хамгийн эхэнд</emphasis> хийх зүйл бол 
 			таны <literal>ports-base</literal> дэд цуглуулга 
 			хамгийн сүүлийн үеийнх эсэхийг шалгах  хэрэгтэй юм.</para>
 		  </important>
 
 		  <important id="cvsup-collec-index-warn">
 		    <para>Хэрэв та <filename>ports/INDEX</filename>-ийн 
 			өөрийн локал хуулбарыг бүтээх гэж байгаа бол 
 			<literal>ports-all</literal> буюу бүх портыг 
 			хүлээж авах <emphasis>ёстой</emphasis> (бүх портын мод).
 			<filename>ports/INDEX</filename>-г хэсэг модтой бүтээхийг 
 			дэмждэггүй. <ulink url="&url.books.faq;/applications.html#MAKE-INDEX">
 		      FAQ</ulink> хаягийг үзнэ үү.</para>
 		  </important>
 
 		  <variablelist>
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-accessibility
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хөгжлийн бэрхшээлтэй хэрэглэгчдэд туслахад зориулсан програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-arabic
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Араб хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-archivers
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Архивлах хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-astro
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Одон оронтой холбоотой портууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-audio
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Дууны дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-base
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Портын цуглуулгын бүтээх дэд бүтэц - 
 			төрөл бүрийн файлууд <filename>/usr/ports</filename> 
 			сангийн <filename>Mk/</filename> болон
 			  <filename>Tools/</filename> дэд сангуудад байрладаг.</para>
 
 			<note>
 			  <para><link
 			    linkend="cvsup-collec-pbase-warn">Дээрх чухал 
 				анхааруулгыг</link> үзнэ үү: та &os;-ийн 
 				портын цуглуулгын ямар ч хэсгийг шинэчлэхдээ 
 				энэ дэд цуглуулгыг <emphasis>үргэлж</emphasis> 
 				шинэчилж байх хэрэгтэй!</para>
 			</note>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-benchmarks
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Бенчмаркууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-biology
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Биологи.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-cad
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Компьютерийн тусламжтай дизайн хийх хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-chinese
 			  release=cvs</literal></term>
 			
 		      <listitem>
 			<para>Хятад хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-comms
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Холбооны програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-converters
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>тэмдэгтийн код хөрвүүлэгчид.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-databases
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Мэдээллийн баазууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-deskutils
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Компьютер зохион бүтээгдэхээс өмнө 
 			ширээн дээр байдаг байсан зүйлс.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-devel
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хөгжүүлэлтийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-dns
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>DNS-тэй холбоотой програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-editors
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Засварлагчид.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-emulators
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Бусад үйлдлийн системүүдэд зориулсан эмуляторууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-finance
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Банк, санхүү болон тэдгээртэй холбоотой програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ftp
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>FTP клиент ба серверийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-games
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тоглоомууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-german
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Герман хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-graphics
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Графикийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-hebrew
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хэбрю хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-hungarian
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Унгар хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-irc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Internet Relay Chat буюу чалчих багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-japanese
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Япон хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-java
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>&java; багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-korean
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Солонгос хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-lang
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Програмчлалын хэлнүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-mail
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Захидлын програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-math
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Тоо тооцоолох програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-mbone
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>MBone програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-misc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Бусад багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-multimedia
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Мультимедиа програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Сүлжээний програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-im
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Шуурхай мэдэгдэл (instant messaging) илгээх програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-mgmt
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Сүлжээний удирдлагын програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-p2p
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>p2p сүлжээ.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-news
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>USENET мэдээний програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-palm
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para><trademark class="trade">Palm</trademark> төрлийн 
 			төхөөрөмжүүдэд зориулсан програм хангамжийн дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-polish
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Польш хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ports-mgmt
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Портууд болон багцуудыг удирдах багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-portuguese
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Португал хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-print
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Хэвлэлтийн програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-russian
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Орос хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-science
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Шинжлэх ухаан.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-security
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Аюулгүй байдлын хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-shells
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тушаалын мөрийн бүрхүүлүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-sysutils
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Системийн хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-textproc
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>текст боловсруулах хэрэгслүүд (ширээний хэвлэл ордоггүй).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ukrainian
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Украйн хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-vietnamese
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Вьетнам хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-www
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>World Wide
 			  Web-тэй холбоотой програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X Цонхны системийг дэмжих портууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-clocks
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 цагнууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-drivers
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 драйверууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-fm
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 файл менежерүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-fonts
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 үсгийн маягууд ба үсгийн маягийн хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-toolkits
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 багажны цуглуулгууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-servers
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 серверүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-themes
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 харуулах маягууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-wm
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 цонхны менежерүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		  </variablelist>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>projects-all release=cvs</literal></term>
 		<listitem>
 		  <para>&os; төслийн архив дахь эхүүд.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>src-all release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>Криптограф кодыг оролцуулаад &os;-ийн гол эхүүд.</para>
 
 		  <variablelist>
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-base
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para><filename>/usr/src</filename> сангийн дээр байрлах 
 			бусад файлууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-bin
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Ганц хэрэглэгчийн горимд хэрэг болох хэрэглэгчийн багажууд
 			  (<filename>/usr/src/bin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-cddl
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>CDDL лицензийн доор байдаг хэрэгслүүд болон сангууд
 			  (<filename>/usr/src/cddl</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-contrib
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Харьцангуй өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэгддэг 
 			&os; төслөөс гаднах хэрэгслүүд ба сангууд
 			  (<filename>/usr/src/contrib</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-crypto release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Харьцангуй өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэгддэг 
 			&os; төслөөс гаднах криптограф хэрэгслүүд ба сангууд
 			  (<filename>/usr/src/crypto</filename>).</para>
 			  </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-eBones release=cvs</literal></term>
 		
 		      <listitem>
 			<para>Kerberos ба DES
 			  (<filename>/usr/src/eBones</filename>).  &os;-ийн 
 			одоогийн хувилбаруудад ашигладаггүй.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-etc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Системийн тохиргооны файлууд
 			  (<filename>/usr/src/etc</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-games
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тоглоомууд
 			  (<filename>/usr/src/games</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-gnu
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>GNU Нийтийн Лицензтэй хэрэгслүүд 
 			  (<filename>/usr/src/gnu</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-include
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Толгой файлууд
 			  (<filename>/usr/src/include</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-kerberos5
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Kerberos5 аюулгүй байдлын багц
 			  (<filename>/usr/src/kerberos5</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-kerberosIV
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>KerberosIV аюулгүй байдлын багц
 			  (<filename>/usr/src/kerberosIV</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-lib
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Сангууд
 			  (<filename>/usr/src/lib</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-libexec
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Бусад програмуудаар ажилладаг системийн програмууд
 			  (<filename>/usr/src/libexec</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-release
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>&os; хувилбар гаргахад шаардагдах файлууд
 			  (<filename>/usr/src/release</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-rescue
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Яаралтай сэргээлт хийхэд зориулсан статикаар холболт хийгдсэн програмууд; 
 				&man.rescue.8;-г үзнэ үү
 			  (<filename>/usr/src/rescue</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sbin release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Ганц хэрэглэгчийн горимд зориулсан системийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/sbin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-secure
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Криптограф сангууд ба тушаалууд
 			  (<filename>/usr/src/secure</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-share
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Олон системүүдийн хооронд хуваалцаж болох файлууд
 			  (<filename>/usr/src/share</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sys
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Цөм
 			  (<filename>/usr/src/sys</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sys-crypto
 			release=cvs</literal></term>
 		
 		      <listitem>
 			<para>Цөмийн криптограф код
 			  (<filename>/usr/src/sys/crypto</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-tools
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>&os;-г арчлахад зориулсан төрөл бүрийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/tools</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-usrbin
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хэрэглэгчийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/usr.bin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-usrsbin
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Системийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/usr.sbin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		  </variablelist>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	      
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>www release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>&os; WWW сайтын эх.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	    </variablelist>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>distrib release=self</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><application>CVSup</application> серверийн өөрийн 
 		тохиргооны файлууд.  <application>CVSup</application>
 	      	толин тусгал сайтуудад хэрэглэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>gnats release=current</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>GNATS алдаа мөрдөх мэдээллийн бааз.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>mail-archive release=current</literal></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>&os; захидлын жагсаалтын архив.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>www release=current</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Урьдчилан боловсруулсан &os; WWW сайтын файлууд 
 		(эх файлууд биш).  WWW толин тусгал сайтуудад хэрэглэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг</title>
 
       <para><application>CVSup</application> FAQ болон бусад 
 	<application>CVSup</application>-ийн тухай мэдээллийг 
 	<ulink url="http://www.cvsup.org">
 	  CVSup гэрийн хуудас</ulink> хаягаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Ихэнх &os;-тэй холбоотой <application>CVSup</application>-ийн 
 	хэлэлцүүлэг &a.hackers;-д болдог. Програмын шинэ хувилбар тэнд, бас 
 	&a.announce;-д зарлагддаг.</para>
       
       <para><application>CVSup</application>-ийн талаар асуултууд эсвэл 
 	алдааны тайлангуудыг <ulink url="http://www.cvsup.org/faq.html#bugreports">
 	CVSup FAQ</ulink> холбоосоос үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-mirrors">
     <title>CVSup сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан <link linkend="cvsup">CVSup</link> серверүүд дараах хаягууд дээр 
 	ажиллаж байгаа:</para>
 
     &chap.mirrors.cvsup.inc;
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="cvs-tags">
     <title>CVS Tags буюу хаягууд</title>
 
     <para><application>cvs</application> эсвэл
       <application>CVSup</application> ашиглан эхийг авах юм уу эсвэл шинэчилж 
 	байгаа үед revision tag буюу залруулалтын хаягийг зааж өгөх ёстой байдаг. 
 	Залруулалтын хаяг нь &os; хөгжүүлэлтийн тодорхой нэг байх юм уу эсвэл 
 	хугацааны тодорхой нэг цэг байдаг. Эхнийх нь <quote>branch tags</quote> 
 	буюу <quote>салбарын хаягууд</quote> гэгддэг бөгөөд хоёр дахь нь 
 	<quote>хувилбарын хаягууд</quote> гэгддэг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Салбарын хаягууд</title>
 
       <para><literal>HEAD</literal>-с (энэ нь үргэлж зөв хаяг байдаг) бусад бүх 
 	хаягууд зөвхөн <filename>src/</filename> модонд хамаардаг. 
 	<filename>ports/</filename>, <filename>doc/</filename>, болон
 	<filename>www/</filename> моднууд нь салбарладаггүй.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>HEAD</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Гол шугамын симболын нэр, эсвэл &os;-CURRENT.
 		Залруулалт заагаагүй тохиолдолд бас анхдагч байдаг.</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application>-д энэ хаяг нь 
 		<literal>.</literal> гэсэн тэмдэгтээр илэрхийлэгддэг
 		(цэг биш харин <literal>.</literal> тэмдэгт).</para>
 
 	  <note>
 	    <para>CVS-д энэ нь залруулалт заагаагүй тохиолдолд анхдагч байдаг. 
 		Хэрэв та өөрөө хүсээгүй л бол STABLE машин дээр CURRENT
 		эхийг татан авч шинэчлэх нь ихэвчлэн тийм ч сайн санаа 
 		<emphasis>биш</emphasis> юм.</para>
 	  </note>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 8-STABLE гэгддэг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 7-STABLE гэгддэг</para>
         </listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
         <term>RELENG_7_3</term>
 
         <listitem>
           <para>&os;-7.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
         </listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
         <term>RELENG_7_2</term>
 
         <listitem>
           <para>&os;-7.2-т зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 6-STABLE гэгддэг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.2-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас 
 	    &os; 5-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.5-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.2 болон &os;-5.2.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 4-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_11</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.11-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_10</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.10-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_9</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.9-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_8</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.8-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_7</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.7-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.6 болон &os;-4.6.2-д зориулсан хувилбарын салбар,
             аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.5-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    3.X-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас 
 	    2.2-STABLE гэгддэг.  Энэ салбар нь гол төлөв хуучирсан.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хувилбарын хаягууд</title>
 
       <para>Эдгээр хаягууд нь &os;-ийн тодорхой нэг хувилбар гарсан үеийн цагийн 
 	тодорхой цэгийг заадаг. Хувилбар инженерчлэлийн процессийн талаар 
 	<ulink url="&url.base;/releng/">Хувилбар инженерчлэлийн 
 	мэдээлэл</ulink> болон
         <ulink url="&url.articles.releng;/release-proc.html">Хувилбарын процесс</ulink> 
 	баримтуудад илүү дэлгэрэнгүй баримтжуулагдсан байдаг. 
 	<filename class="directory">src</filename> мод нь 
 	<literal>RELENG_</literal> гэж эхэлсэн хаягийн нэрсийг ашигладаг. 
 	<filename class="directory">ports</filename> болон
 	<filename class="directory">doc</filename> моднууд нь 
 	<literal>RELEASE</literal> гэж эхэлсэн хаягийн нэрсийг ашигладаг. 
 	Төгсгөлд нь <filename class="directory">www</filename> мод нь 
 	хувилбаруудад зориулсан ямар нэг тусгай нэрээр хаяглагддаггүй.</para>
 
     <variablelist>
        <varlistentry>
          <term>RELENG_8_1_0_RELEASE</term>
 
          <listitem>
            <para>&os; 8.1</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term>RELENG_8_0_0_RELEASE</term>
 
          <listitem>
            <para>&os; 8.0</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term>RELENG_7_3_0_RELEASE</term>
   	 
          <listitem>
            <para>&os; 7.3</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term>RELENG_7_2_0_RELEASE</term>
 
          <listitem>
            <para>&os; 7.2</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 7.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 7.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_11_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.11</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_10_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.10</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.2.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_9_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.9</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_8_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.8</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_7_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.7</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_2_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_1_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.1.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 	  
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_8_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.8</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_7_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.7</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_6_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.6</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_5_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_2_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-afs">
     <title>AFS сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан AFS серверүүд нь дараах сайтууд дээр ажиллаж байна:</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Швед</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Файлуудад хүрэх зам нь:
   	    <filename>/afs/stacken.kth.se/ftp/pub/FreeBSD/</filename></para>
 
 	  <programlisting>stacken.kth.se         # Stacken Computer Club, KTH, Sweden
 130.237.234.43         #hot.stacken.kth.se
 130.237.237.230        #fishburger.stacken.kth.se
 130.237.234.3          #milko.stacken.kth.se</programlisting>
 
 	  <para>Арчлагч <email>ftp@stacken.kth.se</email></para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-rsync">
     <title>rsync сайтууд</title>
 
     <para>Дараах сайтууд нь &os;-г rsync протоколоор түгээгдэх боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. <application>rsync</application> хэрэгсэл нь 
 	&man.rcp.1; тушаалтай бараг төстэйгөөр ажилладаг боловч 
 	илүү олон тохируулгуудтай бөгөөд хоёр талын файлуудын зөвхөн ялгаатайг нь
 	дамжуулдаг. Ингэснээр сүлжээгээр хийх хамгийн сүүлийн хэлбэрт аваачих үйлдлийг 
 	ихээхэн хурдасгадаг байна. Хэрэв та &os; FTP сервер юм уу эсвэл 
 	CVS архивын толин тусгал сайт бол энэ нь их ашигтай байдаг. 
 	<application>rsync</application> цуглуулга нь олон үйлдлийн системүүд 
 	дээр байдаг. &os;-ийн хувьд <filename role="package">net/rsync</filename> 
 	порт эсвэл багцыг үзнэ үү.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Бүгд Найрамдах Чех Улс</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.cz.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>ftp: &os; FTP серверийн хэсэгчилсэн толин тусгал.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Нидерланд</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.nl.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Орос</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.mtu.ru/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин 
 		тусгал.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;-gnats: GNATS цох хянах 
 	      мэдээллийн сан.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;-Archive: &os; архив FTP серверийн бүрэн 
 		толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Тайвань</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.tw.FreeBSD.org/</para>
 	  <para>rsync://ftp2.tw.FreeBSD.org/</para>
 	  <para>rsync://ftp6.tw.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Их Британи</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://rsync.mirrorservice.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>sites/ftp.freebsd.org: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Америкийн Нэгдсэн Улс</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp-master.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Энэ серверийг &os;-ийн анхдагч толин тусгал сайтууд зөвхөн хэрэглэж 
 		болно.</para>
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн мастер архив.</para></listitem>
 	    <listitem><para>acl: &os;-ийн мастер ACL жагсаалт.</para></listitem>  
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>rsync://ftp13.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>  
 </appendix>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../appendix.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "appendix")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/multimedia/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/multimedia/chapter.sgml
index bc0425180d..4cef1923f0 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/multimedia/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/multimedia/chapter.sgml
@@ -1,1788 +1,1783 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.137
+     Original revision 1.139
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="multimedia">
  <chapterinfo>
   <authorgroup>
    <author>
     <firstname>Росс</firstname>
     <surname>Липперт</surname>
     <contrib>Засварласан </contrib>
    </author>
   </authorgroup>
   <authorgroup>
    <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
    </author>
   </authorgroup>
  </chapterinfo>
 
  <title>Мультимедиа</title>
   <sect1 id="multimedia-synopsis">
   <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>FreeBSD нь танд өөрийн компьютераас гарах өндөр чанарын гаралтад 
 	сэтгэл ханамжтай байх боломжийг олгож төрөл бүрийн дууны картуудыг дэмждэг. 
 	Энэ нь аудиог MPEG Аудио Давхарга 3 (MP3), WAV, болон Ogg Vorbis 
 	зэрэг бусад олон хэлбэршилтүүдээр бичлэг хийх болон тоглуулах чадвартай 
 	байдаг. FreeBSD-ийн портын цуглуулга нь таны бичигдсэн аудиог засварлах, 
 	дууны нөлөөллүүдийг нэмэх болон залгагдсан MIDI төхөөрөмжүүд хянахыг 
 	зөвшөөрөх програмуудыг бас агуулдаг.</para>
 
     <para>Зарим нэг туршилтын тусламжтайгаар FreeBSD нь видео файлууд болон DVD-үүдийг 
 	тоглуулахыг дэмжиж чаддаг. Төрөл бүрийн видео зөөвөрлөгчийг 
 	кодчилох, хөрвүүлэх, болон тоглуулах програмуудын тоо дууны програмуудын 
 	тоотой харьцуулах юм бол хязгаарлагдмал байдаг. Жишээ нь, үүнийг бичиж 
 	байх үед, <filename role="package">audio/sox</filename>-той адил 
 	хэлбэршилтүүдийн хооронд хөрвүүлэхэд хэрэглэгдэх дахин кодчилох сайн програм 
 	FreeBSD-ийн портын цуглуулгад байхгүй байгаа билээ. Гэхдээ энэ талбар дахь 
 	програм хангамжийн байдал хурдацтай өөрчлөгдөж байна.</para>
 
     <para>Энэ бүлэг нь таны дууны картыг тохируулахад шаардлагатай алхмуудыг 
 	тайлбарлах болно. X11-ийн (<xref linkend="x11">) тохиргоо болон 
 	суулгац нь таны видео тоног төхөөрөмжийн асуудлуудыг аль хэдийн зохицуулсан 
 	байдаг боловч илүү сайн тоглуулахын тулд зарим нэгэн нарийн тохируулгууд 
 	хийх хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншиж дууссаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>Таны дууны карт чинь танигдсан байхаар өөрийн системээ хэрхэн тохируулах 
 	талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Таны карт ажиллаж байгааг шалгах аргууд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Өөрийн дууны тохиргооны алдааг хэрхэн олж засварлах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>MP3-ууд болон бусад аудиог хэрхэн тоглуулах ба кодчилох талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>X серверээр видео хэрхэн дэмжигдсэн талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Сайн үр дүн өгдөг зарим нэгэн тоглуулагч/кодчилогч портууд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>DVD-үүд, <filename>.mpg</filename> болон 
           <filename>.avi</filename> файлуудыг хэрхэн тоглуулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>CD болон DVD-ээс файлууд уруу агуулгыг хэрхэн авах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>TV карт хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Дүрс скан хийгчийг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Шинэ цөмийг хэрхэн тохируулж суулгах талаар мэдэх (<xref
         linkend="kernelconfig">).</para></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <warning>
       <para>&man.mount.8; тушаалаар аудио CD-үүдийг холбохыг оролдох нь 
 	хамгийн гайгүйдээ алдаанд, хамгийн муудаа <emphasis>цөмийн
 	сүйрэл</emphasis>д хүргэж болох юм. Эдгээр зөөвөрлөгчид нь 
 	ердийн ISO файлын системүүдээс ялгаатай тусгай кодчилолуудтай 
 	байдаг.</para>
     </warning>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="sound-setup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	 <firstname>Мозес</firstname>
 	 <surname>Мур</surname>
 	 <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	 <!-- 20 November 2000 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	 <firstname>Марк</firstname>
 	 <surname>Фонвил</surname>
-	 <contrib>&os;&nbsp;5.X-д зориулж өргөжүүлсэн </contrib>
+	 <contrib>Өргөжүүлсэн </contrib>
 	 <!-- 13 September 2004 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Дууны картыг тохируулах</title>
     
   <sect2 id="sound-device">
     <title>Системийг тохируулах</title>
 
     <indexterm><primary>PCI</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>ISA</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>дууны картууд</primary></indexterm>
     <para>Эхлэхээсээ өмнө та өөртөө байгаа картынхаа загвар, ашиглаж байгаа 
 	бичил схем болон PCI эсвэл ISA картны алин болохыг мэдэх шаардлагатай. 
 	FreeBSD нь төрөл бүрийн PCI эсвэл ISA картуудыг дэмждэг. 
 	<ulink url="&rel.current.hardware;">Тоног төхөөрөмжийн тэмдэглэгээ</ulink>ний 
 	дэмжигдсэн аудио төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг шалгаж өөрийн картыг 
 	дэмжигдсэн эсэхийг үзээрэй. Тоног төхөөрөмжийн тэмдэглэгээ нь таны картыг ямар 
 	драйвер дэмждэгийг бас хэлэх болно.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>цөм</primary>
       <secondary>тохиргоо</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өөрийн дууны төхөөрөмжийг ашиглахын тулд тохирох төхөөрөмжийн драйверийг 
 	та ачаалах хэрэгтэй болно. Үүнийг хоёр аргын аль нэгээр хийж болно. 
 	Хамгийн амархан арга бол &man.kldload.8; тушаалаар өөрийн картныхаа 
 	цөмийн модулийг тушаалын мөрөөс:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>kldload snd_emu10k1</userinput></screen>
 
     <para>гэж ачаалах юм уу эсвэл <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд тохирох мөрийг ингэж нэмэн дуудаж болно:</para>
 
     <programlisting>snd_emu10k1_load="YES"</programlisting>
 
     <para>Эдгээр жишээнүүд нь Creative &soundblaster; Live! дууны картанд 
 	зориулагдсан юм. Бусад байгаа дуудагдаж болох дууны модулиуд 
 	<filename>/boot/defaults/loader.conf</filename>-д жагсаагдсан 
 	байдаг. Хэрэв та аль драйверийг ашиглахаа мэдэхгүй эргэлзэж байвал 
 	<filename>snd_driver</filename> модулийг дуудаж үзэж болох юм:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>kldload snd_driver</userinput></screen>
 
     <para>Энэ нь хамгийн түгээмэл драйверуудыг нэг удаа ачаалдаг метадрайвер юм. 
 	Энэ нь зөв драйверийг хайхыг хурдасгадаг. Дууны бүх драйверуудыг 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлаар ачаалах 
 	бас боломжтой байдаг.</para>
 
     <para><filename>snd_driver</filename> метадрайверийг дуудсаны дараа 
 	та өөрийн дууны картдаа ямар драйвер сонгогдсоныг олохыг хүсвэл 
 	<filename>/dev/sndstat</filename> файлыг <command>cat /dev/sndstat</command> 
 	тушаалын тусламжтай шалгаж болох юм.</para>
 
     <para>Хоёр дахь арга нь өөрийн дууны картын дэмжлэгийг өөрийн цөмдөө эмхэтгэх 
 	явдал юм. Доорх хэсэг нь энэ аргаар өөрийн тоног төхөөрөмжид зориулан 
 	дэмжлэг нэмэхэд шаардлагатай мэдээллийг өгнө. Өөрийн цөмийг дахин эмхэтгэх 
 	тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig">-с 
 	үзнэ үү.</para>
 
     <sect3>
       <title>Дууны дэмжлэгтэй цөмийг тохируулах</title>
 
       <para>Эхлээд хийх ёстой зүйл нь аудио тогтолцооны драйвер &man.sound.4;-г 
 	цөм уруу нэмэх явдал юм. Ингэхийн тулд та дараах мөрийг цөмийн тохиргооны 
 	файлдаа нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device sound</programlisting>
 
       <para>Дараа нь та өөрийн дууны картдаа зориулж дэмжлэг нэмэх хэрэгтэй. 
 	Тийм болохоор картыг ямар драйвер дэмждэгийг мэдэх хэрэгтэй. 
 	Өөрийн дууны картын зөв драйверийг тодорхойлохын тулд 
 	<ulink url="&rel.current.hardware;">Тоног төхөөрөмжийн тэмдэглэгээ</ulink>ний 
 	дэмжигдсэн аудио төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг шалгах хэрэгтэй. Жишээ нь 
 	Creative &soundblaster; Live! дууны карт нь &man.snd.emu10k1.4; 
 	драйвераар дэмжигдсэн байдаг. Энэ картанд зориулж дэмжлэг нэмэхийн тулд 
 	доор дурдсаныг ашиглана:</para>
 
       <programlisting>device snd_emu10k1</programlisting>
 
       <para>Хэрхэн ашиглах талаар драйверийн гарын авлагын хуудаснаас 
 	уншихаа мартуузай. Дэмжигдсэн дууны драйверуудын цөмийн тохиргооны 
 	зөв бичиглэлийг <filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> 
 	файлаас бас олж болно.</para>
 
       <para>PnP биш ISA дууны картууд нь цөмийг картын тохируулгуудын 
 	(IRQ, I/O порт,	гэх мэт) тухай мэдээлэлтэй нь танаас шаардаж 
 	болох юм. Энэ нь бүх PnP биш ISA дууны картуудын хувьд үнэн 
 	байдаг.
 	Үүнийг <filename>/boot/device.hints</filename> 
 	файлын тусламжтай хийдэг. Системийг ачаалах үед &man.loader.8; 
 	нь энэ файлыг уншиж тохируулгуудыг цөм уруу дамжуулдаг. Жишээ нь 
 	хуучин Creative &soundblaster; 16 ISA PnP биш карт 
 	&man.snd.sbc.4; драйверийг <literal>snd_sb16</literal>-тай цуг ашиглах 
 	болно. Энэ картны хувьд дараах мөрүүдийг цөмийн тохиргооны файлд 
 	нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>device snd_sbc
 device snd_sb16</programlisting>
 
       <para>бөгөөд бас доор дурдсаныг <filename>/boot/device.hints</filename>-д 
 	нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>hint.sbc.0.at="isa"
 hint.sbc.0.port="0x220"
 hint.sbc.0.irq="5"
 hint.sbc.0.drq="1"
 hint.sbc.0.flags="0x15"</programlisting>
 
       <para>Энэ тохиолдолд карт нь <literal>0x220</literal>
 	I/O порт болон IRQ <literal>5</literal>-ыг ашиглаж байна.</para>
 
       <para><filename>/boot/device.hints</filename> файлд ашигласан 
 	зөв бичиглэлийн талаар &man.sound.4; драйверийн гарын авлагын хуудас болон 
 	ашиглах гэж байгаа драйверийн гарын авлагын хуудсанд өгүүлсэн 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Дээр үзүүлсэн тохируулгууд нь анхдагчууд юм. Зарим тохиолдолд 
 	та IRQ юм уу эсвэл бусад тохируулгуудыг өөрийн картдаа тааруулан өөрчлөх 
 	хэрэг гарч болох юм. Энэ картны талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.snd.sbc.4; гарын авлагын 
 	хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect3>
   </sect2>
 
   <sect2 id="sound-testing">
     <title>Дууны картыг тест хийх</title>
 
     <para>Өөрчилсөн цөмийг дахин ачаалсны дараа эсвэл шаардлагатай модулийг 
 	дуудсаны дараа дууны карт нь иймэрхүүгээр таны системийн мэдэгдлийн 
 	буферт (&man.dmesg.8;) гарч ирэх ёстой:</para>
 
     <screen>pcm0: &lt;Intel ICH3 (82801CA)&gt; port 0xdc80-0xdcbf,0xd800-0xd8ff irq 5 at device 31.5 on pci0
 pcm0: [GIANT-LOCKED]
 pcm0: &lt;Cirrus Logic CS4205 AC97 Codec&gt;</screen>
 
     <para>Дууны картын төлөвийг <filename>/dev/sndstat</filename> 
 	файлын тусламжтай шалгаж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cat /dev/sndstat</userinput>
 FreeBSD Audio Driver (newpcm)
 Installed devices:
 pcm0: &lt;Intel ICH3 (82801CA)&gt; at io 0xd800, 0xdc80 irq 5 bufsz 16384
 kld snd_ich (1p/2r/0v channels duplex default)</screen>
 
     <para>Таны системээс гарах гаралт өөр өөр байж болно. Хэрэв 
 	ямар ч <devicename>pcm</devicename> төхөөрөмжүүд гарч ирэхгүй 
 	байвал буцаад урьд нь юу хийснийгээ дахин шалгах хэрэгтэй. 
 	Өөрийн цөмийн тохиргооны файлыг дахин шалгаж зөв төхөөрөмжийн драйвер сонгогдсон 
 	эсэхийг шалгаарай. Нийтлэг асуудлууд <xref
       linkend="troubleshooting"> хэсэгт жагсаагдсан байгаа.</para>
 
     <para>Хэрэв бүгд зүгээр болвол одоо та ажиллагаатай дууны карттай байх ёстой. 
 	Хэрэв таны CD-ROM эсвэл DVD-ROM хөтчийн дууны гаралтын холбогч таны дууны карттай зөв холбогдсон  
 	бол та хөтөчдөө CD хийж түүнийг &man.cdcontrol.1;-оор тоглуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>cdcontrol -f /dev/acd0 play 1</userinput></screen>
 
     <para><filename
       role="package">audio/workman</filename> зэрэг төрөл бүрийн 
 	програмууд нь илүү нөхөрсөг интерфэйсийн боломжтой байдаг. Та
 	MP3 аудио файлууд сонсохын тулд 
 	<filename role="package">audio/mpg123</filename> зэрэг 
 	програмыг  суулгахыг хүсэж болох юм.</para>
 
     <para>Картыг хурдан тест хийх өөр нэг арга бол 
 	<filename>/dev/dsp</filename> уруу өгөгдөл иймэрхүү маягаар 
 	илгээх явдал юм:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>cat <replaceable>filename</replaceable> &gt; /dev/dsp</userinput></screen>
 
     <para>Энд байгаа <filename><replaceable>filename</replaceable></filename> нь ямар ч 
 	файл байж болно. Энэ тушаалын мөр нь шуугиан үүсгэх ёстой бөгөөд энэ нь 
 	уг дууны карт ажиллаж байгааг баталж байгаа юм.</para>
 
     <para>Дууны картын холигчийн түвшингүүдийг &man.mixer.8; тушаалаар 
 	өөрчилж болно. Илүү дэлгэрэнгүйг &man.mixer.8; гарын авлагын хуудаснаас 
 	олж болно.</para>
 
     <sect3 id="troubleshooting">
       <title>Нийтлэг асуудлууд</title>
 
       <indexterm><primary>төхөөрөмжийн цэгүүд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>I/O порт</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>IRQ</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>DSP</primary></indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
          <tgroup cols="2">
   	  <thead>
 	    <row>
 	     <entry>Алдаа</entry>
 	      <entry>Шийдэл</entry>
 	    </row>
           </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
               <entry><errorname>sb_dspwr(XX) timed out</errorname></entry>
               <entry><para>I/O порт зөв тохируулагдаагүй.</para></entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><errorname>bad irq XX</errorname></entry>
 	      <entry><para>IRQ буруу тохируулагдсан. Тохируулагдсан IRQ болон 
 		дууны IRQ адил байгаа эсэхийг шалгана.</para></entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><errorname>xxx: gus pcm not attached, out of memory</errorname></entry>
               <entry><para>Төхөөрөмжийн ашиглах хангалттай санах ой байхгүй байна.</para></entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><errorname>xxx: can't open /dev/dsp!</errorname></entry>
               <entry><para>Өөр програм төхөөрөмжийг онгорхой барьж байгаа 
 		эсэхийг <command>fstat | grep dsp</command> тушаалаар шалгана. 
 		Дурдахад илүүдэхгүй хэргийн эзэд бол <application>esound</application> болон <application>KDE</application>-ийн 
 		дууны дэмжлэгүүд юм.</para></entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
     </sect3>
   </sect2>
 
   <sect2 id="sound-multiple-sources">
     <sect2info>
      <authorgroup>
       <author>
        <firstname>Муниш</firstname>
        <surname>Чопра</surname>
        <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
      </authorgroup>
     </sect2info>
     <title>Дууны олон эхүүдийг хэрэглэх нь</title>
 
     <para><application>esound</application> эсвэл
       <application>artsd</application> нь зарим нэг програмуудтай дууны 
 	төхөөрөмжийг хуваалцахыг дэмждэггүй бөгөөд энэ тохиолдолд заримдаа зэрэг 
 	тоглуулах чадвартай дууны олон эхүүдтэй байх туйлын сонирхол байдаг.</para>
 
     <para>FreeBSD нь &man.sysctl.8; хэрэгслийн тусламжтай идэвхжүүлж  
 	болох <emphasis>Виртуал Дууны Сувгууд</emphasis>ын тусламжтай үүнийг 
 	хийх боломжийг танд олгодог. Виртуал сувгууд нь цөмд дууг холих замаар 
 	өөрийн дууны картын тоглуулалтыг олон болгохыг танд зөвшөөрдөг.</para>
 
     <para>Виртуал сувгуудын тоог тохируулах sysctl-ийн гурван хувьсагч байдаг бөгөөд 
 	хэрэв та <username>root</username> хэрэглэгч бол иймэрхүү маягаар үүнийг 
 	тохируулж болно:</para>
     <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl dev.pcm.0.play.vchans=4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>sysctl dev.pcm.0.rec.vchans=4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>sysctl hw.snd.maxautovchans=4</userinput></screen>
 
     <para>Дээрх жишээ нь дөрвөн виртуал сувгийг хуваарилж байгаа бөгөөд энэ тоо нь 
 	өдөр тутмын хэрэглээнд зориулагдсан практик тоо юм. 
       <varname>dev.pcm.0.play.vchans=4</varname> болон 
 	<varname>dev.pcm.0.rec.vchans=4</varname> нь <devicename>pcm0</devicename>-ийн 
 	тоглуулах болон бичих виртуал сувгуудын тоо бөгөөд төхөөрөмжийг 
 	залгасны дараа тохируулах боломжтой 
 	болдог. <literal>hw.snd.maxautovchans</literal> нь &man.kldload.8; 
 	ашиглан залгагдах үед шинэ аудио төхөөрөмжид өгөгдөх виртуал сувгуудын тоо юм. 
 	<devicename>pcm</devicename> төхөөрөмж нь тоног төхөөрөмжийн драйверуудаас 
 	тусдаа дуудагдаж болох учраас <varname>hw.snd.maxautovchans</varname> нь 
 	дараа нь залгагдах төхөөрөмжүүдэд өгөгдөх виртуал сувгуудын тоог хадгалдаг.
 	Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.pcm.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
     <note>
       <para>Төхөөрөмжийг ашиглаж байхад та виртуал сувгуудын тоог өөрчилж чадахгүй. 
 	Эхлээд хөгжим тоглуулагчид юм уу эсвэл дууны дэмонууд зэрэг төхөөрөмжийг ашиглаж 
 	байгаа програмуудыг хаах хэрэгтэй.</para>
     </note>
 
-    <para>Хэрэв та &man.devfs.5;-ийг ашиглахгүй байгаа бол өөрийн програмуудаа 
-	<filename>/dev/dsp0</filename>.<replaceable>x</replaceable>
-	уруу зааж өгөх хэрэгтэй болох бөгөөд дээрх жишээн дээрх шиг 
-	<varname>dev.pcm.0.rec.vchans</varname>  4 гэж тохируулагдсан бол 
-	<replaceable>x</replaceable> нь 0-ээс 3-ийн хооронд байна. 
-	&man.devfs.5; ашиглаж байгаа систем дээр дээрх нь <filename>/dev/dsp0</filename>-ийг 
+    <para>Зөв <devicename>pcm</devicename> төхөөрөмж <filename>/dev/dsp0</filename>-ийг 
 	хүсэх програмд мэдэгдэлгүйгээр автоматаар хуваарилагдах болно.</para>
    </sect2>
 
   <sect2>
     <sect2info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Жозеф</firstname>
 	  <surname>Эл-Рэйэс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect2info>
 
     <title>Холигчийн сувгуудын анхдагч утгуудыг тохируулах</title>
 
     <para>Өөр өөр холигчийн сувгуудын анхдагч утгууд нь &man.pcm.4; драйверийн 
 	эх кодонд бичигдэж хийгдсэн байдаг. Холигчийн ажиллуулах явцад санагдсан
 	утгуудыг тохируулах боломжийг олгодог олон төрлийн програмууд болон дэмонууд 
 	байдаг боловч энэ нь цэвэр шийдэл биш юм. Холигчийн анхдагч утгуудыг драйверийн түвшинд 
 	тохируулж болдог. Үүнийг <filename>/boot/device.hints</filename> 
 	файлд тохирох утгуудыг тодорхойлон хийдэг. Өөрөө хэлбэл:</para>
 
 <programlisting>hint.pcm.0.vol="50"</programlisting>
 
     <para>Энэ нь &man.pcm.4; модуль ачаалагдах үед дууны сувгийн чангыг 
 	анхдагч утга 50 гэж тохируулах болно.</para>
   </sect2>
 </sect1>
 
   <sect1 id="sound-mp3">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Шерн</firstname>
 	  <surname>Ли</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 11 Sept 2001 -->
     </sect1info>
 
     <title>MP3 аудио</title>
 
     <para>MP3 (MPEG Давхарга 3 Аудио) нь CD-тэй ойролцоо дууны чанарт хүрдэг 
 	бөгөөд энэ боломжийг таны FreeBSD ажлын станц ашиглахгүйгээр үлдэх ямар нэг 
 	шалтгаан байх ёсгүй юм.</para>
 
     <sect2 id="mp3-players">
       <title>MP3 тоглуулагчид</title>
 
       <para>Хамгийн алдартай X11 MP3 тоглуулагч бол <application>XMMS</application> 
 	(X Multimedia System) юм. Nullsoft-ийн <application>Winamp</application>-тай 
 	GUI нь бараг л адилхан болохоор <application>Winamp</application>-ийн 
 	арьснуудыг <application>XMMS</application>-д ашиглаж болдог.
 	<application>XMMS</application> нь өөрийн гэсэн залгаасын дэмжлэгтэй 
 	бас байдаг.</para>
 
       <para><application>XMMS</application> нь <filename role="package">multimedia/xmms</filename> 
 	портоос эсвэл багцаас суулгагдаж болдог.</para>
 
       <para><application>XMMS</application>-ийн интерфэйс нь хялбар бөгөөд 
 	тоглуулах жагсаалт, графикийн тэнцүүлэгч болон өөр олон боломжуудтай байдаг. 
 	<application>Winamp</application>-ийг мэддэг хүмүүс 
 	<application>XMMS</application>-ийг ашиглахад хялбарыг 
 	олж мэдэх болно.</para>
 
       <para><filename role="package">audio/mpg123</filename> нь өөр нэг, тушаалын 
 	мөрийн MP3 тоглуулагч юм.</para>
 
       <para><application>mpg123</application>-ийг тушаалын мөрөөс 
 	дууны төхөөрөмж болон MP3 файлыг зааж өгөн  
 	ажиллуулж болно. Таны дууны төхөөрөмж
 	<devicename>/dev/dsp1.0</devicename> бөгөөд MP3 файл 
 	<replaceable>Foobar-GreatestHits.mp3</replaceable>-ийг тоглуулахыг 
 	хүсэж байгаа гэж үзвэл дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mpg123 -a <replaceable>/dev/dsp1.0</replaceable> Foobar-GreatestHits.mp3</userinput>
 High Performance MPEG 1.0/2.0/2.5 Audio Player for Layer 1, 2 and 3.
 Version 0.59r (1999/Jun/15). Written and copyrights by Michael Hipp.
 Uses code from various people. See 'README' for more!
 THIS SOFTWARE COMES WITH ABSOLUTELY NO WARRANTY! USE AT YOUR OWN RISK!
 
 
 
 
 
 Playing MPEG stream from Foobar-GreatestHits.mp3 ...
 MPEG 1.0 layer III, 128 kbit/s, 44100 Hz joint-stereo
 </screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="rip-cd">
       <title>CD Аудио замуудыг авах нь</title>
 
       <para>CD эсвэл CD замыг MP3 уруу кодчилохоосоо өмнө CD дээрх аудио өгөгдлийг 
 	хатуу хөтөч уруугаа авах ёстой. Түүхий CDDA (CD Digital Audio) өгөгдлийг 
 	WAV файлууд уруу хуулан үүнийг хийдэг.</para>
 
       <para><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	цуглуулгын <command>cdda2wav</command> хэрэгсэл нь  CD-үүдээс аудио 
 	мэдээлэл болон тэдгээртэй холбоотой мэдээллийг авахад хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Хөтөчид аудио CD байхад дараах тушаалыг (<username>root</username>-ээр) 
 	ажиллуулж бүх CD-г тус тусдаа (зам тус бүрийг) WAV файлуудад авч 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D <replaceable>0,1,0</replaceable> -B</userinput></screen>
 
       <para><application>cdda2wav</application> нь ATAPI (IDE) CDROM 
 	хөтчүүдийг дэмжих болно. IDE хөтчөөс авахын тулд SCSI нэгжийн дугааруудын 
 	оронд төхөөрөмжийн нэрийг заах хэрэгтэй. Жишээ нь 7-р замыг IDE хөтчөөс 
 	авахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D <replaceable>/dev/acd0</replaceable> -t 7</userinput></screen>
 
       <para><option>-D <replaceable>0,1,0</replaceable></option> 
 	тохируулга нь <command>cdrecord
 	-scanbus</command> тушаалын гаралттай таарч байгаа 
 	SCSI төхөөрөмж <devicename>0,1,0</devicename>-ийг заана.</para>
 
       <para>Замуудыг авахын тулд <option>-t</option> тохируулгыг 
 	доор үзүүлсэн шиг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D <replaceable>0,1,0</replaceable> -t 7</userinput></screen>
 
       <para>Энэ жишээ нь аудио CDROM-ийн долдугаар замыг авч байна. Хэсэг 
 	замуудыг авахын тулд, жишээ нь, нэгээс долоо хүртэлх замыг авахын тулд 
 	хүрээг зааж өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D <replaceable>0,1,0</replaceable> -t 1+7</userinput></screen>
 
       <para>&man.dd.1; хэрэгсэл ATAPI хөтчүүд дээрх аудио замуудыг 
 	гаргаж авахад бас ашиглагдаж болно. Энэ боломжийн талаар дэлгэрэнгүйг 
 	<xref linkend="duplicating-audiocds">-с уншина уу.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="mp3-encoding">
       <title>MP3-уудыг кодчилох</title>
 
       <para>Өнөө үед сонгож байгаа mp3 кодчилогч бол <application>Lame</application> юм. 
 	<application>Lame</application> нь <filename role="package">audio/lame</filename> 
 	портын модноос олдож болно.</para>
 
       <para>Авсан WAV файлуудыг ашиглан дараах тушаал 
 	<filename><replaceable>audio01.wav</replaceable></filename>-г 
 	<filename><replaceable>audio01.mp3</replaceable></filename> болгон хөрвүүлнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>lame -h -b <replaceable>128</replaceable> \
 --tt "<replaceable>Foo Song Title</replaceable>" \
 --ta "<replaceable>FooBar Artist</replaceable>" \
 --tl "<replaceable>FooBar Album</replaceable>" \
 --ty "<replaceable>2001</replaceable>" \
 --tc "<replaceable>Ripped and encoded by Foo</replaceable>" \
 --tg "<replaceable>Genre</replaceable>" \
 <replaceable>audio01.wav audio01.mp3</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>128&nbsp;кбит нь ашиглагдаж байгаа стандарт MP3 битийн хурд юм 
 	шиг байгаа юм. Олон хүмүүс илүү өндөр чанарын 160 эсвэл 192 гэсэн 
 	хурдуудад сэтгэл ханамжтай байдаг. Битийн хурд өндөр болох тусам 
 	MP3 илүү их дискний хэмжээг ашиглах боловч чанар өндөр болдог. 
 	
 	<option>-h</option> тохируулга нь <quote>илүү өндөр чанартай боловч 
 	бага зэрэг удаан</quote> горимыг идэвхжүүлдэг. 
 	<option>--t</option>-ээр эхэлсэн тохируулгууд ID3 мэдээллүүдийг заадаг 
 	бөгөөд энэ нь MP3 файл дотор оруулах дууны мэдээллийг ихэвчлэн агуулдаг.
 	Нэмэлт кодчилох тохируулгуудыг <application>lame</application>-ийн гарын авлагын хуудаснаас лавлан 
 	олж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mp3-decoding">
       <title>MP3-уудыг декод хийх</title>
 
       <para>Аудио CD-г MP3-уудаас шарахын тул тэдгээр нь шахагдаагүй WAV хэлбэршилт уруу 
 	хөрвүүлэгдэх ёстой. <application>XMMS</application> болон
 	<application>mpg123</application> нь MP3-ийн гаралтыг 
 	шахаагүй файлын хэлбэршилт уруу гаргахыг дэмждэг.</para>
 
       <para><application>XMMS</application>-ээр диск уруу бичихдээ:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para><application>XMMS</application>-ийг ажиллуулна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Цонхон дээр баруун товчлуурыг дарж <application>XMMS</application>-ийн 
 		цэсийг гаргана.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><literal>Options</literal>-оос 
 		<literal>Preference</literal>-ийг сонгоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Гаралтын Залгаасыг (Output Plugin) <quote>Disk Writer
 	      Plugin</quote> болгон өөрчилнө.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><literal>Configure</literal>-г дарна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Шахагдаагүй файлуудыг бичих санг оруулна 
 		(эсвэл browse-ийг сонгоно).</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>MP3 файлыг <application>XMMS</application> 
 		уруу, дууны чангыг 100% болгон EQ тохиргоонуудыг 
 		хааж ердийнхөөрөө дуудна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><literal>Play</literal>-г дарна &mdash;
 		<application>XMMS</application> нь MP3 тоглуулж байгаа 
 		юм шигээр гарах бөгөөд гэхдээ хөгжим сонсогдохгүй. Энэ нь үнэндээ 
 		MP3-ийг файл уруу тоглуулж байгаа юм.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>MP3-уудыг дахин сонсохын тулд анхдагч Гаралтын Залгаасыг буцааж 
 		өмнө нь байсан шигээр тохируулахаа мартуузай.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para><application>mpg123</application>-аар stdout уруу бичих:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para><command>mpg123 -s <replaceable>audio01.mp3</replaceable>
 	    &gt; <replaceable>audio01.pcm</replaceable></command> тушаалыг ажиллуулна</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para><application>XMMS</application> нь файлыг WAV хэлбэршилтээр 
 	бичдэг бол <application>mpg123</application> нь MP3-ийг түүхий 
 	PCM аудио өгөгдөл болгон хөрвүүлдэг. Эдгээр хэлбэршилтүүдийг 
 	<application>cdrecord</application>-д аудио CD-үүд хийхийн тулд 
 	ашиглаж болно. Та түүхий PCM-ийг &man.burncd.8;-д ашиглах ёстой. 
 	Хэрэв та WAV файлуудыг ашиглавал зам болгоны эхэнд богино тик гэсэн чимээг 
 	мэдрэх бөгөөд энэ чимээ нь WAV файлын толгой юм. Та WAV файлын 
 	толгойг <application>SoX</application> хэрэгсэл ашиглан арилгаж болно
 	(үүнийг <filename role="package">audio/sox</filename> портоос эсвэл 
 	багцаас суулгаж болно):</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>sox -t wav -r 44100 -s -w -c 2 <replaceable>track.wav track.raw</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>FreeBSD дээр CD шарагчийг ашиглах тухай илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<xref linkend="creating-cds">-с уншина уу.</para>
     </sect2>
  </sect1>
 
  <sect1 id="video-playback">
   <sect1info>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Росс</firstname>
 	<surname>Липперт</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- 5 June 2002 -->
   </sect1info>
 
   <title>Видео тоглуулах</title>
 
     <para>Видео тоглуулах нь маш шинэ, хурдацтай хөгжиж байгаа хэрэглээний талбар 
 	юм. Хүлээцтэй байгаарай. Дууны хувьд хийгдсэн шиг бүгд асуудалгүй ажиллахгүй 
 	байж болох юм.</para>
 
     <para>Эхлэхээсээ өмнө өөрийн видео картын загвар болон ашиглаж байгаа 
-	бичил схемийг та мэдэх шаардлагатай. <application>&xorg;</application> болон <application>&xfree86;</application> 
+	бичил схемийг та мэдэх шаардлагатай. <application>&xorg;</application>  
 	нь төрөл бүрийн видео картуудыг дэмждэг боловч цөөхөн нь сайн 
 	тоглуулах ажиллагаатай байдаг. Өөрийн картыг ашиглан X серверийн 
 	дэмжсэн өргөтгөлүүдийн жагсаалтыг авахын тулд X11-ийг ажиллаж байхад 
 	нь &man.xdpyinfo.1; тушаалыг ашиглах хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Ер нь богино хэмжээний MPEG файлтай байх нь зүйтэй бөгөөд 
 	төрөл бүрийн тоглуулагч болон тохируулгуудыг шалгахад тест файл 
 	маягаар ашиглагдаж болох юм. Зарим нэгэн DVD тоглуулагчид анхдагчаар 
 	<filename>/dev/dvd</filename>-д DVD зөөвөрлөгчийг хайх юм уу 
 	эсвэл энэ төхөөрөмжийн нэрийг тэдгээрт бичигдсэн байх ёстой гэж үздэг 
 	болохоор та симболын холбоосыг тохирох төхөөрөмжүүд уруу хийж 
 	өгөх нь ашигтай байж болох юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ln -sf /dev/acd0 /dev/dvd</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ln -sf /dev/acd0 /dev/rdvd</userinput></screen>
 
     <para>&man.devfs.5;-ийн хийгдсэн чанараас хамаараад эдгээр шиг гараар 
 	хийгдсэн холбоосууд нь системийг дахин ачаалахад үлддэггүй. Өөрийн 
 	системийг ачаалахад автоматаар симболын холбоосууд үүсгэхийн тулд 
 	дараах мөрүүдийг <filename>/etc/devfs.conf</filename> файлд 
 	нэмнэ:</para>
 
     <programlisting>link acd0 dvd
 link acd0 rdvd</programlisting>
 
     <para>Мөн тусгай DVD-ROM  функцуудыг ажиллуулахыг шаарддаг DVD 
 	шифрлэлтийг буцаах үйлдэл нь DVD төхөөрөмж дээр бичих зөвшөөрлийг 
 	шаарддаг.</para>
 
     <para>Хуваалцсан санах ойн X11 интерфэйсийг өргөтгөж сайжруулахын тулд 
 	зарим &man.sysctl.8; хувьсагчдын утгуудыг ихэсгэх шаардлагатай 
 	байдаг:</para>
 
       <programlisting>kern.ipc.shmmax=67108864
 kern.ipc.shmall=32768</programlisting>
 
   <sect2 id="video-interface">
     <title>Видео боломжуудыг тодорхойлох нь</title>
 
     <indexterm><primary>XVideo</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>SDL</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>DGA</primary></indexterm>
 
     <para>X11 дээр видеог үзүүлэх хэд хэдэн боломжит аргууд байдаг.
 	Яг юу ажиллах нь голчлон тоног төхөөрөмжөөс хамаарна.
 	Доор тайлбарласан арга бүр тоног төхөөрөмжөөс хамаараад 
 	чанарын хувьд янз бүр байна. Хоёрдугаарт X11 дээр 
 	видеог амь оруулах нь сүүлийн үед маш их анхаарал татаж 
-	байгаа сэдэв бөгөөд <application>&xorg;</application>, юм уу эсвэл <application>&xfree86;</application>-ийн 
+	байгаа сэдэв бөгөөд <application>&xorg;</application>-ийн 
 	хувилбар бүрт чухал сайжруулалт хийгдсэн байж болох юм.</para>
 
     <para>Нийтлэг видео интерфэйсүүдийг дурдвал:</para>
 
     <orderedlist>
     <listitem>
       <para>X11: хуваалцсан санах ойг ашиглах ердийн X11 гаралт.</para>
     </listitem>
     <listitem>
       <para>XVideo: Дурын X11-ийн дүрслэгдэх боломжтой зүйл дээр 
 	видеог дэмждэг X11 интерфэйсийн өргөтгөл.</para>
     </listitem>
     <listitem>
       <para>SDL: Simple Directmedia Layer буюу энгийн Directmedia давхарга.</para>
     </listitem>
     <listitem>
       <para>DGA: Direct Graphics Access буюу шууд графикийн хандалт.</para>
     </listitem>
     <listitem>
       <para>SVGAlib: доод түвшний консолын график давхарга.</para>
     </listitem>
     </orderedlist>
 
     <sect3 id="video-interface-xvideo">
     <title>XVideo</title>
 
-      <para><application>&xorg;</application> болон <application>&xfree86; 4.X</application>
+      <para><application>&xorg;</application> 
 	нь видеог тусгай хурдасгуураар дүрслэгдэхүйц обьектууд дээр шууд үзүүлэхийг 
 	зөвшөөрдөг <emphasis>XVideo</emphasis> (бас Xvideo, Xv, xv гэгддэг) 
 	гэгддэг өргөтгөлтэй байдаг. Энэ өргөтгөл нь доод түвшний чанар муутай машин 
 	дээр ч гэсэн видеог сайн чанартай тоглуулах боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>Өргөтгөл ажиллаж байгаа эсэхийг шалгахын тулд 
 	<command>xvinfo</command> тушаалыг ашиглана:</para>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>xvinfo</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв үр дүн иймэрхүү харагдвал XVideo нь таны картны хувьд 
 	дэмжигдсэн байна:</para>
 <screen>X-Video Extension version 2.2
 screen #0
   Adaptor #0: "Savage Streams Engine"
     number of ports: 1
     port base: 43
     operations supported: PutImage 
     supported visuals:
       depth 16, visualID 0x22
       depth 16, visualID 0x23
     number of attributes: 5
       "XV_COLORKEY" (range 0 to 16777215)
               client settable attribute
               client gettable attribute (current value is 2110)
       "XV_BRIGHTNESS" (range -128 to 127)
               client settable attribute
               client gettable attribute (current value is 0)
       "XV_CONTRAST" (range 0 to 255)
               client settable attribute
               client gettable attribute (current value is 128)
       "XV_SATURATION" (range 0 to 255)
               client settable attribute
               client gettable attribute (current value is 128)
       "XV_HUE" (range -180 to 180)
               client settable attribute
               client gettable attribute (current value is 0)
     maximum XvImage size: 1024 x 1024
     Number of image formats: 7
       id: 0x32595559 (YUY2)
         guid: 59555932-0000-0010-8000-00aa00389b71
         bits per pixel: 16
         number of planes: 1
         type: YUV (packed)
       id: 0x32315659 (YV12)
         guid: 59563132-0000-0010-8000-00aa00389b71
         bits per pixel: 12
         number of planes: 3
         type: YUV (planar)
       id: 0x30323449 (I420)
         guid: 49343230-0000-0010-8000-00aa00389b71
         bits per pixel: 12
         number of planes: 3
         type: YUV (planar)
       id: 0x36315652 (RV16)
         guid: 52563135-0000-0000-0000-000000000000
         bits per pixel: 16
         number of planes: 1
         type: RGB (packed)
         depth: 0
         red, green, blue masks: 0x1f, 0x3e0, 0x7c00
       id: 0x35315652 (RV15)
         guid: 52563136-0000-0000-0000-000000000000
         bits per pixel: 16
         number of planes: 1
         type: RGB (packed)
         depth: 0
         red, green, blue masks: 0x1f, 0x7e0, 0xf800
       id: 0x31313259 (Y211)
         guid: 59323131-0000-0010-8000-00aa00389b71
         bits per pixel: 6
         number of planes: 3
         type: YUV (packed)
       id: 0x0
         guid: 00000000-0000-0000-0000-000000000000
         bits per pixel: 0
         number of planes: 0
         type: RGB (packed)
         depth: 1
         red, green, blue masks: 0x0, 0x0, 0x0</screen>
 
     <para>Жагсаагдсан хэлбэршилтүүд (YUV2, YUV12, гэх мэт) нь 
 	XVideo-ийн шийдэл бүрт байдаггүй бөгөөд тэдгээрийн энэ 
 	байхгүй явдал нь зарим нэг тоглуулагчдад саад болж болохыг 
 	санаарай.</para>
 
     <para>Хэрэв үр дүн иймэрхүү харагдаж байвал:</para>
 <screen>X-Video Extension version 2.2
 screen #0
 no adaptors present</screen>
 
     <para>XVideo таны картын хувьд дэмжигдээгүй байх магадлалтай.</para>
 
     <para>Хэрэв XVideo нь таны картын хувьд дэмжигдээгүй байвал 
 	амилуулж байгаа видео тооцоололтын шаардлагуудыг 
 	таны дэлгэц хангах нь улам илүү хэцүү болно гэсэн 
 	үг юм.  Таны видео карт болон процессороос хамаараад 
 	магадгүй та сэтгэл ханахуйц үр дүнд хүрч болох юм. 
 	Ажиллагааг сайжруулах аргуудын талаар та  <xref
       linkend="video-further-reading"> хэсгээс нэмэлт уншлага 
 	хийх шаардлагатай болж болох юм.</para>
 
     </sect3>
 
     <sect3 id="video-interface-SDL">
     <title>Simple Directmedia Layer буюу Энгийн Directmedia давхарга</title>
 
     <para>Simple Directmedia Layer буюу SDL нь 
 	&microsoft.windows;, BeOS, болон &unix;-ийн хооронд 
 	хөрвүүлэх давхарга байхаар зориулагдсан бөгөөд ингэснээр дуу болон 
 	графикийн үр ашигтай хэрэглээг бий болгож тавцан хооронд 
 	ажиллах програмуудыг хөгжүүлэх боломжтой болсон юм.
 	SDL давхарга нь тоног төхөөрөмжийг доод түвшинд хийсвэрлэх боломжийг олгодог 
 	бөгөөд энэ нь заримдаа X11 интерфэйсээс илүү үр дүнтэй байдаг.</para>
 
     <para>SDL нь <filename role="package">devel/sdl12</filename>-с олдож болно.</para>
 
     </sect3>
 
     <sect3 id="video-interface-DGA">
     <title>Direct Graphics Access буюу Шууд Графикийн Хандалт</title>
 
     <para>Direct Graphics Access буюу Шууд Графикийн Хандалт нь 
 	X11 өргөтгөл бөгөөд програмд X серверийг орхин өнгөрч framebuffer-ийг 
 	шууд өөрчлөх боломжийг олгодог. Энэ нь энэ хуваалцалд нөлөөлөх 
 	доод түвшний санах ойн тааруулалт дээр тулгуурладаг болохоор 
 	үүнийг ашиглаж байгаа програмууд <username>root</username>-ээр 
 	ажиллах ёстой байдаг.</para>
 
     <para>DGA өргөтгөл нь &man.dga.1;-аар тест хийгдэж хурд, ажиллагааны 
 	хувьд шалгагдаж болно. <command>dga</command> ажиллаж байхад 
 	товчлуур дарах болгонд дэлгэцийн өнгөнүүдийг өөрчилдөг. Гарахын тулд 
 	<keycap>q</keycap>-г дарна.</para>
 
     </sect3>
 
   </sect2>
 
   <sect2 id="video-ports">
     <title>Видеотой холбоотой портууд болон багцууд</title>
 
     <indexterm><primary>видео портууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>видео багцууд</primary></indexterm>
 
     <para>Энэ хэсэг нь FreeBSD-ийн портын цуглуулга дахь видео тоглуулахад ашиглаж 
 	болох програм хангамжуудыг хэлэлцэх болно. Видео тоглуулах нь програм 
 	хангамжийн хөгжүүлэлтийн маш идэвхтэй талбар бөгөөд төрөл бүрийн програмуудын 
 	боломжууд нь энд өгсөн тайлбараас зарим талаараа зөрж болох юм.</para>
 
     <para>Эцэст нь FreeBSD дээр ажилладаг олон видео програмууд нь Линуксийн 
 	програмууд маягаар хөгжүүлэгдсэн байдгийг мэдэх нь чухал юм. Эдгээр програмуудын 
 	олонхи нь бета чанарых хэвээр байгаа билээ. FreeBSD дээр видео багцуудад 
 	учирч болох асуудлуудын заримыг дурдвал:</para>
 
       <orderedlist>
 
       <listitem>
         <para>Ямар нэг програмын үүсгэсэн файлыг өөр нэг нь тоглуулж чадахгүй байх.</para>
       </listitem> 
 
       <listitem>
         <para>Өөрийн үүсгэсэн файлыг тоглуулж чадахгүй байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Тухайн машин бүр дээр бүтээгдсэн, хоёр өөр машин дээрх нэг програм 
 	ижил файлыг өөрөөр тоглуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Дүрсний хэмжээг өөрчлөх зэрэг маш хялбар шүүлт нь алдаатай хэмжээ 
 	өөрчлөх дэг журмаас болж маш муу үзэгдлүүдэд хүргэдэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Програм байнга core үүсгэдэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Баримт порттой цуг суугддаггүй бөгөөд түүнийг нэг бол вэб дээрээс юм уу эсвэл 
 	портын <filename class='directory'>work</filename> сангаас 
 	олж болдог.</para>
       </listitem>
 
       </orderedlist>
 
     <para>Эдгээр програмуудын олонхи нь <quote>Линукс-изм</quote>ийг харуулдаг. 
 	Линукс тархацууд дахь зарим стандарт сангуудын хийгдсэн арга эсвэл 
 	програм зохиогчдын тооцсон Линуксийн цөмийн зарим боломжуудаас болоод 
 	асуудлууд гарч болно гэсэн үг юм. Эдгээр асуудлууд нь заримдаа анзаарагддаггүй 
 	бөгөөд порт арчлагчид эдгээрийг тойрон гарсан шийдлүүдийг хийсэн байдаг. 
 	Гэхдээ энэ нь доорх асуудлуудад хүргэж болзошгүй юм:</para>
        
       <orderedlist>
 
       <listitem>
         <para>Процессорын шинж чанаруудыг илрүүлэх <filename>/proc/cpuinfo</filename>-ийн 
 	хэрэглээ.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Дуусахдаа програмыг бүрмөсөн төгсгөхийн оронд гацаадаг урсгалуудын (threads)
 	буруу хэрэглээ.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Програмтай цуг ихэвчлэн ашиглагддаг програм хангамж FreeBSD-ийн портын 
 	цуглуулгад байхгүй байх.</para>
       </listitem>
 
       </orderedlist>
 
       <para>Одоогоор эдгээр програмуудын хөгжүүлэгчид нь порт хийхэд шаардагдах 
 	тойрон гарах арга замуудыг багасгахын тулд порт арчлагчидтай хамтран ажиллаж байгаа билээ.</para>
 
     <sect3 id="video-mplayer">
       <title>MPlayer</title>
 
       <para><application>MPlayer</application> нь саяхан хөгжүүлэгдсэн бөгөөд 
 	хурдацтай хөгжүүлэгдэж байгаа видео тоглуулагч юм. <application>MPlayer</application> 
 	багийн зорилго нь хурд болон Линукс ба бусад Юниксууд дээрх уян хатан чанар 
 	юм. Энэ төсөл нь багийг үндэслэгч тэр үед байсан тоглуулагчуудын муу тоглуулах 
 	ажиллагаанаас залхсан үед үүссэн байна. Зарим нь дизайныг сайжруулж график 
 	интерфэйс хийгдсэн гэж хэлж болох юм. Гэхдээ та тушаалын мөрийн тохируулгууд 
 	болон товчлууруудын хяналтад дасаад ирэхэд энэ нь харин маш сайн ажилладаг.</para>
 
       <sect4 id="video-mplayer-building">
         <title>MPlayer-ийг бүтээх</title>
         <indexterm><primary>MPlayer</primary>
 	           <secondary>бүтээх</secondary></indexterm>
 
 	<para><application>MPlayer</application> нь <filename
 	  role="package">multimedia/mplayer</filename> санд байрладаг. 
 	<application>MPlayer</application> нь бүтээх явцад төрөл бүрийн 
 	тоног төхөөрөмжийн шалгалтуудыг гүйцэтгэж нэг системээс нөгөөд хөрвүүлэгдэхгүй 
 	хоёртьн файлыг гаргадаг. Тиймээс хоёртын багцыг ашиглалгүйгээр 
 	портоос бүтээх нь чухал юм. Мөн <filename>Makefile</filename>-д тайлбарласнаар
 	бүтээлтийн эхэнд <command>make</command> тушаалд хэд хэдэн тохируулгуудыг зааж 
 	өгч болдог:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/multimedia/mplayer</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make</userinput>
 N - O - T - E
 
 Take a careful look into the Makefile in order
 to learn how to tune mplayer towards you personal preferences!
 For example,
 make WITH_GTK1
 builds MPlayer with GTK1-GUI support.
 If you want to use the GUI, you can either install
 /usr/ports/multimedia/mplayer-skins
 or download official skin collections from
 http://www.mplayerhq.hu/homepage/dload.html
 </screen>
 
 	<para>Ихэнх хэрэглэгчдэд анхдагч портын тохируулгууд хангалттай байх ёстой. 
 	Гэхдээ хэрэв танд XvID кодек хэрэгтэй бол тушаалын мөрөнд <makevar>WITH_XVID</makevar> 
 	тохируулгыг зааж өгөх хэрэгтэй. Анхдагч DVD төхөөрөмжийг бас <makevar>WITH_DVD_DEVICE</makevar> 
 	тохируулгаар тодорхойлж болох бөгөөд анхдагчаар <filename>/dev/acd0</filename> 
 	ашиглагдах болно.</para>
 
         <para>Үүнийг бичиж байх үед <application>MPlayer</application> порт нь 
 	өөрийн HTML баримт болон хоёр ажиллах файл <command>mplayer</command>, болон
           <command>mencoder</command> тушаалуудаа бүтээдэг байсан бөгөөд сүүлийн 
 	тушаал нь видеог дахин кодчилох хэрэгсэл юм.</para>
 
         <para><application>MPlayer</application>-ийн HTML баримт нь маш мэдээлэл сайтай 
 	байдаг. Хэрэв уншигч энэ бүлэгт дурдсан видео тоног төхөөрөмж болон интерфэйсүүдийн тухай мэдээлэл дутуу 
 	байгааг мэдвэл <application>MPlayer</application>-ийн баримт нь харин 
 	маш бүрэн гүйцэд нэмэгдэл болох юм. Хэрэв та &unix; дээрх видео дэмжлэгийн 
 	талаар мэдээлэл хайж байгаа бол <application>MPlayer</application>-ийн баримтыг 
 	цаг зав гарган заавал ч үгүй унших хэрэгтэй.</para>
 
       </sect4>
 
       <sect4 id="video-mplayer-using">
         <title>MPlayer ашиглах</title>
         <indexterm><primary>MPlayer</primary>
 	           <secondary>use</secondary></indexterm>
 
         <para><application>MPlayer</application>-ийн ямар ч хэрэглэгч өөрийн 
 	гэрийн сандаа <filename>.mplayer</filename> дэд санг үүсгэх ёстой. 
 	Энэ шаардлагатай дэд санг үүсгэхийн тулд та дараах тушаалыг бичиж болно:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>cd /usr/ports/multimedia/mplayer</userinput>
 &prompt.user; <userinput>make install-user</userinput></screen>
 
 	<para><command>mplayer</command>-ийн тушаалын тохируулгууд гарын авлагын 
 	хуудсанд дурдсан байдаг. Бүр илүү дэлгэрэнгүйг HTML баримтаас үзэж болно. 
 	Энэ хэсэгт бид цөөн хэдэн нийтлэг хэрэглээг тайлбарлах болно.</para>
 
 	<para><filename><replaceable>testfile.avi</replaceable></filename> 
 	зэрэг файлыг тоглуулахын тулд <option>-vo</option> тохируулгаар төрөл бүрийн 
 	видео интерфэйсүүдийн аль нэгийг оруулж өгнө:</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo xv <replaceable>testfile.avi</replaceable></userinput></screen>
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo sdl <replaceable>testfile.avi</replaceable></userinput></screen>
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo x11 <replaceable>testfile.avi</replaceable></userinput></screen>
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo dga <replaceable>testfile.avi</replaceable></userinput></screen>
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo 'sdl:dga' <replaceable>testfile.avi</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Эдгээр бүх тохируулгуудыг бүгдийг туршиж үзэх нь зүйтэй. Эдгээрийн 
 	харьцангуй ажиллагаа нь олон хүчин зүйлүүдээс шалтгаалдаг бөгөөд тоног төхөөрөмжөөс 
 	ихээхэн хамаарч өөр өөр байна.</para>
 
 	<para>DVD-ээс тоглуулахын тулд <filename><replaceable>testfile.avi</replaceable></filename>-г 
 	<option>dvd://<replaceable>N</replaceable> -dvd-device 
 	 <replaceable>DEVICE</replaceable></option> мөрөөр солих хэрэгтэй. 
 	Энд байгаа <replaceable>N</replaceable> нь тоглуулах гарчгийн дугаар бөгөөд 
 	<filename><replaceable>DEVICE</replaceable></filename> нь 
 	DVD-ROM-д зориулсан төхөөрөмжийн цэг юм. Жишээ нь <filename>/dev/dvd</filename>-ийн 
 	3-р гарчгийг тоглуулахын тулд доор дурдсаныг ажиллуулна:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo xv dvd://3 -dvd-device /dev/dvd</userinput></screen>
 
 	<note>
 	  <para>Анхдагч DVD төхөөрөмжийг <application>MPlayer</application> 
 		портыг <makevar>WITH_DVD_DEVICE</makevar> тохируулгаар бүтээж 
 		байх үед тодорхойлж болдог. Анхдагчаар энэ төхөөрөмж нь 
 		<filename>/dev/acd0</filename> юм. Илүү дэлгэрэнгүй 
 		мэдээллийг портын <filename>Makefile</filename> файлаас 
 		олж болно.</para>
 	</note>
 
 	<para>Зогсоох, пауз авах, урагшлуулах гэх мэтийг хийхийн тулд товчлууруудын 
 	талаар үзэх хэрэгтэй бөгөөд ингэхийн тулд <command>mplayer -h</command> 
 	тушаалыг ажиллуулах юм уу эсвэл гарын авлагын хуудсыг унших нь зүйтэй юм.</para>
 
         <para>Тоглуулахад хэрэгтэй чухал нэмэлт тохируулгууд нь: 
 		бүрэн дэлгэцийн горимд шилжүүлдэг <option>-fs -zoom</option> 
 		болон ажиллагаанд тусалдаг <option>-framedrop</option> тохируулгууд 
 		юм.</para>
 
 	<para>mplayer-ийн тушаалын мөрийг их урт болгохгүйн тулд <filename>.mplayer/config</filename> 
 	файл үүсгээд анхдагч тохируулгуудыг тэнд тохируулах хэрэгтэй:</para>
 <programlisting>vo=xv
 fs=yes
 zoom=yes</programlisting>
 
 	<para>Төгсгөлд нь <command>mplayer</command> нь DVD гарчгийг 
 	<filename>.vob</filename> файл уруу гаргахад хэрэглэгдэж болдог. 
 	DVD-ээс хоёр дахь гарчгийг гаргаж авахын тулд үүнийг бичнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -dumpstream -dumpfile out.vob dvd://2 -dvd-device /dev/dvd</userinput></screen>
 
         <para>Гаралтын файл <filename>out.vob</filename> нь MPEG 
 	байх бөгөөд энэ хэсэгт тайлбарлагдсан бусад багцуудаар удирдагдаж 
 	болох юм.</para>
 
       </sect4>
       <sect4 id="video-mencoder">
         <title>mencoder</title>
         <indexterm>
 	  <primary>mencoder</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><command>mencoder</command>-ийг ашиглахаасаа өмнө HTML 
 	баримтаас тохируулгуудтай танилцах нь зүйтэй юм. Гарын авлагын хуудас 
 	байдаг боловч HTML баримтгүйгээр энэ нь тийм ч тустай биш юм. 
 	Чанар, битийн бага хурдыг сайжруулах болон хэлбэршилтүүдийг өөрчлөх 
 	тоолж баршгүй аргууд байдаг бөгөөд эдгээр аргуудын зарим нь 
 	сайн, муу ажиллагааны хооронд ялгаа гаргаж болох юм. Танд туслах 
 	хэд хэдэн жишээ энд байна. Эхлээд энгийн хуулбар:</para>
 
 	 <screen>&prompt.user; <userinput>mencoder <replaceable>input.avi</replaceable> -oac copy -ovc copy -o <replaceable>output.avi</replaceable></userinput></screen>
 
          <para>Тушаалын мөрийн буруу хослолууд нь <command>mplayer</command>-ээр ч 
 		тоглуулах боломжгүй файл гаргахад хүргэж болох юм. Тиймээс 
 		хэрэв та файл уруу гаргаж авахыг хүсвэл <command>mplayer</command>-ийн 
 		<option>-dumpfile</option>-ийг ашиглаарай.</para>
 
 	 <para><filename><replaceable>input.avi</replaceable></filename>-г MPEG4 кодек уруу MPEG3 аудио кодчилолтойгоор  
 		хөрвүүлэхийн тулд (<filename role="package">audio/lame</filename> шаардлагатай):</para>
 
 	 <screen>&prompt.user; <userinput>mencoder <replaceable>input.avi</replaceable> -oac mp3lame -lameopts br=192 \
 	 -ovc lavc -lavcopts vcodec=mpeg4:vhq -o <replaceable>output.avi</replaceable></userinput></screen>
 
 	 <para>Энэ нь <command>mplayer</command>
 	 	болон <command>xine</command> тоглуулах боломжтой гаралтыг үүсгэнэ.</para>
 
 	 <para>DVD гарчгийг шууд дахин кодчилохын тулд <filename><replaceable>input.avi</replaceable></filename> файлын оронд 
 		<option>dvd://1 -dvd-device /dev/dvd</option> мөрийг тавьж 
 		<username>root</username> эрхээр ажиллуулах хэрэгтэй. Эхний удаадаа 
 		та өөрийн хийсэн зүйлдээ сэтгэл ханамжгүй байх магадлалтай болохоор 
 		гарчгийг файл уруу гаргаж файл дээрээ ажиллахыг зөвлөдөг.</para>
       </sect4>
 
     </sect3>
 
     <sect3 id="video-xine">
     <title>xine видео тоглуулагч</title>
 
     <para><application>xine</application> видео тоглуулагч нь 
 	аль ч талаасаа зөвхөн бүгдийг багтаасан видео шийдэл байх зорилготой төсөл биш 
 	бөгөөд энэ нь бас дахин ашиглагдах боломжтой үндсэн сан болон 
 	залгаасуудаар өргөтгөх боломжтой модульчлагдсан ажиллах файлуудыг 
 	үүсгэх зорилготой төсөл юм. Энэ нь багц болон <filename
      role="package">multimedia/xine</filename> гэсэн порт хэлбэрээр байдаг.</para>
 
     <para><application>xine</application> тоглуулагч нь бас л бүрэн 
 	гүйцэд боловсроогүй байгаа билээ. Хэдий тийм ч гэсэн сайнаар эхэлж 
 	байгаа юм. Практикт <application>xine</application> нь 
 	хурдан видео карттай CPU юм уу аль эсвэл XVideo өргөтгөлийн дэмжлэгийг 
 	шаарддаг. GUI нь ашиглагдаж болохоор боловч болхи юм.</para>
 
     <para>Үүнийг бичиж байх үед CSS кодчилол хийгдсэн DVD-үүдийг тоглуулах
 	<application>xine</application>-тай цуг ирдэг оролтын 
 	модуль байгаагүй. Үүнд зориулан бүтээгдсэн модулиудтай гуравдагч талын 
 	бүтээлтүүд байдаг боловч эдгээрийн аль нь ч FreeBSD-ийн портын цуглуулгад 
 	байдаггүй.</para>
 
     <para><application>MPlayer</application>-тэй харьцуулах юм бол 
 	<application>xine</application> нь хэрэглэгчийн хувьд илүүг хийдэг 
 	боловч нөгөө талаараа хэрэглэгчид зарим нэг илүү нарийн тааруулах хяналтын
 	боломжийг өгдөггүй юм. <application>xine</application> видео тоглуулагч 
 	нь XVideo интерфэйсүүд дээр хамгийн сайн ажилладаг.</para>
      
     <para>Анхдагчаар <application>xine</application> тоглуулагч нь 
 	график хэрэглэгчийн интерфэйс эхлүүлэх болно. Дараа нь тухайн файлыг онгойлгохдоо 
 	цэсүүдийг ашиглаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>xine</userinput></screen>
 
     <para>Өөрөөр, GUI-гүйгээр дараах тушаал ашиглан файлыг нэн даруй тоглуулахаар 
 	ажиллуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>xine -g -p <replaceable>mymovie.avi</replaceable></userinput></screen>
 
     </sect3>
 
     <sect3 id="video-ports-transcode">
     <title>transcode буюу код хооронд хөрвүүлэгч хэрэгслүүд</title>
 
     <para><application>transcode</application> програм хангамж нь тоглуулагч биш, харин 
 	видео болон аудио файлуудыг дахин кодчилоход зориулагдсан хэрэгслүүдийн цуглуулга юм. 
 	<filename>stdin/stdout</filename> урсгалын интерфэйсүүдийн хамтаар тушаалын 
 	мөрийн хэрэгслүүдийг ашиглан <application>transcode</application>-оор видео файлуудыг 
 	нийлүүлэх, эвдэрсэн файлуудыг засах боломжтой болдог.</para>
 
     <para><filename
       role="package">multimedia/transcode</filename> портыг бүтээж байх 
 	явцад олон тооны тохируулгуудыг зааж өгч болдог бөгөөд бид дараах тушаалын 
 	мөрийг <application>transcode</application>-ийг бүтээхэд ашиглахыг 
 	зөвлөдөг:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>make WITH_OPTIMIZED_CFLAGS=yes WITH_LIBA52=yes WITH_LAME=yes WITH_OGG=yes \
 WITH_MJPEG=yes -DWITH_XVID=yes</userinput></screen>
 
     <para>Санал болгогдсон тохируулгууд ихэнх хэрэглэгчдийн хувьд хангалттай байх ёстой.</para>
 
     <para><command>transcode</command>-ийн багтаамжуудыг харуулахын 
 	тулд DivX файлыг PAL MPEG-1 файл (PAL VCD) уруу хэрхэн хөрвүүлэхийг 
 	харуулах нэг жишээг үзүүлье:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>transcode -i <replaceable>input.avi</replaceable> -V --export_prof vcd-pal -o output_vcd</userinput>
 &prompt.user; <userinput>mplex -f 1 -o <replaceable>output_vcd.mpg output_vcd.m1v output_vcd.mpa</replaceable></userinput></screen>
 
     <para>Гарах MPEG файл <filename><replaceable>output_vcd.mpg</replaceable></filename>-г 
 	<application>MPlayer</application>-ээр тоглуулах боломжтой байна. 
 	Та файлыг бүр Видео CD хийхийн тулд CD-R зөөвөрлөгч уруу шарж болох 
 	бөгөөд энэ тохиолдолд та <filename
       role="package">multimedia/vcdimager</filename> болон <filename
       role="package">sysutils/cdrdao</filename> програмуудыг суулгаж 
 	ашиглах хэрэгтэй болно.</para>
 
     <para><command>transcode</command>-д зориулсан гарын авлагын хуудас 
 	байдаг боловч та илүү мэдээлэл болон жишээнүүдийн талаар 
 	<ulink
       url="http://www.transcoding.org/cgi-bin/transcode">transcode
       wiki</ulink>-с бас лавлах хэрэгтэй.</para>
     </sect3>
 
   </sect2>
 
   <sect2 id="video-further-reading">
     <title>Нэмэлт унших зүйлс</title>
 
     <para>FreeBSD-д зориулсан төрөл бүрийн видео програм хангамжийн багцууд 
 	хурдацтай хөгжиж байна. Ойрын ирээдүйд энд дурдсан асуудлуудын 
 	олонхи нь шийдэгдэх магадлал тун өндөр юм. Тэр болтол 
 	FreeBSD-ийн A/V боломжуудыг аль болох ихээр авахыг хүсэж 
 	байгаа хүмүүс цугтаа хэд хэдэн FAQ болон заавруудаас уншсан зүйлсээрээ 
 	мэдлэгээ хуваалцаж өөр өөр цөөн хэдэн програмууд ашиглах хэрэгтэй юм. 
 	Энэхүү хэсэг нь тийм нэмэлт мэдээллүүдийг уншигчдад өгөх зорилгоор 
 	бичигдсэн юм.</para>
 
     <para>
       <ulink url="http://www.mplayerhq.hu/DOCS/">MPlayer-ийн баримт</ulink>
 	нь техникийн хувьд маш сайн мэдээлэлтэй юм. &unix;-ийн видеоны 
 	талаар өндөр түвшний туршлагатай болохыг хүссэн хэн бүхэн эдгээр баримтуудаас 
 	зөвлөгөө авах нь зүйтэй юм. <application>MPlayer</application>-ийн 
 	захидлын жагсаалт нь баримтыг уншаагүй хүмүүст тийм ч нөхөрсөг бус байдаг 
 	учраас тэдэнд алдааны мэдэгдлүүдийг илгээхээр төлөвлөж байгаа бол түр азнаад 
 	RTFM (read the fine manual эсвэл read the fucking manual).</para>
 
     <para><ulink url="http://dvd.sourceforge.net/xine-howto/en_GB/html/howto.html">      xine HOWTO</ulink>
 	нь бүх тоглуулагчийн хувьд ерөнхий байдаг ажиллагааны сайжруулалтын 
 	тухай бүлгийг агуулдаг.</para>
 
     <para>Төгсгөлд нь уншигчдын туршиж болох зарим ирээдүйтэй програмууд байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
 
        <listitem>
          <para><filename
 	   role='package'>multimedia/avifile</filename> порт хэлбэрээр 
 		бас байдаг <ulink
 	   url="http://avifile.sourceforge.net/">Avifile</ulink>.</para>
        </listitem>
 
        <listitem>
          <para><filename
 	   role='package'>multimedia/ogle</filename> порт хэлбэрээр 
 		бас байдаг <ulink
 	   url="http://www.dtek.chalmers.se/groups/dvd/">Ogle</ulink>.</para>
        </listitem>
 
        <listitem>
          <para><ulink url="http://xtheater.sourceforge.net/">Xtheater</ulink></para>
        </listitem>
 
 	<listitem>
          <para>DVD агуулгыг зохиоход зориулагдсан нээлттэй эх багц <filename
            role="package">multimedia/dvdauthor</filename>.</para>
         </listitem>
 
     </itemizedlist>
 
   </sect2>
  </sect1>
 
   <sect1 id="tvcard">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Жозеф</firstname>
 	  <surname>Эл-Рэйэс</surname>
 	  <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Өргөжүүлж тохируулсан </contrib>
 	  <!-- 02 January 2004 -->
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>ТВ картуудыг тохируулах</title>
     <indexterm>
       <primary>ТВ картууд</primary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>ТВ картууд нь өөрийн компьютер дээр цацаж байгаа юм уу эсвэл 
 	кабелийн ТВ үзэх боломжийг танд олгодог. Тэдгээрийн ихэнх нь 
 	нийлмэл видеог RCA юм уу эсвэл S-видео оролтоор хүлээн авдаг бөгөөд 
 	эдгээр картуудын зарим нь ФМ радио тааруулагчтай (tuner) ирдэг.</para>
 
       <para>&os; нь  Brooktree Bt848/849/878/879 эсвэл
 	Conexant CN-878/Fusion 878a Видео Барих (capture) бичил схемийг 
 	&man.bktr.4; драйвертай цуг ашиглан PCI дээр суурилсан ТВ картуудын 
 	дэмжлэгийг хангадаг. Та дэмжигдсэн тааруулагчтай цуг ирсэн хавтанг бас 
 	шалгах хэрэгтэй. Дэмжигдсэн тааруулагчдын жагсаалтын талаар 
 	&man.bktr.4; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Драйвер нэмэх</title>
 
       <para>Өөрийн картыг ашиглахын тулд &man.bktr.4; драйверийг дуудах 
 	хэрэгтэй болох бөгөөд дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд ингэж нэмэн үүнийг хийж болно:</para>
 
       <programlisting>bktr_load="YES"</programlisting>
 
       <para>Өөрөөр, ТВ картын дэмжлэгийг өөрийн цөмд статикаар эмхэтгэж 
 	болох бөгөөд энэ тохиолдолд өөрийн цөмийн тохиргоондоо дараах мөрүүдийг 
 	нэмнэ:</para>
 	
       <programlisting>device	 bktr
 device	iicbus
 device	iicbb
 device	smbus</programlisting>
 
       <para>Картын бүрэлдэхүүнүүд I2C шугамаар хоорондоо холбогддог болохоор 
 	эдгээр нэмэлт төхөөрөмжийн драйверууд нь шаардлагатай байдаг. Дараа нь 
 	шинэ цөмөө бүтээж суулгах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Дэмжлэг таны системд нэмэгдсэний дараа та өөрийн машиныг дахин 
 	ачаалах хэрэгтэй. Ачаалах процессийн үеэр таны ТВ карт доор дурдсантай  
 	төстэйгөөр гарч ирэн харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>bktr0: &lt;BrookTree 848A&gt; mem 0xd7000000-0xd7000fff irq 10 at device 10.0 on pci0
 iicbb0: &lt;I2C bit-banging driver&gt; on bti2c0
 iicbus0: &lt;Philips I2C bus&gt; on iicbb0 master-only
 iicbus1: &lt;Philips I2C bus&gt; on iicbb0 master-only
 smbus0: &lt;System Management Bus&gt; on bti2c0
 bktr0: Pinnacle/Miro TV, Philips SECAM tuner.</programlisting>
 
       <para>Мэдээж эдгээр мэдэгдлүүд нь таны тоног төхөөрөмжөөс хамаарч 
 	өөр байж болно. Гэхдээ та тааруулагч зөв олдсон эсэхийг шалгах 
 	ёстой; зарим нэг олдсон параметрүүдийг &man.sysctl.8; MIB-үүд 
 	болон цөмийн тохиргооны файлын тохируулгуудаар дарж өөрчлөх 
 	боломжтой хэвээр байдаг. Жишээ нь хэрэв та тааруулагчийг 
 	Philips SECAM тааруулагч уруу болгохыг хүсвэл өөрийн цөмийн 
 	тохиргооны файлдаа дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>options OVERRIDE_TUNER=6</programlisting>
 
       <para>эсвэл та &man.sysctl.8;-ийг шууд ашиглаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl hw.bt848.tuner=6</userinput></screen>
 
       <para>Байдаг тохируулгуудын талаар дэлгэрэнгүйг &man.bktr.4; 
 	гарын авлагын хуудас болон <filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> 
 	файлаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ашигтай програмууд</title>
 
       <para>Өөрийн ТВ картыг ашиглахын тулд та дараах програмуудын аль нэгийг 
 	суулгах хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><filename role="package">multimedia/fxtv</filename>
 	    	нь цонхон-дээрх-ТВ болон дүрс/аудио/видео барих (capture) боломжуудыг 
 		олгодог.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename role="package">multimedia/xawtv</filename>
 		нь бас ТВ програм бөгөөд <application>fxtv</application>-тэй 
 		адил боломжуудтай байдаг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename role="package">misc/alevt</filename> нь 
 		Видеотекст/Телетекстийг декод хийн үзүүлдэг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename role="package">audio/xmradio</filename> нь 
 		зарим нэг ТВ карттай цуг ирдэг ФМ радио тааруулагчийг ашиглах 
 		програм юм.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename role="package">audio/wmtune</filename> нь 
 		радио тааруулагчуудад зориулсан ширээний эвтэйхэн програм юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Илүү олон програмууд &os;-ийн портын цуглуулгад байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлах</title>
 
       <para>Та өөрийн ТВ картандаа ямар нэг асуудал олох юм бол та эхлээд 
 	видео барих бичил схем ба тааруулагч нь &man.bktr.4; драйвераар 
 	яг дэмжигдсэн эсэх болон  та зөв тохиргооны сонголтуудыг дамжуулсан эсэхээ 
 	шалгах хэрэгтэй. Өөрийн ТВ картын тухай төрөл бүрийн асуултууд болон 
 	илүү дэмжлэгийн талаар та &a.multimedia.name; захидлын жагсаалтад 
 	хандаж түүний архивыг нь ашиглаж болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="scanners">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	  <!-- 04 August 2004 -->
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Дүрс скан хийгчид</title>
     <indexterm>
       <primary>image scanners</primary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>&os; дээр дүрс скан хийгчдэд хандах боломжийг &os;-ийн 
 	портын цуглуулгад байдаг <application>SANE</application> 
 	(Scanner Access Now Easy буюу Скан хийгчид хандах Хандалт Одоо Амархан гэгдэх) 
 	<acronym role="Application Programming Interface">API</acronym>
 	олгодог. <application>SANE</application> нь &os;-ийн зарим 
 	төхөөрөмжийн драйверууд ашиглан скан хийгчийн техник хангамжид 
 	ханддаг.</para>
 
       <para>&os; нь SCSI болон USB скан хийгчдийг дэмждэг. Ямар нэг тохиргоо хийхээсээ 
 	өмнө таны скан хийгч <application>SANE</application>-ээр дэмжигдсэн 
 	эсэхийг шалгаарай. <application>SANE</application> нь 
 	скан хийгчийн дэмжлэг болон түүний төлвийн тухай мэдээллээр таныг 
 	хангах <ulink
 	url="http://www.sane-project.org/sane-supported-devices.html">дэмжигдсэн
 	төхөөрөмжүүд</ulink>ийн жагсаалттай байдаг. &os;&nbsp;8.X-ээс өмнөх хувилбарууд 
 	дээр &man.uscanner.4; 
 	гарын авлагын хуудас нь дэмжигдсэн USB скан хийгчдийн жагсаалтыг 
 	бас агуулдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
       <para>Дээр дурдсанаар SCSI болон USB интерфэйсүүд нь дэмжигдсэн байдаг.
 	Таны скан хийгчийн интерфэйсээс болоод өөр өөр төхөөрөмжийн драйверууд 
 	шаардагддаг.</para>
 
       <sect3 id="scanners-kernel-usb">
 	<title>USB интерфэйс</title>
 
 	<para><filename>GENERIC</filename> цөм нь анхдагчаар USB скан хийгчдийг 
 	дэмжихэд шаардлагатай төхөөрөмжийн драйверуудыг агуулдаг. Цөмийг өөрөө 
 	тохируулан ашиглах бол дараах мөрүүд өөрийн цөмийн тохиргооны файлд байгаа 
 	эсэхийг шалгах хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>device usb
 device uhci
 device ohci
 device ehci</programlisting>
 
 	<para>&os;&nbsp;8.X-ээс өмнөх системүүдэд дараах мөр бас 
 	  хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>device uscanner</programlisting>
 
         <para>&os;-ийн эдгээр хувилбарууд дээр &man.uscanner.4; 
 	  төхөөрөмжийн драйвер нь USB скан хийгчдийг дэмждэг. 
 	  &os;&nbsp;8.0-с хойш энэ дэмжлэгийг &man.libusb.3; сан 
 	  шууд хангадаг.</para>
 
 	<para>Зөв цөмөөр дахин ачаалсны дараа өөрийн USB скан хийгчийг залгана. 
 	  Таны скан хийгчийг 
 	таньж байгааг үзүүлэх мөр системийн мэдэгдлийн буферт (&man.dmesg.8;) 
 	гарч ирэх ёстой:</para>
 
 	<screen>ugen0.2: &lt;EPSON&gt; at usbus0</screen>
 
 	<para>Эсвэл &os;&nbsp;7.X систем дээр:</para>
 
 	<screen>uscanner0: EPSON EPSON Scanner, rev 1.10/3.02, addr 2</screen>
 
 	<para>Бидний ажиллуулж байгаа &os;-ийн 
 	  хувилбараас хамаарч скан хийгч нь <filename>/dev/ugen0.2</filename> эсвэл 
           <filename>/dev/uscanner0</filename> гэсэн төхөөрөмжийн цэгийг 
 	  ашиглаглаж байгааг эдгээр мэдэгдлүүд харуулж байна. Энэ жишээний 
 	  хувьд &epson.perfection;&nbsp;1650 USB скан хийгчийг ашигласан.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SCSI интерфэйс</title>
 
 	<para>Хэрэв таны скан хийгч SCSI интерфэйстэй ирсэн бол ямар SCSI 
 	хянагч хавтанг ашиглахаа мэдэх нь чухал юм. Ашиглагдах SCSI бичил схемээс 
 	хамаараад та өөрийн цөмийн тохиргооны файлаа тааруулах хэрэгтэй 
 	болно. <filename>GENERIC</filename> цөм нь хамгийн түгээмэл 
 	SCSI хянагчуудыг дэмждэг. <filename>NOTES</filename> файлыг 
 	уншиж өөрийн цөмийн тохиргооны файлд зөв мөрийг нэмсэн эсэхээ шалгаарай. 
 	SCSI хувиргагч драйвераас гадна та өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа 
 	дараах мөрүүдтэй байх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>device scbus
 device pass</programlisting>
 
 	<para>Таны цөм зөв эмхэтгэгдэж суулгагдсаны дараа ачаалах үед та 
 	системийн мэдэгдлийн буферт төхөөрөмжийг харж чадаж байх ёстой:</para>
 
 	<screen>pass2 at aic0 bus 0 target 2 lun 0
 pass2: &lt;AGFA SNAPSCAN 600 1.10&gt; Fixed Scanner SCSI-2 device
 pass2: 3.300MB/s transfers</screen>
 
 	<para>Таны скан хийгч системийг ачаалах үед асаагүй байсан ч гэсэн
 	гараар &man.camcontrol.8; тушаалын тусламжтай SCSI шугамын
 	хайлтыг хийж илрүүлэх боломжтой байдаг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol rescan all</userinput>
 Re-scan of bus 0 was successful
 Re-scan of bus 1 was successful
 Re-scan of bus 2 was successful
 Re-scan of bus 3 was successful</screen>
 
 	<para>Дараа нь скан хийгч SCSI төхөөрөмжүүдийн жагсаалтад гарч 
 	ирэх болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
 &lt;IBM DDRS-34560 S97B&gt;              at scbus0 target 5 lun 0 (pass0,da0)
 &lt;IBM DDRS-34560 S97B&gt;              at scbus0 target 6 lun 0 (pass1,da1)
 &lt;AGFA SNAPSCAN 600 1.10&gt;           at scbus1 target 2 lun 0 (pass3)
 &lt;PHILIPS CDD3610 CD-R/RW 1.00&gt;     at scbus2 target 0 lun 0 (pass2,cd0)</screen>
 
 	<para>SCSI төхөөрөмжүүдийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл 
 	&man.scsi.4; болон &man.camcontrol.8; гарын авлагын хуудаснуудад 
 	байдаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>SANE тохиргоо</title>
 
       <para><application>SANE</application> систем нь хоёр хэсэгт хуваагддаг: 
 	эдгээр нь арын хэсэг (<filename
 	role="package">graphics/sane-backends</filename>) болон 
 	урд хэсэг (<filename
 	role="package">graphics/sane-frontends</filename>) юм. 
 	Арын хэсэг нь скан хийгчид өөрт нь хандах хандалтыг олгодог. 
 	<application>SANE</application>-ий <ulink
 	url="http://www.sane-project.org/sane-supported-devices.html">дэмжигдсэн
 	төхөөрөмжүүд</ulink>ийн жагсаалт таны дүрс скан хийгчийг ямар арын 
 	хэсэг дэмжихийг заадаг. Та өөрийн төхөөрөмжийг ашиглаж чаддаг байхын тулд 
 	өөрийн скан хийгчийн хувьд зөв арын хэсгийг тодорхойлох нь зайлшгүй 
 	шаардлагатай юм. Урд хэсэг нь график хайлт хийх интерфэйсийн боломжийг 
 	олгодог (<application>xscanimage</application>).</para>
 
       <para>Эхний алхам нь <filename
 	role="package">graphics/sane-backends</filename> порт юм уу 
 	эсвэл багцыг суулгах явдал юм. Дараа нь <command>sane-find-scanner</command> 
 	тушаал ашиглан <application>SANE</application> системээр 
 	скан хийгчийн илрүүлэлтийг шалгана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sane-find-scanner -q</userinput>
 found SCSI scanner "AGFA SNAPSCAN 600 1.10" at /dev/pass3</screen>
 
       <para>Гаралт нь скан хийгчийн интерфэйсийн төрөл болон системд скан хийгчийг 
 	залгахад хэрэглэгдсэн төхөөрөмжийн цэгийг үзүүлэх болно. Үйлдвэрлэгч болон 
 	бүтээгдэхүүний загвар гарч ирэхгүй байж болох бөгөөд энэ нь тийм чухал биш 
 	юм.</para>
 
       <note>
 	<para>Зарим USB скан хийгчид нь танаас firmware дуудаж ачаалахыг 
 	шаарддаг бөгөөд энэ нь арын хэсгийн гарын авлагын хуудсанд тайлбарлагдсан 
 	байгаа. Та &man.sane-find-scanner.1; болон &man.sane.7; 
 	гарын авлагын хуудаснуудыг бас унших хэрэгтэй юм.</para>
       </note>
 
       <para>Одоо бид скан хийгчийг скан хийх урд хэсгээр танигдах эсэхийг нь 
 	шалгах хэрэгтэй. Анхдагчаар <application>SANE</application> 
 	арын хэсгүүд нь &man.scanimage.1; гэгддэг тушаалын мөрийн хэрэгсэлтэй 
 	ирдэг. Энэ тушаал нь танд төхөөрөмжүүдийг жагсааж тушаалын мөрөөс дүрс 
 	эзэмшилтийг хийхийг зөвшөөрдөг. <option>-L</option> тохируулга 
 	нь скан хийгчийн төхөөрөмжүүдийг жагсаахад хэрэглэгддэг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
 device `snapscan:/dev/pass3' is a AGFA SNAPSCAN 600 flatbed scanner</screen>
 
        <para>Эсвэл жишээ нь <xref
         linkend="scanners-kernel-usb">-д ашиглагдсан USB скан хийгчтэй бол:</para>
 
        <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
 device 'epson2:libusb:/dev/usb:/dev/ugen0.2' is a Epson GT-8200 flatbed scanner</screen>
 
        <para>Энэ гаралт нь &os;&nbsp;8.X системийн хувьд бөгөөд 
 	 <literal>'epson2:libusb:/dev/usb:/dev/ugen0.2'</literal> нь 
 	 бидэнд скан хийгчийн ашиглаж байгаа арын нэр (<literal>epson2</literal>) 
 	 ба төхөөрөмжийн цэгийг (<literal>/dev/ugen0.2</literal>)
 	 олгож байна.</para>
 
       <note>
       <para>Гаралт байхгүй юм уу эсвэл скан хийгч танигдсангүй гэсэн мэдэгдэл нь 
 	&man.scanimage.1; нь скан хийгчийг таньж чадаагүйг харуулна. 
 	Хэрэв ингэсэн бол та арын хэсгийн тохиргооны файлыг засварлаж 
 	ашиглагдах скан хийгч төхөөрөмжийг тодорхойлох хэрэгтэй. 
 	<filename
 	class="directory">/usr/local/etc/sane.d/</filename> сан 
 	бүх арын хэсгийн тохиргооны файлуудыг агуулдаг. Энэ танилтын асуудал 
 	зарим нэг USB скан хийгчдийн хувьд тохиолддог.</para>
 
       <para>Жишээ нь <xref linkend="scanners-kernel-usb">-д
 	хэрэглэгдсэн USB скан хийгчтэй байхад 
 	  &os;&nbsp;8.X дээр скан хийгч нь ямар ч асуудалгүйгээр олдож 
 	  ажиллаж байгаа боловч &os;-ийн өмнөх 
 	  (&man.uscanner.4; драйвер хэрэглэгдэж байгаа) хувилбарууд дээр 
 	  <command>sane-find-scanner</command> тушаалыг 
 	ажиллуулахад дараах мэдээллийг бидэнд өгөх болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sane-find-scanner -q</userinput>
 found USB scanner (UNKNOWN vendor and product) at device /dev/uscanner0</screen>
       <para>Скан хийгч нь зөв олдсон бөгөөд USB интерфэйсийг ашиглан 
 	<filename>/dev/uscanner0</filename> төхөөрөмжийн цэгт 
 	залгагдсан байна. Одоо бид скан хийгч зөв танигдсан эсэхийг шалгаж 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
 
 No scanners were identified. If you were expecting something different,
 check that the scanner is plugged in, turned on and detected by the
 sane-find-scanner tool (if appropriate). Please read the documentation
 which came with this software (README, FAQ, manpages).</screen>
 
       <para>Скан хийгч нь танигдаагүй болохоор бид 
 	<filename>/usr/local/etc/sane.d/epson2.conf</filename> файлыг 
 	засварлах хэрэгтэй болно. Ашиглагдсан скан хийгчийн загвар нь 
 	&epson.perfection;&nbsp;1650 байсан, тэгэхээр бид <literal>epson2</literal> 
 	арын хэсгийг скан хийгчийг ашиглахыг мэдлээ. Арын хэсгүүдийн тохиргооны файлууд 
 	дахь туслах тайлбаруудыг уншихаа мартуузай. Мөрийн өөрчлөлтүүд нь их 
 	энгийн: таны скан хийгчийн хувьд буруу интерфэйстэй бүх мөрүүдийг тайлбар 
 	болгоно (бидний хувьд, бидний скан хийгч USB интерфэйсийг ашигладаг болохоор 
 	<literal>scsi</literal> гэсэн үгээс эхэлсэн бүх мөрүүдийг тайлбар 
 	болгоно), дараа нь файлын төгсгөлд ашиглагдах интерфэйс болон төхөөрөмжийн 
 	цэгийг заасан мөрийг нэмнэ. Энэ тохиолдолд бид дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>usb /dev/uscanner0</programlisting>
 
       <para>Илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон хэрэглээний зөв синтаксын талаар арын 
 	хэсгийн тохиргооны файлд байгаа тайлбарууд болон арын хэсгийн гарын авлагын 
 	хуудаснаас уншихаа мартуузай. Бид одоо скан хийгч танигдсан эсэхийг 
 	шалгаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
 device `epson:/dev/uscanner0' is a Epson GT-8200 flatbed scanner</screen>
 
       <para>Бидний USB скан хийгч танигдлаа. Үйлдвэрлэгч болон загвар нь скан хийгчийнхтэй 
 	таарахгүй байвал энэ нь тийм чухал биш юм. Бодолцож үзэх гол түлхүүр зүйл нь 
 	бидэнд зөв арын хэсгийн нэр болон зөв төхөөрөмжийн цэгийг өгдөг 
 	<literal>`epson:/dev/uscanner0'</literal> талбар юм.</para>
       </note>
 
       <para><command>scanimage -L</command> тушаал скан хийгчийг харж 
 	чаддаг болсны дараа тохиргоо дуусна. Төхөөрөмж нь одоо скан хийхэд бэлэн 
 	болсон байна.</para>
 
       <para>&man.scanimage.1; нь дүрс эзэмшилтийг тушаалын мөрөөс хийхийг 
 	бидэнд зөвшөөрдөг боловч дүрс скан хийхдээ график хэрэглэгчийн интерфэйс 
 	ашиглахыг эрхэмлэх нь зүйтэй юм. <application>SANE</application> нь 
 	хялбар боловч үр ашигтай график интерфэйсийг санал болгодог: энэ нь 
 	<application>xscanimage</application>
 	(<filename
 	role="package">graphics/sane-frontends</filename>) юм.</para>
 
       <para><application>Xsane</application> (<filename
 	role="package">graphics/xsane</filename>) нь өөр нэг алдартай 
 	график скан хийгч урд хэсэг юм. Энэ урд хэсэг нь төрөл бүрийн скан хийгч 
 	горим (фото хуулбар хийх, факс, гэх мэт), өнгөний засвар, бөөнөөр 
 	скан хийх гэх мэт дэвшилтэт боломжуудыг санал болгодог. Эдгээр програмууд нь 
 	<application>GIMP</application> залгаас болж ашиглагдах 
 	боломжтой байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бусад хэрэглэгчдэд скан хийгчид хандах боломжийг өгөх</title>
 
       <para>Өмнөх бүх үйлдлүүдийг <username>root</username> зөвшөөрлүүдээр 
 	хийсэн билээ. Гэхдээ өөр хэрэглэгчдэд скан хийгчид хандах боломжийг өгөх 
 	хэрэг танд байж болох юм. Скан хийгчийн ашигладаг төхөөрөмжийн цэгт 
 	хандахад унших болон бичих зөвшөөрлүүд хэрэглэгчид хэрэгтэй болно. 
 	Жишээ нь бидний USB скан хийгч <groupname>operator</groupname> 
 	бүлгийн эзэмшдэг <filename>/dev/usb/0.2.0</filename> гэсэн төхөөрөмжийн 
 	жинхэнэ цэг рүү симболын холбоос хийгдсэн <filename>/dev/ugen0.2</filename> төхөөрөмжийн 
 	цэгийг ашиглаж байна (<filename class="directory">/dev</filename> сангийн агуулгыг харахад 
 	үүнийг батлах болно). Симболын холбоос болон төхөөрөмжийн 
 	цэгийг <groupname>wheel</groupname> ба 
 	<groupname>operator</groupname> бүлэг тус тус эзэмшдэг. 
 	<username><replaceable>joe</replaceable></username> хэрэглэгчийг 
 	эдгээр бүлэгт нэмснээр түүнд скан хийгчийг ашиглах боломжийг 
 	бүрдүүлэх боловч аюулгүй байдлын шалтгаанаас болоод та 
 	хэрэглэгчийг аль ч бүлэгт ялангуяа <groupname>wheel</groupname> бүлэгт 
 	нэмэхээсээ өмнө дахин бодох хэрэгтэй. USB төхөөрөмжүүдийг 
 	ашиглахад зориулж тусгай бүлэг үүсгэж энэ бүлгийн гишүүдийг скан 
 	хийгчид хандах боломжтой болгох нь илүү сайн шийдэл 
 	болдог.</para>
 
       <para>Тиймээс бид жишээ нь 
 	<groupname><replaceable>usb</replaceable></groupname> бүлгийг 
 	ашиглах болно. Эхний алхам нь энэ бүлгийг &man.pw.8; 
 	тушаалын тусламжтай үүсгэх явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pw groupadd usb</userinput></screen>
 
       <para>Дараа нь <filename>/dev/ugen0.2</filename> симболын 
 	холбоос хийж <filename>/dev/usb/0.2.0</filename> төхөөрөмжийн 
 	цэгийг <groupname>usb</groupname> бүлгийн хувьд зөв, бичих зөвшөөрлүүдийн 
 	(<literal>0660</literal> эсвэл	<literal>0664</literal>) тусламжтай 
 	хандах боломжтой болгох ёстой. Учир нь эдгээр файлын 
 	эзэмшигч нь (<username>root</username>) тэдгээрт зөвхөн 
 	бичиж чаддаг. <filename>/etc/devfs.rules</filename> 
 	файлд дараах мөрүүдийг нэмж энэ бүгдийг хийж болно:</para>
 
       <programlisting>[system=5]
 add path ugen0.2 mode 0660 group usb
 add path usb/0.2.0 mode 0666 group usb</programlisting>
 
       <para>&os;&nbsp;7.X хэрэглэгчдэд <filename>/dev/uscanner0</filename> 
 	гэсэн зөв төхөөрөмжийн цэг бүхий дараах мөрнүүд хэрэгтэй байдаг:</para>
 
       <programlisting>[system=5]
 add path uscanner0 mode 660 group usb</programlisting>
 
       <para>Дараа нь дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	нэмж машиныг дахин ачаална:</para>
 
       <programlisting>devfs_system_ruleset="system"</programlisting>
 
       <para>Эдгээр мөрнүүдийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.devfs.8; 
 	гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
 
       <para>Одоо скан хийгчид хандах хандалтыг зөвшөөрөхийн тулд 
 	хэрэглэгчдийг <groupname><replaceable>usb</replaceable></groupname> 
 	бүлэгт нэмэх л үлдлээ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pw groupmod usb -m <replaceable>joe</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дэлгэрэнгүйг &man.pw.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
index 809d824c02..9188a30830 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
@@ -1,5103 +1,5097 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.125
+     Original revision 1.126
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="network-servers">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мюррей</firstname>
 	<surname>Стөүкли</surname>
 	<contrib>Дахин зохион байгуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- 23 July 2004 -->
   </chapterinfo>
 
   <title>Сүлжээний орчны Серверүүд</title>
 
   <sect1 id="network-servers-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>Энэ бүлэгт &unix; системүүдэд өргөн хэрэглэгддэг, сүлжээний орчинд ажилладаг 
 зарим нэг үйлчилгээнүүдийн талаар авч үзнэ. Бид тэдгээр үйлчилгээнүүдийг хэрхэн 
 суулгах, тохируулах, турших болон үйлчилгээг хариуцах талаар үзэх болно. 
 Танд зориулж жишээ тохиргооны файлуудыг мөн оруулж өгсөн байгаа.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
 
       <listitem>
 	<para><application>inetd</application> дэмоныг хэрхэн удирдах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний орчны файл системийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн бүртгэлийг хуваалцах сүлжээний орчны мэдээллийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>DHCP ашиглан автоматаар сүлжээний тохиргоог хэрхэн хийх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Домэйн нэрийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Apache</application> HTTP Серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>File Transfer Protocol буюу Файл Дамжуулах Протокол(FTP) Серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Samba</application> ашиглан &windows; хэрэглэгчдэд зориулсан 
 файл болон хэвлэгч серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>NTP протокол ашиглан цаг болон өдрийг тохируулах хийгээд цагийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>How to configure the standard logging daemon,
 	  <command>syslogd</command>, to accept logs from remote
 	  hosts.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><filename>/etc/rc</filename> скриптүүдийн үндсийг ойлгосон байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний үндсэн нэр томъёоллыг мэддэг байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
       <para>Гуравдагч этгээдийн програмыг(<xref linkend="ports">) хэрхэн нэмж суулгахыг мэддэг байх.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-inetd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Шерн</firstname>
           <surname>Лий</surname>
           <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
-	  <contrib>&os; 6.1-RELEASE-д зориулж шинэчилсэн </contrib>
+	  <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
 	  <othername>&os; Баримтжуулах Төсөл</othername>
 	</author>
       </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title><application>inetd</application> <quote>Супер-Сервер</quote></title>
 
     <sect2 id="network-inetd-overview">
       <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
       <para>&man.inetd.8; нь олон тооны үйлчилгээний сүлжээний холболтыг удирддаг тул 
 заримдаа түүнийг <quote>Интернэт Супер-Сервер</quote> гэж нэрлэх нь бий. 
 Гаднаас үүсч буй холболтыг <application>inetd</application> хүлээн авч, аль програмтай холбогдохыг 
 тодорхойлон, тухайн процессийг салаалуулж, сокетийг түүн рүү чиглүүлнэ (програмын стандарт оролт, 
 гаралт болон алдааны дескриптороор үйлчилгээний сокетийг өгнө). Байнга ашиглагддаггүй үйлчилгээний хувьд 
 <application>inetd</application>-г ажиллуулах нь бүх дэмонг дангаар бие-даах горимд ажиллуулсантай 
 харьцуулахад системийн нийт ачааллыг бууруулж өгдөг. </para>
 
       <para>Голчлон, <application>inetd</application> нь бусад дэмонуудыг салаалуулахад хэрэглэгддэг 
 боловч <application>chargen</application>, <application>auth</application>, 
 ба <application>daytime</application> гэх мэт нилээд олон ердийн протоколуудыг шууд зохицуулан ажиллуулж чадна.</para>
 
       <para>Энэ хэсэгт <application>inetd</application>-н үндсэн тохиргоог тушаалын мөрний тохируулгаар, 
 мөн <filename>/etc/inetd.conf</filename> тохиргооны файлаар хэрхэн хийхийг үзэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-settings">
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para><application>inetd</application> нь &man.rc.8; системээр эхлүүлэгдэнэ. 
 	<literal>inetd_enable</literal> тохируулгын анхдагч утга нь <literal>NO</literal> бөгөөд, 
 	системийг суулгах явцад хэрэглэгчийн зааж өгсний дагуу <application>sysinstall</application> 
 	програмын тусламжтай идэвхжүүлж болно.</para> 
 
         <programlisting>inetd_enable="YES"</programlisting> 
 
       <para>эсвэл</para> 
 
         <programlisting>inetd_enable="NO"</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файл дотор байрлуулснаар <application>inetd</application>-г систем ачаалахад 
 	эхэлдэг болгож болно. Доор дурдсан:</para> 
 
 	<programlisting>/etc/rc.d/inetd rcvar</programlisting>
 
       <para>тушаалыг өгөн одоо идэвхтэй байгаа 
 	тохиргоог харж болно.</para>
 
       <para>Дээр нь, <literal>inetd_flags</literal> тохируулгаар дамжуулан 
 <application>inetd</application> програмд тушаалын мөрнөөс өөр бусад тохируулгуудыг 
 зааж өгч болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-cmdline">
       <title>Тушаалын мөрний тохируулгууд</title>
 
       <para>Ихэнх сервер дэмоны нэгэн адил, <application>inetd</application> нь 
 түүнийг өөрчлөн тохируулахад зориулагдсан олон тооны тохируулгуудын хамт ирдэг. 
 Тохируулгуудыг бүрнээр жагсаан бичвэл:</para>
 
       <para><command>inetd</command> <option>[-d] [-l] [-w] [-W] [-c maximum] [-C rate] [-a address | hostname]
            [-p filename] [-R rate] [-s maximum] [configuration file]</option></para>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файл доторх 
 <literal>inetd_flags</literal> тохируулгыг ашиглан 
 эдгээр тохируулгуудыг <application>inetd</application>-д дамжуулна. 
 Анхдагч байдлаар, <literal>inetd_flags</literal> нь <literal>-wW -C 60</literal> гэсэн 
 утгыг авсан байх ба энэ нь <application>inetd</application>-ны үйлчилгээнүүдийн хувьд 
 TCP wrapping буюу TCP-ийн дундын хяналтыг идэвхжүүлэх ба нэг IP хаягнаас аль нэг үйлчилгээнд 
 нэг минутанд 60-аас дээш удаа хүсэлт тавих боломжгүй болгоно.</para>
 
       <para>Хэдийгээр бид хурдыг хэрхэн хязгаарлахыг 
 доор үзүүлж байгаа ч, анхлан суралцагчдын хувьд 
 эдгээр параметрүүдийг ихэвчлэн өөрчлөх шаардлагагүй байдаг. 
 Эдгээр тохируулга нь гаднаас хэтэрхий олон 
 тооны хандалт хийгдэж байгаа үед тустай байдаг
 Тохируулгуудын бүрэн жагсаалтыг &man.inetd.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>-c maximum</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэгэн зэрэг хамгийн ихдээ хэдэн удаа дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-child</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-C rate</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг IP хаягнаас нэг минутын дотор хамгийн ихдээ хэдэн удаа 
 дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-R rate</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг минутын дотор хамгийн ихдээ хэдэн удаа дуудаж болохыг заана; 
 Анхдагч утга нь 256.  0-г тавьснаар хязгааргүй болгоно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-s maximum</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг IP хаягнаас хамгийн ихдээ хэдэн удаа 
 дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-child-per-ip</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-conf">
       <!-- XXX This section isn't very clear, and could do with some lovin' -->
       <title><filename>inetd.conf</filename></title>
 
       <para><application>inetd</application>-г <filename>/etc/inetd.conf</filename> 
 файлын тусламжтай тохируулна.</para>
 
       <para><filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд өөрчлөлт хийсний дараа, 
 <application>inetd</application>-р тохиргооны файлыг дахин уншуулахдаа 
 дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
       <example id="network-inetd-reread">
 	<title><application>inetd</application>-н тохиргооны файлыг дахин ачаалах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/inetd reload</userinput></screen>
       </example>
 
       <para>Тохиргооны файлын мөр бүр тусдаа дэмонг заана. 
 Файл доторх тайлбарууд нь мөрийн эхэнд <quote>#</quote> тэмдэгтэй байна. 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл доторх бичлэгүүдийн формат дараах 
 байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>service-name
 socket-type
 protocol
 {wait|nowait}[/max-child[/max-connections-per-ip-per-minute[/max-child-per-ip]]]
 user[:group][/login-class]
 server-program
 server-program-arguments</programlisting>
 
       <para>IPv4 ашигладаг &man.ftpd.8; дэмоны хувьд жишээ бичлэг дараах байдалтай байж болно:</para>
 
       <programlisting>ftp     stream  tcp     nowait  root    /usr/libexec/ftpd       ftpd -l</programlisting>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>service-name</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Тухайн дэмоны үйлчилгээний нэрийг заана. 
 Энэ нь <filename>/etc/services</filename> файл дотор бичигдсэн үйлчилгээнүүдийн нэг 
 байх ёстой бөгөөд аль портон дээр сонсохыг <application>inetd</application>-д хэлж өгнө. 
 Хэрэв шинэ үйлчилгээ үүсгэсэн бол түүнийг заавал <filename>/etc/services</filename> файл 
 дотор нэмсэн байх ёстой.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>socket-type</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>stream</literal>,
 	      <literal>dgram</literal>, <literal>raw</literal>, эсвэл <literal>seqpacket</literal> эдгээрийн нэг байна. 
 <literal>stream</literal>-г холболтон дээр үндэслэсэн TCP дэмонуудын хувьд хэрэглэдэг бол, 
 <literal>dgram</literal>-г <acronym>UDP</acronym> протоколоор ажилладаг дэмонуудын хувьд хэрэглэнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>protocol</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Доор дурдсанаас нэг нь байна:</para>
 
 	    <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	      <tgroup cols="2">
 		<thead>
 		  <row>
 		    <entry>Протокол</entry>
 		    <entry>Тайлбар</entry>
 		  </row>
 		</thead>
 		<tbody>
 		  <row>
 		    <entry>tcp, tcp4</entry>
 		    <entry>TCP IPv4</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp, udp4</entry>
 		    <entry>UDP IPv4</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>tcp6</entry>
 		    <entry>TCP IPv6</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp6</entry>
 		    <entry>UDP IPv6</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>tcp46</entry>
 		    <entry>TCP IPv4 ба v6 хоёул</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp46</entry>
 		    <entry>UDP IPv4 ба v6 хоёул</entry>
 		  </row>
 		</tbody>
 	      </tgroup>
 	    </informaltable>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>{wait|nowait}[/max-child[/max-connections-per-ip-per-minute[/max-child-per-ip]]]</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><option>wait|nowait</option> нь <application>inetd</application>-р дуудагдсан 
 дэмон өөрийн сокетийг удирдаж чадах эсэхийг заана. 
 <option>dgram</option> төрлийн сокет дэмоны хувьд <option>wait</option> тохируулгыг 
 хэрэглэх ёстой байдаг бол, ихэвчлэн олон урсгалтай байдаг 
 <option>stream</option> сокет дэмоны хувьд <option>nowait</option> тохируулгыг хэрэглэх 
 хэрэгтэй байдаг. <option>wait</option> нь ихэвчлэн олон сокетийг нэг дэмонд 
 шилжүүлэн өгдөг бол, <option>nowait</option> нь шинээр үүссэн сокет тус бүрт 
 харгалзуулан хүүхэд дэмонг салаалуулан үүсгэдэг.</para>
 
 	    <para><application>inetd</application>-ийн салаалуулан үүсгэж 
 болох хамгийн их хүүхэд дэмоны тоог <option>max-child</option> 
 тохируулгын тусламжтай зааж өгч болно. Хэрэв 
 тухайн дэмоны ажиллаж болох тохиолдлыг 10-р хязгаарлах бол, 
 <option>nowait</option>-н ард <literal>/10</literal> гэж бичнэ. 
 <literal>/0</literal> нь хүүхдийн тоог хязгаарлахгүй гэсэн утгатай.</para>
 
 	    <para><option>max-child</option>-с гадна, нэг газраас тухайн дэмонтой 
 үүсгэж байгаа холболтын тоог хязгаарладаг өөр хоёр 
 тохируулгыг хэрэглэж болно. 
 <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> нь тухайн ямар нэг IP хаягнаас 
 нэг минутанд үүсгэж болох холболтын тоог хязгаарлана, 
 жишээлбэл: 10 гэсэн утга нь тухайн ямар нэг IP хаягнаас 
 нэг минутын дотор тухайн үйлчилгээнд холбогдохоор оролдох 
 оролдлогын тоог 10-р хязгаарлана. <option>max-child-per-ip</option> нь 
 Тухайн ямар нэг IP хаяг дээр үүсгэгдсэн хүүхдийн тоог хязгаарлана. 
 Эдгээр тохируулгууд нь санаатай болон санамсаргүйгээр нөөцийг 
 хэтрүүлэн хэрэглэх, мөн Үйлчилгээг Зогсоох (DoS) халдлагаас хамгаалахад 
 хэрэгтэй байдаг.</para>
 
 	    <para>Хэрэглэхдээ, <option>wait</option> ба <option>nowait</option> 
 хоёрын аль нэгийг заавал хэрэглэх ёстой. Харин <option>max-child</option>,
 	      <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> ба 
 	      <option>max-child-per-ip</option> тохируулгуудыг сонгон хэрэглэж болно.</para>
 
 	    <para>Stream төрлийн олон урсгалтай дэмоны хувьд, <option>max-child</option>,
 	      <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> эсвэл <option>max-child-per-ip</option> хязгаарлалтуудын 
 алийг ч хэрэглэхгүй тохиолдолд ердөө: <literal>nowait</literal> байна.</para>
 
 	    <para>Дээрхтэй адил дэмон, 10 хүүхэд дэмоны хязгаарлалттай бол: <literal>nowait/10</literal> байна.</para>
 
 	    <para>Мөн адил дэмон, 10 хүүхэд дэмоны хязгаарлалттай, 
 минутанд нэг IP хаягнаас үүсгэх холболтын тоог 20-р хязгаарлах бол:
 	      <literal>nowait/10/20</literal> болно.</para>
 
 	    <para>Эдгээр тохируулгуудыг &man.fingerd.8; дэмоны анхдагч тохиргоон дээр 
 жишээ болгон харвал:</para>
 
 	    <programlisting>finger stream  tcp     nowait/3/10 nobody /usr/libexec/fingerd fingerd -s</programlisting>
 
 	    <para>Эцэст нь, 100 хүүхдийн хязгаарлалттай, нэг IP хаягнаас үүсэх холболтын 
 тоог 5-р хязгаарласан дэмоны жишээг авбал: <literal>nowait/100/0/5</literal> байх юм.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>user</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энд тухайн дэмон ямар хэрэглэгчийн нэрээр ажиллахыг зааж өгнө. 
 Ихэвчлэн дэмонууд <username>root</username> хэрэглэгчийн нэр дээр ажилладаг. 
 Аюулгүй байдлын үүднээс, зарим серверүүд <username>daemon</username>, эсвэл 
 хамгийн бага эрхтэй <username>nobody</username> хэрэглэгчийн нэр дээр ажиллах нь 
 элбэг байдаг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>server-program</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энд гаднаас холболт хүлээн авахад ажиллуулах дэмоны 
 бүрэн замыг зааж өгнө. Хэрэв энэ дэмон <application>inetd</application>-р удирдагдсан 
 дотоод үйлчилгээ бол <option>internal</option> тохируулгыг хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>server-program-arguments</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үүнийг <option>server-program</option>-тай хамт, <literal>argv[0]</literal>-с эхлэн 
 програмын аргументыг зааж өгөх байдлаар хэрэглэнэ. Хэрэв командын 
 мөрөнд <command>mydaemon -d</command> гэсэн байдлаар хэрэглэдэг бол, <option>server-program-arguments</option>-н 
 утга <literal>mydaemon -d</literal> байна. Дахин хэлэхэд, хэрэв тухайн дэмон дотоод үйлчилгээний 
 нэг бол <option>internal</option>-г энд мөн хэрэглэнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-security">
       <title>Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Үйлдлийн системийг суулгах үед хийсэн сонголтуудаас хамааран 
 <application>inetd</application>-н үйлчилгээнүүдийн ихэнх нь 
 идэвхтэй болсон байдаг. Хэрэв хэрэглэх 
 онцын шаардлага байхгүй бол тэдгээрийг идэвхгүй болгоно уу. 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл дотор, идэвхгүй болгох гэж 
 байгаа демоныхоо харгалзах мөрийн урд <quote>#</quote> 
 тэмдгийг тавьж өгнө. Дараа нь <link linkend="network-inetd-reread">inetd-н тохиргоог дахин 
 ачаална</link>. <application>fingerd</application> зэрэг зарим дэмонууд гадны халдагчид 
 хэрэгтэй мэдээллийг түгээж байдаг тул тэдгээр үйлчилгээг бүрмөсөн хааж 
 болох юм.</para>
 
       <para>Зарим дэмонууд аюулгүй байдлыг бодолцолгүйгээр бүтээгдсэн 
 байдаг ба холболт тогтоох харьцангуй урт болзоот хугацаатай, эсвэл болзоот 
 хугацааг огт зааж өгөөгүй байдаг. Энэ нь халдагчид тодорхой дэмон уруу холболт 
 тогтоох хүсэлтийг олон дахин илгээж, нөөцийг дуусгах замаар системд халдах 
 боломжийг олгодог. Хэрэв ямар нэг дэмоны хувьд үүссэн холболтын тоо 
 хэтэрхий олон байвал <option>max-connections-per-ip-per-minute</option>, 
 <option>max-child</option> эсвэл <option>max-child-per-ip</option> тохиргооны 
 тусламжтайгаар хязгаарлалт хийх нь оновчтой байдаг.</para>
 
       <para>Анхдагч байдлаар TCP-ийн дундын хяналт (гүйцэтгэл хялбаршуулалт) идэвхтэй байдаг. 
 <application>inetd</application>-р дуудагдсан дэмонуудын хувьд TCP хязгаарлалтыг хэрхэн 
 тавих талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.hosts.access.5; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-misc">
       <title>Элдэв зүйлс</title>
 
       <para><application>daytime</application>,
 	<application>time</application>,
 	<application>echo</application>,
 	<application>discard</application>,
 	<application>chargen</application>, ба <application>auth</application> бүгд 
 <application>inetd</application>-н дотоод үйлчилгээнүүд юм.</para>
 
       <para><application>auth</application> үйлчилгээ нь 
 сүлжээний орчинд, тодорхойлолт өгөх үйлчилгээ үзүүлдэг 
 бөгөөд тодорхой түвшинд тохиргоо хийх боломжтой байдаг бол 
 бусад үйлчилгээнүүдийг зөвхөн идэвхтэй эсвэл идэвхгүй болгох 
 боломжтой.</para>
 
       <para>Дээрх үйлчилгээнүүдийн талаар бүрэн дүүрэн мэдээллийг &man.inetd.8; заавар хуудаснаас 
 үзнэ үү.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
     <sect1 id="network-nfs">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
           <contrib>Дахин зохион байгуулж, сайжруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Билл</firstname>
       	  <surname>Свингл</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээний Файлын Систем (NFS)</title>
 
     <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
     <para>FreeBSD дээр дэмжигддэг олон файлын системүүдийн нэг бол 
 Network File System буюу Сүлжээний Файлын Систем юм, мөн <acronym role="Network
       File System">NFS</acronym> гэж нэрлэнэ.  <acronym role="Network File
       System">NFS</acronym> нь сүлжээний орчинд файл болон санг 
 бусадтай хуваалцах  боломжийг олгодог. <acronym role="Network File System">NFS</acronym>-г 
 хэрэглэн, хэрэглэгчид болон програмууд алслагдсан систем рүү 
 дотоод файл руу хандаж байгаатай адилаар хандах боломжтой.</para>
 
     <para><acronym>NFS</acronym>-н тэмдэглүүштэй давуу талуудаас дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Өргөн хэрэглэгддэг өгөгдлийг нэгтгэн нэг машин дээр 
 байрлуулж, түүнд алсаас хандах боломжтой болсноор 
 дотоод машинууд илүү бага диск хэрэглэх болно. </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн хувьд сүлжээнд байгаа машин бүр дээр тус 
 тусдаа гэрийн сантай байх шаардлагагүй болно. 
 Гэрийн санг нэг удаа <acronym>NFS</acronym> сервер дээр үүсгээд 
 түүнийгээ сүлжээгээр дамжин хэрэглэх боломжтой.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Уян диск, CDROM болон &iomegazip; төхөөрөмжүүдийг сүлжээний 
 бусад машинууд хэрэглэх боломжтой болно. 
 Ингэснээр сүлжээнд хэрэглэгдэх зөөвөрлөх боломжтой 
 хадгалах төхөөрөмжүүдийн тоог багасгана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NFS</acronym> хэрхэн ажилладаг вэ</title>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> нь үндсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ: 
 сервер болон нэг ба түүнээс дээш тооны харилцагч. Сервер машин дээр 
 хадгалагдаж байгаа өгөгдөл рүү харилцагч алсаас хандана. 
 Дээрх үйлдлийг зөв гүйцэтгэхийн тулд нилээд хэдэн процессийн 
 тохиргоог хийж, ажиллуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Сервер дээр дараах дэмонууд ажиллаж байх ёстой:</para>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>сервер</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файл сервер</primary>
         <secondary>UNIX харилцагчид</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary><application>rpcbind</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>mountd</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>nfsd</application></primary>
       </indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Дэмон</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><application>nfsd</application></entry>
 	      <entry><acronym>NFS</acronym> харилцагчдаас ирэх 
 хүсэлтийг хүлээн авах <acronym>NFS</acronym> дэмон.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>mountd</application></entry>
 	      <entry>&man.nfsd.8;-с дамжиж ирсэн хүсэлтийг гүйцэтгэгч 
 <acronym>NFS</acronym> холбох дэмон.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpcbind</application></entry>
 	      <entry>Энэ дэмоны тусламжтай <acronym>NFS</acronym> 
 харилцагчид <acronym>NFS</acronym> сервер аль портон дээр 
 ажиллаж байгааг олж мэднэ.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Харилцагч <application>nfsiod</application> гэсэн дэмонг мөн 
 ажиллуулж болно. <application>nfsiod</application> дэмон 
 <acronym>NFS</acronym> серверээс ирэх хүсэлтийг гүйцэтгэнэ. 
 Ингэх нь системийг хэвийн, алдаагүй ажиллуулахад зайлшгүй 
 шаардлагагүй боловч зарим үзүүлэлтүүдийг сайжруулдаг тул нэмэлт 
 байдлаар хэрэглэж болно. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 &man.nfsiod.8; хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-configuring-nfs">
       <title><acronym>NFS</acronym>-н тохиргоог хийх</title>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NFS</acronym>-н тохиргоог хийх нь харьцангуй 
 амархан. Ажиллах ёстой процессуудыг системтэй хамт автоматаар 
 асдаг болгохын тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг бага зэрэг 
 өөрчлөхөд хангалттай.</para>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> сервер дээрх <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 дараах тохируулгууд идэвхжсэн байгаа эсэхийг шалгана уу:</para>
 
       <programlisting>rpcbind_enable="YES"
 nfs_server_enable="YES"
 mountd_flags="-r"</programlisting>
 
       <para><application>mountd</application> нь <acronym>NFS</acronym> серверийг 
 идэвхжүүлсэн тохиолдолд өөрөө автоматаар ажиллана.</para>
 
       <para>Харилцагч талд, <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 дараах тохируулга идэвхтэй байгаа эсэхийг шалгана уу:</para>
 
       <programlisting>nfs_client_enable="YES"</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор 
 <acronym>NFS</acronym> ямар файл системүүдийг экспорт 
 хийхийг (заримдаа <quote>хуваалцах</quote> гэж мөн нэрлэнэ) зааж өгнө. 
 <filename>/etc/exports</filename> файлын мөр бүр нь нэг файл системд харгалзана. 
 Энэ файл системд хандах эрхтэй машинуудыг заахаас гадна, 
 ямар тохируулгаар хандахыг мөн зааж өгч болно. Энэ файл дотор бичигдэж 
 болох нилээд олон ийм тохируулгууд байгаа хэдий ч, бид тэдгээрээс 
 зөвхөн заримыг нь энд авч үзэх болно. Та бусад тохируулгуудын 
 талаар &man.exports.5; заавар хуудаснаас уншиж мэднэ үү.</para>
 
       <para>Доор <filename>/etc/exports</filename> файлаас хэдэн жишээ мөрийг үзүүлэв:</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>экспортлох жишээ</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Дараах жишээн дээрээс файл системийг 
 хэрхэн экспортлох санааг олж авах болно. Тохируулгууд нь 
 таны сүлжээний тохиргоо, нөхцөл байдлаас шалтгаалан 
 өөр байхыг анхаарна уу. Жишээ нь, <filename>/cdrom</filename> гэсэн санг 
 3 машин руу экспортлохын тулд дараах байдалтай бичнэ. Жишээн дээрх 
 3 машин сервертэй адил домэйн нэртэй, эсвэл таны <filename>/etc/hosts</filename> 
 файл дотор тодорхойлогдсон гэж үзсэн болно. <option>-ro</option> туг нь 
 экспортлогдож буй файл системийг зөвхөн унших боломжтой 
 болохыг заана. Энэ тугийг тавьснаар алсаас хандаж буй машин 
 энэ файл систем дээр ямар нэг өөрчлөлт хийх боломжгүй болно.</para>
 
       <programlisting>/cdrom -ro host1 host2 host3</programlisting>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/home</filename> санг 
 IP хаягаар нь зааж өгсөн 3 машин руу экспортолж байна. 
 Ингэж IP хаягаар нь зааж өгөх нь дотоод сүлжээндээ 
 <acronym>DNS</acronym> сервер ажиллуулаагүй үед их хэрэгтэй байдаг. 
 Эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файл дотор дотоод хостуудын 
 нэрийг тохируулж болно; &man.hosts.5; хэсгийг дахин үзнэ үү. 
 <option>-alldirs</option> гэсэн туг нь дэд сангуудыг 
 холболтын цэг байхыг зөвшөөрч өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, 
 дэд сангуудыг холболгүй орхиж, харилцагч зөвхөн өөрийн 
 хэрэгцээтэй байгаа сангаа холбохыг зөвшөөрнө гэсэн үг юм.</para>
 
       <programlisting>/home  -alldirs  10.0.0.2 10.0.0.3 10.0.0.4</programlisting>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/a</filename> санг 
 хоёр өөр домэйноос 2 харилцагч хандаж болохоор 
 экспортолж байна. <option>-maproot=root</option> гэсэн туг нь 
 алслагдсан систем дээрх <username>root</username> хэрэглэгч 
 экспортлогдсон файл систем дээр <username>root</username> эрхээр 
 бичихийг зөвшөөрнө. Хэрэв <literal>-maproot=root</literal> тугийг тусгайлан зааж өгөөгүй бол, 
 хэдий алслагдсан систем дээрх хэрэглэгч <username>root</username> эрхтэй ч 
 экспортлогдсон файл систем дээр бичих эрхгүй болно.</para>
 
       <programlisting>/a  -maproot=root  host.example.com box.example.org</programlisting>
 
       <para>Харилцагч экспортлогдсон файл систем рүү хандахын 
 тулд эрх нь байх ёстой. Тухайн харилцагч <filename>/etc/exports</filename> 
 файл дотор бүртгэлтэй эсэхийг шалгаарай.</para>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор мөр болгон нь 
 нэг файл системийг нэг хост руу экспортлох мэдээллийг 
 төлөөлнө. Алслагдсан хост аль нэг файл системийн хувьд 
 зөвхөн ганц удаа л тодорхойлогдсон байх ёстой ба үүнд харгалзах 
 ганцхан анхдагч бичлэг байж болно. Жишээ нь, <filename>/usr</filename> нь 
 нэг файл систем гэж бодъё. <filename>/etc/exports</filename> файл доторх 
 дараах бичлэгүүд нь буруу юм:</para>
 
       <programlisting># Invalid when /usr is one file system
 /usr/src   client
 /usr/ports client</programlisting>
 
       <para>Учир нь <filename>/usr</filename> гэсэн файл системийг <hostid>client</hostid> 
 гэсэн хост руу экспортолсон хоёр бичлэг байна. Энэ тохиолдолд 
 дараах форматаар бичвэл зөв болно:</para>
 
       <programlisting>/usr/src /usr/ports  client</programlisting>
 
       <para>Нэг хост руу экспортлогдож байгаа файл системийн хувьд 
 шинжүүдийг бүгдийг нэг мөрөнд жагсаан бичих ёстой. 
 Харилцагчийг зааж өгөөгүй мөрүүдийг энгийн хост гэж үзнэ. 
 Энэ нь файл системийг экспортлох боломжийг хязгаарлана, 
 гэвч энэ нь ихэнх хүмүүст хүнд асуудал биш байдаг.</para>
 
       <para>Дараагийн жишээн дээр <filename>/usr</filename> ба <filename>/exports</filename> 
 гэсэн дотоод файл системийг экспортолсон байна:</para>
 
       <programlisting># Export src and ports to client01 and client02, but only
 # client01 has root privileges on it
 /usr/src /usr/ports -maproot=root    client01
 /usr/src /usr/ports               client02
 # The client machines have root and can mount anywhere
 # on /exports. Anyone in the world can mount /exports/obj read-only
 /exports -alldirs -maproot=root      client01 client02
 /exports/obj -ro</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор гарсан 
 өөрчлөлтүүдийг хүчинтэй болгохын тулд, 
 өөрчлөлт орсон тухай бүрд <application>mountd</application> дэмонг 
 албадан <filename>/etc/exports</filename>-г дахин уншуулах хэрэгтэй болдог. 
 Үүний тулд эсвэл HUP дохиог ажиллаж байгаа дэмонд өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kill -HUP `cat /var/run/mountd.pid`</userinput></screen>
 
       <para>эсвэл <command>mountd</command> &man.rc.8; скриптийг зохих параметрийн 
 хамт ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/mountd onereload</userinput></screen>
 
       <para>rc скриптийг хэрэглэх зааврыг <xref linkend="configtuning-rcd"> хэсгээс 
 үзнэ үү.</para>
 
       <para>Бас нэг боломж нь, FreeBSD-г эхнээс нь ачаалж, бүх процессийг дахин 
 эхлүүлэх юм. Гэвч үүний тулд заавал системийг дахин ачаалах шаардлага байхгүй. 
 <username>root</username> эрхээр дараах тушаалуудыг өгснөөр зөвхөн хэрэгтэй процессуудаа 
 дахин эхлүүлэх боломжтой.</para>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> сервер дээр:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rpcbind</userinput>
 &prompt.root; <userinput>nfsd -u -t -n 4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mountd -r</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> харилцагч дээр:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>nfsiod -n 4</userinput></screen>
 
       <para>Одоо алсын файл системийг холбоход бэлэн боллоо. 
 Доорх жишээнүүд дээр серверийн нэрийг <hostid>server</hostid>, 
 харилцагчийн нэрийг <hostid>client</hostid> гэж авсан болно. 
 Хэрэв та алсын файл системийг зөвхөн түр хугацаагаар холбох гэж байгаа 
 эсвэл тохиргоогоо шалгах гэж байгаа бол, харилцагч талд 
 <username>root</username> эрхээр дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>холболт</secondary>
       </indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount server:/home /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаалыг өгснөөр та сервер талд байгаа <filename>/home</filename> 
 гэсэн санг харилцагч талд байгаа <filename>/mnt</filename> сантай 
 холбох болно. Хэрэв бүх зүйл зөв тохируулагдсан бол, та харилцагч талын 
 <filename>/mnt</filename> сан дотор орж сервер дээр байгаа файлуудыг 
 харж чадах ёстой.</para>
 
       <para>Хэрэв систем шинээр ачаалах бүрд ямар нэг алсын 
 файл системийг холбох хүсэлтэй байгаа бол, 
 түүнийгээ <filename>/etc/fstab</filename> файл дотор нэмж бичих хэрэгтэй. 
 Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting>server:/home	/mnt	nfs	rw	0	0</programlisting>
 
       <para>Боломжит бүх сонголтуудын талаар &man.fstab.5; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цоожлолт</title>
 
       <para>Зарим програмууд (ж.н. <application>mutt</application>) 
 зөв ажиллахын тулд файл цоожлолтыг шаарддаг. 
 <acronym>NFS</acronym>-н хувьд, <application>rpc.lockd</application>-г 
 файл цоожлолтонд хэрэглэж болно. Түүнийг идэвхжүүлэхийн тулд, 
 сервер болон харилцагч талд хоёуланд нь <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 файл дотор дараах мөрүүдийг нэмж өгөх хэрэгтэй 
 (<acronym>NFS</acronym> сервер болон харилцагч талуудыг аль хэдийн тохируулчихсан 
 гэж үзэв):</para>
 
       <programlisting>rpc_lockd_enable="YES"
 rpc_statd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Програмыг дараах байдалтай эхлүүлнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/lockd start</userinput>
 &prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/statd start</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <acronym>NFS</acronym> харилцагч болон <acronym>NFS</acronym> 
 сервер талуудын хооронд жинхэнэ файл цоожлолт хийгдэх 
 шаардлагагүй бол, <acronym>NFS</acronym> харилцагч талд &man.mount.nfs.8;-д 
 <option>-L</option> тохируулгыг өгөн дотоод цоожлолт хийлгэж болно. 
 Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.mount.nfs.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Практик хэрэглээ</title>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> нь олон практик хэрэглээтэй. Хамгийн элбэг 
 тохиолддог хэрэглээг доор жагсаав:</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>хэрэглээ</secondary>
       </indexterm>
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Олон машиныг нэг CDROM эсвэл төхөөрөмжийг дундаа 
 хэрэглэдэг байхаар зохион байгуулах. Энэ нь нэг програмыг 
 олон машин дээр суулгах хамгийн хямд, хялбар арга юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Том сүлжээний хувьд, бүх хэрэглэгчдийн гэрийн санг хадгалдаг 
 төвлөрсөн <acronym>NFS</acronym> серверийг тохируулах. Эдгээр гэрийн сангуудыг 
 дараа нь сүлжээний орчинд экспортолсноор хэрэглэгчид аль машин дээр 
 ажиллаж буйгаас үл хамааран өөрийн нэг л сан дотор ажиллах боломжтой 
 болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Олон машин дундаа нэг <filename>/usr/ports/distfiles</filename> 
 сантай байх. Ийм замаар, нэг портыг олон машин дээр суулгах 
 хэрэгтэй үед машин бүр дээр эх файлыг татаж авалгүйгээр хурдан суулгах 
 боломжтой болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-amd">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Вылий</firstname>
 	    <surname>Стилвэл</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Шерн</firstname>
 	    <surname>Лий</surname>
 	    <contrib>Дахин эмхтгэсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Лодойсамбын </firstname>
 	    <surname>Баянзул</surname>
 	    <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
       <title><application>amd</application>-р автоматаар холбох нь</title>
 
       <indexterm><primary>amd</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>автоматаар холбогч дэмон</primary></indexterm>
 
       <para>&man.amd.8; (автоматаар холбогч дэмон)
 	нь алсын файл системийн файл эсвэл санд хэрэглэгч 
 хандах тухай бүрт уг файл системийг автоматаар холбодог. 
 Хэсэг хугацааны туршид идэвхгүй байгаа файл системийг 
 <application>amd</application> мөн автоматаар салгана. <application>amd</application>-г 
 хэрэглэснээр <filename>/etc/fstab</filename> дотор бичигддэг байнгын 
 холболтоос гадна, холболт хийх боломжийг олгодог.</para>
 
       <para><application>amd</application> нь өөрийгөө, <filename>/host</filename> ба <filename>/net</filename> 
 сангууд дээр NFS сервер байдлаар холбож ажиллах бөгөөд эдгээр 
 сангууд доторх файлд хандах үед, <application>amd</application> 
 харгалзах алсын холболтыг хайж олоод автоматаар холбох болно. 
 <filename>/net</filename> нь экспортлогдсон файл системийг 
 IP хаягаар нь холбоход, харин <filename>/host</filename> нь 
 хост нэрээр нь холбоход хэрэглэгдэнэ.</para>
 
       <para><filename>/host/foobar/usr</filename> сан доторх 
 файлд хандана гэдэг нь <application>amd</application>-г 
 <hostid>foobar</hostid> гэсэн хост дээр экспортлогдсон <filename>/usr</filename> 
 санг холбохын зааж өгнө.</para>
 
       <example>
 	<title>Экспортыг <application>amd</application>-р холбох</title>
 
 	<para>Алсын хост дээр байгаа боломжит холболтуудын 
 жагсаалтыг <command>showmount</command> тушаалын тусламжтай харж болно. 
 Жишээлбэл, <hostid>foobar</hostid> нэртэй хостын экспортыг харахын тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>showmount -e foobar</userinput>
 Exports list on foobar:
 /usr                               10.10.10.0
 /a                                 10.10.10.0
 &prompt.user; <userinput>cd /host/foobar/usr</userinput></screen>
       </example>
 
       <para>Жишээн дээр үзүүлснээр <command>showmount</command> нь <filename>/usr</filename>-г 
 экспортлогдсон болохыг харуулж байна. <filename>/host/foobar/usr</filename> сан 
 дотор ороход, <application>amd</application> нь <hostid>foobar</hostid> гэсэн хост нэрийг 
 тайлахыг оролдох ба заасан санг холбоно.</para>
 
       <para><application>amd</application>-г эхлэл скриптүүдээр эхлүүлж болох ба 
 үүний тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>amd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Мөн, <application>amd</application> програмд <varname>amd_flags</varname> тохируулгын 
 тусламжтай тугуудыг өгч болно. <varname>amd_flags</varname>-н анхдагч утга нь:</para>
 
       <programlisting>amd_flags="-a /.amd_mnt -l syslog /host /etc/amd.map /net /etc/amd.map"</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/amd.map</filename> файл дотор экспортуудыг холбох анхдагч 
 тохируулгуудыг зааж өгсөн байна. <filename>/etc/amd.conf</filename> файл дотор 
 <application>amd</application>-н илүү дээд түвшний чанаруудыг тодорхойлж өгнө.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.amd.8; ба &man.amd.conf.5; заавар хуудаснаас 
 үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-nfs-integration">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Жон</firstname>
             <surname>Линд</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Лодойсамбын</firstname>
             <surname>Баянзул</surname>
             <contrib>Орчуулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
 
       </sect2info>
       <title>Бусад системтэй нэгтгэхэд тохиолдох асуудлууд</title>
 
       <para>ISA PC системд зориулсан зарим Ethernet адаптерууд 
 учир дутагдалтай байдгаас сүлжээний орчинд ажиллахад, тэр дундаа 
 NFS-тэй ажиллахад нилээд асуудалтай байдаг. 
 Энэ асуудал зөвхөн FreeBSD-д тохиолддоггүй боловч FreeBSD систем үүнд нилээд 
 өртөмтгий байдаг.</para>
 
       <para>Энэ асуудал нь (FreeBSD) PC системийг өндөр үзүүлэлттэй машинуудтай (жишээлбэл, 
 Silicon Graphics, Inc.,  ба Sun Microsystems, Inc компаниудын хийсэн) 
 сүлжээнд холбох үед бараг үргэлж тохиолддог. NFS холболт хийхэд асуудалгүй, 
 зарим үйлдлүүдийг хийхэд амжилттай байх боловч, гаднаас ирж явж байгаа 
 хүсэлтүүдийг боловсруулж чадаж байгаа хэдий ч сервер гэнэт харилцагчид 
 хариу өгөхгүй болдог. Энэ асуудал мөн харилцагчийн хувьд, харилцагч 
 FreeBSD систем эсвэл ажлын машин байхаас үл шалтгаалан тохиолдоно. 
 Ихэнх системийн хувьд, нэгэнт ийм асуудалд орсон бол харилцагч талыг 
 ном ёсных нь дагуу унтраах боломжгүй болдог. Ганц авдаг арга хэмжээ бол системийг 
 хүчээр унтрааж асаах юм. Учир нь, NFS-н энэ асуудал одоо хир нь шийдэгдээгүй 
 байна.</para>
 
       <para>Хэдийгээр <quote>зөв</quote> шийдэл бол 
 FreeBSD системд тохирох илүү өндөр үзүүлэлттэй, илүү багтаамжтай 
 Ethernet адаптерийг олж авах боловч, 
 боломжит ажиллагааг хангахын тулд нэг арга байна. 
 Хэрэв FreeBSD систем нь <emphasis>сервер</emphasis> бол, харилцагч талаас 
 холболт хийхдээ <option>-w=1024</option> тохируулгыг оруулж өгөх явдал юм. 
 Хэрэв FreeBSD систем нь <emphasis>харилцагч</emphasis> бол, NFS файл системтэй 
 холбогдохдоо <option>-r=1024</option> тохируулгыг хэрэглэх юм. 
 Эдгээр тохируулгуудыг автомат холболтын хувьд 
 <filename>fstab</filename> бичлэгийн дөрөв дэх талбарыг ашиглан, 
 гар аргаар холболт хийх бол &man.mount.8; тушаалын <option>-o</option> 
 параметрыг ашиглан зааж өгч болно.</para>
 
       <para>NFS сервер болон харилцагчид өөр өөр сүлжээнд 
 байхад гардаг өөр нэг асуудлыг энэ асуудалтай 
 хольж хутгах тохиолдол байдгийг энд дурдах нь зүйтэй болов уу. 
 Хэрэв тийм бол, чиглүүлэгчид шаардлагатай <acronym>UDP</acronym> 
 мэдээллийг дамжуулж чадаж байгаа эсэхийг 
 <emphasis>нягталж</emphasis> үзээрэй. Үгүй бол, өөр юу ч хийлээ гээд 
 та үр дүнд хүрч чадахгүй.</para>
 
       <para>Дараах жишээн  дээр, <hostid>fastws</hostid> нь өндөр үзүүлэлттэй 
 ажлын машины хост (интерфэйс) нэр, <hostid>freebox</hostid> нь 
 бага үзүүлэлттэй Ethernet адаптертай FreeBSD системийн 
 нэр юм. Мөн, <filename>/sharedfs</filename> нь экспортлогдох гэж байгаа NFS 
 файл систем (&man.exports.5;-г үз), ба <filename>/project</filename> нь 
 харилцагч талын экспортлогдсон файл системийг холбох цэг байх болно. 
 Аль ч тохиолдолд, <option>hard</option> эсвэл <option>soft</option> ба <option>bg</option> 
 зэрэг нэмэлт тохируулгууд таны хувьд хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <para>FreeBSD системийг (<hostid>freebox</hostid>) <hostid>freebox</hostid> дээр 
 <filename>/etc/fstab</filename> дотор харилцагч байдлаар зааж өгөх жишээ:</para>
 
       <programlisting>fastws:/sharedfs /project nfs rw,-r=1024 0 0</programlisting>
 
       <para><hostid>freebox</hostid> дээр гараар холбохдоо:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t nfs -o -r=1024 fastws:/sharedfs /project</userinput></screen>
 
       <para>FreeBSD системийг (<hostid>freebox</hostid>) <hostid>fastws</hostid> дээр 
   <filename>/etc/fstab</filename> дотор сервер байдлаар зааж өгөх жишээ:</para>
 
       <programlisting>freebox:/sharedfs /project nfs rw,-w=1024 0 0</programlisting>
 
       <para><hostid>fastws</hostid> дээр гараар холбохдоо:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t nfs -o -w=1024 freebox:/sharedfs /project</userinput></screen>
 
       <para>Бараг бүх 16-битийн Ethernet адаптерийн хувьд 
 унших ба бичих хэмжээн дээр дээрх байдлаар хязгаарлалт 
 хийлгүйгээр ажиллах боломжтой байдаг.</para>
 
       <para>Сонирхсон улсуудад толилуулахад, дээрх алдаа гарахад 
 чухам юу тохиолддог, яагаад засагдах боломжгүй болох талаар 
 дор тайлбарлав. NFS нь голчлон 8&nbsp;K (хэдийгээр илүү бага хэмжээтэй 
 хэсэг дээр ажиллаж чадах боловч) хэмжээтэй <quote>блок</quote>ууд дээр 
 ажилладаг. Хамгийн урт Ethernet пакет 1500&nbsp;байт орчим байх ба, 
 NFS <quote>блок</quote> нь хэд хэдэн Ethernet пакетуудад хуваагдах 
 хэрэгтэй болдог. Дээд түвшний програмын хувьд 
 энэ нь нэг нэгж хэвээр байх ба хүлээж аваад, нийлүүлээд, бататгал 
 хийхэд ч мөн нэг нэгж хэвээр байдаг. Өндөр үзүүлэлттэй ажлын машинууд 
 NFS нэгжийг бүрдүүлж байгаа тэдгээр пакетуудыг стандартад 
 заасны дагуу аль болох ойрхон ойрхон, нэг нэгээр нь цувуулж 
 гаргана. Жижиг, бага багтаамжтай картууд дээр, дээд түвшний програмд 
 дамжуулахаас өмнө сүүлийн пакет нь өмнөх пакетаа дарснаар 
 тухайн нэгжийг буцааж нийлүүлж, бататгах боломжгүй болно. 
 Үүнээс болж, ажлын машины болзоот хугацаа дуусаж бүхэл бүтэн 8&nbsp;K 
 нэгжийг дахин дамжуулах болно. Энэ үйл ажиллагаа дахин дахин хязгааргүй 
 давтагдах болно.</para>
 
       <para>Нэгжийн хэмжээг Ethernet пакетийн хэмжээнээс бага 
 байлгаснаар, бид Ethernet пакет тус бүрийг бататгаж 
 мухардалд орохоос сэргийлж чадна.</para>
 
       <para>Өндөр үзүүлэлттэй ажлын машинууд PC систем рүү өгөгдлийг 
 цацсаар байх үед давхцал үүссээр байх боловч, илүү сайн карт 
 ашигласнаар NFS <quote>нэгж</quote>ийн хувьд заавал тийм давхцал үүсэх 
 албагүй болно. Давхцал үүссэн тохиолдолд, түүнд өртсөн нэгжийг 
 дахин дамжуулах ба түүнийг хүлээн авч, нийлүүлж, бататгах боломж өндөртэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-nis">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Билл</firstname>
       	  <surname>Свингл</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
          </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Эрик</firstname>
 	  <surname>Огрен</surname>
 	  <contrib>Сайжруулсан </contrib>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Удо</firstname>
 	  <surname>Эрделхофф</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
       	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
          </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээний Мэдээллийн Систем (NIS/YP)</title>
 
     <sect2>
       <title>Энэ юу вэ?</title>
       <indexterm><primary>NIS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Solaris</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>HP-UX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>AIX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Linux</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>NetBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>OpenBSD</primary></indexterm>
 
       <para><acronym role="Network Information System">NIS</acronym>,
         нь Network Information Services буюу Сүлжээний Мэдээллийн Үйлчилгээнүүд 
 гэсэн үгийн товчлол бөгөөд &unix; (анхандаа &sunos;) системүүдийн 
 удирдлагыг төвлөрүүлэх зорилгоор Sun Microsystems анх хөгжүүлсэн. 
 Одоо энэ салбарын үндсэн стандарт болжээ; бүх гол &unix; төрлийн системүүд 
 (&solaris;, HP-UX, &aix;, Линукс, NetBSD, OpenBSD, FreeBSD, гэх мэт) <acronym role="Network Information
         System">NIS</acronym>-г дэмждэг.</para>
 
       <indexterm><primary>шар хуудас</primary><see>NIS</see></indexterm>
 
       <para><acronym role="Network Information System">NIS</acronym> анх Yellow Pages буюу Шар Хуудас 
 гэсэн нэртэй байсан боловч худалдааны тэмдгийн асуудлаас болж 
 Sun нэрийг нь сольсон. Хуучин нэр (ба yp) нь одоо хир нь хэрэглэгдсээр байдаг.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NIS</primary>
         <secondary>домэйнууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энэ нь RPC дээр үндэслэсэн, нэг NIS домэйнд байгаа 
 бүлэг машинууд дундаа адилхан тохиргооны файлтай боломжийг 
 олгодог харилцагч/сервер систем юм. Үүний тусламжтай 
 системийн администратор NIS харилцагч системийг 
 зайлшгүй байх үндсэн тохиргоотойгоор үүсгэх, тохиргооны өгөгдлийг 
 нэг дор нэмэх, хасах, өөрчлөх зэрэг үйлдлүүдийг хийх 
 боломжтой болдог.</para>
 
       <indexterm><primary>Windows NT</primary></indexterm>
 
       <para>Энэ нь &windowsnt;-н домэйн системтэй төстэй. 
 Хэдийгээр тэдгээрийн дотоод ажиллагаа нь ердөө ч адилхан биш боловч 
 үндсэн үүргийг нь адилтгаж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Таны мэдэж байх ёстой Нэр томъёо/Процессууд</title>
 
       <para>NIS сервер эсвэл NIS харилцагч байдлаар ажилладаг NIS-г FreeBSD дээр 
 зохион байгуулахын тулд нилээд хэдэн нэр томъёо, чухал хэрэглэгчийн 
 процессуудтай та тааралдах болно:</para>
 
       <indexterm>
 	<primary><application>rpcbind</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary><application>portmap</application></primary>
       </indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	<colspec colwidth="1*">
 	<colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Нэр томъёо</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>NIS домэйн нэр</entry>
 
 	      <entry>NIS мастер сервер болон түүний бүх харилцагчид 
 (түүний зарц серверийг оруулаад) бүгд NIS домэйн нэртэй байна. 
 &windowsnt;-н домэйн нэртэй адилаар, NIS домэйн нэр <acronym>DNS</acronym>-тэй 
 ямар ч хамаагүй.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpcbind</application></entry>
 
 	      <entry><acronym>RPC</acronym>-г (Remote Procedure Call буюу Алсын Процедур Дуудах, NIS-н 
 ашигладаг сүлжээний протокол) идэвхтэй байлгахын тулд заавал ажиллаж 
 байх ёстой. Хэрэв <application>rpcbind</application> ажиллахгүй бол, 
 NIS сервер ажиллуулах, NIS харилцагч болох боломжгүй.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>ypbind</application></entry>
 
 	      <entry>NIS харилцагчийг NIS сервертэй <quote>холбоно</quote>. 
 NIS домэйн нэрийг системээс авч, <acronym>RPC</acronym> ашиглан сервертэй холбоно. 
 <application>ypbind</application> нь NIS орчны харилцагч-серверийн харилцааны цөм нь болж 
 өгдөг; Хэрэв харилцагчийн машин дээр <application>ypbind</application> үхвэл, 
 NIS сервер рүү хандах боломжгүй болно.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>ypserv</application></entry>
 	      <entry>Зөвхөн NIS сервер дээр ажиллаж байх ёстой; 
 энэ бол NIS сервер процесс өөрөө юм. Хэрэв &man.ypserv.8; үхвэл, 
 сервер NIS хүсэлтэд хариу өгөх боломжгүй болно (магадгүй, 
 түүний үүргийг үргэлжлүүлэх зарц сервер байгаа байх). Зарим 
 NIS-н хувьд (FreeBSD-гийх биш), анх холбогдож байсан сервер байхгүй болбол 
 өөр сервертэй холбоо тогтоохыг оролддоггүй хувилбарууд байдаг. 
 Ихэнхдээ, ийм үед ганц тус болох зүйл бол сервер процессийг 
 дахин эхлүүлэх (эсвэл серверийг бүхлээр нь), эсвэл харилцагч талын 
 <application>ypbind</application> процессийг дахин эхлүүлэх юм.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpc.yppasswdd</application></entry>
 	      <entry>Зөвхөн NIS эзэн сервер дээр ажиллаж байх ёстой өөр 
 нэг процесс; Энэ дэмон NIS харилцагч нарыг өөрсдийн нэвтрэх үгийг 
 солих боломжийг олгоно. Хэрэв энэ дэмон ажиллахгүй бол, 
 хэрэглэгчид NIS эзэн сервер рүү нэвтэрч орон тэнд нэвтрэх үгээ солих 
 хэрэгтэй болно.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
       <!-- XXX Missing: rpc.ypxfrd (not important, though) May only run
       on the master -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
 
       <para>NIS орчинд гурван төрлийн хост байна: 
 эзэн сервер, зарц сервер, ба харилцагч. Серверүүд нь 
 хостуудын тохиргооны мэдээллийг хадгалсан агуулахын үүргийг 
 гүйцэтгэнэ. Эзэн сервер энэ мэдээллийн бүрэн эрхтэй хуулбарыг 
 хадгалж байдаг бол, зарц сервер нь энэ мэдээллийн хуулбарыг 
 нөөцөнд хадгалж байдаг. Серверүүд харилцагчдыг эдгээр мэдээллээр 
 хангана.</para>
 
       <para>Олон файлд байгаа мэдээллийг энэ маягаар хуваалцаж хэрэглэнэ. 
 <filename>master.passwd</filename>, <filename>group</filename>, ба <filename>hosts</filename> гэсэн файлуудыг 
 ихэвчлэн NIS тусламжтай хуваалцана. Эдгээр файлд байдаг мэдээлэл 
 харилцагч талын нэг процессод хэрэгтэй боллоо гэхэд түүнийг өөрийн дотоодоос 
 хайхын оронд түүнд оноогдсон NIS серверээс асуулга хийнэ.</para>
 
       <sect3>
         <title>Машины төрөл</title>
 
         <itemizedlist>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>эзэн сервер</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS эзэн сервер</emphasis>. Энэ сервер, &windowsnt;-н анхдагч 
 домэйн сервер хянагчийн нэг адил, NIS харилцагчдын хэрэгцээний бүх файлуудыг 
 агуулсан байна. <filename>passwd</filename>, <filename>group</filename> ба NIS харилцагчийн хэрэглэх 
 бусад олон файлууд эзэн сервер дээр байна.</para>
 
             <note><para>Нэг машин нэгээс олон NIS домэйны хувьд NIS эзэн 
 сервер байж болно. Гэхдээ, энд бид бага хэмжээний NIS орчны талаар 
 ярилцах тул энэ талаар энд үзэхгүй.</para></note>
           </listitem>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>зарц сервер</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS зарц сервер</emphasis>. &windowsnt;-н нөөц домэйн хянагчтай адилаар, 
 NIS зарц сервер нь NIS эзэн серверийн өгөгдлийн файлын хуулбарыг хадгална. 
 NIS зарц серверүүд нь нөөцөнд байдаг. Тэдгээр нь мөн эзэн серверийн 
 ачааллыг хуваалцаж байдаг: NIS Харилцагчид нь хамгийн түрүүнд хариу өгсөн 
 серверт холбогдох ба үүний тоонд зарц серверүүд ч бас орно.</para>
           </listitem>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>харилцагч</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS харилцагч</emphasis>.  NIS харилцагч нь ихэнх 
 &windowsnt; ажлын машины адилаар, NIS серверт шалгуулж (эсвэл &windowsnt; ажлын 
 машины хувьд &windowsnt; домэйн хянагчид) нэвтэрнэ.</para>
           </listitem>
         </itemizedlist>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS/YP-г хэрэглэх нь</title>
 
       <para>Энэ хэсэгт жишээ NIS орчныг үүсгэх болно.</para>
 
       <sect3>
         <title>Төлөвлөх</title>
 
         <para>Та өөрийгөө нэгэн их сургуулийн жижигхэн лабораторын 
 администратор гэж бод. Энэ лаб 15 FreeBSD машинаас бүрдэх ба 
 одоогоор төвлөрсөн удирдлага байхгүй; машин бүр өөрийн 
 <filename>/etc/passwd</filename> ба <filename>/etc/master.passwd</filename> файлуудтай. Эдгээр файлуудыг 
 адилхан байлгахын тулд гараараа зөөж тавьдаг; одоогийн байдлаар лабораторид шинэ 
 хэрэглэгч нэмэхийн тулд, бүх 15 машин дээр нэг бүрчлэн <command>adduser</command> 
 тушаалыг оруулах хэрэгтэй байгаа. Мэдээж үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй, 
 иймээс та лабораторидоо NIS хэрэглэхээр боллоо. Машинуудаасаа хоёрыг 
 нь сервер болгохоор сонгож авлаа.</para>
 
         <para>Тиймээс, лабораторын тохиргоо дараах байдалтай байна:</para>
 
         <informaltable frame="none" pgwide="1">
           <tgroup cols="3">
             <thead>
               <row>
                 <entry>Машины нэр</entry>
                 <entry>IP хаяг</entry>
                 <entry>Машины үүрэг</entry>
               </row>
             </thead>
             <tbody>
               <row>
                 <entry><hostid>ellington</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.2</hostid></entry>
                 <entry>NIS эзэн</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>coltrane</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.3</hostid></entry>
                 <entry>NIS зарц</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>basie</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.4</hostid></entry>
                 <entry>Факультетийн ажлын машин</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>bird</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.5</hostid></entry>
                 <entry>Харилцагч машин</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>cli[1-11]</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.[6-17]</hostid></entry>
                 <entry>Бусад харилцагч машинууд</entry>
               </row>
             </tbody>
           </tgroup>
         </informaltable>
 
         <para>Хэрэв та NIS зураглалыг анх удаа хийж байгаа бол, 
 хаанаас эхлэхээ эхлээд сайн бодох хэрэгтэй. Сүлжээ чинь ямар ч 
 хэмжээтэй байж болно, гол нь хэд хэдэн сонголт хийх хэрэгтэй.</para>
 
         <sect4>
           <title>NIS Домэйн Нэрийг сонгох нь</title>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>домэйннэр</secondary>
 	  </indexterm>
           <para>Өөрийн тань байнга хэрэглэдэг <quote>домэйн нэр</quote> байж болохгүй. 
 Залруулж хэлбэл <quote>NIS домэйн нэр</quote> байх ёстой. Харилцагч мэдээлэл 
 олж авахын тулд хүсэлтээ цацах үед NIS домэйн нэрийг хэрэглэнэ. 
 Үүгээр нэг сүлжээнд байгаа олон серверүүд хэн нь хэний асуултанд хариулах 
 ёстойгоо мэдэж авна. NIS домэйн нэрийг хоорондоо ямар нэг байдлаар 
 хамаатай бүлэг хостын нэр гэж ойлгож болно.</para>
 
 	  <para>Зарим байгууллагууд өөрийн Интернэтийн домэйн нэрийг 
 NIS домэйн нэрээр хэрэглэх нь байдаг. Энэ нь сүлжээний ямар нэг асуудлыг 
 задлан шинжлэх явцад түвэг удах тул энэ аргыг зөвлөдөггүй. NIS домэйн нэр нь 
 сүлжээний орчинд цор ганц байх ёстой бөгөөд төлөөлж байгаа бүлэг машинаа онцолсон 
 нэр байвал дөхөм байдаг. Жишээлбэл, Acme Inc. компаний Урлагийн хэлтэс <quote>acme-art</quote> 
 гэсэн NIS домэйнтой байж болох юм. Бид өөрсдийн жишээндээ <literal>test-domain</literal> гэсэн 
 домэйн нэрийг авлаа.</para>
 
 	  <indexterm><primary>SunOS</primary></indexterm>
           <para>Гэвч, зарим үйлдлийн системүүд (цохон дурдвал &sunos;) 
 өөрийн NIS домэйн нэрийг Интернэт домэйн нэрээр хэрэглэдэг. 
 Хэрэв таны сүлжээний нэг болон түүнээс дээш тооны машин 
 ийм асуудалтай бол, та Интернэт домэйн нэрээ NIS домэйндоо хэрэглэх 
 <emphasis>ёстой</emphasis>.</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>Серверт тавигдах шаардлагууд</title>
 
 	  <para>NIS серверт зориулсан машин сонгон авахдаа 
 анхаарах хэд хэдэн зүйлс бий. NIS-тэй холбоотой нэг учир дутагдалтай 
 зүйл бол харилцагчдын серверээс хамаарах хамаарал юм. Хэрэв 
 харилцагч өөрийн NIS домэйныг асуухаар сервертэй холбогдож чадахгүй бол, 
 тэр машин ашиглагдах боломжгүй болдог. Хэрэглэгч болон бүлгийн мэдээлэл 
 дутуугаас ихэнх системүүд түр хугацаанд зогсдог. Тиймээс, дахин дахин 
 асааж унтраалгаад байхааргүй, эсвэл туршилтад хэрэглэгдэхээр 
 машиныг сонгох хэрэгтэй. NIS сервер нь тусдаа, зөвхөн NIS серверт зориулагдсан 
 машин байх ёстой. Хэрэв ачаалал багатай сүлжээнд ажиллаж байгаа бол, 
 NIS серверийг өөр үйлчилгээ ажиллаж байгаа машин дээр тавьж болох талтай. 
 Хамгийн гол нь NIS сервер чинь ажиллахгүй болбол, <emphasis>бүх</emphasis> NIS харилцагчид чинь 
 мөн ажиллахгүй болохыг санаарай.</para>
         </sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>NIS Серверүүд</title>
 
 	<para>Бүх NIS мэдээлэл он цагийн дарааллаараа 
 NIS эзэн сервер дээр хадгалагдаж байдаг. 
 Энэ мэдээллийг хадгалж байгаа өгөгдлийн санг NIS буулгалт гэж нэрлэнэ. 
 FreeBSD-д, эдгээр буулгалтууд <filename>/var/yp/[domainname]</filename> файл дотор байрлана. 
 <filename>[domainname]</filename> нь NIS домэйн нэр болно. Нэг NIS сервер хэд хэдэн 
 домэйныг зэрэг агуулж чадах тул домэйн тус бүрт зориулсан хэд хэдэн 
 ийм сан байж болно. Домэйн бүр өөрийн гэсэн буулгалтуудтай байна.</para>
 
 	<para>NIS эзэн болон зарц серверүүд бүх NIS хүсэлтийг <command>ypserv</command> дэмоны 
 тусламжтай удирдаж явуулна. <command>ypserv</command> нь NIS харилцагч нараас 
 ирж буй хүсэлтийг хүлээн авч, домэйныг хөрвүүлэн, уг домэйн нэрд харгалзах 
 өгөгдлийн файлын замыг хайж олоод, өгөгдлийг буцаан харилцагчид дамжуулах үүрэгтэй.</para>
 
         <sect4>
 	  <title>NIS Эзэн Серверийг зохион байгуулах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>серверийн тохиргоо</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>Эзэн NIS серверийг зохион байгуулах нь харьцангуй 
 ойлгомжтой. FreeBSD нь бэлэн NIS суучихсан ирдэг. Зөвхөн <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 файл дотор дараах мөрүүдийг нэмэхэд л хангалттай, үлдсэнийг нь 
 FreeBSD таны өмнөөс хийгээд өгөх болно.</para>
 
           <procedure>
             <step>
               <para><programlisting>nisdomainname="test-domain"</programlisting>
                 Энэ мөр сүлжээ асахад (жишээ нь, систем дахин ачаалсны дараа) 
 NIS домэйн нэрийг <literal>test-domain</literal> болгоно.</para>
             </step>
             <step>
               <para><programlisting>nis_server_enable="YES"</programlisting>
                 Энэ мөр нь сүлжээ асахад NIS сервер процессуудыг 
 асаахыг хэлж өгнө.</para>
             </step>
             <step>
               <para><programlisting>nis_yppasswdd_enable="YES"</programlisting>
                 Энэ мөр нь <command>rpc.yppasswdd</command> дэмонг идэвхжүүлнэ. Дээр хэлсэнчлэн, 
 энэ дэмон нь харилцагч машин дээрээс хэрэглэгч өөрийн NIS нэвтрэх 
 үгийг солих боломжтой болгодог.</para>
             </step>
           </procedure>
 
           <note>
             <para>Таны NIS тохиргооноос хамааран, нэмэлт мөрүүдийг оруулах 
 хэрэгтэй болж магадгүй. <link
               linkend="network-nis-server-is-client">NIS сервер мөртлөө давхар NIS 
 харилцагч серверийн тухай хэсгээс</link>, доор, дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг авна уу.</para>
           </note>
 
           <para>Дээрхийг тохируулсны дараа супер хэрэглэгчийн эрхээр 
 	    <command>/etc/netstart</command> тушаалыг ажиллуулна. Энэ нь 
 	    таны <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 	    тодорхойлж өгсөн утгуудыг ашиглан бүх зүйлсийг таны өмнөөс 
 	    хийх болно. Хамгийн сүүлд нь NIS буулгалтуудыг эхлүүлэхээс өмнө  
 	  <application>ypserv</application> демоныг гараар ажиллуулах 
 	  хэрэгтэй.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ypserv start</userinput></screen>
 
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>NIS Буулгалтуудыг эхлүүлэх нь</title>
           <indexterm>
             <primary>NIS</primary>
             <secondary>буулгалтууд</secondary>
           </indexterm>
           <para><emphasis>NIS буулгалтууд</emphasis> нь өгөгдлийн сангийн 
 файлууд бөгөөд <filename>/var/yp</filename> сан дотор хадгалагдана. 
 Тэдгээрийг NIS эзэн серверийн <filename>/etc</filename> сан дотор байгаа 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файлаас бусад тохиргооны файлуудаас үүсгэдэг.
 Энэ нь их учиртай. Мэдээж та өөрийн <username>root</username> болон удирдах 
 эрхтэй дансуудынхаа нэвтрэх үгийг NIS домэйн дахь бүх сервер дээр 
 тарааж тавих хүсэлгүй байгаа биз дээ. Тиймээс, 
 NIS буулгалтуудыг эхлүүлэхийн өмнө, дараах зүйлсийг хийх хэрэгтэй:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>cp /etc/master.passwd /var/yp/master.passwd</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi master.passwd</userinput></screen>
 
           <para>Системийн дансуудад хамаарах мөрүүдийг (<username>bin</username>,
             <username>tty</username>, <username>kmem</username>,
             <username>games</username>, гэх мэт), мөн NIS харилцагч дээр тарааж 
 тавих хүсэлгүй байгаа дансуудад хамаарах мөрүүдийг (жишээлбэл 
 <username>root</username> ба бусад UID 0 (супер хэрэглэгчийн) дансууд) бүгдийг 
 устгах хэрэгтэй.</para>
 
           <note><para><filename>/var/yp/master.passwd</filename> файл бүлгийн болон нийтийн хувьд 
 унших эрхгүй (600 төлөв) байгааг нягтална уу! Шаардлагатай бол 
 <command>chmod</command> тушаалыг хэрэглээрэй.</para></note>
 
 	  <indexterm><primary>Tru64 UNIX</primary></indexterm>
 
           <para>Дээр дурдсаныг гүйцэтгэж дууссаны дараа, 
 сая NIS буулгалтуудыг эхлүүлнэ! FreeBSD нь танд үүнийг хийж өгөх 
 <command>ypinit</command> нэртэй скриптийг (холбогдох заавар хуудаснаас 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу) агуулж байдаг. 
 Энэ скрипт ихэнх &unix; үйлдлийн системд байдаг боловч, 
 заримд нь байхгүй байх тохиолдол бий. 
 Digital UNIX/Compaq Tru64 UNIX дээр энэ скрипт <command>ypsetup</command> гэсэн 
 нэртэй байдаг. Бид NIS эзэн серверийн хувьд буулгалтуудыг 
 үүсгэж байгаа тул <command>ypinit</command> тушаалыг <option>-m</option> 
 тохируулгын хамт өгнө. Дээрх алхмуудыг бүгдийг хийсний дараа, 
 NIS буулгалтуудыг үүсгэхдээ дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
           <screen>ellington&prompt.root; <userinput>ypinit -m test-domain</userinput>
 Server Type: MASTER Domain: test-domain
 Creating an YP server will require that you answer a few questions.
 Questions will all be asked at the beginning of the procedure.
 Do you want this procedure to quit on non-fatal errors? [y/n: n] <userinput>n</userinput>
 Ok, please remember to go back and redo manually whatever fails.
 If you don't, something might not work.
 At this point, we have to construct a list of this domains YP servers.
 rod.darktech.org is already known as master server.
 Please continue to add any slave servers, one per line. When you are
 done with the list, type a &lt;control D&gt;.
 master server   :  ellington
 next host to add:  <userinput>coltrane</userinput>
 next host to add:  <userinput>^D</userinput>
 The current list of NIS servers looks like this:
 ellington
 coltrane
 Is this correct?  [y/n: y] <userinput>y</userinput>
 
 [..output from map generation..]
 
 NIS Map update completed.
 ellington has been setup as an YP master server without any errors.</screen>
 
           <para><command>ypinit</command> нь <filename>/var/yp/Makefile.dist</filename>-с 
 <filename>/var/yp/Makefile</filename>-г үүсгэсэн байх ёстой. 
 Үүсэхдээ, энэ файл таныг ганц NIS сервертэй орчинд 
 зөвхөн FreeBSD машинуудтай ажиллаж байна гэж үзнэ. 
 <literal>test-domain</literal> нь зарц сервертэй тул, 
 та <filename>/var/yp/Makefile</filename> файлыг засах хэрэгтэй:</para>
 
           <screen>ellington&prompt.root; <userinput>vi /var/yp/Makefile</userinput></screen>
 
 	  <para>Доорх мөрийг далдлах хэрэгтэй</para>
 
 	  <programlisting>NOPUSH = "True"</programlisting>
 
 	  <para>(хэрэв далдлагдаагүй бол).</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
 	  <title>NIS Зарц Серверийг зохион байгуулах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>зарц сервер</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>NIS зарц серверийг зохион байгуулах нь 
 эзэн серверийг зохион байгуулахаас ч хялбар байдаг. 
 Зарц сервер рүү нэвтэрч ороод түрүүн хийсэн шигээ 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засах хэрэгтэй. 
 Ганц ялгаа нь <command>ypinit</command> тушаалыг өгөхдөө 
 <option>-s</option> тохируулгыг өгнө. <option>-s</option> тохируулга нь 
 NIS эзэн серверийн нэрийг хамт оруулахыг шаардах тул бидний 
 тушаалын мөр дараах байдалтай байна:</para>
 
   <screen>coltrane&prompt.root; <userinput>ypinit -s ellington test-domain</userinput>
 
 Server Type: SLAVE Domain: test-domain Master: ellington
 
 Creating an YP server will require that you answer a few questions.
 Questions will all be asked at the beginning of the procedure.
 
 Do you want this procedure to quit on non-fatal errors? [y/n: n]  <userinput>n</userinput>
 
 Ok, please remember to go back and redo manually whatever fails.
 If you don't, something might not work.
 There will be no further questions. The remainder of the procedure
 should take a few minutes, to copy the databases from ellington.
 Transferring netgroup...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netgroup.byuser...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netgroup.byhost...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring master.passwd.byuid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring passwd.byuid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring passwd.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring group.bygid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring group.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring services.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring rpc.bynumber...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring rpc.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring protocols.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring master.passwd.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring networks.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring networks.byaddr...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netid.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring hosts.byaddr...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring protocols.bynumber...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring ypservers...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring hosts.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 
 coltrane has been setup as an YP slave server without any errors.
 Don't forget to update map ypservers on ellington.</screen>
 
 	  <para>Одоо <filename>/var/yp/test-domain</filename> нэртэй сан 
 үүссэн байх ёстой. NIS эзэн серверийн буулгалтуудын хуулбарууд 
 энэ сан дотор байх ёстой. Эдгээр файлууд шинэчлэгдэж 
 байгаа эсэхийг нягтлаж байх хэрэгтэй. 
 Таны зарц серверийн <filename>/etc/crontab</filename> доторх дараах мөрүүд 
 үүнийг хийх болно:</para>
 
 	  <programlisting>20      *       *       *       *       root   /usr/libexec/ypxfr passwd.byname
 21      *       *       *       *       root   /usr/libexec/ypxfr passwd.byuid</programlisting>
 
 	  <para>Энэ хоёр мөр нь зарц сервер өөрийн буулгалтуудыг 
 эзэн сервертэй ижилхэн байлгахыг шаарддаг. 
 Эзэн сервер буулгалтын өөрчлөлтийг өөрийн зарц нарт автоматаар оруулж өгөхийг
 оролддог болохоор эдгээр мөрүүдийг заавал хэрэглэх шаардлагагүй юм.
 Гэхдээ зарц серверээс хамааралтай бусад клиентүүд дээрх зөв нууц үгийн мэдээллийн 
 чухлаас хамаараад нууц үгийн буулгалтын шинэчлэлтийг давтамжтайгаар хийхийг зөвлөдөг.
 Буулгалтын шинэчлэлт үргэлж гүйцэд биш байж болох ачаалал их сүлжээний хувьд энэ нь 
 илүүтэй чухал юм.</para>
 
           <para>Одоо, зарц сервер талд мөн <command>/etc/netstart</command> тушаалыг өгч 
 NIS серверийг ажиллуулна.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>NIS Харилцагчид</title>
 
 	<para>NIS харилцагч нь <command>ypbind</command> дэмоны тусламжтай 
 тодорхой нэг NIS сервертэй холбоо тогтооно. <command>ypbind</command> 
 системийн анхдагч домэйныг шалгах ба (<command>domainname</command> тушаалаар 
 өгөгдсөн), дотоод сүлжээнд RPC хүсэлтийг цацаж эхлэнэ. 
 Эдгээр хүсэлтүүд нь <command>ypbind</command>-н холбоо тогтоох гэж байгаа 
 домэйн нэрийг зааж өгнө. Хэрэв тухайн домэйнд 
 үйлчлэхээр тохируулагдсан сервер дээрх хүсэлтийг 
 хүлээн авбал, <command>ypbind</command>-д хариу өгөх ба хариуг  хүлээж авсан 
 тал серверийн хаягийг тэмдэглэж авна. Хэрэв хэд хэдэн сервер 
 хариу өгсөн бол (нэг эзэн ба хэд хэдэн зарц), <command>ypbind</command> 
 хамгийн түрүүнд хариу өгсөн серверийг сонгон авна. Түүнээс хойш, 
 харилцагч өөрийн бүх NIS хүсэлтүүдээ тэр сервер рүү явуулна. 
 <command>ypbind</command> нь хааяа сервер амьд байгаа эсэхийг нягтлахын тулд 
 <quote>ping</quote> хийж үзнэ. Хэрэв хангалттай хугацааны дотор хариу хүлээж 
 аваагүй бол, <command>ypbind</command> энэ домэйнтой холбоо тасарлаа гэж үзээд 
 өөр сервер олохын тулд хүсэлтээ цацаж эхэлнэ.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>NIS Харилцагчийг зохион байгуулах</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>харилцагчийг тохируулах нь</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>FreeBSD машин дээр NIS харилцагчийг зохион байгуулах нь 
 нилээд хялбар байдаг.</para>
 
 	  <procedure>
 	    <step>
 	      <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг нээгээд, NIS 
 домэйн нэрийг зааж өгөх ба сүлжээ асах үед <command>ypbind</command>-г 
 ажиллуулдаг болгохын тулд дараах мөрүүдийг нэмж бичнэ:</para>
 
 	      <programlisting>nisdomainname="test-domain"
 nis_client_enable="YES"</programlisting>
 	    </step>
 
 	    <step>
 	      <para>NIS серверээс хэрэгтэй нэвтрэх үгүүдийг импортолж 
 авахын тулд <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор байгаа 
 бүх хэрэглэгчийн дансыг устгаад, файлын төгсгөлд 
 дараах мөрийг нэмэхийн тулд <command>vipw</command> тушаалыг 
 ашиглана:</para>
 
 	      <programlisting>+:::::::::</programlisting>
 
 	      <note>
 		<para>Энэ мөр нь NIS серверийн нэвтрэх үгийн буулгалтад 
 байгаа хүчинтэй хэрэглэгчид данс олгоно. Энэ мөрийг өөрчлөх замаар 
 NIS харилцагчийг хэд хэдэн янзаар тохируулж болно. Дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг доорх <link linkend="network-netgroups">netgroups
 		  section</link> хэсгээс үзнэ үү. Цааш гүнзгийрүүлэн судлах хүсэлтэй бол 
 <literal>NFS ба NIS-г удирдах нь</literal> тухай O'Reilly-н номыг үзнэ үү.</para>
 	      </note>
 
               <note>
                 <para>Дор хаяж нэг дотоод эрхийг (өөрөөр хэлбэл NIS-с импортолж аваагүй) 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор авч үлдэх хэрэгтэй. 
 Энэ данс <groupname>wheel</groupname> бүлгийн гишүүн байх ёстой. Хэрэв NIS дээр ямар нэг 
 асуудал гарлаа гэхэд энэ эрхээр алсаас нэвтрэн орж, <username>root</username> болоод 
 асуудлыг шийдвэрлэх болно.</para>
               </note>
             </step>
 
 	    <step>
 	      <para>NIS серверээс бүх бүлгүүдийг импортолж авахын тулд 
 дараах мөрийг <filename>/etc/group</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	      <programlisting>+:*::</programlisting>
 	    </step>
 	  </procedure>
 
            <para>NIS клиентийг нэн даруй эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг 
 	     супер хэрэглэгчийн эрхээр ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
            <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/netstart</userinput>
 &prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ypbind start</userinput></screen>
 
 	  <para>Үүний дараа, <command>ypcat passwd</command> тушаалыг өгч 
 NIS серверийн passwd буулгалтыг харж чадаж байх ёстой.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS-н Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Ер нь ямар ч алсын хэрэглэгчийн хувьд өөрийн чинь 
 домэйн нэрийг мэдэж байвал RPC хүсэлтийг &man.ypserv.8;-д явуулж 
 NIS буулгалтыг харах боломжтой. Ийм төрлийн зөвшөөрөгдөөгүй 
 үйлдлээс сэргийлэхийн тулд &man.ypserv.8; нь зөвхөн зааж өгсөн  хостуудаас 
 ирсэн хандалтыг зөвшөөрдөг <quote>securenets</quote> гэсэн функцыг агуулж 
 байдаг. Систем анх ачаалахад, &man.ypserv.8; нь securenets-н мэдээллийг 
 <filename>/var/yp/securenets</filename> гэсэн файлаас ачаална.</para>
 
       <note>
 	<para>Энэ замыг <option>-p</option> тохируулгаар зааж өгөх ба янз бүр байж болно. 
 Энэ файлд сүлжээг сүлжээний багийн хамт зайгаар тусгаарлан 
 оруулж өгсөн байна. <quote>#</quote> тэмдгээр эхэлсэн мөрүүд нь тайлбар болно. 
 Жишээ securenets файл дараах байдалтай байна:</para>
       </note>
 
       <programlisting># allow connections from local host -- mandatory
 127.0.0.1     255.255.255.255
 # allow connections from any host
 # on the 192.168.128.0 network
 192.168.128.0 255.255.255.0
 # allow connections from any host
 # between 10.0.0.0 to 10.0.15.255
 # this includes the machines in the testlab
 10.0.0.0      255.255.240.0</programlisting>
 
       <para>Хэрэв &man.ypserv.8;-н хүсэлт хүлээж авсан хаяг 
 эдгээр дүрмүүдийн аль нэгэнд тохирч байвал хүсэлтийг 
 ердийн байдлаар боловсруулна. Хэрэв энэ хаяг ямар ч дүрмэнд 
 тохирохгүй байвал, хүсэлтийг үл анхаарах бөгөөд 
 анхааруулах бичлэгийг бүртгэлд нэмнэ. Хэрэв 
 <filename>/var/yp/securenets</filename> гэсэн файл байхгүй бол, 
 <command>ypserv</command> нь гаднаас ирсэн бүх хүсэлтийг хүлээн авна.</para>
 
       <para><command>ypserv</command> програм нь Wietse Venema-н <application>TCP Wrapper</application> багцыг 
 дэмждэг. Энэ нь администраторуудын хувьд <filename>/var/yp/securenets</filename>-ны оронд 
 <application>TCP Wrapper</application>-н тохиргооны файлыг хандалтыг хянахад хэрэглэх 
 боломжтой болгодог.</para>
 
       <note>
         <para>Хэдийгээр эдгээр хандалтыг хянах механизмууд нь 
 аюулгүй байдлыг адил түвшинд хангах боловч, 
 хоёул <quote>IP залилах</quote> халдлагад өртөмтгий байдаг. NIS-тэй холбоотой 
 бүх урсгалыг галт хана дээрээ хааж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
         <para><filename>/var/yp/securenets</filename> хэрэглэж байгаа серверүүд 
 хуучин TCP/IP дээр ажиллаж байгаа зүй ёсны NIS харилцагчид үйлчилж 
 чадахгүй байж магадгүй. Учир нь, тэдгээр нь өргөн цацалт хийхдээ 
 хост битүүдийг бүгдийг тэглэдэг ба өргөн цацалтын хаягийг тооцоолохдоо 
 дэд сүлжээний багийг таньж чаддаггүй болно. Хэдийгээр эдгээр асуудлуудыг 
 харилцагчийн тохиргоог өөрчилснөөр шийдэж болох боловч, 
 бусад асуудлууд нь харилцагчийн системийг цааш ашиглах боломжгүй эсвэл 
 <filename>/var/yp/securenets</filename>-г болиулах шаардлагатай болдог.</para>
 
         <para>Ийм хуучин TCP/IP дээр ажилладаг сервер дээр 
 <filename>/var/yp/securenets</filename>-г хэрэглэх нь үнэхээр хэрэггүй бөгөөд 
 сүлжээний ихэнх хэсэгт NIS-г ашиглах боломжгүй байдаг.</para>
 
 	<indexterm><primary>TCP Wrapper-ууд</primary></indexterm>
         <para><application>TCP Wrapper</application> багцыг ашиглах нь 
 NIS серверийн хоцролтыг ихэсгэдэг. Энэ нэмэлт саатал нь 
 харилцагчийн програм дээр ялангуяа ачаалал ихтэй сүлжээнд, 
 эсвэл удаан NIS сервертэй бол хүлээх хугацаа дуусахад хүргэх талтай. 
 Хэрэв таны харилцагч систем чинь дээрх шинж тэмдгүүдийн аль нэгийг 
 агуулж байгаа бол та энэ харилцагч системээ NIS зарц сервер болгож өөрчлөн 
 хүчээр өөрөөсөө өөртөө холбогдохоор тохируулах хэрэгтэй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Зарим хэрэглэгчдийн нэвтрэхийг хаах</title>
 
       <para>Манай лабораторын жишээн дээр, <hostid>basie</hostid> нэртэй нэг 
 машин байгаа. Энэ машиныг зөвхөн багш нар хэрэглэх ёстой. 
 Бид энэ машиныг NIS домэйн дотроос гаргахыг хүсэхгүй байгаа, дээр нь 
 эзэн NIS сервер дээр байгаа <filename>passwd</filename> файл нь 
 багш нар болон оюутнуудын дансыг хоёуланг агуулж байгаа. 
 Бид одоо яах ёстой вэ?</para>
 
       <para>NIS өгөгдлийн сан дотор бүртгэл нь байгаа ч, зарим 
 хэрэглэгчдийг тухайн машин руу нэвтрэхийг хаах нэг арга байна. 
 Үүний тулд <literal>-<replaceable>username</replaceable></literal> гэсэн мөрийг 
 харилцагч машин дээр <filename>/etc/master.passwd</filename> файлын төгсгөлд нэмэх 
 хэрэгтэй.  Энд <replaceable>username</replaceable> гэдэг нь 
 нэвтрэхийг нь хаах гэж байгаа хэрэглэгчийн нэр юм. 
 Дээрх үйлдлийг хийхдээ <command>vipw</command>-г ашиглахыг зөвлөж байна. 
 <command>vipw</command> нь <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор хийгдсэн өөрчлөлтийг 
 хянах бөгөөд өөрчлөлт хийж дууссаны дараа нэвтрэх үгийн санг автоматаар 
 дахин үүсгэж өгдөг. Жишээ нь, хэрэв бид <username>bill</username> гэсэн хэрэглэгчийг 
 <hostid>basie</hostid> хост дээр нэвтрэхийг хаахыг хүсэж байгаа бол:</para>
 
         <screen>basie&prompt.root; <userinput>vipw</userinput>
 <userinput>[add -bill to the end, exit]</userinput>
 vipw: rebuilding the database...
 vipw: done
 
 basie&prompt.root; <userinput>cat /etc/master.passwd</userinput>
 
 root:[password]:0:0::0:0:The super-user:/root:/bin/csh
 toor:[password]:0:0::0:0:The other super-user:/root:/bin/sh
 daemon:*:1:1::0:0:Owner of many system processes:/root:/sbin/nologin
 operator:*:2:5::0:0:System &:/:/sbin/nologin
 bin:*:3:7::0:0:Binaries Commands and Source,,,:/:/sbin/nologin
 tty:*:4:65533::0:0:Tty Sandbox:/:/sbin/nologin
 kmem:*:5:65533::0:0:KMem Sandbox:/:/sbin/nologin
 games:*:7:13::0:0:Games pseudo-user:/usr/games:/sbin/nologin
 news:*:8:8::0:0:News Subsystem:/:/sbin/nologin
 man:*:9:9::0:0:Mister Man Pages:/usr/share/man:/sbin/nologin
 bind:*:53:53::0:0:Bind Sandbox:/:/sbin/nologin
 uucp:*:66:66::0:0:UUCP pseudo-user:/var/spool/uucppublic:/usr/libexec/uucp/uucico
 xten:*:67:67::0:0:X-10 daemon:/usr/local/xten:/sbin/nologin
 pop:*:68:6::0:0:Post Office Owner:/nonexistent:/sbin/nologin
 nobody:*:65534:65534::0:0:Unprivileged user:/nonexistent:/sbin/nologin
 +:::::::::
 -bill
 
 basie&prompt.root;</screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-netgroups">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Удо</firstname>
             <surname>Эрделхофф</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Лодойсамбын</firstname>
             <surname>Баянзул</surname>
             <contrib>Орчуулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>Netgroups-г Хэрэглэх нь</title>
       <indexterm><primary>netgroups</primary></indexterm>
 
       <para>Цөөхөн тооны машин эсвэл хэрэглэгчийн хувьд 
 тусгай дүрэм хэрэгтэй үед өмнөх хэсэгт дурдсан аргыг 
 хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Харин том сүлжээний хувьд 
 зарим хэрэглэгчийн чухал машин руу нэвтрэх эрхийг хаахаа мартах, 
 эсвэл бүх машиныг нэг бүрчлэн гараараа тохируулж өгөх, өөрөөр хэлбэл 
 NIS-н <emphasis>төвлөрсөн</emphasis> удирдлага гэсэн гол санааг ашиглаж чадахгүй байх 
 тохиолдлууд <emphasis>гарах болно</emphasis>.</para>
 
       <para>NIS-г хөгжүүлэгчид энэ асуудлыг шийдэхийн тулд 
 <emphasis>netgroups</emphasis> буюу сүлжээний бүлгүүд гэсэн шинэ зүйлийг бий болгожээ. 
 Түүний зорилго болон семантикийг &unix; файл системийн 
 жирийн бүлэгтэй дүйцүүлж болох юм. Гол ялгаанууд нь гэвэл 
 тоон дугаар байхгүй, мөн сүлжээний бүлгийг тодорхойлж өгөхдөө 
 хэрэглэгч болон өөр сүлжээний бүлгийг оруулж болдог.</para>
 
       <para>Сүлжээний бүлэг нь хэдэн зуун хэрэглэгч болон машинтай 
 том, төвөгтэй сүлжээтэй ажиллахад зориулж бүтээгдсэн юм. 
 Нэг талаар, хэрэв та үнэхээр тийм том сүлжээнд ажиллаж байгаа бол 
 энэ нь Сайн Зүйл юм. Харин нөгөө талаас, энэ байдал нь 
 жижигхэн сүлжээнд хялбар жишээн дээр сүлжээний бүлгийг тайлбарлах 
 бараг боломжгүй болгож байна. Энэ хэсгийн үлдсэн хэсэгт хэрэглэж 
 байгаа жишээн дээр энэ асуудлыг харуулахыг оролдлоо.</para>
 
       <para>NIS-г лабораторидоо нэвтрүүлсэн тань танай удирдлагуудын 
 анхаарлыг татсан гэж бодьё. Одоо оюутны хотхон дотор байгаа 
 бусад машиныг NIS домэйнд оруулж өргөтгөх ажлыг хийхийг танд 
 даалгажээ. Дараах хоёр хүснэгтэнд шинээр нэмэх хэрэглэгч болон 
 машины нэрийг товч тайлбарын хамт үзүүллээ.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
           <thead>
             <row>
               <entry>Хэрэглэгчийн нэр</entry>
               <entry>Тайлбар</entry>
             </row>
           </thead>
 
           <tbody>
             <row>
               <entry><username>alpha</username>, <username>beta</username></entry>
               <entry>IT хэлтсийн ердийн ажилчид</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>charlie</username>, <username>delta</username></entry>
               <entry>IT хэлтсийн шинэ дагалдан</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>echo</username>, <username>foxtrott</username>, <username>golf</username>, ...</entry>
               <entry>бусад ердийн ажилчид</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>able</username>, <username>baker</username>, ...</entry>
               <entry>дадлагажигчид</entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
           <thead>
             <row>
               <entry>Машины нэр</entry>
               <entry>Тайлбар</entry>
             </row>
           </thead>
 
           <tbody>
             <row>
               <!--  Names taken from "Good Omens" by Neil Gaiman and Terry
                     Pratchett.  Many thanks for a brilliant book.  -->
 
               <entry><hostid>war</hostid>, <hostid>death</hostid>,
               <hostid>famine</hostid>,
               <hostid>pollution</hostid></entry>
               <entry>Таны хамгийн чухал серверүүд. Зөвхөн IT хэлтсийн 
 ажилчид л нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
             <row>
               <!-- gluttony was omitted because it was too fat -->
 
               <entry><hostid>pride</hostid>, <hostid>greed</hostid>,
               <hostid>envy</hostid>, <hostid>wrath</hostid>,
               <hostid>lust</hostid>, <hostid>sloth</hostid></entry>
               <entry>Харьцангуй чухал биш серверүүд. IT хэлтэст харъяалагддаг бүх 
 хүмүүс нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><hostid>one</hostid>, <hostid>two</hostid>,
                 <hostid>three</hostid>, <hostid>four</hostid>,
                 ...</entry>
 
               <entry>Ердийн ажлын машинууд. Зөвхөн <emphasis>үндсэн</emphasis> ажилчид 
 нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><hostid>trashcan</hostid></entry>
               <entry>Чухал зүйл байхгүй маш хуучин машин. 
 Дадлагажигчид хүртэл нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Хэрэв та дээрх хязгаарлалтуудыг 
 тус бүрд нь хэрэглэгчийг хаах замаар хийх гэж оролдвол 
 бүх машин дээр хаах хэрэглэгч тус бүрийн хувьд 
 <literal>-<replaceable>user</replaceable></literal> мөрийг <filename>passwd</filename> 
 файл дотор нэмж өгөх ёстой болно. Хэрэв нэг л мөрийг 
 нэмэхээ мартвал асуудалд орно гэсэн үг.</para>
 
       <para>Энэ байдалд сүлжээний бүлгийг ашиглах нь 
 нилээд олон давуу талтай. Хэрэглэгч бүрийг тус тусад нь 
 авч үзнэ; нэг хэрэглэгчийг нэг болон түүнээс дээш тооны 
 сүлжээний бүлэгт оноож, тухайн сүлжээний бүлгийн бүх гишүүдийн хувьд 
 нэвтрэхийг эсвэл зөвшөөрч эсвэл хаана.  Хэрэв та шинэ машин нэмбэл, 
 зөвхөн сүлжээний бүлгүүдийн хувьд л нэвтрэх эрхийг зааж өгнө. Хэрэв шинэ 
 хэрэглэгч нэмбэл, тухайн хэрэглэгчийг нэг болон түүнээс дээш 
 тооны сүлжээний бүлэгт нэмэхэд л хангалттай. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь нэг 
 нэгнээсээ хамааралгүй: <quote>хэрэглэгч ба машины бүх хувилбарт нэмэх...</quote> 
 шаардлагагүй болно. Хэрэв та NIS-г анхнаас нь бодлоготой хийх юм бол, 
 машинууд руу нэвтрэх эрхийг хянахдаа 
 зөвхөн ганцхан тохиргооны файлыг өөрчлөхөд хангалттай.</para>
 
       <para>Хамгийн эхний алхам бол NIS сүлжээний бүлгийн буулгалтыг 
 эхлүүлэх юм. FreeBSD-н &man.ypinit.8; нь энэ буулгалтыг анхдагч байдлаар 
 үүсгэдэггүй, гэвч хэрэв нэгэнт үүсгэчихвэл түүний NIS-тэй ажиллах хэсэг нь 
 энэ буулгалт дээр ажиллах чадвартай. Хоосон буулгалт үүсгэхийн тулд:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.root; <userinput>vi /var/yp/netgroup</userinput></screen>
 
       <para>гэж бичээд дараах зүйлсийг нэмж бичнэ. Манай жишээний хувьд, 
 бидэнд дор хаяж дөрвөн сүлжээний бүлэг хэрэгтэй: IT ажилчид, 
 IT дагалдангууд, ердийн ажилчид болон дадлагажигчид.</para>
 
       <programlisting>IT_EMP  (,alpha,test-domain)    (,beta,test-domain)
 IT_APP  (,charlie,test-domain)  (,delta,test-domain)
 USERS   (,echo,test-domain)     (,foxtrott,test-domain) \
         (,golf,test-domain)
 INTERNS (,able,test-domain)     (,baker,test-domain)</programlisting>
 
       <para><literal>IT_EMP</literal>, <literal>IT_APP</literal> гэх мэт нь сүлжээний бүлгийн 
 нэр. Хаалтан дотор байгаа бүлэг нь хэрэглэгч нэмж байгаа нь. Бүлэг доторх 
 гурван талбар нь:</para>
 
       <orderedlist>
         <listitem>
           <para>Дараах зүйлүүд хүчинтэй байх хостын нэр. Хэрэв хостын нэр зааж өгөхгүй бол, 
 бүх хостын хувьд хүчинтэй гэсэн үг. Хэрэв хостын нэр зааж өгвөл, 
 та үл ойлгогдох, толгой эргүүлсэн хачин зүйлстэй тулгарах болно.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Энэ сүлжээний бүлэгт хамаарах дансны нэр.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Тухайн дансны NIS домэйн. Хэрэв та нэгээс олон NIS 
 домэйнд харъяалагддаг азгүй залуусын нэг бол, 
 өөрийн сүлжээний бүлэгт өөр NIS домэйноос данс импортолж болно.</para>
         </listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Эдгээр талбаруудын алинд ч орлуулагддаг тэмдэгт ашиглаж болно. 
 Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.netgroup.5; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <note>
         <indexterm><primary>сүлжээний бүлгүүд</primary></indexterm>
         <para>Сүлжээний бүлгүүдийн нэр 8-с дээш тэмдэгт байж 
 болохгүй, ялангуяа тухайн NIS домэйнд өөр үйлдлийн системтэй 
 машинууд ажиллаж байгаа бол. Нэрүүд нь том жижиг үсгийн ялгаатай; 
 сүлжээний бүлгийн нэрийг том үсгээр бичих нь 
 хэрэглэгчийн нэр, машины нэр болон сүлжээний бүлгийн нэрийг 
 хооронд нь ялгахад хялбар болгодог.</para>
 
         <para>Зарим NIS харилцагчид (FreeBSD-с бусад) олон тооны гишүүдтэй 
 сүлжээний бүлэгтэй ажиллаж чаддаггүй. Жишээлбэл, 
 &sunos;-н зарим хуучин хувилбарууд сүлжээний бүлэг 
 15-с дээш тооны <emphasis>гишүүн</emphasis>-тэй бол асуудалтай байдаг.  
 Энэ хязгаарыг давахын тулд 15 ба түүнээс доош тооны хэрэглэгчтэй 
 дэд сүлжээний бүлгүүд үүсгээд, дараа нь эдгээр дэд сүлжээний бүлгүүдээс 
 тогтсон жинхэнэ сүлжээний бүлэг үүсгэх замаар үүсгэж болно:</para>
 
         <programlisting>BIGGRP1  (,joe1,domain)  (,joe2,domain)  (,joe3,domain) [...]
 BIGGRP2  (,joe16,domain)  (,joe17,domain) [...]
 BIGGRP3  (,joe31,domain)  (,joe32,domain)
 BIGGROUP  BIGGRP1 BIGGRP2 BIGGRP3</programlisting>
 
         <para>Хэрэв танд нэг сүлжээний бүлэгт 225-с дээш хэрэглэгч хэрэгтэй 
 бол, дээрх үйлдлийг давтах маягаар цааш үргэлжлүүлж болно.</para>
       </note>
 
       <para>Шинээр үүсгэсэн NIS буулгалтаа идэвхжүүлэх болон тараах нь амархан:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 ellington&prompt.root; <userinput>make</userinput></screen>
 
       <para>Ингэснээр <filename>netgroup</filename>,
         <filename>netgroup.byhost</filename> ба 
         <filename>netgroup.byuser</filename> гэсэн гурван NIS буулгалт үүсэх болно. 
 Дээрх шинэ буулгалтууд идэвхтэй болсон эсэхийг &man.ypcat.1; ашиглан 
 шалгаарай:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup</userinput>
 ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup.byhost</userinput>
 ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup.byuser</userinput></screen>
 
       <para>Эхний тушаалын үр дүн <filename>/var/yp/netgroup</filename> файл доторхтой 
 төстэй байх ёстой. Хэрэв та хостоор тусгайлан сүлжээний бүлэг үүсгээгүй бол 
 хоёр дахь тушаалын үр дүнд юу ч гарах ёсгүй. Гурав дахь тушаалын 
 тусламжтай тухайн хэрэглэгчийн сүлжээний бүлгүүдийн жагсаалтыг 
 харахад хэрэглэгдэнэ.</para>
 
       <para>Харилцагчийг тохируулахад нилээд хялбар. 
 <hostid>war</hostid> нэртэй серверийг тохируулахын тулд, &man.vipw.8;-г 
 ажиллуулаад</para>
 
       <programlisting>+:::::::::</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрийг</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрөөр сольж бичих хэрэгтэй. 
 Ингэснээр, зөвхөн <literal>IT_EMP</literal> сүлжээний бүлэгт заагдсан 
 хэрэглэгчдийн мэдээлэл <hostid>war</hostid>-н нэвтрэх үгийн санд импортлогдож, 
 зөвхөн эдгээр хэрэглэгчид л энэ машин руу нэвтрэх эрхтэй боллоо.</para>
 
       <para>Харамсалтай нь, энэ хязгаарлалт нь 
 бүрхүүлийн <literal>~</literal> функцад, мөн хэрэглэгчийн нэр ба тоон дугаарыг 
 хооронд нь хөрвүүлдэг бүх дэд програмуудад хамаатай. Өөрөөр хэлбэл, 
 <command>cd ~<replaceable>user</replaceable></command> тушаал ажиллахгүй, 
 <command>ls -l</command> тушаал хэрэглэгчийн нэрийн оронд 
 түүний тоон дугаарыг харуулах ба <command>find . -user joe -print</command> тушаал 
 <errorname>Тийм хэрэглэгч байхгүй</errorname> гэсэн алдааны мэдээлэл өгч амжилтгүй 
 болох болно. Үүнийг засахын тулд, бүх хэрэглэгчдийн бүртгэлийг 
 <emphasis>сервер рүү нэвтрэх эрхгүйгээр</emphasis> импортлох хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para>Үүний тулд өөр нэг мөрийг <filename>/etc/master.passwd</filename> файлд нэмж өгөх хэрэгтэй. 
 Энэ мөр нь:</para>
 
       <para><literal>+:::::::::/sbin/nologin</literal> гэсэн бичлэгийг агуулж байх ёстой бөгөөд, 
 энэ нь <quote>бүх бүртгэлийг импортол, гэхдээ импортлогдож байгаа бүртгэлүүдийн 
 бүрхүүлийг <filename>/sbin/nologin</filename>-р соль</quote> гэсэн утгатай. Үүнтэй адилаар 
 <literal>passwd</literal> файлын ямар ч талбарыг <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дахь анхдагч 
 утгыг сольж бичсэнээр өөрчилж болно.</para>
 
       <!-- Been there, done that, got the scars to prove it - ue -->
       <warning>
         <para><literal>+:::::::::/sbin/nologin</literal> гэсэн мөр <literal>+@IT_EMP:::::::::</literal> гэсэн мөрийн 
 дараа бичигдсэн эсэхийг сайтар нягтлаарай. Үгүй бол, NIS-с импортлогдсон бүх 
 хэрэглэгчдийн бүрхүүл <filename>/sbin/nologin</filename> болчихно шүү.</para>
       </warning>
 
       <para>Дээрх өөрчлөлтийг хийсний дараа, 
 хэрэв IT хэлтэст шинэ ажилчин орвол, 
 зөвхөн ганцхан NIS буулгалтыг өөрчлөх боллоо. Чухал бус бусад серверийн хувьд 
 ижилхэн арга хэрэглэж, тэдгээрийн өөрийн <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор байгаа 
 хуучин <literal>+:::::::::</literal> мөрийг:</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::
 +@IT_APP:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрөөр сольж бичих хэрэгтэй. Ердийн ажлын машины хувьд:</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::
 +@USERS:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>байх ёстой. Ингээд бүх зүйл асуудалгүй ажиллах болно. 
 Гэтэл хэдэн долоо хоногийн дараа дүрэм, журманд өөрчлөлт орлоо: 
 IT хэлтэс дадлагажигч авч эхэллээ. IT хэлтсийн дадлагажигчид 
 ердийн ажлын машин болон чухал бус серверүүдэд нэвтрэх эрхтэй; 
 IT дагалдангууд гол сервер рүү нэвтрэх эрхтэй болжээ. Одоо <literal>IT_INTERN</literal> 
 гэсэн шинэ сүлжээний бүлэг нэмж, энэ бүлэгт шинэ IT дадлагажигчдийг 
 нэмээд, энэ өөрчлөлтийг бүх машины тохиргоонд оруулж эхлэх хэрэгтэй... 
 Бидний хэлж заншсанаар: <quote>Төвлөрсөн төлөвлөгөөн дээрх алдаа, 
 бүх юмыг орвонгоор нь эргүүлнэ</quote>.</para>
 
       <para>Энэ мэт тохиолдолуудад NIS-н 
 өөр сүлжээний бүлгээс шинэ сүлжээний бүлэг үүсгэх боломж нь тус болно. 
 Нэг боломж нь үүрэг дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлэг юм. 
 Жишээ нь, чухал серверүүд рүү нэвтрэх эрхийг хянахын тулд 
 <literal>BIGSRV</literal> гэсэн нэртэй сүлжээний бүлэг үүсгэж болох ба, 
 чухал бус серверүүдийн хувьд өөр <literal>SMALLSRV</literal> гэсэн бүрэг үүсгэж, 
 <literal>USERBOX</literal> гэсэн гурав дахь бүлгийг ердийн ажлын машинуудад зориулж 
 үүсгэж болох юм. Эдгээр сүлжээний бүлэг тус бүр 
 дээрх гурван төрлийн машинд нэвтрэх эрхтэй 
 сүлжээний бүлгүүдийг агуулна. NIS сүлжээний бүлгийн буулгалт 
 дараах байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>BIGSRV    IT_EMP  IT_APP
 SMALLSRV  IT_EMP  IT_APP  ITINTERN
 USERBOX   IT_EMP  ITINTERN USERS</programlisting>
 
       <para>Нэвтрэх эрхийг хязгаарлах энэ арга нь 
 ижил төрлийн хязгаарлалттай машинуудыг нэг бүлэг болговол илүү 
 үр дүнтэй ажиллана. Харамсалтай нь, заавал тийм байх албагүй. 
 Ихэнх тохиолдолд, машин тус бүрээр нэвтрэх эрхийг хязгаарлах 
 боломжтой байх шаардлага зайлшгүй тулгардаг.</para>
 
       <para>Машин дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлэг тодорхойлох нь 
 дээрх мэтийн дүрэм журамд өөрчлөлт ороход хэрэглэж болох 
 хоёр дахь боломж юм. Энэ тохиолдолд, машин бүрийн 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор <quote>+</quote>-р эхэлсэн хоёр 
 мөр бичлэг байна. Эхнийх нь энэ машин руу нэвтрэх эрхтэй дансуудаас бүрдсэн 
 сүлжээний бүлгийг нэмж өгнө, хоёр дахь нь бусад дансуудыг 
 <filename>/sbin/nologin</filename> бүрхүүлтэйгээр нэмнэ. Сүлжээний бүлгийн нэрийг 
 машины нэрийг <quote>БҮХ ҮСГИЙГ ТОМООР</quote> байхаар сонгож авах нь 
 тохиромжтой. Өөрөөр хэлбэл, мөрүүд дараах байдалтай харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>+@<replaceable>BOXNAME</replaceable>:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>Бүх машины хувьд дээрх үйлдлийг хийж дууссаны дараа, 
 өөрийн <filename>/etc/master.passwd</filename> файлыг дахин өөрчлөх шаардлагагүй болно. 
 Бусад бүх өөрчлөлтүүдийг NIS буулгалтыг өөрчилснөөр шийдэх болно. Дээрх асуудалд 
 тохирох сүлжээний бүлгийн буулгалтыг зарим нэмэлт өөрчлөлтүүдийн хамт 
 дор жишээ болгож үзүүлэв:</para>
 
       <programlisting># Define groups of users first
 IT_EMP    (,alpha,test-domain)    (,beta,test-domain)
 IT_APP    (,charlie,test-domain)  (,delta,test-domain)
 DEPT1     (,echo,test-domain)     (,foxtrott,test-domain)
 DEPT2     (,golf,test-domain)     (,hotel,test-domain)
 DEPT3     (,india,test-domain)    (,juliet,test-domain)
 ITINTERN  (,kilo,test-domain)     (,lima,test-domain)
 D_INTERNS (,able,test-domain)     (,baker,test-domain)
 #
 # Now, define some groups based on roles
 USERS     DEPT1   DEPT2     DEPT3
 BIGSRV    IT_EMP  IT_APP
 SMALLSRV  IT_EMP  IT_APP    ITINTERN
 USERBOX   IT_EMP  ITINTERN  USERS
 #
 # And a groups for a special tasks
 # Allow echo and golf to access our anti-virus-machine
 SECURITY  IT_EMP  (,echo,test-domain)  (,golf,test-domain)
 #
 # machine-based netgroups
 # Our main servers
 WAR       BIGSRV
 FAMINE    BIGSRV
 # User india needs access to this server
 POLLUTION  BIGSRV  (,india,test-domain)
 #
 # This one is really important and needs more access restrictions
 DEATH     IT_EMP
 #
 # The anti-virus-machine mentioned above
 ONE       SECURITY
 #
 # Restrict a machine to a single user
 TWO       (,hotel,test-domain)
 # [...more groups to follow]</programlisting>
 
       <para>Хэрэв та хэрэглэгчдийнхээ дансыг удирдахын тулд 
 ямар нэг өгөгдлийн санг ашигладаг бол, дээрх буулгалтын эхний 
 хэсгийг өгөгдлийн сангийнхаа тайлан бэлтгэх багажуудыг 
 ашиглах үүсгэх боломжтой. Энэ замаар, шинэ хэрэглэгчид машинуудад 
 хандах эрхийг автоматаар олж авах болно.</para>
 
       <para>Эцэст нь анхааруулж хэлэх нэг зүйл байна: Машин дээр үндэслэсэн 
 сүлжээний бүлгийг хэрэглэхийг байнга зөвлөхгүй. Хэрэв 
 оюутны лабораторид зориулсан, хэдэн арван эсвэл хэдэн зуун 
 нэг ижил машинтай ажиллаж байгаа бол, NIS буулгалтыг тодорхой хэмжээнд барьж 
 байхын тулд машин дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлгийн оронд үүрэг дээр үндэслэсэн 
 сүлжээний бүлгийг хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Санаж явах чухал зүйлс</title>
 
       <para>NIS орчинд ороод, өөрөөр хийх ёстой хэд хэдэн зүйлс байна.</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Лабораторид шинэ хэрэглэгч нэмэх бүрдээ 
 <emphasis>зөвхөн</emphasis> эзэн NIS серверт нэмэх ёстой, 
 ба <emphasis>NIS буулгалтыг заавал дахин үүсгэх ёстой</emphasis>. 
 Хэрэв ингэхээ мартвал, шинэ хэрэглэгч эзэн NIS серверээс 
 өөр хаашаа ч нэвтэрч чадахгүй болно. Жишээ нь, 
 бид <username>jsmith</username> гэсэн шинэ хэрэглэгчийг лабораторид нэмэх боллоо:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>pw useradd jsmith</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make test-domain</userinput></screen>
 
           <para><command>pw useradd jsmith</command>-н оронд <command>adduser jsmith</command>-г мөн хэрэглэж болно.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para><emphasis>Администратор эрхтэй дансуудыг NIS буулгалтад оруулах ёсгүй</emphasis>. 
 Администратор эрхээр орох ёсгүй хэрэглэгчдийн машин дээр администратор эрхтэй 
 дансууд болон нэвтрэх үгүүдийг тараах хүсэлгүй байгаа биз дээ.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para><emphasis>NIS эзэн болон зарц серверийн аюулгүй байдлыг хангаж, 
 ажиллахгүй байх хугацааг багасгах хэрэгтэй</emphasis>. Хэрэв хэн нэг нь 
 серверт нууцаар нэвтэрч, эсвэл унтрааж орхивол хүмүүсийг лабораторын машинууд руу 
 нэвтрэх боломжгүй болгож, саад болох болно.</para>
 
           <para>Энэ нь ямар ч төвлөрсөн удирдах системийн 
 гол сул тал юм. Хэрэв та өөрийн NIS серверийг хамгаалахгүй бол, 
 та маш олон ууртай хэрэглэгчидтэй таарах болно шүү!</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS v1 нийцтэй байдал</title>
 
       <para> FreeBSD-н <application>ypserv</application> нь NIS v1 харилцагчдад үйлчлэх 
 зарим дэмжигчтэй ирдэг. FreeBSD-н NIS нь зөвхөн NIS v2 протоколыг хэрэглэдэг, 
 гэхдээ бусад нь хуучин системүүдтэй нийцтэй ажиллахын тулд 
 v1 протоколыг дэмждэг байхаар бүтээгдсэн байдаг. 
 Эдгээр системтэй хамт ирсэн <application>ypbind</application> дэмонууд 
 хэдийгээр үнэн хэрэг дээрээ хэзээ ч хэрэглэхгүй боловч 
 NIS v1 сервертэй холболт үүсгэхийг оролддог (ба 
 v2 серверээс хариу хүлээж авсан ч өргөн цацалт хийж 
 хайлтаа үргэлжлүүлдэг талтай). Хэдийгээр 
 ердийн харилцагчийн хүсэлтийг дэмждэг боловч, 
 <application>ypserv</application>-н энэ хувилбар v1 буулгалтыг зөөх хүсэлттэй ажиллаж чадахгүй; 
 иймээс, зөвхөн v1 протоколыг дэмждэг хуучин NIS серверүүдтэй 
 холбоотойгоор эзэн эсвэл зарц байдлаар ажиллаж чадахгүй. 
 Аз болоход, ийм серверийг одоо хэрэглэж байгаа газар байхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-nis-server-is-client">
       <title>NIS Сервер мөртлөө NIS Харилцагч</title>
 
       <para> Сервер машин нь мөн NIS харилцагч байдлаар ажилладаг 
 олон сервертэй домэйнд <application>ypserv</application>-г ажиллуулахдаа 
 анхааралтай байх хэрэгтэй. Ийм серверийг өргөн цацалт хийлгэж, 
 өөр нэг сервертэй холбоо тогтоохыг зөвшөөрөхийн оронд өөрөө өөртэй нь 
 хүчээр холбох нь ихэвчлэн дээр байдаг. Хэрэв нэг сервер унтарч, бусад 
 серверүүд түүнээс хамааралтай байх юм бол хачин алдаанууд гарч болзошгүй. 
 Эцэст нь бүх харилцагчдын хүлээх хугацаа дуусаж, 
 бүгд өөр сервертэй холбогдохыг оролдох болно. Хэдийгээр бүх серверүүд 
 холболтуудаа сэргээж буцаад хэвийн байдалдаа орсон ч, саатлаас болж 
 харилцагчид холбогдож чадахгүй хэвээр байх болно.</para>
 
       <para>Хостыг ямар нэг сервертэй холбогдохыг 
 <command>ypbind</command> тушаалыг <option>-S</option> тугийн хамт ажиллуулж, 
 урдаас зааж өгч болно. Хэрэв NIS серверийг дахин ачаалах тоолонд энэ 
 тушаалыг гараар оруулах хүсэлгүй байгаа бол, дараах мөрүүдийг 
 өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор нэмээрэй:</para>
 
       <programlisting>nis_client_enable="YES"	# run client stuff as well
 nis_client_flags="-S <replaceable>NIS domain</replaceable>,<replaceable>server</replaceable>"</programlisting>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ypbind.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэвтрэх үгийн хэлбэр</title>
       <indexterm>
         <primary>NIS</primary>
 	<secondary>нэвтрэх үгийн хэлбэр</secondary>
       </indexterm>
       <para>NIS-г зохион байгуулах явцад ихэвчлэн тохиолддог асуудлуудын нэг бол 
 нэвтрэх үгийн хэлбэрийн нийцгүй байдал юм. Хэрэв таны NIS 
 сервер DES хувиргалттай нэвтрэх үгийг хэрэглэдэг бол, 
 зөвхөн DES хэрэглэдэг харилцагчид үйлчлэх чадвартай. Жишээлбэл, 
 хэрэв сүлжээнд чинь &solaris; NIS харилцагчид байгаа бол, 
 та бараг л DES хувиргалттай нэвтрэх үг хэрэглэх шаардлагатай гэсэн үг.</para>
 
       <para>Таны сервер болон харилцагчид ямар хэлбэрийн нэвтрэх үг хэрэглэдгийг 
 шалгахдаа <filename>/etc/login.conf</filename> файлыг үзээрэй. Хэрэв тухайн хост 
 DES хувиргалттай нэвтрэх үг хэрэглэдэг бол, <literal>default</literal> буюу анхдагч ангилал 
 нь дараах мөрүүдийг агуулсан байх болно:</para>
 
       <programlisting>default:\
 	:passwd_format=des:\
 	:copyright=/etc/COPYRIGHT:\
 	[Further entries elided]</programlisting>
 
       <para><literal>passwd_format</literal> нь өөр <literal>blf</literal> ба <literal>md5</literal> гэсэн 
 утгуудыг авч болно (Blowfish болон MD5 хувиргалттай нэвтрэх үгийн хувьд).</para>
 
       <para>Хэрэв та <filename>/etc/login.conf</filename> файлд өөрчлөлт хийсэн бол, 
 нэвтрэх чадварын санг дахин үүсгэх шаардлагатай. Үүний тулд дараах тушаалыг 
 <username>root</username> эрхээр өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cap_mkdb /etc/login.conf</userinput></screen>
 
       <note><para><filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор аль хэдийн үүссэн нэвтрэх үгийн 
 хэлбэр нь хэрэглэгч нэвтрэх чадварын сан дахин үүссэнээс хойш анх удаа нэвтрэх 
 үгээ солих хүртэл өөрчлөгдөхгүй.</para></note>
 
       <para>Мөн, таны сонгосон хэлбэрээр нэвтрэх үгүүдэд 
 хувиргалт хийгддэг болгохын тулд, 
 <filename>/etc/auth.conf</filename> файл доторх <literal>crypt_default</literal> утга 
 таны сонгосон хэлбэрийг хамгийн түрүүнд оруулсан байгаа эсэхийг 
 шалгах хэрэгтэй. Жишээ нь, DES хувиргалттай нэвтрэх үгийг хэрэглэх үед:</para>
 
       <programlisting>crypt_default	=	des blf md5</programlisting>
 
       <para>&os; дээр тулгуурласан NIS сервер болон харилцагч бүр дээр дээрх 
 үйлдлүүдийг хийснээр, нэвтрэх үгийн хэлбэр бүгд таарч байгаа гэдэгт 
 санаа амар байж болно. Хэрэв NIS харилцагч дээр нэвтэрч ороход асуудал 
 гарвал, асуудлыг тодруулах нэг газар байна. 
 Хэрэв та холимог сүлжээний хувьд NIS сервер босгох гэж байгаа бол, 
 ихэнх систем дээр зайлшгүй байх хамгийн бага стандарт тул, 
 бүх системүүд дээрээ DES ашиглах хэрэгтэйг санаарай.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-dhcp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Грег</firstname>
       	  <surname>Саттер</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
       	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Автомат Сүлжээний Тохиргоо (DHCP)</title>
 
     <sect2>
       <title>DHCP гэж юу вэ?</title>
       <indexterm>
         <primary>Динамик Хостын Тохиргооны Протокол</primary>
         <see>DHCP</see>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Internet Systems Consortium (ISC)</primary>
       </indexterm>
 
       <para>DHCP, Dynamic Host Configuration Protocol буюу Динамик Хостын Тохиргооны Протокол нь 
 систем ямар байдлаар сүлжээнд холбогдох, 
 тухайн сүлжээнд харилцаанд орохын тулд шаардагдах 
-мэдээллийг хэрхэн олж авахыг зааж өгдөг. FreeBSD-н 
-6.0-с өмнөх хувилбарууд ISC (Internet Systems Consortium) DHCP харилцагчийг 
-(&man.dhclient.8;) хэрэглэдэг. 
-Хамгийн сүүлийн хувилбар дээр OpenBSD&nbsp;3.7-с авсан 
+мэдээллийг хэрхэн олж авахыг зааж өгдөг. FreeBSD нь 
+OpenBSD&nbsp;3.7-с авсан 
 OpenBSD-н <command>dhclient</command>-г хэрэглэдэг. Энэ бүлэгт гарах 
 <command>dhclient</command>-р ISC ба OpenBSD DHCP харилцагчийг хоёуланг 
 нь төлөөлүүлсэн болно. DHCP серверийн хувьд ISC тархацын 
 серверийг авч үзэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Энэ хэсэгт авч үзэх зүйлс</title>
 
       <para>Энэ хэсэгт ISC ба OpenBSD DHCP харилцагчийн харилцагч талыг бүтээж байгаа элементүүд, 
 болон ISC DHCP системийн сервер талыг бүтээж байгаа элементүүдийг хоёуланг нь 
 авч үзэх болно. Харилцагч талын програм, <command>dhclient</command>, нь 
 FreeBSD-тэй нэгдмэл байдлаар ирдэг бол, сервер талын хэсэг нь 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портоос суулгах боломжтой байдлаар ирдэг. 
 &man.dhclient.8;, &man.dhcp-options.5;, ба &man.dhclient.conf.5; заавар хуудсууд болон доор өгөгдсөн зөвлөмжүүд 
 нь хэрэг болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
       <indexterm><primary>UDP</primary></indexterm>
       <para>Харилцагч машин дээр <command>dhclient</command> DHCP харилцагчийг 
 ажиллуулахад, тохиргооны мэдээллийг хүссэн хүсэлтийг цацаж эхэлнэ. 
 Анхдагч байдлаар, эдгээр хүсэлтүүд нь UDP 68-р портоос гарч, серверийн 
 UDP 67 порт руу илгээгдэнэ. Сервер харилцагчид IP хаяг болон сүлжээний баг, 
 чиглүүлэгч, DNS серверийн хаяг зэрэг хэрэгтэй мэдээллийг хариу илгээнэ. 
 Энэ бүх мэдээллийг DHCP <quote>түрээслэх</quote> хэлбэрээр өгөх ба зөвхөн тодорхой 
 хугацааны туршид хүчинтэй байна (DHCP серверийг хариуцагч тохируулж өгсөн байна). 
 Ийм байдлаар, сүлжээнд холбогдохоо больсон харилцагчийн ашиглагдаагүй 
 IP хаягуудыг автоматаар буцааж авах боломжтой болно.</para>
 
       <para>DHCP харилцагч серверээс өргөн мэдээллийг 
 авч чадна. Бүрэн жагсаалтыг &man.dhcp-options.5;-с олж үзэж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>FreeBSD-тэй нэгдмэл байдал</title>
 
-      <para>&os; нь ISC эсвэл OpenBSD DHCP харилцагч,
-        <command>dhclient</command>-г өөртэйгөө бүрэн нэгтгэсэн байдаг (&os; хувилбараас хамааран). 
+      <para>&os; нь OpenBSD DHCP харилцагч,
+        <command>dhclient</command>-г өөртэйгөө бүрэн нэгтгэсэн байдаг. 
 DHCP сервер ажиллаж байгаа сүлжээнд сүлжээний тохиргоог хийх нарийн 
 чимхлүүр ажлаас хөнгөвчлөх үүднээс, DHCP харилцагчийг систем суулгагч 
-болон үндсэн системийн аль алинд хамт оруулж өгсөн байдаг. 
-<command>dhclient</command> нь FreeBSD-н 3.2-с хойших бүх тархацуудад нэгтгэгдсэн байгаа.</para>
+болон үндсэн системийн аль алинд хамт оруулж өгсөн байдаг.</para>
         <indexterm>
           <primary><application>sysinstall</application></primary>
         </indexterm>
 
         <para><application>sysinstall</application> нь DHCP-г дэмждэг. <application>sysinstall</application>-р 
 сүлжээний интерфэйсийг тохируулахад асуудаг хоёр дахь асуулт бол: 
 <quote>Та энэ интерфэйсийг DHCP-р тохируулахыг хүсэж байна уу?</quote>. 
 Зөвшөөрсөн хариулт өгсөн тохиолдолд <command>dhclient</command>-г ажиллуулах бөгөөд, 
 хэрэв амжилттай бол сүлжээний тохиргоо автоматаар хийгдэнэ.</para>
 
         <para>Систем ачаалах үед DHCP ашигладаг болгохын тулд, 
 хоёр зүйлийг хийх хэрэгтэй:</para>
         <indexterm>
           <primary>DHCP</primary>
           <secondary>шаардлагууд</secondary>
         </indexterm>
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
             <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж цөмтэй хамт эмхэтгэгдсэн байх ёстой. 
 Үүний тулд, <literal>device bpf</literal> мөрийг цөмийн 
 тохиргооны файлд нэмж бичээд цөмийг дахин бүтээх 
 хэрэгтэй. Цөмийг бүтээх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig"> 
 хэсгээс авна уу.</para> 
 <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж нь FreeBSD-н <filename>GENERAL</filename> цөмийн нэг хэсэг 
 бөгөөд, DHCP-г ажиллуулахын тулд тусгайлан шинээр цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	    <note>
 <para>Аюулгүй байдлын талаар сэтгэл зовнидог хүмүүст зөвлөхөд, 
 <devicename>bpf</devicename> нь пакет шиншлэгчдийг зөв ажиллах боломжийг олгодог 
 төхөөрөмж болохыг анхааралдаа авна уу (хэдийгээр тэдгээр програм ажиллахын 
 тулд <username>root</username> эрх хэрэгтэй боловч). DHCP-г ашиглахын тулд 
 <devicename>bpf</devicename> <emphasis>заавал</emphasis> хэрэгтэй, гэвч хэрэв та аюулгүй байдлыг 
 маш ихээр анхааралдаа авдаг бол, зөвхөн хэзээ нэгэн цагт DHCP-г 
 ашиглахын тулд <devicename>bpf</devicename>-г цөмд нэмэх хэрэггүй.</para>
 	    </note>
 	  </listitem>
           <listitem>
             <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг нээгээд дараах мөрийг нэмж бичнэ:</para>
 
             <programlisting>ifconfig_fxp0="DHCP"</programlisting>
 
             <note>
               <para><xref linkend="config-network-setup">-д тайлбарласан ёсоор, 
 <literal>fxp0</literal>-г динамикаар тохируулах гэж байгаа 
 интерфэйсийн нэрээр сольж бичнэ.</para>
             </note>
 
             <para>Хэрэв таны <command>dhclient</command> өөр газар байгаа бол, эсвэл 
 хэрэв та <command>dhclient</command>-г нэмэлт тугуудын хамт ажиллуулах хүсэлтэй бол, 
 дараах мөрүүдийг нэмж бичнэ үү (эсвэл шаардлагатай хэсгийг засаж бичнэ үү):</para>
 
             <programlisting>dhclient_program="/sbin/dhclient"
 dhclient_flags=""</programlisting>
           </listitem>
         </itemizedlist>
 
         <indexterm>
           <primary>DHCP</primary>
           <secondary>сервер</secondary>
         </indexterm>
         <para>DHCP сервер <application>dhcpd</application> нь портуудын цуглуулгад байгаа 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портын нэг хэсэг байдлаар ирдэг. Энэ порт нь 
 ISC DHCP сервер болон түүний баримтуудыг агуулсан байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Файлууд</title>
       <indexterm>
         <primary>DHCP</primary>
         <secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
       </indexterm>
       <itemizedlist>
         <listitem><para><filename>/etc/dhclient.conf</filename></para>
           <para><command>dhclient</command> нь <filename>/etc/dhclient.conf</filename> гэсэн тохиргооны 
 файлыг шаарддаг. Ихэвчлэн энэ файл зөвхөн тайлбаруудаас бүрдэх ба 
 анхдагч утгууд нь харьцангуй өөрчлөх шаардлагагүйгээр өгөгдсөн байдаг. 
 Энэ тохиргооны файлыг &man.dhclient.conf.5; заавар хуудсанд тайлбарласан байгаа.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/sbin/dhclient</filename></para>
           <para><command>dhclient</command> нь статикаар холбогдсон байх ба 
 <filename>/sbin</filename> дотор байрлана. &man.dhclient.8; хуудаснаас 
 <command>dhclient</command>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/sbin/dhclient-script</filename></para>
           <para><command>dhclient-script</command> нь зөвхөн FreeBSD-д байдаг, DHCP харилцагчийг 
 тохируулах зориулалттай тусгай скрипт юм. Энэ скриптийг 
 &man.dhclient-script.8; заавар хуудсанд тайлбарласан байх ба, ажиллуулахын 
 тулд хэрэглэгч ямар нэг засвар хийх шаардлагагүй.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/var/db/dhclient.leases</filename></para>
           <para>DHCP харилцагч нь түрээсэлж авсан хаягуудаа агуулсан өгөгдлийн 
 санг энэ файлд хадгалах бөгөөд бүртгэл маягаар бичдэг. &man.dhclient.leases.5; хэсэгт 
 илүү дэлгэрэнгүй тайлбар бий.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүнзгийрүүлэн унших</title>
 
       <para>DHCP протокол нь бүрэн хэмжээгээр <ulink url="http://www.freesoft.org/CIE/RFC/2131/">RFC 2131</ulink>-д 
 тодорхойлогдсон байдаг. Нэмэлт эх үүсвэрүүд <ulink url="http://www.dhcp.org/"></ulink>-д мөн бий.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-dhcp-server">
 	<title>DHCP Серверийг Суулгах болон Тохируулах</title>
 
 	<sect3>
 	  <title>Энэ хэсэгт авч үзэх зүйлс</title>
 
 	  <para>Энэ хэсэгт ISC (Internet Systems Consortium) DHCP серверийг 
 ашиглан FreeBSD системийг хэрхэн DHCP сервер байдлаар ажиллуулах 
 талаар авч үзэх болно.</para>
 
 	  <para>Сервер нь FreeBSD-н нэг хэсэг байдлаар ирдэггүй бөгөөд 
 ийм үйлчилгээ үзүүлэхийн тулд <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портыг 
 суулгах хэрэгтэй болдог. Портуудын цуглуулгын хэрхэн ашиглах талаар 
 <xref linkend="ports"> хэсгээс дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>DHCP Серверийг суулгах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>суулгах</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>FreeBSD системийг DHCP сервер байдлаар тохируулахын тулд, 
 &man.bpf.4; төхөөрөмж цөмд эмхэтгэгдсэн байх ёстой. Үүний тулд, 
 цөмийн тохиргооны файл дотор <literal>bpf төхөөрөмж</literal>ийг нэмээд цөмийг дахин 
 бүтээх хэрэгтэй. Цөмийг бүтээх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="kernelconfig"> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
 <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж нь FreeBSD-н <filename>GENERAL</filename> цөмийн нэг хэсэг бөгөөд, 
 DHCP-г ажиллуулахын тулд 
 тусгайлан шинээр цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	    <note>
 	      <para>Аюулгүй байдлын талаар сэтгэл зовнидог хүмүүст зөвлөхөд, 
 <devicename>bpf</devicename> нь пакет шиншлэгчдийг зөв ажиллах боломжийг олгодог 
 төхөөрөмж болохыг анхааралдаа авна уу (хэдийгээр тэдгээр програм ажиллахын 
 тулд <username>root</username> эрх хэрэгтэй боловч). DHCP-г ашиглахын тулд 
 <devicename>bpf</devicename> <emphasis>заавал</emphasis> хэрэгтэй, гэвч хэрэв та аюулгүй байдлыг 
 маш ихээр анхааралдаа авдаг бол, зөвхөн хэзээ нэгэн цагт DHCP-г 
 ашиглахын тулд <devicename>bpf</devicename>-г цөмд нэмэх хэрэггүй.</para>
 	    </note>
 
 	  <para>Үүний дараа <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> 
 порттой хамт ирсэн жишээ <filename>dhcpd.conf</filename> файлыг засах хэрэгтэй. 
 Анхдагч байдлаар, <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf.sample</filename> гэсэн файл байх ба 
 өөрчлөлт хийхийнхээ өмнө энэ файлыг <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename> 
 нэртэйгээр хуулж тавих хэрэгтэй.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>DHCP Серверийг тохируулах</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>dhcpd.conf</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para><filename>dhcpd.conf</filename> нь 
 дэд сүлжээ болон хостуудтай холбоотой өгөгдөл зарлалтаас 
 бүрдэх ба жишээн дээр тайлбарлавал илүү амархан байх болов уу:</para>
 
 	  <programlisting>option domain-name "example.com";<co id="domain-name">
 option domain-name-servers 192.168.4.100;<co id="domain-name-servers">
 option subnet-mask 255.255.255.0;<co id="subnet-mask">
 
 default-lease-time 3600;<co id="default-lease-time">
 max-lease-time 86400;<co id="max-lease-time">
 ddns-update-style none;<co id="ddns-update-style">
 
 subnet 192.168.4.0 netmask 255.255.255.0 {
   range 192.168.4.129 192.168.4.254;<co id="range">
   option routers 192.168.4.1;<co id="routers">
 }
 
 host mailhost {
   hardware ethernet 02:03:04:05:06:07;<co id="hardware">
   fixed-address mailhost.example.com;<co id="fixed-address">
 }</programlisting>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="domain-name">
 	      <para>Энэ тохируулга нь анхдагч хайлтын домэйн байдлаар 
 харилцагчид өгөх домэйныг заана. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 &man.resolv.conf.5; хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="domain-name-servers">
 	      <para>Энэ тохируулга нь харилцагчийн хэрэглэх ёстой 
 DNS серверүүдийг таслалаар холбосон жагсаалт байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="subnet-mask">
 	      <para>Хэрэглэгчид өгөх сүлжээний багийг заана.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="default-lease-time">
 	      <para>Түрээслэлт (lease) хүчинтэй байх тийм тусгай хугацааг 
 		харилцагч хүсэж болох юм. Хэрэв харилцагч хүсээгүй бол сервер энд заасан дуусах 
 		хугацаагаар (секундээр) түрээс хийх болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="max-lease-time">
 	      <para>Серверийн түрээслүүлэх хамгийн дээд хугацааг заана. 
 Харилцагч үүнээс урт хугацаагаар түрээслэх хүсэлт тавибал 
 хүсэлтийг хүлээж авах боловч зөвхөн <literal>max-lease-time</literal> секундын туршид 
 хүчинтэй байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="ddns-update-style">
 	      <para>Түрээслэх болон эргүүлж авахад DHCP сервер 
 DNS-г шинэчлэхийг оролдох шаардлагатай эсэхийг зааж өгнө. 
 ISC шийдлийн хувьд, энэ тохируулга <emphasis>заавал</emphasis> байх ёстой.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="range">
 	      <para>Харилцагчид оноох IP хаягуудын хүрээг заана. Энэ хүрээнд багтах 
 IP хаягуудыг харилцагчид өгөх болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="routers">
 	      <para>Харилцагчид өгөх анхдагч гарцыг заана.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="hardware">
 	      <para>Хостын MAC хаягийг заана (ингэснээр DHCP сервер тухайн хостыг 
 хүсэлт тавихад таньж чадна).</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="fixed-address">
 	      <para>Хостод тогтмол IP хаяг оноохыг заана. 
 Энд хостын нэрийг хэрэглэж болохыг тэмдэглэх хэрэгтэй. 
 DHCP сервер IP хаяг түрээслүүлэх 
 хариуг өгөхөөс өмнө хост нэрийг тайлах болно.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 
 	  <para><filename>dhcpd.conf</filename> файлыг бичиж дууссаны дараа, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор DHCP серверийг идэвхжүүлэх хэрэгтэй, 
 өөрөөр хэлбэл доорх мөрүүдийг нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>dhcpd_enable="YES"
 dhcpd_ifaces="dc0"</programlisting>
 
 	  <para><literal>dc0</literal>-г өөрийн тань DHCP сервер DHCP харилцагчдын хүсэлтийг 
 хүлээж авах ёстой интерфэйсийн нэрээр (эсвэл интерфэйсүүдийг зайгаар 
 тусгаарлан) сольж бичих хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Дараа нь, доорх тушаалыг өгөн серверийг ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/isc-dhcpd start</userinput></screen>
 
 	  <para>Серверийнхээ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулах бүрдээ, 
 <literal>SIGHUP</literal> дохиог <application>dhcpd</application>-д өгөх нь бусад дэмонуудын 
 хувьд тохиргоог дахин дууддаг шиг биш харин тохиргоог дахин 
 ачаалах<emphasis>гүй</emphasis> болохыг анхаарах хэрэгтэй.  Процессийг зогсоохын 
 тулд <literal>SIGTERM</literal> дохиог өгөх хэрэгтэй ба дээрх тушаалыг өгөн дахин эхлүүлэх хэрэгтэй.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Файлууд</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para><filename>/usr/local/sbin/dhcpd</filename></para>
 	      <para><application>dhcpd</application> нь статикаар холбогдсон байх ба 
 <filename>/usr/local/sbin</filename> дотор байрлана. Порттой хамт суусан 
 &man.dhcpd.8; заавар хуудаснаас <application>dhcpd</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 авна уу.</para>
 	    </listitem>
 	    <listitem><para><filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename></para>
 	      <para><application>dhcpd</application> нь <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename> гэсэн тохиргооны 
 файлыг шаарддаг. Энэ файл дотор харилцагчид өгөх бүх мэдээллээс гадна 
 серверийн өөрийн үйл ажиллагаатай холбоотой мэдээлэл байх ёстой. Энэ 
 тохиргооны файлыг портоос суусан &man.dhcpd.conf.5; заавар хуудсанд тайлбарласан байгаа.</para>
 	    </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/var/db/dhcpd.leases</filename></para>
 	      <para>DHCP сервер нь түрээслүүлсэн хаягуудаа агуулсан 
 өгөгдлийн санг энэ файлд хадгалах бөгөөд бүртгэл маягаар бичдэг. 
 Портоос суусан &man.dhcpd.leases.5; заавар хуудсанд илүү дэлгэрэнгүй 
 тайлбар бий.</para>
 	    </listitem>
            <listitem><para><filename>/usr/local/sbin/dhcrelay</filename></para>
 	      <para><application>dhcrelay</application>-г нэг DHCP сервер 
 харилцагчаас хүлээн авсан хүсэлтийг өөр сүлжээнд байгаа 
 нөгөө DHCP сервер рүү дамжуулдаг, нарийн бүтэцтэй орчинд хэрэглэнэ. 
 Хэрэв энэ функцыг ашиглах шаардлагатай бол, 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-relay</filename> портыг суулгаарай. 
 Порттой хамт ирэх &man.dhcrelay.8; заавар хуудаснаас дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг авна уу.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</sect3>
 
       </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-dns">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	    <firstname>Шерн</firstname>
 	    <surname>Лий</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
         </author>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Родес</surname>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Даниэл</firstname>
 	  <surname>Гэрзо</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Лодойсамбын </firstname>
 	    <surname>Баянзул</surname>
 	    <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 
     </sect1info>
     <title>Домэйн Нэрийн Систем (<acronym>DNS</acronym>)</title>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
       <indexterm><primary>BIND</primary></indexterm>
 
       <para>&os; анхдагч байдлаар <acronym>DNS</acronym> протоколын 
 хамгийн өргөн хэрэглэгддэг хэрэгжүүлэлт болох BIND (Berkeley
 	Internet Name Domain)-н аль нэг хувилбарыг агуулсан байдаг. 
 <acronym>DNS</acronym> нь нэрүүдийг <acronym>IP</acronym> хаягууд руу, мөн 
 эсрэгээр нь буулгахад хэрэглэгддэг протокол юм. 
 Жишээ нь, <hostid role="fqdn">www.FreeBSD.org</hostid>-г асуусан DNS асуулга явуулахад, 
 хариуд нь &os; Төсөлийн вэб серверийн <acronym>IP</acronym> хаяг ирэх бол, 
 <hostid	role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid>-н хувьд асуулга явуулахад, 
 хариуд нь харгалзах <acronym>FTP</acronym> машины <acronym>IP</acronym> хаяг ирэх болно. 
 Яг үүнтэй адилаар эсрэгээр нь хийж болно. Ямар нэг <acronym>IP</acronym>-р асуулга 
 явуулахад түүний хост нэрийг олж болно. <acronym>DNS</acronym> хайлт хийхийн тулд 
 тухайн системд домэйн нэрийн сервер ажиллаж байх ёстой.</para>
 
       <para>&os; нь одоо <acronym>BIND</acronym>9
 	<acronym>DNS</acronym> сервер програмын хамт ирдэг болсон. 
 Бидний суулгац нь файл системийн шинэчилсэн зохион байгуулалт, 
 автомат &man.chroot.8; тохиргоо зэрэг аюулгүй байдлыг дээд зэргээр 
 хангах функцүүдтэй ирдэг.</para>
 
       <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
       <para><acronym>DNS</acronym> бол Интернэт дээр тулгуурласан, 
 бүрэн эрхт root буюу эх сервер, Top Level Domain буюу Дээд Түвшний Домэйн (<acronym>TLD</acronym>) 
 сервер, болон домэйн тус бүрийн мэдээллийг агуулж байдаг 
 бусад жижиг нэрийн серверүүдээс бүтсэн нарийн төвөгтэй 
 систем юм.</para>
 
       <para>BIND одоо 
 	Internet Systems Consortium
 	<ulink url="http://www.isc.org/"></ulink>-н мэдэлд байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэр Томъёо</title>
 
       <para>Энэ баримтыг ойлгохын тулд, <acronym>DNS</acronym>-тэй холбоотой 
 зарим нэр томъёог ойлгосон байх шаардлагатай.</para>
 
       <indexterm><primary>resolver</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>reverse DNS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>root zone</primary></indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Нэр</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Forward буюу Ердийн <acronym>DNS</acronym></entry>
 	      <entry>Хост нэрийг IP хаяг руу буулгана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Origin буюу Үүсэл</entry>
 	      <entry>Тухайн бүсийн файлд хамрагдаж байгаа домэйныг заана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><application>named</application>, BIND</entry>
 	      <entry>&os;-н BIND нэрийн серверийг нэрлэх түгээмэл нэршил.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Resolver буюу Тайлагч</entry>
 	      <entry>Машин, бүсийн мэдээллийн талаар нэрийн серверээс асуулга 
 явуулахын тулд ашигладаг системийн процесс.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Reverse буюу Урвуу <acronym>DNS</acronym></entry>
 	      <entry><acronym>IP</acronym> 
 хаягийг хост нэр рүү буулгана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Root zone буюу Эх бүс</entry>
 
 	      <entry>Интернэт бүсийн шатлалын эхлэл. 
 Файл системийн бүх файлууд эх санд харъяалагддаг шиг, 
 бүх бүсүүд эх бүсэд харъяалагдана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Zone буюу Бүс</entry>
 	      <entry>Нэг бүрэн эрхт газраар удирдуулж байгаа 
 домэйн, дэд домэйн, эсвэл <acronym>DNS</acronym>-н нэг хэсэг.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <indexterm>
 	<primary>бүсүүд</primary>
 	<secondary>жишээнүүд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Бүсүүдийн жишээ:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><hostid>.</hostid> нь баримтад ихэвчлэн эх бүс гэж заагддаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid>org.</hostid> бол эх бүсийн доорх Top Level Domain буюу 
 Дээд Түвшний Домэйн (<acronym>TLD</acronym>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid role="domainname">example.org.</hostid> бол <hostid>org.</hostid> <acronym>TLD</acronym>-н 
 доорх бүс.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid>1.168.192.in-addr.arpa</hostid> бол <hostid role="ipaddr">192.168.1.*</hostid> 
 <acronym>IP</acronym> хаягийн хүрээнд багтаж байгаа бүх <acronym>IP</acronym> 
 хаягуудыг агуулсан бүс.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хост нэр зүүн тал руугаа явах тусам илүү тодорхой 
 болж байгааг та бүхэн анзаарсан байх. Жишээлбэл, <hostid	role="domainname">example.org.</hostid> 
 нь <hostid>org.</hostid>-с илүү тодорхой, харин <hostid>org.</hostid> нь эх бүсээс 
 илүү тодорхой байна. Хост нэрийн зохион байгуулалт нь 
 файл системийнхтэй төстэй: <filename class="directory">/dev</filename> директор нь 
 эх директорт харъяалагдана, гэх мэт.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэрийн Сервер ажиллуулах Шалтгаанууд</title>
 
       <para>Нэрийн Серверүүд ерөнхийдөө хоёр янз байна: authoritative буюу бүрэн эрхт нэрийн сервер, 
 ба caching буюу түр тогтоогч нэрийн сервер.</para>
 
       <para>Бүрэн эрхт нэрийн сервер нь дараах тохиолдлуудад хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><acronym>DNS</acronym> мэдээллийг өөртөө агуулж, энэ мэдээллийг нийтэд зарлан, 
 ирсэн асуулгуудад бүрэн эрхтэйгээр хариулах хүсэлтэй үед.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүртгэлтэй домэйны хувьд, жишээлбэл <hostid role="domainname">example.org</hostid>, 
 түүний дор орших хост нэрүүдэд <acronym>IP</acronym> хаяг оноож өгөх хэрэгтэй үед.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүлэг <acronym>IP</acronym> хаягуудад урвуу <acronym>DNS</acronym> мэдээлэл хэрэгтэй үед 
 (<acronym>IP</acronym>-с хост нэр рүү).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нөөц эсвэл хоёрдогч нэрийн сервер, зарц гэж нэрлэнэ, 
 асуулгуудад хариулуулах шаардлагатай үед.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Түр тогтоогч нэрийн сервер дараах тохиолдлуудад хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Дотоод <acronym>DNS</acronym> сервер нь асуулгын хариуг 
 түр тогтоосноор гадаад нэрийн серверээс илүү хурдан хариу өгч 
 байгаа үед.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><hostid role="fqdn">www.FreeBSD.org</hostid>-р асуулга явуулсан үед, тайлагч ихэвчлэн 
 үйлчилгээ авдаг <acronym>ISP</acronym>-нхаа нэрийн серверээс асуугаад хариуг олж авна. 
 Дотоод, түр тогтоогч <acronym>DNS</acronym> сервер ажиллуулснаар, 
 асуулгыг гадаад интернэтээс зөвхөн ганц удаа явуулах бөгөөд, 
 хариуг тогтоож авна. Нэмэлт асуулгуудад түр тогтоогч нэрийн сервер 
 хариулах ба гадагшаа дахин асуулга явуулах шаардлага байхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
       <para>&os;-д BIND дэмонг <application>named</application> гэж нэрлэнэ.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Файл</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>&man.named.8;</entry>
 	      <entry>BIND дэмон.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>&man.rndc.8;</entry>
 	      <entry>Нэрийн серверийг хянах хэрэгсэл.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/namedb</filename></entry>
 	      <entry>BIND-н бүсийн мэдээлэл хадгалагдаж байгаа сан.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename>/etc/namedb/named.conf</filename></entry>
 	      <entry>дэмоны тохиргооны файл.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Тухайн бүс сервер дээр хэрхэн тохируулагдсанаас хамаарч 
 энэ бүстэй хамааралтай файлууд <filename class="directory">/etc/namedb</filename> 
 директорын <filename class="directory">master</filename>, 
 <filename class="directory">slave</filename>, эсвэл <filename class="directory">dynamic</filename> 
 гэсэн дэд сангуудад байрлана. Эдгээр файлуудад 
 гадны асуулгад хариу болгон өгөх <acronym>DNS</acronym> мэдээллүүд 
 байрлана.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>BIND-г ажиллуулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>BIND</primary>
 	<secondary>ажиллуулах</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>BIND нь анхдагч байдлаар суучихсан ирдэг тул тохируулахад 
 хялбар байдаг.</para>
 
       <para><application>named</application>-н анхдагч тохиргоо нь 
 &man.chroot.8; орчинд ажиллах, тайлагч нэрийн сервер байдлаар хийгдсэн байдаг 
 	бөгөөд локал IPv4 loopback хаяг (127.0.0.1) дээр ажиллахаар 
 	хязгаарлагдсан байдаг.
 Энэ тохиргоогоор серверийг ажиллуулахын тулд дараах тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/named onestart</userinput></screen>
 
       <para><application>named</application> дэмонг систем ачаалах үед 
 ажиллуулдаг болгохын тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> дотор дараах мөрүүдийг нэмэх 
 хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>named_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Мэдээж <filename>/etc/namedb/named.conf</filename> файл дотор 
 өөр олон тохируулгууд байгаа боловч энэ баримтын мэдлээс халих 
 тул энд дурдсангүй. Хэрэв &os; дээрх <application>named</application>-н эхлэл 
 тохируулгуудын талаар сонирхож байгаа бол <filename>/etc/defaults/rc.conf</filename> 
 дотор байгаа <literal>named_<replaceable>*</replaceable></literal> тугуудыг нэг ороод үзээрэй. 
 Мөн &man.rc.conf.5; заавар хуудаснаас тусламж авч болно. <xref linkend="configtuning-rcd"> 
 хэсгийг уншихад илүүдэхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргооны файлууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>BIND</primary>
 	<secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>named</application>-н тохиргооны файлууд нь 
 <filename class="directory">/etc/namedb</filename> директор дотор байрлах ба 
 хэрэв хялбар тайлагчаас өөр түвшинд ажиллах хэрэгтэй бол 
 ажиллуулахаасаа өмнө тохиргооны файлд засвар хийх хэрэгтэй. 
 Ихэнх тохиргоог энэ сан дотор гүйцэтгэнэ.</para>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/namedb/named.conf</filename></title>
 
 	<programlisting>// &dollar;FreeBSD&dollar;
 //
 // Refer to the named.conf(5) and named(8) man pages, and the documentation
 // in /usr/share/doc/bind9 for more details.
 //
 // If you are going to set up an authoritative server, make sure you
 // understand the hairy details of how DNS works.  Even with
 // simple mistakes, you can break connectivity for affected parties,
 // or cause huge amounts of useless Internet traffic.
 
 options {
 	// Relative to the chroot directory, if any
 	directory	"/etc/namedb";
 	pid-file	"/var/run/named/pid";
 	dump-file	"/var/dump/named_dump.db";
 	statistics-file	"/var/stats/named.stats";
 
 // If named is being used only as a local resolver, this is a safe default.
 // For named to be accessible to the network, comment this option, specify
 // the proper IP address, or delete this option.
 	listen-on	{ 127.0.0.1; };
 
 // If you have IPv6 enabled on this system, uncomment this option for
 // use as a local resolver.  To give access to the network, specify
 // an IPv6 address, or the keyword "any".
 //	listen-on-v6	{ ::1; };
 
 // These zones are already covered by the empty zones listed below.
 // If you remove the related empty zones below, comment these lines out.
 	disable-empty-zone "255.255.255.255.IN-ADDR.ARPA";
 	disable-empty-zone "0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.IP6.ARPA";
 	disable-empty-zone "1.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.IP6.ARPA";
 
 // If you've got a DNS server around at your upstream provider, enter
 // its IP address here, and enable the line below.  This will make you
 // benefit from its cache, thus reduce overall DNS traffic in the Internet.
 /*
 	forwarders {
 		127.0.0.1;
 	};
 */
 
 // If the 'forwarders' clause is not empty the default is to 'forward first'
 // which will fall back to sending a query from your local server if the name
 // servers in 'forwarders' do not have the answer.  Alternatively you can
 // force your name server to never initiate queries of its own by enabling the
 // following line:
 //	forward only;
 
 // If you wish to have forwarding configured automatically based on
 // the entries in /etc/resolv.conf, uncomment the following line and
 // set named_auto_forward=yes in /etc/rc.conf.  You can also enable
 // named_auto_forward_only (the effect of which is described above).
 //	include "/etc/namedb/auto_forward.conf";</programlisting>
 
 	<para>Тайлбар дээр хэлсэнчлэн 
 дээд гарцын түр тогтоогчоос хүртэхийн тулд 
 <literal>forwarders</literal>-г идэвхжүүлж болох юм. 
 Энгийн үед, нэрийн сервер нь хариултыг олтлоо давталттай байдлаар 
 хэд хэдэн нэрийн серверүүдээр дамжин асууна. 
 Энэ тохируулгыг идэвхжүүлснээр, дээд гарцынхаа нэрийн серверээс 
 (эсвэл зааж өгсөн нэрийн сервер) хамгийн түрүүнд асууж, энэ серверийн 
 түр санах ойд байгаа мэдээллээс хүртэхийг эрмэлзэнэ. 
 Хэрэв дээд гарцын нэрийн сервер нь олон асуулгад хариулдаг, хурдан үйлчилдэг 
 сервер байвал дээрх тохируулгыг идэвхжүүлсний үр ашиг гарна.</para>
 
 	<warning>
 	  <para><hostid role="ipaddr">127.0.0.1</hostid> энд ажиллах<emphasis>гүй</emphasis>. Энэ 
 <acronym>IP</acronym> хаягийг өөрийн дээд гарцын нэрийн серверээр сольж бичнэ үү.</para>
 	</warning>
 
 	<programlisting>	/*
 	   Modern versions of BIND use a random UDP port for each outgoing
 	   query by default in order to dramatically reduce the possibility
 	   of cache poisoning.  All users are strongly encouraged to utilize
 	   this feature, and to configure their firewalls to accommodate it.
 
 	   AS A LAST RESORT in order to get around a restrictive firewall
 	   policy you can try enabling the option below.  Use of this option
 	   will significantly reduce your ability to withstand cache poisoning
 	   attacks, and should be avoided if at all possible.
 
 	   Replace NNNNN in the example with a number between 49160 and 65530.
 	*/
 	// query-source address * port NNNNN;
 };
 
 // If you enable a local name server, don't forget to enter 127.0.0.1
 // first in your /etc/resolv.conf so this server will be queried.
 // Also, make sure to enable it in /etc/rc.conf.
 
 // The traditional root hints mechanism. Use this, OR the slave zones below.
 zone "." { type hint; file "named.root"; };
 
 /*	Slaving the following zones from the root name servers has some
 	significant advantages:
 	1. Faster local resolution for your users
 	2. No spurious traffic will be sent from your network to the roots
 	3. Greater resilience to any potential root server failure/DDoS
 
 	On the other hand, this method requires more monitoring than the
 	hints file to be sure that an unexpected failure mode has not
 	incapacitated your server.  Name servers that are serving a lot
 	of clients will benefit more from this approach than individual
 	hosts.  Use with caution.
 
 	To use this mechanism, uncomment the entries below, and comment
 	the hint zone above.
 */
 /*
 zone "." {
 	type slave;
 	file "slave/root.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 zone "arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/arpa.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 zone "in-addr.arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/in-addr.arpa.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 */
 
 /*	Serving the following zones locally will prevent any queries
 	for these zones leaving your network and going to the root
 	name servers.  This has two significant advantages:
 	1. Faster local resolution for your users
 	2. No spurious traffic will be sent from your network to the roots
 */
 // RFC 1912
 zone "localhost"	{ type master; file "master/localhost-forward.db"; };
 zone "127.in-addr.arpa" { type master; file "master/localhost-reverse.db"; };
 zone "255.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // RFC 1912-style zone for IPv6 localhost address
 zone "0.ip6.arpa"	{ type master; file "master/localhost-reverse.db"; };
 
 // "This" Network (RFCs 1912 and 3330)
 zone "0.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Private Use Networks (RFC 1918)
 zone "10.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "16.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "17.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "18.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "19.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "20.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "21.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "22.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "23.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "24.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "25.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "26.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "27.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "28.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "29.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "30.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "31.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "168.192.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Link-local/APIPA (RFCs 3330 and 3927)
 zone "254.169.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // TEST-NET for Documentation (RFC 3330)
 zone "2.0.192.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Router Benchmark Testing (RFC 3330)
 zone "18.198.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "19.198.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IANA Reserved - Old Class E Space
 zone "240.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "241.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "242.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "243.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "244.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "245.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "246.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "247.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "248.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "249.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "250.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "251.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "252.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "253.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "254.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Unassigned Addresses (RFC 4291)
 zone "1.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "8.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "c.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "e.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "0.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "1.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "2.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "8.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "0.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "1.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "2.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 ULA (RFC 4193)
 zone "c.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Link Local (RFC 4291)
 zone "8.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Deprecated Site-Local Addresses (RFC 3879)
 zone "c.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "e.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "f.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IP6.INT is Deprecated (RFC 4159)
 zone "ip6.int"			{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // NB: Do not use the IP addresses below, they are faked, and only
 // serve demonstration/documentation purposes!
 //
 // Example slave zone config entries.  It can be convenient to become
 // a slave at least for the zone your own domain is in.  Ask
 // your network administrator for the IP address of the responsible
 // master name server.
 //
 // Do not forget to include the reverse lookup zone!
 // This is named after the first bytes of the IP address, in reverse
 // order, with ".IN-ADDR.ARPA" appended, or ".IP6.ARPA" for IPv6.
 //
 // Before starting to set up a master zone, make sure you fully
 // understand how DNS and BIND work.  There are sometimes
 // non-obvious pitfalls.  Setting up a slave zone is usually simpler.
 //
 // NB: Don't blindly enable the examples below. :-)  Use actual names
 // and addresses instead.
 
 /* An example dynamic zone
 key "exampleorgkey" {
 	algorithm hmac-md5;
 	secret "sf87HJqjkqh8ac87a02lla==";
 };
 zone "example.org" {
 	type master;
 	allow-update {
 		key "exampleorgkey";
 	};
 	file "dynamic/example.org";
 };
 */
 
 /* Example of a slave reverse zone
 zone "1.168.192.in-addr.arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/1.168.192.in-addr.arpa";
 	masters {
 		192.168.1.1;
 	};
 };
 */</programlisting>
 
 	<para><filename>named.conf</filename> доторх эдгээр жишээнүүд нь 
 ердийн болон урвуу бүсийн зарц бүртгэлүүд болно.</para>
 
 	<para>Шинэ бүс нэмэхдээ, <filename>named.conf</filename> файл дотор шинэ бүртгэл 
 оруулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Жишээ нь, <hostid role="domainname">example.org</hostid> домэйны хувьд 
 хамгийн хялбар бүртгэл дараах байдалтай байна:</para>
 
 	<programlisting>zone "example.org" {
 	type master;
 	file "master/example.org";
 };</programlisting>
 
 	<para>Энэ бүс нь эзэн бүс болохыг <option>type</option> илэрхийллээс харж болно. 
 Мөн бүсийн мэдээллийг <filename>/etc/namedb/master/example.org</filename> файл дотор агуулж байгааг 
 <option>file</option> илэрхийллээс харж болно.</para>
 
 	<programlisting>zone "example.org" {
 	type slave;
 	file "slave/example.org";
 };</programlisting>
 
 	<para>Зарц бүсийн хувьд, тухайн бүсийн хувьд бүсийн мэдээлэл 
 эзэн нэрийн серверээс зөөгдөж ирэх ба зааж өгсөн файлд хадгалагдана. 
 Эзэн сервер унтарсан эсвэл холбоо тогтоох боломжгүй болбол, 
 зарц нэрийн серверт бүсийн мэдээлэл байгаа тул асуулгуудад хариулах 
 чадвартай байна.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Бүсийн Файлууд</title>
 	<indexterm>
 	  <primary>BIND</primary>
 	  <secondary>бүсийн файлууд</secondary>
 	</indexterm>
 	
 	<para><hostid role="domainname">example.org</hostid> домэйны хувьд жишээ эзэн бүсийн файлыг 
 дор үзүүлэв (<filename>/etc/namedb/master/example.org</filename> файл):</para>
 
 	<programlisting>&dollar;TTL 3600        ; 1 hour default TTL
 example.org.    IN      SOA      ns1.example.org. admin.example.org. (
                                 2006051501      ; Serial
                                 10800           ; Refresh
                                 3600            ; Retry
                                 604800          ; Expire
                                 300             ; Negative Reponse TTL
                         )
 
 ; DNS Servers
                 IN      NS      ns1.example.org.
                 IN      NS      ns2.example.org.
 
 ; MX Records
                 IN      MX 10   mx.example.org.
                 IN      MX 20   mail.example.org.
 
                 IN      A       192.168.1.1
 
 ; Machine Names
 localhost       IN      A       127.0.0.1
 ns1             IN      A       192.168.1.2
 ns2             IN      A       192.168.1.3
 mx              IN      A       192.168.1.4
 mail            IN      A       192.168.1.5
 
 ; Aliases
 www             IN      CNAME   example.org.</programlisting>
 
         <para><quote>.</quote> тэмдэгтээр төгссөн хост нэрүүд нь жинхэнэ хост нэрүүд бөгөөд 
 <quote>.</quote> тэмдэгтээр төгсөөгүй нэрүүдэд үүсэл залгагдахыг анхаарна уу. 
 Жишээлбэл, <literal>ns1</literal> нь <literal>ns1.<replaceable>example.org.</replaceable></literal>-руу 
 хөрвүүлэгдэх болно.</para>
 
         <para>Бүсийн файл дараах хэлбэртэй байна:</para>
         <programlisting>recordname      IN recordtype   value</programlisting>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>DNS</primary>
 	  <secondary>бичлэгүүд</secondary>
 	</indexterm>
         <para>Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг DNS бичлэгүүд:</para>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term>SOA</term>
 
 	    <listitem><para>start of zone authority буюу бүсийн бүрэн эрхт мэдээллийн эхлэл</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>NS</term>
 
 	    <listitem><para>бүрэн эрхт нэрийн сервер</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>A</term>
 
 	    <listitem><para>хостын хаяг</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>CNAME</term>
 
 	    <listitem><para>хуурамч дүрд өгөх хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэр</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>MX</term>
 
 	    <listitem><para>захидал солилцогч</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>PTR</term>
 
 	    <listitem><para>домэйн нэрийг заагч (урвуу DNS-д хэрэглэнэ)
 	      </para></listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
         <programlisting>example.org. IN SOA ns1.example.org. admin.example.org. (
                         2006051501      ; Serial
                         10800           ; Refresh after 3 hours
                         3600            ; Retry after 1 hour
                         604800          ; Expire after 1 week
                         300 )           ; Negative Reponse TTL</programlisting>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><hostid role="domainname">example.org.</hostid></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>домэйн нэр, мөн энэ бүсийн файлын хувьд үүсэл 
 		болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><hostid role="fqdn">ns1.example.org.</hostid></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>энэ бүсийн гол/бүрэн эрхт нэрийн 
 		сервер.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>admin.example.org.</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>энэ бүсийг хариуцагч хүн, <quote>@</quote> тэмдэгтийг нь 
 		орлуулсан цахим захидлын хаяг. 
 		(<email>admin@example.org</email> нь <literal>admin.example.org</literal> болно)</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>2006051501</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Файлын сериал дугаар. Бүсийн файлд өөрчлөлт оруулах болгонд 
 энэ дугаарыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Одоо цагт ихэнх админууд энэ сериал дугаарыг 
 <literal>yyyymmddrr</literal> хэлбэрээр хэрэглэх болсон. <literal>2006051501</literal> гэдэг нь 
 хамгийн сүүлд 05/15/2006-нд засвар хийсэн, хамгийн сүүлийн <literal>01</literal> гэдэг нь 
 энэ өдөр хийгдсэн хамгийн анхны засвар гэдгийг илтгэнэ. Энэ сериал дугаар 
 нь зарц серверүүдэд бүсийн мэдээлэл өөрчлөгдсөн талаар мэдээлэл өгдөг тул их чухал зүйл 
 байгаа юм.</para>
 	      </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
         <programlisting>       IN NS           ns1.example.org.</programlisting>
 
         <para>Энэ бол NS бичлэг. Тухайн бүсийн хувьд бүрэн эрхт хариултыг 
 	  өгч чадах сервер бүрийн хувьд энэ бичлэг байх ёстой.</para>
 
         <programlisting>localhost       IN      A       127.0.0.1
 ns1             IN      A       192.168.1.2
 ns2             IN      A       192.168.1.3
 mx              IN      A       192.168.1.4
 mail            IN      A       192.168.1.5</programlisting>
 
         <para>A бичлэг нь машины нэрийг заана. Дээр үзүүлсэнчлэн, 
 	  <hostid role="fqdn">ns1.example.org</hostid> нь <hostid role="ipaddr">192.168.1.2</hostid>-руу буулгагдана.
         </para>
 
         <programlisting>                IN      A       192.168.1.1</programlisting>
 
 	<para>Энэ мөр нь <hostid role="ipaddr">192.168.1.1</hostid> гэсэн IP хаягийг 
 үүсэлд оноож байна, бидний жишээн дээр <hostid role="domainname">example.org</hostid>.</para>
 
         <programlisting>www             IN CNAME        @</programlisting>
 
         <para>Хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэрийн бичлэг нь машинд хуурамч дүр 
 өгөхөд хэрэглэгдэнэ. Энэ жишээн дээр, <hostid>www</hostid> нь 
 <hostid role="domainname">example.org</hostid> (<hostid role="ipaddr">192.168.1.1</hostid>) гэсэн домэйн нэртэй 
 <quote>master</quote> машины хуурамч дүрийн нэр юм. CNAME-г тухайн хостын нэрийн хувьд 
 өөр төрлийн бичлэгтэй хэзээ ч цуг хэрэглэж болохгүй.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>MX бичлэг</primary>
 	</indexterm>
 
         <programlisting>               IN MX   10      mail.example.org.</programlisting>
 
         <para>MX бичлэг нь аль захидлын серверүүд тухайн бүсийн захидлыг 
 хүлээж авах үүрэгтэй болохыг зааж өгнө. <hostid role="fqdn">mail.example.org</hostid> 
 нь захидлын серверийн хост нэр бөгөөд 10 нь энэ захидлын серверийн 
 зэрэглэлийг зааж байна.</para>
 
         <para>Нэг бүсэд 10, 20 гэх мэт ялгаатай зэрэглэлтэй 
 хэд хэдэн захидлын сервер байж болно. <hostid role="domainname">example.org</hostid> 
 домэйн руу захидал явуулах гэж байгаа сервер эхлээд 
 хамгийн өндөр зэрэглэлтэй MX сервертэй (хамгийн бага зэрэглэлийн дугаартай), дараа нь дараагийн хамгийн өндөр зэрэглэлтэй 
 сервертэй гэх мэтчилэн захидлыг явуулж чадтал дарааллаар нь холбоо тогтооно.</para>
 
         <para>in-addr.arpa бүсийн файл (урвуу DNS) нь ижил хэлбэртэй байна. Ганцхан ялгаа нь 
 A болон CNAME бичлэгийн оронд PTR бичлэгийг хэрэглэнэ.
         </para>
 
         <programlisting>$TTL 3600
 
 1.168.192.in-addr.arpa. IN SOA ns1.example.org. admin.example.org. (
                         2006051501      ; Serial
                         10800           ; Refresh
                         3600            ; Retry
                         604800          ; Expire
                         300 )           ; Negative Reponse TTL
 
         IN      NS      ns1.example.org.
         IN      NS      ns2.example.org.
 
 1       IN      PTR     example.org.
 2       IN      PTR     ns1.example.org.
 3       IN      PTR     ns2.example.org.
 4       IN      PTR     mx.example.org.
 5       IN      PTR     mail.example.org.</programlisting>
 
         <para>Энэ файлд дээрх домэйны IP-с хост нэр рүү буулгасан 
 зохих шаардлагатай буулгалтуудыг үзүүлсэн байна.</para>
 
         <para>PTR бичлэгийн баруун талын бүх нэрс төгссөн байх 
 	  ёстой (өөрөөр хэлбэл <quote>.</quote>-ээр төгссөн 
 	  байна).</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Түр тогтоогч Нэрийн Сервер (Caching Name Server)</title>
       <indexterm>
         <primary>BIND</primary>
         <secondary>түр тогтоогч нэрийн сервер</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Түр тогтоогч нэрийн сервер гэдэг нь 
 рекурсив хүсэлтэд хариу өгөх гол үүрэгтэй нэрийн серверийг хэлнэ. 
 Ийм төрлийн сервер нь зөвхөн асуулга явуулах бөгөөд 
 хариултыг дараа хэрэглэхээр тогтоож авдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Хэдийгээр BIND нь хамгийн өргөн хэрэглэгддэг DNS сервер боловч, 
 аюулгүй байдалтай холбоотой асуудлууд байнга тулгардаг. 
 Гадны халдлагад өртөж болзошгүй аюулгүй байдлын цоорхой заримдаа 
 олддог.</para>
 
       <para>Хэдийгээр &os; <application>named</application>-г автоматаар &man.chroot.8; орчинд 
 оруулдаг боловч; <acronym>DNS</acronym> халдлагад ашиглаж болохуйц 
 хэд хэдэн механизмууд байсаар байна.</para>
 
       <para><ulink url="http://www.cert.org/">CERT</ulink>-с гаргадаг аюулгүй байдлын 
 санамжуудыг уншихыг зөвлөж байна. Мөн &a.security-notifications;-д бүртгүүлж, 
 шинээр гарч байгаа Интернэт болон &os;-н аюулгүй байдлын асуудлуудын 
 талаар мэдээлэлтэй байхыг зөвлөе.</para>
 
       <tip>
 	<para>Хэрэв ямар нэгэн асуудал тулгарвал 
 эхийг байнга шинэчилж, <application>named</application>-г шинээр бүтээх нь тусалж болох юм.</para>
       </tip>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүнзгийрүүлэн унших</title>
 
       <para>BIND/<application>named</application> заавар хуудсууд:
       &man.rndc.8; &man.named.8; &man.named.conf.5;</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="https://www.isc.org/software/bind">ISC BIND-н Албан ёсны Хуудас</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="https://www.isc.org/software/guild">ISC BIND-н Албан ёсны Хэлэлцүүлэг</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.oreilly.com/catalog/dns5/">O'Reilly
 	      "DNS ба BIND" 5 дахь Хэвлэлт</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1034.txt">RFC1034
 	      - Домэйн Нэрүүд - Зарчмууд болон Боломжууд</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1035.txt">RFC1035
 	      - Домэйн Нэрүүд - Хэрэгжүүлэлт болон Үзүүлэлтүүд</ulink></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-apache">
     <sect1info>
      <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мюррей</firstname>
 	<surname>Стөүкли</surname>
 	<contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Apache HTTP Сервер</title>
 
     <indexterm><primary>вэб серверүүд</primary>
       <secondary>зохион байгуулах</secondary></indexterm>
     <indexterm><primary>Apache</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
 
       <para>Дэлхийн хамгийн их ачаалалтай ажилладаг 
 зарим вэб сайтууд &os; дээр ажилладаг. Интернэтэд ажиллаж байгаа 
 вэб серверүүдийн олонхи нь <application>Apache HTTP Сервер</application>ийг ашиглаж 
 байна. <application>Apache</application> програм хангамжийн багц таны FreeBSD суулгах дискэнд 
 орсон байгаа. Хэрэв та &os;-г анх суулгахдаа <application>Apache</application>-г хамт 
 суулгаагүй бол <filename role="package">www/apache13</filename> эсвэл <filename role="package">www/apache20</filename> 
 портоос суулгаж болно.</para>
 
       <para><application>Apache</application> нэгэнт амжилттай суусан бол түүнийг тохируулах 
 шаардлагатай.</para>
 
       <note><para><application>Apache HTTP Server</application>-н 1.3.X хувилбар нь 
 &os;-д хамгийн өргөн хэрэглэгддэг тул бид энэ хэсэгт энэ хувилбарыг үзэх болно. 
 <application>Apache</application>&nbsp;2.X-д олон  шинэ технологи нэвтэрсэн боловч 
 бид энэ талаар энд үзэхгүй. <application>Apache</application>&nbsp;2.X-н талаар 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink url="http://httpd.apache.org/"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para></note>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>тохиргооны файл</secondary></indexterm>
 
       <para>&os; дээрх <application>Apache HTTP Сервер</application>ийн гол тохиргооны файл 
 бол <filename>/usr/local/etc/apache/httpd.conf</filename> юм. Энэ файлд, 
 &unix;-н текст тохиргооны файлын нэгэн адил тайлбар мөрүүдийн өмнө 
 <literal>#</literal> тэмдэгтийг хэрэглэдэг. Бүх боломжит тохируулгуудын 
 талаар дэлгэрүүлж тайлбарлах нь энэ номын хүрээнээс халих тул, 
 хамгийн их өөрчлөлт хийгддэг директивүүдийг энд авч үзье.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerRoot "/usr/local"</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ директив <application>Apache</application> суулгацын 
 анхдагч директор шатлалын эхийг зааж өгнө. Хоёртын файлууд 
 серверийн эх директорын 
 <filename class="directory">bin</filename> ба <filename class="directory">sbin</filename> дэд директоруудад, 
 тохиргооны файлууд <filename class="directory">etc/apache</filename> дэд директорт байрлана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerAdmin you@your.address</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Сервертэй холбоотой асуудлуудын талаар 
 илгээх цахим захидлын хаягийг заана. Энэ хаяг алдааны хуудсууд гэх зэрэг 
 сервер талаас автоматаар үүсгэгддэг зарим хуудсууд дээр 
 бичигдэх болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerName www.example.com</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>ServerName</literal> нь хост дээр тохируулагдсан хост нэрээс 
 өөр нэрийг сервертээ өгөх боломжийг танд олгоно (өөрөөр хэлбэл, хостын жинхэнэ 
 хост нэрийн оронд <hostid>www</hostid>-г хэрэглэх). Энэ нэрээр таны сервер харилцагч 
 нартай харилцах болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>DocumentRoot "/usr/local/www/data"</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>DocumentRoot</literal>: Энэ директорт байгаа вэб баримтуудыг 
 харилцагч нарт үзүүлэх болно. Анхдагч байдлаар, бүх хүсэлтүүд энэ 
 директорт өгөгдөнө. Гэвч симбол холбоосууд болон хуурамч дүрүүдийг 
 ашиглан өөр газар руу зааж өгч болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para><application>Apache</application>-н тохиргооны файлд ямар нэг 
 өөрчлөлт хийхээсээ өмнө нөөц хуулбарыг авч үлдэхээ мартуузай. 
 Тохиргоо хийж дууссан бол одоо <application>Apache</application>-г ажиллуулах 
 хэрэгтэй.</para>
 
 <!-- sect3 for performance tuning directives?  maxservers minservers -->
 <!-- etc..?? -->
 
 <!-- Advanced configuration section.
 
 Performance tuning directives.
 
 Log file format -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><application>Apache</application>-г ажиллуулах нь</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>эхлүүлэх ба зогсоох</secondary></indexterm>
 
       <para>Бусад олон сүлжээний орчны серверүүд 
 <application>inetd</application> супер серверээс ажилладаг бол, 
 <application>Apache</application> тэгдэггүй. Харилцагч вэб хөтчүүдээс 
 ирэх HTTP хүсэлтүүдэд хариулахдаа илүү өндөр үзүүлэлттэй ажиллуулахын тулд 
 түүнийг бие даан ажилладаг байхаар тохируулсан байдаг. 
 Эхлүүлэх, зогсоох болон дахин эхлүүлэх зэрэг үйлдлийг 
 аль болох хялбар болгохын тулд бүрхүүлийн скрипт хялбаршуулагч 
 хамт ирдэг. <application>Apache</application>-г анх удаа эхлүүлэхийн тулд, дараах 
 тушаалыг өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl start</userinput></screen>
 
       <para>Хүссэн үедээ серверийг дараах тушаалаар зогсооно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl stop</userinput></screen>
 
       <para>Тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа, 
 серверийг дахин эхлүүлэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl restart</userinput></screen>
 
       <para>Тогтсон холболтуудыг таслалгүйгээр <application>Apache</application>-г 
 дахин эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl graceful</userinput></screen>
 
       <para>Нэмэлт мэдээллийг &man.apachectl.8; заавар хуудаснаас авна уу.</para>
 
       <para>Систем ачаалах үед <application>Apache</application>-г эхлүүлэхийн тулд 
 дараах мөрүүдийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж бичнэ:</para>
 
       <programlisting>apache_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>буюу эсвэл <application>Apache</application> 2.2-ийн хувьд:</para>
 
       <programlisting>apache22_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Хэрэв систем ачаалах үед эхэлдэг <application>Apache</application> 
 <command>httpd</command> програмд нэмэлт тушаалын мөрний тохируулгуудыг 
 оруулах хүсэлтэй бол, дараах мөрийг мөн <filename>rc.conf</filename> файлд 
 нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>apache_flags=""</programlisting>
 
       <para>Одоо таны вэб сервер ажиллаж байна. 
 Та өөрийн вэб сайтыг вэб хөтөч дээрээ <literal>http://localhost/</literal> 
 хаягийг оруулан харж болно. Энд гарах анхдагч вэб хуудас бол 
 <filename>/usr/local/www/data/index.html</filename> юм.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Давхар байршуулалт</title>
 
       <para><application>Apache</application> нь хоёр төрлийн давхар 
 байршуулах үйлчилгээг дэмждэг. Эхнийх нь 
 нэр дээр үндэслэсэн давхар байршуулалт юм. 
 Нэр дээр үндэслэсэн давхар байршуулалт дээр 
 хост нэрийг ялгаж мэдэхдээ харилцагчийн HTTP/1.1 толгойн хэсгийг ашигладаг. 
 Иим байдлаар олон өөр домэйнууд нэг IP хаягийг хуваан хэрэглэх 
 боломжтой болдог.</para>
 
       <para><application>Apache</application> дээр, нэр дээр үндэслэсэн 
 давхар байршуулалтыг хэрэглэхийн тулд 
 доор дурдсантай төстэй бүртгэлийг <filename>httpd.conf</filename> 
 файл дотор нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>NameVirtualHost *</programlisting>
 
       <para>Таны вэб серверийн нэр <hostid role="fqdn">www.domain.tld</hostid> 
 бөгөөд <hostid role="fqdn">www.someotherdomain.tld</hostid> нэртэй домэйныг 
 давхар байршуулах хүсэлтэй бол, та дараах бүртгэлийг 
 <filename>httpd.conf</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
       <screen>&lt;VirtualHost *&gt;
 ServerName www.domain.tld
 DocumentRoot /www/domain.tld
 &lt;/VirtualHost&gt;
 
 &lt;VirtualHost *&gt;
 ServerName www.someotherdomain.tld
 DocumentRoot /www/someotherdomain.tld
 &lt;/VirtualHost&gt;</screen>
 
       <para>Дээрх хаягуудын оронд хэрэгтэй хаягуудыг, замуудын оронд 
 баримтууд байгаа зохих замуудыг сольж бичнэ үү.</para>
 
       <para>Давхар хостуудыг зохион байгуулах талаар 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг <application>Apache</application>-н албан ёсны баримтжуулалт: 
 <ulink url="http://httpd.apache.org/docs/vhosts/"></ulink>-с олж үзнэ үү.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Apache Модулиуд</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>модулиуд</secondary></indexterm>
 
       <para>Үндсэн серверийн үүрэг функцыг сайжруулахын 
 тулд бүтээгдсэн <application>Apache</application>-н олон модулиуд байдаг. 
 FreeBSD Портуудын Цуглуулга нь <application>Apache</application>-г түүний 
 өргөн хэрэглэгддэг зарим модулиудын хамт хялбар суулгах 
 боломжийг олгодог.</para>
 
       <sect3>
         <title>mod_ssl</title>
 
 	<indexterm><primary>вэб серверүүд</primary>
           <secondary>аюулгүй</secondary></indexterm>
 	<indexterm><primary>SSL</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>криптограф</primary></indexterm>
 
         <para><application>mod_ssl</application> модуль нь Secure Sockets Layer (SSL v2/v3) ба 
 Transport Layer Security (TLS v1) протоколоор дамжуулан өндөр 
 нууцлалыг хангахын тулд OpenSSL санг ашигладаг. 
 Энэ модуль нь батламж олгодог итгэмжлэгдсэн байгууллагаас 
 батламж авахын тулд шаардлагатай бүх зүйлсээр хангадаг тул 
 та үүнийг ашиглан &os; дээр аюулгүй вэб сервер ажиллуулж чадна.</para>
 
 	<para>Хэрэв та <application>Apache</application>-г суулгаж амжаагүй бол, 
 <application>mod_ssl</application> модулийг агуулдаг 
 <application>Apache</application>-н 1.3.X хувилбарыг <filename role="package">www/apache13-modssl</filename> 
 портоос суулгаж болох юм. 
 <application>Apache</application>&nbsp;2.X-н хувьд SSL дэмжлэгийг <filename role="package">www/apache22</filename> 
 портоос авч болно. SSL дэмжлэг автоматаар идэвхжсэн байдаг.</para>
 
 <!-- XXX add more information about configuring mod_ssl here. -->
 <!-- Generating keys, getting the key signed, setting up your secure -->
 <!-- web server! -->
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Хэлний холболтууд</title>
 
 	<para>Ихэнх гол скрипт хэлнүүдэд зориулсан Apache-ийн 
 	  модулиуд байдаг. Эдгээр модулиуд нь 
 	  <application>Apache</application>-ийн модулиудыг 
 	  бүхэлд нь скрипт хэл дээр бичих боломжийг ихэвчлэн 
 	  бүрдүүлдэг. Эдгээр нь бас гадаад тайлбарлагчийг эхлүүлэх нэмэлт 
 	  зардал болон димамик вэб сайтуудын хувьд байдаг эхлүүлэх 
 	  хугацааны алдагдлыг тойрон гарах, серверт багтааж хийгдсэн 
 	  байнгын тайлбарлагч болон дараагийн хэсэгт тайлбарлагдсан 
 	  шигээр ихэвчлэн ашиглагддаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Динамик вэб сайтууд</title>
 
       <indexterm><primary>web servers</primary>
 	<secondary>dynamic</secondary></indexterm>
 
         <para>Сүүлийн 10 жилд, өөрийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх, 
 	 хүмүүст хүрэх зорилгоор илүү олон компаниуд 
 	 бизнесээ Интернэтээр явуулах болжээ. Энэ нь 
 	 динамик агуулгатай вэб хуудсууд төрөн гарах 
 	 хэрэгцээ шаардлагыг улам нэмэгдүүлсэн. &microsoft; гэх мэт зарим компаниуд 
 	 ч өөрийн бүтээгдэхүүнүүдэд тэдгээрээс оруулах болсон хэдий ч, 
 	 нээлттэй эхийн нэгдэл энэ асуудалд хариу өгсөн юм. Динамик вэб агуулгыг 
 	 бий болгох орчин үеийн боломжууд бол Django, Ruby on Rails, 
 	 <application>mod_perl</application> болон 
          <application>mod_php</application> юм.</para>
 
       <sect3>
         <title>Django</title>
 
 	<indexterm><primary>Python</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Django</primary></indexterm>
 
         <para>Django нь өндөр ажиллагаатай, гоёмсог вэб програмыг 
 	  хурдан бичих боломжийг хөгжүүлэгчдэд олгохоор хийгдсэн, 
 	  BSD лицензтэй тогтолцоо юм. Энэ нь өгөгдлийн төрлүүд 
 	  Python обьект хэлбэрээр хөгжүүлэгддэг байхаар болгосон 
 	  обьектийн харилцааг оноогчтой бөгөөд тэдгээр обьектуудад зориулсан 
 	  хөгжүүлэгчдэд SQL бичих шаардлагагүй болгож өгдөг, баялаг 
 	  динамик өгөгдлийн сангийн хандалтын API-тай юм. Энэ нь бас 
 	  програмын логикийг HTML үзүүлбэрээс тусгаарлах боломжийг 
 	  бүрдүүлэх нэмэлт загварын системтэй байдаг.</para>
 
         <para>Django нь <application>mod_python</application>,
           <application>Apache</application>, болон таны сонгосон SQL өгөгдлийн 
 	  сангийн хөдөлгүүрээс хамаардаг. FreeBSD порт нь эдгээр бүх 
 	  хамаарлуудыг тохирсон сонголтуудтай нь танд суулгаж өгөх болно.</para>
 
 	<example id="network-www-django-install">
 	  <title>Django-г Apache2, mod_python3, болон PostgreSQL-тэй суулгах нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/www/py-django; make all install clean -DWITH_MOD_PYTHON3 -DWITH_POSTGRESQL</userinput></screen>
         </example>
 
 	<para>Django болон бусад хамаарлууд суулгагдсаны дараа та 
 	  Django төслийн санг үүсгэх хэрэгтэй бөгөөд өөрийн сайт дээрх 
 	  тухайн URL дээр өөрийн програмыг дуудахын тулд суулгагдсан 
 	  Python тайлбарлагчийг ашиглахаар болгож Apache-г тохируулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<example id="network-www-django-apache-config">
 	  <title>Django/mod_python-д зориулсан Apache-ийн тохиргоо</title>
 
           <para>Та өөрийн вэб програм руу тодорхой URL-уудад зориулсан 
 	    хүсэлтүүдийг дамжуулахаар Apache-г тохируулахын тулд 
 	    apache-ийн <filename>httpd.conf</filename> файлд мөр 
 	    нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&lt;Location "/"&gt;
     SetHandler python-program
     PythonPath "['/dir/to/your/django/packages/'] + sys.path"
     PythonHandler django.core.handlers.modpython
     SetEnv DJANGO_SETTINGS_MODULE mysite.settings
     PythonAutoReload On
     PythonDebug On
 &lt;/Location&gt;</screen>
 	</example>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Ruby on Rails</title>
 
 	<indexterm><primary>Ruby on Rails</primary></indexterm>
 
 	<para>Ruby on Rails нь бүрэн гүйцэд хөгжүүлэлтийн стекийн 
 	  боломжийг олгодог бөгөөд вэб хөгжүүлэгчдийг хүчирхэг 
 	  програмыг хурдан шуурхай, илүү үр бүтээлтэй бичдэг байхаар 
 	  оновчлогдсон, нээлттэй эхийн вэб тогтолцоо юм. Үүнийг портын 
 	  системээс хялбараар суулгаж болно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/www/rubygem-rails; make all install clean</userinput></screen>
       </sect3>          
 
       <sect3>
         <title>mod_perl</title>
 
 	<indexterm>
           <primary>mod_perl</primary>
           <secondary>Perl</secondary>
         </indexterm>
 
         <para><application>Apache</application>/Perl нэгтгэх төсөл 
 Perl програмчлалын хэл ба <application>Apache HTTP Сервер</application>ийн 
 бүх хүч чадлыг нэгтгэсэн юм. <application>mod_perl</application> модулийн 
 тусламжтай <application>Apache</application> модулиудыг тэр чигээр нь 
 Perl дээр бичих боломжтой. Дээр нь, серверт суулгасан 
 шургуу хөрвүүлэгч, гадны хөрвүүлэгч ашиглах илүү ажил болон 
 Perl эхлүүлэх хугацааны алдагдлаас зайлсхийж чадсан юм.</para>
 
           <para><application>mod_perl</application>-г хэд хэдэн янзаар хэрэглэж болно. 
 <application>mod_perl</application>-г хэрэглэж эхлэхээс өмнө 
 <application>mod_perl</application> 1.0 зөвхөн <application>Apache</application> 1.3-тай ажилладаг, 
 <application>mod_perl</application> 2.0 зөвхөн <application>Apache</application> 2.X-тэй ажилладаг гэдгийг 
 санаарай. <application>mod_perl</application> 1.0-г <filename role="package">www/mod_perl</filename> портоос, 
 түүний статикаар эмхэтгэсэн хувилбарыг <filename role="package">www/apache13-modperl</filename> 
 портоос суулгаж болно. <application>mod_perl</application> 2.0-г 
 <filename role="package">www/mod_perl2</filename> портоос суулгаж болно.</para>
       </sect3>
 
         <sect3>
           <sect3info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Том</firstname>
 	      <surname>Рөүдс</surname>
 	      <contrib>Бичсэн </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	      <surname>Баянзул</surname>
 	      <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
         </sect3info>
         <title>mod_php</title>
 
 	<indexterm>
           <primary>mod_php</primary>
           <secondary>PHP</secondary>
         </indexterm>
 
 	<para><acronym>PHP</acronym> буюу <quote>PHP:Hypertext Preprocessor</quote> бол 
 вэб хөгжүүлэлтэд тусгайлан тохируулсан, энгийн хэрэглээний 
 скрипт хэл юм. <acronym>HTML</acronym> дотор суулгах боломжтой түүний 
 синтакс C, &java;, ба Perl-с гаралтай. Энэ нь вэб хөгжүүлэгчдэд 
 динамикаар үүсгэгдэх вэб хуудсыг хурдан бичих боломжтой болгох 
 үүднээс тэгсэн хэрэг.</para>
 
 	<para><application>Apache</application> вэб серверийг 
 <acronym>PHP</acronym>5-г дэмждэг болгохын тулд, <filename role="package">lang/php5</filename> 
 портыг суулгаж эхлэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Хэрэв <filename role="package">lang/php5</filename> портыг 
 анх удаа суулгаж байгаа бол, боломжит 
 <literal>ТОХИРУУЛГУУД</literal> автоматаар дэлгэцэн дээр гарч ирнэ. 
 Хэрэв цэс гарч ирэхгүй бол, өөрөөр хэлбэл 
 <filename role="package">lang/php5</filename> портыг өмнө нь хэзээ нэгэн цагт 
 суулгаж байсан бол, тохируулгуудын харилцах цонхыг гаргаж ирэхийн тулд 
 дараах тушаалыг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make config</userinput></screen>
 
 	<para>порт директор дотор өгөх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Тохируулгуудын харилцах цонхонд, 
 <application>mod_php5</application>-г <application>Apache</application>-н 
 ачаалах боломжтой модуль байдлаар бүтээхийн тулд 
 <literal>APACHE</literal> тохируулгыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Олон сайтууд <acronym>PHP</acronym>4-г янз бүрийн шалтгааны улмаас 
 (өөрөөр хэлбэл, нийцтэй байдал эсвэл аль хэдийн үйлчилгээнд гаргачихсан 
 вэб програмууд) ашигласаар байна. Хэрэв 
 <application>mod_php4</application>-г <application>mod_php5</application>-н оронд ашиглах 
 шаардлагатай бол, <filename role="package">lang/php4</filename> портыг ашиглаарай. 
 <filename role="package">lang/php4</filename> порт нь <filename role="package">lang/php5</filename> портод 
 байдаг тохиргооны болон бүтээх үеийн олон тохируулгуудыг дэмждэг.</para>
 	</note>
 
 	<para>Энэ хэсэг код динамик <acronym>PHP</acronym> програмыг дэмждэг болгоход 
 шаардлагатай модулиудыг суулгаж тохируулах болно. Доорх мөрүүд 
 <filename>/usr/local/etc/apache/httpd.conf</filename> файл дотор нэмэгдсэн эсэхийг шалгаарай:</para>
 
 	<programlisting>LoadModule php5_module        libexec/apache/libphp5.so</programlisting>
 
         <programlisting>AddModule mod_php5.c
     &lt;IfModule mod_php5.c&gt;
         DirectoryIndex index.php index.html
     &lt;/IfModule&gt;
     &lt;IfModule mod_php5.c&gt;
         AddType application/x-httpd-php .php
         AddType application/x-httpd-php-source .phps
     &lt;/IfModule&gt;</programlisting>
 
           <para>Үүний дараа, <acronym>PHP</acronym> модулийг ачаалахын тулд,  
 дараах тушаалыг өгч серверийг дахин ачаалах хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>apachectl graceful</userinput></screen>
 
 	<para>Дараа, <acronym>PHP</acronym>-н хувилбарыг дээшлүүлэх үедээ, 
 <command>make config</command> тушаалыг өгөх шаардлагагүй; 
 идэвхжүүлсэн <literal>ТОХИРУУЛГУУД</literal> &os; Портуудын 
 тогтолцоонд автоматаар хадгалагдсан байгаа.</para>
 
           <para>&os;-н <acronym>PHP</acronym> дэмжлэг нь дээд зэргээр 
 модульчлагдсан тул үндсэн суулгац нь маш хязгаарлагдмал 
 байдаг. <filename role="package">lang/php5-extensions</filename> портыг ашиглан дэмжлэг 
 нэмэх нь үнэхээр амархан асуудал. <acronym>PHP</acronym> өргөтгөлийг суулгах явцад, 
 энэ порт танд цэсээс тогтсон интерфэйсийг санал болгоно. Өөрөөр, 
 өргөтгөлүүдийг нэг нэгээр нь харгалзах портуудаас суулгаж болно.</para>
 
 	<para>Жишээлбэл, <acronym>PHP</acronym>5-д <application>MySQL</application> өгөгдлийн 
 	  сангийн серверийн дэмжлэгийг нэмэхийн тулд, <filename>databases/php5-mysql</filename>
 	  портыг суулгахад хангалттай.</para>
 <!-- deactivate the filename link as there is no pkg-descr file for this port -->
 <!--
 <filename role="package">databases/php5-mysql</filename> 
 -->
 
           <para>Ямар нэг өргөтгөл суулгасны дараа, 
 тохиргооны өөрчлөлтийг хүчин төгөлдөр болгохын тулд <application>Apache</application> 
 серверийг дахин ачаалах шаардлагатайг анхаарна уу:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>apachectl graceful</userinput></screen>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-ftp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Мюррей</firstname>
 	  <surname>Стөүкли</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Файл Дамжуулах Протокол (FTP)</title>
 
     <indexterm><primary>FTP серверүүд</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
 
       <para>File Transfer Protocol буюу Файл Дамжуулах Протокол (FTP) нь хэрэглэгчдэд 
 <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> серверээс файлыг авах болон тавих хялбар 
 замыг бий болгодог. &os; үндсэн систем дотроо <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> 
 сервер програм <application>ftpd</application>-г агуулж байдаг. Энэ нь FreeBSD дээр 
 <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> серверийг босгох, удирдах ажлыг төвөггүй болгодог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>Тохиргоо хийхийн өмнөх хамгийн чухал алхам бол 
 ямар дансууд FTP серверт хандах эрхтэй байх вэ гэдгийг шийдэх байдаг. 
 Ердийн FreeBSD систем нь янз бүрийн дэмонуудад хэрэглэгддэг 
 олон тооны системийн дансуудтай байдаг ба гадны хэрэглэгчид 
 эдгээр дансыг ашиглан нэвтрэх ёсгүй. <filename>/etc/ftpusers</filename> файл дотор 
 FTP хандалт зөвшөөрөгдөөгүй хэрэглэгчдийн жагсаалтыг хадгална. 
 Анхдагч байдлаар, дээр дурдсан системийн дансууд энэ файлд байна. 
 FTP хандалтыг зөвшөөрөх ёсгүй өөр хэрэглэгчдийг ч мөн энэ файлд 
 нэмж болно.</para>
 
       <para>Зарим хэрэглэгчдийн FTP хэрэглэхийг нь бүр болиулчихалгүйгээр, 
 зөвхөн зарим нэг эрхийг нь хязгаарлаж бас болно. Үүнийг 
 <filename>/etc/ftpchroot</filename> файлын тусламжтай гүйцэтгэж болно. 
 Энэ файл дотор FTP хандалтыг нь хязгаарлах хэрэглэгчид болон 
 бүлгүүдийн жагсаалт байна. &man.ftpchroot.5; заавар хуудсанд 
 бүх мэдээлэл байгаа тул энд дурдсангүй.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>нийтийн</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хэрэв сервертээ нийтийн FTP хандалтыг зөвшөөрөх хүсэлтэй байгаа бол, 
 &os; систем дээрээ <username>ftp</username> нэртэй хэрэглэгч нэмэх хэрэгтэй. 
 Ингэснээр хэрэглэгчид таны FTP сервер рүү <username>ftp</username> эсвэл 
 <username>anonymous</username> гэсэн нэрээр ямар ч нэвтрэх үг шаардагдахгүйгээр 
 (тогтсон заншил ёсоор хэрэглэгч цахим шуудангийн хаягаа 
 нэвтрэх үгийн оронд хэрэглэх шаардлагатай) нэвтрэн орох болно. 
 Нийтийн хэрэглэгч системд орж ирэхэд FTP сервер түүний эрхийг 
 зөвхөн <username>ftp</username> хэрэглэгчийн гэрийн сан дотор 
 хязгаарлахын тулд &man.chroot.2;-г дуудна.</para>
 
       <para>FTP харилцагчдад зориулсан мэндчилгээний үгнүүдийг 
 агуулсан хоёр текст файл байдаг. <filename>/etc/ftpwelcome</filename> файл 
 дотор байгааг нэвтрэлт хүлээх мөр гарахаас өмнө хэрэглэгчдэд дэлгэцэн дээр 
 хэвлэнэ. Амжилттай нэвтэрч орсны дараа <filename>/etc/ftpmotd</filename> файл 
 дотор байгааг дэлгэцэн дээр хэвлэнэ. Энэ файлын зам нь 
 нэвтэрч орсон орчинтой харьцангуйгаар авсан зам гэдгийг 
 анхаарна уу, тиймээс нийтийн хэрэглэгчдийн хувьд 
 <filename>~ftp/etc/ftpmotd</filename> файлыг хэвлэх болно.</para>
 
       <para>FTP серверийн тохиргоог зохих ёсоор хийсний дараа, 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл дотор идэвхжүүлэх хэрэгтэй. 
 Үүний тулд, <application>ftpd</application> гэсэн мөрний өмнөх <quote>#</quote> 
 тэмдэгтийг арилгахад хангалттай:</para>
 
       <programlisting>ftp	stream	tcp	nowait	root	/usr/libexec/ftpd	ftpd -l</programlisting>
 
       <para><xref linkend="network-inetd-reread"> хэсэгт тайлбарласан ёсоор 
 	  энэ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа 
 	  <application>inetd</application>-г дахин ачаалах шаардлагатай. Өөрийн 
 	  систем дээр <application>inetd</application>-г идэвхжүүлэх талаар 
 	  дэлгэрэнгүйг <xref linkend="network-inetd-settings">-с үзнэ үү.</para>
 
       <para>Мөн <application>ftpd</application>-ийг дангаар нь ажиллуулахаар 
 	тохируулж болно. Энэ тохиолдолд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	тохирох хувьсагчийг тохируулахад хангалттай байдаг:</para>
 
       <programlisting>ftpd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дээрх хувьсагчийг тохируулсны дараа сервер дараачийн ачаалалт хийхэд 
 	ажиллах боломжтой болох бөгөөд эсвэл дараах тушаалыг <username>root</username> 
 	эрхээр ажиллуулан эхлүүлж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ftpd start</userinput></screen>
 
       <para>Одоо та дараах тушаалыг өгөн FTP сервер рүү нэвтрэн орж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>ftp localhost</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Арчилгаа</title>
 
       <indexterm><primary>syslog</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>бүртгэлийн файлууд</primary>
 	<secondary>FTP</secondary></indexterm>
 
       <para><application>ftpd</application> дэмон бүртгэл хөтлөхдөө &man.syslog.3;-г ашигладаг. 
 Анхдагч байдлаар, системийн бүртгэлийн дэмон FTP-тэй холбоотой 
 зурвасуудыг <filename>/var/log/xferlog</filename> файлд бичнэ. FTP бүртгэлийн файлын 
 байршлыг өөрчлөхийн тулд <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл дотор, дараах 
 мөрийг засах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>ftp.info      /var/log/xferlog</programlisting>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>нийтийн</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Нийтийн FTP сервер ажиллуулахад тохиолдох 
 болзошгүй асуудлуудын талаар мэдлэгтэй байгаарай. 
 Ялангуяа, нийтийн хэрэглэгчдэд файл байршуулахыг 
 зөвшөөрөх тухайд сайн бодох хэрэгтэй. Таны FTP сайт 
 лицензгүй програм хангамжуудыг наймаалцдаг талбар болох, эсвэл түүнээс ч 
 муу зүйл тохиолдохыг үгүйсгэхгүй. Хэрэв нийтийн FTP байршуулалтыг 
 зөвшөөрөх шаардлагатай бол, файлуудыг нягталж үзэхээс нааш 
 бусад нийтийн хэрэглэгчид тэдгээр файлыг унших эрхгүй байхаар 
 тохируулж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-samba">
     <sect1info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Мюррей</firstname>
 	      <surname>Стөүкли</surname>
 	      <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	      <surname>Баянзул</surname>
 	      <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&microsoft.windows; харилцагчдад зориулсан Файл болон Хэвлэх Үйлчилгээ (Samba)</title>
 
     <indexterm><primary>Samba сервер</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Microsoft Windows</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>файл сервер</primary>
       <secondary>Windows харилцагчид</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>хэвлэх сервер</primary>
       <secondary>Windows харилцагчид</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Ерөнхий Агуулга</title>
 
       <para><application>Samba</application> бол &microsoft.windows; харилцагчдад 
 файл болон хэвлэх үйлчилгээг үзүүлдэг, өргөн хэрэглэгддэг 
 нээлттэй эхийн програм хангамжийн багц юм. Ийм төрлийн харилцагчид 
 FreeBSD файлын орчинд холбогдож, файлуудыг өөрийн дискэн дээр байгаа юм шиг, 
 эсвэл FreeBSD хэвлэгчийг өөрийн дотоод хэвлэгч шиг хэрэглэх боломжтой болдог.</para>
 
       <para><application>Samba</application> програм хангамжийн багцууд таны FreeBSD суулгах 
 дискэнд орсон байгаа. Хэрэв та анх FreeBSD суулгахдаа 
-<application>Samba</application>-г хамт суулгаагүй бол, <filename role="package">net/samba3</filename> 
+<application>Samba</application>-г хамт суулгаагүй бол, <filename role="package">net/samba34</filename> 
 порт эсвэл багцаас суулгаж болно.</para>
 
 <!-- mention LDAP, Active Directory, WinBIND, ACL, Quotas, PAM, .. -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para><application>Samba</application>-н анхдагч тохиргооны файл  
-<filename>/usr/local/share/examples/samba/smb.conf.default</filename> гэж суугдсан байдаг. Энэ файлыг <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> 
+<filename>/usr/local/share/examples/samba34/smb.conf.default</filename> гэж суугдсан байдаг. Энэ файлыг <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> 
 нэртэй хуулаад, <application>Samba</application>-г ашиглаж 
 эхлэхээсээ өмнө өөртөө тааруулан засварлах ёстой.</para>
 
       <para><filename>smb.conf</filename> файл нь &windows; харилцагчтай хуваалцах 
 хүсэлтэй <quote>файл системийн хэсэг</quote> ба хэвлэгчийн тодорхойлолт гэх зэрэг 
 <application>Samba</application>-н ажиллах үеийн тохиргооны мэдээллийг агуулж байдаг. 
 <application>Samba</application> багц дотор <filename>smb.conf</filename> файл дээр ажиллах хялбар 
 арга замыг хангасан <application>swat</application> нэртэй вэб дээр суурилсан 
 хэрэгсэл хамт ирдэг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Samba-г Вэбээр Удирдах Хэрэгсэл (SWAT)</title>
 
 	<para>Samba Web Administration Tool буюу Samba-г Вэбээр Удирдах Хэрэгсэл (SWAT) 
 нь <application>inetd</application>-н дэмон хэлбэрээр ажиллана. 
 Тиймээс, <application>Samba</application>-г <application>swat</application> 
 ашиглан тохируулахын өмнө <filename>/etc/inetd.conf</filename> доторх 
 дараах мөрийг ил гаргах шаардлагатай:</para>
 
 	<programlisting>swat   stream  tcp     nowait/400      root    /usr/local/sbin/swat    swat</programlisting>
         <para><xref linkend="network-inetd-reread"> хэсэгт тайлбарласан ёсоор, 
 энэ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа 
 <application>inetd</application>-ийн тохиргоог дахин ачаалах шаардлагатай.</para>
 
 	<para><application>swat</application>-г <filename>inetd.conf</filename> дотор идэвхжүүлсний 
 дараа, вэб хөтөч ашиглан <ulink url="http://localhost:901"></ulink> хаяганд холбогдоно. 
 Та эхлээд системийн <username>root</username> дансаар нэвтэрч орох ёстой.</para>
 
 <!-- XXX screenshots go here, loader is creating them -->
 
 	<para><application>Samba</application>-н тохиргооны үндсэн хуудсанд 
 амжилттай нэвтэрч орсон бол, системийн баримтуудаар аялах, 
 эсвэл <guimenu>Globals</guimenu> цэсэн дээр дарж тохиргоог хийх боломжтой болно. 
 <guimenu>Globals</guimenu> хэсэг <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> файлын 
 <literal>[global]</literal> хэсэгт байгаа хувьсагчдад харгалзана.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Глобал тохиргоо</title>
 
 	<para><application>swat</application>-г хэрэглэж байгаа эсвэл 
 <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename>-г гараараа засаж байгаа аль нь ч бай, 
 <application>Samba</application>-г тохируулах явцад тааралдах хамгийн эхний 
 директивууд бол:</para>
 
         <variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>workgroup</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ нь сервер рүү хандах компьютеруудын NT Домэйн-Нэр эсвэл 
 Ажлын бүлгийн-Нэр.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>netbios name</literal></term>
 	    <indexterm><primary>NetBIOS</primary></indexterm>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ директив <application>Samba</application> серверийн NetBIOS нэрийг заана. 
 Анхдагч байдлаар, хостын DNS нэрийн эхний хэсэгтэй адил байна.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>серверийн мөр</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ директив <command>net view</command> тушаалын хариуд 
 гарч ирэх эсвэл зарим сүлжээний хэрэгслүүд дээр энэ серверийг 
 төлөөлж гарах мөрийг заана.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
         </variablelist>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Аюулгүй байдлын Тохиргоо</title>
 
 	<para><filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> доторх 
 хамгийн чухал хоёр тохиргоо бол аюулгүй байдлын загвар, 
 болон харилцагчдын нэвтрэх үгийн арын шугамны хэлбэр юм. 
 Дараах директивүүд эдгээр тохируулгуудыг хянана:</para>
 
         <variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>security</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энд хамгийн элбэг хэрэглэгддэг хоёр сонголт бол 
 <literal>security = share</literal> ба <literal>security = user</literal> юм. Хэрэв танай харилцагч нар 
 &os; машин дээр хэрэглэдэг хэрэглэгчийн нэртэй ижил нэрийг ашигладаг бол, 
 user түвшний аюулгүй байдлыг сонгохыг хүсэж байж магадгүй. Энэ бол 
 аюулгүй байдлын анхдагч бодлого бөгөөд эх үүсвэрт хандахаас өмнө харилцагчийг 
 системд нэвтэрч орохыг шаардана.</para>
 
 	      <para>share түвшний аюулгүй байдалд, харилцагчид эх үүсвэрт хандахаас өмнө 
 хүчин төгөлдөр хэрэглэгчийн нэр болон нэвтрэх үгээр сервер рүү нэвтрэн орох 
 шаардлагагүй байдаг. Энэ бол <application>Samba</application>-н хуучин хувилбаруудын хувьд 
 аюулгүй байдлын анхдагч загвар байсан.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>passdb backend</literal></term>
 
 	    <indexterm><primary>NIS+</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>LDAP</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>SQL өгөгдлийн сан</primary></indexterm>
 
 	    <listitem>
 	      <para><application>Samba</application>-д хэд хэдэн төрлийн 
 арын шугамны магадлах загварууд байдаг. Харилцагчдыг 
 LDAP, NIS+, SQL өгөгдлийн сан, эсвэл хувиргасан нэвтрэх үгийн файлаар 
 магадлаж болно. Анхдагч магадлах арга бол <literal>smbpasswd</literal> бөгөөд 
 бид зөвхөн энэ талаар авч үзэх болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
 	<para>Анхдагч <literal>smbpasswd</literal> арын шугамыг хэрэглэж байгаа гэж үзвэл, 
 <application>Samba</application> харилцагчдыг магадлахын тулд 
-<filename>/usr/local/private/smbpasswd</filename> файлыг эхлээд үүсгэх ёстой. 
+<filename>/usr/local/etc/samba/smbpasswd</filename> файлыг эхлээд үүсгэх ёстой. 
 Хэрэв &unix; хэрэглэгчийн эрхээр &windows; харилцагчаас ханддаг байх шаардлагатай бол, 
 дараах тушаалыг хэрэглэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>smbpasswd -a username</userinput></screen>
-
 	<note>
-	  <para><application>Samba</application> 3.0.23c-аас эхлээд нэвтрэлтийн 
-	    файлуудад зориулсан сан нь <filename class="directory">/usr/local/etc/samba</filename> 
-	    сан юм. Энэ үед санал болгодог арын мэдээллийн сан нь <literal>tdbsam</literal> бөгөөд 
+	  <para>Энэ үед санал болгодог арын мэдээллийн сан нь <literal>tdbsam</literal> бөгөөд 
 	    хэрэглэгчийн бүртгэлийг нэмэхийн тулд дараах тушаалыг ашиглах ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>pdbedit <option>-a</option> <option>-u</option> <replaceable>username</replaceable></command></userinput></screen>
 	</note>
 
 	<para>Тохируулгуудын талаар нэмэлт мэдээллийг 
 <ulink url="http://www.samba.org/samba/docs/man/Samba-HOWTO-Collection/">Албан ёсны Samba HOWTO</ulink>-с олж авна уу. 
 Энд цухас дурдсан үндсэн мэдлэгтэйгээр <application>Samba</application>-г ажиллуулж 
 эхлэх чадвартай байх ёстой.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
     <sect2>
       <title><application>Samba</application>-г Эхлүүлэх нь</title>
 
-      <para><filename role="package">net/samba3</filename> портод <application>Samba</application>-г 
+      <para><filename role="package">net/samba34</filename> портод <application>Samba</application>-г 
 удирдахад зориулсан шинэ эхлэл скрипт орсон байгаа. Энэ 
 скриптийг идэвхжүүлэхийн тулд, өөрөөр хэлбэл энэ скриптийг ашиглан 
 <application>Samba</application>-г эхлүүлэх, зогсоох болон дахин эхлүүлдэг болохын тулд, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>samba_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para>Эсвэл илүү нарийнаар доор дурдсан шиг тохируулж болно:</para>
 
 	<programlisting>nmbd_enable="YES"</programlisting>
 	<programlisting>smbd_enable="YES"</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Ингэснээр мөн <application>Samba</application>-г систем ачаалах үед автоматаар 
 эхлүүлдэг болгоно.</para>
       </note>
 
       <para>Үүний дараа хүссэн үедээ <application>Samba</application>-г эхлүүлэхийн тулд 
 дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/samba start</userinput>
 Starting SAMBA: removing stale tdbs :
 Starting nmbd.
 Starting smbd.</screen>
 
       <para>rc скриптийг ашиглах талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="configtuning-rcd"> хэсгээс авна уу.</para>
 
       <para><application>Samba</application> нь үнэн хэрэгтээ гурван тусдаа дэмоноос 
 тогтоно. <application>nmbd</application> ба <application>smbd</application> дэмонууд 
 <filename>samba</filename> скриптээр эхлүүлдэг болохыг та анзаарах болно. 
 Хэрэв <filename>smb.conf</filename> дотор winbind нэр тайлах үйлчилгээг идэвхжүүлсэн бол 
 <application>winbindd</application> дэмон бас ажиллаж эхэлсэн болохыг харж болно.</para>
 
       <para><application>Samba</application>-г хүссэн үедээ зогсоохын тулд дараах тушаалыг өгөхөд 
 хангалттай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/samba stop</userinput></screen>
 
       <para><application>Samba</application> бол &microsoft.windows; сүлжээтэй өргөн хүрээнд 
 нэгдмэл ажиллах боломжийг олгодог нарийн төвөгтэй програмын цогц юм. 
 Энд тайлбарласан үндсэн суулгацаас хальсан функцуудын талаар дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг <ulink url="http://www.samba.org"></ulink> хаягаар орж авна уу.</para>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-ntp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Хөүкинс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>NTP-р Цаг Тааруулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>NTP</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Ерөнхий Агуулга</title>
 
       <para>Цаг хугацаа өнгөрөхөд компьютерийн цаг зөрөх хандлагатай байдаг. 
 Network Time Protocol буюу Сүлжээний Цагийн Протоколыг(NTP) цагийг зөв байлгах, зөв ажиллуулахад 
 хэрэглэдэг.</para>
 
       <para>Олон тооны Интернэт үйлчилгээнүүд компьютерийн цагаас хамаарч, 
 эсвэл хүртэж ажилладаг. Жишээлбэл, вэб сервер тодорхой цагаас хойш 
 өөрчлөлт орсон файлуудыг илгээх хүсэлт хүлээн авсан байж болох юм. Дотоод сүлжээний 
 орчинд, нэг файл серверээр үйлчлүүлж байгаа компьютеруудын хувьд 
 файлын цагийн тамга дүйж байхын тулд тэдгээрийн цагууд хоорондоо 
 тохирч байх ёстой. &man.cron.8; зэрэг үйлчилгээнүүд тодорхой цагт тушаалыг 
 гүйцэтгэхийн тулд системийн цагт бүрэн найдаж ажилладаг.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>ntpd</secondary>
       </indexterm>
       <para>FreeBSD &man.ntpd.8; <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверийн хамт ирдэг. 
 &man.ntpd.8; <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> нь таны машины цагийг тааруулахын тулд 
 бусад <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверүүдээс асуух эсвэл бусдад цагийн 
 мэдээллийг түгээх үйлчилгээг үзүүлдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Зохимжтой NTP Серверийг Сонгох нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>серверийг сонгох нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Цагаа тааруулахын тулд, та нэг болон түүнээс дээш тооны 
 <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверийг хэрэглэх хэрэгтэй болно. 
 Танай сүлжээний администратор эсвэл ISP үүнд зориулсан 
 NTP сервертэй байж болох юм&mdash;тийм эсэхийг тэдний заавраас шалгана уу. 
 <ulink url="http://ntp.isc.org/bin/view/Servers/WebHome">нийтэд зориулсан NTP серверүүдийн 
 онлайн жагсаалт</ulink>ыг ашиглан өөртөө ойрхон байгаа NTP серверийг 
 олно уу. Сонгож авсан серверийнхээ ашиглах журмыг судлаарай. 
 Мөн хэрэв шаардлагатай бол зөвшөөрөл аваарай.</para>
 
       <para>Таны сонгосон сервер холбогдох боломжгүй, 
 эсвэл цаг нь бүрэн итгэж болохооргүй үе гарах тул, 
 хоорондоо хамааралгүй хэд хэдэн NTP серверүүдийг сонгох нь хамгийн зөв 
 сонголт болдог. &man.ntpd.8; бусад серверээс хүлээн авсан 
 хариултуудыг маш ухаалгаар хэрэглэдэг&mdash;итгэж болох серверүүдийг 
 илүү авч үздэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийн Машиныг Тохируулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Үндсэн Тохиргоо</title>
 	<indexterm><primary>ntpdate</primary></indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та машин асахад цагаа тааруулах хүсэлтэй 
 байгаа бол, &man.ntpdate.8;-г ашиглаж болно. Энэ нь олон дахин тааруулах 
 шаардлагагүй, ойр ойрхон асааж унтраадаг ширээний компьютерийн 
 хувьд зохимжтой байж болох юм. Гэхдээ ихэнх машины хувьд 
 &man.ntpd.8;-г ажиллуулах нь зүйтэй.</para>
 
 	<para>Систем ачаалах үед &man.ntpdate.8;-г ашиглах нь 
 &man.ntpd.8; ажиллаж байгаа машинуудын хувьд зөв санаа юм. 
 Учир нь &man.ntpd.8; програм нь цагийг алгуур өөрчилдөг байхад, 
 &man.ntpdate.8; машины одоогийн цаг болон зөв цагын хооронд 
 хир их ялгаа байгааг үл хайхран цагийг тааруулдаг.</para>
 
 	<para>&man.ntpdate.8;-г систем ачаалах үед идэвхжүүлэхийн тулд, 
 <literal>ntpdate_enable="YES"</literal> гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 нэмэх хэрэгтэй.  Мөн цаг авах гэж байгаа бүх серверүүд болон 
 &man.ntpdate.8;-д өгөх тугуудыг <varname>ntpdate_flags</varname>-д зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<indexterm>
 	  <primary>NTP</primary>
 	  <secondary>ntp.conf</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<title>Ерөнхий Тохиргоо</title>
 
 	<para>NTP-г <filename>/etc/ntp.conf</filename> файлын тусламжтай, 
 &man.ntp.conf.5;-д заасан хэлбэрээр тохируулна. Доор хялбар жишээг 
 үзүүлэв:</para>
 
 	<programlisting>server ntplocal.example.com prefer
 server timeserver.example.org
 server ntp2a.example.net
 
 driftfile /var/db/ntp.drift</programlisting>
 
 	<para><literal>server</literal> тохируулгаар 
 ямар серверүүдийг ашиглахыг заана. Нэг мөрөнд нэг серверийг бичнэ. 
 Хэрэв аль нэг серверийг <literal>prefer</literal> гэсэн аргументаар 
 онцолсон бол, <hostid
 	  role="fqdn">ntplocal.example.com</hostid> шиг, тэр серверийг 
 бусдаас илүүд үзнэ. Илүүд үзсэн серверээс ирсэн хариу
 бусад серверүүдийн хариунаас мэдэгдэхүйцээр 
 зөрж байгаа үед хариуг тоохгүй өнгөрөөнө. Түүнээс бусад тохиолдолд 
 бусад серверийн хариуг үл харгалзан тэр серверийн хариуг 
 хэрэглэх болно. <literal>prefer</literal> аргументийг ер нь 
 өндөр нарийвчлалтай, тусгай цаг хянадаг тоног төхөөрөмж дээр тулгуурласан NTP 
 серверийн хувьд хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>driftfile</literal> тохируулгаар 
 ямар файлд системийн цагийн алдах зөрүү утгыг хадгалж байгааг заана. 
 &man.ntpd.8; програм энэ утгыг ашиглан цагийн алдсан зөрүүг автоматаар нөхнө. 
 Ингэснээр цагийн бүх гадаад эх үүсвэрүүдтэй холбоо тогтоох боломжгүй болсон 
 үед, хэсэг хугацааны туршид ч гэсэн цагийг харьцангуй зөв ажиллуулах боломжийг 
 олгоно.</para>
 
 	<para><literal>driftfile</literal> тохируулгаар ямар файлд таны зааж өгсөн 
 NTP серверүүдийн өмнөх хариунуудын тухай мэдээллийг 
 хадгалж байгааг заана. Энэ файлд NTP-н дотоод үйл ажиллагааны мэдээллийг 
 хадгалдаг. Энэ мэдээллийг өөр ямар ч процесс өөрчлөх ёсгүй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Өөрийн Сервер рүү Хандах Хандалтыг Хянах нь</title>
 
 	<para>Анхдагч байдлаар, таны NTP сервер рүү Интернэтэд байгаа бүх хост 
 хандах боломжтой. <filename>/etc/ntp.conf</filename> файл дотор 
 <literal>restrict</literal> тохируулгаар ямар машинууд таны сервер рүү хандаж болохыг 
 хянаж болно.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөрийн NTP сервер рүү хэнийг ч хандуулахыг хүсэхгүй байгаа бол 
 <filename>/etc/ntp.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
         <programlisting>restrict default ignore</programlisting>
 
 	<note>
 	 <para>Энэ нь таны серверээс өөрийн чинь локал тохиргоонд жагсаагдсан 
 		аль ч сервер үрүү хандах боломжийг бас хаана.
 		Хэрэв та өөрийн NTP серверийг гадаад NTP сервертэй 
 		синхрончлох хэрэгтэй бол ямар нэг серверийг зөвшөөрөх 
 		ёстой. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ntp.conf.5; гарын авлагаас 
 		үзнэ үү.</para>
 	</note>
 
         <para>Хэрэв та зөвхөн өөрийн сүлжээнд байгаа машинуудыг 
 таны сервертэй цагаа тааруулахыг зөвшөөрөөд, гэхдээ 
 таны серверийн тохиргоог өөрчлөх болон тэгш эрхтэй серверүүд шиг 
 цагийн мэдээллийг хуваахыг зөвшөөрөхгүй бол дээр дурдсаны оронд:</para>
 
         <programlisting>restrict 192.168.1.0 mask 255.255.255.0 nomodify notrap</programlisting>
 
 	<para>гэсэн мөрийг бичнэ үү. Энд <hostid role="ipaddr">192.168.1.0</hostid> нь таны сүлжээний 
 IP хаяг, <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> нь таны сүлжээний баг болно.</para>
 
 	<para><filename>/etc/ntp.conf</filename> дотор олон тооны <literal>restrict</literal> 
 тохируулгууд байж болно. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ntp.conf.5;-н 
 <literal>Хандалтыг Удирдах Дэмжлэг</literal> дэд хэсгээс үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NTP Серверийг Ажиллуулах нь</title>
 
       <para>NTP серверийг систем ачаалах үед эхлүүлэхийн тулд, 
 <literal>ntpd_enable="YES"</literal> гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж бичих 
 хэрэгтэй. Хэрэв &man.ntpd.8;-д нэмэлт тугуудыг өгөх хүсэлтэй бол, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд байгаа <varname>ntpd_flags</varname> параметрийг засах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Машиныг дахин ачаалалгүйгээр серверийг эхлүүлэхийн тулд, 
 <command>ntpd</command> тушаалыг <filename>/etc/rc.conf</filename>-д заасан 
 <varname>ntpd_flags</varname> нэмэлт параметрүүдийн хамтаар өгөх хэрэгтэй. Жишээлбэл:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ntpd -p /var/run/ntpd.pid</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>ntpd-г Түр зуурын Интернэт Холболттой үед Хэрэглэх нь</title>
 
       <para>&man.ntpd.8; програм зөв ажиллахын тулд байнгын Интернэт 
 холболт шаардлагагүй. Гэхдээ, хэрэгцээтэй үедээ гадагшаа залгадаг 
 тийм төрлийн түр зуурын холболттой бол, NTP трафикийг 
 гадагшаа залгах болон холболтыг бариад байхаас сэргийлэх нь чухал. 
 Хэрэв та PPP хэрэглэдэг бол, <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файл дотор байгаа 
 <literal>filter</literal> директивийг ашиглаж болно. Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting> set filter dial 0 deny udp src eq 123
  # Prevent NTP traffic from initiating dial out
  set filter dial 1 permit 0 0
  set filter alive 0 deny udp src eq 123
  # Prevent incoming NTP traffic from keeping the connection open
  set filter alive 1 deny udp dst eq 123
  # Prevent outgoing NTP traffic from keeping the connection open
  set filter alive 2 permit 0/0 0/0</programlisting>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ppp.8;-н <literal>PACKET FILTERING</literal> 
 хэсгээс болон <filename>/usr/share/examples/ppp/</filename>-д байгаа жишээнүүдээс авч болно.</para>
 
       <note>
 	<para>Зарим Интернэт үйлчилгээ үзүүлэгчид бага дугаартай портуудыг хаасан байдаг  бөгөөд 
  	ингэснээр хариу нь таны машинд хэзээ ч хүрэхгүй болж NTP ажиллахгүй болдог.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цааших Мэдээлэл</title>
 
       <para>NTP серверийн баримтжуулалтыг HTML хэлбэрээр 
 <filename>/usr/share/doc/ntp/</filename>-с олж үзэж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-syslogd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
           <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title><command>syslogd</command> ашиглан алсын хост руу бүртгэх нь</title>
 
     <para>Системийн бүртгэлтэй ажиллах нь аюулгүй байдлын болоод системийг
       удирдах ажиллагааны чухал асуудал юм. Хостууд дунд зэргийн эсвэл том 
       сүлжээнд тархсан эсвэл тэдгээр нь төрөл бүрийн олон янзын сүлжээний хэсэг 
       болсон байх тохиолдолд эдгээр олон хостын бүртгэлийн файлуудыг 
       монитор хийх нь ихээхэн төвөгтэй болдог. Энэ тохиолдолд алсаас бүртгэхийг 
       тохируулах нь бүх л процессийг илүү тухтай болгодог.</para>
 
     <para>Тусгайлан заасан бүртгэх хост руу төвлөрүүлэн бүртгэх нь бүртгэлийн 
       файлын удирдлагатай холбоотой зарим хүндрэлүүдийг багасгаж чаддаг. 
       &man.syslogd.8; болон &man.newsyslog.8; зэрэг &os;-ийн эх хэрэгслүүдийг 
       ашиглан бүртгэлийн файлын цуглуулга, нийлүүлэлт болон багасгалтыг нэг газар тохируулж 
       болдог. Дараах жишээ тохиргоонд <hostid role="fqdn">logserv.example.com</hostid> 
       гэж нэрлэгдсэн хост <hostid>A</hostid> локал сүлжээнээс бүртгэлийн мэдээллийг 
       цуглуулах болно. <hostid role="fqdn">logclient.example.com</hostid> гэж 
       нэрлэгдсэн хост <hostid>B</hostid> бүртгэлийн мэдээллийг сервер систем рүү 
       дамжуулах болно. Жинхэнэ тохиргоонд эдгээр хостууд зохих дамжуулах болон буцах 
       <acronym>DNS</acronym> эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файлд 
       оруулгууд шаардана. Тэгэхгүй бол өгөгдлийг сервер хүлээн авахгүй татгалзах 
       болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн серверийн тохиргоо</title>
 
       <para>Бүртгэлийн серверүүд нь алсын хостуудаас бүртгэлийн мэдээллийг хүлээн 
 	авахаар тохируулагдсан машинууд юм. Ихэнх тохиолдолд энэ нь тохиргоог 
 	хялбар болгох зорилготой бөгөөд зарим тохиолдолд энэ нь удирдлагыг арай 
 	сайжруулж байгаа хэлбэр байж болох юм. Аль ч шалтгаан байсан гэсэн 
 	үргэлжлүүлэхээсээ өмнө цөөн хэдэн шаардлагыг дурдъя.</para>
 
       <para>Зөв тохируулсан бүртгэлийн сервер дараах хамгийн бага шаардлагыг хангасан 
 	байх шаардлагатай:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Клиент болон сервер дээр 514-р порт руу 
 	    <acronym>UDP</acronym>-г дамжуулах боломжийг бүрдүүлэх галт хананы
 	    дүрэм;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Клиент машинаас алсын мэдэгдлүүдийг хүлээн авахаар syslogd 
 	    тохируулагдсан байх;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>syslogd сервер болон бүх клиент машинууд нь дамжуулах 
 	    болон буцах <acronym>DNS</acronym>-ийн хувьд зөв оруулгуудтай 
 	    эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файлд зөв тохируулсан 
 	    байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Бүртгэлийн серверийг тохируулахын тулд клиент нь 
 	<filename>/etc/syslog.conf</filename>-д нэмэгдсэн байх 
 	ёстой бөгөөд бүртгэх боломжийг зааж өгсөн байх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>+logclient.example.com
 *.*     /var/log/logclient.log</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Төрөл бүрийн дэмжигдсэн, байгаа <emphasis>facility</emphasis> 
 	  буюу <emphasis>боломжуудын</emphasis> талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	  &man.syslog.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
       </note>
 
       <para>Нэмсэний дараа бүх <literal>facility</literal> мэдэгдлүүд 
 	өмнө заасан <filename>/var/log/logclient.log</filename> файл руу 
 	бүртгэгдэх болно.</para>
 
       <para>Сервер машин дараах тохиргоог бас <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлдаа хийсэн байх шаардлагатай:</para>
 	  	 
       <programlisting>syslogd_enable="YES"
 syslogd_flags="-a logclient.example.com -vv"</programlisting>
 
       <para>Эхний тохиргоо нь <command>syslogd</command> демоныг эхлүүлэхийг 
 	заах бөгөөд хоёр дахь нь клиетийн өгөгдлийг энэ сервер дээр хүлээн авахыг 
 	зөвшөөрнө. Сүүлийн <option>-vv</option> хэсэг нь бүртгэж байгаа 
 	мэдэгдлүүдийн гаралтыг илүү дэлгэрэнгүй болгоно. Энэ нь facility-г 
 	тохируулахад ихээхэн ашигтай байдаг. Администраторууд ямар төрлийн 
 	мэдэгдлүүд ямар facility-р бүртгэгдэж байгааг хянах боломжийг энэ нь 
 	бүрдүүлдэг.</para>
 
       <para>Олон клиентээс бүртгэлийг хүлээн авахын тулд олон <option>-a</option> 
 	сонголтыг зааж өгч болно. <acronym>IP</acronym> хаягууд болон 
 	бүхэл сүлжээний блокийг бас зааж өгч болох бөгөөд боломжит сонголтуудын 
 	бүх жагсаалтыг &man.syslog.3; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Төгсгөлд нь бүртгэлийн файлыг үүсгэх хэрэгтэй. Хэрэглэгсэн арга нь 
 	хамаагүй боловч &man.touch.1; үүнтэй адил тохиолдлуудад сайн
 	ажилладаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>touch <filename>/var/log/logclient.log</filename></userinput></screen>
 
       <para>Энэ үед <command>syslogd</command> демоныг дахин 
 	ажиллуулж шалгах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput>
 &prompt.root; <userinput>pgrep syslog</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <acronym>PID</acronym> буцаагдвал сервер нь амжилттай 
 	дахин эхэлсэн гэсэн үг бөгөөд клиентийн тохиргоо ажиллаж эхэлнэ. Хэрэв 
 	сервер дахин эхлээгүй бол ямар нэг зүйл болсон эсэхийг 
 	<filename>/var/log/messages</filename> файл дахь мэдэгдлүүдээс 
 	шалгаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Клиентийн бүртгэлийн тохиргоо</title>
 
       <para>Бүртгэл илгээгч клиент нь өөр дээрээ хуулбараа үлдээхээс гадна 
 	бас бүртгэлийн сервер рүү бүртгэлийн мэдээллийг явуулдаг машин юм.</para>
 
       <para>Бүртгэлийн серверүүдийн нэгэн адил клиентүүд нь бас хамгийн бага 
 	шаардлагыг хангасан байх ёстой:</para>
  
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&man.syslogd.8; нь бүртгэлийн сервер хүлээн авах ёстой 
 	    заасан төрлийн мэдэгдлүүдийг бүртгэлийн сервер рүү илгээхээр 
 	    тохируулагдсан байх ёстой;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Галт хана <acronym>UDP</acronym> пакетуудыг 
 	    514-р порт руу зөвшөөрөх ёстой;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дамжуулах болон буцах <acronym>DNS</acronym> 
 	    тохируулагдсан эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файл зохих 
 	    оруулгуудтай байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Клиентийн тохиргоо нь серверийнхтэй харьцуулах юм бол арай зөөлөн 
 	байдаг. Клиент машин нь <filename>/etc/rc.conf</filename> файлдаа 
 	дараахийг нэмж өгсөн байх шаардлагатай байдаг:</para>
 
       <programlisting>syslogd_enable="YES"
 syslogd_flags="-s -vv"</programlisting>
 
       <para>Өмнө дурдсаны адил эдгээр тохиргоонууд нь 
 	<command>syslogd</command> демоныг ачаалж эхлэхэд эхлүүлэхийг 
 	заах бөгөөд бүртгэх мэдэгдлүүдийг дэлгэрэнгүйгээр харуулах болно.
 	<option>-s</option> сонголт нь бусад хостуудаас бүртгэлийг энэ 
 	клиент хүлээн авахаас сэргийлдэг.</para>
 
       <para>Facility нь мэдэгдэл үүсгэгдэж байгаа тэр системийн хэсгийг 
 	тайлбарладаг. Жишээ нь <acronym>ftp</acronym> болон 
 	<acronym>ipfw</acronym> нь хоёулаа facility юм. Эдгээр хоёр 
 	үйлчилгээний хувьд бүртгэлийн мэдэгдлүүд үүсэхэд ихэвчлэн дээрх 
 	хоёр хэрэгслийг бүртгэлийн мэдэгдэл бүртээ агуулсан байдаг. 
 	Facility нь бүртгэлийн мэдэгдэл ямар чухлыг тэмдэглэхэд хэрэглэгдэх 
 	дараалал эсвэл түвшинтэй байдаг. Хамгийн түгээмэл нь 
 	<literal>warning</literal> ба <literal>info</literal> юм. 
 	Боломжит бүх facilty болон дарааллуудын жагсаалтыг 
 	&man.syslog.3; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Бүртгэлийн серверийг клиентийн <filename>/etc/syslog.conf</filename> 
 	файлд заасан байх шаардлагатай. Энэ жишээн дээр алсын сервер рүү 
 	бүртгэлийн өгөгдлийг илгээхийн тулд <literal>@</literal> 
 	тэмдгийг ашигласан бөгөөд доор дурдсан мөртэй төстэй 
 	харагдана:</para>
 
       <programlisting>*.*		@logserv.example.com</programlisting>
 
       <para>Нэмсэний дараа өөрчлөлтийг хүчинтэй болгохын тулд 
 	<command>syslogd</command>-г дахин эхлүүлэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput></screen>
 
       <para>Сүлжээгээр бүртгэлийн мэдэгдлүүдийг илгээж байгаа эсэхийг 
 	тест хийхийн тулд клиент дээр &man.logger.1;-г ашиглаж мэдэгдлийг 
 	<command>syslogd</command> руу илгээнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>logger "<replaceable>Test message from logclient</replaceable>"</userinput></screen>
 
       <para>Энэ мэдэгдэл клиент дээрх 
 	<filename>/var/log/messages</filename> болон 
 	сервер дээрх <filename>/var/log/logclient.log</filename> 
 	файлд одоо орсон байх ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн серверүүдийг дибаг хийх</title>
 
       <para>Зарим тохиолдолд хэрэв бүртгэлийн сервер дээр мэдэгдлүүд нь 
 	хүлээн авагдаагүй бол дибаг хийх шаардлагатай байж болох юм. 
 	Хэд хэдэн шалтгаанаас болж ийм байдалд хүрч болох юм. Хамгийн 
 	түгээмэл хоёр нь сүлжээний холболтын болон <acronym>DNS</acronym>-тэй 
 	холбоотой асуудлууд юм. Эдгээр тохиолдлуудыг тест хийхийн тулд 
 	хоёр хост хоёулаа <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд заагдсан 
 	хостын нэрээрээ нэг нэгэн рүүгээ хүрч чадаж байгааг шалгах 
 	хэрэгтэй. Хэрэв энэ зөв ажиллаж байгаа бол <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд <literal>syslogd_flags</literal> тохиргоог өөрчлөх 
 	шаардлагатай болно.</para>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/var/log/logclient.log</filename> нь хоосон 
 	бөгөөд <filename>/var/log/messages</filename> файл нь амжилтгүй болсон 
 	шалтгааныг харуулна. Дибаг хийж байгаа гаралтыг илүү дэлгэрэнгүй харуулахын 
 	тулд дараах жишээтэй төстэйгөөр <literal>syslogd_flags</literal> 
 	тохируулгыг өөрчилж дахин ачаалах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>syslogd_flags="-d -a logclien.example.com -vv"</programlisting>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput></screen>
 
       <para>Доор дурдсантай төстэй дибаг өгөгдөл дахин ачаалсны дараа 
 	дэлгэц дээр хурдан гарч өнгөрнө:</para>
 
       <screen>logmsg: pri 56, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: restart
 syslogd: restarted
 logmsg: pri 6, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 Logging to FILE /var/log/messages
 syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 cvthname(192.168.1.10)
 validate: dgram from IP 192.168.1.10, port 514, name logclient.example.com;
 rejected in rule 0 due to name mismatch.</screen>
 
       <para>Мэдэгдлүүд нэр зөрснөөс болоод дамжихгүй байгааг эндээс 
 	харж болно. Тохиргоог алхам алхмаар дахин шалгасны дараа 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> дахь дараах мөр 
 	буруу бичигдсэн бөгөөд асуудалтай байгааг олж харна:</para>
 
       <programlisting>syslogd_flags="-d -a logclien.example.com -vv"</programlisting>
 
       <para>Энэ мөр <literal>logclien</literal> биш 
 	<literal>logclient</literal> гэдгийг агуулсан байх ёстой. 
 	Зөв болгож засан дахин ачаалсны дараа хүлээж байсан үр 
 	дүнгээ харах болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput>
 logmsg: pri 56, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: restart
 syslogd: restarted
 logmsg: pri 6, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 logmsg: pri 166, flags 17, from logserv.example.com,
 msg Dec 10 20:55:02 &lt;syslog.err&gt; logserv.example.com syslogd: exiting on signal 2
 cvthname(192.168.1.10)
 validate: dgram from IP 192.168.1.10, port 514, name logclient.example.com;
 accepted in rule 0.
 logmsg: pri 15, flags 0, from logclient.example.com, msg Dec 11 02:01:28 trhodes: Test message 2
 Logging to FILE /var/log/logclient.log
 Logging to FILE /var/log/messages</screen>
 
       <para>Энэ үед мэдэгдлүүдийг зөв хүлээн аван зөв 
 	файлд бичих болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аюулгүй байдлын хувьд бодолцох зүйлс</title>
 
       <para>Сүлжээний аль ч үйлчилгээний нэгэн адил энэ тохиргоог 
 	хийхээсээ өмнө аюулгүй байдлын шаардлагуудыг бодолцох ёстой. Заримдаа 
 	бүртгэлийн файлууд нь локал хост дээр идэвхжүүлсэн үйлчилгээнүүд, 
 	хэрэглэгчдийн бүртгэл болон тохиргооны өгөгдлийн талаарх эмзэг 
 	өгөгдлүүдийг агуулсан байж болох юм. Клиентээс сервер рүү илгээсэн 
 	сүлжээний өгөгдөл нь шифрлэгдээгүй эсвэл нууц үгээр хамгаалагдаагүй 
 	байдаг. Хэрэв шифрлэх шаардлагатай бол өгөгдлийг шифрлэсэн хоолойгоор 
 	дамжуулах <filename role="package">security/stunnel</filename> 
 	хэрэгслийг ашиглаж болох юм.</para>
 
       <para>Локал аюулгүй байдал нь бас л асуудал юм. Бүртгэлийн файлууд нь 
 	хэрэглэж байхад юм уу эсвэл бүртгэлийн багасгах үед шифрлэгддэггүй. 
 	Локал хэрэглэгчид эдгээр файлуудад хандаж системийн тохиргооны талаар
 	нэмэлт мэдээлэл олж авч болох юм. Ийм тохиолдолд эдгээр файлууд дээр 
 	зөв зөвшөөрлүүдийг тавих нь чухал юм. &man.newsyslog.8; хэрэгсэл нь 
 	шинээр үүсгэгдсэн болон багасгагдсан бүртгэлийн файлууд дээр зөвшөөрөл 
 	тавихыг дэмждэг. Бүртгэлийн файлууд дээр <literal>600</literal> 
 	горимыг тавьснаар хүсээгүй локал хэрэглэгчид тэдгээрийг шиншлэх 
 	боломжийг хаах юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 <!--  LocalWords:  config mnt www -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ports/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ports/chapter.sgml
index fd46b922de..50c84601c3 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ports/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ports/chapter.sgml
@@ -1,1464 +1,1461 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.290
+     Original revision 1.291
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="ports">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Шагдарын</firstname>
 	<surname>Нацагдорж</surname>
 	<contrib>Орчуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Програм суулгах: Багцууд болон портууд</title>
 
   <sect1 id="ports-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>портууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>багцууд</primary></indexterm>
     <para>Маш олон системийн хэрэгслүүд FreeBSD-н үндсэн системтэй нь хамт суугддаг. Гэхдээ зарим хүмүүст ажлаа гүйцээхийн тулд маш олон гуравдагчдын бэлтгэсэн програмыг суулгах шаардлага гардаг билээ. Таны систем дээр гуравдагчийн бүтээсэн програмуудыг суулгах хоёр үндсэн маш сайн аргыг FreeBSD хангаж өгдөг нь: FreeBSD-н портын цуглуулга (эх бичлэгээс нь суулгахад зориулагдсан), ба багцууд (урьдчилан хөрвүүлсэн хоёртын хэлбэрийн файлаас суулгахад зориулагдсан) юм.
       Энэ хоёр арга нь хоёулаа таны суулгахыг хүссэн програмын хамгийн сүүлийн хувилбарыг сүлжээ юм уу дотоод төхөөрөмжөөс суулгахад хэрэглэгдэнэ.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Гуравдагчдын бүтээсэн програмын багцыг хэрхэн суулгах.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Портын цуглуулга ашиглаж гуравдагчдын програмыг эх бичлэгээс нь хэрхэн бүтээх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Өмнө суугдсан багц юм уу эсвэл портуудыг хэрхэн устгах.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Портын цуглуулгын хэрэглэдэг анхдагч утгуудыг хэрхэн дарж бичих.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Шаардлагатай програмын багцаа хэрхэн хайж олох.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Програмаа хэрхэн шинэчилсэн түвшинд авчрах.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ports-overview">
     <title>Програм суулгацын ерөнхий ойлголт</title>
 
     <para>Хэрэв та урьд нь &unix; системийг хэрэглэж байсан бол, гуравдагчдын бүтээсэн програмыг суулгах явц дараах маягаар явагддаг билээ:</para>
 
     <procedure>
       <step>
 	<para>Програмыг татаж авах. Энэ нь голдуу эх бичлэг хэлбэрээрээ юм уу эсвэл хөрвүүлэгдсэн хоёрт файлын хэлбэрээр байдаг.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Авсан програмаа задлах
 	  (ихэнх нь &man.compress.1;,
 	  &man.gzip.1;, эсвэл &man.bzip2.1; нараар шахагдсан байдаг).</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Бичиг баримт нь хаана байгааг олоод (голдуу
 	  <filename>INSTALL</filename> юм уу <filename>README</filename>
 	  файлууд байдаг ба, эсвэл  <filename>doc/</filename>
 	  гэсэн дэд санд буй бичиг баримтууд) хэрхэн суулгах зааврыг нь унших.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Хэрэв програм нь эх бичлэг хэлбэрээрээ байгаа бол, түүнийг хөрвүүлэх.
 	  Ингэхийн тулд магадгүй
 	  <filename>Makefile</filename> файлыг засварлах, эсвэл 
 	  <command>configure</command> скриптийг ажиллуулах зэрэг ажлууд байдаг.</para>
       </step>
 
       <step>
 	<para>Програмыг шалгаад, дараа нь суулгах.</para>
       </step>
     </procedure>
 
     <para>Хэрэв бүх зүйл сайхан бүтсэн үед л ийм явц үйлдэгддэг. Хэрэв та тусад нь  FreeBSD-д зориулж порт болгоогүй програмыг суулгахыг хүсвэл, магадгүй та уг програмыг ажиллуулахын тулд тухайн програмын эх кодыг засварлах хэрэг гарна.</para>
 
     <para>Хэрэв та хүсэж байгаа бол, иймэрхүү 
       <quote>уламжлалт</quote> аргаар програмыг FreeBSD дээр суулгаж болно. Гэхдээ FreeBSD дээр таны нөр их хөдөлмөрийг хөнгөлөх хоёр арга байдаг нь:
       багцууд болон портууд юм. Энэ баримтжуулалтыг бэлтгэж байх үед  &os.numports; гаран гуравдагчийн бэлтгэсэн програмууд ийм аргаар бэлэн болсон байгаа.</para>
 
     <para>Ямар ч програм байсан, FreeBSD дээрх уг програмын багц гэж ердөө нэг л файлыг та татаж авах ёстой байдаг. Уг багц дотор тухайн програмын урьдчилан хөрвүүлсэн хувилбар, бичиг баримт болон тохируулга хийх скриптүүд зэрэг нь багтсан байгаа. Татаж авагдсан багц файлыг &man.pkg.add.1;, &man.pkg.delete.1;, &man.pkg.info.1; зэрэг FreeBSD-н багц зохицуулагч програмаар өөрчилж болдог. Шинэ програм суулгах явцыг нэг л тушаалаар гүйцэтгэхийг эрмэлзсэн байдаг билээ. 
      </para>
 
     <para>Програмуудын FreeBSD порт гэдэг нь, тухайн програмуудыг эх бичлэгээс хөрвүүлж автоматаар суулгах зориулалттай бүлэглэгдсэн файлуудыг хэлдэг.</para>
 
     <para>Програмыг эх бичлэгээс нь хөрвүүлж суулгахад хэд хэдэн үйлдэл (татаж авах, задлах, нөхөх, хөрвүүлэх, суулгах) хийдгийг та санаж байгаа байх. Портын агуулж буй файлууд нь яг энэ явцыг танд зориулж автоматжуулахад зориулагдсан мэдээлэл агуулсан байдаг. Та энгийн хэдэн тушаалыг гарнаас оруулахад л, уг програм татагдаж авагдаад, задлагдан, нөхөгдөж, хөрвүүлэгдээд суугдах болно.</para>
 
     <para>Яг үнэн хэрэгтээ, портлох арга нь тухайн програмыг дараа нь <command>pkg_add</command> болон бусад багц зохицуулагч програмуудад хэрэглэгдэж болохоор багц үүсгэж хэрэглэгдэж бас болдог.</para>
 
     <para>Багц болон портлох энэ хоёр арга нь хоёулаа, тухайн програмын  <emphasis>dependencies буюу хамаатан</emphasis> програмуудыг мэдэж байдаг. Та нэг програм суулгах шаардлагатай байгаа бөгөөд уг програм нь бас нэг програмын сан файлыг суугдсан байхыг шаарддаг байна хэмээн авч үзье. Уг хоёр програм хоёулаа 
       FreeBSD-н порт ба багц хэлбэрээр танд байгаа гэж бодъё. Хэрэв та
       <command>pkg_add</command> тушаалыг хэрэглэх юм уу эсвэл портын аргыг хэрэглэж уг програмыг суулганэ гэвэл, энэ хоёр арга нь хоёулаа уг програмыг суулгахад шаардагдах сан файл суугдаагүй байвал суугдаагүй байна гэж мэдээлээд, тэр сан файлыг эхлээд суулгадаг. </para>
 
     <para>Энэ хоёр аргыг харах юм бол хоорондоо тун ижилхэн үйлдэл хийдгийг та ажиглаж магадгүй юм. Тэгээд яагаад FreeBSD гуай энэ хоёр аргатай хоёулантай нь зууралдаад байгаа юм бол гэж гайхаж мададгүй. Багц болон порт хоёр нь таны суулгах нөхцлөөс шалтгаалан өөрсдийн гэсэн хүчирхэг давуу талтай. </para>
 
     <itemizedlist>
       <title>Багцын давуу тал</title>
       
       <listitem>
 	<para>Програмын шахсан багц файл нь уг програмын эх бичлэгийг агуулдаггүй болохоор хэмжээний хувьд бага байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Багцууд нэмэлт хөрвүүлэх үйлдэл шаарддаггүй. 
 	  <application>Mozilla</application>,
 	  <application>KDE</application>, эсвэл
 	  <application>GNOME</application> зэрэг том програмуудыг удаавтар систем дээр суулгахаар бол, энэ арга нь тун их давуу талтай юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Багцууд нь FreeBSD дээрх ямар нэгэн хөрвүүлэх явцын тухай мэдээлэл шаарддаггүй.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <itemizedlist>
       <title>Портын давуу талууд</title>
       
       <listitem>
 	<para>Багцыг аль болох олон систем дээр тохирогдон суулгах гэж хичээсэн болохоор, ийм багц нь маш өргөн дэлгэр сонголттойгоор хөрвүүлэгдэж бэлтгэгдсэн байдаг. Порт хэрэглэн програм суулгахаар бол, (жишээ нь) Pentium
 	  4 эсвэл Athlon процессордоо зориулж програмын тохируулгыг өөрчилж болдог.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Зарим програмууд өөрийнхөө чадах болон чадахгүй зэрэг нөхцлөөсөө хамаараад хөрвүүлэгдэх явцад өөрчлөлт хийгдэх тохиолдлууд байдаг. Жишээ нь,
 	  <application>Apache</application> програм нь маш олон төрлийн өөртөө агуулсан тохиргоотой ирдэг. Ийм програмыг та портоос бүтээх үедээ анхдагч тохиргоонуудыг нь өөрчилж өөртөө тохируулж болно.</para>
 
 	<para>Заримдаа, ижил төрлийн програмууд өөрсдийнхөө онцгой тохиргооноос хамаараад хэдэн хэдэн янзаар хөрвүүлэгдэж багцлагдсан байдаг. Жишээ нь, Х11 сервер суусан эсэхээс хамаараад
 	  <application>Ghostscript</application> програм нь
 	  <filename>ghostscript</filename> гэсэн нэртэй багцлагдсан байдаг ба бас
 	  <filename>ghostscript-nox11</filename> гэсэн нэрээр мөн багц хэлбэртэй байдаг. Багцлах аргад иймэрхүү явцуу тохируулгаас хамаарсан арга байдаг боловч, хэрэв хөрвүүлэх үеийн тохиргоо нь ихсэх болбол энэ арга нь тун явуургүй болдог билээ. </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Зарим програмын лицензэнд, уг програмыг хөрвүүлэгдсэн хэлбэрээр түгээхийг хорьсон байдаг. Тийм програмуудыг эх бичлэг хэлбэрээр нь түгээх ёстой болдог билээ. </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Зарим хүмүүс хөрвүүлэгдсэн хоёртын файлын түгээлтэнд дургүй байдаг. Ядаж эх бичлэг нь байвал,  та  (онолын хувьд) эх бичлэгийг уншиж болзошгүй аюулыг илрүүлж болох юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв танд нөхөлт бичлэг (засвар) байгаа бол, та уг нөхөлтийг зөвхөн эх бичлэг дээр л хийж чадна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Зарим хүмүүс эх бичлэгээр наадах дуртай байдаг. Тэд нар эх бичлэгийг уншаад залхуу нь хүрээд ирэхээрээ уг бичлэгийг өөрчилж эвдэх, эсвэл зээлдэж өөрчлөх ( мэдээж лицензийн дагуу ) гэх мэтээр оролддог.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Портын шинэчлэлийн тухай мэдээлэл авч байхыг хүсвэл 
       &a.ports; болон &a.ports-bugs; зэрэг захианы жагсаалтад бүртгүүлэх хэрэгтэй.</para>
 
     <warning>
       <para>Ямар нэгэн програм суулгахаасаа өмнө  <ulink
 	url="http://vuxml.freebsd.org/"></ulink>-с програмын нууцлалын тухай мэдээллийг харах нь зүйтэй. </para>
 
       <para>Та мөн <filename
 	role="package">ports-mgmt/portaudit</filename>-г суулгаж болох бөгөөд энэ нь, програмыг суулгахын өмнө уг програмын хуучралт болон аюулгүй байдалтай хамаатай шаардлагатай шалгалтуудыг хийж өгдөг. Иймэрхүү шалгалтыг зарим багц суулгасны дараа та  <command>portaudit
 	-F -a</command> гэсэн тушаал хэрэглэн үйлдэж болно.</para>
     </warning>
 
     <para>Энэ бүлгийн үлдсэн хэсэгт 
       FreeBSD дээр порт юм уу багц ашиглан хэрхэн програм суулгах талаар өгүүлэх болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ports-finding-applications">
     <title>Програмаа олох нь</title>
 
     <para>Ямар нэгэн програм суулгахаасаа өмнө та ямар програм суулгахыг хүсэж
 	байгаа болон ямар нэртэй гэдгийг нь мэдсэн байх хэрэгтэй. </para>
 
     <para>FreeBSD-н програмын жагсаалт нь цаг тутамд нэмэгдэж байдаг. 
 	Аз болж таны хүссэн програмыг олох хэд хэдэн арга бий:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>FreeBSD-н вэб хуудас нь <ulink
 	  url="&url.base;/ports/index.html">http://www.FreeBSD.org/ports/</ulink> хаяг дээр бүх байгаа програмын шинэчлэгдсэн хувилбаруудыг нь хайж болох хэлбэрээр арчилж байдаг. 
 	  Портууд нь төрөлжиж хуваагдсан байдаг бөгөөд та хүссэн програмаа хайж олох
 	(хэрэв та нэрийг нь мэдэж байвал) эсвэл тухайн төрөлд байгаа бүх програмуудын нэрсийн жагсаалтыг харж болно.</para>
       </listitem>
 
       <indexterm><primary>FreshPorts буюу шинэхэн портууд</primary></indexterm>
 
       <listitem>
 	<para>Dan Langille гэгч нь FreshPorts хуудсыг <ulink
 	  url="http://www.FreshPorts.org/"></ulink> хаяг дээр арчлан эрхэлдэг.  FreshPorts нь порт дээр гарсан өөрчлөлтүүдийг хянаж байдаг бөгөөд хэрэв таныг хүсвэл 
 	таны сонгосон хэд хэдэн портуудыг <quote>ажиглаж</quote> байгаад өөрчлөлт 
 	гарангуут танд захиагаар мэдэгддэг.</para>
       </listitem>
 
       <indexterm><primary>FreshMeat</primary></indexterm>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв та програмынхаа нэрийг нь мэдэхгүй байгаа бол FreshMeat (<ulink
 	  url="http://www.freshmeat.net/"></ulink>) хуудсан дээр хайж үзэх хэрэгтэй. 
 	Хэрэв уг хуудсан дээр шинэ програм олдсон бол буцаад FreeBSD хуудсанд очиж
 	уг хуудсыг порт болсон эсэхийг магадлах нь зүйтэй.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв та портынхоо нэрийг яг мэддэг боловч ямар төрөлд багтдагийг нь
 	мэдэх хэрэгтэй бол 
         &man.whereis.1; тушаалыг ашиглаарай.
 	Ердөө л <command>whereis
         <replaceable>файлын_нэр</replaceable></command> гэж бичих бөгөөд 
         <replaceable>файлын_нэр</replaceable> нь суулгахыг хүссэн програмын нэр билээ. Хэрэв уг програм нь олдвол, танд хаана байгааг нь дараах маягаар харуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>whereis lsof</userinput>
 lsof: /usr/ports/sysutils/lsof</screen>
 
       <para>Энэ нь бидэнд <command>lsof</command> (системийн нэгэн
 	хэрэгсэл) програмыг 
 	<filename>/usr/ports/sysutils/lsof</filename>
 	санд буй гэж мэдэгдэж байна.</para></listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Мөн портын модонд тухайн порт хаана байгааг 
 	  олохын тулд ердийн &man.echo.1; тушаалыг ашиглаж 
 	  болно. Жишээ нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>echo /usr/ports/*/*lsof*</userinput>
 /usr/ports/sysutils/lsof</screen>
 
 	<para>Энэ нь 
 	  <filename class="directory">/usr/ports/distfiles</filename>
 	  сан уруу татаж авагдсан таарсан файлуудыг харуулах болно 
 	  гэдгийг анхаараарай.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хүссэн портоо олох бас нэг арга бол портын цуглуулга дотор нь байдаг 
 	өөрийнх нь хайгчийг нь ашиглах билээ. Уг хайгчийг нь хэрэглэхийн тулд
 	та <filename>/usr/ports</filename> сан дотор байх шаардлагатай.  Уг сан
 	дотроос  <command>make <maketarget>search</maketarget> 
         name=<replaceable>програмын-нэр</replaceable></command> гэж бичих бөгөөд
 		<replaceable>програмын-нэр</replaceable> нь таны олохыг хүссэн програмын 
 		нэр байх ёстой. Жишээлбэл 
          <command>lsof</command> програмыг олохын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make search name=lsof</userinput>
 Port:   lsof-4.56.4
 Path:   /usr/ports/sysutils/lsof
 Info:   Lists information about open files (similar to fstat(1))
 Maint:  obrien@FreeBSD.org
 Index:  sysutils
 B-deps: 
 R-deps: </screen>
 
       <para>Уг хайлтын үр дүнд та  <quote>Path:</quote> гэсэн мөрөнд
 	анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй бөгөөд энэ нь хаана байгааг  илэрхийлж байдаг.
 	Бусад харуулж байгаа мэдээллүүд нь програм суулгахад хэрэглэгддэггүй болохоор
 	энд дэлгэн ярихгүй. </para>
 
       <para>Бүр нарийвчилан хайхыг хүсвэл <command>make
        <maketarget>search</maketarget> key=<replaceable>хайх-мөр</replaceable></command> гэх бөгөөд 
        <replaceable>хайх-мөр</replaceable> нь тухайн програмтай холбоотой мөр
 		байдаг. 
        Энэ нь портын нэр, тайлбар, тодорхойлолт болон хамааралтай програм зэргүүдэд
 	хайлт хийдэг болохоор тухайн програмынхаа талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл байхгүй 
 	хүнд хайхад тун тохиромжтой.</para>
 
       <para>Дээрх хоёр тохиолдолд хайх мөр тань жижиг болон том бичсэнээс хамаардаггүй. <quote>LSOF</quote> гэж хайх нь 
         <quote>lsof</quote> гэж хайсантай ижилхэн үр дүнд хүргэнэ.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="packages-using">
     <sect1info>    
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Chern</firstname>
 	  <surname>Lee</surname>
 	  <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     <!-- 30 Mar 2001 -->
     </sect1info>
 
     <title>Багцалсан системийг хэрэглэх нь</title>
 
     <para>FreeBSD дээр багцуудыг удирдах хэд хэдэн төрлийн хэрэгслүүд 
       байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Ажиллаж байгаа систем дээр боломжтой байгаа болон 
 	  суулгагдсан багцуудыг харах, устгах, суулгахын тулд 
 	  <command>sysinstall</command>-ийг ажиллуулж болно. 
 	  Дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref
         linkend="packages">-с үзнэ үү.</para></listitem>
       <listitem><para>Багцын удирдлагын тушаалын мөрийн хэрэгслүүдийг энэ 
 	  хэсгийн үлдсэн хэсэгт хэлэлцэх болно.</para></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2>
       <title>Багц суулгах</title>
       <indexterm>
         <primary>багц</primary>
         <secondary>суулгах</secondary>
       </indexterm>
     
       <indexterm>
         <primary><command>pkg_add</command></primary>
       </indexterm>
       <para>Та &man.pkg.add.1; хэрэгслийг ашиглан өөртөө хадгалагдсан юм уу
 	эсвэл сүлжээнд буй серверээс 
 	FreeBSD-н програмын багц суулгаж болдог. </para>
 
       <example>
         <title>Багц татаж аваад суулгах явц</title>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>ftp -a <replaceable>ftp2.FreeBSD.org</replaceable></userinput>
 Connected to ftp2.FreeBSD.org.
 220 ftp2.FreeBSD.org FTP server (Version 6.00LS) ready.
 331 Guest login ok, send your email address as password.
 230-
 230-     This machine is in Vienna, VA, USA, hosted by Verio.
 230-         Questions? E-mail freebsd@vienna.verio.net.
 230-
 230-
 230 Guest login ok, access restrictions apply.
 Remote system type is UNIX.
 Using binary mode to transfer files.
 <prompt>ftp></prompt> <userinput>cd /pub/FreeBSD/ports/packages/sysutils/</userinput>
 250 CWD command successful.
 <prompt>ftp></prompt> <userinput>get lsof-4.56.4.tgz</userinput>
 local: lsof-4.56.4.tgz remote: lsof-4.56.4.tgz
 200 PORT command successful.
 150 Opening BINARY mode data connection for 'lsof-4.56.4.tgz' (92375 bytes).
 100% |**************************************************| 92375       00:00 ETA
 226 Transfer complete.
 92375 bytes received in 5.60 seconds (16.11 KB/s)
 <prompt>ftp></prompt> <userinput>exit</userinput>
 &prompt.root; <userinput>pkg_add <replaceable>lsof-4.56.4.tgz</replaceable></userinput></screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв танд багц суулгах дотоод эх үүсвэр (
         FreeBSD CD-ROM гэх мэт) байхгүй бол 
           &man.pkg.add.1; хэрэгслийг <option>-r</option> сонголттой хамт
 		хэрэглэх нь зүйтэй. Энэ нь тухайн програмыг төрөл болон хувилбар зэрэг
 		мэдээллийг нь автоматаар таньж мэдээд  FTP хуудаснаас татан авч
 		суулгадаг.
       </para>
 
       <indexterm>
         <primary><command>pkg_add</command></primary></indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r <replaceable>lsof</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дээрх жишээн дээр уг хэрэгсэл нь хэрэглэгчийн оролцоогүйгээр
 	татаж аваад суулгаж буйг харуулж байна.
 	Хэрэв та татаж авах алс хаягийг нь адилхан толин тусгал болох өөр нэг
 	&os; багцын хаягаар солихыг хүсвэл 
 	<envar>PACKAGESITE</envar> орчны хувьсагчийн утгад анхных нь утгыг нь дарж өөр хаяг өгөх хэрэгтэй. 	 
 	&man.pkg.add.1; нь &man.fetch.3;-г ашиглаж файл татаж авдаг бөгөөд янз бүрийн орчны хувьсагчийн
 	утга хэрэглэдэг. Тэд нар нь 
 	<envar>FTP_PASSIVE_MODE</envar>, <envar>FTP_PROXY</envar>, мөн
 	<envar>FTP_PASSWORD</envar> гэх мэт хувьсагчид байдаг.  
 	Хэрэв та галт хананы цаана байгаа юм уу эсвэл 
 	FTP/HTTP прокси хэрэглэж байгаа бол уг хувьсагчдыг өөрчлөх ёстой.  
 	Хувьсагчдын бүрэн жагсаалтыг  &man.fetch.3; хуудаснаас харна уу.
 	Дээрх жишээн дээр 
 	<literal>lsof</literal> нь
 	<literal>lsof-4.56.4</literal> оронд хэрэглэгдэв. Хэрэв та алсаас автоматаар
 	татаж авах үйлдэл хийж байгаа бол багцны хувилбарын дугаарыг оруулалгүй бичих
 	хэрэгтэй.  &man.pkg.add.1; нь тухайн програмын сүүлийн хувилбарыг автоматаар
 	таньж суулгадаг. </para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та  &os.current; эсвэл
 	  &os.stable; хувилбарыг хэрэглэж байгаа бол &man.pkg.add.1; нь 
 	програмын хамгийн сүүлийн хувилбарыг татаж авч суулгадаг. Хэрэв 
 	та  -RELEASE хувилбар хэрэглэж байгаа бол таны хэрэглэж байгаа
 	тухайн хувилбарт тохирсон хувилбарыг нь татаж авч суулгадаг. Гэхдээ 
 	иймэрхүү үйлдлийг нь өөрчлөхийг хүсвэл  <envar>PACKAGESITE</envar>-г өөрчлөөрэй. 
-	Жишээлбэл та  &os;&nbsp;5.4-RELEASE
+	Жишээлбэл та  &os;&nbsp;8.1-RELEASE
 	  систем дээр &man.pkg.add.1; хэрэгслийг ажиллуулбал анхдагч хаяг нь 
 	 
-	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-5.4-release/Latest/</literal> байх болно.
+	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-8.1-release/Latest/</literal> байх болно.
 	 Хэрэв та &man.pkg.add.1;-г 
-	  &os;&nbsp;5-STABLE багц суулгахаар тохируулахыг хүсвэл  <envar>PACKAGESITE</envar>
+	  &os;&nbsp;8-STABLE багц суулгахаар тохируулахыг хүсвэл  <envar>PACKAGESITE</envar>
 	 хувьсагчийг 
-	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-5-stable/Latest/</literal> гэж зааж өгөх хэрэгтэй.
+	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-8-stable/Latest/</literal> гэж зааж өгөх хэрэгтэй.
 	</para>
       </note>
 
       <para>Багц файлууд нь <filename>.tgz</filename>
           болон <filename>.tbz</filename> гэсэн хэлбэртэй байдаг. 
 	Та тэдгээрийг  <ulink
           url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/packages/"></ulink>
 	хаягнаас олж болох бөгөөд эсвэл  FreeBSD CD-ROM дээр бас буй. 
 	FreeBSD-н 4 ширхэг CD тус бүрийн <filename>/packages</filename> сан дотор
 	багц байрлаж байгаа. Багц байрлуулалт нь 
           <filename>/usr/ports</filename>-н загвартай ижил модлог байдаг. 
 	Төрөл болгон өөрийн гэсэн сантай ба багц болгон бас 
           <filename>All буюу бүгд</filename> гэсэн сангаас олддог.
       </para>
 
       <para>Багцны сангийн бүтэц нь портын бүтэцтэй таарч багц портын системийг
 	бүрэлдүүлдэг юм. 
       </para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Багц зохицуулалт</title>
 
       <indexterm>
         <primary>багц</primary>
         <secondary>зохицуулах</secondary>
       </indexterm>
       <para>&man.pkg.info.1; хэрэгсэл нь суугдсан багцтай холбоотой
 	мэдээллүүдийг харуулдаг.
       </para>
 
       <indexterm>
         <primary><command>pkg_info</command></primary>
       </indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info</userinput>
 cvsup-16.1          A general network file distribution system optimized for CV
 docbook-1.2         Meta-port for the different versions of the DocBook DTD
 ...</screen>
       <para>&man.pkg.version.1; хэрэгсэл нь суугдсан бүх багцны ерөнхий мэдээллийг
 	харуулж байдаг. Энэ нь багцны хувилбарыг портын санд буй програмын хувилбартай
 	жишиж харьцуулдаг. 
       </para> 
       <indexterm>
         <primary><command>pkg_version</command></primary>
       </indexterm>
         <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_version</userinput>
 cvsup                       =
 docbook                     =
 ...</screen>
 
       <para>Хоёр дахь баганад буй тэмдэгт нь порт доторх програмын хувилбартай харьцуулсан харьцуулалт юм.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
 	  <thead>
             <row>
               <entry>Тэмдэг</entry>
               <entry>Утга</entry>
             </row>
           </thead>
 
  	  <tbody>
   	    <row>
 	    <entry>=</entry> <entry>Суугдсан багцны хувилбар нь портын хувилбартай
 	адилхан байна.</entry>
   	    </row>
  
         <row><entry>&lt;</entry>
 	<entry>Суугдсан хувилбар нь портын хувилбараас хуучин байна.</entry>
 	</row>
 
         <row><entry>&gt;</entry><entry>Суугдсан хувилбар нь портын хувилбараас
 	шинэ байна. (Дотоод порт тань хуучирсан байж болзошгүй)</entry></row>
 
         <row><entry>?</entry><entry>Суугдсан багц нь портын жагсаалтад 
 	олдсонгүй. (Энэ тохиолдож болох юм. Жишээлбэл суугдсан порт нь устгагдах юм уу нэр нь өөрчлөгдсөн байж болзошгүй.)</entry></row>
 
         <row><entry>*</entry><entry>Багц олон хувилбартай байна.</entry></row>
 
         <row><entry>!</entry><entry>Суулгагдсан багц жагсаалтад байгаа боловч 
 	 ямар нэг шалтгааны улмаас <command>pkg_version</command> тушаал нь 
 	 суулгагдсан багцын хувилбарын дугаарыг жагсаалт дахь харгалзах оруулгатай 
 	 харьцуулж чадахгүй байна.</entry></row>
 
 	</tbody>
 	</tgroup>
     </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Багц устгах</title>
       <indexterm>
         <primary><command>pkg_delete</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>багц</primary>
         <secondary>устгах</secondary>
       </indexterm>
       <para>Өмнө суугдсан байгаа багцыг устгахдаа 
 	&man.pkg.delete.1; хэрэгслийг ашиглана.
       </para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete <replaceable>xchat-1.7.1</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>&man.pkg.delete.1; нь багцын бүрэн нэр болон дугаарыг шаарддагийг 
 	тэмдэглэе; <replaceable>xchat-1.7.1</replaceable>-ийн 
 	оронд <replaceable>xchat</replaceable> өгөгдсөн бол дээр дурдсан тушаал 
 	ажиллахгүй. Гэхдээ суулгагдсан багцын хувилбарыг олохын тулд 
 	&man.pkg.version.1;-ийг ашиглах хялбар байдаг. Ингэхийн оронд та 
 	бүгдийг орлуулах тэмдэгт ашиглаж болох юм:</para>
 
        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete <replaceable>xchat\*</replaceable></userinput></screen>
 
        <para>Энэ тохиолдолд <literal>xchat</literal>-аар эхэлсэн нэртэй бүх 
 	багцуудыг устгах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бусад мэдүүштэй зүйлс</title>
       <para>Бүх багцтай холбоотой мэдээллүүд 
         <filename>/var/db/pkg</filename> сан дотор хадгалагдаж байдаг. Суугдсан багцны жагсаалт болон холбогдох тодорхойлолтууд нь уг санд буй файл дотроос уншигдах 
 	боломжтой.
       </para>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="ports-using">
     <title>Портын цуглуулгыг хэрэглэх нь</title>
 
     <para>Дараах хэсэгт системдээ портын цуглуулгыг ашиглан хэрхэн програм
 	суулгах болон устгах талаар өгүүлэх болно. <command>make</command> 
 	хөрвүүлэгчийн байршил болон орчны хувьсагчийн тухай нэмэлт тодорхой мэдээллийг
 	&man.ports.7; хуудаснаас харна уу.</para>
 
     <sect2 id="ports-tree">
       <title>Портын цуглуулгыг суулгах нь</title>
 
       <para>Порт суулгахаасаа өмнө нь  <filename>/usr/ports</filename> сан 
 	дотор <filename>Makefiles</filename>, patches буюу нөхөгч файл, мөн
 	тодорхойлолт файлуудыг агуулсан портын цуглуулгыг суулгах хэрэгтэй.
       </para>
 
       <para>FreeBSD-г суулгах үед 
 	<application>sysinstall</application> програм танаас портын цуглуулгыг 
 	суулгах эсэхийг тань асуудаг. Хэрэв та тэр үед үгүй гэж хариулсан бол
 	энэ хэсэгт хэрхэн суулгах талаар тайлбарлана:</para>
 
       <procedure>
 	<title>CVSup арга</title>
 
 	<para>Энэ арга нь <application>CVSup</application> протоколыг ашиглан 
 	портын цуглуулгаа суулгаж мөн байнга шинэчилж болох хамгийн түргэн арга юм.
 	  Хэрэв та <application>CVSup</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдэхийг
 	хүсэж байвал  <link linkend="cvsup">CVSup-г хэрэглэх нь</link> хэсгээс хараарай.</para>
 
 	<note>
 	  <para>&os; системд орсон <application>CVSup</application> протоколын 
-	    шийдэл нь <application>csup</application> гэж нэрлэгддэг. 
-	    Энэ нь &os; 6.2-т анх удаа орсон. Хуучин &os; хувилбарын хэрэглэгчид 
-	    үүнийг <filename role="package">net/csup</filename> порт/багцын 
-	    тусламжтайгаар суулгаж болно.</para>
+	    шийдэл нь <application>csup</application> гэж нэрлэгддэг.</para>
 	</note>
 
 	<para><application>csup</application>-г анх удаагаа ажиллуулахынхаа өмнө
 	  <filename class="directory">/usr/ports</filename> санг хоосон байлгах хэрэгтэй.
 	  Хэрэв уг сан дотор өөр эх сурвалжаас суулгасан портын цуглуулга байвал,
 	  <application>csup</application> нь уг файлуудыг шинэчилж нөхдөггүй билээ.
 	  </para>
 
 	<step>
 	  <para><command>csup</command> тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>csup -L 2 -h <replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable> /usr/share/examples/cvsup/ports-supfile</userinput></screen>
 
 	  <para>
 	    <replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable> гэдгийг
 		өөртэйгээ ойрхон орших 
 	    <application>CVSup</application> серверийн нэрээр
 		солих хэрэгтэй. 
 	    <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup толин тусгалууд</link> (<xref
 	    linkend="cvsup-mirrors">) хэсгээс толин тусгал хуудаснуудын бүрэн
 		жагсаалтыг хараарай. </para>
 
 	  <note>
 	    <para>Зарим нэг нь өөрийнхөө бэлтгэсэн
 	      <filename>ports-supfile</filename> файлыг хэрэглэхийг хүсэж болох юм. 
 		  Ингэсэн үед тушаал бичих мөрөнд  <application>CVSup</application>
 	      серверийн нэрийг бичих шаардлага гардаггүй.</para>
 
 	    <procedure>
 	      <step>
 		<para>Ингэхийг хүссэн үед <username>root</username> эрхээр ороод
 		  <filename>/usr/share/examples/cvsup/ports-supfile</filename> файлыг
 		  шинэ сан уруу хуулах хэрэгтэй. Жишээлбэл 
 		  <filename>/root</filename> юм уу эсвэл өөрийнхөө эхлэл санд хуулж болно.
 		  </para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para><filename>ports-supfile</filename> файлыг засварлана.</para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para>
 		  <replaceable>CHANGE_THIS.FreeBSD.org</replaceable> мөрийг
 		  өөртэйгөө ойрхон буй  <application>CVSup</application> серверийн нэрээр
 		  сольно.  <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup
 		  Толин тусгалууд</link> (<xref linkend="cvsup-mirrors">) хэсэгт толин тусгалуудын бүрэн жагсаалтыг харж болно.</para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para>Одоо <command>csup</command>-г ажиллуулахын тулд дараах алхмыг хийх хэрэгтэй:</para>
 
 		<screen>&prompt.root; <userinput>csup -L 2 <replaceable>/root/ports-supfile</replaceable></userinput></screen>
 	      </step>
 	    </procedure>
 	  </note>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дараа нь &man.csup.1; тушаалыг ажиллуулснаар тухайн үед хөрвүүлж байгаа
 		портуудыг эс оруулаад бүх портын цуглуулгыг татаж аван сүүлд орсон өөрчлөлтүүдийг мөн шинэчилдэг.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <procedure>
 	<title>Portsnap арга</title>
 
 	<para><application>Portsnap</application> нь портын цуглуулгыг шинэчлэх бас нэг арга
 	  билээ. <link linkend="updating-upgrading-portsnap">Portsnap-г хэрэглэх нь</link> хэсгээс
 	  <application>Portsnap</application>-тай холбоотой бүх мэдээллийг харна уу.</para>
 
 	<step>
 	  <para>Шахсан хэлбэртэй портын цуглуулгыг 
 	    <filename class="directory">/var/db/portsnap</filename> сан дотор
 		татаж авах хэрэгтэй. Хэрэв та хүсвэл энэ алхмын дараа интернэтээс
 		салгаатай ажиллаж болдог. </para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap fetch</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Хэрэв та <application>Portsnap</application>-г анх удаагаа
 		ажиллуулж байгаа бол шахагдсан уг цуглуулгыг <filename
 	    class="directory">/usr/ports</filename> сан дотор задална:
 	  </para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap extract</userinput></screen>
 
 	  <para>Хэрэв та өмнө нь <filename
 	    class="directory">/usr/ports</filename> сан дотор цуглуулгыг суулгасан бөгөөд
 		энэ үед зөвхөн шинэчлэхийг хүсэж байгаа бол дараах тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap update</userinput></screen>
 	</step>
 
       </procedure>
 
       <procedure>
 	<title>Sysinstall арга</title>
 
 	<para>Энэ арга нь суулгацын төхөөрөмжөөс <application>sysinstall</application>-г
 	  ашиглан портын цуглуулгыг суулгах арга юм. Гэхдээ тухайн төхөөрөмж дээр байгаа
 	  цуглуулга нь тухайн хувилбарыг гаргасан өдрийн хувилбартай байдгийг анзаарах
 	  хэрэгтэй. Хэрэв танд интернэт холболт байдаг бол дээр өгүүлсэн хоёр аргыг урьтал
 	  болгох нь зүйтэй. </para>
 
 	<step>
 	  <para><username>root</username> эрхээр ороод 
 	    <command>sysinstall</command> гэсэн тушаал өгөх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>sysinstall</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><guimenuitem>Configure</guimenuitem> гэдгийг сонгоод
 	    <keycap>Enter</keycap> товч дарна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>
 	    <guimenuitem>Distributions</guimenuitem> цэсийг сонгоод
 	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><guimenuitem>ports</guimenuitem> гэж сонгон 
 	    <keycap>Space</keycap> товч дээр дарах хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дээр буй <guimenuitem>Exit</guimenuitem> гэдгийг олж сонгон 
 	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>CDROM юм уу FTP гэх мэт суулгах төхөөрөмжөө сонгоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дээр буй <guimenuitem>Exit</guimenuitem> цэсийг сонгоод 
 	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><keycap>X</keycap> дээр дарж
 	    <application>sysinstall</application>-с гарах болно.</para>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ports-skeleton">
       <title>Порт суулгах нь</title>
 
       <indexterm>
         <primary>портууд</primary>
         <secondary>суулгах</secondary>
       </indexterm>
       <para>Портын цуглуулгын талаар яриа хийхийн өмнө портын
         <quote>skeleton буюу араг яс</quote>ны талаар ойлголт авах хэрэгтэй.  
 		Хамгийн энгийн ойлголтоор бол энэ нь FreeBSD системд програмыг
 		цэвэрхэн хөрвүүлээд суулгахыг зааварласан товч заавар байдаг. 
 		Порт болгоны араг яс дараах зүйлсийг агуулж байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><filename>Makefile</filename>.  
 	    <filename>Makefile</filename> нь янз бүрийн заавар бичлэгүүд 
 		агуулж байдаг бөгөөд энэ нь програм хэрхэн хөрвүүлэгдэх, 
 		бас хаана суугдах зэрэг үйлдлүүдийг тодорхойлсон байгаа. </para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>distinfo</filename> файл.  Энэ файл нь 
 		хөрвүүлж бүтээгдэх ёстой
 		файлуудын татаж авалт болон тэдгээрийн алдаагүй 
-		татагдсан эсэхийг  (&man.md5.1; болон &man.sha256.1; хэрэгслүүдийг ашиглан) шалгах
+		татагдсан эсэхийг  (&man.sha256.1; ашиглан) шалгах
 		зэрэг мэдээллүүдийг агуулж байдаг. </para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><filename>files</filename> нэртэй сан.  Энэ санд таны
 	    FreeBSD систем дээр суугдах програмуудын хөрвүүлэгдэхэд
 		хэрэглэгддэг patches буюу нөхөөс файлуудыг агуулна. 
 		Нөхөөс файлууд нь жижигхэн хэмжээний файл бөгөөд тодорхой 
 		зарим файлд гарсан өөрчлөлтүүдийг агуулдаг. 
 	    Нөхөөсүүд текст хэлбэрээр оршдог ба голдуу
 	    <quote>10 дугаар мөрийг устга</quote> эсвэл <quote>26 дугаар 
 		мөрийг үүгээр соль ...</quote> гэсэн зааврууд байдаг.  
 		Нөхөөсүүдийг мөн 
 	    <quote>diffs буюу ялгааны</quote> төрлийн файл гэж ярьцгаадаг. Ийм
 		ялгааг нь илэрхийлсэн файлыг үүсгэхдээ 
 	    &man.diff.1; програмыг хэрэглэдэг юм.</para>
 
 	  <para>Энэ санд портыг бүтээхэд шаардагдах өөр төрлийн файлууд бас байж 
 	  болох юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para> <filename>pkg-descr</filename> файл. Энэ файл дотор тухайн 
 		програмын тухай нэлээн дэлгэрэнгүй тодорхойлолт агуулагдаж байдаг.
 		</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><filename>pkg-plist</filename> файл.  Энэ файл дотор порт
 	    суугдах явцад хуулагдаж суугдах файлуудын жагсаалт байдаг. Энэ нь 
 		мөн портыг устгах үед портын системд мэдэгдэх файлуудын 
 		жагсаалт билээ.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Зарим портууд 
         <filename>pkg-message</filename> гэх мэтийн өөр файлууд агуулж байдаг.
 		Портын систем нь онцгой тохиолдолд уг файлуудтай хандаж тухайн 
 		портод харгалзах үйлдлүүдийг хийх болно. Хэрэв та ийм файлуудын 
 		тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл мөн портын тухай үндсэн ойлголт
 		авахыг хүсвэл <ulink
         url="&url.books.porters-handbook;/index.html">FreeBSD порт бүтээгчийн
 		гарын авлага</ulink> хуудаснаас харна уу.</para>
 
       <para>Порт дотор програмын эх бичлэгийг хэрхэн хөрвүүлж бүтээх 
 	    тухай заавар байдаг болохоос уг програмын эх бичлэг нь байдаггүй. 
 		Та уг програмын эх бичлэгийг  CD-ROM эсвэл интернэтээс 
 		уг зохиогчийнх нь гаргасан хэлбэрээр татаж авч болно. Голдуу 
 		эх бичлэгүүд нь tar болон gzip шахалтаар шахаж бэлдсэн байдаг боловч
 		заримдаа өөр төрлийн хэрэгсэл ашиглан шахсан тохиолдол тулгарч
 		магадгүй. Ямар ч хэлбэрээр програмын эх бичлэгийг авсан байг, түүнийг
 		<quote>distfile</quote> гэж нэрийддэг. Доор &os; порт суулгах
 		хоёр аргыг танилцуулж байна.</para>
 
       <note>
         <para>Порт суулгахын тулд та  <username>root</username> эрхэнд
 		сэлгэсэн байх ёстой.</para>
       </note>
 
       <warning>
 	<para>Ямар нэгэн портыг суулгахаасаа өмнө портынхоо цуглуулгыг та
 	  шинэчилсэн байх хэрэгтэй бөгөөд <ulink
 	  url="http://vuxml.freebsd.org/"></ulink> хуудсанд тухайн 
 	  порттой холбоотой аюул нууцлалын тухай сэдэв хөндөгдсөн эсэхийг
 	  шалгах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Ямар ч порт суулгахаасаа өмнө аюулгүйн нууцлалын хувьд
 	  сул тал буй эсэхийг <application>portaudit</application>-р 
 	  автоматаар шалгаж болно. Энэ хэрэгслийг портын цуглуулга дотор
 	  олох боломжтой (<filename
 	  role="package">ports-mgmt/portaudit</filename>).  Шинэ портыг суулгахаасаа
 	  өмнө <command>portaudit -F</command> гэж ажиллуулснаар 
 	  аюулгүйн нууцлалд гарсан сул тал нүхнүүдийн тухай мэдээллийн 
 	  өгөгдлийн баазаас мэдээллүүдийг авч нөхөлт хийдэг. Аюулгүйн нууцлалын
 	  мэдээллийн өгөгдлийн баазын шинэчлэх явц өдөр болгон давтагдаж хийгдэх 
 	  болно. Нэмэлт дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portaudit.1; болон 
 	  &man.periodic.8; хуудаснаас харна уу.</para>
       </warning>
 
       <para>Портын цуглуулга таныг интернэт холболттой гэж авч үздэг. 
 	  Хэрэв танд интернэт холболт байхгүй бол 
 	distfile файлуудыг <filename>/usr/ports/distfiles</filename>
 	санд хуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Эхлэхийн өмнө суулгах гэж буй портын санд орох хэрэгтэй:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/sysutils/lsof</userinput></screen>
 
         <para>Тэгээд  <filename>lsof</filename> санд орсон хойноо уг сан дотор
 		та тухайн портын араг ясыг харах болно. Дараагийн алхам бол
 		портыг хөрвүүлэх буюу 
 	  <quote>бүтээх</quote> билээ. Ингэхийн тулд тушаал бичих мөрөнд
 	 <command>make</command> гэж бичнэ. Ингэж гүйцэтгэсний дараа
 	 дараах маягийн явцын мэдээллийг та харах болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>make</userinput>
 &gt;&gt; lsof_4.57D.freebsd.tar.gz doesn't seem to exist in /usr/ports/distfiles/.
 &gt;&gt; Attempting to fetch from ftp://lsof.itap.purdue.edu/pub/tools/unix/lsof/.
 ===&gt;  Extracting for lsof-4.57
 ...
 [extraction output snipped]
 ...
 &gt;&gt; Checksum OK for lsof_4.57D.freebsd.tar.gz.
 ===&gt;  Patching for lsof-4.57
 ===&gt;  Applying FreeBSD patches for lsof-4.57
 ===&gt;  Configuring for lsof-4.57
 ...
 [configure output snipped]
 ...
 ===&gt;  Building for lsof-4.57
 ...
 [compilation output snipped]
 ...
 &prompt.root;</screen>
 
         <para>Хөрвүүлэлт дуусаад та буцаад тушаал бичих мөрөнд ирэнгүүт
 	  хийх ёстой дараагийн алхам бол портыг суулгах билээ. Ингэхийн тулд
 	  таны хийх ёстой зүйл бол <command>make</command> тушаалыг 
 	  өөр нэг үгтэй хамт бичих ёстой бөгөөд тэр үг нь 
 	  <maketarget>install</maketarget> юм:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>make install</userinput>
 ===&gt;  Installing for lsof-4.57
 ...
 [installation output snipped]
 ...
 ===&gt;   Generating temporary packing list
 ===&gt;   Compressing manual pages for lsof-4.57
 ===&gt;   Registering installation for lsof-4.57
 ===&gt;  SECURITY NOTE: 
       This port has installed the following binaries which execute with
       increased privileges.
 &prompt.root;</screen>
 
         <para>Ингээд тушаал бичих мөр боломжтой болонгуут суулгасан портоо
 		ажиллуулах боломжтой болдог. Бид нарын жишээ авч суулгасан 
 		<command>lsof</command> програм нь нууцлалын давуу эрх 
 		шаарддаг болохоор аюулгүйн нууцлалын анхааруулга харуулагддаг.
 		Порт суулгах үед хэрэв анхааруулга харуулагдваас түүнийг тун 
 		анхааралтай уншиж ойлгох хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Програмыг хөрвүүлж бүтээхэд хэрэглэгдсэн түр файлуудыг 
 	  хадгалсан дэд сангуудыг устгах нь зүйтэй. Энэ нь дискний зайг
 	  хэмнэхээс гадна тухайн портыг шинэчлэх үед алдаа гаргуулахгүй
 	  маш сайн зуршил юм.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make clean</userinput>
 ===&gt;  Cleaning for lsof-4.57
 &prompt.root;</screen>
 
         <note>
           <para>Та  <command>make</command>,
 	    <command>make <maketarget>install</maketarget></command> мөн 
 	    <command>make <maketarget>clean</maketarget></command> гэсэн дамжлагуудыг 
 	    <command>make <maketarget>install clean</maketarget></command> гэж товчилж бичиж болно.</para>
 	</note>
 
 	<note>
 	  <para>Зарим shells буюу бүрхүүлийн орчнууд нь <envar>PATH</envar>
 	    орчны хувьсагч дотор буй сангууд доторх ачаалагдаж болдог 
 		програмуудын тушаалын хайлтыг түргэвчлэх зорилгоор түр хадгалагчид
 		хадгалсан байдаг. Та хэрэв ийм төрлийн бүрхүүлийн орчин 
 		ашиглаж байгаа бол порт суулгасны дараа <command>rehash</command> 
 		тушаалыг хэрэглэн портын ачаалагдах файлыг бүрхүүлийн таних 
 		сан дотор нэмдэг. Энэ тушаал нь 
 	    <command>tcsh</command> маягийн бүрхүүлд ажилладаг.  
 		<command>sh</command> төрлийн бүрхүүлд  <command>hash -r</command>
 		гэж ашигладаг. Тухайн бүрхүүлд хамаатай нэмэлт мэдээллийг нь харна уу.</para>
 	</note>
 
 	<para><ulink url="http://www.freebsdmall.com/">FreeBSD
 	  Mall</ulink> зэрэг зарим гуравдагчдын гаргасан DVD-ROM дээр distfiles
 	  файлууд агуулагдсан байдаг. Тэдгээрийг портын цуглуулганд хэрэглэж 
 	  болно. DVD-ROM-г  <filename>/cdrom</filename> санд таниулж холбоно. 
 	  Хэрэв та өөр санд холбосон бол уг сангийн нэрийг 
 	  <makevar>CD_MOUNTPTS</makevar> орчны хувьсагчид зааж өгөөрэй. 
 	  Шаардлагатай  distfiles файлууд нь дискнээс автоматаар хэрэглэгддэг. 
 	  </para>
 
 	<note>
 	  <para>Зарим нэг цөөн тооны портуудын лицензийг нь анхаарах 
 	    хэрэгтэй. Ийм төрлийн портуудын эх бичлэг нь CD-ROM дээр 
 		байдаггүй. Тэдгээрийг татаж авах юм уу цааш нь 
 		түгээхийн тулд ямар нэгэн гэрээ бөглөх илгээх ёстой болдог.
 		Хэрэв таны суулгах порт CD-ROM дээр байхгүй байгаа бол интернэт рүү
 		орон хэлсний дагуу гүйцэтгэх хэрэгтэй.</para>
 	</note>
 
 	<para>Портын систем нь &man.fetch.1; хэрэгслийг ашиглан файлуудыг 
 	  татаж авдаг. Уг хэрэгсэл нь 
 	  <envar>FTP_PASSIVE_MODE</envar>, <envar>FTP_PROXY</envar>,
 	  мөн <envar>FTP_PASSWORD</envar> гэх мэтчилэн төрөл бүрийн орчны 
 	  хувьсагчдыг ашиглаж ажилладаг. Хэрэв та галт хана юм уу 
 	  FTP/HTTP прокси хэрэглэдэг бол эдгээр хувьсагчдад тохирох утгыг нь 
 	  зааж өгөх хэрэгтэй. &man.fetch.3; хуудаснаас хувьсагчдын бүрэн жагсаалтыг
 	  харна уу.</para>
 
 	<para>Интернэтэд байнга холбогддоггүй хэрэглэгчдэд зориулж 
 	  <command>make <maketarget>fetch</maketarget></command> тушаал 
 	  байдаг. Уг тушаалыг портын дээд сан
 	  (<filename>/usr/ports</filename>) дотор гүйцэтгэхэд шаардагдах 
 	  бүх файлуудыг татаж авдаг. Уг тушаалыг мөн
 	  <filename>/usr/ports/net</filename> гэх зэргийн дэд сан дотор гүйцэтгэж 
 	  болно.
 	  Хэрэв тухайн порт өөр сан юм уу портоос хамаардаг бол fetch гүйцэтгэл 
 	  нь тэдгээр хамаарлыг нь
 	  <emphasis>нөхөж татдаггүй</emphasis>г анхаараарай.
 	  Харин  <maketarget>fetch</maketarget> гэдгийг
 	  <maketarget>fetch-recursive</maketarget> гэж орлуулснаар
 	  тухайн портын хамааралтай порт болон сангуудыг давхар татаж авдаг.</para>
 
 	<note><para>Та бүх портуудыг хөрвүүлж бүтээнэ гэвэл <command>make</command>
 	  тушаалыг <command>make
 	  <maketarget>fetch</maketarget></command> тушаалыг тайлбарласан шиг дээд санд
 	  гүйцэтгэж болдог. Гэвч зарим порт байхгүй тохиолдолд ийм үйлдэл бол аюултай. Мөн зарим портууд хоёр өөр файлыг нэг нэрээр суулгах хүндрэл гаргаж болзошгүй.</para></note>
 
 	<para>Мөш цөөхөн тохиолдолд хэрэглэгчид 
 	  <makevar>MASTER_SITES</makevar> (татаж авах файлуудын байршил) хаягнаас
 	  өөр байршил ашиглан эх файлуудыг татаж авах шаардлага гарч болох юм. 
 	  Ийм үед
 	  <makevar>MASTER_SITES</makevar> хувьсагчийн утгыг дараах тушаалаар 
 	  өөрчилдөг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/<replaceable>directory</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>make MASTER_SITE_OVERRIDE= \
 ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/distfiles/ fetch</userinput></screen>
 
 	<para>Энэ жишээн дээр бид 
 	  <makevar>MASTER_SITES</makevar>-н утгыг  <hostid
 	  role="fqdn">ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/distfiles/</hostid>
 	  гэж өөрчиллөө.</para>
 
 	<note><para>Зарим порт нь өөрийнхөө зарим хэсгийг 
 	  шаардлагагүй гэж үзэх тохиолдолд, эсвэл аюулгүйн нууцлалын 
 	  шалтгаанаар ч юм уу өөрчлөлт хийх боломж (эсвэл шаарддаг)
 	  өгдөг. 
 	  <filename role="package">www/mozilla</filename>, <filename
 	  role="package">security/gpgme</filename>, мөн <filename
 	  role="package">mail/sylpheed-claws</filename> зэргүүдийг жишээ
 	  болгож болох юм. Иймэрхүү мэдэгдлүүд байвал тухайн үед танд 
 	  харуулагдах болно.</para></note>
 
       <sect3>
         <title>Портын анхдагч санг дарж бичих</title>
 
 	<para>Заримдаа портыг хөрвүүлэх болон суулгах өөр санг хэрэглэх 
 	  нь хэрэгтэй (онц шаардлагатай) байдаг. 
 	  <makevar>WRKDIRPREFIX</makevar> болон <makevar>PREFIX</makevar>
 	  хувьсагчдын утгыг өөрчилж анхдагч сангийн байршлыг сольдог. 
 	  Жишээ нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make WRKDIRPREFIX=/usr/home/example/ports install</userinput></screen>
 
 	<para>гэсэн тушаал нь портыг
 	    <filename>/usr/home/example/ports</filename> сан дотор хөрвүүлээд 
 		хөрвүүлэгдэж бүтээгдсэн файлуудыг <filename>/usr/local</filename>
 		санд суулгадаг.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make PREFIX=/usr/home/example/local install</userinput></screen>
 
 	<para>гэсэн тушаал нь портыг <filename>/usr/ports</filename> санд хөрвүүлж 
 	  бэлдээд  <filename>/usr/home/example/local</filename> санд суулгана.</para>
 
 	<para>Мэдээж </para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make WRKDIRPREFIX=../ports PREFIX=../local install</userinput></screen>
 
 	<para>гэж хоёр хувьсагчийг хослуулан хэрэглэж бас болно
 	(танд зөвхөн ерөнхий ойлголт өгөх зорилгоор урт мөрийг товчилж харуулсан 
 	билээ).</para>
 
 	<para>Мөн та уг хувьсагчдыг өөрийнхөө орчны хувьсагч болгож
 	  зарлаж болно. Тухайн бүрхүүлийнхээ орчны тухай зааврыг эхлээд
 	  уншиж танилцах нь зүйтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><command>imake</command>-г хэрэглэх</title>
 
 	<para>Зарим порт <command>imake</command>-г хэрэглэдэг ( X 
 	  цонхот системийн хэсэг) бөгөөд 
 	  <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагч ашиглалгүй 
 	  <filename>/usr/X11R6</filename> санд суулгадаг. Үүнтэй ижил 
 	  зарим Perl портууд <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагч хэрэглэлгүй 
 	  Perl-н санд суулгадаг. Эдгээр портуудыг 
 	  <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагчтай хамтран ажиллуулж
 	  энэ хувьсагчийг ойлгож хүндэтгэдэг болгоно гэдэг бол тун хэцүү бөгөөд 
 	  бараг боломжгүй ажил юм.</para>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Портуудыг дахин тохируулах нь</title>
 
 	<para>Тухайн портуудыг бүтээж байхад чинь танд бүтээх тохируулгуудаас 
 	  сонгож болох ncurses дээр тулгуурласан цэс харуулагддаг. 
 	  Портыг нэгэнт бүтээсний дараа тэдгээр тохируулгуудыг нэмэх, хасах, эсвэл 
 	  өөрчлөхийн тулд энэ цэсэнд дахин орохыг хүсэх нь хэрэглэгчдийн 
 	  хувьд тийм ч нийтлэг биш юм. Үүнийг хийх олон аргууд байдаг. 
 	  Нэг арга нь портыг агуулж байгаа сан уруу ороод урьдын адил тохируулгуудыг 
 	  сонгосон хэвээр байгаа цэсийг дахин харуулах <command>make 
 	  <maketarget>config</maketarget></command> гэж тушаалыг ажиллуулах явдал юм. 
 	  Өөр нэг арга нь портын хувьд бүх тохиргооны сонголтуудыг харуулах 
 	  <command>make <maketarget>showconfig</maketarget></command> тушаалыг 
 	  ашиглах явдал юм. Бас нэг өөр арга нь бүх сонгогдсон тохируулгуудыг 
 	  арилгаад танд дахин эхлэх боломж олгох <command>make 
 	  <maketarget>rmconfig</maketarget></command> тушаалыг ажиллуулах явдал юм. 
 	  Эдгээр бүх аргууд болон бусдын талаар &man.ports.7; гарын авлагын 
 	  хуудсанд илүү дэлгэрэнгүй тайлбарласан байгаа.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ports-removing">
       <title>Суугдсан портыг устгах нь</title>
 
       <indexterm>
         <primary>портууд</primary>
         <secondary>устгах</secondary>
       </indexterm>
       <para>Та одоо портыг хэрхэн суулгах талаар мэдсэн юм чинь 
 	  хэрэв буруу портоо суулгасан бол түүнийг 
 	  хэрхэн утсгадаг талаар мэдэхийг хүсэж байгаа байх.  
       Өмнөх жишээнд суулгасан портоо бид устгацгаая  (анхааралгүй 
 	  уншсан нэгэнд нь <command>lsof</command> програм гэж сануулъя).  
 	  Портууд багцтай ижилхэн 
 	&man.pkg.delete.1; тушаалаар устгагдаж болно (
 	  <link
 	linkend="packages-using">Багц сонголт</link> хэсэгт тайлбарласан буй):</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete lsof-4.57</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="ports-upgrading">
       <title>Порт шинэчлэх</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>порт</primary>
 	<secondary>шинэчлэх</secondary>
       </indexterm>
       <para>Хамгийн түрүүнд &man.pkg.version.1; тушаал ашиглан 
 	  портын цуглуулгаас шинэ хувилбар агуулсан портуудыг жагсаах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_version -v</userinput></screen>
 
       <sect3 id="ports-file-updating">
 	<title><filename>/usr/ports/UPDATING</filename></title>
 
 	<para>Портыг шинэчлэхээсээ өмнө портын цуглуулгаа шинэчлээд 
 	  <filename>/usr/ports/UPDATING</filename> файлыг шалгана. 
 	  Энэ файл дотор портыг шинэчлэхэд шаардагдах үйлдлүүд болох 
 	  өөрчлөгдсөн төрөл, тохируулгын өөрчлөлт, эсвэл өмнөх хувилбартайгаа
 	  зөрчилдөх хэсгүүд гэх мэтийн чухал мэдээллүүд агуулагдаж байдаг.
 	  </para>
 
 	<para>Хэрэв <filename>UPDATING</filename> файлд саяны таны уншсан 
 	  зүйлүүдээс өөр юм агуулагдаж байвал уг файлд буй зааврыг дагах нь 
 	  зүйтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="portupgrade">
 	<title>Portupgrade ашиглан порт шинэчлэх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>portupgrade</primary>
 	</indexterm>
 
       <para> <application>portupgrade</application> хэрэгсэл нь портыг 
 	  амархан шинэчлэхэд зориулагдсан. Үүнийг <filename
 	role="package">ports-mgmt/portupgrade</filename> портоос суулгаж болно.
 	Бусад портын нэгэн адил порт суулгадаг журмаар <command>make <maketarget>install
 	clean</maketarget></command> гэсэн тушаалаар суулгадаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/ports-mgmt/portupgrade</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
       <para>Суугдсан портын жагсаалтыг  <command>pkgdb
 	-F</command> тушаал ашиглан шалгаад үр дүнгийн мэдээлэлд байгаа 
 	зөрчлүүдийг нь залруулж засах хэрэгтэй. Шинэчлэл хийхээсээ өмнө ингэж 
 	зөрчлүүдийг арилгах нь тун сайн санаа билээ.</para>
 
       <para>Хэрэв та <command>portupgrade -a</command> гэж ажиллуулбал 
 	  таны системд суугдсан бүх хуучирсан портуудыг 
 	<application>portupgrade</application> шинэчилж эхэлдэг. 
 	Хэрэв та суугдах шинэчлэл болгонд лавлаж асуух үйлдэл хийлгэхийг хүсвэл 
 	<option>-i</option> сонголт нэмээрэй.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -ai</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та бүх шинэчлэгдэх порт биш харин зөвхөн тодорхой нэгэн 
 	  портыг шинэчлэх хүсэлтэй бол <command>portupgrade
 	<replaceable>багцны-нэр</replaceable></command> гэж бичнэ. 
 	<option>-R</option> сонголт нэмснээр тухайн програмд шаардагдах 
 	портуудыг <application>portupgrade</application> эхлээд нь шинэчлэдэг.
 	</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -R firefox</userinput></screen>
 
       <para>Портын оронд багц хэрэглэж суулгахыг хүсвэл 
 	<option>-P</option> сонголт хэрэглэнэ. Энэ сонголттой үед 
 	<application>portupgrade</application> нь 
 	<envar>PKG_PATH</envar> хувьсагчид зааж өгсөн жагсаалтад буй сан дотроос
 	багцуудыг хайх ба хэрэв уг санд байхгүй байгаа бол сүлжээнээс татаж нөхдөг.
 	Хэрэв дотоод сан болон сүлжээнээс багц олдоогүй тохиолдолд 
 	<application>portupgrade</application> нь портоор суулгахыг оролдох болно. 
 	Порт хэлбэрээр суулгах үйлдлийг зогсоохын тулд
 	<option>-PP</option> сонголтыг нэмж өгдөг.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -PP gnome2</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв хөрвүүлж суулгалгүйгээр зөвхөн distfiles файлыг татаж авах (хэрэв 
 	  <option>-P</option> сонголттой бол багц файлыг ) шаардлагатай бол 
 	  <option>-F</option> сонголтыг ашиглаарай.
 	  Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portupgrade.1; хэсэгт харна уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="portmanager">
 	<title>Portmanager ашиглан портыг шинэчлэх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>portmanager</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><application>Portmanager</application> бол портыг суулгаж 
 	шинэчлэхийг амарчилсан өөр нэг хэрэгсэл билээ. Үүнийг
 	  <filename role="package">ports-mgmt/portmanager</filename> портноос
 	  суулгаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd <filename class="directory">/usr/ports/ports-mgmt/portmanager</filename></userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
 	<para>Бүх суугдсан портууд дараах энгийн тушаалаар шинэчлэгдэж болдог:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager -u</userinput></screen>
 
 	<para>Та мөн <option>-ui</option> сонголт нэмснээр 
 	<application>Portmanager</application>-н гүйцэтгэх алхам бүрийг лавлах асуух	хэлбэрт оруулан хянаж болдог.
 	<application>Portmanager</application>-г ашиглан системд шинэ портыг суулгаж болно. 
 	 <command>make <maketarget>install clean</maketarget></command> гэсэн ердийн тушаалаас ялгаатай нь 
 	 тухайн сонгосон портыг суулгахаасаа өмнө түүнд хамааралтай бүх портуудыг 
 	 шинэчлэдэг.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager <replaceable>x11/gnome2</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Хэрэв сонгосон портын хамааралтай портод ямар нэгэн 
 	  хүндрэл гарвал  <application>Portmanager</application>-г тэр хүндрэл
 	  гарсан портоос эхлэн дахин шинээр хөрвүүлж бэлд гэж зааж өгч болдог. 
 	  Ингэсэн үед хүндрэл гаргасан портыг эхлэж хөрвүүлээд дараа нь 
 	  портоо шинэчлэх явцаа цааш нь үргэлжлүүлдэг.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager <replaceable>graphics/gimp</replaceable> -f</userinput></screen>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	  &man.portmanager.1;-с харна уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="portmaster">
 	<title>Portmaster ашиглан портыг шинэчлэх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>portmaster</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><application>Portmaster</application> нь <quote>үндсэн</quote>
 	  системд  байдаг (бусад портуудаас хамаардаггүй) хэрэгслүүдийг ашиглахаар 
 	  хийгдсэн бөгөөд аль портыг шинэчлэхээ тогтоохын тулд 
 	  <filename class="directory">/var/db/pkg/</filename> сан доторхийг 
 	  ашигладаг.  Тэрээр <filename role="package">ports-mgmt/portmaster</filename> 
 	  порт хэлбэрээр байдаг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd <filename class="directory">/usr/ports/ports-mgmt/portmaster</filename></userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
 	<para><application>Portmaster</application> нь портуудыг дөрвөн 
 	  төрөлд бүлэглэдэг:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Root буюу язгуур портууд (хамаарсан портууд байхгүй, бусдаас хамаардаггүй)</para>
 	    </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para>Trunk буюу гол портууд (хамаарсан портууд байхгүй, бусдууд хамаардаг)</para>
 	    </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para>Салбар портууд (хамаарсан портуудтай, бусдууд хамаардаг)</para>
 	    </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para>Навч портууд (хамаарсан портуудтай, бусдаас хамаардаггүй)</para>
 	    </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Та суулгагдсан бүх портуудыг жагсааж болох бөгөөд 
 	  <option>-L</option> тохируулга ашиглан шинэчлэлт байгаа 
 	  эсэхийг хайж болно:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -L</userinput>
 ===>>> Root ports (No dependencies, not depended on)
 ===>>> ispell-3.2.06_18
 ===>>> screen-4.0.3
         ===>>> New version available: screen-4.0.3_1
 ===>>> tcpflow-0.21_1
 ===>>> 7 root ports
 ...
 ===>>> Branch ports (Have dependencies, are depended on)
 ===>>> apache-2.2.3
         ===>>> New version available: apache-2.2.8
 ...
 ===>>> Leaf ports (Have dependencies, not depended on)
 ===>>> automake-1.9.6_2
 ===>>> bash-3.1.17
         ===>>> New version available: bash-3.2.33
 ...
 ===>>> 32 leaf ports
 
 ===>>> 137 total installed ports
         ===>>> 83 have new versions available
 </screen>
 
 	<para>Бүх суулгагдсан портуудыг энэ хялбар тушаал ашиглан 
 	  шинэчилж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -a</userinput></screen>
 
 	<note><para>Анхдагчаар <application>Portmaster</application> нь 
 	  байгаа портыг устгахаасаа өмнө нөөц багц үүсгэдэг. Хэрэв шинэ 
 	  хувилбар суулгалт амжилттай болсон бол <application>Portmaster</application> 
 	  нөөц багцыг устгана. <option>-b</option> сонголтыг ашиглаж 
 	  <application>Portmaster</application>-т нөөцийг автоматаар 
 	  устгахгүй байхыг тушаана. <option>-i</option> сонголтыг ашигласнаар 
 	  порт бүрийг шинэчлэхээс өмнө асууж лавлан  
 	  <application>Portmaster</application>-ийг интерактив горимд 
 	  эхлүүлнэ.</para></note>
 
 	<para>Хэрэв шинэчлэх процессийн явцад алдаа гарвал та бүх портыг шинэчлэх 
 	  буюу дахин бүтээхийн тулд <option>-f</option>-г ашиглаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -af</userinput></screen>
 
 	<para>Шинэ порт бүтээж суулгахаасаа өмнө бүх хамааралтай портуудыг шинэчилж 
 	  <application>Portmaster</application>-ийг системд шинэ порт суулгахдаа 
 	  та бас ашиглаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster <replaceable>shells/bash</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portmaster.8;-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ports-disk-space">
       <title>Порт ба дискний хэмжээ</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>порт</primary>
 	<secondary>дискний хэмжээ</secondary>
       </indexterm>
       <para>Портын цуглуулга нь дискний хэмжээг байнга идэж байдаг. Портоос
 	  програмыг хөрвүүлж суулгасны дараа бэлдэж байсан 
 	<filename class="directory">work</filename> санг 
 	<command>make <maketarget>clean</maketarget></command> тушаалаар цэвэрлэхээ үргэлж санах 
 	хэрэгтэй. Та портын цуглуулгыг бүхлээр нь дараах тушаалаар цэвэрлэж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -C</userinput></screen>
 
       <para>Маш олон эх файлууд
 	<filename class="directory">distfiles</filename> санд явцын үр дүнд 
 	хадгалагдаж байдаг. Та тэдгээрийг гар аргаар устгаж болох ба дараах 
 	тушаал хэрэглэн ямар нэгэн порттой холбоогүй болсон бүх distfiles 
 	устгаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -D</userinput></screen>
 
       <para>Эсвэл таны системд одоо суугдсан байгаа порттой хамаагүй 
 	  бүх distfiles-уудыг дараах тушаалаар устгана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -DD</userinput></screen>
 
       <note>
 	<para> <command>portsclean</command> хэрэгсэл нь 
 	  <application>portupgrade</application> програмын нэг бүрдэл хэсэг.</para>
       </note>
 
       <para>Суулгасан портоо хэрэглэхгүй болсон үедээ устгахаа мартаж болохгүй. 
 	  Иймэрхүү автоматжуулалтыг гүйцэтгэдэг эвтэйхэн програм бол 
 	<filename role="package">ports-mgmt/pkg_cutleaves</filename> порт билээ.</para>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="ports-nextsteps">
     <title>Порт суулгасны дараах үйлдлүүд</title>
 
     <para>Ердийн програмыг суулгасны дараа тухайн програмтай холбоотой
 	  бичиг баримтыг унших, ямар нэгэн тохиргооны файл засварлах, эсвэл 
 	  уг програм компьютер ачаалагдах үед эхлэх (хэрэв энэ нь далд чөтгөр бол)
 	  эсэхийг нь шалгах шаардлага гарч болзошгүй.</para>
 
     <para>Суулгасан програм болгоныг тохируулах зарчим өөр өөр. Гэхдээ 
 	  та шинэ програм суулгачихаад  <quote>Одоо яах вэ?</quote> 
 	  гэсэн асуулттай тулгарах үед дараах зүйлс тусалж магадгүй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&man.pkg.info.1; тушаалыг ашиглан ямар файл хаана яаж суугдсаныг 
 	харна. Жишээ нь та саяхан FooPackage version 1.0.0, програмыг суулгасан 
 	бол </para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info -L foopackage-1.0.0 | less</userinput></screen>
 
 	<para>гэсэн тушаал нь уг програмыг суулгах явцад хуулсан бүх файлуудыг 
 	харуулдаг. <filename>man/</filename> санд хуулсан файл байвал тун 
 	анхааралтай харах хэрэгтэй. Энэ нь гарын авлага файлууд байдаг. 
 	Мөн  <filename>etc/</filename> санд хуулсан файлууд нь тохируулгын 
 	файлууд байдаг бөгөөд  <filename>doc/</filename> санд бол дэлгэрэнгүй
 	бичиг баримтуудыг хадгалсан байдаг.</para>
 
 	<para>Хэрэв та програмынхаа хувилбарын талаар сайн мэдэхгүй байгаа бол
 	</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info | grep -i <replaceable>foopackage</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>гэсэн тушаал нь бүх суугдсан програм дотор 
 	  <replaceable>foopackage</replaceable> гэсэн нэртэй програм байвал 
 	  харуулдаг. <replaceable>foopackage</replaceable>-н оронд хүссэн програмынхаа нэрийг бичээрэй.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Програмын гарын авлага хаана суугдсаныг мэдсэн үедээ 
 	  &man.man.1;-г ашиглан харах хэрэгтэй. Мөн түүнчлэн ийм аргаар
 	  тохируулга болон нэмэлт мэдээллийн файлуудыг нь тухай бүрд 
 	  нь харах хэрэгтэй.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэв уг програм өөрийн гэсэн вэб хуудастай бол түүнд нь зорчин 
 	  нэмэлт мэдээлэл авах, байнгын асуулт хариултыг нь үзэх гэх мэтчилэн 
 	  оролдоорой. Уг програмын вэб хуудасны хаяг нь </para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info <replaceable>foopackage-1.0.0</replaceable></userinput></screen>
 	
 	<para>тушаалын гаралт дээр  <literal>WWW:</literal> гэсэн хэсэгт 
 	байдаг. </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Эхлэн ачаалагдах үед эхлэх ёстой портууд (Интернэт сервер гэх мэт)
 	 голдуу 
 	  <filename>/usr/local/etc/rc.d</filename> сан дотор эхлүүлэх 
 	  файлаа хуулдаг. Та уг файлыг шаардлагатай бол засварлах юм уу өөрчилж болно.  
 	  <link
 	  linkend="configtuning-starting-services">Үйлчилгээг эхлүүлэх</link> хэсгээс дэлгэрэнгүй мэдэээллийг харна уу.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ports-broken">
     <title>Эвдрэлтэй портыг засах нь</title>
 
       <para>Хэрэв та портыг ажиллуулж чадаагүй тохиолдолд хийж болох 
 	  хэд хэдэн алхам бий:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="&url.base;/support.html#gnats">Problem Report
 	    database</ulink> хуудсанд уг портын засварлах заавар бий эсэхийг 
 		шалгах. Хэрэв байвал уг зааврын дагуу засварлах хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Уг портыг арчилж сайжруулдаг хүнээс тусламж авах. 
 	    <command>make <maketarget>maintainer</maketarget></command> тушаал ашиглаад юм уу эсвэл 
 		<filename>Makefile</filename> файл дотроос тухайн 
 		арчлагчийн захианы хаягийг нь олох хэрэгтэй. Захиандаа
 		портынхоо нэр болон хувилбарыг оруулан 
 		(<filename>Makefile</filename> файлд буй 
 		<literal>&dollar;FreeBSD:</literal>
 	    мөрийг илгээх хэрэгтэй ) хэрэв боломжтой бол алдаа заасан 
 		явцын мэдээллүүдийг явуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>Зарим порт нь хувь хүнээр биш харин  <ulink
 	      url="&url.articles.mailing-list-faq;/article.html">захианы 
 		  жагсаалтаар</ulink> арчлагдаж байдаг. Энэ жагсаалтад бүгд биш ч гэсэн ихэнх хүмүүс нь 
 	      <email role="nolink">freebsd-listname@FreeBSD.org</email> маягийн 
 		  захианы хаягтай байдаг. Ийм хүмүүс рүү захиагаа явуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	    <para>Голдуу 
 	      <email role="nolink">ports@FreeBSD.org</email>-р арчлагдаж 
 		  байгаа гэсэн портууд нэг тодорхой хүнээр арчлагдаагүй байдаг. 
 		  Завсарлалт болон тусламж зэргүүд нь ихэнхдээ захианы жагсаалтад буй 
 		  хүмүүсээс ирдэг. Туслан дэмжих хүмүүс бидэнд үргэлж хэрэгтэй байгаа!</para>
 	  </note>
 
 	  <para>Хэрэв та ямар нэгэн хариулт аваагүй бол 
 	     &man.send-pr.1;-г ашиглан алдааны мэдэгдэл  ( <ulink
 	    url="&url.articles.problem-reports;/article.html">
 	    FreeBSD-н алдааг мэдээлэх</ulink> хэсгийг харна уу) хийж болно.</para>
 	</listitem>
 
         <listitem>
 	  <para>Өөрөө засаад үз!   <ulink
 	    url="&url.books.porters-handbook;/index.html">Порт хийгчдийн гарын авлага</ulink> дотор 
 	    <quote>портын</quote> ажиллах зарчим болон бүтэц заавар, засах дараалал, тэр байтугай өөрөө порт зохиох талаар дурдсан байгаа!</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Ойрхон байгаа FTP хуудаснаас багцыг татаж авах хэрэгтэй. 
 	    <quote>Үндсэн</quote> багцны цуглуулга <hostid
 	    role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid> хуудасны  <ulink
 	    url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/packages/">багцны санд</ulink> байдаг бөгөөд  <ulink
 	    url="http://mirrorlist.FreeBSD.org/">орон нутгийн толин тусгал</ulink>уудыг <emphasis>эхлээд</emphasis> турш!  Ингэсэн нь эх бичлэгийг хөрвүүлэхээс 
 		түргэн бэлэн болсон багцыг татаж аван цаг хэмнэж байдаг.  &man.pkg.add.1; програмыг ашиглан өөртөө хадгалсан багцаа систем дээрээ суулгана. </para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
   </sect1>
 
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ppp-and-slip/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ppp-and-slip/chapter.sgml
index dbe666215e..c60dce0f3d 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ppp-and-slip/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ppp-and-slip/chapter.sgml
@@ -1,3072 +1,3074 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.194
+     Original revision 1.195
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="ppp-and-slip">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Бүтцийг дахин өөрчлөн зохион байгуулж шинэчилсэн </contrib>
 	<!-- 1 Mar 2000 -->
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>PPP болон SLIP</title>
 
   <sect1 id="ppp-and-slip-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
     <indexterm id="ppp-ppp">
       <primary>PPP</primary>
     </indexterm>
     <indexterm id="ppp-slip">
       <primary>SLIP</primary>
     </indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь нэг компьютерийг нөгөөтэй холбох хэд хэдэн аргуудтай байдаг. 
 	Dial-up модемоор сүлжээнд эсвэл Интернэтэд холболт хийх юм уу эсвэл 
 	бусдыг өөрөөр чинь дамжихыг зөвшөөрөхийн тулд PPP эсвэл SLIP-г 
 	хэрэглэхийг шаарддаг. Энэ бүлэг эдгээр модем дээр тулгуурласан холбооны 
 	үйлчилгээнүүдийг тохируулах талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн PPP-г хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Цөмийн PPP-г хэрхэн тохируулах талаар (зөвхөн &os; 7.X-ийн хувьд).</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><acronym>PPPoE</acronym>-г (PPP over Ethernet 
 	буюу Ethernet дээгүүрх PPP) хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><acronym>PPPoA</acronym>-г (PPP over ATM 
 	буюу ATM дээгүүрх PPP) хэрхэн тохируулах талаар.</para>
 	</listitem>
       <listitem>
 	<para>SLIP клиент болон серверийг хэрхэн тохируулж суулгах талаар (зөвхөн &os; 7.X-ийн хувьд).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <indexterm id="ppp-ppp-user">
       <primary>PPP</primary>
       <secondary>хэрэглэгчийн PPP</secondary>
     </indexterm>      
     <indexterm id="ppp-ppp-kernel">
       <primary>PPP</primary>
       <secondary>цөмийн PPP</secondary>
     </indexterm>      
     <indexterm id="ppp-ppp-ethernet">
       <primary>PPP</primary>
       <secondary>Ethernet дээгүүрх</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний үндсэн ухагдахуунуудыг мэддэг байх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Гадагш залгах (dialup) холболт болон PPP ба/эсвэл SLIP-ийн үндэс 
 	болон зорилгыг ойлгосон байх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Та хэрэглэгчийн PPP болон цөмийн PPP хоёрын хоорондох гол ялгаа нь юу юм 
 	бол гэж гайхаж байж магадгүй юм. Хариулт нь хялбархан: хэрэглэгчийн PPP 
 	нь ирж байгаа болон гарч байгаа өгөгдлийг цөмийн талбарт биш хэрэглэгчийн 
 	талбарт процесс хийдэг. Энэ нь өгөгдлийг цөм болон хэрэглэгчийн талбар 
 	хоёрын хооронд хуулдгаараа зардалтай боловч хамаагүй илүү боломжуудаар 
 	баялаг PPP шийдлийг зөвшөөрдөг. Хэрэглэгчийн PPP нь гаднах ертөнцтэй 
 	холбогдохдоо <devicename>tun</devicename> төхөөрөмжийг ашигладаг 
 	бол цөмийн PPP <devicename>ppp</devicename> төхөөрөмжийг 
 	ашигладаг.</para>
 
     <note>
-      <para>Энэ бүлэгт хэрэглэгчийн PPP-г <application>pppd</application> зэрэг өөр бусад PPP програм хангамжаас 
+      <para>Энэ бүлэгт хэрэглэгчийн PPP-г <application>pppd</application> 
+	(зөвхөн &os;&nbsp;7.X-ийн хувьд) зэрэг өөр бусад PPP програм хангамжаас 
 	ялгах шаардлага гарахгүй тохиолдолд ердөө л <application>ppp</application> 
 	гэх болно. Тусгайлан тайлбарлаагүй л бол энэ бүлэгт тайлбарласан бүх тушаалууд нь 
 	<username>root</username> эрхээр ажиллуулагдах ёстой.</para>
     </note>
   </sect1>
 
   <sect1 id="userppp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
           <contrib>Шинэчилж өргөжүүлсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Брайн</firstname>
           <surname>Сомерс</surname>
 	  <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Ник</firstname>
 	  <surname>Клэйтон</surname>
 	  <contrib>Зарим хэсгийг нэмсэн </contrib>
         </author>
         <author>
 	  <firstname>Дирк</firstname>
           <surname>Фромберг</surname>
         </author>
         <author>
           <firstname>Питер</firstname>
           <surname>Чайлдс</surname>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Хэрэглэгчийн PPP ашиглах</title>
 
     <warning>
       <para>&os; 8.0-с эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэг
         <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename> гэдгээс 
         <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> болон 
         <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename> гэдгээс
         <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
 	&os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид дараах зааврыг эдгээр өөрчлөлттэй уялдуулж 
 	ойлгох ёстой болно.</para>
     </warning>
 
     <sect2>
       <title>Хэрэглэгчийн PPP</title>
 
       <sect3>
 	<title>Таамаглалууд</title>
 
 	<para>Энэ баримт нь таныг дараах шаардлагуудыг хангасан гэж тооцдог:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <indexterm id="ppp-isp">
 	    <primary>ISP</primary>
 	  </indexterm>
 	  <indexterm id="ppp-ppp2">
 	    <primary>PPP</primary>
 	  </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>PPP ашиглан таны холбогдох Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчээс (ISP) 
 		өгсөн бүртгэл.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Модем эсвэл өөр төхөөрөмж таны системд холбогдсон байгаа 
 		бөгөөд тэр нь танд өөрийн ISP-тай холбогдохыг зөвшөөрөхөөр зөв 
 		тохируулагдсан байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны ISP-ийн хандах dial-up дугаар(ууд).</para>
 	  </listitem>
 
 	  <indexterm id="ppp-pap">
 	    <primary>PAP</primary>
 	  </indexterm>
 	  <indexterm id="ppp-chap">
 	    <primary>CHAP</primary>
 	  </indexterm>
 	  <indexterm id="ppp-unix">
 	    <primary>UNIX</primary>
 	  </indexterm>
 	  <indexterm id="ppp-login">
 	    <primary>нэвтрэх нэр</primary>
 	  </indexterm>
 	  <indexterm id="ppp-password">
 	    <primary>нууц үг</primary>
 	  </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Таны нэвтрэх нэр болон нууц үг. (ердийн &unix; загварын нэвтрэлт 
 		болон нууц үгийн хослол юм уу эсвэл PAP эсвэл CHAP нэвтрэлт болон 
 		нууц үгийн хослол).</para>
 	  </listitem>
 
 	  <indexterm id="ppp-nameserver">
 	    <primary>нэрийн сервер</primary>
 	  </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Нэг буюу хэд хэдэн нэрийн серверүүдийн IP хаяг. Хэвийн үед 
 		үүнд зориулан ашиглахаар хоёр IP хаягийг таны ISP танд өгдөг. Хэрэв тэд 
 		танд ядаж ганцыг өгөөгүй бол та <command>enable dns</command> 
 		тушаалыг <filename>ppp.conf</filename> файлд ашиглавал 
 		<application>ppp</application> нэрийн серверүүдийг танд 
 		тохируулж өгөх болно. Энэ боломж нь DNS-тай тохиролцоог дэмждэг 
 		таны ISP-ийн PPP шийдлээс хамаарах юм.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Дараах мэдээллийг таны ISP өгсөн байж болох боловч энэ нь заавал шаардлагагүй 
 		юм:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Таны ISP-ийн гарцын IP хаяг. Гарц нь таны холбогдох машин бөгөөд 
 		таны <emphasis>анхдагч чиглүүлэлт</emphasis> гэж тохируулагдах 
 		болно. Хэрэв танд энэ мэдээлэл байхгүй бол бид нэгийг орлуулж болох 
 		бөгөөд таны ISP-ийн PPP сервер биднийг холбогдох үед зөв утгыг хэлж 
 		өгөх болно.</para>
 
 	    <para>Энэ IP дугаар нь <application>ppp</application>-ээр 
 	      <literal>HISADDR</literal> гэгдэнэ.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны ашиглах ёстой сүлжээний баг. Хэрэв таны ISP үүнийг өгөөгүй 
 		бол та аюулгүйгээр <hostid role="netmask">255.255.255.255</hostid> 
 		гэж ашиглаж болно.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <indexterm id="ppp-static-ip">
 	    <primary>статик IP хаяг</primary>
 	  </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв таны ISP танд статик IP хаяг болон хостын нэр өгсөн бол та 
 		тэдгээрийг оруулж болно. Үгүй бол бид нөгөө талын өгөх тохирох IP хаягийг 
 		ердөө л зөвшөөрөх болно.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
  
 	<para>Хэрэв танд шаардлагатай мэдээллийн аль нь ч байхгүй бол өөрийн ISP уруугаа 
 		хандана уу.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Энэ хэсэгт жишээнүүдийн олонхийн үзүүлж байгаа тохиргооны файлуудын 
 		агуулгуудад байгаа мөр бүр дугаарлагдсан байгаа болно. Эдгээр дугаарууд нь 
 		танилцуулга болон хэлэлцүүлэгт туслах зорилгоор зөвхөн ашиглагддаг бөгөөд 
 		яг үнэндээ жинхэнэ файл дээрээ тавигдах ёстой гэсэн үг биш юм. 
 		Tab ашиглан зөв догол хийх болон зайн тэмдэгтүүд нь бас чухал юм.</para>
 	</note>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Автомат <application>PPP</application> тохиргоо</title>
 
 	<indexterm><primary>PPP</primary><secondary>тохиргоо</secondary></indexterm>
+
 	<para><command>ppp</command> болон <command>pppd</command> нь 
-	(PPP-ийн цөмийн түвшний шийдэл) <filename class="directory">/etc/ppp</filename> сан 
+	(PPP-ийн цөмийн түвшний шийдэл, зөвхөн &os;&nbsp;7.X-ийн хувьд) <filename class="directory">/etc/ppp</filename> сан 
 	дахь тохиргооны файлуудыг ашигладаг. Хэрэглэгчийн ppp-д зориулсан жишээнүүдийг 
 	<filename class="directory">/usr/share/examples/ppp/</filename> сангаас олж болно.</para>
 
 	<para><command>ppp</command>-г тохируулах нь таны өөрийн шаардлагуудаас 
 	хамаарч хэд хэдэн файлуудыг засварлахыг танаас шаарддаг. Тэдгээрт юу оруулах нь 
 	таны ISP IP хаягуудыг статикаар өгдөг үү (өөрөөр хэлбэл танд нэг IP хаяг өгөх 
 	бөгөөд зөвхөн тэрийг дандаа ашиглана) эсвэл динамикаар (өөрөөр хэлбэл таны IP хаяг 
 	таныг ISP-даа холбогдох бүрт өөрчлөгддөг) өгдөг үү гэдгээс зарим талаараа 
 	хамаардаг.</para>
 
 	<sect4 id="userppp-staticIP">
 	  <title>PPP болон статик IP хаягууд</title>
 
 	  <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>статик IP хаягуудтай цуг</secondary></indexterm>
 	  <para>Та <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> тохиргооны 
 		файлыг засварлах хэрэгтэй. Энэ нь доорх жишээтэй төстэй харагдах 
 		ёстой.</para>
 
 	  <note>
 	    <para><literal>:</literal>-ээр төгссөн мөрүүд эхний баганаас эхэлнэ
 		(мөрийн эхлэл)&mdash; бусад бүх мөрүүдэд доор үзүүлсэн шиг зай эсвэл 
 		tab-аар догол гаргасан байх ёстой.</para>
 	  </note>
 
 	  <programlisting>1     default:
 2       set log Phase Chat LCP IPCP CCP tun command
 3       ident user-ppp VERSION (built COMPILATIONDATE)
 4       set device /dev/cuau0
 5       set speed 115200
 6       set dial "ABORT BUSY ABORT NO\\sCARRIER TIMEOUT 5 \
 7                 \"\" AT OK-AT-OK ATE1Q0 OK \\dATDT\\T TIMEOUT 40 CONNECT"
 8       set timeout 180
 9       enable dns
 10
 11    provider:
 12      set phone "(123) 456 7890"
 13      set authname foo
 14      set authkey bar
 15      set login "TIMEOUT 10 \"\" \"\" gin:--gin: \\U word: \\P col: ppp"
 16      set timeout 300
 17      set ifaddr <replaceable>x.x.x.x</replaceable> <replaceable>y.y.y.y</replaceable> 255.255.255.255 0.0.0.0
 18      add default HISADDR</programlisting>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 1:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Анхдагч оруулгыг тэмдэглэдэг. Энэ оруулга дахь тушаалууд нь 
 		ppp ажиллах үед автоматаар ажилладаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 2:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Параметрүүдийг бүртгэл хийхийг идэвхжүүлнэ. Тохиргоо 
 		хангалттайгаар ажиллаж байгаа үед бүртгэлийн файлын их хэмжээнээс 
 		сэргийлэхийн тулд энэ мөрийг:</para>
 
 	          <programlisting>set log phase tun</programlisting>
 
                 <para>гэж болгох ёстой.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 3:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>PPP-д нөгөө талдаа өөрийгөө хэрхэн таниулахыг хэлж өгдөг. 
 		PPP нь тохиролцож холбоосыг үүсгэх үедээ ямар нэгэн асуудалтай байгаа 
 		эсэхээ таниулсан мэдээллээр нөгөө талаа хангадаг бөгөөд нөгөө талын 
 		администратор иймэрхүү асуудлуудыг судалж байгаа үед энэ нь ашигтай 
 		байж болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 4:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Модемийн холбогдсон төхөөрөмжийг тодорхойлдог. 
 		<devicename>COM1</devicename> нь
 		  <filename class="devicefile">/dev/cuau0</filename> 
 		  бөгөөд
 		  <devicename>COM2</devicename> нь
 		  <filename class="devicefile">/dev/cuau1</filename> юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 5:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Таны холбогдох хурдыг заадаг. Хэрэв 115200 ажиллахгүй 
 		бол (ямар ч шинэ модемтой энэ нь болох ёстой) 
 		38400-гаар оролдож үзээрэй.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 6 &amp; 7:</term>
 
 	      <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>хэрэглэгчийн PPP</secondary></indexterm>
 	      <listitem>
 		<para>Залгах мөр. Хэрэглэгчийн PPP нь &man.chat.8; програмын 
 		адил хүлээгээд илгээх зарчмыг ашигладаг. Энэ хэлний боломжуудын тухай 
 		мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
 		<para>Энэ тушаал нь уншигдахад хялбар байх зорилгоор дараагийн 
 		мөрөнд үргэлжилж байгааг анзаараарай. Хэрэв мөрийн сүүлийн 
 		тэмдэгт <literal>\</literal> байвал <filename>ppp.conf</filename> 
 		файл дахь ямар ч тушаал ийм байж болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 8:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ холбоосонд зориулж сул зогсох хугацааг тохируулна. 180 
 		секунд нь анхдагч байна, тэгэхээр энэ мөр нь цэвэр гоо сайхны зүйл юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 9:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Локал танигчийн тохиргоог бататгахын тулд нөгөө талаасаа асуухыг 
 		PPP-д хэлнэ. Хэрэв та локал нэрийн серверийг ажиллуулах бол энэ 
 		мөрийг тайлбар болгох юм уу эсвэл арилгах ёстой.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 10:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Уншихад хялбар байх зорилгоор хоосон мөр байна. PPP нь 
 		хоосон мөрүүдийг орхидог.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 11:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para><quote>provider</quote> гэж нэрлэгдсэн үзүүлэгчид 
 		зориулсан оруулгыг тодорхойлдог. Үүнийг өөрийн <acronym>ISP</acronym>-ийн 
 		нэрээр сольж болох юм. Ингэсний дараа та холболтыг эхлүүлэхийн 
 		тулд <option>load <replaceable>ISP</replaceable></option> гэж ашиглаж болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 12:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ үзүүлэгчийн хувьд утасны дугаарыг тохируулдаг. Олон утасны 
 		дугаарыг тодорхойлох хоёр цэг (<literal>:</literal>) юм уу эсвэл 
 		хоолой тэмдэгтийг (<literal>|</literal>) тусгаарлагч болгон ашиглан 
 		зааж өгч болно. Хоёр тусгаарлагчийн ялгаа &man.ppp.8;-д тайлбарлагдсан 
 		байдаг. Дүгнэж хэлэхэд хэрэв та дугааруудыг ээлжлэн ашиглах бол тодорхойлох 
 		цэгийг ашиглана. Хэрэв та эхний дугаар уруу эхлээд үргэлж залгахыг хүсэж 
 		байгаа бөгөөд зөвхөн эхний дугаар нь амжилтгүй болсон тохиолдолд бусад дугааруудыг 
 		ашиглахыг хүсэж байгаа бол  хоолой тэмдэгтийг ашиглаарай. Утасны дугааруудыг 
 		тэр чигээр нь үзүүлсэн шиг үргэлж хаалтанд хийх хэрэгтэй.</para>
 	    
 	      <para>Хэрэв та утасны дугаар дээр зай ашиглахаар бол утасны дугаарыг хаалтанд 
 		(<literal>"</literal>) хийх ёстой. Ингэхгүй бол энэ нь энгийн боловч баригдашгүй 
 		алдаанд хүргэж болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 13 &amp; 14:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Хэрэглэгчийн нэр болон нууц үгийг тодорхойлно. &unix; 
 		загварын нэвтрэлт хүлээх мөрийг ашиглан холбогдох үед эдгээр 
 		утгууд нь <command>set login</command> тушаалаар 
 		\U болон \P хувьсагчуудыг ашиглан хийгддэг. PAP эсвэл CHAP 
 		ашиглан холбогдож байгаа үед эдгээр утгууд нь нэвтрэлт танилт 
 		хийгдэхэд хэрэглэгддэг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 15:</term>
 
 	      <listitem>
 		<indexterm><primary>PAP</primary></indexterm>
 		<indexterm><primary>CHAP</primary></indexterm>
 		<para>Хэрэв та PAP эсвэл CHAP ашиглаж байгаа бол нэвтрэлт энэ 
 		үед байхгүй байх бөгөөд энэ мөр нь тайлбар болгогдох юм уу эсвэл 
 		арилгагдсан байх ёстой. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="userppp-PAPnCHAP">PAP болон CHAP
 		  нэвтрэлт танилт</link> холбоосоос үзнэ үү.</para>
 
                 <para>Нэвтрэлтийн мөр нь залгах мөр шиг чалчихтай төсөөтэй зарчимтай
 		байдаг. Энэ жишээн дээр нэвтрэх сесс нь доор дурдсантай адил үйлчилгээний
 		хувьд уг мөр ажиллаж байна:</para>
 
 		<screen>J. Random Provider
 login: <replaceable>foo</replaceable>
 password: <replaceable>bar</replaceable>
 protocol: ppp</screen>
 
 		<para>Та энэ скриптийг өөрийн хэрэгцээндээ тааруулан өөрчлөх 
 		хэрэгтэй болно. Энэ скриптийг эхний удаа бичиж байхдаа та 
 		яриа хүссэнээр үргэлжилж байгаа эсэхийг тодорхойлж чадахаар 
 		байхын тулд <quote>chat</quote> буюу чалчих бүртгэлийг 
 		идэвхжүүлсэн эсэхээ баталгаажуулах хэрэгтэй.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 16:</term>
 
 	      <indexterm><primary>timeout</primary></indexterm>
 	      <listitem>
 		<para>Анхдагч сул зогсох хугацааг (секундээр) холболтод зориулж 
 		тохируулдаг. Энд холболт нь 300 секундын хугацаанд идэвхгүй байвал 
 		автоматаар хаагдах болно. Хэрэв та хугацааны хувьд хэзээ ч дуусахгүй 
 		байхыг хүсвэл энэ утгыг тэг болгох юм уу эсвэл <option>-ddial</option> 
 		тушаалын мөрийн тохируулгыг ашиглах хэрэгтэй.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 17:</term>
 	      <indexterm><primary>ISP</primary></indexterm>
 	      <listitem>
 		<para>Интерфэйсийн хаягуудыг тохируулна. <replaceable>x.x.x.x</replaceable> 
 		мөрийг таны интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн танд хуваарилсан 
 		IP хаягаар солих шаардлагатай. <replaceable>y.y.y.y</replaceable> 
 		мөрийг таны ISP өөрийн гарцыг (таны холбогдох машин) заасан тэр IP 
 		хаягаар солих шаардлагатай. Хэрэв таны ISP гарцын хаягийг 
 		танд өгөөгүй бол <hostid role="netmask">10.0.0.2/0</hostid> 
 		гэж ашиглаарай. Хэрэв та <quote>таасан</quote> хаягийг 
 		ашиглах хэрэгтэй бол <link
 		  linkend="userppp-dynamicIP">PPP болон динамик IP
 		  хаягууд</link> хэсэгт зориулсан заавруудын дагуу 
 		<filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> файлдаа 
 		оруулга үүсгэсэн эсэхээ шалгаарай. Хэрэв энэ мөрийг орхивол 
 		<command>ppp</command> нь <option>-auto</option> 
 		горимд ажиллаж чадахгүй.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 18:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Өөрийн ISP-ийн гарц уруу анхдагч чиглүүлэлтийг нэмнэ. 
 		<literal>HISADDR</literal> тусгай үгийг мөр 17 дээр 
 		заасан гарцын хаягаар сольдог. Энэ мөр нь 17-р мөрийн дараа байх 
 		нь чухал бөгөөд тэгэхгүй бол <literal>HISADDR</literal> нь 
 		эхлэн тохируулагдаж амжихгүй байх юм.</para>
 
 		<para>Хэрэв та ppp-г <option>-auto</option> горимд 
 		ажиллуулахыг хүсэхгүй бол энэ мөрийг <filename>ppp.linkup</filename> 
 		файлд шилжүүлэх ёстой.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Та статик IP хаягтай бөгөөд ppp-г <option>-auto</option> 
 		горимоор ажиллуулж байгаа бол <filename>ppp.linkup</filename> файлд 
 		оруулга нэмэх шаардлагагүй бөгөөд учир нь таныг холбогдохоос өмнө таны чиглүүлэлтийн 
 		хүснэгтийн оруулгууд нь аль хэдийн зөв байх учраас тэр юм. Гэхдээ та 
 		холболтын дараа програмуудыг ажиллуулах оруулга үүсгэхийг хүсэж болох 
 		юм. Энэ нь sendmail-ийн жишээн дээр сүүлд тайлбарлагдах болно.</para>
 
 	  <para>Жишээ тохиргооны файлууд нь <filename class="directory">/usr/share/examples/ppp/</filename> 
 		санд байрлана.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="userppp-dynamicIP">
 	  <title>PPP болон динамик IP хаягууд</title>
 	  <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>динамик IP хаягуудтай цуг</secondary></indexterm>
 	  <indexterm><primary>IPCP</primary></indexterm>
 	  <para>Хэрэв таны үйлчилгээ үзүүлэгч статик IP хаягуудыг олгодоггүй бол 
 		локал болон алсын хаягууд дээр тохирдог байхаар <command>ppp</command> нь 
 		тохируулагдаж болно. IP хаягийг <quote>таах</quote> 
 		болон холболтын дараа IP Configuration Protocol (IPCP) 
 		буюу IP тохиргооны протокол ашиглан зөвөөр тохируулахыг 
 		<command>ppp</command>-д зөвшөөрөх замаар үүнийг хийнэ. 
 		<filename>ppp.conf</filename> тохиргоо нь 
 		дараах өөрчлөлтийн хамтаар 
 		<link linkend="userppp-staticIP">PPP болон статик IP
 		    хаягууд</link> хэсэгтэй адил байна:</para>
 
 	  <programlisting>17      set ifaddr 10.0.0.1/0 10.0.0.2/0 255.255.255.255</programlisting>
 
 	  <para>Дахин хэлэхэд мөрийн дугаарыг битгий оруулаарай, энэ нь зөвхөн 
 		лавлагааны зорилгоор байгаа юм. Ядаж нэг хоосон зайгаар 
 		догол гаргах шаардлагатай.</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 17:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para><literal>/</literal> тэмдэгтийн дараах дугаар нь 
 		ppp-ийн шаардах хаягийн битийн тоо юм. Та өөрийн нөхцөлдөө 
 		тохируулан IP дугааруудыг ашиглахыг хүсэж болох юм, гэхдээ 
 		дээрх жишээнүүд нь үргэлж ажиллах болно.</para>
 
 		<para>Сүүлийн нэмэлт өгөгдөл (<literal>0.0.0.0</literal>) 
 		нь PPP-д <hostid
 		  role="ipaddr">10.0.0.1</hostid>-ийн оронд <hostid
 		  role="ipaddr">0.0.0.0</hostid> хаяг ашиглан 
 		тохиролцоог эхлүүлэхийг хэлж байгаа бөгөөд зарим нэгэн ISP-уудын 
 		хувьд энэ нь шаардлагатай байдаг. Эхний чиглүүлэлтийг 
 		<option>-auto</option> горимд тохируулахад PPP-д 
 		саад болдог учраас <command>set ifaddr</command> 
 		тушаалд <literal>0.0.0.0</literal>-г эхний нэмэлт өгөгдөл 
 		болгон битгий ашиглаарай.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Хэрэв та <option>-auto</option> горимд ажиллахгүй байгаа бол 
 		<filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> файлд оруулга 
 		үүсгэх хэрэгтэй болно. <filename>ppp.linkup</filename> нь 
 		холболт тогтсоны дараа ашиглагддаг. Энэ үед <command>ppp</command> 
 		нь интерфэйсийн хаягуудыг олгосон байх бөгөөд одоо чиглүүлэлтийн хүснэгтийн 
 		оруулгуудыг нэмэх боломжтой болсон байх болно:</para>
 
 	  <programlisting>1     provider:
 2      add default HISADDR</programlisting>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 1:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Холболт тогтоохдоо <command>ppp</command> нь 
 		дараах дүрмүүдийн дагуу <filename>ppp.linkup</filename> файлд
 		оруулгыг хайх болно: Эхлээд бидний <filename>ppp.conf</filename> 
 		файлд ашигласантай адил хаяг/шошготой таарахыг оролдоно. 
 		Хэрэв амжилтгүй болвол бидний гарцын IP хаягийн оруулгыг хайна. 
 		Энэ оруулга нь дөрвөн ширхэг найман битээс тогтох IP загварын 
 		хаяг/шошго юм. Хэрэв бид тэгсэн ч гэсэн оруулга олоогүй байгаа 
 		бол <literal>MYADDR</literal> оруулгыг хайна.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 2:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ мөр нь <literal>HISADDR</literal> уруу заасан 
 		анхдагч чиглүүлэлт нэмэхийг <command>ppp</command>-д хэлж 
 		байна. <literal>HISADDR</literal> нь IPCP-ээр 
 		тохиролцсоны дагуу гарцын IP хаягаар солигдох болно.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Нарийвчилсан жишээний хувьд 
 		<filename>/usr/share/examples/ppp/ppp.conf.sample</filename>
 	    	болон 
 		<filename>/usr/share/examples/ppp/ppp.linkup.sample</filename> 
 		файлууд дахь <literal>pmdemand</literal> оруулгыг харна уу.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Ирж байгаа дуудлагуудыг хүлээн авах</title>
 	  <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>ирж байгаа дуудлагуудыг 
 	     хүлээн авах</secondary></indexterm>
 	  <para>LAN-д холбогдсон машин дээр ирж байгаа дуудлагуудыг хүлээн авахаар 
 		болгож <application>ppp</application>-г тохируулахдаа LAN уруу 
 		пакетуудыг дамжуулахыг хүсэж байгаа эсэхээсээ хамаарч үүнийг шийдэх 
 		ёстой. Хэрэв та ингэхийг хүсэж байгаа бол өөрийн LAN-ий дэд сүлжээнээс 
 		IP хаягийг нөгөө талдаа хуваарилж өгөх хэрэгтэй бөгөөд өөрийн 
 		<filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд 
 		<command>enable proxy</command> тушаалыг ашиглах хэрэгтэй. 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файл доор дурдсаныг агуулж 
 		байгаа эсэхийг бас баталгаажуулах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>gateway_enable="YES"</programlisting>
 	</sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>Аль getty?</title>
 
 	    <para>&man.getty.8; ашиглан dial-up буюу гадагш залгах үйлчилгээнүүдийг 
 		идэвхжүүлэх тухай сайн тайлбарыг <link linkend="dialup">Dial-up буюу гадагш 
 		залгах үйлчилгээнүүдэд зориулж FreeBSD-г тохируулах</link> хэсэг өгдөг.</para>
 
 	    <para><command>getty</command>-тэй төстэй програм нь 
 		dial-up шугамуудыг бодолцож хийсэн <command>getty</command>-ийн 
 		илүү ухаалаг хувилбар болох <ulink
 	      url="http://mgetty.greenie.net/">mgetty</ulink> (
               <filename role="package">comms/mgetty+sendfax</filename>
                порт) юм.</para>
 
 	    <para><command>mgetty</command>-г ашиглахын давуу тал нь 
 		тэрээр модемуудтай идэвхтэйгээр <emphasis>ярилцдаг</emphasis> 
 		явдал бөгөөд энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр хэрэв таны порт хаагдсан 
 		бол модем чинь утсанд хариулахгүй гэсэн үг юм.</para>
 
 	    <para><command>mgetty</command>-ийн сүүлийн хувилбарууд нь 
 		(0.99beta-аас эхлэн) таны клиентүүдэд скриптгүйгээр таны серверт 
 		хандах хандалтыг зөвшөөрч PPP урсгалуудын автомат илрүүлэлтийг 
 		бас дэмждэг.</para>
 
 	    <para><command>mgetty</command>-ийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="userppp-mgetty">Mgetty ба AutoPPP</link> 
 		хаягаас лавлана уу.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title><application>PPP</application> зөвшөөрлүүд</title>
 
 	    <para><command>ppp</command> тушаалыг 
 		<username>root</username> хэрэглэгчээр хэвийн үед 
 		ажиллуулах ёстой. Гэхдээ хэрэв та <command>ppp</command>-г 
 		доор тайлбарласны адилаар энгийн хэрэглэгчээр серверийн 
 		горимд ажиллуулах боломжтой болгохыг хүсэж байгаа бол 
 		хэрэглэгчийг <command>ppp</command> ажиллуулах зөвшөөрөлтэй 
 		болгож тэдгээрийг <filename>/etc/group</filename> файлд 
 		<groupname>network</groupname> бүлэгт нэмэх ёстой.</para>
 
 	    <para>Та <command>allow</command> тушаалыг ашиглан тохиргооны файлын 
 		нэг буюу хэд хэдэн хэсгүүдэд хандах боломжийг бас өгөх шаардлагатай 
 		болно:</para>
 
 	    <programlisting>allow users fred mary</programlisting>
 
 	    <para>Хэрэв энэ тушаал нь <literal>default</literal> хэсэгт 
 		хэрэглэгдсэн бол заасан хэрэглэгчдэд бүх зүйл уруу хандах боломжийг 
 		олгоно.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>Динамик IP-тай хэрэглэгчдэд зориулсан PPP бүрхүүлүүд</title>
 	    <indexterm><primary>PPP бүрхүүлүүд</primary></indexterm>
 
 	    <para>доор дурдсаныг агуулсан <filename>/etc/ppp/ppp-shell</filename> 
 		гэгдэх файлыг үүсгэнэ:</para>
 
 	    <programlisting>#!/bin/sh
 IDENT=`echo $0 | sed -e 's/^.*-\(.*\)$/\1/'`
 CALLEDAS="$IDENT"
 TTY=`tty`
 
 if [ x$IDENT = xdialup ]; then
         IDENT=`basename $TTY`
 fi
 
 echo "PPP for $CALLEDAS on $TTY"
 echo "Starting PPP for $IDENT"
 
 exec /usr/sbin/ppp -direct $IDENT</programlisting>
 
 	    <para>Энэ скрипт нь ажиллахаар болсон байх ёстой. Одоо энэ скрипт уруу 
 		<filename>ppp-dialup</filename> гэгдсэн симболын холбоосыг 
 		дараах тушаалуудыг ашиглан үүсгэх хэрэгтэй:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>ln -s ppp-shell /etc/ppp/ppp-dialup</userinput></screen>
 
 	    <para>Та энэ скриптийг өөрийн бүх dialup хэрэглэгчдийн хувьд 
 		<emphasis>бүрхүүл</emphasis> маягаар ашиглах ёстой. 
 		Энэ нь <username>pchilds</username> гэсэн хэрэглэгчийн 
 		нэртэй dialup PPP хэрэглэгчид зориулсан <filename>/etc/passwd</filename> 
 		файлд байгаа жишээ юм (нууц үгийн файлыг шууд битгий засаарай, &man.vipw.8;-г 
 		ашиглаарай).</para>
 
 	    <programlisting>pchilds:*:1011:300:Peter Childs PPP:/home/ppp:/etc/ppp/ppp-dialup</programlisting>
 
 	    <para>Дараах 0 байт файлуудыг агуулсан бүгд бичих боломжтой 
 		<filename class="directory">/home/ppp</filename> санг үүсгэнэ:</para>
 
 	    <screen>-r--r--r--   1 root     wheel           0 May 27 02:23 .hushlogin
 -r--r--r--   1 root     wheel           0 May 27 02:22 .rhosts</screen>
 
 	    <para>Энэ нь <filename>/etc/motd</filename> файлыг үзүүлэхээс 
 		сэргийлдэг.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>Статик IP-тай хэрэглэгчдэд зориулсан PPP бүрхүүлүүд</title>
 	    <indexterm><primary>PPP бүрхүүлүүд</primary></indexterm>
 
 	    <para>Дээр дурдсаны адил <filename>ppp-shell</filename> файл үүсгээд 
 		статикаар өгөгдсөн IP-тай бүртгэл бүрийн хувьд <filename>ppp-shell</filename> 
 		уруу симболын холбоос үүсгэнэ.</para>
 
 	    <para>Жишээ нь хэрэв та <username>fred</username>, <username>sam</username>, болон
 	      <username>mary</username> гэсэн гурван dialup хэрэглэгчтэй бөгөөд 
 		тэдгээрт зориулж /24 CIDR сүлжээнүүдийг чиглүүлж байгаа бол дараах 
 		тушаалыг ажиллуулж болох юм:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>ln -s /etc/ppp/ppp-shell /etc/ppp/ppp-fred</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ln -s /etc/ppp/ppp-shell /etc/ppp/ppp-sam</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ln -s /etc/ppp/ppp-shell /etc/ppp/ppp-mary</userinput></screen>
 
 	    <para>Эдгээр хэрэглэгчдийн dialup бүртгэл бүр өөрсдийн бүрхүүлийг 
 		дээр үүсгэсэн симболын холбоос уруу заасан байх ёстой (жишээ нь 
 		<username>mary</username>-ийн бүрхүүл <filename>/etc/ppp/ppp-mary</filename>
 		байх ёстой).</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>Динамик IP-тай хэрэглэгчдэд зориулж <filename>ppp.conf</filename>-г тохируулах</title>
 	  
 	    <para><filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файл доор дурдсантай төстэй
 		мөрүүдээс тогтох ёстой:</para>
 	  
 	    <programlisting>default:
   set debug phase lcp chat
   set timeout 0
 
 ttyu0:
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.100.20 255.255.255.255
   enable proxy
 
 ttyu1:
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.100.21 255.255.255.255
   enable proxy</programlisting>
 
 	    <note>
 	      <para>Догол үүсгэх нь чухал юм.</para>
 	    </note>
 
 	    <para><literal>default:</literal> хэсэг нь хэсэг бүрийн хувьд 
 		дуудагддаг. <filename>/etc/ttys</filename> файлд 
 		идэвхжүүлсэн dialup мөр бүрийн хувьд дээрх <literal>ttyu0:</literal>-д
 		зориулсантай төстэй оруулга үүсгэнэ. Динамик хэрэглэгчдэд зориулсан 
 		IP хаягийн цөөрмөөс мөр болгон өөр өөр IP хаяг авах ёстой.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>Статик IP-тай хэрэглэгчдэд зориулж <filename>ppp.conf</filename>-г тохируулах</title>
 
 	    <para>Дээрх жишээ <filename>/usr/share/examples/ppp/ppp.conf</filename> 
 		файлын агуулгатай цуг статикаар өгөгдсөн dialup хэрэглэгч
 		бүрийн хувьд зохих хэсэг нэмэх шаардлагатай. Бид өөрсдийн 
 		<username>fred</username>, <username>sam</username>,
 	      болон <username>mary</username> хэрэглэгчидтэй жишээгээ үргэлжлүүлэх 
 		болно.</para>
 
 	    <programlisting>fred:
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.101.1 255.255.255.255
 
 sam:
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.102.1 255.255.255.255
 
 mary:
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.103.1 255.255.255.255</programlisting>
 
 	    <para><filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> файл хэрэв
 		шаардлагатай бол статик IP-тай хэрэглэгч бүрийн хувьд чиглүүлэлтийн 
 		мэдээллийг бас агуулсан байх ёстой. Доорх мөр нь клиентийн ppp 
 		холбоосоор <hostid role="ipaddr">203.14.101.0/24</hostid> 
 		сүлжээнд зориулж чиглүүлэлт нэмэх болно.</para>
 
 	    <programlisting>fred:
   add 203.14.101.0 netmask 255.255.255.0 HISADDR
 
 sam:
   add 203.14.102.0 netmask 255.255.255.0 HISADDR
 
 mary:
   add 203.14.103.0 netmask 255.255.255.0 HISADDR</programlisting>
 	</sect4>
 
 	  <sect4 id="userppp-mgetty">
 	    <title><command>mgetty</command> болон AutoPPP</title>
 	    <indexterm>
         <primary><command>mgetty</command></primary>
       </indexterm>
 	    <indexterm><primary>AutoPPP</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>LCP</primary></indexterm>
 
 	    <para>Анхдагчаар <filename
               role="package">comms/mgetty+sendfax</filename> порт 
 	      <literal>AUTO_PPP</literal> 
 	      тохируулга идэвхжүүлсэн байдлаар ирдэг нь 
 		<command>mgetty</command>-д PPP холболтуудын LCP шатыг 
 		илрүүлж автоматаар ppp бүрхүүл ажиллуулах боломжийг олгодог. 
 		Гэхдээ анхдагч нэвтрэлт/нууц үгийн дараалал болдоггүй болохоор 
 		PAP аль эсвэл CHAP ашиглан хэрэглэгчдийн нэвтрэлтийг 
 		таних шаардлагатай юм.</para>
 
 	    <para>Энэ хэсэг нь хэрэглэгч <filename
               role="package">comms/mgetty+sendfax</filename> портыг  
 		амжилттайгаар эмхэтгэж өөрийн систем дээрээ суулгасан гэж үздэг.</para>
 
 	    <para>Таны <filename>/usr/local/etc/mgetty+sendfax/login.config</filename> 
 		файл доор дурдсаныг агуулсан эсэхийг шалгаарай:</para>
 
 	    <programlisting>/AutoPPP/ -     -		      /etc/ppp/ppp-pap-dialup</programlisting>
 
 	    <para>Энэ нь илрүүлсэн PPP холболтууддаа 
 		<filename>ppp-pap-dialup</filename> скриптийг 
 		ажиллуулахыг <command>mgetty</command>-д хэлнэ.</para>
 
 	    <para>доор дурдсаныг агуулсан 
 		<filename>/etc/ppp/ppp-pap-dialup</filename> файлыг 
 		үүсгэнэ (файл ажиллах боломжтой байх ёстой):</para>
 
 	    <programlisting>#!/bin/sh
 exec /usr/sbin/ppp -direct pap$IDENT</programlisting>
 
 	    <para><filename>/etc/ttys</filename>-д идэвхжүүлсэн 
 		dialup мөр бүрийн хувьд тохирох оруулгыг 
 		<filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд 
 		үүсгэнэ. Энэ нь бидний үүсгэсэн тодорхойлолтуудтай аз жаргалтайгаар 
 		цуг байх болно.</para>
 
 	    <programlisting>pap:
   enable pap	      
   set ifaddr 203.14.100.1 203.14.100.20-203.14.100.40
   enable proxy</programlisting>
 
 	    <para>Энэ аргаар нэвтэрч байгаа хэрэглэгч бүр 
 		<filename>/etc/ppp/ppp.secret</filename> файлд 
 		хэрэглэгчийн нэр/нууц үгтэй байх шаардлагатай, эсвэл өөр нэг 
 		арга нь <filename>/etc/passwd</filename> файлаас хэрэглэгчдийг 
 		PAP-аар таньж нэвтрүүлэхийн тулд дараах тохируулгыг хийх явдал 
 		юм.</para>
 
 	    <programlisting>enable passwdauth</programlisting>
 
 	    <para>Хэрэв та зарим хэрэглэгчдэд статик IP хаяг өгөхийг хүсвэл 
 		та хаягийг <filename>/etc/ppp/ppp.secret</filename> 
 		файлд гурав дахь нэмэлт өгөгдөл болгон зааж өгч болно. Жишээнүүдийг 
 		<filename>/usr/share/examples/ppp/ppp.secret.sample</filename>-с 
 		үзнэ үү.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4>
 	    <title>MS өргөтгөлүүд</title>
 	    <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>    
 	    <indexterm><primary>NetBIOS</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>Microsoft өргөтгөлүүд</secondary></indexterm>
 	    <para>DNS болон NetBIOS нэрийн серверийн хаягуудыг шаардлагын дагуу 
 		хангахаар PPP-г тохируулах боломжтой байдаг.</para>
 
 	    <para>PPP хувилбар 1.x дээр эдгээр өргөтгөлүүдийг идэвхжүүлэхийн 
 		тулд дараах мөрүүдийг <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> 
 		файлын тохирох хэсэгт нэмэх ёстой.</para>
 
 	    <programlisting>enable msext
 set ns 203.14.100.1 203.14.100.2
 set nbns 203.14.100.5</programlisting>
 
 	    <para>PPP хувилбар 2 болон түүнээс хойно гарсан хувилбарын хувьд:</para>
 
 	    <programlisting>accept dns
 set dns 203.14.100.1 203.14.100.2
 set nbns 203.14.100.5</programlisting>
 
 	    <para>Энэ нь анхдагч болон хоёрдох нэрийн серверийн 
 		хаягууд болон NetBIOS нэрийн серверийн хостыг клиентүүдэд хэлнэ.</para>
 
 	    <para>Хувилбар 2 болон түүнээс дээшхид <literal>set dns</literal> 
 		мөрийг орхигдуулсан бол PPP нь <filename>/etc/resolv.conf</filename> 
 		файлд байгаа утгуудыг ашиглах болно.</para>
 	</sect4>
 
         <sect4 id="userppp-PAPnCHAP">
 	  <title>PAP болон CHAP нэвтрэлт шалгалт</title>
 	  <indexterm><primary>PAP</primary></indexterm>	    
 	  <indexterm><primary>CHAP</primary></indexterm>	    
 	  <para>Таны холболтын нэвтрэлт танилтын хэсгийг PAP юм уу эсвэл CHAP нэвтрэлт 
 		танилтын аргуудыг ашиглан хийдэг байхаар зарим ISP-ууд өөрсдийн 
 		системийг тохируулдаг. Хэрэв ийм бол таны ISP нь <prompt>login:</prompt> 
 		хүлээх мөрийг таныг холбогдох үед харуулдаггүй бөгөөд PPP нэн даруй 
 		ярьж эхлэх болно.</para>
 
 	  <para>PAP нь CHAP-аас аюулгүй байдлын хувьд дутуу байдаг бөгөөд 
 		нууц үг нь PAP-аар цэвэр текст маягаар илгээгддэг боловч цуваа шугамаар зөвхөн 
 		дамжуулагддаг болохоор аюулгүй байдал нь нууц үгүүдэд байдаг асуудал шиг биш 
 		байдаг. Эвдлэгчдэд зориулсан <quote>сэм чагнах</quote> зай 
 		бараг байдаггүй гэсэн үг юм.</para>
 
 	  <para><link linkend="userppp-staticIP">PPP
 	    болон статик IP хаягууд</link> эсвэл <link
 	    linkend="userppp-dynamicIP">PPP болон динамик IP хаягууд</link> хэсгүүдийн 
 		хувьд дараах өөрчлөлтүүдийг хийх ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>13      set authname <replaceable>MyUserName</replaceable>
 14      set authkey <replaceable>MyPassword</replaceable>
 15      set login</programlisting>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 13:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ мөр нь таны PAP/CHAP хэрэглэгчийн нэрийг заана. 
 		Та <replaceable>MyUserName</replaceable>-д
 		зөв утгыг оруулах хэрэгтэй болно.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 14:</term>
 	      <indexterm><primary>нууц үг</primary></indexterm>
 	      <listitem>
 		<para>Энэ мөр нь таны PAP/CHAP нууц үгийг заана. Та 
 		<replaceable>MyPassword</replaceable>-д 
 		зөв утгыг оруулах хэрэгтэй болно. Та дараах шиг нэмэлт мөр 
 		нэмэхийг хүсэх юм уу:</para>
 		    
 		<programlisting>16      accept PAP</programlisting>
 
 		<para>эсвэл</para>
 
 		<programlisting>16      accept CHAP</programlisting>
 
 		<para>гэж болно. Ингэснээр үүнийг зориуд тодорхой болгох 
 		юм, гэхдээ PAP болон CHAP-ийг хоюуланг анхдагчаар хүлээн авдаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term>Мөр 15:</term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Хэрэв та PAP эсвэл CHAP ашиглаж байгаа бол таны ISP 
 		хэвийн үед сервер уруу нэвтрэн орохыг шаарддаггүй. Тийм болохоор та өөрийн 
 		<quote>set login</quote> мөрийг хаах ёстой.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Өөрийн <command>ppp</command> тохиргоог явцын дунд шууд өөрчлөх нь</title>
 
 	  <para><command>ppp</command>-г ар талд далд ажиллаж байхад түүнтэй 
 		зөвхөн тохирох оношлогооны порт тохируулагдсан тохиолдолд харилцаж болдог.
 		Үүнийг хийхийн тулд өөрийн тохиргоондоо дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>set server /var/run/ppp-tun<replaceable>%d</replaceable> DiagnosticPassword 0177</programlisting>
 
 	  <para>Энэ нь клиентүүдийн хандалтыг зөвшөөрөхийн өмнө тэднээс нууц үгийг 
 		асууж заасан &unix; домэйн сокет дээр сонсохыг PPP-д хэлнэ. 
 		Нэрэн дэх <literal>%d</literal> нь ашиглагдаж байгаа 
 		<devicename>tun</devicename> төхөөрөмжийн дугаараар 
 		солигдоно.</para>
 
 	  <para>Сокет тохируулагдсаны дараа &man.pppctl.8; програм нь 
 		ажиллаж байгаа програмыг удирдахыг хүсэж байгаа скриптүүдэд 
 		ашиглагдаж болно.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="userppp-nat">
        <title>PPP-ийн Network Address Translation буюу Сүлжээний Хаягийн Хөрвүүлэлт боломжийг ашиглах нь</title>
        <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>NAT</secondary></indexterm>
 
        <para>PPP нь цөмийн divert буюу өөрчлөн дамжуулах боломжуудыг ашиглалгүйгээр 
 	дотоод NAT-ийг ашиглах чадвартай байдаг. <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> 
 	файл дахь дараах мөрөөр энэ боломжийг идэвхжүүлж болно:</para>
 
        <programlisting>nat enable yes</programlisting>
 
        <para>Өөрөөр, PPP NAT-ийг тушаалын мөрийн <literal>-nat</literal> 
 	тохируулгаар идэвхжүүлж болох юм. Мөн <filename>/etc/rc.conf</filename>
 	файлын хувьсагч <literal>ppp_nat</literal> гэж байх бөгөөд энэ нь 
 	анхдагчаар идэвхжүүлэгдсэн байна.</para>
 
        <para>Хэрэв та энэ боломжийг ашиглаж байгаа бол ирж байгаа холболтуудын
 	цааш дамжуулалтыг идэвхжүүлэх дараах <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> 
 	файлын тохируулгуудын ашигтайг харж болох юм:</para>
 
        <programlisting>nat port tcp 10.0.0.2:ftp ftp
 nat port tcp 10.0.0.2:http http</programlisting>
 
        <para>эсвэл гадна талд ерөөсөө битгий итгээрэй</para>
 
        <programlisting>nat deny_incoming yes</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3 id="userppp-final">
 	<title>Системийн сүүлийн тохиргоо</title>
 	<indexterm><primary>PPP</primary><secondary>тохиргоо</secondary></indexterm>
 
 	<para>Та одоо <command>ppp</command>-г тохируулчихлаа, гэхдээ 
 	яг ажиллахад бэлэн болохын өмнө хийх цөөн хэдэн зүйлс бий. Тэдгээр нь 
 	бүгд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засварлуулах 
 	болно.</para>
 
 	<para>Энэ файлтай дээрээс доош ажиллахдаа <literal>hostname=</literal> 
 	мөр тохируулагдсан эсэхийг шалгаарай, өөрөөр хэлбэл:</para>
 
 	<programlisting>hostname="foo.example.com"</programlisting>
 
 	<para>Хэрэв таны ISP танд статик IP хаяг болон нэр өгсөн бол та энэ нэрийг 
 	хостын нэрэндээ ашиглах нь магадгүй зүйтэй юм.</para>
 
 	<para><literal>network_interfaces</literal> хувьсагчийг хайгаарай. 
 	Хэрэв та өөрийн системийг ISP уруугаа шаардлага хүсэлтээр залгахаар тохируулахыг 
 	хүсвэл <devicename>tun0</devicename> төхөөрөмжийг жагсаалтад нэмсэн 
 	эсэхээ баталгаажуулаарай, хэрэв тэгж хүсээгүй бол түүнийг устгаарай.</para>
 
 	<programlisting>network_interfaces="lo0 tun0"
 ifconfig_tun0=</programlisting>
 
 	<note>
 	  <para><literal>ifconfig_tun0</literal> хувьсагч хоосон байх ёстой 
 		бөгөөд <filename>/etc/start_if.tun0</filename> гэж 
 		нэрлэгдсэн файлыг үүсгэх ёстой. Энэ файл нь дараах мөрийг 
 		агуулсан байх ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>ppp -auto mysystem</programlisting>
 
 	  <para>Энэ скрипт нь сүлжээ тохируулах үед таны ppp дэмонг автомат горимд 
 		эхлүүлэн ажилладаг. Хэрэв та энэ машин гарц болж байгаа LAN-тай бол 
 		<option>-alias</option> сонголтыг ашиглахыг хүсэж болох юм. 
 		Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас 
 		лавлана уу.</para>
 	</note>
 
 	<para>Таны <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд чиглүүлэлтийн 
 	програм <literal>NO</literal> гэж дараах мөрөөр хийгдсэн эсэхийг 
 	шалгаарай:</para>
 
 	<programlisting>router_enable="NO"</programlisting>
 
 	<indexterm>
     <primary><application>routed</application></primary>
   </indexterm>
 	<para><command>routed</command> дэмон нь эхлэхгүй байх нь чухал юм. 
 	Учир нь <command>routed</command> нь <command>ppp</command>-ийн 
 	үүсгэсэн анхдагч чиглүүлэлтийн хүснэгтийн оруулгуудыг устгадаг юм.</para>
 
 	<para><literal>sendmail_flags</literal> мөр <option>-q</option> 
 	тохируулгыг агуулаагүй эсэхийг шалгах нь магадгүй зүйтэй юм. Тэгэхгүй бол 
 	<command>sendmail</command> нь таны машиныг гадагш залгуулан үргэлж 
 	сүлжээний хайлт хийхийг оролдох болно. Та доор дурдсаныг тохируулж болох юм:</para>
 
 	<programlisting>sendmail_flags="-bd"</programlisting>
 
 	<indexterm>
     <primary><application>sendmail</application></primary>
   </indexterm>
 	<para>Үүний сул тал нь ppp холбоос тогтсон үед та доор дурдсаныг бичиж 
 	<command>sendmail</command>-ээр захидлын дарааллыг дахин шалгуулж 
 	байх явдал юм:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/usr/sbin/sendmail -q</userinput></screen>
 
 	<para>Та үүнийг хийхийн тулд <filename>ppp.linkup</filename> файлд 
 	<command>!bg</command> тушаалыг ашиглахыг хүсэж болох юм:</para>
 
 	<programlisting>1     provider:
 2       delete ALL
 3       add 0 0 HISADDR
 4       !bg sendmail -bd -q30m</programlisting>
 
         <indexterm><primary>SMTP</primary></indexterm>
 	<para>Хэрэв танд энэ таалагдахгүй байгаа бол SMTP урсгалыг хаахын тулд 
 	<quote>dfilter</quote>-г тохируулах боломжтой байдаг. Илүү дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг жишээ файлуудаас лавлана уу.</para>
 
 	<para>Одоо машиныг дахин ачаалах л үлдлээ. Дахин ачаалсны дараа та 
 	доор дурдсаныг бичиж:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ppp</userinput></screen>
 
 	<para>дараа нь PPP сессийг эхлүүлэхийн тулд <command>dial provider</command> 
 	тушаалыг ажиллуулах юм уу эсвэл гадагшаа урсгал байгаа (бөгөөд та 
 	<filename>start_if.tun0</filename> скрипт үүсгээгүй) бол сессүүдийг 
 	автоматаар тогтоодгоор <command>ppp</command>-г байлгахыг хүсэж байгаа бол 
 	доор дурдсаныг бичээрэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ppp -auto provider</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Дүгнэлт</title>
 
 	<para>Дүгнэхэд ppp-г эхний удаа тохируулахад дараах алхмууд шаардлагатай:</para>
 
 	<para>Клиент тал:</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Таны цөмд <devicename>tun</devicename> төхөөрөмж бүтээгдсэн 
 		эсэхийг шалгана.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename class="directory">/dev</filename> санд 
 		<filename class="devicefile">tun<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжийн файл байгаа эсэхийг шалгана.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд 
 		оруулга үүсгэнэ. <filename>pmdemand</filename> жишээ нь 
 		ихэнх ISP-уудын хувьд хангалттай байх ёстой.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Хэрэв та динамик IP хаягтай бол <filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> 
 		файлд оруулга үүсгээрэй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг 
 		шинэчилнэ.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Хэрэв танд хэрэгцээгээр залгах шаардлага байгаа бол 
 		<filename>start_if.tun0</filename> скрипт үүсгээрэй.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
 
 	<para>Сервер тал:</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Таны цөмд <devicename>tun</devicename> төхөөрөмж бүтээгдсэн 
 		эсэхийг шалгана.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename class="directory">/dev</filename> санд 
 		<filename class="devicefile">tun<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжийн файл байгаа эсэхийг шалгана.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/passwd</filename> файлд (&man.vipw.8; програмыг ашиглан) 
 		оруулга үүсгэнэ.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Энэ хэрэглэгчдийн гэрийн санд <command>ppp -direct direct-server</command> 
 		юм уу эсвэл үүнтэй адилыг ажиллуулах хувийн тохиргоог (profile) 
 		үүсгэнэ.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлд оруулга үүсгэнэ. 
 		<filename>direct-server</filename> жишээ хангалттай байх 
 		ёстой.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/ppp/ppp.linkup</filename> файлд оруулга үүсгэнэ.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг шинэчилнэ.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ppp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Геннадий Б.</firstname>
           <surname>Сорокопуд</surname>
           <contrib>Хэсгүүдийг анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
         <author>
           <firstname>Роберт</firstname>
           <surname>Хафф</surname>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Цөмийн PPP-г ашиглах</title>
 
     <warning>
       <para>Энэ хэсэг нь зөвхөн 
         &os;&nbsp;7.X хувилбаруудад зориулагдсан.</para>
     </warning>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн PPP тохируулах</title>
       <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>цөмийн PPP</secondary></indexterm>
 
       <para>Та өөрийн машин дээр PPP-г тохируулж эхлэхээсээ өмнө 
 	<command>pppd</command> нь 
 	<filename class="directory">/usr/sbin</filename> санд байгаа болон 
 	<filename class="directory">/etc/ppp</filename> сан байгаа эсэхийг шалгаарай.</para>
 
       <para><command>pppd</command> нь хоёр горимд ажиллах чаддаг:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para><quote>Клиент</quote> маягаар &mdash; та өөрийн машиныг 
 		гаднах ертөнц уруу PPP цуваа холболтоор эсвэл модемийн шугамаар 
 		холбохыг хүсдэг.</para>
 	</listitem>
 
         <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>сервер</secondary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><quote>Сервер</quote> маягаар &mdash; Таны машин сүлжээн 
 		дээр байгаа бөгөөд бусад компьютеруудыг PPP ашиглан холбоход 
 		хэрэглэгдэнэ.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Аль ч тохиолдол байлаа гэсэн та тохируулгуудын файлыг 
 	(<filename>/etc/ppp/options</filename> эсвэл 
 	хэрэв та PPP ашиглаж байгаа өөрийн машин дээрээ нэгээс илүү олон хэрэглэгчидтэй бол 
 	<filename>~/.ppprc</filename>) тохируулах хэрэгтэй
 	болно.</para>
 
       <para>Та залгаж алсын хосттой холболт тогтоохын тулд 
 	танд бас зарим модем/цуваа програм хангамж 
 	(<filename role="package">comms/kermit</filename>-г аль болох эрхэмлэх) 
 	хэрэгтэй болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Трев</firstname>
 	    <surname>Ройдхауз</surname>
 	    <contrib>Based on information provided by </contrib>
 	    <!-- Trev.Roydhouse@f401.n711.z3.fidonet.org -->
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 	    
       <title><command>pppd</command>-г клиент маягаар ашиглах</title>
       <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>клиент</secondary></indexterm>
       <indexterm><primary>Cisco</primary></indexterm>
       <para>Дараах <filename>/etc/ppp/options</filename> файл нь 
 	Cisco терминал серверийн PPP шугам уруу холбогдоход хэрэглэгдэж болох юм.</para>
 
       <programlisting>crtscts         # enable hardware flow control
 modem           # modem control line
 noipdefault     # remote PPP server must supply your IP address
                 # if the remote host does not send your IP during IPCP
                 # negotiation, remove this option
 passive         # wait for LCP packets
 domain ppp.foo.com      # put your domain name here
 
 :<replaceable>remote_ip</replaceable>    # put the IP of remote PPP host here
                 # it will be used to route packets via PPP link
                 # if you didn't specified the noipdefault option
                 # change this line to <replaceable>local_ip</replaceable>:<replaceable>remote_ip</replaceable>
 
 defaultroute    # put this if you want that PPP server will be your
                 # default router</programlisting>
 
       <para>Холбогдохын тулд:</para>
 
       <indexterm><primary>Kermit</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>модем</primary></indexterm>
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Алсын хост уруу <application>Kermit</application> 
 		(эсвэл өөр бусад модемийн програм) ашиглан залгаж өөрийн хэрэглэгчийн нэр болон нууц үгийг 
 		(эсвэл алсын хост дээр PPP-г идэвхжүүлэхэд шаардлагатай 
 		тэр зүйлийг) оруулна.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><application>Kermit</application>-с гарна (шугамыг таслалгүйгээр).</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Доор дурдсаныг оруулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/sbin/pppd <replaceable>/dev/tty01</replaceable> <replaceable>19200</replaceable></userinput></screen>
 
 	  <para>Тохирох хурд болон төхөөрөмжийн нэрийг ашиглахаа мартуузай.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Одоо таны компьютер PPP-тэй холбогдлоо. Хэрэв холболт амжилтгүй 
 	болбол та <filename>/etc/ppp/options</filename> файлд 
 	<option>debug</option> тохируулгыг нэмж асуудлыг олохын тулд 
 	консолын мэдэгдлүүдийг шалгана.</para>
 	  
       <para>Дараах <filename>/etc/ppp/pppup</filename> скрипт нь 
 	бүх 3 алхмыг автомат болгоно:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 pgrep -l pppd
 pid=`pgrep pppd`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing pppd, PID=' ${pid}
         kill ${pid}
 fi
 pgrep -l kermit
 pid=`pgrep kermit`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing kermit, PID=' ${pid}
         kill -9 ${pid}
 fi
 
 ifconfig ppp0 down
 ifconfig ppp0 delete
 
 kermit -y /etc/ppp/kermit.dial
 pppd /dev/tty01 19200</programlisting>
 
       <indexterm><primary>Kermit</primary></indexterm>
       <para><filename>/etc/ppp/kermit.dial</filename> нь <application>Kermit</application> 
 	скрипт бөгөөд гадагш залгаж бүх шаардлагатай нэвтрэлт таниулалтыг алсын хост дээр 
 	хийдэг (энэ баримтын төгсгөлд ийм скриптийн жишээ хавсаргагдсан болно).</para>
 
       <para>Дараах <filename>/etc/ppp/pppdown</filename> скриптийг ашиглаж 
 	PPP шугамыг салгаж болно:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 pid=`pgrep pppd`
 if [ X${pid} != "X" ] ; then
         echo 'killing pppd, PID=' ${pid}
         kill -TERM ${pid}
 fi
 
 pgrep -l kermit
 pid=`pgrep kermit`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing kermit, PID=' ${pid}
         kill -9 ${pid}
 fi
 
 /sbin/ifconfig ppp0 down
 /sbin/ifconfig ppp0 delete
 kermit -y /etc/ppp/kermit.hup
 /etc/ppp/ppptest</programlisting>
 
       <para><command>pppd</command> ажиллаж байгаа эсэхийг шалгахын тулд 
 	<filename>/usr/etc/ppp/ppptest</filename>-г ажиллуулна. Энэ нь 
 	иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 pid=`pgrep pppd`
 if [ X${pid} != "X" ] ; then
         echo 'pppd running: PID=' ${pid-NONE}
 else
         echo 'No pppd running.'
 fi
 set -x
 netstat -n -I ppp0
 ifconfig ppp0</programlisting>
 
       <para>Модемийг салгаж буцааж залгахын тулд 
 	<filename>/etc/ppp/kermit.hup</filename>-г ажиллуулна. Энэ нь 
 	доор дурдсаныг агуулах ёстой:</para>
 
       <programlisting>set line /dev/tty01	; put your modem device here
 set speed 19200
 set file type binary
 set file names literal
 set win 8
 set rec pack 1024
 set send pack 1024
 set block 3
 set term bytesize 8
 set command bytesize 8
 set flow none
 
 pau 1
 out +++
 inp 5 OK
 out ATH0\13
 echo \13
 exit</programlisting>
 
       <para>Энд <command>kermit</command> тушаалын оронд 
 	<command>chat</command> тушаал хэрэглэх өөр арга байна:</para>
 
       <para>Дараах хоёр мөр нь <command>pppd</command> холболтыг 
 	хийхэд хангалттай байдаг.</para>
 
       <para><filename>/etc/ppp/options</filename>:</para>
 
       <programlisting>/dev/cuad1 115200
 
 crtscts		# enable hardware flow control
 modem		# modem control line
 connect "/usr/bin/chat -f /etc/ppp/login.chat.script"
 noipdefault	# remote PPP serve must supply your IP address
 	        # if the remote host doesn't send your IP during
                 # IPCP negotiation, remove this option
 passive         # wait for LCP packets
 domain <replaceable>your.domain</replaceable>	# put your domain name here
 
 :		# put the IP of remote PPP host here
 	        # it will be used to route packets via PPP link
                 # if you didn't specified the noipdefault option
                 # change this line to <replaceable>local_ip</replaceable>:<replaceable>remote_ip</replaceable>
 
 defaultroute	# put this if you want that PPP server will be
 	        # your default router</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/ppp/login.chat.script</filename>:</para>
 
       <note>
 	<para>Дараах нь нэг мөрөнд байх ёстой.</para>
       </note>
 
       <programlisting>ABORT BUSY ABORT 'NO CARRIER' "" AT OK ATDT<replaceable>phone.number</replaceable>
   CONNECT "" TIMEOUT 10 ogin:-\\r-ogin: <replaceable>login-id</replaceable>
   TIMEOUT 5 sword: <replaceable>password</replaceable></programlisting>
 
       <para>Эдгээр нь суулгагдаж зөв болж өөрчлөгдсөний дараа таны хийх ганц зүйл бол 
 	<command>pppd</command>-г иймэрхүү маягаар ажиллуулах явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pppd</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>pppd</command>-г сервер маягаар ашиглах</title>
 
       <para><filename>/etc/ppp/options</filename> файл нь доор дурдсантай төстэйг 
 	агуулах ёстой:</para>
 
       <programlisting>crtscts                         # Hardware flow control
 netmask 255.255.255.0           # netmask (not required)
 192.114.208.20:192.114.208.165  # IP's of local and remote hosts
                                 # local ip must be different from one
                                 # you assigned to the Ethernet (or other)
                                 # interface on your machine.
                                 # remote IP is IP address that will be 
                                 # assigned to the remote machine
 domain ppp.foo.com              # your domain
 passive                         # wait for LCP
 modem                           # modem line</programlisting>
 
       <para>Дараах <filename>/etc/ppp/pppserv</filename> скрипт нь 
 	<application>pppd</application>-г сервер маягаар ажиллахыг 
 	заах болно:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh 
 pgrep -l pppd
 pid=`pgrep pppd`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing pppd, PID=' ${pid}
         kill ${pid}
 fi
 pgrep -l kermit
 pid=`pgrep kermit`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing kermit, PID=' ${pid}
         kill -9 ${pid}
 fi
 
 # reset ppp interface
 ifconfig ppp0 down
 ifconfig ppp0 delete
 
 # enable autoanswer mode
 kermit -y /etc/ppp/kermit.ans
 
 # run ppp
 pppd /dev/tty01 19200</programlisting>
 
       <para>Серверийг зогсоохын тулд энэ <filename>/etc/ppp/pppservdown</filename> 
 	скриптийг ашиглана:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh 
 pgrep -l pppd
 pid=`pgrep pppd`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing pppd, PID=' ${pid}
         kill ${pid}
 fi
 pgrep -l kermit
 pid=`pgrep kermit`
 if [ "X${pid}" != "X" ] ; then
         echo 'killing kermit, PID=' ${pid}
         kill -9 ${pid}
 fi
 ifconfig ppp0 down
 ifconfig ppp0 delete
 
 kermit -y /etc/ppp/kermit.noans</programlisting>
 
       <para>Дараах <application>Kermit</application> скрипт нь 
 	(<filename>/etc/ppp/kermit.ans</filename>) таны модем дээр автомат 
 	хариулагчийг нээх/хаах болно. Энэ нь иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>set line /dev/tty01
 set speed 19200
 set file type binary
 set file names literal
 set win 8
 set rec pack 1024
 set send pack 1024
 set block 3
 set term bytesize 8
 set command bytesize 8
 set flow none
 
 pau 1
 out +++
 inp 5 OK
 out ATH0\13
 inp 5 OK
 echo \13
 out ATS0=1\13   ; change this to out ATS0=0\13 if you want to disable
                 ; autoanswer mode
 inp 5 OK
 echo \13
 exit</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/ppp/kermit.dial</filename> гэсэн нэртэй скрипт 
 	нь гадагш залгаж алсын хост дээр нэвтрэлт таниулахад хэрэглэгддэг. Та үүнийг 
 	өөрийн хэрэгцээнд зориулан өөрчлөх хэрэгтэй болно. Өөрийн нэвтрэх нэр 
 	болон нууц үгийг энэ скриптэд оруулах хэрэгтэй; та бас оролтын илэрхийллийг 
 	таны модем болон алсын хостоос ирэх хариунуудаас хамааран өөрчлөх хэрэгтэй болно.</para>
 
       <programlisting>;
 ; put the com line attached to the modem here:
 ;
 set line /dev/tty01
 ;
 ; put the modem speed here:
 ;
 set speed 19200
 set file type binary            ; full 8 bit file xfer
 set file names literal
 set win 8
 set rec pack 1024
 set send pack 1024
 set block 3
 set term bytesize 8
 set command bytesize 8
 set flow none
 set modem hayes
 set dial hangup off
 set carrier auto                ; Then SET CARRIER if necessary,
 set dial display on             ; Then SET DIAL if necessary,
 set input echo on
 set input timeout proceed
 set input case ignore
 def \%x 0                       ; login prompt counter
 goto slhup
 
 :slcmd                          ; put the modem in command mode
 echo Put the modem in command mode.
 clear                           ; Clear unread characters from input buffer
 pause 1
 output +++                      ; hayes escape sequence
 input 1 OK\13\10                ; wait for OK
 if success goto slhup
 output \13
 pause 1
 output at\13
 input 1 OK\13\10
 if fail goto slcmd              ; if modem doesn't answer OK, try again
 
 :slhup                          ; hang up the phone
 clear                           ; Clear unread characters from input buffer
 pause 1
 echo Hanging up the phone.
 output ath0\13                  ; hayes command for on hook
 input 2 OK\13\10
 if fail goto slcmd              ; if no OK answer, put modem in command mode
 
 :sldial                         ; dial the number
 pause 1
 echo Dialing.
 output atdt9,550311\13\10               ; put phone number here
 assign \%x 0                    ; zero the time counter
 
 :look
 clear                           ; Clear unread characters from input buffer
 increment \%x                   ; Count the seconds
 input 1 {CONNECT }
 if success goto sllogin
 reinput 1 {NO CARRIER\13\10}
 if success goto sldial
 reinput 1 {NO DIALTONE\13\10}
 if success goto slnodial
 reinput 1 {\255}
 if success goto slhup
 reinput 1 {\127}
 if success goto slhup
 if &lt; \%x 60 goto look
 else goto slhup
 
 :sllogin                        ; login
 assign \%x 0                    ; zero the time counter
 pause 1
 echo Looking for login prompt.
 
 :slloop
 increment \%x                   ; Count the seconds
 clear                           ; Clear unread characters from input buffer
 output \13
 ;
 ; put your expected login prompt here:
 ;
 input 1 {Username: }
 if success goto sluid
 reinput 1 {\255}
 if success goto slhup
 reinput 1 {\127}
 if success goto slhup
 if &lt; \%x 10 goto slloop         ; try 10 times to get a login prompt
 else goto slhup                 ; hang up and start again if 10 failures
 
 :sluid
 ;
 ; put your userid here:
 ;
 output ppp-login\13
 input 1 {Password: }
 ;
 ; put your password here:
 ;
 output ppp-password\13
 input 1 {Entering SLIP mode.}
 echo
 quit
 
 :slnodial
 echo \7No dialtone.  Check the telephone line!\7
 exit 1
 
 ; local variables:
 ; mode: csh
 ; comment-start: "; "
 ; comment-start-skip: "; "
 ; end:</programlisting>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ppp-troubleshoot">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 13 June 2003 -->
     </sect1info>
     <title><acronym>PPP</acronym> холболтуудын алдааг олж засварлах</title>
 
     <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>алдааг олж засварлах</secondary></indexterm>
 
     <warning>
       <para>&os; 8.0-с эхлээд &man.sio.4; драйверыг 
 	&man.uart.4; драйвераар сольсон. Цуваа портын төхөөрөмжийн 
 	цэг
         <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename> гэдгээс
         <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> болон
         <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename> гэдгээс
         <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж 
 	өөрчлөгдсөн. &os;&nbsp;7.X-ийн хэрэглэгчид дараах зааврыг 
 	эдгээр өөрчлөлтүүдтэй уялдуулж ойлгох ёстой.</para>
     </warning>
 
       <para>Энэ хэсэг нь PPP-г модемийн холболтоор ашиглах үед гарч болох 
 	цөөн асуудлуудыг хамрах болно. Жишээ нь магадгүй танд 
 	залгаж холбогдох гэж байгаа систем чинь яг ямар хүлээх мөрүүдийг үзүүлэхийг
 	мэдэх шаардлагатай байж болох юм. Зарим <acronym>ISP</acronym>-ууд 
 	<literal>ssword</literal> хүлээх мөрийг үзүүлдэг бол зарим нь 
 	<literal>password</literal> гэж үзүүлэх болно; хэрэв 
 	<command>ppp</command> скрипт нь түүний дагуу бичигдээгүй бол 
 	нэвтрэх оролдлого амжилтгүй болох болно. <command>ppp</command> 
 	холболтуудыг дибаг хийх хамгийн түгээмэл арга бол гараар холбогдох 
 	явдал юм. Дараах мэдээлэл нь алхам алхмаар гар холболтыг танд тайлбарлах 
 	болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Төхөөрөмжийн цэгүүдийг шалгана</title>
 
 	<para>Хэрэв өөрчлөн тохируулсан цөм ашиглаж байгаа бол дараах 
 	мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа нэмсэн эсэхээ шалгаарай:</para>
 
 	<programlisting>device   uart</programlisting>
 
 	<para><devicename>uart</devicename> төхөөрөмж <literal>GENERIC</literal> 
 	цөмд аль хэдийн орсон байдаг учир энэ тохиолдолд нэмэлт алхмууд 
 	хэрэггүй юм. Модем төхөөрөмжийн хувьд <command>dmesg</command> 
 	гаралтыг шалгаарай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dmesg | grep uart</userinput></screen>
 
 	<para>Та <devicename>uart</devicename> төхөөрөмжүүдийн 
 	талаар тохирох мэдээллүүдийг авах ёстой. Эдгээр нь бидэнд 
 	хэрэгтэй COM портууд юм. Хэрэв таны модем стандарт цуваа 
 	порт шиг ажиллаж байвал та түүнийг <devicename>uart1</devicename>, 
 	эсвэл <devicename>COM2</devicename> дээр жагсаагдсан 
 	байхыг харах ёстой. Хэрэв тийм бол та цөмийг дахин бүтээх шаардлагагүй 
 	юм. sio модем <devicename>uart1</devicename> дээр 
 	эсвэл хэрэв та DOS дээр байгаа бол <devicename>COM2</devicename> дээр 
 	таарч байвал таны модемийн төхөөрөмж 
 	<filename class="devicefile">/dev/cuau1</filename> байх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гараар холбогдох нь</title>
 
       <para>Гараар <command>ppp</command>-г хянаж Интернэтэд холбогдох нь 
 	холболтыг дибаг хийх юм уу эсвэл ердөө л таны 
 	<acronym>ISP</acronym> чинь <command>ppp</command> 
 	клиент холболтуудад хэрхэн ханддаг талаар мэдээлэл авахад 
 	хурдан, хялбар, агуу арга байдаг. Тушаалын мөрөөс <application>PPP</application>-г 
 	эхлүүлье. Бидний бүх жишээнүүд дээр бид <application>PPP</application> 
 	ажиллуулж байгаа машины хостын нэрийг <emphasis>example</emphasis> 
 	гэж авч ашиглах болно. Та <command>ppp</command>-г 
 	<command>ppp</command> гэж бичин эхлүүлнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ppp</userinput></screen>
 
       <para>Бид одоо <command>ppp</command>-г эхлүүллээ.</para>
 
       <screen>ppp ON example&gt; <userinput>set device <filename class="devicefile">/dev/cuau1</filename></userinput></screen>
 
       <para>Бид өөрсдийн модемний төхөөрөмжийг тохируулна. Энэ тохиолдолд 
 	<devicename>cuau1</devicename> болно.</para>
 
       <screen>ppp ON example&gt; <userinput>set speed 115200</userinput></screen>
 
       <para>Холболтын хурдыг тохируулна. Энэ тохиолдолд бид 
 	115,200 <acronym>kbps</acronym>-г ашиглаж байна.</para>
 
       <screen>ppp ON example&gt; <userinput>enable dns</userinput></screen>
 
       <para>Бидний нэр танигчийг тохируулж <filename>/etc/resolv.conf</filename> 
 	файлд нэрийн серверүүдийн мөрүүдийг нэмэхийг <command>ppp</command>-д 
 	хэлнэ. <command>ppp</command> бидний хостын нэрийг тодорхойлж 
 	чадахгүй байгаа бол бид дараа нь гараараа тохируулж өгч болно.</para>
 
       <screen>ppp ON example&gt; <userinput>term</userinput></screen>
 
       <para>Модемийг гараар хянаж чадаж байхын тулд <quote>Терминал</quote> 
 	горимд шилжих хэрэгтэй.</para>
 
       <programlisting>deflink: Entering terminal mode on <filename class="devicefile">/dev/cuau1</filename>
 type '~h' for help</programlisting>
 
       <screen><userinput>at</userinput>
 OK
 <userinput>atdt<replaceable>123456789</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Модемийг эхлүүлэхийн тулд <command>at</command>-г ашиглаж 
 	дараа нь <command>atdt</command> дээр өөрийн <acronym>ISP</acronym>-ийн 
 	дугаараа нэмээд  залгах процессоо эхлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <screen>CONNECT</screen>
 
       <para>Холболтын баталгаа гарах ёстой, хэрэв бид тоног төхөөрөмжтэй холбоогүй ямар нэг холболтын 
 	асуудлуудтай байх бол энд бид тэдгээрийг шийдэхийг оролдох болно.</para>
 
       <screen>ISP Login:<userinput>myusername</userinput></screen>
 
       <para>Энд танаас хэрэглэгчийн нэрийг асуух болно, <acronym>ISP</acronym>-ээс 
 	өгсөн хэрэглэгчийн нэрийг оруулаад буцахыг дарна.</para>
 
       <screen>ISP Pass:<userinput>mypassword</userinput></screen>
 
       <para>Энэ удаад нууц үгийг асуух болно, <acronym>ISP</acronym>-ээс 
 	өгсөн нууц үгээр хариулах хэрэгтэй. Яг л &os; уруу нэвтрэн ордог 
 	шиг нууц үг нь буцаж дэлгэцэд харагдахгүй.</para>
 
       <screen>Shell or PPP:<userinput>ppp</userinput></screen>
 
       <para>Таны <acronym>ISP</acronym>-ээс хамаараад энэ хүлээх 
 	мөр нь хэзээ ч гарахгүй байж болох юм. Энд биднээс үйлчилгээ үзүүлэгч 
 	дээр бүрхүүл ашиглах эсэх эсвэл <command>ppp</command> 
 	эхлүүлэх эсэхийг асуудаг. Энэ жишээн дээр бид Интернэт холболтыг 
 	хүсэж байгаа болохоор <command>ppp</command>-г ашиглахаар 
 	сонгосон.</para>
 
       <screen>Ppp ON example&gt;</screen>
 
       <para>Энэ жишээн дээр эхний <option>p</option> тохируулга 
 	томоор бичигдсэнийг хараарай. Энэ нь бид <acronym>ISP</acronym>-д 
 	амжилттайгаар холбогдсоныг харуулж байна.</para>
 
       <screen>PPp ON example&gt;</screen>
 
       <para>Бид <acronym>ISP</acronym>-д амжилттайгаар 
 	өөрсдийгөө таниулан нэвтэрч заагдсан <acronym>IP</acronym> 
 	хаягийг хүлээж байна.</para>
 
       <screen>PPP ON example&gt;</screen>
 
       <para>Бид <acronym>IP</acronym> хаяг дээрээ зөвшилцөж холболтоо
 	амжилттайгаар хийж дуусгалаа.</para>
 
       <screen>PPP ON example&gt;<userinput>add default HISADDR</userinput></screen>
 
       <para>Энд бид өөрсдийн анхдагч чиглүүлэлтээ нэмж байна. Бид үүнийг 
 	гаднах ертөнцтэй ярьж эхлэхээсээ өмнө хийх ёстой бөгөөд одоогоор 
 	зөвхөн хийгдсэн холболт нь нөгөө талтайгаа хийгдсэн холболт байгаа 
 	болно. Хэрэв энэ нь байгаа чиглүүлэлтүүдээсээ болоод амжилтгүй 
 	болбол та <option>add</option> тохируулгын өмнө 
 	анхаарлын тэмдэг <literal>!</literal> тавьж болно. 
 	Өөрөөр та үүнийг жинхэнэ холболт хийхээсээ өмнө тохируулж болох 
 	бөгөөд энэ нь шинэ чиглүүлэлтийг зохих ёсоор тохиролцоно.</para>
 
       <para>Хэрэв бүх зүйл сайн болж өнгөрсөн бол бид одоо идэвхтэй Интернэтийн 
 	холболттой болсон байх бөгөөд үүнийг ар талд <keycombo
 	action="simul"><keycap>CTRL</keycap>
 	<keycap>z</keycap></keycombo> хослолоор оруулж болох юм. 
 	Хэрэв та <command>PPP</command>-г <command>ppp</command> 
 	болохыг анзаарах юм бол бид өөрсдийн холболтоо алдсан гэсэн үг юм. 
 	Энэ нь бидний холболтын төлөвийг үзүүлдэг болохоор мэдэхэд илүүдэхгүй 
 	юм. Том P үсэгнүүд нь бид <acronym>ISP</acronym> уруу холболттой
 	байгааг үзүүлэх бөгөөд жижиг p үсэгнүүд нь холболт ямар нэг шалтгаанаар 
 	тасарсныг харуулна. <command>ppp</command> нь зөвхөн эдгээр хоёр 
 	төлөвтэй байдаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Дибаг хийх нь</title>
 
 	<para>Хэрэв та шууд шугамтай бөгөөд холболт хийж чадахгүй байгаа юм 
 	шиг санагдвал <acronym>CTS/RTS</acronym> тоног төхөөрөмжийн урсгалыг 
 	<option>set ctsrts off</option> болгон хаах хэрэгтэй. 
 	Энэ нь ялангуяа та <application>PPP</application> хийж чаддаг 
 	терминал серверт холбогдох тохиолдол юм. Энэ тохиолдолд 
 	<application>PPP</application> нь таны холбооны шугам дээр 
 	өгөгдлийг бичихээр оролдох үед өлгөгдөж хэзээ ч ирэхгүй байж болох 
 	<acronym>CTS</acronym> юм уу эсвэл Clear To Send буюу Илгээхэд 
 	Цэвэр дохиог хүлээж байж болох юм. Хэрэв та энэ тохируулгыг ашиглах 
 	юм бол <option>set accmap</option> тохируулгыг бас хэрэглэх 
 	шаардлагатай. Энэ тохируулга нь зарим нэг параметрүүдийг, ихэнх тохиолдолд 
 	XON/XOFF-г төгсгөлөөс төгсгөлд дамжуулахад тоног төхөөрөмжийн хувьд 
 	хамааралтай байдлыг үгүй хийхийн тулд шаардлагатай байж болох юм. 
 	Энэ тохируулгын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг болон хэрхэн ашиглагддаг талаар 
 	&man.ppp.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Хэрэв та хуучин модемтой бол <option>set parity even</option> 
 	тохируулгыг ашиглах хэрэгтэй болж болох юм. Parity нь анхдагчаар 
 	none буюу байхгүй гэж тохируулагдсан байдаг боловч хуучин модемууд 
 	болон <acronym>ISP</acronym>-уудад (урсгалын хувьд их хэмжээгээр ихсэхэд) 
 	алдаа шалгахад хэрэглэгддэг. Compuserve <acronym>ISP</acronym>-ийн 
 	хувьд танд энэ тохируулга хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
 	<para><application>PPP</application> нь тушаалын горимд буцахгүй 
 	байж болох юм. Энэ нь ихэвчлэн <acronym>ISP</acronym> нь танаас харилцан 
 	тохиролцохыг эхлүүлэхийг хүлээх тохиролцооны алдаа байдаг. Энэ үед 
 	<command>~p</command> тушаалыг ашиглах нь ppp-г тохиргооны мэдээллээ 
 	илгээж эхлэхэд хүргэх болно.</para>
 
 	<para>Хэрэв та нэвтрэлт хүлээх мөрийг хэзээ ч авахгүй байгаа бол та магадгүй 
 	дээрх жишээн дээрх &unix; загварын нэвтрэлт танилтын оронд <acronym>PAP</acronym> 
 	юм уу эсвэл <acronym>CHAP</acronym> нэвтрэлт танилтыг ашиглах 
 	хэрэгтэй байж болох юм. <acronym>PAP</acronym> эсвэл <acronym>CHAP</acronym>-г 
 	ашиглахын тулд ердөө л дараах тохируулгуудыг <application>PPP</application>-д 
 	терминал горим уруу орохоос өмнө нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>ppp ON example&gt; <userinput>set authname <replaceable>myusername</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Дээр байгаа <replaceable>myusername</replaceable>-г 
 	<acronym>ISP</acronym>-с өгөгдсөн хэрэглэгчийн нэрээр солих 
 	шаардлагатай.</para>
 
 	<screen>ppp ON example&gt; <userinput>set authkey <replaceable>mypassword</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Дээр байгаа <replaceable>mypassword</replaceable>-г 
 	<acronym>ISP</acronym>-с өгөгдсөн нууц үгээр солих 
 	шаардлагатай.</para>
 
 	<para>Хэрэв та зүгээр холбогдсон мөртлөө ямар ч домэйн нэр 
 	олохгүй байгаа юм шиг байвал &man.ping.8; тушаалыг 
 	<acronym>IP</acronym> хаягтай ашиглаж ямар нэг мэдээлэл буцаж 
 	ирж байгаа эсэхийг шалгах хэрэгтэй. Хэрэв та  100 хувийн (100%) 
 	пакетийн алдагдалд орж байвал танд бараг л анхдагч чиглүүлэлт заагдаагүй 
 	байгаа гэсэн үг юм. Холболтын үеэр 
 	<option>add default HISADDR</option> тохируулга тохируулагдсан 
 	эсэхийг давхар шалгаарай. Хэрэв та алсын <acronym>IP</acronym> 
 	хаяг уруу холбогдож чадаж байвал нэр танигчийн хаяг <filename>/etc/resolv.conf</filename> 
 	файлд нэмэгдээгүй байх магадлалтай юм. Энэ файл нь иймэрхүү 
 	харагдах ёстой:</para>
 
 	<programlisting>domain <replaceable>example.com</replaceable>
 nameserver <replaceable>x.x.x.x</replaceable>
 nameserver <replaceable>y.y.y.y</replaceable></programlisting>
 
 	<para>Дээр байгаа <replaceable>x.x.x.x</replaceable> болон
 	  <replaceable>y.y.y.y</replaceable> нь таны 
 	<acronym>ISP</acronym>-ийн DNS серверүүдийн 
 	<acronym>IP</acronym> хаягаар солигдох ёстой. Таныг үйлчилгээнд 
 	эхэлж бүртгүүлэхэд энэ мэдээлэл өгөгдсөн юм уу эсвэл өгөгдөөгүй байж болох 
 	бөгөөд өөрийн <acronym>ISP</acronym> уруугаа хурдхан утасдаж 
 	энэ мэдээллийг мэдэж болох юм.</para>
 
 	<para>Та өөрийн <application>PPP</application> холболтондоо 
 	зориулж &man.syslog.3;-г бүртгэл бичихээр болгож болно.
 	  Дараах:</para>
 
 	<programlisting>!ppp
 *.*     /var/log/ppp.log</programlisting>
 
 	<para>мөрийг <filename>/etc/syslog.conf</filename> файлд нэмнэ. 
 	Ихэнх тохиолдолд энэ боломж аль хэдийн орсон байдаг.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
 
 
 
   <sect1 id="pppoe">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Жим</firstname>
           <surname>Мок</surname>
           <contrib>Хувь нэмэр болгон (http://node.to/freebsd/how-tos/how-to-freebsd-pppoe.html хаягаас) оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 10 Jan 2000 -->
     </sect1info>
 
     <title>Ethernet дээгүүр PPP ашиглах нь (PPPoE)</title>
     <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>Ethernet дээгүүр</secondary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>PPPoE</primary>
       <see>PPP, Ethernet дээгүүр</see>
     </indexterm>
 
     <para>Энэ хэсэг нь Ethernet дээгүүр PPP (<acronym>PPPoE</acronym>) 
 	хэрхэн тохируулах талаар тайлбарлах болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийг тохируулах нь</title>
 
       <para>Одоо PPPoE-д зориулсан цөмийн тохиргоо шаардлагатай байхаа больжээ.
 	Хэрэв шаардлагатай netgraph-ийн дэмжлэг цөмд бүтээгдээгүй бол энэ нь 
 	динамикаар <application>ppp</application>-ээр дуудагдах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><filename>ppp.conf</filename> файлыг тохируулах</title>
 
       <para>Энд ажилладаг <filename>ppp.conf</filename> 
 	файлын жишээ байна:</para>
 
       <programlisting>default:
   set log Phase tun command # you can add more detailed logging if you wish
   set ifaddr 10.0.0.1/0 10.0.0.2/0
 
 name_of_service_provider:
   set device PPPoE:<replaceable>xl1</replaceable> # replace xl1 with your Ethernet device
   set authname YOURLOGINNAME
   set authkey YOURPASSWORD
   set dial
   set login
   add default HISADDR</programlisting>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><application>ppp</application>-г ажиллуулах</title>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгчээр та доор дурдсаныг ажиллуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ppp -ddial name_of_service_provider</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><application>ppp</application>-г ачаалах үед эхлүүлэх</title>
 
       <para>доор дурдсаныг өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>ppp_enable="YES"
 ppp_mode="ddial"
 ppp_nat="YES"	# if you want to enable nat for your local network, otherwise NO
 ppp_profile="name_of_service_provider"</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>PPPoE үйлчилгээний хаягийг ашиглах</title>
 
       <para>Заримдаа өөрийн холболтыг хийхийн тулд үйлчилгээний хаягийг ашиглах 
 	шаардлагатай болж болох юм. Үйлчилгээний хаягууд нь өгөгдсөн сүлжээнд 
 	залгагдсан өөр өөр PPPoE серверүүдийг ялгахын тулд хэрэглэгддэг.</para>
 
       <para>Таны ISP-ээс өгсөн баримтад шаардлагатай үйлчилгээний хаягийн мэдээлэл
 	байх ёстой. Хэрэв та ийм мэдээлэл олоогүй бол өөрийн ISP-ийн техникийн 
 	дэмжлэг үзүүлэгч ажилтнаас асуугаарай.</para>
 
       <para>Хамгийн сүүлд та <link linkend="ports">Портын цуглуулга</link>д 
 	байх <ulink url="http://www.roaringpenguin.com/pppoe/">Архирах Оцон шувуу
 	PPPoE</ulink> хаягт санал болгосон аргыг туршиж болох юм. Гэхдээ 
 	энэ нь таны модемийг буцаан програмчилж ажиллагаагүй болгож магадгүй 
 	болохоор үүнийг хийхээсээ өмнө дахин бодоорой. Таны үйлчилгээ үзүүлэгчийн 
 	модемтой цуг ирсэн програмыг ердөө л суулгаарай. Дараа нь програмаас 
 	<guimenu>System</guimenu> цэсд хандаарай. Таны тохиргооны нэр 
 	тэнд жагсаагдсан байх ёстой. Энэ нь ихэвчлэн <emphasis>ISP</emphasis> 
 	гэж байдаг.</para>
 
       <para>Тохиргооны нэр (үйлчилгээний хаяг) нь <filename>ppp.conf</filename> 
 	файл дахь PPPoE тохиргооны оруулгад <command>set device</command> 
 	тушаалын үйлчилгээ үзүүлэгч хэсэг болон ашиглагдах болно (бүрэн мэдээллийг 
 	&man.ppp.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү). Энэ нь иймэрхүү 
 	харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>set device PPPoE:<replaceable>xl1</replaceable>:<replaceable>ISP</replaceable></programlisting>
 
       <para><replaceable>xl1</replaceable>-г өөрийн Ethernet картны  
 	зөв төхөөрөмжөөр солихоо мартуузай.</para>
       <para><replaceable>ISP</replaceable> гэснийг дээрх дөнгөж 
 	олсон тохиргоогоор солихоо мартуузай.</para>
 
       <para>Нэмэлт мэдээллийг доорх хаягуудаас үзнэ үү:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Рено Валдурагийн <ulink
 	    url="http://renaud.waldura.com/doc/freebsd/pppoe/">DSL дээр 
 		FreeBSD-ээр арай хямд өргөн зурвас ашиглах (Cheaper
 	    Broadband with FreeBSD on DSL)</ulink>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Удо Эрделхоффийн <ulink
 	      url="http://www.ruhr.de/home/nathan/FreeBSD/tdsl-freebsd.html">
 	      Nutzung von T-DSL und T-Online mit FreeBSD</ulink>
 	    (Герман хэл дээр).</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ppp-3com">
 
       <title>&tm.3com; <trademark class="registered">HomeConnect</trademark> ADSL Хос Холбоос Модемтой PPPoE</title>
 
       <para>Энэ модем нь <ulink
 	url="http://www.faqs.org/rfcs/rfc2516.html">RFC 2516</ulink>
 	(Л. Мамакос, К. Лидл, Ж. Эвартс,
 	Д. Каррел, Д. Симоне, болон Р. Вийлэр нарын бичсэн 
 	<emphasis>PPP-г Ethernet дээгүүр (PPPoE) дамжуулах арга
 	</emphasis>) стандартыг дагадаггүй. Харин Ethernet хүрээнүүдийн 
 	хувьд пакетийн төрлийн өөр кодуудыг ашигладаг. Хэрэв та үүнийг 
 	PPPoE-ийн тодорхойлолтыг мөрдөх ёстой гэж бодож байгаа бол 
 	<ulink url="http://www.3com.com/">3Com</ulink> уруу 
 	гомдоллоно уу.</para>
 
       <para>Энэ төхөөрөмжтэй FreeBSD-г холбогдох боломжтой болгохын тулд 
 	sysctl тохируулагдах ёстой. <filename>/etc/sysctl.conf</filename> 
 	файлыг шинэчилж ачаалалтын үед энэ нь автоматаар хийгдэж болно:</para>
 
 	<programlisting>net.graph.nonstandard_pppoe=1</programlisting>
 
       <para>эсвэл дараах тушаалаар нэн даруй хийгдэж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl net.graph.nonstandard_pppoe=1</userinput></screen>
 
       <para>Харамсалтай нь энэ нь системийн дагуух тохиргоо болохоор 
 	хэвийн PPPoE клиент эсвэл сервер болон 
 	&tm.3com; <trademark class="registered">HomeConnect</trademark> ADSL 
 	модемтой нэгэн зэрэг холбогдох боломжгүй болох юм.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="pppoa">
     <title>ATM дээгүүр <application>PPP</application> (PPPoA) ашиглах</title>
     <indexterm><primary>PPP</primary><secondary>ATM дээгүүр</secondary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>PPPoA</primary>
       <see>PPP, ATM дээгүүр</see>
     </indexterm>
 
     <para>Дараах нь ATM дээгүүр PPP-г (PPPoA) хэрхэн тохируулах талаар тайлбарлана. 
 	PPPoA нь Европийн DSL үзүүлэгчдийн дунд алдартай сонголт болдог.</para>
 
     <sect2>
       <title>Alcatel &speedtouch; USB-тэй PPPoA-г ашиглах нь</title>
 
       <para>Энэ төхөөрөмжийн PPPoA дэмжлэг нь FreeBSD-д порт хэлбэрээр 
 	байдаг. Учир нь үүний firmware <ulink
 	url="http://www.speedtouchdsl.com/disclaimer_lx.htm">Alcatel-ийн лицензийн 
 	гэрээ</ulink>гээр түгээгддэг бөгөөд FreeBSD-ийн үндсэн системтэй цуг 
 	чөлөөтэй түгээгдэж болдоггүй.</para>
 
       <para>Програм хангамжийг суулгахын тулд ердөө л <link
 	  linkend="ports">Портуудын цуглуулгыг</link> ашиглана. 
 	<filename role="package">net/pppoa</filename> портыг суулгаад 
 	түүнтэй хамт ирсэн заавруудыг дагаарай.</para>
 
       <para>Олон USB төхөөрөмжүүдийн адил Alcatel-ийн &speedtouch; USB нь 
 	зөв ажиллахын тулд хост компьютераас firmware татах хэрэгтэй болдог. 
 	&os; дээр энэ дамжуулалт нь төхөөрөмж USB порт уруу холбогдсон үед хийгдэхээр 
 	болгож энэ процессийг автоматчилах боломжтой. Энэ автомат firmware дамжуулалтыг 
 	идэвхжүүлэхийн тулд дараах мэдээллийг <filename>/etc/usbd.conf</filename> 
 	файлд нэмж болох юм. Энэ файлыг <username>root</username> 
 	хэрэглэгчээр засварлах шаардлагатай.</para>
 
       <programlisting>device "Alcatel SpeedTouch USB"
     devname "ugen[0-9]+"
     vendor 0x06b9
     product 0x4061
     attach "/usr/local/sbin/modem_run -f /usr/local/libdata/mgmt.o"</programlisting>
 
      <para><application>usbd</application> USB дэмонг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	нэмнэ:</para>
 
      <programlisting>usbd_enable="YES"</programlisting>
 
      <para>Эхлүүлэхэд залгадаг байхаар <application>ppp</application>-г 
 	тохируулах боломжтой байдаг. Үүнийг хийхийн тулд дараах мөрүүдийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмнэ. 
 	Ахин хэлэхэд энэ процедурын хувьд та <username>root</username> 
 	хэрэглэгчээр нэвтрэн орох хэрэгтэй болно.</para>
 
      <programlisting>ppp_enable="YES"
 ppp_mode="ddial"
 ppp_profile="adsl"</programlisting>
 
      <para>Үүнийг зөв ажиллуулахын тулд та <filename role="package">net/pppoa</filename> 
 	порттой цуг ирсэн <filename>ppp.conf</filename> файлыг ашиглах 
 	хэрэгтэй болно.</para>
      
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>mpd ашиглах нь</title>
 
       <para>Та төрөл бүрийн үйлчилгээнүүдэд ялангуяа PPTP үйлчилгээнүүдэд 
 	холбогдохын тулд <application>mpd</application>-г ашиглаж болно.
 	Та <application>mpd</application>-г Портуудын цуглуулга 
 	<filename role="package">net/mpd</filename> сангаас  
 	олж болно. Олон ADSL модемууд нь модем болон компьютерийн 
 	хооронд PPTP хоолой үүсгэгдсэн байхыг шаарддаг бөгөөд тийм модемийн 
 	нэг нь Alcatel &speedtouch; Home юм.</para>
 
       <para>Та эхлээд портоо суулгах ёстой бөгөөд дараа нь өөрийн шаардлага болон 
 	үйлчилгээ үзүүлэгчийн тохиргоонуудад тааруулан <application>mpd</application>-г 
 	тохируулж болно. Порт нь жишээ тохиргооны файлуудыг байрлуулдаг бөгөөд 
 	эдгээр нь <filename class="directory"><replaceable>PREFIX</replaceable>/etc/mpd/</filename>-д 
 	сайн баримтжуулагдсан байдаг. Энд нэг юмыг тэмдэглэх хэрэгтэй. 
 	<replaceable>PREFIX</replaceable> гэдэг нь таны портууд 
 	суулгагдсан сан бөгөөд анхдагчаар <filename class="directory">/usr/local/</filename> 
 	байдаг. <application>mpd</application>-г тохируулах бүрэн заавар 
 	порт суулгагдсаны дараа HTML хэлбэрээр орсон байдаг. Энэ нь 
 	<filename class="directory"><replaceable>PREFIX</replaceable>/share/doc/mpd/</filename> 
 	санд байрладаг. Энд <application>mpd</application>-ээр ADSL 
 	үйлчилгээнд холбогдох жишээ тохиргоо байна. Тохиргоо нь хоёр файлаас 
 	тогтох бөгөөд эхний <filename>mpd.conf</filename> нь ийм байна:</para>
 
       <programlisting>default:
     load adsl
 
 adsl:
     new -i ng0 adsl adsl
     set bundle authname <replaceable>username</replaceable> <co
     id="co-mpd-ex-user">
     set bundle password <replaceable>password</replaceable> <co
     id="co-mpd-ex-pass">
     set bundle disable multilink
     
     set link no pap acfcomp protocomp
     set link disable chap
     set link accept chap
     set link keep-alive 30 10
     
     set ipcp no vjcomp
     set ipcp ranges 0.0.0.0/0 0.0.0.0/0
     
     set iface route default
     set iface disable on-demand
     set iface enable proxy-arp
     set iface idle 0
 
     open</programlisting>
 
     <calloutlist>
       <callout arearefs="co-mpd-ex-user">
         <para>Таны ISP-тай холбогдон өөрийгөө таниулан нэвтрэх хэрэглэгчийн нэр.</para>
       </callout>
       <callout arearefs="co-mpd-ex-pass">
         <para>Таны ISP-тай холбогдон өөрийгөө таниулан нэвтрэх нууц үг.</para>
       </callout>
     </calloutlist>
 
     <para><filename>mpd.links</filename> файл нь таны хийхийг хүссэн холбоос эсвэл 
 	холбоосуудын тухай мэдээллийг агуулдаг. Дээрх жишээнд тохирох харгалзах жишээ 
 	<filename>mpd.links</filename> файлыг доор үзүүлэв:</para>
 
     <programlisting>adsl:
     set link type pptp
     set pptp mode active
     set pptp enable originate outcall
     set pptp self <replaceable>10.0.0.1</replaceable> <co
     id="co-mpd-ex-self">
     set pptp peer <replaceable>10.0.0.138</replaceable> <co
     id="co-mpd-ex-peer"></programlisting>
 
     <calloutlist>
       <callout arearefs="co-mpd-ex-self">
 	<para>Таны <application>mpd</application> ашиглах 
 	&os; компьютерийн IP хаяг.</para>
       </callout>
       <callout arearefs="co-mpd-ex-peer">
 	<para>Таны ADSL модемийн IP хаяг. Alcatel
 	  &speedtouch; Home-ийн хувьд энэ хаяг нь анхдагчаар <hostid
 	  role="ipaddr">10.0.0.138</hostid> байна.</para>
       </callout>
     </calloutlist>
 
     <para>Дараах тушаалыг <username>root</username>-ээр ажиллуулж 
 	холболтыг хялбараар эхлүүлэх боломжтой байдаг:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>mpd -b <replaceable>adsl</replaceable></userinput></screen>
 
     <para>Та холболтын төлөвийг дараах тушаалаар харж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>ifconfig <replaceable>ng0</replaceable></userinput>
 ng0: flags=88d1&lt;UP,POINTOPOINT,RUNNING,NOARP,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
      inet 216.136.204.117 --> 204.152.186.171 netmask 0xffffffff</screen>
     
     <para>&os; дээр ADSL үйлчилгээнд холбогдохын тулд <application>mpd</application>-г 
 	ашиглахыг зөвлөдөг юм.</para>
     
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>pptpclient ашиглах нь</title>
 	  
       <para>Мөн бусад PPPoA үйлчилгээнүүдэд FreeBSD-ээр холбогдохын тулд 
 	<filename role="package">net/pptpclient</filename> 
 	ашиглах боломжтой байдаг.</para>
 	  
       <para><filename role="package">net/pptpclient</filename>-г ашиглан 
 	DSL үйлчилгээнд холбогдохын тулд порт болон багцыг суулгаад өөрийн 
 	<filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файлыг засварлана. 
 	Эдгээр үйлдлүүдийг хийж гүйцэтгэхийн тулд та <username>root</username> 
 	болсон байх ёстой. <filename>ppp.conf</filename> файлын 
 	жишээ хэсгийг доор үзүүлэв. <filename>ppp.conf</filename>-ийн 
 	тохируулгуудын тухай илүү мэдээллийг <application>ppp</application> 
 	гарын авлагын хуудас &man.ppp.8;-с лавлана уу.</para>
 
       <programlisting>adsl:
  set log phase chat lcp ipcp ccp tun command
  set timeout 0
  enable dns
  set authname <replaceable>username</replaceable> <co id="co-pptp-ex-user">
  set authkey <replaceable>password</replaceable> <co id="co-pptp-ex-pass">
  set ifaddr 0 0
  add default HISADDR</programlisting>
 
    <calloutlist>
      <callout arearefs="co-pptp-ex-user">
 	   <para>DSL үйлчилгээ үзүүлэгчтэй холбогдох таны бүртгэлийн 
 		хэрэглэгчийн нэр.</para>
 	 </callout>
 	 <callout arearefs="co-pptp-ex-pass">
 	   <para>Таны бүртгэлийн нууц үг.</para>
 	 </callout>
    </calloutlist>
 
    <warning>
      <para>Та өөрийн бүртгэлийн нууц үгийг <filename>ppp.conf</filename> 
 	файлд цэвэр текст хэлбэрээр тавих ёстой болохоор энэ файлын агуулгыг 
 	хэн ч уншиж чадахгүй болгосон эсэхээ шалгах хэрэгтэй. Дараах сери 
 	тушаалууд нь энэ файлыг зөвхөн <username>root</username> 
 	бүртгэлээр уншигдахаар болгох юм. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.chmod.1; болон &man.chown.8; гарын авлагын хуудаснуудаас 
 	лавлана уу.</para>
 	 <screen>&prompt.root; <userinput>chown root:wheel /etc/ppp/ppp.conf</userinput>
 &prompt.root; <userinput>chmod 600 /etc/ppp/ppp.conf</userinput></screen>
    </warning>
 
       <para>Энэ нь PPP сессэд зориулан таны DSL чиглүүлэгч уруу хоолой нээх болно. 
 	Ethernet DSL модемууд нь LAN IP хаягаар урьдчилан тохируулагдсан байдаг 
 	бөгөөд та түүн уруу холбогдоно. Alcatel &speedtouch; Home-ийн 
 	хувьд энэ хаяг нь <hostid role="ipaddr">10.0.0.138</hostid> байна. 
 	Таны чиглүүлэгчийн баримтад төхөөрөмж ямар хаяг ашиглаж байгааг хэлсэн 
 	байх ёстой. Хоолой нээж PPP сесс эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>pptp <replaceable>address</replaceable> <replaceable>adsl</replaceable></userinput></screen>
 
       <tip>
 	<para>Та өмнөх тушаалын төгсгөлд <quote>&amp;</quote> тэмдгийг 
 	нэмэхийг хүсэж болох юм. Ингэхгүй бол <application>pptp</application> нь 
 	танд тушаал хүлээх мөрийг буцаадаггүй.</para>
       </tip>
 	  
       <para><devicename>tun</devicename> виртуал хоолой төхөөрөмж нь 
 	<application>pptp</application> болон <application>ppp</application> 
 	процессуудын хоорондох харилцаанд зориулан үүсгэгдэх болно. Тушаал хүлээх 
 	мөрөнд буцаж ирснийхээ дараа юм уу эсвэл <application>pptp</application> нь 
 	холболтыг баталгаажуулсны дараа та хоолойг ингэж шалгаж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>ifconfig <replaceable>tun0</replaceable></userinput>
 tun0: flags=8051&lt;UP,POINTOPOINT,RUNNING,MULTICAST&gt; mtu 1500
         inet 216.136.204.21 --> 204.152.186.171 netmask 0xffffff00 
         Opened by PID 918</screen>
 
       <para>Хэрэв та холбогдож чадахгүй байгаа бол өөрийн чиглүүлэгчийн тохиргоог 
 	шалгаарай. Энэ нь ихэвчлэн <application>telnet</application> 
 	юм уу эсвэл вэб хөтчөөр хандах боломжтой байдаг. Хэрэв та холбогдож 
 	чадахгүй хэвээр байвал <command>pptp</command> тушаалын 
 	гаралт болон <application>ppp</application> бүртгэлийн 
 	файл <filename>/var/log/ppp.log</filename>-оос ямар нэг 
 	сэжүүр байгаа эсэхийг шалгах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="slip">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Сатоши</firstname>
 	  <surname>Асами</surname>
 	  <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Гай</firstname>
 	  <surname>Хэлмер</surname>
 	  <contrib>Зарим хэсгийг оруулсан </contrib>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Пьеро</firstname>
           <surname>Серини</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>SLIP ашиглах</title>
     <indexterm><primary>SLIP</primary></indexterm>
 
     <warning>
       <para>Энэ хэсэг зөвхөн 
         &os;&nbsp;7.X хувилбаруудад зориулагдсан.</para>
     </warning>
 
     <sect2 id="slipc">
       <title>SLIP клиент тохируулах</title>
       <indexterm><primary>SLIP</primary><secondary>клиент</secondary></indexterm>
       <para>Дараах нь FreeBSD машиныг SLIP-д зориулан статик хост сүлжээн дээр тохируулах 
 	нэг арга юм. Динамикаар хостын нэрийг өгөхийн тулд (таныг залгаж холбогдох болгонд 
 	таны хаяг өөрчлөгддөг) танд илүү төвөгтэй тохируулга хэрэгтэй болох байх.</para>
 
       <para>Эхлээд таны модем аль цуваа портод холбогдсоныг тодорхойлно. Олон хүн 
 	<filename class="devicefile">/dev/modem</filename> гэх зэргээр жинхэнэ төхөөрөмжийн нэр 
 	<filename class="devicefile">/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename> 
 	уруугаа заасан симболын холбоосыг тохируулдаг. Энэ нь модемийг өөр порт уруу 
 	шилжүүлэх шаардлагатай болсон тохиолдолд жинхэнэ төхөөрөмжийн нэрийг хийсвэрлэх 
 	боломжийг танд олгож байгаа юм. Бүх системийн дагуу <filename class="directory">/etc</filename> 
 	дэх олон файлууд болон <filename>.kermrc</filename> файлуудыг засварлах 
 	шаардлагатай болох үед энэ нь нэлээн ярвигтай болж ирдэг!</para>
 
       <note>
 	<para><filename class="devicefile">/dev/cuad0</filename> нь 
 	  <devicename>COM1</devicename>, <filename class="devicefile">/dev/cuad1</filename> нь 
 	  <devicename>COM2</devicename>, гэх мэт.</para>
       </note>
 
       <para>Өөрийн цөмийн тохиргооны файлд дараах нь байгаа эсэхийг шалгаарай:</para>
       
       <programlisting>device   sl</programlisting>
 
       <para>Энэ нь <filename>GENERIC</filename> цөмд орсон байдаг бөгөөд 
 	та түүнийг устгаагүй л бол энэ нь асуудал биш юм.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Зөвхөн нэг удаа хийх зүйлс</title>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Өөрийн гэр машин, гарц болон нэрийн серверүүдийг өөрийн 
 		<filename>/etc/hosts</filename> файлд нэмнэ. Биднийх 
 		иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
 	    <programlisting>127.0.0.1               localhost loghost
 136.152.64.181          water.CS.Example.EDU water.CS water
 136.152.64.1            inr-3.CS.Example.EDU inr-3 slip-gateway
 128.32.136.9            ns1.Example.EDU ns1
 128.32.136.12           ns2.Example.EDU ns2</programlisting>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Өөрийн <filename>/etc/nsswitch.conf</filename> файлын 
 	        <literal>hosts:</literal> хэсэгт <literal>files</literal> 
 		мөр нь <literal>dns</literal> мөрөөс өмнө байгаа эсэхийг шалгаарай. 
 		Эдгээр параметрүүдгүй бол сонин зүйлс болж магадгүй юм.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засна.</para>
 
 	    <orderedlist>
 	      <listitem>
 		<para>Дараах мөрийг засварлаж өөрийн хостын нэрийг тохируулна:</para>
 	      
 		<programlisting>hostname="myname.my.domain"</programlisting>
 
 		<para>Таны машины Интернэтийн бүрэн хостын нэрийг энд тавих ёстой.</para>
 	      </listitem>
 
 	      <indexterm><primary>анхдагч чиглүүлэлт</primary></indexterm>
 	      <listitem>
 		<para>Дараах мөрийг өөрчилж анхдагч чиглүүлэлт:</para>
 
 		<programlisting>defaultrouter="NO"</programlisting>
 
 		<para>гэдгийг:</para>
 
 		<programlisting>defaultrouter="slip-gateway"</programlisting>
 		<para>болгоно.</para>
 	      </listitem>
 	    </orderedlist>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>доор дурдсаныг агуулсан <filename>/etc/resolv.conf</filename> файл 
 		үүсгэнэ:</para>
 
 	    <programlisting>domain CS.Example.EDU
 nameserver 128.32.136.9
 nameserver 128.32.136.12</programlisting>
 
 	    <indexterm><primary>нэрийн сервер</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>домэйн нэр</primary></indexterm>
 	    <para>Таны харж байгаагаар эдгээр нь нэрийн серверийн хостуудыг 
 		тохируулж байна. Мэдээж жинхэнэ домэйн нэрс болон хаягууд нь 
 		таны орчноос хамаарна.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><username>root</username> болон 
 		<username>toor</username> (нууц үггүй бусад бүртгэлүүдийн) нууц үгийг 
 		тохируулна.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Өөрийн машиныг дахин ачаалж зөв хостын нэртэйгээр ачаалсан 
 		эсэхийг нь шалгаарай.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SLIP холболт хийх нь</title>
 	<indexterm><primary>SLIP</primary><secondary>холболт хийх нь</secondary></indexterm>
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Залгаад хүлээх мөрөн дээр <command>slip</command> гэж 
 		бичээд өөрийн машины нэр болон нууц үгийг оруулна. Юу оруулах 
 		шаардлагатай нь таны орчноос хамаарна. Хэрэв та <application>Kermit</application> 
 		ашиглаж байгаа бол та иймэрхүү скриптийг ажиллуулахаар оролдож 
 		болно:</para>
 
 	    <programlisting># kermit setup
 set modem hayes
 set line /dev/modem
 set speed 115200
 set parity none
 set flow rts/cts
 set terminal bytesize 8
 set file type binary
 # The next macro will dial up and login
 define slip dial 643-9600, input 10 =&gt;, if failure stop, -
 output slip\x0d, input 10 Username:, if failure stop, -
 output silvia\x0d, input 10 Password:, if failure stop, -
 output ***\x0d, echo \x0aCONNECTED\x0a</programlisting>
 
 	    <para>Мэдээж өөртөө тааруулаад өөрийн хэрэглэгчийн нэр болон 
 		нууц үгийг солих хэрэгтэй. Ингэснийхээ дараа та 
 		<application>Kermit</application>-ийн хүлээх мөрөөс 
 		холбогдохын тулд <command>slip</command> гэж бичих 
 		хэрэгтэй.</para>
 
 	    <note>
 	      <para>Файлын системд хаа нэгтээ өөрийн нууц үгийг цэвэр текстээр 
 		үлдээх нь ерөнхийдөө <emphasis>буруу</emphasis> юм. 
 		Үүнийг хийх нь аз туршсан явдал юм.</para>
 	    </note>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><application>Kermit</application>-г тэнд нь үлдээж (та үүнийг 
 	      <keycombo>
 		<keycap>Ctrl</keycap>
 		<keycap>z</keycap>
 	      </keycombo> хослолоор зогсоож болно) <username>root</username>-ээр 
 		дараах тушаалыг бичнэ:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>slattach -h -c -s 115200 /dev/modem</userinput></screen>
 
 	    <para>Хэрэв та чиглүүлэгчийн нөгөө талд байгаа хостууд уруу 
 		<command>ping</command> хийж чадаж байвал та холбогдсон байна!
 		Хэрэв энэ нь ажиллахгүй байгаа бол <command>slattach</command> 
 		тушаалд <option>-c</option> нэмэлт өгөгдлийн оронд 
 		<option>-a</option>-г тавьж оролдоод үзээрэй.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Холболтыг хэрхэн зогсоох вэ</title>
 
 	<para>доор дурдсаныг хийж:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kill -INT `cat /var/run/slattach.modem.pid`</userinput></screen>
 
 	<para><command>slattach</command>-г зогсооно.  Дээр дурдсаныг хийхийн тулд 
 	<username>root</username> байх шаардлагатайг санаарай. Дараа нь 
 	<command>kermit</command> уруугаа (хэрэв та түр зогсоосон бол <command>fg</command> тушаалыг 
 	ажиллуулан) буцаж түүнээс гарна (<keycap>q</keycap>).</para>
 
 	<para>&man.slattach.8; гарын авлагын хуудсанд 
 	интерфэйсийг зогссон гэж тэмдэглэхийн тулд <command>ifconfig sl0 down</command> 
 	тушаалыг ашиглах ёстой гэсэн байдаг боловч энэ нь 
 	ямар ч өөрчлөлт хийдэггүй юм шиг санагддаг. 
 	(<command>ifconfig sl0</command> тушаал нь бас үүнтэй
 	адилыг гаргадаг.)</para>
 
 	<para>Заримдаа таны модем зөөгчийг унагахаасаа татгалзаж болох юм. Тийм тохиолдолд 
 	ердөө л дахин <command>kermit</command>-г ажиллуулаад тэгээд түүнээс гарах 
 	хэрэгтэй. Энэ нь ихэвчлэн хоёр дахь оролдлогод болдог.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Алдааг олж засварлах</title>
 
 	<para>Хэрэв энэ нь ажиллахгүй байгаа бол &a.net.name; захидлын жагсаалтаас чөлөөтэй 
 	асуугаарай. Одоогоор хүмүүсийн аялж мэдсэн зүйлс гэх юм бол:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><command>slattach</command> тушаалд 
 		<option>-c</option> эсвэл <option>-a</option> тохируулгуудыг 
 		ашиглахгүй байх (энэ нь мөхлийн байх ёсгүй, гэхдээ энэ нь зарим хэрэглэгчдийн 
 		асуудлуудыг шийддэг гэж бичсэн байдаг.)</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><option>sl0</option>-ийн оронд <option>s10</option> 
 		тохируулгыг ашиглах (зарим фонтууд дээр ялгааг нь олж харах 
 		хэцүү байж болох юм).</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Өөрийн интерфэйсийн төлөвийг харахын тулд <command>ifconfig sl0</command> 
 		тушаалыг ажиллуулж үзээрэй. Жишээ нь та иймэрхүү дүн харж болох юм:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig sl0</userinput>
 sl0: flags=10&lt;POINTOPOINT&gt;
         inet 136.152.64.181 --&gt; 136.152.64.1 netmask ffffff00</screen>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв та &man.ping.8; тушаалаас <errorname>no route to host</errorname> 
 		мэдэгдлүүдийг авах юм бол таны чиглүүлэлтийн хүснэгтэд асуудал байж 
 		болзошгүй юм. Тухайн үед байгаа чиглүүлэлтүүдийг үзүүлэхийн тулд 
 		<command>netstat -r</command> тушаалыг ашиглаж болно :</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>netstat -r</userinput>
 Routing tables
 Destination      Gateway            Flags     Refs     Use  IfaceMTU    Rtt    Netmasks:
 
 (root node)
 (root node)
 
 Route Tree for Protocol Family inet:
 (root node) =&gt;
 default          inr-3.Example.EDU  UG          8   224515  sl0 -      -
 localhost.Exampl localhost.Example. UH          5    42127  lo0 -       0.438
 inr-3.Example.ED water.CS.Example.E UH          1        0  sl0 -      -
 water.CS.Example localhost.Example. UGH        34 47641234  lo0 -       0.438
 (root node)</screen>
 
 	    <para>Өмнөх жишээнүүд нь харьцангуй завгүй байгаа системүүдийнх юм. 
 		Таны систем дээрх тоонууд нь сүлжээний ачааллаас хамаарч өөр 
 		өөр байх болно.</para>
 
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="slips">
       <title>SLIP сервер тохируулах нь</title>
       <indexterm><primary>SLIP</primary><secondary>сервер</secondary></indexterm>
 
       <para>Энэхүү баримт нь FreeBSD систем дээр SLIP серверийн үйлчилгээнүүдийг 
 	тохируулахад зориулсан зөвлөгөөнүүдийг санал болгодог. Энэ нь юу гэсэн үг вэ 
 	гэхээр алсын SLIP клиентүүдийн нэвтрэлтийн үед холболтуудыг автоматаар эхлүүлэхээр 
 	болгож таны системийг тохируулна гэсэн үг юм.</para>
 
       <!-- Disclaimer is not necessarily relevant
       <para> The author has written this document based
 	on his experience; however, as your system and needs may be
 	different, this document may not answer all of your questions, and
 	the author cannot be responsible if you damage your system or lose
 	data due to attempting to follow the suggestions here.</para>
       -->
 
       <sect3 id="slips-prereqs">
 	<title>Шаардлагатай зүйлс</title>
 	<indexterm><primary>TCP/IP сүлжээ</primary></indexterm>
 	<para>Энэ баримт нь өөрийн үндсэн чанарын хувьд хэт техникийн учраас тодорхой 
 	мэдлэг шаардах болно. Энэ нь таныг TCP/IP сүлжээний протоколыг тодорхой 
 	хэмжээгээр мэддэг бөгөөд ялангуяа сүлжээ болон цэгийн хаяглалт, 
 	сүлжээний хаягийн багууд, дэд сүлжээ үүсгэх, чиглүүлэлт болон RIP зэрэг чиглүүлэлтийн 
 	протоколуудыг мэддэг гэж тооцдог. SLIP үйлчилгээнүүдийг dial-up сервер дээр 
 	тохируулах нь эдгээр ухагдахуунуудын тухай мэдлэгийг шаарддаг бөгөөд хэрэв та 
 	эдгээрийг мэдэхгүй бол O'Reilly &amp; Associates, Inc-ийн хэвлэсэн 
 	Крэг Хантын <emphasis>TCP/IP Network Administration</emphasis> 
 	буюу TCP/IP сүлжээний удирдлага номыг юм уу эсвэл TCP/IP протоколуудын 
 	тухай Даглас Комерийн номнуудыг уншина уу.</para>
 
 	<indexterm><primary>модем</primary></indexterm>
 	<para>Мөн таныг модемоо суулгаж өөрийн модемоор дамжин нэвтрэх боломжуудыг 
 	зөвшөөрөхөөр тохируулсан байгаа гэж үздэг. Хэрэв та үүнд зориулж өөрийн 
 	системийг бэлдэж амжаагүй байгаа бол dialup үйлчилгээнүүдийн тохиргооны тухай 
 	мэдээллийг <xref linkend="dialup"> хэсгээс үзнэ үү. 
 	Та бас цуваа портын төхөөрөмжийн драйверийн тухай мэдээлэл болон модемууд дээр 
 	нэвтрэлтүүдийг хүлээн авахаар болгож системийг тохируулах тухай мэдээллийг
 	&man.sio.4; болон &man.ttys.5;, &man.gettytab.5;, 
 	&man.getty.8;, &amp; &man.init.8; гарын авлагын хуудаснуудаас шалгахыг 
 	хүсэж болох юм. Цуваа портын параметрүүдийг 
 	(шууд холбогдсон цуваа интерфэйсүүдийн хувьд <literal>clocal</literal> зэрэг)
 	тохируулах тухай мэдээллийг &man.stty.1; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Түргэн дүгнэлт</title>
 
 	<para>FreeBSD-г SLIP сервер болгон ашиглах ердийн тохиргоонд дараах маягаар 
 	ажилладаг: SLIP сервер нь таны FreeBSD SLIP сервер системийг гадагш залгуулдаг 
 	бөгөөд <filename>/usr/sbin/sliplogin</filename>-ийг тусгай хэрэглэгчийн 
 	бүрхүүл болгон ашигладаг тусгай SLIP нэвтрэх ID-аар нэвтэрдэг. 
 	<command>sliplogin</command> програм нь тусгай хэрэглэгчийн хувьд таарах 
 	мөрийг олохын тулд <filename>/etc/sliphome/slip.hosts</filename> файлыг 
 	гүйлгэн үздэг бөгөөд хэрэв олсон бол цуваа шугамыг байгаа SLIP 
 	интерфэйс уруу холбож дараа нь SLIP интерфэйсийг тохируулахын тулд 
 	<filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> бүрхүүлийн скриптийг 
 	ажиллуулдаг.</para>
 
         <sect4>
 	  <title>SLIP серверийн нэвтрэлтийн жишээ</title>
 
 	  <para>Жишээ нь хэрэв SLIP хэрэглэгчийн ID нь <username>Shelmerg</username> 
 		байсан бол <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дахь 
 		<username>Shelmerg</username>-ийн оруулга иймэрхүү байж болох 
 		юм:</para>
 
 	  <programlisting>Shelmerg:password:1964:89::0:0:Guy Helmer - SLIP:/usr/users/Shelmerg:/usr/sbin/sliplogin</programlisting>
 
 	  <para><username>Shelmerg</username> нэвтрэх үед 
 		<command>sliplogin</command> нь таарах хэрэглэгчийн ID-тай 
 		мөрийг <filename>/etc/sliphome/slip.hosts</filename> 
 		файлаас хайх болно, жишээ нь <filename>/etc/sliphome/slip.hosts</filename> 
 		файлд дараах мөр байж болох юм:</para>
 
 	  <programlisting>Shelmerg        dc-slip sl-helmer       0xfffffc00		  autocomp</programlisting>
 
 	  <para><command>sliplogin</command> тушаал нь тэр таарах мөрийг 
 		олох бөгөөд цуваа шугамыг дараачийн байгаа SLIP интерфэйс уруу
 		залгаж дараа нь <filename>/etc/sliphome/slip.login</filename>-ийг 
 		иймэрхүүгээр ажиллуулна:</para>
 
 	  <programlisting>/etc/sliphome/slip.login 0 19200 Shelmerg dc-slip sl-helmer 0xfffffc00 autocomp</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв бүгд зүгээр болж өнгөрвөл <filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> 
 		нь өөрийгөө залгасан (дээрх жишээн дээр <filename>slip.login</filename> уруу
 		өгөгдсөн жагсаалтан дахь эхний параметр болох SLIP интерфэйс 0) 
 		SLIP интерфэйсийн хувьд <command>ifconfig</command> 
 		тушаалыг ажиллуулж локал IP хаяг (<hostid>dc-slip</hostid>), 
 		алсын IP хаяг (<hostid>sl-helmer</hostid>), SLIP интерфэйсийн 
 		сүлжээний баг (<hostid role="netmask">0xfffffc00</hostid>) болон 
 		бусад нэмэлт тугнуудыг (<literal>autocomp</literal>) тохируулдаг.
 		Хэрэв ямар нэг зүйл буруу болвол <command>sliplogin</command> нь 
 		ихэвчлэн <filename>/var/log/messages</filename> уруу бүртгэх 
 		<application>syslogd</application> дэмон боломжоор дамжуулан 
 		боломжийн мэдээллийн чанартай мэдэгдлүүдийг ихэвчлэн бүртгэдэг. 
 		(&man.syslogd.8; болон &man.syslog.conf.5;-ийн гарын авлагын 
 		хуудаснуудыг үзнэ үү. <filename>/etc/syslog.conf</filename>-ийг шалгаж 
 		<application>syslogd</application>-ийн юу бүртгэдэг болон хаана 
 		бүртгэдгийг харна уу).</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Цөмийн тохиргоо</title>
 	<indexterm><primary>цөм</primary><secondary>тохиргоо</secondary></indexterm>
 	<indexterm><primary>SLIP</primary></indexterm>
 
 	<para>&os;-ийн анхдагч цөм (<filename>GENERIC</filename>) нь 
 	SLIP (&man.sl.4;) дэмжлэгтэй цуг ирдэг; тухайлан өөрчилсөн цөмийн 
 	хувьд бол та өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа дараах мөрийг нэмэх 
 	хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>device   sl</programlisting>
 
 	<para>Анхдагчаар таны &os; машин пакетуудыг урагш дамжуулахгүй байх болно. 
 	Хэрэв та өөрийн SLIP серверийг чиглүүлэгч маягаар ашиглахыг хүсвэл 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засварлах хэрэгтэй болох 
 	бөгөөд <literal>gateway_enable</literal> хувьсагчийн тохиргоог  
 	<option>YES</option> болгож өөрчлөх хэрэгтэй. Ингэж зааж өгснөөр 
 	чиглүүлэлтийн тохиргоог дахин ачаалсны дараа ч тогтмол байлгадаг.</para>
  
         <para>Тохиргоог даруй идэвхтэй болгохын тулд та 
 	  <username>root</username> хэрэглэгчээр дараах тушаалыг ажиллуулж болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; /etc/rc.d/routing start</screen>
 
 	<para>FreeBSD-ийн цөмийг тохируулах талаар бичсэн <xref linkend="kernelconfig">-с 
 	өөрийн цөмийг дахин тохируулах талаар лавлана уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Sliplogin тохиргоо</title>
 
 	<para>Урьд нь дурдаж байсны дагуу <filename>/usr/sbin/sliplogin</filename> файлын 
 	тохиргооны хэсэг болох гурван файл <filename class="directory">/etc/sliphome</filename> санд 
 	байдаг (<command>sliplogin</command>-ий талаар мэдээллийг 
 	&man.sliplogin.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү). Эдгээрт 
 	SLIP хэрэглэгчид болон тэдгээрийн холбоотой IP хаягуудыг тодорхойлдог 
 	<filename>slip.hosts</filename> файл, SLIP интерфэйсийг ихэвчлэн тохируулдаг 
 	<filename>slip.login</filename> файл, болон (нэмэлт) 
 	цуваа холболт төгссөн үед <filename>slip.login</filename>-ий 
 	нөлөөллүүдийг буцаадаг <filename>slip.logout</filename> 
 	файл ордог.</para>
 
         <sect4>
 	  <title><filename>slip.hosts</filename> тохиргоо</title>
 
 	  <para><filename>/etc/sliphome/slip.hosts</filename> нь 
 		өөр хоорондоо зайгаар тусгаарлагдсан хамгийн багаар бодоход 
 		дөрвөн хэсгээс тогтох мөрүүдээс тогддог:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>SLIP хэрэглэгчийн нэвтрэх ID</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>SLIP холбоосын локал хаяг (SLIP серверийн хувьд локал)</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>SLIP холбоосын алсын хаяг</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Сүлжээний баг</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Локал болон алсын хаягууд нь хостын нэрс (
 		<filename>/etc/nsswitch.conf</filename> файлд заасан 
 		таны тодорхойлолтуудаас хамаарч <filename>/etc/hosts</filename>
 		файлаар юм уу эсвэл домэйн нэрний үйлчилгээгээр IP болон 
 		танигддаг) байж болох бөгөөд сүлжээний баг нь 
 		<filename>/etc/networks</filename>-аас хийгдэх хайлтаар 
 		танигдах нэр байж болно. Жишээ систем дээр 
 		<filename>/etc/sliphome/slip.hosts</filename> нь 
 		иймэрхүү харагдана:</para>
 
 	  <programlisting>#
 # login local-addr      remote-addr     mask            opt1    opt2 
 #                                               (normal,compress,noicmp)
 #
 Shelmerg  dc-slip       sl-helmerg      0xfffffc00      autocomp</programlisting>
 
 	  <para>Мөрийн төгсгөлд нэг буюу хэд хэд тохируулгууд байна:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><option>normal</option> &mdash; толгойн шахалт байхгүй</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><option>compress</option> &mdash; толгойнуудыг шахна</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><option>autocomp</option> &mdash; алсын тал толгойнуудыг шахахыг зөвшөөрөх 
 		бол хийнэ</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><option>noicmp</option> &mdash; ICMP пакетуудыг хаана
 		(таны урсгалыг дүүргэхийн оронд <quote>ping</quote> пакетууд 
 		хаягдах болно)</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
   	  <indexterm><primary>SLIP</primary></indexterm>
   	  <indexterm><primary>TCP/IP сүлжээ</primary></indexterm>
 	  <para>Таны SLIP холбоосуудын локал болон алсын хаягуудын сонголт 
 		та TCP/IP дэд сүлжээг тусгайлан зориулах уу эсвэл өөрийн SLIP 
 		сервер дээрээ <quote>proxy ARP</quote>-г 
 		(энэ нь <quote>жинхэнэ</quote> proxy ARP биш боловч үүнийг 
 		тайлбарлахын тулд энэ хэсэгт энэ ухагдахуун ашиглагдах болно)
 		ашиглах уу гэдгээс хамаарна. Хэрэв та аль аргыг сонгохдоо 
 		эсвэл IP хаягуудыг хэрхэн зааж өгөхдөө эргэлзэж байгаа бол 
 		SLIP-ийн шаардлагатай зүйлс (<xref linkend="slips-prereqs">) 
 		хэсэгт дурдсан TCP/IP-ийн номнууд ба/эсвэл өөрийн 
 		IP сүлжээний удирдагчаас лавлана уу.</para>
 
 	  <para>Та өөрийн SLIP клиентүүдийн хувьд тусдаа дэд сүлжээг ашиглах бол 
 		та өөрийн өгөгдсөн IP сүлжээний дугаараас дэд сүлжээний дугаарыг 
 		хуваарилж өөрийн SLIP клиент бүрийн IP дугааруудыг тэр дэд сүлжээнээс 
 		зааж өгөх хэрэгтэй болно. Дараа нь өөрийн хамгийн ойрын чиглүүлэгч 
 		дээр SLIP серверээрээ дамжуулан SLIP дэд сүлжээ уруу 
 		статик чиглүүлэлт тохируулах хэрэгтэй болох болов уу.</para>
 
   	  <indexterm><primary>Ethernet</primary></indexterm>
 	  <para>Өөрөөр, хэрэв та <quote>proxy ARP</quote> аргыг ашиглах бол 
 		та өөрийн SLIP клиентийн IP хаягуудыг өөрийн SLIP серверийн 
 		Ethernet дэд сүлжээнээс олгох хэрэгтэй болох бөгөөд та бас 
 		SLIP серверийн ARP хүснэгт дэх <quote>proxy ARP</quote> оруулгуудыг удирдахын 
 		тулд &man.arp.8;-г ашиглахаар болгож өөрийн 
 		<filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> болон
 	    	<filename>/etc/sliphome/slip.logout</filename> скриптүүдийг 
 		тохируулах хэрэгтэй болно.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title><filename>slip.login</filename> тохиргоо</title>
 
 	  <para>Ердийн <filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> файл
 		иймэрхүү харагдана:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh -
 #
 #       @(#)slip.login  5.1 (Berkeley) 7/1/90
 
 #
 # generic login file for a slip line.  sliplogin invokes this with
 # the parameters:
 #      1        2         3        4          5         6     7-n
 #   slipunit ttyspeed loginname local-addr remote-addr mask opt-args
 #
 /sbin/ifconfig sl$1 inet $4 $5 netmask $6</programlisting>
 
 	  <para>Энэ <filename>slip.login</filename> файл нь ердөө л 
 		тохирох SLIP интерфэйсийн хувьд <command>ifconfig</command>-г 
 		локал ба алсын хаягууд болон SLIP интерфэйсийн сүлжээний багтайгаар 
 		ажиллуулдаг.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та <quote>proxy ARP</quote> аргыг ашиглахаар шийдсэн бол 
 		(өөрийн SLIP клиентүүдийн хувьд тусдаа дэд сүлжээг ашиглахын оронд) 
 		таны <filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> файл 
 		иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh -
 #
 #       @(#)slip.login  5.1 (Berkeley) 7/1/90
 
 #
 # generic login file for a slip line.  sliplogin invokes this with
 # the parameters:
 #      1        2         3        4          5         6     7-n
 #   slipunit ttyspeed loginname local-addr remote-addr mask opt-args
 #
 /sbin/ifconfig sl$1 inet $4 $5 netmask $6 
 # Answer ARP requests for the SLIP client with our Ethernet addr
 /usr/sbin/arp -s $5 00:11:22:33:44:55 pub</programlisting>
 
 	  <para>Энэ <filename>slip.login</filename> файл дахь 
 		<command>arp -s &#36;5 00:11:22:33:44:55 pub</command> тушаал нь 
 		SLIP серверийн ARP хүснэгтэд ARP оруулгыг үүсгэдэг. 
 		Ethernet дэх өөр IP цэг SLIP клиентийн IP хаягтай ярилцахыг 
 		хүсэх үед энэ ARP оруулга нь SLIP серверийг SLIP серверийн Ethernet 
 		MAC хаягаар хариулахад хүргэдэг.</para>
 
   	  <indexterm><primary>Ethernet</primary><secondary>MAC хаяг</secondary></indexterm>
 	  <para>Дээрх жишээг ашиглаж байхдаа Ethernet MAC хаягийг (<hostid
 	    role="mac">00:11:22:33:44:55</hostid>) өөрийн системийн 
 		Ethernet картын MAC хаягаар солисон эсэхээ шалгаарай. Тэгэхгүй бол 
 		таны <quote>proxy ARP</quote> чинь мэдээж ажиллахгүй! 
 		Та өөрийн SLIP серверийн Ethernet MAC хаягийг 
 		<command>netstat -i</command> тушаалыг ажиллуулан 
 		гарсан үр дүнгээс нь харан олж болох юм; гарсан үр дүнгийн 
 		хоёр дахь мөр иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 	  <screen>ed0   1500  &lt;Link&gt;0.2.c1.28.5f.4a         191923	0   129457     0   116</screen>
 
 	  <para>Энэ нь системийн Ethernet MAC хаяг нь 
 		<hostid role="mac">00:02:c1:28:5f:4a</hostid> гэдгийг 
 		үзүүлж байгаа юм &mdash; <command>netstat -i</command> 
 		тушаалаар өгөгдсөн Ethernet MAC хаяг дахь цэгүүд нь 
 		тодорхойлох хоёр цэгээр солигдох ёстой бөгөөд &man.arp.8;-ийн 
 		хүсдэг хэлбэр уруу хаягийг хөрвүүлэхийн тулд ганц оронтой 
 		16-тын тоо бүрийн өмнө тэг нэмэх ёстой. Ашиглалтын тухай 
 		бүрэн мэдээллийг &man.arp.8; гарын авлагын хуудаснаас 
 		үзнэ үү.</para>
 
 	  <note>
 	    <para><filename>/etc/sliphome/slip.login</filename> болон
 	      <filename>/etc/sliphome/slip.logout</filename> файлыг үүсгэж 
 		байхдаа <quote>execute</quote> буюу ажиллуулах битийг (өөрөөр хэлбэл <command>chmod 755
 	      /etc/sliphome/slip.login /etc/sliphome/slip.logout</command>)
 		тавих ёстой, тэгэхгүй бол <command>sliplogin</command> тушаал түүнийг 
 		ажиллуулж чадахгүй байх болно.</para>
 	  </note>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title><filename>slip.logout</filename> тохиргоо</title>
 
 	  <para><filename>/etc/sliphome/slip.logout</filename> нь 
 		заавал хатуу чангаар хэрэгтэй биш (та <quote>proxy ARP</quote> 
 		хийгээгүй л бол) боловч та үүнийг үүсгэхийг хүсвэл энд үндсэн 
 		<filename>slip.logout</filename> 
 		скриптийн жишээ байна:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh -
 #
 #       slip.logout
 
 #
 # logout file for a slip line.  sliplogin invokes this with
 # the parameters:
 #      1        2         3        4          5         6     7-n
 #   slipunit ttyspeed loginname local-addr remote-addr mask opt-args
 #
 /sbin/ifconfig sl$1 down</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та <quote>proxy ARP</quote> ашиглаж байгаа бол 
 		SLIP клиентийн хувьд ARP оруулгыг устгах 
 		<filename>/etc/sliphome/slip.logout</filename> файлтай 
 		байхыг хүсэж болох юм:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh -
 #
 #       @(#)slip.logout
 
 #
 # logout file for a slip line.  sliplogin invokes this with
 # the parameters:
 #      1        2         3        4          5         6     7-n
 #   slipunit ttyspeed loginname local-addr remote-addr mask opt-args
 #
 /sbin/ifconfig sl$1 down
 # Quit answering ARP requests for the SLIP client
 /usr/sbin/arp -d $5</programlisting>
 
 	  <para><command>arp -d &#36;5</command> тушаал нь ARP оруулгыг 
 		устгаж SLIP клиент нэвтрэх үед <quote>proxy ARP</quote> 
 		<filename>slip.login</filename> нэмэгддэг.</para>
 
 	  <para><filename>/etc/sliphome/slip.logout</filename> файлыг 
 		үүсгэснийхээ дараа ажиллуулах битийг тавьсан эсэхээ шалгаарай
 		(өөрөөр хэлбэл <command>chmod 755
 	    /etc/sliphome/slip.logout</command>).</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Чиглүүлэлтийн эргэцүүллүүд</title>
 	<indexterm>
     <primary>SLIP</primary>
     <secondary>чиглүүлэлт</secondary>
   </indexterm>
 	<para>Хэрэв та өөрийн SLIP клиентүүд болон таны бусад сүлжээний хоорондох 
 	(болон магадгүй Интернэт хоорондох) чиглүүлэлтийн пакетуудын хувьд 
 	<quote>proxy ARP</quote> аргыг ашиглахгүй байгаа бол өөрийн SLIP 
 	клиентүүдийн дэд сүлжээг өөрийн SLIP серверээр дамжуулан чиглүүлэхийн 
 	тулд өөрийн хамгийн ойрын анхдагч чиглүүлэгчид(үүдэд) статик чиглүүлэлтүүдийг 
 	нэмэх хэрэгтэй болж болох юм.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>Статик чиглүүлэлтүүд</title>
 	  <indexterm><primary>статик чиглүүлэлтүүд</primary></indexterm>
 
 	  <para>Өөрийн хамгийн ойрын чиглүүлэгчүүдэд статик чиглүүлэлтүүдийг 
 		нэмэх нь яршигтай байж болох юм (эсвэл хэрэв та тэгж хийх зөвшөөрөлгүй бол 
 		боломжгүй байх юм...). Та өөрийн байгууллагадаа олон 
 		чиглүүлэгчтэй бол Cisco болон Proteon-ий хийсэн зарим чиглүүлэгчүүд нь 
 		зөвхөн SLIP дэд сүлжээ уруу статик чиглүүлэлттэй байхаар тохируулагдсан 
 		байх шаардлагагүй байж болох бөгөөд бас аль статик чиглүүлэлтүүд нь 
 		бусад чиглүүлэгчүүдэд хэлж байгааг хэлж өгөх хэрэгтэй болох юм.
 		Тийм болохоор статик чиглүүлэлт дээр тулгуурласан чиглүүлэлтийг 
 		ажиллуулахад зарим нэг чадамж болон алдаа олж засварлах/тааруулах 
 		чадвар хэрэгтэй болж болох юм.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/printing/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/printing/chapter.sgml
index 2092cc0547..2ddc7d4345 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/printing/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/printing/chapter.sgml
@@ -1,4949 +1,4965 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.122
+     Original revision 1.123
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="printing">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Шон</firstname>
 	<surname>Келли</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
       <!-- 30 Sept 1995 -->
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин бүтцийг өөрчилж шинэчилсэн </contrib>
 	<!-- Mar 2000 -->
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Шагдарын</firstname>
 	<surname>Нацагдорж</surname>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Хэвлэлт</title>
 
   <sect1 id="printing-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
     <indexterm><primary>LPD түр хадгалах систем</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>хэвлэлт</primary></indexterm>
 
     <para>&os; дээр хамгийн хуучин цохидог хэвлэгчдээс авахуулаад хамгийн сүүлийн 
 	хэвлэгчид хүртэл, мөн тэдгээрийн хооронд байгаа хэвлэгчид зэрэг төрөл бүрийн 
 	хэвлэгчдийг хэвлэхэд ашиглаж болдог бөгөөд энэ нь таны ажиллаж байгаа програмуудаас 
 	өндөр чанарын хэвлэсэн гаралтыг бүтээх боломж олгох юм.</para>
 
     <para>&os;-г бас сүлжээн дэх хэвлэх сервер болгон тохируулж бас болдог; энэ 
 	боломжид &os; нь бусад &os; компьютерууд, &windows; болон &macos; хостууд 
 	зэрэг төрөл бүрийн бусад компьютеруудаас хэвлэх ажлуудыг хүлээн авдаг. 
 	&os; нь зөвхөн нэг ажлыг тухайн үед хэвлэхийг баталгаажуулж ихэнх хэвлэлтийг аль 
 	хэрэглэгчид болон машинууд хийж байгаа талаар статистикууд цуглуулж 
 	хэний хэвлэсэн зүйл хэнийх болохыг үзүүлэх <quote>сурталчилгаа</quote> 
 	хуудсуудыг бүтээх зэрэг олон үйлдлийг хийж чаддаг.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншиж дууссаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн хэвлэгчийн түр хадгалагчийг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Ирж байгаа баримтуудыг таны хэвлэгчид ойлгодог хэвлэх хэлбэршилтэд оруулж хөрвүүлэх 
 	зэрэг тусгай хэвлэх ажлуудыг өөрөөр зохицуулдаг хэвлэх шүүлтүүрүүдийг хэрхэн 
 	суулгах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Толгой эсвэл сурталчилгаа хуудаснуудыг өөрийн хэвлэх зүйл дээрээ 
 	хэрхэн идэвхжүүлэх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Бусад компьютерууд уруу холбогдсон хэвлэгчдээр хэрхэн хэвлэх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээнд шууд холбогдсон хэвлэгчдээр хэрхэн хэвлэх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэвлэх ажлуудын хэмжээг хязгаарлах болон зарим хэрэглэгчдийг хэвлэхийг 
 	болиулах зэрэг хэвлэгчийн хязгаарлалтуудыг хэрхэн хянах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэвлэгчийн статистикууд болон хэвлэгчийн хэрэглээнд зориулсан 
 	бүртгэлийг хэрхэн хадгалж байх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэвлэх асуудлуудыг хэрхэн олж засварлах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Шинэ цөмийг хэрхэн тохируулж суулгах талаар мэдэх  
 	  (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="printing-intro-spooler">
     <title>Танилцуулга</title>
 
     <para>&os; дээр хэвлэгчдийг ашиглахын тулд та тэдгээрийг 
 	<application>LPD</application> түр хадгалах систем буюу ердөө л 
 	<application>LPD</application> гэж бас нэрлэгддэг Берклигийн 
 	шугаман хэвлэгчийн түр хадгалах системтэй ажиллахаар болгож тохируулж болох юм. 
 	Энэ нь &os; дээрх стандарт хэвлэгч хянагч систем юм. Энэ бүлэг нь 
 	<application>LPD</application>-г танилцуулж түүний тохиргоог
 	тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>Хэрэв та <application>LPD</application> юм уу эсвэл бусад 
 	хэвлэгчийн түр хадгалах системийг мэддэг бол <link
       linkend="printing-intro-setup">Үндсэн тохируулга</link> хэсэг 
 	уруу шууд орохыг хүсэж болох юм.</para>
 
     <para><application>LPD</application> нь хостын хэвлэгчдийн талаар 
 	бүгдийг хянадаг. Энэ нь хэд хэдэн зүйлсийг хариуцдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Залгагдсан хэвлэгчид болон сүлжээн дэх өөр хостуудад залгагдсан 
 	хэвлэгчдэд хандах хандалтыг хянадаг.</para>
       </listitem>
 
       <indexterm><primary>хэвлэх ажлууд</primary></indexterm>
       <listitem>
 	<para>Файлууд хэвлэхээр өгөх боломжийг хэрэглэгчдэд зөвшөөрдөг; эдгээр 
 	өгөлтүүд нь <emphasis>jobs</emphasis> буюу <emphasis>ажлууд</emphasis> 
 	гэгддэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэвлэгч болгоны хувьд <emphasis>queue</emphasis> буюу 
 	дарааллыг зохицуулж олон хэрэглэгчид нэгэн зэрэг хэвлэгчид хандах хандалтаас 
 	сэргийлдэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчид хэвлэсэн тоо томшгүй олон юмнаас өөрсдийн хэвлэсэн ажлуудыг 
 	хялбархан олдог байхын тулд энэ нь <emphasis>толгой хуудаснуудыг</emphasis> 
 	(бас <emphasis>сурталчилгаа</emphasis> эсвэл <emphasis>тэсрэлт</emphasis>
 	хуудсууд гэгддэг) хэвлэдэг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Цуваа портууд дээр холбогдсон хэвлэгчдийн холбооны параметрүүдэд 
 	анхаарлаа хандуулдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Өөр хост дээр байгаа <application>LPD</application> түр хадгалагч 
 	уруу сүлжээгээр ажлууд илгээж чаддаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Төрөл бүрийн хэвлэгчийн хэлнүүд эсвэл хэвлэгчийн боломжуудад 
 	зориулж хэвлэх ажлуудыг хэлбэршүүлэх тусгай шүүлтүүрүүдийг ажиллуулж 
 	чаддаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэвлэгчийн хэрэглээг бүртгэж чаддаг.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Тохиргооны файл  (<filename>/etc/printcap</filename>) болон 
 	тусгай шүүлтүүр програмууд ашиглан олон төрлийн хэвлэгч тоног төхөөрөмжүүдийн хувьд 
 	дээр дурдсануудын заримууд болон бүгдийг хийдэг байхаар 
 	<application>LPD</application> системийг та идэвхжүүлж чадна.</para>
 
     <sect2 id="printing-intro-why">
       <title>Яагаад заавал түр хадгалагчийг ашиглах ёстой гэж</title>
 
       <para>Та системийнхээ цорын ганц хэрэглэгч бол 
 	хандалтын хяналт, толгой хуудаснууд эсвэл хэвлэгчийн бүртгэл танд хэрэгггүй 
 	байхад яагаад заавал түр хадгалагчийн талаар санаа зовох ёстой гэж та 
 	гайхаж байж болох юм. Хэвлэгч уруу шууд хандалтыг идэвхжүүлэх 
 	боломжтой байдаг боловч та түр хадгалагчийг ямар ч байсан ашиглах ёстой, 
 	учир нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><application>LPD</application> нь ажлуудыг ард 
 		хэвлэдэг; та өгөгдлийг хэвлэгч уруу хуулагдахыг хүлээх 
 		хэрэггүй юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>&tex;</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><application>LPD</application> нь  огноо/цаг бүхий толгой 
 		нэмэх эсвэл тусгай файлын хэлбэршилтээс (&tex; DVI файл зэрэг) 
 		хэвлэгчийн ойлгох хэлбэршилт уруу хөрвүүлдэг шүүлтүүрүүдээр дамжуулан 
 		хэвлэгдэх ажлыг тохиромжтойгоор ажиллуулдаг. Та гараараа эдгээр алхмуудыг
 		хийх шаардлагагүй юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэх боломж бүхий чөлөөтэй, арилжааны олон програмууд нь 
 		таны систем дээрх түр хадгалагчтай ярилцахыг ихэвчлэн хүлээж 
 		байдаг. Түр хадгалагч системийг тохируулснаар танд байгаа болон 
 		таны сүүлд суулгаж болох бусад програм хангамжуудыг илүү 
 		амархнаар та дэмжих болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="printing-intro-setup">
     <title>Үндсэн тохируулга</title>
 
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
+
     <para><application>LPD</application> түр хадгалах системтэй хэвлэгчдийг 
 	ашиглахын тулд өөрийн хэвлэгчийн тоног төхөөрөмж болон <application>LPD</application> 
 	програм хангамжийг тохируулах хэрэгтэй болно. Энэ баримт нь тохиргооны 
 	хоёр түвшинг тайлбарладаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Хэвлэгчийг хэрхэн холбохыг сурахын тулд 
 	<link linkend="printing-simple">Хэвлэгчийн хялбар тохиргоо</link> 
 	хэсгийг үзэж <application>LPD</application>-д хэрхэн түүнтэй 
 	холбоо тогтоохыг хэлж хэвлэгч уруу цэвэр текст файлуудыг хэвлэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Төрөл бүрийн тусгай файлын хэлбэршилтүүдийг хэрхэн хэвлэх, 
 	толгой хуудаснуудыг хэрхэн хэвлэх, сүлжээгээр хэрхэн хэвлэх, хэвлэгчдэд 
 	хандах хандалтыг хэрхэн хянах болон хэрхэн хэвлэгчийн бүртгэлийг хийхийг 
 	сурахын тулд <link linkend="printing-advanced">Хэвлэгчийн илүү 
 	нарийн тохиргоо</link> хэсгийг үзэх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2 id="printing-simple">
       <title>Хэвлэгчийн хялбар тохиргоо</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь хэвлэгчийг ашиглахын тулд хэвлэгчийн тоног төхөөрөмж болон 
 	<application>LPD</application> програм хангамжийг хэрхэн тохируулахыг 
 	хэлж өгнө. Энэ нь үндсэн ойлголтуудад сургана:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="printing-hardware">Тоног төхөөрөмжийн тохиргоо</link>
 		хэсэг нь хэвлэгчийг таны компьютер дээрх порт уруу холбох зарим 
 		заавруудыг өгдөг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="printing-software">Програм хангамжийн тохиргоо</link>
 		хэсэг нь <application>LPD</application> түр хадгалагчийн 
 		тохиргооны файлыг (<filename>/etc/printcap</filename>) 
 		хэрхэн тохируулахыг үзүүлдэг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хэвлэх өгөгдлийг хүлээн авахдаа компьютерийн локал интерфэйсүүдийг 
 	биш сүлжээний протоколыг ашигладаг хэвлэгчийг та тохируулж байгаа бол 
 	<link linkend="printing-advanced-network-net-if">Сүлжээнд 
 	холбогдсон өгөгдлийн урсгалын интерфэйсүүдтэй хэвлэгчид</link> хэсгийг 
 	үзнэ үү.</para>
 
       <para>Энэ хэсэг нь <quote>Хэвлэгчийн хялбар тохиргоо</quote> гэгддэг 
 	боловч яг үнэндээ нэлээн төвөгтэй юм. Хэвлэгчийг өөрийн компьютер болон 
 	<application>LPD</application> түр хадгалагчтай цуг ажиллуулна гэдэг 
 	хамгийн хэцүү хэсэг юм. Толгой хуудаснууд болон бүртгэл хийх зэрэг дэвшилтэт 
 	тохируулгууд нь хэвлэгчийг ажиллуулсны дараа нэлээн амархан байдаг.</para>
 
       <sect3 id="printing-hardware">
 	<title>Тоног төхөөрөмжийн тохиргоо</title>
 
 	<para>Энэ хэсэг нь өөрийн PC-тэй хэвлэгч холбох төрөл бүрийн аргуудын 
 	талаар хэлдэг. Энэ нь портууд ба кабелиудын талаар болон &os;-г хэвлэгчтэй 
 	харилцдаг болгохын тулд танд хэрэг болох цөмийн тохиргооны талаар бас 
 	өгүүлнэ.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөрийн хэвлэгчийг аль хэдийн холбосон бөгөөд 
 	өөр үйлдлийн систем дээр түүгээр амжилттай хэвлэсэн бол 
 	<link
 	  linkend="printing-software">Програм хангамжийн тохиргоо</link> 
 	хэсэг уруу алгасаж болох юм.</para>
 
 	<sect4 id="printing-ports">
 	  <title>Портууд ба кабелиуд</title>
 
 	  <para>PC дээр ашиглагдах зориулалттай худалдаалж байгаа хэвлэгчид нь 
 		ерөнхийдөө доорх гурван интерфэйсийн аль нэг юм уу эсвэл
 		олон интерфэйстэй ирдэг:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>цуваа</secondary>
       </indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>Цуваа</emphasis> интерфэйсүүд буюу бас 
 		RS-232 эсвэл COM портууд гэгддэг интерфэйсүүд нь өгөгдлийг 
 		хэвлэгч уруу илгээхдээ таны компьютер дээрх цуваа портыг 
 		ашигладаг. Цуваа интерфэйсүүд нь компьютерийн аж үйлдвэрлэлд
 		түгээмэл байдаг бөгөөд кабелиуд нь бэлэн байж байдгаас гадна 
 		хийхэд хялбар байдаг. Цуваа интерфэйсүүд нь заримдаа 
 		тусгай кабелиудыг шаарддаг бөгөөд танаас төвөгтэй холбооны 
 		сонголтуудыг тохируулахыг шаардаж болох юм. Ихэнх PC-ний 
 		цуваа портууд нь хамгийн их дамжуулах хурдны хувьд 115200&nbsp;bps 
 		хурдтай байдаг бөгөөд их том график хэвлэх ажлыг үүгээр хийх 
 		нь практикийн хувьд төвөгтэй болгодог.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>зэрэгцээ</secondary>
       </indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>Зэрэгцээ</emphasis> интерфэйсүүд нь 
 		өгөгдлийг хэвлэгч уруу илгээхдээ таны компьютерийн 
 		зэрэгцээ портыг ашигладаг. Зэрэгцээ интерфэйсүүд нь 
 		PC-ийн зах зээлд нийтлэг байдаг бөгөөд RS-232 цуваагаас 
 		илүү хурдан байдаг. Кабелиуд нь байдаг боловч гараар хийхэд 
 		илүү төвөгтэй байдаг. Зэрэгцээ интерфэйсүүдэд холбооны сонголтууд 
 		ихэвчлэн байдаггүй болохоор тэдгээрийн тохиргоог маш хялбар 
 		болгодог.</para>
 
 	      <indexterm>
 	        <primary>centronics</primary>
 		<see>зэрэгцээ хэвлэгчид</see>
 	      </indexterm>
 	      <para>Зэрэгцээ интерфэйсүүд нь хэвлэгчийн холбогчийн төрлийн 
 		нэрээр нэрлэгдсэн <quote>Centronics</quote> 
 		интерфэйсүүд гэж заримдаа хэлэгддэг.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>USB</secondary>
 	</indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Universal Serial Bus буюу Универсал Цуваа Шугам гэгддэг 
 		USB интерфэйсүүд нь зэрэгцээ болон RS-232 цуваа интерфэйсүүдээс 
 		бүр илүү хурдаар ажиллаж чаддаг. Кабелиуд нь хялбар бөгөөд 
 		хямд байдаг. USB нь RS-232 болон Зэрэгцээ интерфэйсүүдээс 
 		хэвлэхийн хувьд илүү хүчирхэг боловч &unix; системүүд дээр 
 		тийм ч сайн дэмжигдсэн байдаггүй. Энэ асуудлыг тойрон гарахын 
 		тулд олон хэвлэгчид байдаг USB болон Зэрэгцээ интерфэйсүүдтэй 
 		тийм хэвлэгч худалдан авах явдал юм.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Ерөнхийдөө зэрэгцээ интерфэйсүүд нь зөвхөн нэг талын холбоог 
 		(компьютераас хэвлэгч уруу) санал болгодог бол цуваа болон 
 		USB нь хоёр талын холбоог өгдөг. Шинэ зэрэгцээ портууд 
 		(EPP болон ECP) болон хэвлэгчид нь IEEE-1284 нийцтэй 
 		кабель ашиглаж байгаа бол &os; дээр хоёр тал уруу 
 		чиглэсэн холбоог хийж чаддаг.</para>
 
 	  <indexterm><primary>PostScript</primary></indexterm>
 
 	  <para>Зэрэгцээ портоор хэвлэгч уруу чиглэсэн хоёр талын холбоог 
 		ерөнхийдөө хоёр аргын аль нэгээр хийдэг. Эхний арга нь 
 		хэвлэгчийн ашигладаг хувийн хэлээр ярьдаг &os;-ийн 
 		өөрчлөн бүтээсэн хэвлэгчийн драйверийг хэрэглэдэг. Энэ нь 
 		бэхэн хэвлэгчдэд нийтлэг байдаг бөгөөд бэхний түвшин 
 		болон бусад төлвийн мэдээллийг үзүүлэхэд хэрэглэгддэг. 
 		Хоёр дахь аргыг хэвлэгч &postscript;-г дэмждэг үед 
 		ашигладаг.</para>
 
 	  <para>&postscript; ажлууд нь жинхэнэдээ хэвлэгч уруу илгээсэн 
 		програмууд юм; тэдгээр нь цаас бүтээх ерөөсөө шаардлагагүй 
 		бөгөөд үр дүнгүүдийг компьютер уруу шууд буцааж болох юм. 
 		&postscript; нь &postscript; програм дахь алдаанууд,
 		эсвэл цаас гацсан зэрэг асуудлуудыг компьютерт хэлэхийн 
 		тулд хоёр талын холбоог бас ашигладаг. Таны хэрэглэгчид 
 		тийм мэдээллийг аваад талархах байх. Бас &postscript; 
 		хэвлэгчийн хувьд үр ашигтай бүртгэл хийх хамгийн шилдэг 
 		арга нь хоёр талын холбоог шаарддаг: хэвлэгчээс 
 		хуудасны тоог (өөрийн амьдралын хугацаандаа нийт хичнээн хуудас 
 		хэвлэсэн талаар) та асууж дараа нь хэрэглэгчийн ажлыг илгээж 
 		тэгээд дахиад хуудасны тоог асуудаг. Хоёр утгын нэгээс нөгөөг 
 		хасаад хэрэглэгчээс хичнээн цаасны төлбөр авахыг та мэдэх 
 		болно.</para>
 	</sect4>
 	  
 	<sect4 id="printing-parallel">
 	  <title>Зэрэгцээ портууд</title>
 
 	  <para>Хэвлэгчийг зэрэгцээ интерфэйс ашиглаад залгахын тулд 
 		Centronics кабелийг хэвлэгч болон компьютерийн хооронд 
 		холбоно. Хэвлэгч, компьютер эсвэл хоёулантай нь цуг ирсэн 
 		зааврууд танд бүрэн гүйцэд заавар өгөх ёстой.</para>
 
 	  <para>Компьютер дээрээ аль зэрэгцээ портыг ашигласнаа санах 
 		хэрэгтэй. Эхний зэрэгцээ порт нь &os;-д 
 		<filename class="devicefile">ppc0</filename> байх бөгөөд хоёр дахь 
 		<filename class="devicefile">ppc1</filename> гэх мэтээр байна. 
 		Хэвлэгчийн төхөөрөмжийн нэр мөн адил схемийг ашигладаг: 
 		<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename> нь эхний зэрэгцээ 
 		порт дээрх хэвлэгч гэх мэтээр байна.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-serial">
 	  <title>Цуваа портууд</title>
 
 	  <para>Цуваа интерфэйсүүдийг ашиглан хэвлэгчийг залгахдаа зөв цуваа 
 		кабелийг хэвлэгч болон компьютерийн хооронд холбоно. 
 		Хэвлэгч, компьютер эсвэл хоёулантай нь цуг ирсэн 
 		зааврууд танд бүрэн гүйцэд заавар өгөх ёстой.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та <quote>зөв цуваа кабель</quote> нь юу 
 		вэ гэдэгт эргэлзэж байвал та дараах боломжуудаас аль 
 		нэгийг туршиж үзэхийг хүсэж болох юм:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>Модемийн</emphasis> кабель нь кабелийн нэг талд 
 		байгаа холбогчийн зүү бүрийг нөгөө талд байгаа холбогчийн харгалзах зүүнд 
 		шулуухан холбодог. Энэ төрлийн кабелийг <quote>DTE-ээс DCE</quote>
 		кабель гэж бас нэрлэдэг.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <indexterm><primary>null-модем кабель</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>null-модем</emphasis> кабель нь зарим зүүнүүдийг 
 		шууд шулуухнаар, заримуудыг нь хооронд нь солбидог (жишээ нь өгөгдлийг 
 		хүлээн авахын тулд өгөгдлийг илгээдэг) бөгөөд заримыг нь дотроо 
 		холбогч бүрийн таг дотор богино холбодог. Энэ төрлийн кабелийг 
 		<quote>DTE-ээс DTE</quote> кабель гэж бас нэрлэдэг.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Зарим нэг ховор хэвлэгчдэд шаардагддаг 
 		<emphasis>цуваа хэвлэгчийн</emphasis> кабель нь null-модем кабельтай 
 		адил боловч дотроо богино холбохын оронд зарим дохионуудыг өөрсдийн 
 		эсрэг талдаа илгээдэг.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <indexterm><primary>baud хурд</primary></indexterm>
 	  <indexterm><primary>parity</primary></indexterm>
 	  <indexterm><primary>урсгал хянах протокол</primary></indexterm>
 	  <para>Та хэвлэгчийн хувьд холбооны параметрүүдийг бас тохируулах 
 		хэрэгтэй бөгөөд эдгээрийг хэвлэгч дээрх нүүрэн талын хяналтууд юм уу эсвэл 
 		DIP шилжүүлэгчдээр хийдэг. Таны компьютер болон хэвлэгч дэмждэг 
 		хамгийн их <literal>bps</literal>-ийг (bits per second буюу секундэд 
 		дамжих битийн тоо, заримдаа <emphasis>baud хурд</emphasis>) сонгох хэрэгтэй.
 		7 юм уу эсвэл 8 өгөгдлийн бит; байхгүй (none), тэгш (even), 
 		эсвэл сондгой (odd) parity; 
 		болон 1 эсвэл 2 стоп битийг сонгох хэрэгтэй.  Бас урсгал хянах протоколыг 
 		сонгох хэрэгтэй: байхгүй (none) юм уу аль эсвэл XON/XOFF (бас
 	    <quote>in-band</quote> эсвэл <quote>software</quote> гэгддэг) 
 		урсгал хяналтыг сонгох хэрэгтэй. Дараах програм хангамжийн тохиргоонд 
 		зориулж эдгээр тохируулгуудыг санах хэрэгтэй.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="printing-software">
 	<title>Програм хангамжийн тохиргоо</title>
 
 	<para>Энэ хэсэг нь &os; дээр <application>LPD</application> 
 	түр хадгалах системээр хэвлэхэд шаардлагатай програм хангамжийн тохируулгыг 
 	тайлбарладаг.
 	</para>
 
 	<para>Энд шаардлагатай алхмуудыг дурдав:</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Хэвлэгчийн хувьд ашиглаж байгаа портод зориулж шаардлагатай 
 		бол өөрийн цөмийг тохируулна; Таны юу хийх ёстойг 
 		 <link linkend="printing-kernel">Цөмийн тохиргоо</link> хэсэг 
 		хэлж өгнө.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Хэрэв та зэрэгцээ порт ашиглаж байгаа бол зэрэгцээ 
 		портынхоо хувьд холбооны горимыг тохируулах хэрэгтэй; 
 		<link
 	      linkend="printing-parallel-port-mode">Зэрэгцээ портын 
 		хувьд холбооны горимыг тохируулах нь</link> хэсгээс  
 		дэлгэрэнгүйг үзээрэй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Үйлдлийн систем өгөгдлийг хэвлэгч уруу илгээж чадаж байгаа 
 		эсэхийг тест хийнэ. Үүнийг хэрхэн хийх тухай зарим нэгэн 
 		зөвлөгөөнүүдийг <link linkend="printing-testing">Хэвлэгчийн 
 		холбоонуудыг шалгах нь</link> хэсэг өгдөг.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/printcap</filename> файлыг засаж 
 		хэвлэгчдээ зориулж тохируулна. Үүнийг хэрхэн хийх талаар 
 		сүүлд нь энэ бүлгээс олох болно.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
 
 	<sect4 id="printing-kernel">
 	  <title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
 	  <para>Үйлдлийн системийн цөм тусгайлсан хэдэн төхөөрөмжүүдтэй 
 		ажиллахаар эмхэтгэгдсэн байдаг. Таны хэвлэгчид зориулагдсан 
 		цуваа болон зэрэгцээ интерфэйс нь эдгээрийн нэг хэсэг юм. 
 		Тийм болохоор хэрэв таны цөм ингэж тохируулагдаагүй бол 
 		нэмэлт цуваа эсвэл зэрэгцээ портын дэмжлэгийг нэмэх хэрэгтэй 
 		байж болох юм.</para>
 
 	  <para>Таны ашиглаж байгаа цөм цуваа интерфэйсийг дэмжиж байгаа 
 		эсэхийг мэдэхийн тулд доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>grep sio<replaceable>N</replaceable> <filename>/var/run/dmesg.boot</filename></command></userinput></screen>
 	  <para>Энд байгаа <replaceable>N</replaceable> нь тэгээс эхлэх 
 		цуваа портын дугаар юм. Хэрэв та доор дурдсантай төстэй гаралтыг 
 		харвал:</para>
 
 	  <screen>sio2 at port 0x3e8-0x3ef irq 5 on isa
 sio2: type 16550A</screen>
 
 	  <para>цөм нь портыг дэмждэг гэсэн үг юм.</para>
 
 	  <para>Цөм нь зэрэгцээ интерфэйсийг дэмждэг эсэхийг мэдэхийн тулд доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>grep ppc<replaceable>N</replaceable> /var/run/dmesg.boot</command></userinput></screen>
 
 	  <para>Энд байгаа <replaceable>N</replaceable> нь тэгээс эхлэх 
 		зэрэгцээ портын дугаар юм. Хэрэв та доор дурдсантай төстэй гаралтыг 
 		харвал:</para>
 	    
 	    <screen>ppc0: &lt;Parallel port&gt; at port 0x378-0x37f irq 7 on isa0
 ppc0: SMC-like chipset (ECP/EPP/PS2/NIBBLE) in COMPATIBLE mode
 ppc0: FIFO with 16/16/8 bytes threshold</screen>
 	    
 	    <para>цөм нь портыг дэмждэг гэсэн үг юм.</para>
 
 	  <para>Таны хэвлэгчдээ зориулан ашиглаж байгаа зэрэгцээ эсвэл 
 		цуваа портыг үйлдлийн систем таньж хэрэглэдэг байхын тулд та өөрийн 
 		цөмийг дахин тохируулах хэрэгтэй болж болох юм.</para>
 
 	  <para>Цуваа портод зориулж дэмжлэг нэмэхийн тулд цөмийн тохиргооны 
 		тухай хэсгийг үзнэ үү. Зэрэгцээ портод зориулж дэмжлэг 
 		нэмэхийн тулд тэр хэсгийг <emphasis>болон</emphasis> дараагийн 
 		хэсгийг үзнэ үү.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 	<sect3 id="printing-parallel-port-mode">
 	  <title>Зэрэгцээ портын хувьд холбооны горимыг тохируулах нь</title>
 
 	  <para>Зэрэгцээ интерфэйсийг ашиглаж байхдаа &os; нь 
 		хэвлэгчийн хувьд тасалдлаар зохицуулагдах юм уу эсвэл байнга шалгах 
 		холбооны алийг ашиглахыг та сонгож болно. &os; дээрх ердийн 
 		хэвлэгчийн төхөөрөмжийн драйвер (&man.lpt.4;) нь 
 		портын бичил схемийг &man.ppc.4; драйвераар хянадаг 
 		&man.ppbus.4; системийг ашигладаг.</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>interrupt-driven буюу тасалдлаар зохицуулагдах</emphasis> 
 		арга нь GENERIC цөмд анхдагч байдаг. Энэ арганд 
 		үйлдлийн систем нь хэвлэгч өгөгдөл хүлээн авахад хэзээ бэлэн 
 		байгааг тодорхойлохын тулд IRQ шугамыг ашигладаг.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><emphasis>polled</emphasis> буюу байнга шалгах арга нь 
 		үйлдлийн системд хэвлэгчээс өгөгдөл хүлээн авахад бэлэн 
 		байгаа эсэхийг нь давталттайгаар асуухыг зааж өгдөг. Бэлэн гэж хариулбал 
 		цөм илүү өгөгдөл илгээдэг.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Тасалдлаар зохицуулагдах арга нь ихэвчлэн хурдан байдаг боловч 
 		нандин IRQ шугамыг ихээр ашигладаг. Зарим шинэ HP хэвлэгчид 
 		нь зарим (яг тодорхой ойлгогдоогүй) хугацааны асуудлуудаас болоод 
 		тасалдлын горимд зөв ажилладаггүй гэгддэг. Эдгээр хэвлэгчдэд 
 		байнга шалгах горим хэрэгтэй. Аль ажиллаж байгааг нь л та ашиглах 
 		хэрэгтэй. Зарим хэвлэгчид нь аль алин дээр нь ажилладаг боловч 
 		тасалдлын горим асар удаан байдаг.</para>
 
 	  <para>Та холбооны горимыг хоёр аргаар тохируулж болно: цөмийг 
 		тохируулах замаар эсвэл &man.lptcontrol.8; програм 
 		ашиглан хийж болно.</para>
 
 	  <para><emphasis>Цөмийг тохируулах замаар холбоог тохируулахдаа:</emphasis></para>
 
 	  <procedure>
 	    <step>
 	      <para>Өөрийн цөмийн тохиргооны файлаа засварлана. <literal>ppc0</literal> 
 		оруулгыг хайна. Хэрэв та хоёр дахь зэрэгцээ портыг тохируулж байгаа бол 
 		<literal>ppc1</literal>-г ашиглаарай. Гурав дахь портын хувьд 
 		<literal>ppc2</literal> гэх мэтээр ашиглана.</para>
 
 	      <itemizedlist>
 		<listitem>
 		  <para>Хэрэв та тасалдлаар зохицуулагдах горимыг хүсэж байгаа бол 
 			дараах мөрийг:</para>
 
 		  <programlisting>hint.ppc.0.irq="<replaceable>N</replaceable>"</programlisting>
 
 		  <para><filename>/boot/device.hints</filename> файлд засварлаж 
 			<replaceable>N</replaceable>-ий оронд зөв IRQ дугаарыг 
 			солих хэрэгтэй. Цөмийн тохиргооны файл &man.ppc.4; драйверийг 
 			бас агуулсан байх ёстой:</para>
 
 		  <screen>device ppc</screen>
 
 		</listitem>
 
 		<listitem>
 		  <para>Хэрэв та байнга шалгадаг горимыг хүсэж байвал 
 			өөрийн <filename>/boot/device.hints</filename> файлаас 
 			дараах мөрийг арилгана:</para>
 
 		  <programlisting>hint.ppc.0.irq="<replaceable>N</replaceable>"</programlisting>
 
 		  <para>Зарим тохиолдолд энэ нь &os; дээр портыг байнга шалгах 
 			горимд оруулахад хангалтгүй байдаг. Ихэнхдээ энэ нь 
 			&man.acpi.4; драйвераас гардаг бөгөөд энэ нь 
 			төхөөрөмжүүдийг шалгаж болон залгаж чаддаг 
 			болохоор хэвлэгчийн порт уруу хандах горимыг 
 			хянаж чаддаг байна. Энэ асуудлыг засварлахын тулд 
 			та өөрийн &man.acpi.4; тохиргоог шалгах хэрэгтэй.</para>
 		</listitem>
 	      </itemizedlist>
 	    </step>
 
 	    <step>
 	      <para>Файлыг хадгална. Дараа нь цөмд тохиргоо хийн бүтээж цөмийг 
 		суулгаад дахин ачаална. Илүү дэлгэрэнгүйг <link
 		linkend="kernelconfig">цөмийн тохиргоо</link> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	    </step>
 	  </procedure>
 
 	  <para><emphasis>Холбооны горимыг</emphasis>
 	    &man.lptcontrol.8;-р тохируулахын тулд:</para>
 
 	  <procedure>
 	    <step>
 	      <para>Доор дурдсаныг бичиж:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput><command>lptcontrol <option>-i</option> <option>-d</option> <filename class="devicefile">/dev/lpt<replaceable>N</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 	      <para><literal>lpt<replaceable>N</replaceable></literal>-д зориулж 
 		тасалдлаар зохицуулагдах горимыг тохируулна.</para>
 	    </step>
 
 	    <step>
 	      <para>Доор дурдсаныг бичиж:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput><command>lptcontrol <option>-p</option> <option>-d</option> <filename class="devicefile">/dev/lpt<replaceable>N</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 	      <para><literal>lpt<replaceable>N</replaceable></literal>-д зориулж 
 		байнга шалгах горимыг тохируулна.</para>
 	    </step>
 	  </procedure>
 
 	  <para>Эдгээр тушаалуудыг өөрийн <filename>/etc/rc.local</filename> файлд 
 		нэмж таны системийг ачаалах болгонд горимыг тохируулдаг байхаар хийж болох 
 		юм. Илүү мэдээллийг &man.lptcontrol.8;-с үзнэ үү.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3 id="printing-testing">
 	  <title>Хэвлэгчийн холбоог шалгах нь</title>
 
 	  <para>Түр хадгалагч системийг тохируулахаасаа өмнө та үйлдлийн системийг 
 		өгөгдлийг амжилттайгаар өөрийн хэвлэгч уруу илгээж чадаж байгаа 
 		эсэхийг шалгах хэрэгтэй. Хэвлэгчийн холбоо болон түр хадгалагч системийг 
 		тусад нь дибаг хийх нь хамаагүй хялбар байдаг.</para>
 
 	  <para>Хэвлэгчийг тест хийхийн тулд бид ямар нэг текст түүн үрүү илгээнэ. 
 		Илгээгдсэн тэмдэгтүүдийг тэр даруй нь хэвлэх хэвлэгчдийн хувьд 
 		&man.lptest.1; програм төгс байдаг: энэ нь бүх 96 хэвлэх 
 		боломжтой ASCII тэмдэгтүүдийг 96 мөрөнд үүсгэдэг.</para>
 
 	  <indexterm><primary>PostScript</primary></indexterm>
 	  <para>&postscript; (эсвэл бусад хэлэн дээр суурилсан) хэвлэгчийн 
 		хувьд бидэнд илүү төвөгтэй тест хэрэгтэй. Доор дурдсантай төстэй 
 		жижиг &postscript; програм хангалттай байх болно:</para>
 
 	  <programlisting>%!PS
 100 100 moveto 300 300 lineto stroke
 310 310 moveto /Helvetica findfont 12 scalefont setfont
 (Is this thing working?) show
 showpage</programlisting>
 
 	  <para>Дээрх &postscript; кодыг файлд хийгээд доорх хэсгүүдэд гарч 
 		байгаа жишээнүүдэд үзүүлсэн шигээр ашиглаж болно.</para>
 
 	  <indexterm><primary>PCL</primary></indexterm>
 	  <note>
 	    <para>Энэ баримт нь хэвлэгчийн хэл гэдгийг Hewlett
 	      Packard-ийн PCL биш харин &postscript;-тэй адил 
 		хэлийг хэлж байгаа юм. PCL нь мундаг ажиллагаатай боловч 
 		та цэвэр текстийг өөрийнх нь escape (зугтах) дарааллуудтай нь 
 		хольж болдог. &postscript; нь цэвэр текстийг шууд хэвлэж 
 		чаддаггүй бөгөөд энэ нь тусгай зохицуулалтууд хийж өгөх ёстой 
 		тийм хэвлэгчийн хэл юм.</para>
 	  </note>
 
 	  <sect4 id="printing-checking-parallel">
 	    <title>Зэрэгцээ хэвлэгчийг шалгах нь</title>
 
 	    <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>зэрэгцээ</secondary>
       </indexterm>
 	    <para>Энэ хэсэг нь зэрэгцээ порт уруу холбогдсон хэвлэгчтэй 
 		&os; холбогдож чадах эсэхийг хэрхэн шалгахыг хэлж 
 		өгөх болно.</para>
 
 	    <para><emphasis>Зэрэгцээ порт дээрх хэвлэгчийг тест хийхийн тулд:</emphasis></para>
 
 	    <procedure>
 	      <step>
 		<para>&man.su.1; ашиглан <username>root</username> болно.</para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para>Хэвлэгч уруу өгөгдөл илгээнэ.</para>
 
 		<itemizedlist>
 		  <listitem>
 		    <para>Хэрэв хэвлэгч цэвэр текст хэвлэж чаддаг бол &man.lptest.1;-г 
 			ашиглана. Доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 		    <screen>&prompt.root; <userinput><command>lptest &gt; <filename class="devicefile">/dev/lpt<replaceable>N</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 		    <para>Энд байгаа <replaceable>N</replaceable> нь 
 			тэгээс эхлэх зэрэгцээ портын дугаар юм.</para>
 		  </listitem>
 
 		  <listitem>
 		    <para>Хэрэв хэвлэгч &postscript; эсвэл бусад хэвлэгчийн 
 			хэлийг ойлгодог бол жижиг програм хэвлэгч уруу илгээх 
 			хэрэгтэй. Доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 		    <screen>&prompt.root; <userinput><command>cat &gt; <filename class="devicefile">/dev/lpt<replaceable>N</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 		    <para>Тэгээд мөр мөрөөр програмыг анхааралтай оруулах хэрэгтэй. 
 			Учир нь <literal>RETURN</literal>
 		      эсвэл <literal>ENTER</literal> дарсны дараа та засварлаж 
 			чадахгүй болох юм. Програмаа оруулж дуусаад 
 			<literal>CONTROL+D</literal> юм уу эсвэл файлын төгсгөл 
 			товчлуур ямар байна тэрийг дарах хэрэгтэй.</para>
 
 		    <para>Мөн өөрөөр програмыг файлд хийж доор дурдсаныг бичин өгч болно:</para>
 
 		  <screen>&prompt.root; <userinput><command>cat <filename><replaceable>file</replaceable></filename> &gt; <filename class="devicefile">/dev/lpt<replaceable>N</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 		    <para>Энд байгаа <replaceable>file</replaceable> нь 
 			таны илгээхийг хүсэж байгаа програмыг агуулсан файлын 
 			нэр юм.</para>
 		  </listitem>
 		</itemizedlist>
 	      </step>
 	    </procedure>
 
 	    <para>Та ямар нэгэн зүйл харах ёстой. Текст зөв харагдахгүй 
 		байвал санаа зовсны хэрэггүй; бид иймэрхүү зүйлсийг 
 		сүүлд нь засах болно.</para>
 	  </sect4>
 
 	  <sect4 id="printing-checking-serial">
 	    <title>Цуваа хэвлэгчийг шалгах нь</title>
 
 	    <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>цуваа</secondary>
       </indexterm>
 	    <para>Энэ хэсэг нь цуваа порт уруу холбогдсон хэвлэгчтэй 
 		&os; холбогдож чадах эсэхийг хэрхэн шалгахыг хэлж 
 		өгөх болно.</para>
 
 	    <para><emphasis>Цуваа порт дээрх хэвлэгчийг тест хийхдээ:</emphasis></para>
 
 	    <procedure>
 	      <step>
 		<para>&man.su.1; ашиглан <username>root</username> болно.</para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para><filename>/etc/remote</filename> файлыг засварлана. 
 		Дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
 		<programlisting>printer:dv=<filename class="devicefile">/dev/<replaceable>port</replaceable></filename>:br#<replaceable>bps-rate</replaceable>:pa=<replaceable>parity</replaceable></programlisting>
 
 		<indexterm><primary>bits-per-second</primary></indexterm>
 		<indexterm><primary>цуваа порт</primary></indexterm>
 		<indexterm><primary>parity</primary></indexterm>
 		<para>Энд байгаа <replaceable>port</replaceable> нь 
-		цуваа портод (<literal>ttyd0</literal>,
-		  <literal>ttyd1</literal>, гэх мэт) зориулсан төхөөрөмжийн оруулга, 
+		цуваа портод (<literal>ttyu0</literal>,
+		  <literal>ttyu1</literal>, гэх мэт) зориулсан төхөөрөмжийн оруулга, 
 		 <replaceable>bps-rate</replaceable> нь хэвлэгчийн 
 		холбогдох секундэд илгээх битийн хурд, болон <replaceable>parity</replaceable> 
 		нь хэвлэгчийн шаарддаг parity юм (<literal>even</literal>,
 		  <literal>odd</literal>, <literal>none</literal>, эсвэл
 		  <literal>zero</literal>).</para>
 
 		<para>Цуваа шугамаар гурав дахь цуваа порт уруу 19200&nbsp;bps хурдаар 
 			parity байхгүйгээр холбогдсон хэвлэгчид зориулсан жишээ оруулга энд 
 			байна:</para>
 
-		<programlisting>printer:dv=<filename class="devicefile">/dev/ttyd2</filename>:br#19200:pa=none</programlisting>
+		<programlisting>printer:dv=<filename class="devicefile">/dev/ttyu2</filename>:br#19200:pa=none</programlisting>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para>&man.tip.1; ашиглан хэвлэгч уруу холбогдоно.
 		  Доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 		<screen>&prompt.root; <userinput><command>tip</command> printer</userinput></screen>
 
 		<para>Хэрэв энэ алхам нь ажиллахгүй бол <filename>/etc/remote</filename> 
-		файлыг дахин засварлаж <filename class="devicefile">/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-ийн 
+		файлыг дахин засварлаж <filename class="devicefile">/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename>-ийн 
 		оронд <filename class="devicefile">/dev/cuaa<replaceable>N</replaceable></filename>-г 
 		ашиглаж үзээрэй.</para>
 	      </step>
 
 	      <step>
 		<para>Өгөгдлийг хэвлэгч уруу илгээнэ.</para>
 
 		<itemizedlist>
 		  <listitem>
 		    <para>Хэрэв хэвлэгч цэвэр текст хэвлэж чаддаг бол &man.lptest.1;-г 
 			ашиглана. Доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 		    <screen>&prompt.user; <userinput>$lptest</userinput></screen>
 		  </listitem>
 
 		  <listitem>
 		    <para>Хэрэв хэвлэгч &postscript; эсвэл бусад хэвлэгчийн 
 			хэлийг ойлгодог бол жижиг програм хэвлэгч уруу илгээх 
 			хэрэгтэй. Програмыг мөр мөрөөр <emphasis>маш анхааралтайгаар</emphasis> 
 			бичиж оруулах хэрэгтэй. Учир нь арилгах болон бусад 
 			засварлах товчлуурууд хэвлэгчийн хувьд чухал байж болох 
 			юм. Та програмыг бүгдийг нь хүлээж авсан гэж хэвлэгчид 
 			таниулахын тулд тусгай файлын төгсгөл товчлуурыг хэвлэгчид 
 			зориулж оруулах хэрэгтэй.  &postscript;-ийн хэвлэгчдийн 
 			хувьд <literal>CONTROL+D</literal> дарна.</para>
 
 		    <para>Мөн өөрөөр та програмыг файлд хийж доор дурдсаныг бичин оруулж 
 			болно:</para>
 
 		    <screen>&prompt.user; <userinput>&gt;<replaceable>file</replaceable></userinput></screen>
 
 		    <para>Энд байгаа <replaceable>file</replaceable> нь 
 			програмыг агуулж байгаа файлын нэр юм. &man.tip.1; 
 			файлыг илгээсний дараа шаардлагатай файлын төгсгөл 
 			товчлуурыг дарах хэрэгтэй.</para>
 		  </listitem>
 		</itemizedlist>
 	      </step>
 	    </procedure>
 
 	    <para>Та ямар нэгэн зүйл хэвлэгдэхийг харах ёстой. Текст зөв харагдахгүй 
 		байвал санаа зовсны хэрэггүй; бид иймэрхүү зүйлсийг 
 		сүүлд нь засах болно.</para>
 	  </sect4>
 	</sect3>
 
       <sect3 id="printing-printcap">
 	<title>Түр хадгалагчийг идэвхжүүлэх  нь: <filename>/etc/printcap</filename>
 	  файл</title>
 
 	<para>Энэ үед таны хэвлэгч залгагдаж таны цөм түүнтэй холбогдохоор 
 	тохируулагдсан (хэрэв шаардлагатай бол) бөгөөд та хэвлэгч уруугаа зарим 
 	энгийн өгөгдлийг илгээж чаддаг байна. Одоо бид таны хэвлэгч уруу хандах 
 	хандалтыг хянахын тулд <application>LPD</application>-г тохируулахад 
 	бэлэн боллоо.</para>
 
 	<para>Та <filename>/etc/printcap</filename> файлыг засварлаж 
 	<application>LPD</application>-г тохируулна. <application>LPD</application> 
 	түр хадгалагч систем нь түр хадгалагч ашиглагдах болгонд энэ файлыг уншдаг 
 	учир энэ файл уруу хийгдсэн шинэчлэл шууд нөлөөлөх болно.</para>
 
 	<indexterm>
     <primary>хэвлэгчид</primary>
     <secondary>боломжууд</secondary>
   </indexterm>
 	<para>&man.printcap.5; файлын хэлбэршилт хялбархан. 
 	<filename>/etc/printcap</filename> файлд засвар хийхдээ 
 	өөрийн дуртай текст засварлагчийг ашиглах хэрэгтэй. Хэлбэршилт нь 
 	<filename>/usr/share/misc/termcap</filename> болон
 	  <filename>/etc/remote</filename> зэрэг бусад боломжийн 
 	файлуудтай төстэй байдаг. Хэлбэршилтийн тухай бүрэн 
 	мэдээллийг &man.cgetent.3;-с үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Энгийн түр хадгалагчийн тохиргоо дараах алхмуудаас тогтоно:</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Хэвлэгчид зориулж нэр (болон хэдэн тохиромжтой alias-уудыг) 
 		сонгож <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		хийж өгнө; Нэрлэх тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="printing-naming">Хэвлэгчийг нэрлэх нь</link> 
 		хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	  </step>
 
 	  <indexterm><primary>толгой хуудаснууд</primary></indexterm>
 	  <step>
 	    <para><literal>sh</literal> боломжийг оруулан толгой хуудаснуудыг 
 		болиулах хэрэгтэй (анхдагчаар идэвхтэй байдаг); Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="printing-no-header-pages">Толгой хуудаснуудыг 
 		дарах нь</link> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Түр хадгалах санг үүсгэж түүний байрлалыг <literal>sd</literal> 
 		боломжоор зааж өгөх хэрэгтэй; Дэлгэрэнгүй мэдээллийг <link
 	      linkend="printing-spooldir">Түр хадгалах санг үүсгэх нь</link> 
 		хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Хэвлэгчид зориулж ашиглахаар <filename class="directory">/dev</filename> 
 		оруулгыг тохируулж <literal>lp</literal> боломжоор 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд түүнийг тэмдэглэх 
 		хэрэгтэй; Дэлгэрэнгүй мэдээллийг <link
 	      linkend="printing-device">Хэвлэгчийн төхөөрөмжийг таних нь</link> 
 		хэсгээс үзнэ үү. Хэрэв хэвлэгч цуваа порт дээр байгаа бол 
 		холбооны параметрүүдийг <link
 	      linkend="printing-commparam">Түр хадгалагчийн холбооны 
 		параметрүүдийг тохируулах нь</link> хэсэгт хэлэлцсэн 
 		<literal>ms#</literal> боломжоор тохируулах хэрэгтэй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Цэвэр текст оруулах шүүлтүүрийг суулгана; Дэлгэрэнгүйг 
 		<link
 	    linkend="printing-textfilter">Текст шүүгчийг суулгах нь</link> 
 		хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>&man.lpr.1; тушаалаар ямар нэг юм хэвлэж тест хийнэ. 
 		Илүү дэлгэрэнгүйг <link linkend="printing-trying">Турших нь</link> болон
 	      <link
 	      linkend="printing-troubleshooting">Алдааг олж засварлах</link> 
 		хэсгүүдээс үзнэ үү.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
 
 	<note>
 	  <para>&postscript; хэвлэгчид зэрэг хэлэн дээр суурилсан хэвлэгчид цэвэр 
 		текстийг шууд хэвлэж чаддаггүй. Дээр болон дараагийн хэсгүүдэд 
 		тайлбарласан энгийн тохиргоо нь хэрэв та ийм хэвлэгч суулгаж байгаа бол 
 		таныг зөвхөн хэвлэгчийн ойлгодог файлыг хэвлэнэ гэж тооцдог.</para>
 	</note>
 
 	<para>Хэрэглэгчид нь цэвэр текстийг таны системд суулгагдсан дурын хэвлэгч уруу 
 	өгч хэвлэж болно гэж ихэвчлэн боддог. <application>LPD</application> уруу 
 	залгагдсан програмууд өөрсдийн хэвлэлтийг хийхдээ бас ингэж тооцдог. 
 	Хэрэв та тийм хэвлэгч суулгаж хэвлэгчийн хэл дээр ажлуудаа хэвлэх 
 	<emphasis>болон</emphasis> цэвэр текст ажлуудыг хэвлэж чаддаг байхыг 
 	хүсэж байгаа бол дээр дурдсан энгийн тохиргоонд нэмэлт алхам нэмж өгөх 
 	зайлшгүй шаардлагатай: цэвэр текстээс &postscript; уруу автоматаар хөрвүүлэх 
 	програмыг суулгах хэрэгтэй. <link
 	  linkend="printing-advanced-if-conversion">Цэвэр текст ажлуудыг 
 	&postscript; хэвлэгчид дээр тааруулах нь</link> гэж нэрлэгдсэн 
 	хэсэг үүнийг хэрхэн хийхийг хэлж өгнө.</para>
 
 	<sect4 id="printing-naming">
 	  <title>Хэвлэгчийг нэрлэх нь</title>
 
 	  <para>Эхний (хялбар) алхам бол өөрийн хэвлэгчид зориулж нэр сонгох явдал 
 		юм. Ажиллагаатай нь холбогдуулж юм уу эсвэл этгээд чамин нэр 
 		сонгох нь яг үнэндээ хамаагүй юм. Учир нь та хэвлэгчид зориулж 
 		бас хэд хэдэн alias буюу өөр нэрсийг өгч болох юм.</para>
 
 	  <para><filename>/etc/printcap</filename>-д тодорхойлогдсон 
 		хэвлэгчдийн хамгийн багаар бодоход аль нэг <literal>lp</literal> 
 		гэсэн alias-тай байх ёстой. Энэ нь анхдагч хэвлэгчийн нэр юм. 
 		Хэрэв хэрэглэгчдэд <envar>PRINTER</envar> орчны хувьсагч 
 		байхгүй юм уу эсвэл <application>LPD</application> тушаалуудыг 
 		өгөх тушаалын мөрөнд хэвлэгчийн нэрийг зааж өгөөгүй бол 
 		<literal>lp</literal> нь тэдгээрийн ашиглаж сурсан 
 		анхдагч хэвлэгч болох юм.</para>
 
 	  <para>Хэвлэгчийн хамгийн сүүлийн alias-д хэвлэгчийн бүрэн тайлбарыг
 		үйлдвэрлэгч болон загварыг оруулан өгөх нь нийтлэг практик байдаг.</para>
 
 	  <para>Нэр болон зарим нийтлэг alias-уудыг сонгосныхоо дараа тэдгээрийг 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд хийж өгөх хэрэгтэй. 
 		Хэвлэгчийн нэр хамгийн зүүн баганаас эхлэх ёстой. Alias болгоныг 
 		босоо шугамаар тусгаарлаж хамгийн сүүлийн alias-ийн ард тодорхойлох
 		цэг тавьна.</para>
 
 	  <para>Дараах жишээн дээр хоёр хэвлэгчийг (Diablo 630 шугамын хэвлэгч болон Panasonic KX-P4455 &postscript;
 	    	лазерийн хэвлэгч) тодорхойлох <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файлаас бид эхлэх болно:</para>
 
 	  <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:</programlisting>
 
 	  <para>Энэ жишээн дээр эхний хэвлэгч нь <literal>rattan</literal> гэж 
 		нэрлэгдсэн бөгөөд <literal>line</literal>, <literal>diablo</literal>,
 	    <literal>lp</literal>, болон <literal>Diablo 630 Line
 	    Printer</literal> гэсэн alias-уудтай байна. Энэ нь 
 		<literal>lp</literal> alias-тай болохоор энэ нь 
 		бас анхдагч хэвлэгч юм. Хоёр дахь нь <literal>bamboo</literal> гэж 
 		нэрлэгдсэн бөгөөд <literal>ps</literal>, <literal>PS</literal>,
 	    <literal>S</literal>, <literal>panasonic</literal>, болон
 	    <literal>Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4</literal> гэсэн 
 		alias-уудтай байна.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-no-header-pages">
 	  <title>Толгой хуудаснуудыг дарах нь</title>
 	  <indexterm>
       <primary>хэвлэлт</primary>
       <secondary>толгой хуудаснууд</secondary>
     </indexterm>
 
 	  <para><application>LPD</application> түр хадгалах систем нь 
 		ажил бүрийн хувьд анхдагчаар <emphasis>толгой хуудас</emphasis> 
 		хэвлэдэг. Толгой хуудас нь том сайхан үсгээр бичигдсэн ажлыг хүссэн 
 		хэрэглэгчийн нэр, ажил ирсэн хост болон ажлын нэрийг  агуулдаг. 
 		Харамсалтай нь энэ бүх нэмэлт текст нь энгийн хэвлэгчийн тохиргоог 
 		дибаг хийх замд саад болдог учир бид толгой хуудаснуудыг дарж 
 		хаах болно.</para>
 
 	  <para>Толгой хуудаснуудыг дарахын тулд <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файл дахь хэвлэгчийн оруулгад <literal>sh</literal> боломжийг 
 		нэмэх хэрэгтэй. Энд <literal>sh</literal> нэмсэн 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлын жишээ байна:</para>
 
 	  <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - no header pages anywhere
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:</programlisting>
 
 	  <para>Бидний зөв хэлбэршилт хэрхэн хэрэглэснийг хараарай: эхний мөр нь 
 		хамгийн зүүн талын баганаас эхэлж дараа дараачийн мөрүүд нь 
 		хойш зай авагдсан байна. Оруулга дахь сүүлийн мөрөөс бусад мөр бүр 
 		урагш налуу тэмдэгтээр төгссөн байна.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-spooldir">
 	  <title>Түр хадгалах санг үүсгэх нь</title>
 	  <indexterm><primary>хэвлэгчийн түр хадгалалт</primary></indexterm>
 	  <indexterm><primary>хэвлэх ажлууд</primary></indexterm>
 
 	  <para>Түр хадгалагчийн энгийн тохиргоон дахь дараагийн алхам нь хэвлэгдэх 
 		ажлууд хэвлэгдэх хүртлээ байдаг, түр хадгалагчийн бусад дэмжлэгийн 
 		файлууд бас байдаг <emphasis>түр хадгалах сан</emphasis>г 
 		үүсгэх явдал юм.</para>
 
 	  <para>Түр хадгалах сангийн хувьсамтгайгаас болоод эдгээр сангуудыг 
 		<filename class="directory">/var/spool</filename>-д хийх нь зуршил 
 		болсон зүйл юм. Түр хадгалах сангуудын агуулгыг заавал нөөцлөх 
 		ч бас шаардлагагүй юм. Тэдгээрийг үүсгэх нь 
 		&man.mkdir.1; тушаалыг ажиллуулахтай адил хялбар юм.</para>
 
 	  <para>Доор үзүүлсэн шиг хэвлэгчийн нэртэй адил нэрээр санг үүсгэх нь бас зуршил болсон 
 		байдаг:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>mkdir <filename class="directory">/var/spool/<replaceable>printer-name</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
 	  <para>Гэхдээ та сүлжээндээ их олон хэвлэгчидтэй бол 
 		түр хадгалах сангуудаа зөвхөн <application>LPD</application>-ээр хэвлэхийн тулд 
 		нөөцөлсөн нэг сангийн доор хийхийг хүсэж болох юм. Бид 
 		<literal>rattan</literal> болон <literal>bamboo</literal>
 		гэсэн хоёр жишээ хэвлэгчдээ зориулж үүнийг хийх болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>mkdir <filename class="directory">/var/spool/lpd</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>mkdir <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>mkdir <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput></screen>
 
 	  <note>
 	    <para>Хэрэглэгчдийн хэвлэх ажлын нууцлалын талаар та бодож байгаа бол 
 		түр хадгалах санд олон нийт хандах боломжгүй болгож түүнийг хамгаалахыг хүсэж 
 		болох юм. Түр хадгалах сангуудыг <username>daemon</username> хэрэглэгч болон  
 		<groupname>daemon</groupname> бүлэг эзэмшиж, өөр хэнээр ч биш зөвхөн эдгээрээр уншигдах, 
 		бичигдэх, болон хайлт хийгдэх боломжтой байх ёстой. Бид үүнийг 
 		өөрсдийн жишээ хэвлэгчдэд зориулж хийх болно:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput><command>chown daemon:daemon <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>chown daemon:daemon <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>chmod 770 <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>chmod 770 <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput></screen>
 	  </note>
 
 	  <para>Төгсгөлд нь та эдгээр сангуудын талаар <application>LPD</application> 
 		програмд <filename>/etc/printcap</filename> файл ашиглан 
 		хэлж өгөх хэрэгтэй. Түр хадгалах сангийн замыг <literal>sd</literal> 
 		боломжтой цуг зааж өгнө:</para>
 
 	  <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - added spooling directories
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
 	:sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
 	:sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:</programlisting>
 
 	  <para>Хэвлэгчийн нэр эхний баганаас эхэлж харин хэвлэгчийг тайлбарлах 
 		бусад бүх оруулгууд догол мөрөөс эхэлж мөр бүрийн төгсгөл урагш 
 		налуу тэмдэгтээр төгсөх ёстой.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та түр хадгалах санг <literal>sd</literal>-ээр зааж өгөхгүй бол 
 		түр хадгалах систем нь анхдагчаар <filename class="directory">/var/spool/lpd</filename>-г 
 		ашиглах болно.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-device">
 	  <title>Хэвлэгч төхөөрөмжийг таних нь</title>
 
 	  <para><link linkend="printing-hardware">Тоног төхөөрөмжийн тохиргоо</link> хэсэгт бид 
 		порт болон тохирох <filename class="directory">/dev</filename> санг 
 		&os; нь хэвлэгчтэй холбогдохдоо ашиглахыг мэдлээ. 
 		Одоо бид <application>LPD</application>-д тэр 
 		мэдээллийг хэлнэ. Түр хадгалах систем нь хэвлэх ажилтай 
 		байгаа үедээ шүүгч програмын өмнөөс заасан төхөөрөмжийг онгойлгох 
 		болно (шүүгч програм нь өгөгдлийг хэвлэгч уруу дамжуулахыг 
 		хариуцдаг).</para>
 
 	  <para><literal>lp</literal> боломж ашиглан 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		<filename class="directory">/dev</filename> оруулгын замыг жагсааж өгнө.</para>
 
 	  <para>Бидний ажиллах жишээн дээр <literal>rattan</literal> нь 
 		эхний зэрэгцээ порт дээр, <literal>bamboo</literal> нь 
 		зургаа дахь цуваа порт дээр байгаа гэж үзье; энд <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файлд хийгдэх нэмэлтүүд байна:</para>
 
 	  <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - identified what devices to use
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:</programlisting>
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та өөрийн <filename>/etc/printcap</filename> файл дээрээ 
 		хэвлэгчдээ зориулж <literal>lp</literal> боломжийг зааж өгөхгүй 
 		бол <application>LPD</application> нь анхдагчаар 
 		<filename class="devicefile">/dev/lp</filename>-г ашиглах болно. 
 		<filename class="devicefile">/dev/lp</filename> нь одоогоор &os; дээр 
 		байхгүй байгаа.</para>
 
 	  <para>Хэрэв таны суулгаж байгаа хэвлэгч зэрэгцээ порт уруу холбогдсон бол 
 		<link
 	    linkend="printing-textfilter">Текст шүүгчийг суулгах нь</link> 
 		хэсэг уруу алгасаарай. Үгүй бол дараагийн хэсэг дэх заавруудыг 
 		дагахаа битгий мартаарай.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-commparam">
 	  <title>Түр хадгалагчийн холбооны параметрүүдийг тохируулах нь</title>
 	  <indexterm>
       <primary>хэвлэгчид</primary>
       <secondary>цуваа</secondary>
     </indexterm>
 
 	  <para>Зэрэгцээ портууд дээрх хэвлэгчдийн хувьд <application>LPD</application> нь 
 		bps хурд, parity, болон бусад цуваа холбооны параметрүүдийг хэвлэгч уруу өгөгдөл 
 		илгээдэг шүүгч програмын өмнөөс тохируулж чаддаг. Энэ нь давуу талуудтай, учир нь:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ нь <filename>/etc/printcap</filename> файлыг 
 		засварлан өөр холбооны параметрүүдийг турших боломжийг танд 
 		олгодог; та шүүгч програмыг дахин эмхэтгэх шаардлагагүй.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ нь өөр өөр цуваа холбооны тохируулгуудтай байж болох олон 
 		хэвлэгчдэд зориулж нэг шүүгч програмыг ашиглахаар 
 		болгож түр хадгалах системийг идэвхжүүлдэг.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Дараах <filename>/etc/printcap</filename> боломжууд нь 
 		<literal>lp</literal> боломжид жагсаагдсан төхөөрөмжийн 
 		цуваа холбооны параметрүүдийг хянадаг:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>br#<replaceable>bps-rate</replaceable></literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Төхөөрөмжийн холбооны хурдыг <replaceable>bps-rate</replaceable> 
 		болгож тохируулах бөгөөд <replaceable>bps-rate</replaceable> нь 
 		секундэд 50, 75, 110,
 		  134, 150, 200, 300, 600, 1200, 1800, 2400, 4800, 9600,
 		  19200, 38400, 57600, эсвэл 115200 бит байж болно.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>ms#<replaceable>stty-mode</replaceable></literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Төхөөрөмжийг онгойлгосны дараа терминал төхөөрөмжид зориулж 
 		сонголтуудыг тохируулна. &man.stty.1; нь байж болох сонголтуудыг 
 		тайлбарладаг.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para><literal>lp</literal> боломжоор заагдсан төхөөрөмжийг 
 		<application>LPD</application> онгойлгох үед 
 		энэ нь төхөөрөмжийн үзүүлэлтүүдийг <literal>ms#</literal> 
 		боломжоор заагдсанаар тохируулдаг. Тухайлбал, 
 		&man.stty.1; гарын авлагын хуудсанд тайлбарлагдсан байгаа 
 		<literal>parenb</literal>,
 	    <literal>parodd</literal>, <literal>cs5</literal>,
 	    <literal>cs6</literal>, <literal>cs7</literal>,
 	    <literal>cs8</literal>, <literal>cstopb</literal>,
 	    <literal>crtscts</literal>, болон <literal>ixon</literal> 
 		горимууд юм.</para>
 
 	  <para>Зургаа дахь цуваа порт дээр өөрсдийн жишээ хэвлэгчээ нэмье. 
 		Бид bps хурдыг 38400 гэж тохируулна. Горимын хувьд бид 
 		<literal>-parenb</literal> тохируулгаар parity байхгүй, 
 		<literal>cs8</literal> тохируулгаар 8 бит тэмдэгтүүд, 
 		<literal>clocal</literal> тохируулгаар модемийн хяналт 
 		байхгүй, <literal>crtscts</literal> тохируулгаар 
 		тоног төхөөрөмжийн урсгалын хяналт байхгүй гэж тохируулах 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:</programlisting>
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:</programlisting>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="printing-textfilter">
 	  <title>Текст шүүгчийг суулгах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>хэвлэлт</primary>
 	    <secondary>шүүгчид</secondary>
 	  </indexterm>
 
 	  <para>Одоо бид хэвлэгч уруу ажлууд илгээхийн тулд ямар текстийн шүүгчийг 
 		ашиглахыг <application>LPD</application>-д хэлэхэд бэлэн 
 		боллоо. <emphasis>Оролтын шүүгч</emphasis> гэж бас нэрлэгддэг 
 		<emphasis>Текст шүүгч</emphasis> нь хэвлэх ажил байхад 
 		<application>LPD</application>-ийн ажиллуулдаг програм 
 		юм. <application>LPD</application> нь хэвлэгчид 
 		зориулж текст шүүгчийг ажиллуулахдаа шүүгчийн стандарт оролтыг 
 		хэвлэх ажил уруу тохируулж өгдөг бөгөөд стандарт гаралтыг 
 		<literal>lp</literal> боломжоор заагдсан хэвлэгчийн төхөөрөмж 
 		уруу тохируулдаг. Шүүгч нь стандарт оролтоос ажлыг уншиж 
 		хэвлэгчид зориулж шаардлагатай орчуулгыг хийж үр дүнг стандарт 
 		гаралт уруу бичихээр хийгдсэн байдаг. Ингэснээр хэвлэгдэх болно. 
 		Текст шүүгчийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="printing-advanced-filters">Шүүгчид</link> 
 		хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
 	  <para>Бидний энгийн хэвлэгчийн тохиргооны хувьд текст шүүгч нь 
 		хэвлэгч уруу ажлыг илгээхийн тулд <command>/bin/cat</command> 
 		тушаалыг ажиллуулах жижиг бүрхүүлийн скрипт байж болох юм. 
 		&os; нь  устгах болон доогуур зурах зэрэг тэмдэгтийн урсгалуудтай 
 		сайн ажиллаж чаддаггүй хэвлэгчдэд зориулсан тэдгээр тэмдэгтүүдийг
 		зохицуулдаг <filename>lpf</filename> гэсэн өөр шүүгчтэй 
 		ирдэг. Тэгээд мэдээж та хүссэн өөр бусад шүүгч програмыг ашиглаж 
 		болно. <command>lpf</command> шүүгч нь 
 		<link linkend="printing-advanced-lpf">lpf: текстийн шүүгч
 		</link> хэсэгт дэлгэрэнгүй тайлбарлагдсан байгаа.</para>
 
 	  <para>Эхлээд <filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename> 
 		гэсэн бүрхүүлийн скриптийг энгийн текст шүүгч болгоё. Энэ файлдаа өөрийн 
 		дуртай засварлагчаа ашиглан дараах текстийг оруулъя:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # if-simple - Simple text input filter for lpd
 # Installed in /usr/local/libexec/if-simple
 #
 # Simply copies stdin to stdout.  Ignores all filter arguments.
 
 /bin/cat &amp;&amp; exit 0
 exit 2</programlisting>
 
 	  <para>Файлыг ажиллах боломжтой болгоно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>chmod 555 <filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename></command></userinput></screen>
 
 	  <para><filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		<literal>if</literal> боломжоор үүнийг зааж 
 		LPD-д ашиглах ёстойг нь хэлж өгнө. Бид үүнийг 
 		<filename>/etc/printcap</filename> жишээ файл дахь 
 		одоогоор бидэнд байгаа өөрсдийн хоёр хэвлэгчдээ нэмэх 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - added text filter
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\ :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:</programlisting>
 
 	  <note>
 	    <para><filename>if-simple</filename> скриптийн хуулбарыг
 		<filename
 	      class="directory">/usr/share/examples/printing</filename>
 		сангаас олж болно.</para>
 	  </note>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title><application>LPD</application>-г идэвхжүүлэх</title>
 
 	  <para>&man.lpd.8; нь <literal>lpd_enable</literal> хувьсагчаар 
 		хянагддаг <filename>/etc/rc</filename>-с ажилладаг. 
 		Энэ хувьсагчийн анхдагч утга нь <literal>NO</literal> байдаг. 
 		Тэгж хийгээгүй байгаа бол та:</para>
 
 	  <programlisting>lpd_enable="YES"</programlisting>
 
 	  <para>мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж 
 		өөрийн машиныг дахин ачаалах юм уу эсвэл ердөө л &man.lpd.8;-г 
 		ажиллуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>lpd</command></userinput></screen>
 	</sect4>
 	
 	<sect4 id="printing-trying">
 	  <title>Турших нь</title>
 
 	  <para>Та энгийн <application>LPD</application> тохиргооны 
 		төгсгөлд хүрлээ. Харамсалтай нь баяр хүргэх арай л 
 		болоогүй байна. Учир нь бид тохиргоог тест хийж асуудал байвал 
 		засварлах хэрэгтэй хэвээр байгаа билээ. Тохиргоог тест хийхийн тулд 
 		ямар нэгэн юм хэвлэхийг оролдож үзээрэй. 
 		<application>LPD</application> системээр хэвлэхийн тулд 
 		ажлыг хэвлэхээр илгээдэг &man.lpr.1; тушаалыг ашиглана.</para>
 
 	  <para>Та &man.lpr.1;-г <link
 	    linkend="printing-testing">Хэвлэгчийн холбоог шалгах нь</link> 
 		хэсэгт танилцуулсан &man.lptest.1; програмтай 
 		цуг хамтатган ямар нэг тест текст үүсгэхийн тулд ашиглаж болно.</para>
 
 	  <para><emphasis>Энгийн <application>LPD</application> тохиргоог тест 
 		хийхийн тулд:</emphasis></para>
 
 	  <para>Доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>lptest 20 5 | lpr <option>-P</option><replaceable>printer-name</replaceable></command></userinput></screen>
 
 	  <para>Энд байгаа <replaceable>printer-name</replaceable> нь 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд заагдсан 
 		хэвлэгчийн нэр (эсвэл alias) юм. Анхдагч хэвлэгчийг тест хийхийн тулд 
 		&man.lpr.1;-г ямар нэгэн <option>-P</option> нэмэлт өгөгдөлгүйгээр 
 		бичих хэрэгтэй. Дахин хэлэхэд &postscript;-г хүлээж байдаг 
 		хэвлэгчийг тест хийж байгаа бол &man.lptest.1;-г ашиглахын оронд 
 		&postscript; програмыг тэр хэл дээр нь илгээх хэрэгтэй. 
 		Ингэхийн тулд та програмыг файлд хийж <command>lpr 
 	    <replaceable>file</replaceable></command> гэж бичиж болно.</para>
 
 	  <para>&postscript; хэвлэгчийн хувьд та програмын үр дүнг авах ёстой.
 		Хэрэв та &man.lptest.1;-г ашиглаж байгаа бол таны авсан 
 		үр дүн иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 	  <screen>!"#$%&amp;'()*+,-./01234
 "#$%&amp;'()*+,-./012345
 #$%&amp;'()*+,-./0123456
 $%&amp;'()*+,-./01234567
 %&amp;'()*+,-./012345678</screen>
 
 	  <para>Хэвлэгчийг цааш тест хийхийн тулд илүү том програмуудыг 
 		(хэлэн дээр суурилсан хэвлэгчдийн хувьд) татаж авах юм уу 
 		эсвэл &man.lptest.1;-г өөр нэмэлт өгөгдлүүдтэй ажиллуулж үзээрэй. 
 		Жишээ нь <command>lptest 80 60</command> тушаал нь 
 		мөр бүртээ 80 тэмдэгттэй 60 мөрийг үүсгэх болно.</para>
 
 	  <para>Хэрэв хэвлэгч ажиллаагүй бол <link
 	    linkend="printing-troubleshooting">Алдааг олж засварлах</link> 
 		хэсгийг үзнэ үү.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="printing-advanced">
     <title>Хэвлэгчийн илүү нарийн тохиргоо</title>
+
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
     
     <para>Энэ хэсэгт онцгой загварчлагдсан файлыг шүүгчид, хуудасны толгой хэсэг, 
 	сүлжээгээр хэвлэх мөн хэвлэгчийг хэрэглэх эрх болон хязгаарлалт гэсэн зүйлүүдийн 
 	тухай зааварлах болно.</para>
 
     <sect2 id="printing-advanced-filter-intro">
       <title>Шүүлтүүрүүд</title>
       <indexterm>
 	<primary>хэвлэх</primary>
 	<secondary>шүүлтүүр</secondary>
       </indexterm>
       
       <para>Хэдийгээр <application>LPD</application> нь сүлжээний протокол, 
 	  дараалал, хандалтын хяналт гэх мэтчилэн хэвлэлтийн асуудлуудыг хариуцдаг ч 
 	  <emphasis>жинхэнэ</emphasis> ажлыг нь <emphasis>шүүлтүүрүүд</emphasis> хийдэг.
 	  Шүүлтүүрүүд нь тусгай програмууд бөгөөд хэвлэгчийн төхөөрөмжүүд болон 
 	  онцгой шаардлагуудыг нь хариуцаж байдаг. Бид хамгийн энгийн суулгац хийх үед 
 	  их амархан бөгөөд бараг бүх хэвлэгчид тохирдог текст шүүлтүүр 
 	  суулгасан билээ. (<link
           linkend="printing-textfilter">Текст шүүлтүүр суулгах нь</link> хэсэгт).</para>
           
       <para>Хэвлэх төрлийн хувиргалт, хэвлэгчийн онцгой шинж чанар зэрэг давуу
 	    чанаруудыг нь хэрэглэхийн тулд танд шүүлтүүрийг зөв ойлгох шаардлага гарна. 
 		Ийм ажлуудыг зөвхөн шүүлтүүр хийдэг. Тэгээд муу мэдээ нь юу вэ гэхээр 
 		тэдгээр бүгдийг <emphasis>та</emphasis> тодорхойлж өгөх ёстой. Сайн мэдээ нь 
 		юу вэ гэхээр тэдгээрийн ихэнх нь боломжтой бэлэн байдаг бөгөөд хэрэв бичихээр 
 		бол тун амархан бичигддэг юм.</para>
           
       <para>Мөн түүнчлэн &os; 
         <filename>/usr/libexec/lpr/lpf</filename> гэдэг нэртэй, бараг бүх хэвлэгчид
 		ердийн текст хэвлэж чаддаг шүүлтүүртэй ирдэг. (энэ нь файл дотор байгаа
 		зай болон том зай авалтуудыг таньдаг бөгөөд мөн эрх үүсгэх гээд түүний 
 		чаддаг бүх зүйл нь үүгээр дуусдаг)
         &os;-н портын цуглуулга дотор хэд хэдэн шүүлтүүр болон шүүлтүүрийн 
 		бүрдэл хэсгүүд байдаг.</para>
           
       <para>Энэ хэсэгт танд танилцуулах зүйлсүүдийг харуулъя:</para>
       
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para><link linkend="printing-advanced-filters">Шүүлтүүр хэрхэн 
 		  ажилладаг вэ</link> хэсэгт хэвлэх явцад шүүлтүүр ямар үүрэг гүйцэтгэдэг 
 		  талаар тайлбарлахыг оролдох болно. <application>LPD</application> хэвлэх
 		  үедээ шүүлтүүрийг <quote>хөшигний цаана</quote> хэрхэн ашигладаг талаар
 		  та энд ойлгох болно. Үүнийг мэдсэнээр хэрэв өөр үед та олон шүүлтүүр суулгах 
 		  үед хүндрэл гарвал даван туулахад тань хэрэг болно. 
            </para>
         </listitem>
               
         <listitem>
           <para><application>LPD</application> нь хэвлэгч бүрийг анхны тохируулгаараа
 		  ердийн текстийг хэвлэж чадна гэж авч үздэг. Энэ нь ердийн текстийг 
 		  шууд хэвлэж чаддаггүй &postscript; хэвлэгчид (эсвэл бусад програмын 
 		  хэл дээр үндэслэсэн хэвлэгчид ) дээр хүндрэл гаргадаг.
             <link
               linkend="printing-advanced-if-conversion">
               &postscript; хэвлэгчид дээр ердийн текст хэвлэдэг болох </link> хэсэгт 
 			  иймэрхүү хүндрэлийг даван туулах талаар хэлэх болно. Хэрэв танд
 			  &postscript; хэвлэгч байдаг бол энэ хэсгийг уншаарай.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>&postscript; нь маш олон програмын гаралт болж байдаг. 
 		  Тэр бүү хэл зарим хүмүүс шууд &postscript; бичиж чаддаг. Харамсалтай нь 
 		  &postscript; хэвлэгч нар үнэтэй. <link
               linkend="printing-advanced-ps"> &postscript; биш төрлийн хэвлэгчийг 
 			  &postscript; мэт хэрэглэх</link> хэсэгт танд &postscript; өгөгдлийг
             <emphasis>&postscript; биш төрлийн</emphasis> хэвлэгч дээр 
 			хэвлэж болдог талаар зааварлах болно. Хэрэв танд &postscript; хэвлэгч 
 			байхгүй бол энэ хэсгийг та уншаарай.</para>
         </listitem>
               
         <listitem>
           <para><link
               linkend="printing-advanced-convfilters">Хувиргагч шүүлтүүрүүд</link>
 			  хэсэг танд онцгой төрлийн файлууд болох график эсвэл 
 			  өөр төрлийн бичиглэлтэй файлуудыг хэрхэн таны хэвлэгчийн ойлгодог 
 			  төрөл рүү хувиргаж хэвлэх талаар өгүүлэх болно. 
 			  Энэ хэсгийг уншсаны дараа, та жишээ нь хэрэглэгчид 
 			  <command>lpr <option>-t</option></command> тушаал өгөн troff өгөгдөл хэвлэх
 			  эсвэл <command>lpr <option>-d</option></command> тушаал өгөн &tex; DVI өгөгдөл 
 			  хэвлэх эсвэл <command>lpr <option>-v</option></command> тушаал өгөн зураг төрлийн файл хэвлэх зэрэг 
 			  зүйлүүдийг мэдэх болно. Энэ хэсгийг заавал унших хэрэгтэй гэж танд
 			  зөвлөж байна. </para>
         </listitem>
               
         <listitem>
           <para><link linkend="printing-advanced-of">Гаралтын шүүлтүүр
               </link> хэсэг нь <application>LPD</application>-н нэг их 
 			  хэрэглэгддэг шинж чанарууд болох гаралтын шүүлтүүрүүдийн 
 			  тухай өгүүлэх болно:
              Та хуудасны толгой хэсгийг хэвлэж болж л байвал 
 			 (<link
               linkend="printing-advanced-header-pages">Хуудасны толгой хэсэг</link>
 			  хэсэгт харна уу) энэ хэсгийг та алгасаж болно.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para><link linkend="printing-advanced-lpf">lpf: текст шүүлтүүр
               </link> хэсэгт &os;-тэй хамт нэлээн төгс ажиллагаатай
 			  мөрөөр нь хэвлэдэг (лазер хэвлэгч нар мөр мөрөөр нь хэвлэдэг 
 			  туузан хэвлэгч шиг ажилладаг) <command>lpf</command> текст шүүлтүүрийн 
 			  тухай өгүүлэх болно. Хэрэв та хэвлэгчийнхээ эрхийг түргэн бэлэн 
 			  болгох эсвэл таны хэвлэгч хоосон зайг утаа байна гэж хүлээж
 			  аваад байвал та яах аргагүй <command>lpf</command>-тэй
 			  ажиллах хэрэг гарна.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
       
       <note>
 	<para>Доорх хэсэгт харуулах янз бүрийн скриптийн хуулбарыг <filename
 	  class="directory">/usr/share/examples/printing</filename> сангаас
 	  олж болно.</para>
       </note>
 
       <sect3 id="printing-advanced-filters">
         <title>Шүүлтүүр хэрхэн ажилладаг вэ</title>
 
         <para>Өмнө дурдсанаар шүүлтүүр нь хэвлэгчтэй холбогдох төхөөрөмжөөс чөлөөтэй 
 	хэсгийг зохицуулах <application>LPD</application>-ээр эхлүүлэгдэн 
 	ажилладаг програм юм.</para>
             
         <para>Ажил дахь файлыг <application>LPD</application> хэвлэхийг 
 	хүсэхдээ шүүлтүүр програмыг эхлүүлдэг. Энэ нь шүүлтүүрийн стандарт оролтыг 
 	хэвлэх файл уруу, өөрийн стандарт гаралтыг хэвлэгч уруу, өөрийн стандарт алдааг 
 	алдаа бүртгэх файл (<filename>/etc/printcap</filename> файл 
 	дахь <literal>lf</literal> боломжид эсвэл анхдагчаар 
 	<filename class="devicefile">/dev/console</filename>) уруу тохируулдаг.</para>
             
         <indexterm>
           <primary><command>troff</command></primary>
         </indexterm>
         <para><application>LPD</application> аль шүүлтүүрийг эхлүүлэх болон 
 	<filename>/etc/printcap</filename> файлд юу байгаа болон  
 	&man.lpr.1; тушаалын мөр дэх ажилд зориулж хэрэглэгч ямар нэмэлт өгөгдлүүд 
 	зааснаас шүүлтүүрийн нэмэлт өгөгдлүүд хамаардаг. Жишээ нь хэрэв хэрэглэгч 
 	<command>lpr <option>-t</option></command> тушаал бичсэн бол 
 	<application>LPD</application> нь хүрэх хэвлэгчийн <literal>tf</literal> 
 	боломжид жагсаагдсан troff шүүлтүүрийг эхлүүлэх болно. Хэрэв хэрэглэгч 
 	цэвэр текстийг хэвлэхийг хүссэн бол энэ нь <literal>if</literal> 
 	шүүлтүүрийг эхлүүлэх байсан (энэ нь бараг л үнэн юм: дэлгэрэнгүйг <link
             linkend="printing-advanced-of">Гаралтын шүүлтүүрүүд</link> хэсгээс 
 	үзнэ үү).</para>
 
         <para><filename>/etc/printcap</filename> файлд зааж өгч болох гурван 
 	төрлийн шүүлтүүр байдаг:</para>
 
         <itemizedlist>
           <listitem>
             <para><emphasis>текст шүүлтүүр</emphasis> буюу 
 		<emphasis>оролтын шүүлтүүр</emphasis> гэж <application>LPD</application> 
 		баримтад толгой эргүүлмээр нэрлэгдсэн шүүлтүүр нь ердийн текст хэвлэлтийг 
 		зохицуулдаг. Үүнийг анхдагч шүүлтүүр гэж бодох хэрэгтэй. 
 		<application>LPD</application> нь хэвлэгч бүрийг цэвэр текстийг 
 		анхдагчаар хэвлэж чаддаг гэж тооцдог бөгөөд устгах тэмдэгтүүд, tab-ууд 
 		эсвэл бусад тусгай тэмдэгтүүд хэвлэгчийг будлиулахгүй байлгахад санаа 
 		тавих нь текст шүүлтүүрийн ажил юм. Хэрэв та хэвлэгчийн хэрэглээний 
 		хувьд бүртгэлтэй тийм орчинд байгаа бол текст шүүлтүүр нь 
 		хэвлэгдсэн мөрүүдийн тоог тоолж тэр тоогоо хэвлэгчийн дэмждэг нэг хуудсан 
 		дахь мөрийн тоотой жишиж хэвлэсэн хуудаснуудыг бас бүртгэх ёстой. 
 		Текст шүүлтүүрийг дараах нэмэлт өгөгдлийн жагсаалттай эхлүүлдэг:</para>
 
               <cmdsynopsis>
                 <command>filter-name</command>
                 <arg>-c</arg>
                 <arg choice="plain">-w <replaceable>width</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-l <replaceable>length</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-i <replaceable>indent</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-n <replaceable>login</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-h <replaceable>host</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain"><replaceable>acct-file</replaceable></arg>
               </cmdsynopsis>
 
               		<para>энд байгаа</para>
               
               <variablelist>
                 <varlistentry>
                   <term><option>-c</option></term>
 
                   <listitem>
                     <para>нь ажил <command>lpr
                         <option>-l</option></command> тушаалаар илгээгдсэн бол гарч ирнэ</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>width</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 			заагдсан <literal>pw</literal> (хуудасны өргөн) боломжийн 
 			утга юм. Анхдагчаар 132 байна</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>length</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь <literal>pl</literal> (хуудасны урт) 
 			боломжийн утга бөгөөд анхдагчаар 66 байна</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>indent</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь <command>lpr
                         <option>-i</option></command> тушаалаас өгөгдөх догол мөрний хэмжээ юм. 
 			Анхдагчаар 0 байна</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>login</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь файлыг хэвлэж байгаа хэрэглэгчийн бүртгэл юм</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>host</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь ажлыг илгээсэн хостын нэр юм</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
                 
                 <varlistentry>
                   <term><replaceable>acct-file</replaceable></term>
                   
                   <listitem>
                     <para>нь <literal>af</literal> боломжийн 
 			бүртгэлийн файлын нэр юм.</para>
                   </listitem>
                 </varlistentry>
               </variablelist>
           </listitem>
 
 	  <indexterm>
       <primary>хэвлэлт</primary>
       <secondary>шүүлтүүрүүд</secondary>
     </indexterm>          
           <listitem>
             <para><emphasis>Хувиргах шүүлтүүр</emphasis> нь тусгай файлын хэлбэршилтийг 
 		хэвлэгчийн цаасан дээр амилуулж чадах хэлбэршилт уруу хувиргадаг. Жишээ нь 
 		ditroff маяг хийгдсэн өгөгдлийг шууд хэвлэж болдоггүй боловч 
 		ditroff өгөгдлийг хэвлэгчийн ойлгож хэвлэх хэлбэр уруу хувиргах ditroff 
 		файлуудад зориулсан хувиргах шүүлтүүрийг та суулгаж болох юм. 
 		Тэдгээрийн талаар бүгдийг <link
                 linkend="printing-advanced-convfilters">Хувиргах шүүлтүүрүүд</link> 
 		хэсэг хэлж өгдөг. Хэрэв танд хэвлэгчийн бүртгэл хийлт хэрэгтэй бол хувиргах шүүлтүүрүүд 
 		бас бүртгэл хийх хэрэгтэй болно. Хувиргах шүүлтүүрүүдийг дараах нэмэлт өгөгдлүүдтэй 
 		эхлүүлдэг:</para>
 
 
               <cmdsynopsis>
                 <command>filter-name</command>
                 <arg
                   choice="plain">-x <replaceable>pixel-width</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-y <replaceable>pixel-height</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-n <replaceable>login</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-h <replaceable>host</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain"><replaceable>acct-file</replaceable></arg>
               </cmdsynopsis>
 
               <para>энд байгаа <replaceable>pixel-width</replaceable> нь 
 		<literal>px</literal> боломжийн утга (анхдагчаар 0) бөгөөд 
 		<replaceable>pixel-height</replaceable> нь <literal>py</literal> 
 		боломжийн утга юм (анхдагчаар 0).</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><emphasis>Гаралтын шүүлтүүр</emphasis> нь шүүх текст байхгүй байх 
 		юм уу эсвэл толгой хуудаснууд идэвхтэй байх тохиолдолд зөвхөн ашиглагддаг. 
 		Бидний туршлага дээрээс харахад гаралтын шүүлтүүрүүд ховор ашиглагддаг. 
 		<link
                 linkend="printing-advanced-of">Гаралтын шүүлтүүрүүд</link> хэсэг 
 		тэдгээрийг тайлбарладаг. Гаралтын шүүлтүүрт зөвхөн хоёр нэмэлт өгөгдөл 
 		байдаг:</para>
 
               <cmdsynopsis>
                 <command>filter-name</command>
                 <arg choice="plain">-w <replaceable>width</replaceable></arg>
                 <arg choice="plain">-l <replaceable>length</replaceable></arg>
               </cmdsynopsis>
 
               <para>эдгээр нь текст шүүлтүүрийн <option>-w</option> болон
               <option>-l</option> нэмэлт өгөгдлүүдтэй адил юм.</para>
           </listitem>
         </itemizedlist>
 
         <para>Шүүлтүүрүүд нь бас дараах гарах төлөвтэйгөөр <emphasis>гарах</emphasis> 
 		ёстой:</para>
             
         <variablelist>
           <varlistentry>
             <term>exit 0</term>
 
             <listitem>
               <para>Шүүлтүүр файлыг амжилттай хэвлэсэн тохиолдолд.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term>exit 1</term>
             
             <listitem>
               <para>Шүүлтүүр файлыг хэвлэж чадаагүй боловч <application>LPD</application>-гээр 
 		файлыг дахин хэвлүүлэхээр оролдохыг хүссэн. <application>LPD</application> нь 
 		шүүлтүүр энэ төлөвтэй гарсан бол түүнийг дахин эхлүүлэх болно.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term>exit 2</term>
             
             <listitem>
               <para>Шүүлтүүр файлыг хэвлэж чадаагүй бөгөөд <application>LPD</application>-гээр 
 		файлыг дахин хэвлүүлэхийг хүсээгүй. <application>LPD</application>-нь 
 		файлыг гаргаж хаях болно.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
         </variablelist>
 
         <para>&os; хувилбартай цуг ирдэг текст шүүлтүүр <filename>/usr/libexec/lpr/lpf</filename> нь 
 	хуудасны өргөн болон уртын нэмэлт өгөгдлүүдийг ашиглан хэзээ form feed илгээх
 	болон хэвлэгчийн хэрэглээг хэрхэн бүртгэхийг тодорхойлдог. Энэ нь бүртгэлийн оруулгуудыг 
 	бичихийн тулд нэвтрэлт, хост болон файлын нэмэлт өгөгдлүүдийн бүртгэл хийлтийг 
 	ашигладаг.</para>
 
         <para>Хэрэв та шүүлтүүр худалдаж авахыг хүсэж байгаа бол тэдгээр нь LPD-тэй 
 	нийцтэй эсэхийг нь үзээрэй. Хэрэв тийм бол тэдгээр нь дээр тайлбарласан 
 	нэмэлт өгөгдлийн жагсаалтуудыг дэмжих ёстой. Та ердийн хэрэглээнд зориулж 
 	шүүлтүүрүүд бичих төлөвлөгөөтэй байгаа бол дээрх нэмэлт өгөгдлийн жагсаалт 
 	болон гарах кодуудыг дэмждэгээр тэдгээрийг хийгээрэй.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-if-conversion">
         <title>&postscript; хэвлэгчид дээр цэвэр текст ажлуудыг тааруулах нь</title>
         <indexterm><primary>хэвлэх ажлууд</primary></indexterm>
 
         <para>Та өөрийн компьютер болон &postscript; (эсвэл бусад хэлэн дээр 
 	суурилсан) хэвлэгчийнхээ зөвхөн цорын ганц хэрэглэгч бөгөөд өөрийн хэвлэгч уруугаа 
 	цэвэр текстийг хэзээ ч илгээхгүй, таны хэвлэгч уруу цэвэр текстийг илгээхийг хүсдэг 
 	төрөл бүрийн програмуудын боломжуудыг хэзээ ч ашиглахгүй гэж амлах юм бол та 
 	энэ хэсгийн талаар санаа ерөөсөө зовох хэрэггүй юм.</para>
             
         <para>Гэхдээ та &postscript; болон цэвэр текст ажлуудыг хэвлэгч уруу илгээхийг 
 	хүсэж байгаа бол өөрийн хэвлэгчийн тохиргоог нэн даруй нэмэх хэрэгтэй юм. Ингэхийн 
 	тулд ирж байгаа ажил цэвэр текст үү эсвэл &postscript; үү гэдгийг илрүүлэх 
 	текст шүүлтүүртэй байна. Бүх &postscript; ажлууд <literal>%!</literal>-аар 
 	(бусад хэвлэгчийн хэлнүүдийн хувьд өөрийн хэвлэгчийн баримтыг үзнэ үү) эхлэх ёстой. 
 	Хэрэв тэдгээр нь ажил дахь эхний хоёр тэмдэгт байгаа бол бид &postscript;-ийг 
 	ашиглаж ажлын үлдсэн хэсгийг шууд дамжуулж болно. Хэрэв тэдгээр нь файл дахь 
 	эхний хоёр тэмдэгт биш бол шүүлтүүр текстийг &postscript; уруу хувиргаж 
 	үр дүнг хэвлэх болно.</para>
             
         <para>Үүнийг бид хэрхэн хийх вэ?</para>
 
         <indexterm>
           <primary>хэвлэгчид</primary>
           <secondary>цуваа</secondary>
         </indexterm>
         <para>Хэрэв танд цуваа хэвлэгч байгаа бол үүнийг хийх агуу арга нь 
 	<command>lprps</command>-г суулгах явдал юм. <command>lprps</command> 
 	нь хэвлэгчтэй хоёр талын холбоог хийдэг &postscript; хэвлэгчийн шүүлтүүр юм. 
 	Энэ нь хэвлэгчийн төлвийн файлыг хэвлэгчийн дэлгэрэнгүй мэдээллээр шинэчилдэг. 
 	Ингэснээр хэрэглэгчид болон администраторууд хэвлэгчийн төлөвийг яг ямар байгааг 
 	(<errorname>toner low</errorname> эсвэл <errorname>paper jam</errorname>
 	гэх зэрэг) харах боломжтой болох юм. Гэхдээ илүү чухал зүйл бол энэ нь 
 	ирж байгаа ажлыг цэвэр текст эсэхийг илрүүлж &postscript; уруу хөрвүүлэх 
 	<command>textps</command> (<command>lprps</command>-тэй цуг ирдэг 
 	өөр програм) тушаалыг дууддаг <command>psif</command> 
 	гэгддэг програмыг агуулдаг явдал юм. Дараа нь хэвлэгч уруу ажлыг илгээхийн тулд 
 	<command>lprps</command> тушаалыг энэ нь ашигладаг.</para>
             
         <para><command>lprps</command> нь &os;-ийн портын цуглуулгад 
 	байдаг (<link linkend="ports">Портын цуглуулга</link> бүлгийг үзнэ үү). 
 	Ашиглах цаасны хэмжээний дагуу <filename role="package">print/lprps-a4</filename> 
 	болон <filename role="package">print/lprps-letter</filename> портын аль нэгийг 
 	суулгаж та болно. <command>lprps</command>-г суулгасны дараа 
 	<command>lprps</command>-ийн хэсэг болох <command>psif</command> 
 	програмд замыг зааж өгөх хэрэгтэй. Хэрэв та <command>lprps</command>-г 
 	портын цуглуулгаас суулгасан бол доор дурдсаныг <filename>/etc/printcap</filename> 
 	файл дахь цуваа &postscript; хэвлэгчийн оруулгад ашиглах хэрэгтэй:</para>
               
 	<programlisting>:if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:</programlisting>
 
         <para><application>LPD</application>-д хэвлэгчийг унших-бичих горимоор 
 	онгойлгох боломж олгохын тулд <literal>rw</literal> боломж нь бас 
 	орсон байх шаардлагатай.</para>
             
         <para>Хэрэв танд зэрэгцээ &postscript; хэвлэгч байгаа (бөгөөд 
 	тиймээс <command>lprps</command>-д хэрэгтэй хоёр талын холбоог хэвлэгчтэй 
 	цуг ашиглаж чадахгүй байгаа) бол та дараах бүрхүүлийн 
 	скриптийг текст шүүлтүүр маягаар ашиглаж болно:</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  psif - Print PostScript or plain text on a PostScript printer
 #  Script version; NOT the version that comes with lprps
 #  Installed in /usr/local/libexec/psif
 #
 
 IFS="" read -r first_line
 first_two_chars=`expr "$first_line" : '\(..\)'`
 
 if [ "$first_two_chars" = "%!" ]; then
     #
     #  PostScript job, print it.
     #
     echo "$first_line" &amp;&amp; cat &amp;&amp; printf "\004" &amp;&amp; exit 0
     exit 2
 else
     #
     #  Plain text, convert it, then print it.
     #
     ( echo "$first_line"; cat ) | /usr/local/bin/textps &amp;&amp; printf "\004" &amp;&amp; exit 0
     exit 2
 fi</programlisting>
             
         <para>Дээрх скрипт дээр байгаа <command>textps</command> нь цэвэр текстийг 
 	&postscript; уруу хувиргахаар бидний тусдаа суулгасан програм юм. 
 	Та дурын текстээс-&postscript; уруу хувиргадаг хүссэн програмаа ашиглаж болно. 
 	&os;-ийн портын цуглуулга (<link linkend="ports">Портын цуглуулга</link> 
 	бүлгийг үзнэ үү) нь өргөн боломжтой текстээс-&postscript; уруу хувиргадаг 
 	<literal>a2ps</literal> гэгддэг програмыг агуулдаг бөгөөд та магадгүй үүнийг 
 	судлахыг хүсэж болох юм.</para>
       </sect3>
           
       <sect3 id="printing-advanced-ps">
         <title>&postscript; биш хэвлэгчид дээр &postscript; дүр үзүүлэх</title>
         <indexterm>
           <primary>PostScript</primary>
           <secondary>эмуляц хийх</secondary>
         </indexterm>
         <indexterm>
           <primary>Ghostscript</primary></indexterm>
         <para>&postscript; нь өндөр чанарын маяг тохируулалт болон хэвлэлтэд зориулагдсан 
 	<emphasis>албан ёсны</emphasis> стандарт юм. &postscript; нь гэхдээ 
 	<emphasis>үнэтэй</emphasis> стандарт юм. 
 	Aladdin Enterprises-ийн ачаар харин чөлөөтэй &postscript;-тэй төстэй, 
 	&os; дээр ажилладаг <application>Ghostscript</application> гэгддэг 
 	програм байдаг. <application>Ghostscript</application> нь ихэнх &postscript; файлуудыг уншиж чаддаг бөгөөд 
 	тэдгээрийн хуудаснуудыг &postscript; биш хэвлэгчдийн олон загваруудыг оролцуулаад 
 	төрөл бүрийн төхөөрөмжүүд рүү амилуулж чаддаг. <application>Ghostscript</application>-г суулгаж 
 	өөрийн хэвлэгчийн хувьд тусгай текстийн шүүлтүүрийг ашиглан та өөрийн &postscript; 
 	биш хэвлэгчийг жинхэнэ &postscript; хэвлэгч шигээр ажиллуулах боломжтой 
 	байдаг.</para>
             
         <para><application>Ghostscript</application> нь &os;-ийн портын цуглуулгад байдаг.
 	Олон хувилбар байдаг бөгөөд хамгийн ихээр ашиглагддаг хувилбар нь 
 	<filename role="package">print/ghostscript-gpl</filename> юм.</para>
             
         <para>&postscript; шиг дүр үзүүлэхийн тулд &postscript; файл хэвлэж байна уу 
 	гэдгийг илрүүлэх текст шүүлтүүр бидэнд байна. Хэрэв энэ нь тийм биш бол шүүлтүүр нь 
 	файлыг хэвлэгч уруу шууд дамжуулна; үгүй бол энэ нь файлыг хэвлэгчийн ойлгодог 
 	хэлбэр уруу эхлээд хувиргах <application>Ghostscript</application>-г ашиглах болно.</para>
             
         <para>Энд жишээ байна: дараах скрипт нь Hewlett Packard DeskJet 500 
 	хэвлэгчдэд зориулсан текст шүүлтүүр юм. Бусад хэвлэгчдийн хувьд 
 	<option>-sDEVICE</option> нэмэлт өгөгдлийг сольж <command>gs</command> (<application>Ghostscript</application>) 
 	тушаал уруу өгөх хэрэгтэй. (<application>Ghostscript</application>-ийн тухайн үеийн суулгацын дэмждэг төхөөрөмжүүдийн 
 	жагсаалтыг авахын тулд <command>gs <option>-h</option></command> гэж бичих хэрэгтэй.)</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  ifhp - Print Ghostscript-simulated PostScript on a DeskJet 500
 #  Installed in /usr/local/libexec/ifhp
 
 #
 #  Treat LF as CR+LF (to avoid the "staircase effect" on HP/PCL
 #  printers):
 #
 printf "\033&amp;k2G" || exit 2
 
 #
 #  Read first two characters of the file
 #
 IFS="" read -r first_line
 first_two_chars=`expr "$first_line" : '\(..\)'`
 
 if [ "$first_two_chars" = "%!" ]; then
     #
     #  It is PostScript; use Ghostscript to scan-convert and print it.
     #
     /usr/local/bin/gs -dSAFER -dNOPAUSE -q -sDEVICE=djet500 \
       -sOutputFile=- - &amp;&amp; exit 0
 else
     #
     #  Plain text or HP/PCL, so just print it directly; print a form feed
     #  at the end to eject the last page.
     #
     echo "$first_line" &amp;&amp; cat &amp;&amp; printf "\033&amp;l0H" &amp;&amp; 
 exit 0
 fi
 
 exit 2</programlisting>
 
         <para>Төгсгөлд нь та шүүлтүүрийн <application>LPD</application>-д 
 	<literal>if</literal> боломжийн тусламжтай мэдэгдэх хэрэгтэй:</para>
             
 	<programlisting>:if=<filename>/usr/local/libexec/ifhp</filename>:</programlisting>
 
         <para>Ингээд л боллоо. Та <command>lpr <filename><replaceable>plain.text</replaceable></filename></command> болон
           <command>lpr <filename><replaceable>whatever.ps</replaceable></filename></command> гэж бичиж болох бөгөөд 
 	хоюулаа амжилттайгаар хэвлэгдэх болно.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-convfilters">
         <title>Хувиргах шүүлтүүрүүд</title>
 
         <para><link
             linkend="printing-simple">Хэвлэгчийн энгийн тохиргоо</link> хэсэгт 
 	тайлбарласан энгийн тохиргоог дуусгасны дараа магадгүй таны хамгийн эхэнд хийхийг хүссэн 
 	зүйл чинь өөрийн дуртай файлын хэлбэршилтүүдэд (цэвэр ASCII текстээс гадна) 
 	зориулж хувиргах шүүлтүүрүүдийг суулгах явдал байж болох юм.</para>
             
         <sect4>
           <title>Хувиргах шүүлтүүрүүдийг яагаад суулгах ёстой вэ?</title>
           <indexterm>
             <primary>&tex;</primary>
             <secondary>DVI файлуудыг хэвлэх</secondary>
           </indexterm>
           
           <para>Хувиргах шүүлтүүрүүд нь төрөл бүрийн файлуудыг хэвлэхэд амар болгодог. 
 		Жишээ нь бид &tex; хэв маяг тохируулах системтэй их ажилладаг бөгөөд 
 		бидэнд &postscript; хэвлэгч байна гэж бодъё. &tex;-ээс DVI файлыг 
 		үүсгэх болгонд бид DVI файлыг &postscript; уруу хувиргалгүйгээр 
 		шууд хэвлэж чадахгүй. Тушаалын дараалал иймэрхүү хийгдэнэ:</para>
                 
           <screen>&prompt.user; <userinput><command>dvips <filename><replaceable>seaweed-analysis.dvi</replaceable></filename></command></userinput>
 &prompt.user; <userinput><command>lpr <filename><replaceable>seaweed-analysis.ps</replaceable></filename></command></userinput></screen>
              
           <para>DVI файлуудад зориулсан хувиргах шүүлтүүрийг суулгаж 
 		<application>LPD</application>-ээр өөрсөддөө зориулан хийлгэж 
 		бид гараар хувиргах алхмыг алгасаж болно. Одоо, DVI файлыг авах болгонд 
 		бидэнд хэвлэхэд нэг алхам дутуу байх болно:</para>
               
           <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-d</option> <filename><replaceable>seaweed-analysis.dvi</replaceable></filename></command></userinput></screen>
                 
           <para>Бидэнд зориулж DVI файлын хувиргалтыг хийх <application>LPD</application> 
 		програмд <option>-d</option> тохируулгыг зааж өгнө. 
 		<link
               linkend="printing-lpr-options-format">Хэлбэршүүлэх болон хувиргах 
 		тохируулгууд</link> хэсэг хувиргах тохируулгуудыг жагсаасан байгаа.</para>
               
           <para>Таны хүсэх хэвлэгчийн дэмжих хувиргах тохируулга бүрт зориулж  
 		<emphasis>хувиргах шүүлтүүр</emphasis> суулгаж түүний замыг 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд зааж өгнө. 
 		Хувиргах шүүлтүүр нь энгийн хэвлэгчийн тохиргоон дахь 
 		(<link linkend="printing-textfilter">Текст шүүлтүүрийг 
 		суулгах нь</link> хэсгийг үзнэ үү) текст шүүлтүүртэй төстэй. Ялгаа нь 
 		цэвэр текст хэвлэхийн оронд энэ шүүлтүүр нь файлыг хэвлэгчийн ойлгодог 
 		хэлбэршилт уруу хувиргадаг.</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>Аль хувиргах шүүлтүүрүүдийг би суулгах ёстой вэ?</title>
           
           <para>Та ашиглах хувиргах шүүлтүүрүүдээ суулгах ёстой. Хэрэв та маш их 
 		DVI өгөгдлийг хэвлэх бол DVI хувиргах шүүлтүүр хэрэглэгдэнэ. 
 		Хэрэв танд маш их troff хэвлэх хэрэгтэй бол та troff шүүлтүүрийг 
 		суулгахыг хүсэх байх.</para>
               
           <para>Дараах хүснэгтэд <application>LPD</application>-ийн 
 		ажилладаг шүүлтүүрүүд, тэдгээрийн <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файл дахь боломжийн оруулгууд болон тэдгээрийг <command>lpr</command> 
 		тушаалаар хэрхэн дуудах талаар дурдсан болой:</para>
 
           <informaltable frame="none" pgwide="1">
             <tgroup cols="3">
               <thead>
                 <row>
                   <entry>Файлын төрөл</entry>
                   <entry><filename>/etc/printcap</filename> боломж</entry>
                   <entry><command>lpr</command> тохируулга</entry>
                 </row>
               </thead>
               
               <tbody>
                 <row>
                   <entry>cifplot</entry>
                   <entry><literal>cf</literal></entry>
                   <entry><option>-c</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>DVI</entry>
                   <entry><literal>df</literal></entry>
                   <entry><option>-d</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>plot</entry>
                   <entry><literal>gf</literal></entry>
                   <entry><option>-g</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>ditroff</entry>
                   <entry><literal>nf</literal></entry>
                   <entry><option>-n</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>FORTRAN текст</entry>
                   <entry><literal>rf</literal></entry>
                   <entry><option>-f</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>troff</entry>
                   <entry><literal>tf</literal></entry>
                   <entry><option>-f</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>raster</entry>
                   <entry><literal>vf</literal></entry>
                   <entry><option>-v</option></entry>
                 </row>
                 
                 <row>
                   <entry>цэвэр текст</entry>
                   <entry><literal>if</literal></entry>
                   <entry>none, <option>-p</option>, or
                     <option>-l</option></entry>
                 </row>
               </tbody>
             </tgroup>
           </informaltable>
           
           <para>Бидний жишээн дээрх <command>lpr <option>-d</option></command> тушаалыг ашиглах нь 
 		хэвлэгчийн хувьд <filename>/etc/printcap</filename> файл дахь түүний  
 		оруулгад <literal>df</literal> боломж хэрэгтэй гэсэн үг юм.</para>
               
           <indexterm><primary>FORTRAN</primary></indexterm>
           <para>Бусад хүмүүс магадгүй маргаж болох юм. Гэхдээ FORTRAN текст болон 
 		plot зэрэг хэлбэршилтүүд нь магадгүй хуучирсан хэлбэршилтүүд юм. 
 		Та өөрийн талдаа эдгээр шинэ ойлголтууд юм уу эсвэл ердөө л 
 		өөрчлөн тохируулсан шүүлтүүрүүдийг суулгаж аль нэг хэлбэршилтийн 
 		сонголтуудыг өгч болох юм. Жишээ нь та Printerleaf файлуудыг 
 		(Interleaf ширээний хэвлэх програмаас гарах файлууд) шууд хэвлэхийг 
 		хүсчээ. Гэхдээ plot файлуудыг хэзээ ч хэвлэхгүй гэж бодъё. 
 		Тэгвэл та <literal>gf</literal> боломжийн доор 
 		Printerleaf хувиргах шүүлтүүрийг суулгаж <command>lpr <option>-g</option></command> 
 		тушаал нь <quote>Printerleaf файлуудыг хэвлэх</quote> 
 		гэсэн үг болохыг өөрийн хэрэглэгчиддээ сургах хэрэгтэй болох юм.</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>Хувиргах шүүлтүүрүүдийг суулгах нь</title>
           
           <para>Хувиргах шүүлтүүрүүд нь үндсэн &os; суулгацаас гадна суулгах програмууд 
 		бөгөөд <filename class="directory">/usr/local</filename> сан дотор байрлана. 
 		<filename class="directory">/usr/local/libexec</filename> сан нь түгээмэл хэрэглэгддэг 
 		байрлал юм. Учир нь тэдгээр нь <application>LPD</application>-ийн 
 		зөвхөн ажиллуулах тусгай програмууд юм; ердийн хэрэглэгчид нь тэдгээрийг 
 		хэзээ ч ажиллуулах хэрэггүй юм.</para>
               
           <para>Хувиргах шүүлтүүрийг идэвхжүүлэхийн тулд <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файлд хүрэх хэвлэгчийн хувьд тохирох боломжийн доор түүний замыг зааж өгөх 
 		явдал юм.</para>
               
           <para>Бидний жишээн дээр <literal>bamboo</literal> гэж нэрлэгдсэн хэвлэгчийн 
 		оруулгад DVI хувиргах шүүлтүүрийг бид нэмэх болно. <literal>bamboo</literal> 
 		хэвлэгчийн хувьд шинэ <literal>df</literal> боломжийг оруулсан 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлын жишээг энд дахин 
 		үзүүлэв:</para>
 
           <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - added df filter for bamboo
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:\
         :df=<filename>/usr/local/libexec/psdf</filename>:</programlisting>
 
           <para>DVI шүүлтүүр нь <filename>/usr/local/libexec/psdf</filename> 
 		гэж нэрлэгдсэн бүрхүүлийн скрипт юм. Энд тэр скриптийг үзүүлэв:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  psdf - DVI to PostScript printer filter
 #  Installed in /usr/local/libexec/psdf
 #
 # Invoked by lpd when user runs lpr -d
 #
 exec /usr/local/bin/dvips -f | /usr/local/libexec/lprps "$@"</programlisting>
 
           <para>Энэ скрипт нь <command>dvips</command>-г шүүлтүүрийн горимд 
 		(<option>-f</option> нэмэлт өгөгдөл) хэвлэх ажил болох стандарт 
 		оролт дээр ажиллуулдаг. Дараа нь &postscript; хэвлэгчийн шүүлтүүр 
 		<command>lprps</command>-г (<link
               linkend="printing-advanced-if-conversion">&postscript; хэвлэгчид 
 		дээр текст ажлуудыг тааруулах нь</link> хэсгийг үзнэ үү)
 		<application>LPD</application>-ийн 
 		энэ скрипт уруу дамжуулсан нэмэлт өгөгдлүүдтэй цуг эхлүүлнэ. 
 		<command>lprps</command> тушаал нь хэвлэсэн хуудаснуудыг 
 		бүртгэхийн тулд тэдгээр нэмэлт өгөгдлүүдийг ашиглах болно.</para>
         </sect4>
             
         <sect4>
           <title>Хувиргах шүүлтүүрийн зарим жишээнүүд</title>
               
           <para>Хувиргах шүүлтүүрүүдийг суулгах тогтмол алхмууд байдаггүй болохоор 
 		энэ хэсэгт зарим нэг ажилладаг жишээнүүдийг энд дурдъя. Эдгээрийг өөрийн шүүлтүүрийг 
 		хийхдээ заавар болгон ашиглаарай. Тохирохоор бол шууд ашиглах 
 		хэрэгтэй.</para>
               
           <para>Энэ жишээ скрипт нь Hewlett Packard LaserJet III-Si хэвлэгчид 
 		зориулсан raster (яг үнэндээ GIF файл) хувиргах шүүлтүүр 
 		юм:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  hpvf - Convert GIF files into HP/PCL, then print
 #  Installed in /usr/local/libexec/hpvf
                   
 PATH=/usr/X11R6/bin:$PATH; export PATH
 giftopnm | ppmtopgm | pgmtopbm | pbmtolj -resolution 300 \
     &amp;&amp; exit 0 \
     || exit 2</programlisting>
 
           <para>Энэ нь GIF файлыг зөөгдөх anymap уруу, гарсныг нь зөөгдөх graymap уруу, 
 		гарсныг нь зөөгдөх bitmap уруу, тэр гарсныг нь LaserJet/PCL-тэй 
 		нийцтэй өгөгдөлд хувиргаж ажилладаг.</para>
               
           <para>Дээрх шүүлтүүрийг ашиглаж байгаа хэвлэгчид зориулсан оруулгатай 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлыг энд үзүүлэв:</para>
 
           <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host orchid
 #
 teak|hp|laserjet|Hewlett Packard LaserJet 3Si:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/teak</filename>:mx#0:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/hpif</filename>:\
         :vf=<filename>/usr/local/libexec/hpvf</filename>:</programlisting>
               
           <para>Дараах скрипт нь <literal>bamboo</literal> гэж нэрлэгдсэн 
 		&postscript; хувилагчийн groff маяг тохируулах системээс troff 
 		өгөгдөлд зориулсан хувиргах шүүлтүүр юм:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  pstf - Convert groff's troff data into PS, then print.
 #  Installed in /usr/local/libexec/pstf
 #
 exec grops | /usr/local/libexec/lprps "$@"</programlisting>
               
           <para>Дээрх скрипт нь хэвлэгчтэй хийх холбоог зохицуулахын тулд 
 		<command>lprps</command>-г дахин ашигладаг. Хэрэв хэвлэгч 
 		зэрэгцээ порт дээр байгаа бол бид энэ скриптийг харин ашиглах болно:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  pstf - Convert groff's troff data into PS, then print.
 #  Installed in /usr/local/libexec/pstf
 #
 exec grops</programlisting>
           
           <para>Ингээд л боллоо. Шүүлтүүрийг идэвхжүүлэхийн тулд бид 
 		дараах оруулгыг <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		нэмэх хэрэгтэй:</para>
                 
           <programlisting>:tf=<filename>/usr/local/libexec/pstf</filename>:</programlisting>
 
           <para>Хуучин гаруудыг FORTRAN-с ичихэд хүргэх жишээг энд үзүүлэв. 
 		Энэ нь цэвэр текстийг шууд хэвлэж чадах дурын хэвлэгчид зориулсан 
 		FORTRAN-текст шүүлтүүр юм. Бид үүнийг <literal>teak</literal> 
 		хэвлэгчид зориулж суулгах болно:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # hprf - FORTRAN text filter for LaserJet 3si:
 # Installed in /usr/local/libexec/hprf
 #
 
 printf "\033&amp;k2G" &amp;&amp; fpr &amp;&amp; printf "\033&amp;l0H" &amp;&amp;
  exit 0
 exit 2</programlisting>
               
           <para>Тэгээд бид энэ шүүлтүүрийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 		<literal>teak</literal> хэвлэгчид зориулж 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файлд энэ мөрийг 
 		нэмэх болно:</para>
               
 	  <programlisting>:rf=<filename>/usr/local/libexec/hprf</filename>:</programlisting>
               
           <para>Энд сүүлийн бөгөөд зарим талаараа төвөгтэй жишээ байна. Бид DVI шүүлтүүрийг 
 		өмнө танилцуулсан LaserJet хэвлэгч <literal>teak</literal>-д 
 		нэмэх болно. Эхлээд амархан хэсэг нь: <filename>/etc/printcap</filename> 
 		файлыг DVI шүүлтүүрийн байрлалаар шинэчлэх явдал юм:</para>
               
 	  <programlisting>:df=<filename>/usr/local/libexec/hpdf</filename>:</programlisting>
               
           <para>Одоо хэцүү хэсэг нь: шүүлтүүр хийх явдал юм. Үүний тулд бидэнд 
 		DVI-ээс-LaserJet/PCL уруу хувиргах програм хэрэгтэй. &os;-ийн 
 		портын цуглуулгад (see <link linkend="ports">Портын цуглуулга</link>) 
 		нэг байдаг: <filename role="package">print/dvi2xx</filename>. 
 		Энэ портыг суулгах нь бидэнд хэрэгтэй програм <command>dvilj2p</command>-г 
 		өгдөг. Энэ нь DVI-г LaserJet IIp, LaserJet III, болон LaserJet 2000-тай 
 		нийцтэй кодууд уруу хувиргадаг.</para>
               
           <para><command>dvilj2p</command> нь шүүлтүүр <command>hpdf</command>-г 
 		нэлээн төвөгтэй болгодог. Учир нь <command>dvilj2p</command> нь 
 		стандарт оролтоос уншиж чаддаггүй. Энэ нь файлын нэртэй ажиллахыг хүсдэг. 
 		Юу нь бүр муу вэ гэхээр файлын нэр нь <filename>.dvi</filename> гэж 
 		төгсөх ёстой. Тэгэхээр <filename class="devicefile">/dev/fd/0</filename>-г 
 		стандарт оролтод зориулж ашиглах нь асуудалтай болно. 
 		Бид түр зуурын файлын нэрийг (<filename>.dvi</filename>-аар төгссөн) 
 		<filename class="devicefile">/dev/fd/0</filename> уруу болгож холбоос үүсгэн энэ асуудлыг 
 		тойрон гарч болох юм. Ингэснээр <command>dvilj2p</command> тушаалыг 
 		стандарт оролтоос уншуулах юм.</para>
               
           <para>Асуудалтай нэг зүйл нь бид <filename class="directory">/tmp</filename>-г түр зуурын 
 		холбоост ашиглаж болохгүй явдал юм. Симболын холбоосуудыг 
 		<username>bin</username> хэрэглэгч болон бүлэг эзэмшдэг. Тэгээд 
 		<filename class="directory">/tmp</filename> санд наалттай (sticky) бит тохируулагдсан 
 		байдаг. Шүүлтүүр нь холбоос үүсгэж чадах боловч холбоос нь өөр хэрэглэгчид 
 		харьяалагдах болохоор дууссаныхаа дараа цэвэрлэж устгаж чаддаггүй юм.</para>
               
           <para>Харин шүүлтүүр нь түр хадгалах сан (<filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		<literal>sd</literal> боломжоор заагдсан) болох одоо ажиллаж 
 		байгаа санд симболын холбоос үүсгэх болно . Энэ нь шүүлтүүрийн ажлаа хийх 
 		төгс газар юм. Ялангуяа илүү их чөлөөтэй дискний зай <filename class="directory">/tmp</filename> сан 
 		доторхоос илүү түр хадгалах санд (заримдаа) байдаг.</para>
               
           <para>Ингээд эцэст нь шүүлтүүр энэ байна:</para>
 
           <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  hpdf - Print DVI data on HP/PCL printer
 #  Installed in /usr/local/libexec/hpdf
 
 PATH=/usr/local/bin:$PATH; export PATH
 
 #
 #  Define a function to clean up our temporary files.  These exist
 #  in the current directory, which will be the spooling directory
 #  for the printer.
 #
 cleanup() {
    rm -f hpdf$$.dvi
 }
 
 #
 #  Define a function to handle fatal errors: print the given message
 #  and exit 2.  Exiting with 2 tells LPD to do not try to reprint the
 #  job.
 #
 fatal() {
     echo "$@" 1&gt;&amp;2
     cleanup
     exit 2
 }
 
 #
 #  If user removes the job, LPD will send SIGINT, so trap SIGINT
 #  (and a few other signals) to clean up after ourselves.
 #
 trap cleanup 1 2 15 
 
 #
 #  Make sure we are not colliding with any existing files.
 #
 cleanup
 
 #
 #  Link the DVI input file to standard input (the file to print).
 #
 ln -s /dev/fd/0 hpdf$$.dvi || fatal "Cannot symlink /dev/fd/0"
 
 #
 #  Make LF = CR+LF
 #
 printf "\033&amp;k2G" || fatal "Cannot initialize printer"
 
 # 
 #  Convert and print.  Return value from dvilj2p does not seem to be
 #  reliable, so we ignore it.
 #
 dvilj2p -M1 -q -e- dfhp$$.dvi
 
 #
 #  Clean up and exit
 #
 cleanup
 exit 0</programlisting>
         </sect4>
 
         <sect4 id="printing-advanced-autoconv">
           <title>Автомат хувиргалт: Хувиргагч шүүлтүүртэй ижилхэн шүүлтүүрүүд
 		</title>
               
           <para>Эдгээр бүх хувиргагч шүүлтүүрүүд нь таны хэвлэх 
 		   орчинд тань маш олон ажлыг гүйцэтгэж өгдөг ч хэрэглэгчдийг
 		   тэднээс аль нэгийг нь хэрэглэхийг шаарддаг (&man.lpr.1;-н тушаалын
 		   мөрөн дээр). Хэрэв таны хэрэглэгчид компьютер дээр 
 		   сайн гаршаагүй хүмүүс бол иймэрхүү шүүлтүүрийн сонголтууд 
 		   тэд нарыг залхаах болно. Бүр муудаж болох нөхцөл юу гэвэл 
 		   буруу сонгосон шүүлтүүрийг буруу файлд хэрэглэснээр 
 		   хэвлэгчээр олон зуун хуудас үр дүнгүй хэвлэгдэх явдал юм. 
 		   </para>
               
           <para>Анхнаасаа хувиргагч шүүлтүүрүүдийг суулгахаасаа өмнө 
 		    эхлээд та энгийн текст шүүлтүүрийг суулгаад (анхдагч 
 			шүүлтүүр ) хэвлэгдэх файлын төрлийг нь таниад хэрэгтэй
 			шүүлтүүрийг хэрэглэх нь зүйтэй. <command>file</command> 
 			гэх мэтийн хэрэгслүүд иймэрхүү зүйлд ашиглагдаж болох юм. 
 			Мэдээж <emphasis>зарим</emphasis> файлын  төрлийг хооронд нь 
 			ялгахад бэрх боловч мэдээж тэдэнд зориулж та шүүлтүүр үүсгэж
 			болно. </para>
               
           <indexterm><primary>apsfilter</primary></indexterm>
           <indexterm>
             <primary>хэвлэх</primary>
             <secondary>шүүлтүүр</secondary>
             <tertiary>apsfilter</tertiary>
           </indexterm>
           <para>&os;-н портын цуглуулга дотор <command>apsfilter</command> (<filename role="package">print/apsfilter</filename>) 
 		  нэртэй автомат хувиргалт хийдэг текст шүүлтүүр бий. Энэ шүүлтүүр нь 
 		  энгийн текст, &postscript;, DVI болон бараг бүх л төрлийн файлуудыг таньж тэдэнд
 		  тохирсон шүүлтүүрийг нь автоматаар ажиллуулдаг. </para>
         </sect4>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-of">
         <title>Гаралтын шүүлтүүрүүд</title>
 
         <para><application>LPD</application> түр хадгалагч системд 
 		бид нарын нээгээгүй бас нэг шүүлтүүрийн төрөл бий. 
 		Гаралтын шүүлтүүр гэгч нь текст шүүлтүүр шиг зөвхөн энгийн 
 		текст хэвлэх зориулалттай бөгөөд маш олон зүйлийг
 		хялбаршуулсан байдаг. Хэрэв та текст шүүлтүүр хэрэглээгүй мөртлөө
 		гаралтын шүүлтүүр хэрэглэж байгаа бол:</para>
 
         <itemizedlist>
           <listitem>
             <para><application>LPD</application> нь хэвлэгдэх файл болгонд 
 			шүүлтүүр ажиллуулалгүйгээр гаралтын шүүлтүүрийг нэг удаа л 
 			эхлүүлдэг. </para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><application>LPD</application> нь гаралтын шүүлтүүрт
 			зориулж файлын эхлэл болон төгсгөлийг мэдээлэх алба байхгүй. 
 			</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><application>LPD</application> нь хэрэглэгчийн болон компьютерийн нэвтрэх эрхийг дамжуулдаггүй болохоор бүртгэл хийх зориулалт 
 			байдаггүй. Үнэн хэрэгтээ бол энэ нь ердөө хоёр утга авдаг:</para>
                     
             <cmdsynopsis>
               <command>шүүлтүүрийн-нэр</command>
               <arg choice="plain">-w<replaceable>өргөн</replaceable></arg>
               <arg choice="plain">-l<replaceable>урт</replaceable></arg>
             </cmdsynopsis>
             
             <para>Энд <replaceable>өргөн</replaceable> нь 
 			<literal>pw</literal>-н шинж чанар бөгөөд 
               <replaceable>урт</replaceable> нь 
               <literal>pl</literal>-н шинж чанар юм. </para>
           </listitem>
         </itemizedlist>
 
         <para>Гаралтын шүүлтүүрийн амарчлалд бас найдах хэрэггүй. Хэрэв
 		  хэвлэгдэх файлуудыг тусдаа хуудаснаас эхлүүлэхийг та хүсэж байгаа
 		  бол гаралтын шүүлтүүр <emphasis>ажиллахгүй</emphasis>. Үүнд
 		  текст шүүлтүүр (бас оролтын шүүлтүүр гэж нэрлэдэг) хэрэглэх 
 		  хэрэгтэй ба <link
             linkend="printing-textfilter">Текст шүүлтүүрийг суулгах нь </link> 
 			хэсгээс харна уу.
           Мөн цаашлаад үнэн чанартаа бол гаралтын шүүлтүүрүүд нь байт
 		  хэлбэрээр урсаж байгаа хэвлэгдэх зүйлсээс 
 		  онцгой тэмдэгтүүдийг ялгаж 
 		   <application>LPD</application>-н нэрийн өмнөөс дохио илгээх 
 		   маягаар ажилладаг 
 		  <emphasis>нэлээн төвөгтэй</emphasis> систем юм.</para>
             
         <para>Хэрэв та толгой хуудаснуудыг хэвлэхийг хүсэж escape дарааллууд юм уу 
 	эсвэл эхлүүлэх мөрүүдийг илгээх хэрэгтэй бол гарах шүүлтүүр нь 
 	<emphasis>шаардлагатай</emphasis> юм. (Гэхдээ 
 	хэрэв та толгой хуудаснуудыг хүсэж байгаа хэрэглэгчийн бүртгэлээс 
 	төлбөр авах хүсэлтэй байгаа бол энэ нь <emphasis>дэмий</emphasis> зүйл юм.
 	Учир нь <application>LPD</application> нь гаралтын шүүлтүүрт ямар ч 
 	хэрэглэгч юм уу эсвэл хостын мэдээллийг өгдөггүй юм.)</para>
             
         <para>Нэг хэвлэгч дээр <application>LPD</application> нь гаралтын 
 	шүүлтүүр болон текст эсвэл бусад шүүлтүүрүүдийг зөвшөөрдөг. Ийм тохиолдолд 
 	<application>LPD</application> нь зөвхөн толгой хуудсыг хэвлэхийн тулд 
 	гаралтын шүүлтүүрийг эхлүүлэх болно (<link
             linkend="printing-advanced-header-pages">Толгой хуудаснууд</link>
 	хэсгийг үзнэ үү). Тэгээд <application>LPD</application> нь хоёр байтыг 
 	шүүлтүүр рүү илгээж гаралтын шүүлтүүр нь <emphasis>өөрийгөө зогсооно</emphasis> 
 	гэж тооцдог: эдгээр хоёр байт нь ASCII 031 дараа нь ASCII 001 юм. 
 	Гаралтын шүүлтүүр нь эдгээр хоёр байтыг (031, 001) хараад өөртөө <literal>SIGSTOP</literal> 
 	илгээж зогсох ёстой. <application>LPD</application> бусад шүүлтүүрийг 
 	ажиллуулж дууссаны дараа гаралтын шүүлтүүрт <literal>SIGCONT</literal> 
 	илгээж түүнийг дахин эхлүүлэх болно.</para>
             
         <para>Хэрэв гаралтын шүүлтүүр байгаа боловч текст шүүлтүүр <emphasis>байхгүй</emphasis> 
 	бөгөөд <application>LPD</application> цэвэр текст ажил дээр ажиллаж байгаа 
 	бол <application>LPD</application> нь ажлыг хийхийн тулд гаралтын шүүлтүүрийг 
 	ашигладаг. Өмнө хэлсэнчлэн гаралтын шүүлтүүр нь ажлын файл бүрийг дарааллаар 
 	form feed-үүд эсвэл бусад цаасны дэвшилт зэрэг хөндлөнгийн оролцоогүйгээр хэвлэх 
 	бөгөөд энэ нь таны хүсэж байгаа зүйл <emphasis>биш</emphasis> байж 
 	болох юм. Бараг бүх тохиолдолд танд текст шүүлтүүр хэрэгтэй.</para>
             
         <para><command>lpf</command> гэж танд урьд нь текст шүүлтүүр хэмээн
 		  танилцуулсан шүүлтүүр бас гаралтын шүүлтүүр болон ажилладаг. 
 		  Хэрэв танд ямар нэгэн урсгалаас байт таньж код илгээх гаралтын 
 		  шүүлтүүр бичилгүйгээр түргэн-боловч-бултар шүүлтүүр хэрэгтэй
 		  бол <command>lpf</command>-г хэрэглээрэй. Та мөн бүрхүүл дээр 
 		  скрипт бичиж хэвлэгчид шаардлагатай анхдагч утгуудыг нь 
 		  <command>lpf</command>-аар тохируулж бас болно. </para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-lpf">
         <title><command>lpf</command>: Текст шүүлтүүр</title>
 
         <para>&os; хоёртын түгээлттэй цуг ирдэг <filename>/usr/libexec/lpr/lpf</filename> 
 	програм нь гаралтад (<command>lpr <option>-i</option></command> тушаалаар илгээгдсэн ажил) догол гаргах, 
 	үсгэн тэмдэгтүүдийг дамжуулахыг зөвшөөрөх (<command>lpr <option>-l</option></command> тушаалаар 
 	илгээгдсэн ажил), ажил дахь устгах тэмдэгтүүд болон tab-уудад зориулж хэвлэх байрлалыг 
 	тааруулах болон хэвлэсэн хуудаснуудыг бүртгэж чаддаг текст шүүлтүүр (оролтын шүүлтүүр) юм. 
 	Энэ нь бас гаралтын шүүлтүүр шиг ажиллаж чаддаг.</para>
             
         <para><command>lpf</command> нь олон хэвлэх орчнуудад тохирдог. Хэдийгээр 
 	энэ нь хэвлэгч уруу эхлүүлэх дарааллуудыг илгээх боломжгүй боловч хэрэгтэй эхлүүлэлтийг 
 	хийж <command>lpf</command>-г ажиллуулах бүрхүүлийн скрипт бичихийг хялбар 
 	болгодог.</para>
             
         <indexterm><primary>хуудас бүртгэл</primary></indexterm>
         <indexterm>
           <primary>бүртгэл</primary>
           <secondary>хэвлэгч</secondary>
         </indexterm>
         <para>Хуудсын бүртгэлийг <command>lpf</command>-ээр зөв хийлгэхийн тулд 
 	<filename>/etc/printcap</filename> файл дахь 
 	<literal>pw</literal> болон <literal>pl</literal> боломжуудад 
 	зөв утгуудыг оруулах хэрэгтэй. Хуудсанд хичнээн текст багтах болон хэрэглэгчийн 
 	ажилд хичнээн хуудас байгааг тодорхойлохын тулд энэ нь эдгээр утгуудыг ашигладаг. 
 	Хэвлэгчийн бүртгэлийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг <link
             linkend="printing-advanced-acct">Хэвлэгчийн хэрэглээг бүртгэх нь</link> 
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-advanced-header-pages">
       <title>Толгой хуудаснууд</title>
       
       <para>Хэрэв та <emphasis>маш их</emphasis> хэрэглэгчтэй бөгөөд бүгд төрөл 
 	бүрийн хэвлэгч ашиглаж байгаа бол та магадгүй <emphasis>толгой хуудаснууд</emphasis>ыг 
 	ашиглахыг хүсэж болох юм.</para>
           
       <indexterm>
         <primary>сурталчилгаа хуудаснууд</primary>
 	<see>толгой хуудаснууд</see>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>толгой хуудаснууд</primary></indexterm>
       <para>Толгой хуудаснууд, бас <emphasis>сурталчилгаа</emphasis> эсвэл
         <emphasis>тэсрэх хуудаснууд</emphasis> гэгддэг хуудаснууд нь хуудсууд 
 	хэвлэгдсэний дараа ажлууд нь хэнд хамаарахыг тодорхойлдог. Тэдгээр нь 
 	ихэвчлэн том, тод үсгээр, магадгүй чимсэн хүрээнүүдтэйгээр хэвлэгддэг. 
 	Ингэснээр хэвлэсэн олон хуудаснууд дотроос хэрэглэгчдийн ажлуудыг багтаасан
 	жинхэнэ баримт болон ялгардаг. Энэ нь хэрэглэгчдэд өөрсдийн ажлуудыг 
 	хурдан олох боломжийг олгодог. Толгой хуудасны илэрхий сул тал нь ажил болгоны 
 	хувьд илүү хуудас хэвлэгддэг явдал бөгөөд тэдний түр зуурын ашиг хэдхэн 
 	минут үргэлжилж тун удалгүй тэдгээрийг хогийн сав эсвэл хогийн овоон дотор орохыг 
 	харж болох юм. (Толгой хуудаснууд нь файл болгонтой биш, ажил болгонтой цуг явдгийг 
 	санаарай. Тэгэхээр цаас дэмий үрэх нь тийм ч их муу биш байж болох юм.)</para>
           
       <para>Хэрэв таны хэвлэгч цэвэр текстийг шууд хэвлэж чаддаг бол 
 	<application>LPD</application> систем нь таны хэвлэсэн зүйлүүдэд 
 	толгой хуудаснуудыг автоматаар өгч чаддаг. Хэрэв танд &postscript; 
 	хэвлэгч байгаа бол толгой хуудсыг үүсгэхийн тулд танд гадаад програм 
 	хэрэгтэй болох юм; <link
           linkend="printing-advanced-header-pages-ps">&postscript; хэвлэгчид 
 	дээрх толгой хуудаснууд</link> хэсгийг үзнэ үү.</para>
       
           <sect3 id="printing-advanced-header-pages-enabling">
         <title>Толгой хуудаснуудыг идэвхжүүлэх нь</title>
 
         <para><link linkend="printing-simple">Хэвлэгчийн энгийн тохиргоо</link> 
 	хэсэгт бид <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 	<literal>sh</literal>-ийг (<quote>suppress header</quote> буюу толгойг дарах 
 	гэсэн утгатай) зааж өгөн толгой хуудаснуудыг болиулсан. Хэвлэгчийн хувьд толгой хуудаснуудыг 
 	идэвхжүүлэхийн тулд ердөө л <literal>sh</literal> боломжийг устгах хэрэгтэй.</para>
 
         <para>Хэтэрхий амархан санагдаж байна, тийм үү?</para>
 
         <para>Таны зөв. Та хэвлэгч уруу эхлүүлэх мөрүүдийг илгээхийн тулд 
 	гаралтын шүүлтүүрийг өгөх хэрэгтэй болж <emphasis>болох</emphasis> юм. 
 	Энд Hewlett Packard PCL-тэй нийцтэй хэвлэгчдэд зориулсан жишээ гаралтын 
 	шүүлтүүр байна:</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  hpof - Output filter for Hewlett Packard PCL-compatible printers
 #  Installed in /usr/local/libexec/hpof
 
 printf "\033&amp;k2G" || exit 2
 exec /usr/libexec/lpr/lpf</programlisting>
             
         <para>Гаралтын шүүлтүүрийн замыг <literal>of</literal> боломжид 
 	зааж өгөх хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг <link
             linkend="printing-advanced-of">Гаралтын шүүлтүүрүүд</link> 
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
             
         <para>Бидний урьд нь танилцуулсан <literal>teak</literal> хэвлэгчид 
 	зориулсан жишээ <filename>/etc/printcap</filename> файл энд байна; 
 	бид толгой хуудаснуудыг идэвхжүүлж дээрх гаралтын шүүлтүүрийг нэмсэн:</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host orchid
 #
 teak|hp|laserjet|Hewlett Packard LaserJet 3Si:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/teak</filename>:mx#0:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/hpif</filename>:\
         :vf=<filename>/usr/local/libexec/hpvf</filename>:\
         :of=<filename>/usr/local/libexec/hpof</filename>:</programlisting>
             
         <para>Одоо хэрэглэгч <literal>teak</literal> уруу ажлуудаа хэвлэхэд 
 	ажил болгонтой толгой хуудас хүлээн авах болно. Хэрэв хэрэглэгчид өөрсдийн 
 	хэвлэсэн зүйлсээ хайхад цаг зарцуулахыг хүсэж байгаа бол толгой хуудаснуудыг 
 	дарж ажлаа <command>lpr <option>-h</option></command> тушаалаар илгээж болно; 
 	&man.lpr.1;-ийн тохируулгуудын талаар дэлгэрэнгүйг <link
         linkend="printing-lpr-options-misc">Толгой хуудасны тохируулгууд</link>
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
         <note>
           <para><application>LPD</application> нь толгой хуудасны дараа 
 		form feed тэмдэгт хэвлэдэг. Хэрэв таны хэвлэгч хуудсаа гаргахын 
 		тулд өөр тэмдэгт юм уу эсвэл өөр тэмдэгтүүдийн дараалал ашигладаг 
 		бол тэдгээрийг <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 		<literal>ff</literal> боломжоор зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
         </note>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-header-pages-controlling">
         <title>Толгой хуудаснуудыг хянах нь</title>
 
         <para>Толгой хуудаснуудыг идэвхжүүлснээр <application>LPD</application> 
 	нь хэрэглэгч, хост, болон ажлыг таниулах том үсгүүдтэй <emphasis>урт
             	толгой</emphasis> бүхий хуудсыг үүсгэх болно. Энд жишээ байна (<username>kelly</username> нь
 	<quote>outline</quote> гэсэн нэртэй ажлыг <hostid>rose</hostid>-с хэвлэжээ):</para>
             
         <screen>      k                   ll       ll
       k                    l        l
       k                    l        l
       k   k     eeee       l        l     y    y
       k  k     e    e      l        l     y    y
       k k      eeeeee      l        l     y    y
       kk k     e           l        l     y    y
       k   k    e    e      l        l     y   yy
       k    k    eeee      lll      lll     yyy y
                                                y
                                           y    y
                                            yyyy
 
 
                                    ll
                           t         l        i
                           t         l
        oooo    u    u   ttttt       l       ii     n nnn     eeee
       o    o   u    u     t         l        i     nn   n   e    e
       o    o   u    u     t         l        i     n    n   eeeeee
       o    o   u    u     t         l        i     n    n   e
       o    o   u   uu     t  t      l        i     n    n   e    e
        oooo     uuu u      tt      lll      iii    n    n    eeee
 
 
 
 
 
 
 
 
 
       r rrr     oooo     ssss     eeee
       rr   r   o    o   s    s   e    e
       r        o    o    ss      eeeeee
       r        o    o      ss    e
       r        o    o   s    s   e    e
       r         oooo     ssss     eeee
 
 
 
 
 
 
 
                                               Job:  outline
                                               Date: Sun Sep 17 11:04:58 1995</screen>
 
         <para><application>LPD</application> нь ажлыг шинэ хуудсан дээр 
 	эхлүүлэхийн тулд энэ текстийн дараа form feed-г нэмдэг 
 	(<filename>/etc/printcap</filename> дахь хүрэх хэвлэгчийн оруулгад 
 	<literal>sf</literal> (form feed-г дарах) байхгүй бол).</para>
             
         <para>Хэрэв та хүсэж байгаа бол <application>LPD</application> нь 
 	<emphasis>богино толгой</emphasis> хийж чаддаг; <filename>/etc/printcap</filename> 
 	файлд <literal>sb</literal>-г (short banner буюу богино сурталчилгаа) 
 	зааж өгөх хэрэгтэй. Толгой хуудас иймэрхүү харагдах болно:</para>
             
         <screen>rose:kelly  Job: outline  Date: Sun Sep 17 11:07:51 1995</screen>
 
         <para>Бас анхдагчаар <application>LPD</application> нь эхлээд толгой
 	хуудсыг дараа нь ажлыг хэвлэдэг. Эсрэгээр болгохын тулд 
 	<filename>/etc/printcap</filename> файлд <literal>hl</literal>-г 
 	(header last буюу толгой сүүлд) зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-header-pages-accounting">
         <title>Толгой хуудаснуудыг бүртгэх нь</title>
 
         <para><application>LPD</application>-н өөрт нь суугдсан толгой
 		хуудаснууд нь хэвлэлтэд бүртгэл тооцоо хийх шаардлагатай үед 
 		<emphasis>үнэгүй</emphasis> байх зарчмыг шаарддаг.</para>
             
         <para>Яагаад?</para>
 
         <para>Учир нь гаралтын шүүлтүүр бол толгой хуудас
 		  хэвлэгдэх үед ажилладаг тусдаа биеэ даасан гадаад 
 		  програм бөгөөд бүртгэл хийж болох юм шиг боловч
 		  <emphasis>хэрэглэгч юм уу компьютерийн</emphasis> тухай
 		  ямар ч бүртгэлийн мэдээллээр хангагддаггүй учир 
 		  хэн дээр ямар тооцоо бүртгэл хийхээ мэдэж чаддаггүй. 
 		  Зөвхөн текст шүүлтүүрийг өөрчилж <quote>хуудасны тоог нэгээр нэмэх</quote> 
 		  юм уу эсвэл хувиргах ямар нэгэн шүүлтүүрийг (хэрэглэгч юм уу
 		  компьютерийн мэдээлэлтэй) хэрэглэгч <command>lpr <option>-h</option></command> 
 		  гэсэн тушаалаар дарж болдог.
           Дарагдсан ч гэсэн тэдгээр толгой хуудаснууд бүртгэл 
 		  тооцоо хийж байдаг. Үндсэндээ орчны хувьсагчдад дассан хэрэглэгчдэд
 		  <command>lpr <option>-h</option></command> тушаал илүү аятайхан байж болох боловч
 		  шаардлагатай гэсэн үг биш билээ.
 		  </para>
             
         <para>Шүүлтүүр бүр өөрсдийн гэсэн толгой хуудас 
 		үүсгэх нь <emphasis>тийм хангалттай шийдэл бас биш</emphasis> 
 		(хэдийгээр тус бүрдээ төлбөр тооцоо хийж чадах байсан ч ). 
 		Хэрэв хэрэглэгч <command>lpr <option>-h</option></command> тушаалаар 
 		толгой хуудсыг дарсан ч <application>LPD</application>
 	    нь шүүлтүүрүүд рүү <option>-h</option>  гэсэн сонголтын талаар
 		ямар ч мэдээлэл явуулдаггүй болохоор төлбөр тооцоо хийгдсээр байх 
 		болно. </para>
 
         <para>Тэгэхээр танд ямар сонголтууд байна вэ?</para>
 
         <para>Та дараах зүйлсийг хийх боломжтой:</para>
 
         <itemizedlist>
           <listitem>
             <para><application>LPD</application>-н зарчмыг хүлээн 
 			зөвшөөрч толгой хуудсанд төлбөр тооцохгүй болох.</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><application>LPRng</application> гэх мэтийн <application>LPD</application>-н ижил төрлийн түр хадгалагчдыг хэрэглэх. 
               <link linkend="printing-lpd-alternatives">Түр хадгалагчидтай
 			  ижил төрлийн хадгалагчид </link> хэсэгт 
 			  <application>LPD</application>-г орлуулж болох түр хадгалагчдын
 			  талаар өгүүлсэн буй.
 	    </para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><emphasis>Гайгүй сэргэлэн</emphasis> гаралтын 
 			шүүлтүүр бичих. Гаралтын шүүлтүүр гэдэг нь ердийн үед бол
 			хэвлэгчийг тохируулах юм уу эсвэл энгийн тэмдэгт хувиргуур
 			хийдэг програм юм. Ийм шүүлтүүр нь 
 			толгой хуудас болон энгийн текст зэрэгт тун таардаг (
 			хэрэв тэнд ямар ч текст (оролтын) шүүлтүүр байхгүй бол).
 			Гэхдээ хэрэв тэнд энгийн текст хэвлэх текст шүүлтүүр байгаа 
 			бол <application>LPD</application> нь гаралтын шүүлтүүрийг 
 			зөвхөн толгой хуудсанд ажиллуулдаг. Тэгээд 
 			гаралтын шүүлтүүр нь толгой хуудаснаас 
 			<application>LPD</application>-н үүсгэсэн хэрэглэгч болон
 			компьютерт тооцсон тооцоог салгаж авч чаддаг. Энэ арганд 
 			буй нэг хүндрэл бол гаралтын шүүлтүүр нь ямар бүртгэлийн 
 			файл хэрэглэхээ мэдэхгүйд байгаа юм (энэ файл нь 
 			<literal>af</literal> тохиргоогоор дамжигддаггүй). Гэвч 
 			хэрэв танд бэлэн бүртгэл файл байгаа бол тэдгээрийг 
 			гаралтын шүүлтүүр дотор бичиж өгч болно. Тооцоог салгаж авах 
 			хэсэгт нэмэр болгохын тулд <literal>sh</literal> (short header буюу
 			богино толгой) тохиргоог <filename>/etc/printcap</filename> 
 			файл дотор оруулах нь зүйтэй. Тэгээд ч энэ бүхэн танд төвөгтэй санагдаж магадгүй бөгөөд 
 			хэрэглэгчид толгой хуудсанд төлбөр тооцдоггүй 
 			өгөөмөр сүлжээ зохицуулагчийг илүүд үзэж бас болох юм.</para>
           </listitem>
         </itemizedlist>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-header-pages-ps">
         <title>&postscript; хэвлэгч дээрх толгой хуудаснууд</title>
 
         <para>Өмнө өгүүлснээр <application>LPD</application> нь маш 
 		олон хэвлэгчдэд зориулж энгийн текст толгой хуудас үүсгэж 
 		чаддаг. Мэдээж &postscript; нь энгийн текстийг шууд 
 		хэвлэж чаддаггүй болохоор <application>LPD</application>-н энэ
 		шинж чанар бараг хэрэггүй билээ.</para>
             
         <para>Толгой хуудас байлгах нэг арга бол хувиргах шүүлтүүр болгон 
 		толгой хуудас үүсгэх юм. Ингэхийн тулд шүүлтүүрүүд нь 
 		хэрэглэгч болон компьютерийн мэдээллийг хүлээж аваад толгой 
 		хуудас үүсгэдэг байхаар зохицуулах хэрэгтэй. Энэ аргын нэг 
 		муу тал нь хэрэглэгчид <command>lpr
             <option>-h</option></command> тушаал ашигласан ч толгой хуудастай хуудас
 			хэвлээд байх болно.</para>
             
         <para>Энэ аргыг жаахан судалж үзэцгээе. Дараах 
 		скрипт гурван утга хүлээж аваад(хэрэглэгчийн 
 		нэвтрэх нэр, компьютерийн нэр, хэвлэгдэх ажлын нэр) 
 		&postscript; толгой хуудас үүсгэж байна:</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  make-ps-header - make a PostScript header page on stdout
 #  Installed in /usr/local/libexec/make-ps-header
 #
 
 #
 #  These are PostScript units (72 to the inch).  Modify for A4 or
 #  whatever size paper you are using:
 #
 page_width=612
 page_height=792
 border=72
 
 #
 #  Check arguments
 #
 if [ $# -ne 3 ]; then
     echo "Usage: `basename $0` &lt;user&gt; &lt;host&gt; &lt;job&gt;" 1&gt;&amp;2
     exit 1
 fi
 
 #
 #  Save these, mostly for readability in the PostScript, below.
 #
 user=$1
 host=$2
 job=$3
 date=`date`
 
 #
 #  Send the PostScript code to stdout.
 #
 exec cat &lt;&lt;EOF
 %!PS
 
 %
 %  Make sure we do not interfere with user's job that will follow
 %
 save
 
 %
 %  Make a thick, unpleasant border around the edge of the paper.
 %
 $border $border moveto
 $page_width $border 2 mul sub 0 rlineto
 0 $page_height $border 2 mul sub rlineto
 currentscreen 3 -1 roll pop 100 3 1 roll setscreen
 $border 2 mul $page_width sub 0 rlineto closepath
 0.8 setgray 10 setlinewidth stroke 0 setgray
 
 %
 %  Display user's login name, nice and large and prominent
 %
 /Helvetica-Bold findfont 64 scalefont setfont
 $page_width ($user) stringwidth pop sub 2 div $page_height 200 sub moveto
 ($user) show
 
 %
 %  Now show the boring particulars
 %
 /Helvetica findfont 14 scalefont setfont
 /y 200 def
 [ (Job:) (Host:) (Date:) ] {
 200 y moveto show /y y 18 sub def }
 forall
 
 /Helvetica-Bold findfont 14 scalefont setfont
 /y 200 def
 [ ($job) ($host) ($date) ] {
         270 y moveto show /y y 18 sub def
 } forall
 
 %
 % That is it
 %
 restore
 showpage
 EOF</programlisting>
 
         <para>Одоо ямар ч хувиргах шүүлтүүр болон текст шүүлтүүрүүд нь 
 		энэ скриптийг дуудаж толгой хуудас үүсгэж хэвлэж болно. 
 		Энд одоо өмнө үзүүлж байсан DVI хувиргах шүүлтүүрийг 
 		жаахан өөрчилж толгой хуудас үүсгэхийг харуулав:</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  psdf - DVI to PostScript printer filter
 #  Installed in /usr/local/libexec/psdf
 #
 #  Invoked by lpd when user runs lpr -d
 #
                 
 orig_args="$@"
 
 fail() {
     echo "$@" 1&gt;&amp;2
     exit 2
 }
 
 while getopts "x:y:n:h:" option; do
     case $option in
         x|y)  ;; # Ignore
         n)    login=$OPTARG ;;
         h)    host=$OPTARG ;;
         *)    echo "LPD started `basename $0` wrong." 1&gt;&amp;2
               exit 2
               ;;
     esac
 done
 
 [ "$login" ] || fail "No login name"
 [ "$host" ] || fail "No host name"
 
 ( /usr/local/libexec/make-ps-header $login $host "DVI File"
   /usr/local/bin/dvips -f ) | eval /usr/local/libexec/lprps $orig_args</programlisting>
 
         <para>Хэрэглэгчийн нэр болон компьютерийн нэрийг хэрхэн 
 		салгаж авч байгааг анхаарах хэрэгтэй. Бусад шүүлтүүр дээр ийм салгалт
 		хийх нь ижилхэн. Текст шүүлтүүр нь хэрэглэгчийн нэр болон 
 		компьютерийн нэрийг арай өөр аргаар салгаж авдаг. 
 		(<link
             linkend="printing-advanced-filters">Шүүлтүүр хэрхэн ажилладаг
 			вэ</link> хэсгээс харна уу).</para>
             
         <para>Өмнө өгүүлсний дагуу дээр үзүүлсэн энэ загвар нь 
 		хэдийгээр тун энгийн бүтээгдсэн ч гэсэн 
           <quote>suppress header page</quote> сонголтыг (
           <option>-h</option> сонголт) <command>lpr</command> дээр хорьдог.
 		  Хэрэв хэрэглэгчид жаахан хэмнэхийг хүссэн ч (эсвэл 
 		  толгой хуудасны төлбөрт өгөх хэдэн төгрөгөө)
 		  шүүлтүүр болгон толгой хуудас хэвлэдэг болохоор 
 		  дээрх аргыг хэрэглээд үр дүн өгөхгүй.</para>
             
         <para>Хэвлэгдэх бүр толгой хуудсыг хорихын тулд 
 		  <link
             linkend="printing-advanced-header-pages-accounting">Толгой хуудасны
 			тооцоо бүртгэл</link> хэсэгт үзүүлсэн дараах бяцхан аргыг хэрэглэнэ:
 			гаралтын шүүлтүүр бичээд түүгээрээ LPD-н үүсгэсэн 
 			толгой хэсгийг салгаж аван &postscript; хувилбарыг нь үүсгэх.
 			Хэрэв хэрэглэгч <command>lpr <option>-h</option></command> тушаал хэрэглэвэл 
 			<application>LPD</application> толгой хэсэг үүсгэхгүй бөгөөд 
 			бас таны гаралтын шүүлтүүрийг ажиллуулахгүй. Бусад үед 
 			гаралтын шүүлтүүр нь <application>LPD</application>-с текстийг 
 			уншаад түүнд тохирсон &postscript; толгой хуудсыг 
 			хэвлэгчид өгдөг.</para>
             
         <para>Хэрэв танд цуваа холболттой &postscript; хэвлэгч 
 		байгаа бол <command>lprps</command>-г та хэрэглэж болох 
 		бөгөөд энэ нь дээр ярьсан зүйлийг гүйцэтгэж чаддаг 
 		<command>psof</command> нэртэй гаралтын шүүлтүүртэй хамт
 		ирдэг. Тэмдэглэж хэлэхэд, <command>psof</command> нь 
 		толгой хуудсанд тооцоо боддоггүй. </para>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-advanced-network-printers">
       <title>Сүлжээгээр хэвлэх</title>
       
       <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>сүлжээ</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>сүлжээгээр хэвлэх</primary></indexterm>
       <para>&os; нь хэвлэх ажлыг алсад буй компьютер руу илгээж 
 		сүлжээгээр хэвлэхийг бас дэмждэг. Сүлжээгээр хэвлэх нь 
 		хоёр зүйлийг хамарч байдаг.</para>
       
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Алсад буй компьютерт залгагдсан хэвлэгч рүү хандах. Та нэг 
 		    хэвлэгчийг нэг компьютер дээр тохирох цуваа юм уу зэрэгцээ 
 			холболтоор хэвлэгчийг залгана. Дараа нь та 
 			<application>LPD</application>-г суулгаж алсад буй компьютер 
 			уг хэвлэгч залгагдсан компьютер руу хандаж болохыг
 			тохируулна. <link
               linkend="printing-advanced-network-rm">Алсад буй 
 			  компьютерт залгагдсан хэвлэгч</link> хэсэгт үүнийг хэрхэн 
 			  хийх талаар зааварласан бий.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Шууд сүлжээнд залгагдсан хэвлэгч рүү хандах. Ийм хэвлэгч нь 
 		    ердийн цуваа юм уу эсвэл зэрэгцээ холболтын интерфэйсээс гадна (эсвэл оронд нь) 
 			сүлжээний залгууртай байдаг. Ийм хэвлэгч дараах маягаар 
 			ажилладаг:</para>
           
           <itemizedlist>
             <listitem>
               <para>Хэвлэгч <application>LPD</application>-н дамжуулах
 			  протоколыг таньж ойлгох ба алсаас ирүүлсэн ажлуудад 
 			  дараалал үүсгэж чаддаг. Ийм тохиолдолд уг хэвлэгч нь 
 			  өөр дээрээ <application>LPD</application> суулгасан 
 			  ердийн компьютер шиг ажиллах болно. 
 			  <link linkend="printing-advanced-network-rm">Алсад буй
 			  компьютерт залгагдсан хэвлэгчид</link> хэсэгт иймэрхүү
 			  хэвлэгчийг хэрхэн тохируулах талаар харна уу.</para>
             </listitem>
             
             <listitem>
               <para>Хэвлэгч нь сүлжээгээр өгөгдлийг урсгал мэт хүлээж авдаг 
 			  тийм төрлийн холболт дэмждэг байж болох юм. 
 			  Энэ тохиолдолд та нэг компьютерт уг хэвлэгчийг 
 			  <quote>залгаад</quote> суулгасан компьютер нь 
 			  ирж буй ажлуудыг түр хадгалах хариуцлагыг нь дааж хэвлэгч рүүгээ
 			  өгөгдлийг урсгаж байхаар тохируулах хэрэгтэй. 
 			  <link
                   linkend="printing-advanced-network-net-if">
 				  Сүлжээний өгөгдлийн урсгал холболтын төхөөрөмжтэй
 				  хэвлэгчид</link> хэсэгт ийм төрлийн хэвлэгчийг 
 				  хэрхэн суулгах талаар зааварласан байгаа. </para>
             </listitem>
           </itemizedlist>
         </listitem>
       </itemizedlist>
           
       <sect3 id="printing-advanced-network-rm">
         <title>Алсад буй компьютерт залгагдсан хэвлэгчид</title>
 
         <para><application>LPD</application>-д өөрт нь өөр газар 
 		<application>LPD</application> (эсвэл <application>LPD</application>-тэй
 		зохимжтой) ажиллаж байгаа машин руу хэвлэх ажлыг илгээж чаддаг 
 		ажиллагаа байдаг. Энэ шинж чанарыг ашиглаж та өөр компьютерт хэвлэгчээ
 		залгаад түүнд өөр газраас хандаж болох боломж нээж өгч байна. 
 		Энэ арга нь мөн <application>LPD</application> дамжуулах 
 		протоколыг ойлгодог хэвлэгчид дээр бас ажиллана .</para>
             
         <para>Иймэрхүү алсаас хэвлэх ажиллагааг гүйцэтгэхийн тулд эхлээд 
 		  хэвлэгчээ <emphasis>хэвлэгчийн эзэн</emphasis> болгож нэг машинд 
 		  <link linkend="printing-simple">Хэвлэгч суулгах энгийн явц</link>
 		  хэсэгт заасны дагуу залгах хэрэгтэй. Шаардлагатай бол 
 		  <link
             linkend="printing-advanced">Хэвлэгчийн нэмэлт тохиргоо</link> хэсэгт
 			заасан тохиргоог хийж болно. Хэвлэгчээ хэвлэж байгааг нь магадлаад
 			<application>LPD</application> тохиргоог зөвшөөрсөн эсэхийг 
 			шалгах хэрэгтэй.  
 	   Мөн <emphasis>remote host</emphasis> дотор 
 	   <emphasis>local host</emphasis> нь <application>LPD</application>
           үйлчилгээг хэрэглэх эрхтэй эсэхийг шалгаарай (<link
             linkend="printing-advanced-restricting-remote">Алсад буй
 			хостод хэвлэх хязгаарлалт хийх</link> хэсэгт харна уу).</para>
             
         <indexterm>
           <primary>хэвлэгчид</primary>
           <secondary>сүлжээ</secondary>
         </indexterm>
         <indexterm><primary>сүлжээгээр хэвлэх</primary></indexterm>
         <para>Хэрэв та сүлжээний карттай бөгөөд <application>LPD</application>
 		протокол дэмждэг хэвлэгч хэрэглэж байгаа бол дээр өгүүлснээр 
 		<emphasis>хэвлэгчийн эзэн</emphasis> болон <emphasis>хэвлэгчийн нэр</emphasis>
 		нь уг тохируулж буй хэвлэгчийн нэр байх ёстой. Хэвлэгчтэй хамт ирсэн 
 		үйлдвэрлэгчийнх нь гарын авлагаас хэвлэгчийнх нь тухай эсвэл сүлжээний 
 		төхөөрөмжийнх нь тухай мэдээллийг хараарай. </para>
 
         <tip>
           <para>Хэрэв та Hewlett Packard Laserjet хэвлэгч хэрэглэж байгаа 
 		  бол <literal>text</literal> нэртэй хэвлэгч нь автоматаар 
 		  LF-г CRLF руу хувиргадаг болохоор <filename>hpif</filename> скрипт
 		  хэрэглэх шаардлагагүй.</para>
         </tip>
             
         <para>Дараа нь хэвлэгч рүү хандах гэж буй нөгөө машины
           <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор дараах зүйлсийг
 		  оруулж өгдөг:</para>
 
         <orderedlist>
           <listitem>
             <para>Хүссэн нэрээ оруулна. Алсад буй компьютерийн нэрэнд давхар 
 			нэр өгч оруулан амарчилж болох юм. </para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><literal>lp</literal> тохиргоог хоосон орхино. 
 			(<literal>:lp=:</literal>).</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para>Түр хадгалах сан үүсгэж түүний байршлыг <literal>sd</literal> хэсэгт
 			зааж өгдөг. <application>LPD</application> нь алсад буй
 			хэвлэгч рүү ажлуудыг илгээхээсээ өмнө энэ санд хадгалдаг.</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para>Хэвлэгчийн эзний нэрийг <literal>rm</literal> хэсэгт
 			бичиж өгнө.</para>
           </listitem>
           
           <listitem>
             <para><emphasis>Хэвлэгчийн эзэнд</emphasis> холбогдсон 
 			хэвлэгчийн нэрийг <literal>rp</literal>
               хэсэгт оруулна. </para>
           </listitem>
         </orderedlist>
 
         <para>Ингээд болох нь тэр. Та хувиргах шүүлтүүр, цаасны хэмжээ гэх мэтийг 
 		<filename>/etc/printcap</filename> файл дотор оруулах шаардлагагүй.</para>
 
         <para>Энд нэг жишээ татъя.  <hostid>rose</hostid> нэртэй машин 
            <literal>bamboo</literal> болон <literal>rattan</literal> гэсэн 
 		   хоёр хэвлэгчтэй.
           Бид одоо <hostid>orchid</hostid> машиныг уг хэвлэгчид рүү хандаж болдог 
 		  болгож тохируулцгаая. 
           Энд ( <link
             linkend="printing-advanced-header-pages-enabling">Толгой хуудсыг 
 			зөвшөөрөх</link> хэсгээс дахин авав)
 			<hostid>orchid</hostid> машины <filename>/etc/printcap</filename> файл
 			хэрхэн харагдаж байгааг харуулав. Уг машинд өмнө нь 
 			<literal>teak</literal> нэртэй машин тохируулагдсан байгаа бөгөөд 
 			бид <hostid>rose</hostid> машины хоёр хэвлэгчийг нэмэх болно:</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host orchid - added (remote) printers on rose
 #
 
 #
 #  teak is local; it is connected directly to orchid:
 #
 teak|hp|laserjet|Hewlett Packard LaserJet 3Si:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/teak</filename>:mx#0:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/ifhp</filename>:\
         :vf=<filename>/usr/local/libexec/vfhp</filename>:\
         :of=<filename>/usr/local/libexec/ofhp</filename>:
 
 #
 #  rattan is connected to rose; send jobs for rattan to rose:
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
 	:lp=:rm=rose:rp=rattan:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:
 
 #
 #  bamboo is connected to rose as well:
 #
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :lp=:rm=rose:rp=bamboo:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:</programlisting>
 
         <para>Дараа нь бид <hostid>orchid</hostid> дээр түр хадгалах
 		сан нэмэх хэрэгтэй:</para>
               
 	<screen>&prompt.root; <userinput><command>mkdir <option>-p</option> <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename> <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>chmod 770 <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename> <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput>
 &prompt.root; <userinput><command>chown daemon:daemon <filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename> <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename></command></userinput></screen>
               
         <para>Одоо <hostid>orchid</hostid> дээрх хэрэглэгчид 
 		<literal>rattan</literal> болон <literal>bamboo</literal> хэвлэгчдийг 
 		хэрэглэж чадна. Жишээ нь <hostid>orchid</hostid> дээрх хэрэглэгч 
 		дараах тушаал өгвөл:</para>
               
           <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-P</option> bamboo <option>-d</option> <filename><replaceable>sushi-review.dvi</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 
           <para><hostid>orchid</hostid> дээрх <application>LPD</application> 
 		  систем хэвлэх ажлуудыг <filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename> 
 		  гэсэн түр хадгалагч руу хуулна. Энэ хэвлэгдэх ажил нь 
           DVI файл байсныг та анзаарна уу.  <hostid>rose</hostid> машинд 
 		  <literal>bamboo</literal> түр хадгалах сан үүсэнгүүт 
 		  хоёр машины <application>LPD</application>-ууд хоорондоо 
 		  уг файлыг <hostid>rose</hostid> машин уруу дамжуулдаг.
 		  Дараа нь уг файл <hostid>rose</hostid>-н дараалалд очиж зогсоод 
 		  хэвлэгдэх хүртлээ хүлээгдэнэ. Энэ файл DVI-с 
           &postscript; уруу (<literal>bamboo</literal> нь &postscript; хэвлэгч учир)
 		  <hostid>rose</hostid> дээр хувиргагдана.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-network-net-if">
         <title>Сүлжээгээр өгөгдлийг урсгал хэлбэрээр дамжуулдаг 
 		холболттой хэвлэгчид</title>
 
         <para>Ихэнх тохиолдолд, хэвлэгчдэд зориулж сүлжээний төхөөрөмж авах 
 		  үед танд хоёр сонголт бий: түр хадгалагчтай (илүү үнэтэй),
 		  эсвэл цуваа юм уу зэрэгцээ холболтоор холбогдсон мэт өгөгдлийг 
 		  хэвлэгч рүү шууд илгээдэг (хямд үнэтэй).
           Энэ хэсэгт хямд үнэтэйг нь авч хэлэлцэнэ. Үнэтэйг нь <link
             linkend="printing-advanced-network-rm">Алсад буй компьютерт
             холбогдсон хэвлэгчид</link> хэсгээс хараарай.</para>
             
         <para><filename>/etc/printcap</filename> файлд 
           ямар цуваа юм уу эсвэл ямар зэрэгцээ холболт хэрэглэхийг зааж өгдөг 
 		  бөгөөд (хэрэв та цуваа холболтоор холбосон бол ) ямар 
 		  давтамжаар илгээх, ямар урсгал хянагч ашиглах, илгээх 
 		  завсарлагаа, шинэ мөр тэмдгийг хэрхэн хувиргах гэх мэтчилэн 
 		  маш олон зүйлийг тохируулж болно. Хэрэв хэвлэгч TCP/IP порт
 		  юм уу эсвэл өөр сүлжээний порт чагнаж байгаа хэвлэгчийг энд 
 		  зааж өгөх боломжгүй. </para>
             
         <para>Сүлжээнд холбогдсон хэвлэгч рүү илгээхийн тулд 
 		  текст болон хувиргах шүүлтүүрээр дуудагдаж болдог 
 		  холболтын програм та бичих хэрэгтэй. 
 		  Энд нэг жишээ үзүүлье. 
           <command>netprint</command> нэртэй скрипт нь 
 		  бүх өгөгдлийг ердийн оролтоос аваад сүлжээнд холбогдсон 
 		  хэвлэгч рүү илгээх болно. Хэвлэгч холбогдсон компьютерийн нэрийг нь
 		  эхний утгаар авах бөгөөд хоёр дахь утгаараа чагнаж буй
 		  портын дугаарыг <command>netprint</command>-д өгнө. Тэмдэглэж хэлэхэд,
 		  энэ нь зөвхөн нэг чиглэлтэй холболт (&os;-с хэвлэгч рүү) бөгөөд
 		  ихэнх сүлжээний хэвлэгчид хоёр тийш чиглэсэн холболтыг дэмждэг
 		  болохоор тэр чанарыг нь та мөн ашиглаж болох юм 
 		  (хэвлэгчийн төлөв байдлыг мэдэх, бүртгэл хийх гэх мэт).</para>
 
         <programlisting>#!/usr/bin/perl
 #
 #  netprint - Text filter for printer attached to network
 #  Installed in /usr/local/libexec/netprint
 #
 $#ARGV eq 1 || die "Usage: $0 &lt;printer-hostname&gt; &lt;port-number&gt;";
 
 $printer_host = $ARGV[0];
 $printer_port = $ARGV[1];
 
 require 'sys/socket.ph';
 
 ($ignore, $ignore, $protocol) = getprotobyname('tcp');
 ($ignore, $ignore, $ignore, $ignore, $address)
     = gethostbyname($printer_host);
 
 $sockaddr = pack('S n a4 x8', &amp;AF_INET, $printer_port, $address);
 
 socket(PRINTER, &amp;PF_INET, &amp;SOCK_STREAM, $protocol)
     || die "Can't create TCP/IP stream socket: $!";
 connect(PRINTER, $sockaddr) || die "Can't contact $printer_host: $!";
 while (&lt;STDIN&gt;) { print PRINTER; }
 exit 0;</programlisting>
             
         <para>Дараа нь бид энэ скриптийг янз бүрийн шүүлтүүртэй хамт хэрэглэж болно.
 		  Сүлжээнд 
           Diablo 750-N туузан хэвлэгч холбогдсон байна гэж авч үзье. 
 		  Хэвлэгч хэвлэгдэх өгөгдлийг  5100 гэсэн портын дугаар дээр хүлээж авна.
 		  Хэвлэгчийн холбогдсон компьютерийн нэр нь <hostid>scrivener</hostid>.
 		  Одоо энэ хэвлэгчид дараах текст шүүлтүүр хэрэглэе:</para>
 
         <programlisting>#!/bin/sh
 #
 #  diablo-if-net - Text filter for Diablo printer `scrivener' listening
 #  on port 5100.   Installed in /usr/local/libexec/diablo-if-net
 #
 exec /usr/libexec/lpr/lpf "$@" | /usr/local/libexec/netprint scrivener 5100</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-advanced-restricting">
       <title>Хэвлэгч хэрэглэх хязгаарлалт</title>
       
       <indexterm>
         <primary>хэвлэгчид</primary>
         <secondary>хэрэглэх хязгаарлалт</secondary>
       </indexterm>
       <para>Энэ хэсэгт хэвлэгч хэрэглэлтийг хязгаарлах талаар өгүүлэх болно.
 	    <application>LPD</application> систем хэвлэгчийг гадаад сүлжээ юм уу
 		дотоодоос хэн олон хувилах, хэр зэрэг том хэмжээний
 		ажил хэвлэж болох, хэвлэгчийн дараалал хэр урт байх ёстой зэргийг 
 		зааж өгч болно. </para>
       
       <sect3 id="printing-advanced-restricting-copies">
         <title>Олон хэвлэлтийг хязгаарлах</title>
 
         <para><application>LPD</application> нь хэрэглэгчдэд нэг файлыг олон 
 		хэвлэхийг амарчилж өгдөг. Хэрэглэгч нар <command>lpr <option>-#5</option></command>
 		(жишээ болгож) тушаалаар файлыг таван удаа хувилж чадна. 
 		Үүний сайн эсэх нь танаас хамаарна.</para>
             
         <para>Хэрэв ингэж олон хувилах нь цаг болон цаасны дайсан юм байна 
 		  гэж үзэж байгаа бол <option>-#</option> сонголтыг 
             &man.lpr.1; дээр хорьж болох бөгөөд ингэхийн тулд 
 			<literal>sc</literal> сонголтыг 
           <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор оруулж өгнө.
 		  Хэрэв хэрэглэгч <option>-#</option> сонголттой хэвлэх тушаал илгээвэл 
 		  дараах мэдэгдлийг харах болно:</para>
               
         <screen>lpr: multiple copies are not allowed</screen>
 
 
         <para>Хэрэв та алсын хэвлэгч тохируулсан байвал (<link linkend="printing-advanced-network-rm">Алсын компьютерт холбогдсон хэвлэгчид</link> хэсгээс харна уу) 
           <literal>sc</literal> сонголтыг алсад буй компьютерийн
           <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор хийж өгөхгүй бол
 		  хэрэглэгчид хүссэн тоогоороо хувилж чадсаар байх болно. 
           </para>
 
         <para>Энд нэг жишээ авцгаая. Дараах файл бол алсад буй 
 		<hostid>rose</hostid> компьютерийн 
           <filename>/etc/printcap</filename> файл.  
 		  Хэвлэгч <literal>rattan</literal> нь нэлээн өгөөмөр бөгөөд 
 		  хэн хүссэнд нь хувилж өгдөг байхад лазер хэвлэгч 
           <literal>bamboo</literal> нь нэлээн харамч болохоор 
 		  өөртөө  <literal>sc</literal> тохиргоог агуулж байна:</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - restrict multiple copies on bamboo
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:sc:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:\
         :df=<filename>/usr/local/libexec/psdf</filename>:</programlisting>
             
         <para>Одоо  <literal>sc</literal> тохиргоог мөн <hostid>orchid</hostid>
 		компьютерийн 
           <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор оруулж
 		  өгөх хэрэгтэй (бид өөрсдөө энэ компьютер дээр байгаа болохоор 
 		   <literal>teak</literal> хэвлэгч дээр олон хуулбар хийхийг хорих болно):</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host orchid - no multiple copies for local
 #  printer teak or remote printer bamboo
 teak|hp|laserjet|Hewlett Packard LaserJet 3Si:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/teak</filename>:mx#0:sc:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/ifhp</filename>:\
         :vf=<filename>/usr/local/libexec/vfhp</filename>:\
         :of=<filename>/usr/local/libexec/ofhp</filename>:
 
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :lp=:rm=rose:rp=rattan:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :lp=:rm=rose:rp=bamboo:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:sc:</programlisting>
             
         <para><literal>sc</literal> тохиргоог хэрэглэснээр 
           <command>lpr <option>-#</option></command> тушаалын хэрэглээг хорих боловч
 		  &man.lpr.1; тушаалын олон удаагийн хэрэглээ юм уу эсвэл 
 		  нэг удаагийн хэвлэгдэх ажилд нэг файлыг дараах маягаар олон илгээхийг хорих 
 		  боломжгүй:</para>
               
         <screen>&prompt.user; <userinput>lpr <filename><replaceable>forsale.sign forsale.sign forsale.sign forsale.sign forsale.sign</replaceable></filename></userinput></screen>
               
         <para>Үүнийг хорих олон арга бий бөгөөд та чөлөөтэй оролдон үзэх 
 		хэрэгтэй (үл тоомсорлох аргыг оруулаад).</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-restricting-access">
         <title>Хэвлэгч рүү хандах хандалтыг хязгаарлах</title>
 
         <para>&unix;-н бүлэглэл болон <filename>/etc/printcap</filename> файлын
           <literal>rg</literal> тохиргоог ашигласнаар ямар хэвлэгч рүү хэн 
 		  хандаж юм хэвлэж болохыг та тохируулж болдог. Нэг тодорхой бүлэгт
 		  хэрэглэгчдээ хамруулж оруулаад тэр бүлгийнхээ нэрийг 
           <literal>rg</literal> тохиргоонд бичиж өгөөд л болох нь тэр.</para>
             
         <para>Хэрэв уг бүлэгт хамаараагүй хэрэглэгч (<username>root</username>-г оруулаад) 
 	  тухайн хяналттай хэвлэгч рүү юм хэвлэхийг оролдох үед доорх 
 	  мэдэгдлийг харуулах болно: </para>
 
           <screen>lpr: Not a member of the restricted group</screen>
 
         <para><literal>sc</literal> (suppress multiple copies буюу олон хуулбарыг хорих)
 		тохиргооны адилаар алсын компьютерууд таны хэвлэгч рүү хандахаар хэрэв та зөвшөөрсөн 
 		бол <literal>rg</literal>-г тохируулах хэрэгтэй болно. 
 		  (<link
             linkend="printing-advanced-network-rm">Алсын компьютерт суугдсан хэвлэгчид</link> 
 			хэсгээс харна уу)</para>
             
         <para>Жишээ нь, ямар ч хэрэглэгч 
           <literal>rattan</literal> хэвлэгч рүү хандаж чадахаар, харин 
           <groupname>artists</groupname> бүлгийн хэрэглэгчид зөвхөн <literal>bamboo</literal> хэвлэгчийг
 		  хэрэглэж болно гэж үзье. Энд бидний танил <hostid>rose</hostid> компьютерийн 
           <filename>/etc/printcap</filename> файлыг харуулж байна:</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose - restricted group for bamboo
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:
 
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:sc:rg=artists:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:\
         :df=<filename>/usr/local/libexec/psdf</filename>:</programlisting>
 
         <para>
           <filename>/etc/printcap</filename> файлын (
           <hostid>orchid</hostid> машины) тохиргоог орхие. Мэдээж 
           <hostid>orchid</hostid> дээрх хэн гуай ч <literal>bamboo</literal>-г 
 		  хэрэглэж чадахгүй. 
           Магадгүй 
           <hostid>orchid</hostid> дээрх онцгой хэрэглэгчдийг хэвлэгч рүү 
 		  хандах эрх олгож болох юм. Үгүй ч байсан болох юм :)</para>
 
         <note>
           <para>Хэвлэгч бүрд зөвхөн нэг л хязгаарлах бүлэг байж болно.</para>
         </note>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-restricting-sizes">
         <title>Хэвлэгдэхээр илгээгдэх файлын хэмжээг хязгаарлах</title>
 
         <indexterm><primary>хэвлэх</primary></indexterm>
         <para>Хэрэв танд хэвлэгч хэрэглэх эрхтэй хэвлэгчид байгаа бол тэдгээрийн 
 		  хэвлэх файлд нь хэмжээг нь хязгаарлах тохиргоо хийхийг хүсэж болох юм.
 		  Хэдийгээр файл систем дээрх хэвлэгчийн түр хадгалагчийн санд 
 		  хангалттай зай байгаа ч гэсэн хэрэглэгч бүрд тохирсон тодорхой хэмжээг 
 		  зааж өгөх шаардлага гарч магадгүй.</para>
             
         <indexterm>
           <primary>ажлыг хэвлэх</primary>
           <secondary>хянах</secondary>
         </indexterm>
         <para><application>LPD</application> нь <literal>mx</literal> тохиргоонд
 		зааж өгсөн байтын хэмжээгээр хэвлэгдэх ажлын хэмжээг хязгаарлах 
 		боломж өгдөг. Хэмжих нэгж нь 
           <literal>BUFSIZ</literal>-д зааж өгсөн багцын хэмжээ байдаг ба 
 		  нэг багц нь 1024 байт байдаг билээ. Хэрэв та энэ тохиргоонд тэгийн тоо бичих юм бол
 		  файлын хэмжээнд хязгаар тавихгүй болно. Гэхдээ та ямар ч
 		  <literal>mx</literal> тохиргоо зааж өгөөгүй бол 
 		  анхдагч хязгаарлалт нь 
            1000 багц байдаг.</para>
 
         <note>
           <para>Энэ хязгаарлалт нь хэвлэгдэх гэж буй <emphasis>файлд</emphasis> хамаатай
 		  болохоос хэвлэгдэх бүх ажлуудыг 
             <emphasis>хязгаарлана гэсэн үг биш</emphasis>.</para>
         </note>
 
         <para><application>LPD</application> нь хэвлэгдэх файл нь хязгаарласан хэмжээнээс
 		их файл ирвэл татгалздаггүй харин хязгаар хүртэлх хэмжээг нь хэвлэх дараалалд оруулж
 		өгдөг бөгөөд тэр хэсэг нь хэвлэгддэг. Үлдсэн хэсэг нь цуцлагдах болно. 
 		Иймэрхүү хязгаарлалт нь зөв буруу эсэх нь таны шийдэл билээ. </para>
             
         <para>Бидний жишээ болсон 
           <literal>rattan</literal> болон <literal>bamboo</literal> нар дээрээ
 		  хязгаарлалт хийж үзэцгээе.  <groupname>artists</groupname>-н 
           &postscript; файлууд их хэмжээтэй байх хандлагатай байдаг болохоор 
 		  тэдгээрийг таван мегабайтаас хэтрэхгүй гэж хязгаарлая. Энгийн 
 		  текст файлд харин ямар ч хязгаарлалт өгөхгүй байя:</para>
 
         <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host rose
 #
 
 #
 #  No limit on job size:
 #
 rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:mx#0:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:
 
 #
 #  Limit of five megabytes:
 #
 bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:sc:rg=artists:mx#5000:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:\
         :df=<filename>/usr/local/libexec/psdf</filename>:</programlisting>
 
         <para>Зөвхөн дотоод хэрэглэгчдэд ийм хязгаарлалт хэрэгжих болно гэдгийг 
 		дахин сануулъя. Хэрэв та алсад буй хэвлэгчид ийм хязгаарлалт 
 		хийвэл алсаас хандагдаж буй хэрэглэгчдэд энэ хязгаарлалт хүчингүй. 
 		Үүнийг биелүүлэхийн тулд алсад буй машины <filename>/etc/printcap</filename>
 		файл дотор <literal>mx</literal>
           тохиргоог зааж өгөх ёстой. 
           <link
             linkend="printing-advanced-network-rm">Алсад буй компьютер дээр
 			холбогдсон хэвлэгчид
             </link> хэсгээс алсын хэвлэлт хийх талаар уншаарай. 
           </para>
             
         <para>Алсад буй хэвлэгчид хязгаарлалт тавих өөр нэг онцгой арга байдаг. 
 		<link
             linkend="printing-advanced-restricting-remote">Алсын хост дээр
 			хэвлэх үйлдлийг хязгаарлах
             </link> хэсгээс дэлгэрэнгүй уншина уу.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-advanced-restricting-remote">
         <title>Алсаас хост дээр
 			хэвлэх үйлдлийг хязгаарлах</title>
 
         <para><application>LPD</application> нь алсын компьютераас
 		илгээгдсэн хэвлэх ажлыг бас хянаж болдог боломж олгодог:</para>
             
         <variablelist>
           <varlistentry>
             <term>Компьютерээр нь хязгаарлах</term>
 
             <listitem>
               <para>Дотоод 
 		<application>LPD</application> руу ямар компьютер хандаж болохыг 
                 <filename>/etc/hosts.equiv</filename> болон
                 <filename>/etc/hosts.lpd</filename> файлд зааж өгснөөр
 				хянаж болдог.
 		<application>LPD</application> нь саяны хоёр файлын аль нэгэнд нь 
 		хэвлэлт хүссэн компьютерийн нэр байгаа эсэхийг шалгадаг. 
 		Хэрэв нэр нь байхгүй бол 
                 <application>LPD</application> уг хүсэлтээс татгалздаг.
 		</para>
                     
               <para>Уг файлын загвар бол тун энгийн.
                 <filename>/etc/hosts.equiv</filename> файл нь мөн 
                   &man.ruserok.3; протоколд хэрэглэгддэг бөгөөд 
                   &man.rsh.1; болон &man.rcp.1; зэрэг програмд нөлөөлдөг 
 				  болохоор тун болгоомжтой хэрэглэхийг сануулж байна.</para>
               
               <para>Жишээ нь, <hostid>rose</hostid> компьютер дээрх 
                 <filename>/etc/hosts.lpd</filename> файл:</para>
 
               <programlisting>orchid
 violet
 madrigal.fishbaum.de</programlisting>
 
               <para>Энэ нь тэгэхээр <hostid>rose</hostid> компьютер нь 
                 <hostid>orchid</hostid>, <hostid>violet</hostid>,
                 болон <hostid role="fqdn">madrigal.fishbaum.de</hostid> зэрэг
 				компьютераас хэвлэх хүсэлт хүлээж авч болно гэсэн үг. 
                 Хэрэв эдгээрээс өөр компьютерууд <hostid>rose</hostid>-н 
                 <application>LPD</application> руу хандахыг хүсвэл
 				тэр хүсэлт нь татгалзагдах болно.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term>Хэмжээгээр нь хязгаарлах</term>
             
             <listitem>
               <para>Түр хадгалагч санд байрлаж болох файлуудын хэмжээ нь хэд 
 			  хүртэл байж болохыг хянаж болдог. 
                 Дотоод хэвлэгчид зориулсан 
 				түр хадгалах сан дотор <filename>minfree</filename> нэртэй
 				файл үүсгэх хэрэгтэй. Уг файл дотор алсаас ирсэн хэвлэгдэх 
 				ажлын хэмжээ нь хичнээн дискний багцаар 
                 (512 байт) байж болох дугаарыг бичиж өгдөг. 
 				</para>
                     
               <para>Ингэснээр алсаас хэрэглэх хэрэглэгчид таны дискийг
 			  дүүргэхээс сэргийлнэ. Та энэ файлыг ашигласнаар бас
 			  тодорхой дотоод хэрэглэгчдэд давуу эрхийн дараалал
 			  тогтоож болдог ба
                 <filename>minfree</filename> файлд зааж өгсөн хэмжээнээс 
 				хэтэрсэн хэмжээгээр нь дараалал тогтоодог.</para>
                     
               <para>Жишээ болгож <filename>minfree</filename>
                 файлыг <literal>bamboo</literal> хэвлэгчид зориулж нэмж үзье. 
                 Бид <filename>/etc/printcap</filename> файл дээр 
 				дадлага хийх бөгөөд 
                 хэвлэгчид зориулсан түр хадгалагч тохируулсан хэсгийг 
 				нь олж харцгаая. Ингээд <literal>bamboo</literal>-н
 				оруулгыг харуулъя:</para>
                   
               <programlisting>bamboo|ps|PS|S|panasonic|Panasonic KX-P4455 PostScript v51.4:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/bamboo</filename>:sc:rg=artists:mx#5000:\
-        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyd5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:mx#5000:\
+        :lp=<filename class="devicefile">/dev/ttyu5</filename>:ms#-parenb cs8 clocal crtscts:rw:mx#5000:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/psif</filename>:\
         :df=<filename>/usr/local/libexec/psdf</filename>:</programlisting>
 
               <para>Түр хадгалах санг <literal>sd</literal>
                 тохиргооны хэсэгт зааж өгсөн байна.
 				Одоо <application>LPD</application>-н алсаас илгээгдсэн 
 				хэвлэгдэх 
 				ажилд зориулж гурван мегабайт хэмжээг 
 				(6144 дискний багц) зааж өгцгөөе. 
                 :</para>
                   
               <screen>&prompt.root; <userinput><command>echo 6144 &gt; <filename>/var/spool/lpd/bamboo/minfree</filename></command>
               </userinput></screen>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term>Хэрэглэгчээр нь хязгаарлах</term>
             
             <listitem>
               <para>Та ямар хэрэглэгч алсаас хэвлэх хүсэлт тавьж болохыг 
 			   <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор 
                 <literal>rs</literal> тохиргооны хэсэгт зааж өгдөг. 
                 Хэрэв дотоод хэвлэгчийн оруулгын хэсэгт 
                 <literal>rs</literal> гэж харагдвал 
                 <application>LPD</application> нь 
 				алсаас хэвлэх хүсэлт илгээсэн компьютерийн 
 				хэрэглэгч
                 <emphasis>хэрэв</emphasis> дотоод компьютер дээрх 
 				нэвтрэх эрхтэй ижилхэн нэртэй хэрэглэгч байвал 
 				зөвшөөрөл өгч хэвлүүлнэ. 
                 Бусад тохиолдолд <application>LPD</application> нь 
 				тухай ажлыг хэвлэхээс татгалзана.</para>
                     
               <para>Энэ тохиргоо нь (жишээлбэл) нэг хэвлэгчийг 
 			  хувааж хэрэглэдэг олон салбартай байгууллагад ашиглагдаж болох 
 			  бөгөөд зарим хэрэглэгчид нь хэд хэдэн салбарт харьяалагддаг 
 			  бол уг хэрэглэгчид эрх өгснөөр 
 			  өөрийнхөө байгаа салбараас өөр салбарт буй 
 			  хэвлэгчид хэвлэх ажил илгээх маягаар ашиглаж болох юм.
 			  Хэрэв та тэдгээр хэрэглэгчдийг  <emphasis>зөвхөн</emphasis> 
 			  таны хэвлэгчийг л хэрэглэх бөгөөд бусад зүйлсийг ашиглуулахгүй
 			  гэж бодож байгаа бол тэд нарт эхлэл сан байхгүй
 			  бөгөөд <filename>/usr/bin/false</filename> гэсэн хэрэглэгдэхгүй
 			  бүрхүүлтэй 
 			  <quote>хязгаарлагдмал</quote> бүртгэл үүсгэх хэрэгтэй.
                 </para>
             </listitem>
           </varlistentry>
         </variablelist>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-advanced-acct">
       <title>Хэвлэгчийн хэрэглээнд бүртгэл тооцох</title>
           
       <indexterm>
         <primary>бүртгэл</primary>
         <secondary>хэвлэгч</secondary>
       </indexterm>
       <para>За тэгэхээр та хэвлэлт болгонд мөнгө тооцох шаардлага байг.
 		Цаас болон хэвлэх хорнуудыг мөнгөөр авдаг болохоор яагаад 
 		болохгүй гэж? 
 		Мөн дээрээс нь хэвлэгчийн эд анги байнга хөдөлж эвдрэх магадлалтай
 		байдаг болохоор хэвлэгчээ тордох нь бас үнэтэй билээ. 
 		Та хэвлэгчээ арчилж хуудас болгондоо 
 		(эсвэл хуудасны хэсэг бүрд, гарчиг бүрд, эсвэл юу ч байсан яахав)
 		мөнгө тооцохыг хүсэв. Тэгэхээр та яаж хэвлэгдсэн 
 		хуудас болгонд мөнгө тооцож чадах вэ?</para>
           
       <para>Гэхдээ, жаахан таагүй мэдээ нь юу вэ гэхээр 
 	  <application>LPD</application> түр хадгалагч гуай иймэрхүү талын
 	  үйлчилгээ хийхдээ тун тааруу юм. Иймэрхүү бүртгэл тооцоо нь
 	  хэвлэгчээ хэрхэн ашиглахаас их хамаардаг бөгөөд 
 	  хэвлэгдэх загвар, мөн 
         <emphasis>таны</emphasis> хэвлэгчээсээ мөнгө олборлох
 		шаардлагаас их шалтгаална.</para>
       
       <para>Бүртгэл тооцоо хийхийн тулд та хэвлэгчийнхээ 
 	    текст шүүлтүүрийг өөрчлөх хэрэгтэй 
 		(энгийн текст ажлаас мөнгө тооцохын тулд) бөгөөд 
 		мөн хувиргагч шүүлтүүрүүдийг бас (мөн бусад файл төрлүүдээс)
 		өөрчлөх шаардлагатай. Энгийн шүүлтүүр ашиглаад 
 		та бүртгэл тооцоо хийж чадахгүй. <link
           linkend="printing-advanced-filter-intro">Шүүлтүүр</link> 
 		  хэсгийг харна уу.</para>
           
       <para>Ерөнхийдөө бүртгэл тооцоо хийж болох хоёр арга бий:</para>
       
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para><emphasis>Үечлэн бүртгэл тооцох</emphasis> гэдэг бол 
 		    тун амархан бөгөөд байнга хэрэглэгддэг арга. Хэн нэгэн 
 			хэвлэх үед хэрэглэгчийн нэр, компьютерийн нэр, мөн 
 			хэвлэсэн хуудасны дугаар зэргийг бүртгэл файлд хадгалдаг. 
 			Хэвлэгчдээ зориулсан нэгжийнх нь тооцоог та сараар, эсвэл 
 			жилээр, эсвэл өөрийнхөө заасан хугацаагаар хэрэглэгч 
 			бүрийн хувьд тохирсон жагсаалт авч болдог. Ингэж бүртгэл тооцоо 
 			хийгээд уг файлыг цэвэрлэж дараагийн үеэр нь 
 			мөн тооцоо хийхээр бэлтгэнэ.</para>
         </listitem>
               
         <listitem>
           <para><emphasis>Цагаар бүртгэж тооцох</emphasis> гэдэг нь 
 			жаахан хэцүү болохоор нэлээн бага хэрэглэгддэг. 
 			Энэ арганд хэрэглэгчдийг хэвлэж эхлэнгүүт тооцоо хийдэг 
 			шүүлтүүр байдаг. Дискний хэмжээ хязгаарлагчтай ижилхэн 
 			энэ бүртгэл тооцоо нь харьцангуй шулуухан гүйцэтгэгддэг. 
 			Та хэрэглэгчдийн бүртгэлд заагдсан хэмжээ дуусах дөхөхөөр 
 			хэвлүүлэхгүй болгож болохоос гадна хэрэглэгчдэд өөрсдийн 
 			<quote>хэвлэх хувийг</quote> шалгаж тохируулах боломжийг 
 			олгон тохируулж болох юм. Гэвч энэ арга нь 
 			хэрэглэгчийн бүртгэл болон тэдгээрийн хязгаарласан хэмжээг 
 			мөрдөхийн тулд зарим өгөгдлийн бааз руу хандах 
 			шаардлагатай байдаг. </para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
       
       <para>Та шаардагдах шүүлтүүрүүдийг, мөн бүртгэж тооцоо хийх 
 	  кодыг нь хангаж чадаж л байвал <application>LPD</application> 
 	  түр хадгалагч систем нь өмнө тайлбарласан хоёр аргыг дэмждэг.
 	  Бүртгэж тооцох арганд бас онцгой тал байдаг. 
 	  Жишээ нь та үечилж үү эсвэл цагаар тооцох уу гэдгээ сонгож болно. 
 	  Та ямар мэдээллийг бүртгэж бичихээ сонгоно: хэрэглэгчийн нэр, 
 	  компьютерийн нэр, хэвлэсэн төрөл, хэвлэгдсэн хуудасны 
 	  тоо, загвар, хэр удаан хэрэглэсэн гэх мэт. 
 	  Та шүүлтүүрүүдийг өөрчилж эдгээр мэдээллийг хадгалдаг болгох хэрэгтэй.
 	  </para>
           
       <sect3>
         <title>Хэвлэлтэд тооцоо хийх түргэн бөгөөд бохир арга</title>
 
         <para>&os; нь бүртгэл тооцоо хийхэд хэрэглэгдэх 
 		  хоёр үечлэн тооцоо хийдэг програмтай хамт ирдэг. Тэдгээр нь 
 		  <command>lpf</command> текст шүүлтүүрүүд бөгөөд <link
             linkend="printing-advanced-lpf">lpf: Текст шүүлтүүр</link>
 			хэсэгт тайлбарлагдсан байгаа. Нөгөөх нь 
             &man.pac.8; бөгөөд энэ нь хэвлэлтийн бүртгэл тооцоо хийх файлд буй 
 			оруулгуудыг цуглуулдаг програм.</para>
 
         <para>Шүүлтүүрийн хэсэгт тайлбарласны дагуу (<link
             linkend="printing-advanced-filters">Шүүлтүүрүүд</link>), 
 	  <application>LPD</application> нь текст болон хувиргагч шүүлтүүрийг 
 	      бүртгэл файлтай нь хамт шүүлтүүрийн тушаалын мөрнөөс 
 		  эхлүүлдэг. Шүүлтүүр нь ингэж тушаалын мөрнөөс авсан 
 		  утгаар хаана бүртгэл файлд оруулах вэ гэдгээ мэддэг. 
 		  Энэ файлын нэр нь  <filename>/etc/printcap</filename> файл 
 		  доторх <literal>af</literal> тохиргоонд заагдсан байдаг 
 		  ба хэрэв файлынх нь зам нь яг нарийвчилж заагдаагүй 
 		  байгаа бол түр хадгалагчийн сангийн байрлалтай харьцангуй хэлбэрээр 
 		  мөн зааж өгч болно.</para>
 
         <para><application>LPD</application> нь <command>lpf</command>-г
 	      хуудасны өргөн болон өндрийн утгатай нь
           (<literal>pw</literal> болон <literal>pl</literal>
           тохиргуулаас авч) эхлүүлдэг.  <command>lpf</command> нь эдгээр утгыг
 		  ашиглаж хичнээн хуудас хэвлэгдэх вэ гэдгийг тодорхойлдог. 
 		  Файлыг хэвлэгч рүү илгээсний дараа бүртгэл тооцооны файлд тооцоо 
 		  хийх утга нь оруулагддаг. Энэ оруулга нь дараах маягтай байдаг:</para>
 
         <programlisting>2.00 rose:andy
 3.00 rose:kelly
 3.00 orchid:mary
 5.00 orchid:mary
 2.00 orchid:zhang</programlisting>
             
         <para>Та болж өгвөл хэвлэгч болгонд тус тусад нь бүртгэл тооцооны
 		файл хөтлөх хэрэгтэй. Учир нь 
           <command>lpf</command>-д ямар ч түгжиж зохицуулдаг шинж 
 		  чанар байхгүй болохоор хоёр 
           <command>lpf</command>-ууд нэг файлд хандах тохиолдолд 
 		  мөргөлдөөн үүсэж болзошгүй.  Тус тусад нь бүртгэл тооцооны
 		  файл хөтлөх амар арга бол  <filename>/etc/printcap</filename> дотор
           <literal>af=acct</literal> гэсэн тохиргоог оруулах хэрэгтэй.
 		  Дараа нь хэвлэгчид зориулсан түр хадгалах сан бүрд 
 		  <filename>acct</filename> гэсэн файл хөтлөгдөх болно.</para>
             
         <para>Хэрэглэгчдээс хэвлэлтийн төлбөрийг шаардах үедээ 
 		  &man.pac.8; програмыг ажиллуулах хэрэгтэй. 
 		  Тооцоо хийх хэвлэгчийнхээ түр хадгалах санд оронгуутаа 
 		   <command>pac</command> гэсэн тушаал ажиллуулахад болно.
           Дараа нь доллараар тооцсон дараах маягийн үр дүнг харах болно:</para>
             
         <screen>  Login               pages/feet   runs    price
 orchid:kelly                5.00    1   $  0.10
 orchid:mary                31.00    3   $  0.62
 orchid:zhang                9.00    1   $  0.18
 rose:andy                   2.00    1   $  0.04
 rose:kelly                177.00  104   $  3.54
 rose:mary                  87.00   32   $  1.74
 rose:root                  26.00   12   $  0.52
 
 total                     337.00  154   $  6.74</screen>
               
         <para>&man.pac.8;-тай хамт хавсруулж хэрэглэдэг сонголтуудыг жагсааж харуулъя:</para>
 
         <variablelist>
           <varlistentry>
             <term><option>-P<replaceable>хэвлэгч</replaceable></option></term>
 
             <listitem>
               <para>Энэ нь тооцоо бодох <replaceable>хэвлэгч</replaceable>ийг зааж өгнө.
                 <filename>/etc/printcap</filename> файл доторх 
                 <literal>af</literal> сонголтод яг нарийвчилсан файлын зам 
 				зааж өгсөн үед л энэ нь хэрэгждэг.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><option>-c</option></term>
             
             <listitem>
               <para>Хэрэглэгчдийн нэрээр биш үнээр нь эрэмбэлж харуулдаг.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><option>-m</option></term>
             
             <listitem>
               <para>Тооцоо хийх файлаас компьютерийн нэрийг алгасаж харуулдаг. 
 			  Ийм үед  <hostid>alpha</hostid> компьютер дээрх
                  <username>smith</username> нэртэй хэрэглэгч <hostid>gamma</hostid>
 				 компьютер дээрх
                <username>smith</username> нэртэй хэрэглэгчээс ялгардаггүй. </para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><option>-p<replaceable>үнэ</replaceable></option></term>
             
             <listitem>
               <para><filename>/etc/printcap</filename> файлд буй 
 			  <literal>pc</literal> тохируулгад зааж өгсөн үнийн оронд 
 			  нэгж хуудас болгоныг <replaceable>үнэ</replaceable>ээр 
                 үнэлж доллараар тооцдог бөгөөд эсвэл хоёр центээр (
 				анхдагч хэмжээ нь) тооцно.  Та энэ <replaceable>үнэ</replaceable>-г 
 				бутархай тоон хэлбэрээр бас бичиж болно.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><option>-r</option></term>
             
             <listitem>
               <para>Эрэмбэлэх дарааллыг эсрэгээр үйлдэнэ.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><option>-s</option></term>
             
             <listitem>
               <para>Төлбөр тооцооны дүгнэсэн хуудас үүсгэж бүртгэл тооцооны файлыг 
 			  богиносгодог.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
           
           <varlistentry>
             <term><replaceable>хэрэглэгч</replaceable>
               <replaceable>&hellip;</replaceable></term>
             
             <listitem>
               <para>Зөвхөн зааж өгсөн
                 <replaceable>хэрэглэгчийн</replaceable> бүртгэл тооцоог харуулна.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
         </variablelist>
 
         <para>&man.pac.8; боловсруулсан анхдагч тооцоонд 
 		  янз бүрийн компьютераас хэвлэсэн хэрэглэгч бүрд хуудасных нь 
 		  дугаарыг харуулдаг. Хэрэв танд компьютерийн нэр харуулах 
 		  шаардлага байхгүй (хэрэглэгч янз бүрийн машинаас хэвлэсэн 
 		  байж болно) гэж үзвэл  <command>pac <option>-m</option></command> гэсэн тушаалаар 
 		  доорх маягаар үр дүнг харах болно:</para>
               
         <screen>  Login               pages/feet   runs    price
 andy                        2.00    1   $  0.04
 kelly                     182.00  105   $  3.64
 mary                      118.00   35   $  2.36
 root                       26.00   12   $  0.52
 zhang                       9.00    1   $  0.18
 
 total                     337.00  154   $  6.74</screen>
               
 
         <para>Долларын хэмжээг тооцохын тулд 
             &man.pac.8; нь <filename>/etc/printcap</filename>  доторх 
 			<literal>pc</literal> тохиргооны утгыг ашигладаг
 			(анхдагч утга нь хуудас болгонд 200, эсвэл 2 цент гэж байдаг).
 			Энэ тохируулгад хуудас бүрд юм уу эсвэл алхам бүрд тооцох центүүдийг 
 			зааж өгдөг. Та энэ утгыг &man.pac.8;-г ажиллуулахдаа 
 			<option>-p</option> гэсэн хавсралт сонголтоор дарж хэрэглэж 
 			болдог. <option>-p</option> сонголтод хэрэглэх утга нь 
 			центээр биш доллараар байх ёстой. Жишээ нь,</para>
               
           <screen>&prompt.root; <userinput><command>pac <option>-p1.50</option></command></userinput></screen>
               
           <para>гэснээр хуудас бүр нэг доллар тавин цент болж байна. Та энэ тохиргоог ашиглаж
 		  үнэхээр ашиг олж болох юм шүү.</para>
 
         <para>Эцэст нь  <command>pac <option>-s</option></command> гэж тушааснаар 
 		  дүгнэсэн тооцоог дүнгийн бүртгэл файл уруу хадгалах бөгөөд 
 		  энэ файл нь хэвлэгчийн тооцооны файлын нэрийн ард нь  <literal>_sum</literal>
           гэж залгагдсан нэртэй файл болж хадгалагдана. Дараа нь бүртгэлийн файлыг 
 		  богиносгодог. Хэрэв та  &man.pac.8;-г дахин ажиллуулбал энэ нь 
 		  дүгнэлт файлаас нийт утгыг уншиж аваад ердийн тооцооны файлаас авсан утган дээр 
 		  нэмээд ерөнхий нийт нийлбэрийг харуулах болно.</para>
       </sect3>
       
       <sect3>
         <title>Хэвлэгдсэн хуудасны тоог яаж тооцох вэ?</title>
 
         <para>Бүр алсаас бүртгэл хийлтийг зөв хийж гүйцэтгэхийн тулд ажил хэр их 
 	цаас ашигладгийг та тодорхойлж чаддаг байх хэрэгтэй. Энэ нь хэвлэгчийн бүртгэл хийлтийн 
 	үндсэн асуудал юм.</para>
             
         <para>Цэвэр текст ажлуудын хувьд энэ асуудлыг шийдэх нь тийм ч хэцүү биш юм: 
 	та ажилд хичнээн мөр байгааг тоолж тэр тоогоо таны хэвлэгч нэг хуудсандаа хичнээн мөрийг 
 	дэмждэгтэй харьцуулах хэрэгтэй. Мөрүүдийг давхар хэвлэдэг файл дахь устгах тэмдэгтүүд эсвэл 
 	нэг буюу хэд хэдэн нэмэлт мөрүүд болдог урт логик мөрүүдийг бодолцохоо мартуузай.</para>
             
         <para>Текст шүүлтүүр <command>lpf</command> (<link
             linkend="printing-advanced-lpf">lpf: Текст шүүлтүүр</link> хэсэгт 
 	танилцуулагдсан) нь бүртгэл хийхдээ эдгээр зүйлсийг бодолцдог. Бүртгэл хийх хэрэгтэй 
 	текст шүүлтүүр та бичиж байгаа бол <command>lpf</command>-ийн эх кодыг та 
 	магадгүй үзэхийг хүсэж болох юм.</para>
             
         <para>Тэгэхээр та бусад файлын хэлбэршилтүүдтэй хэрхэн ажиллах вэ?</para>
 
         <para>DVI-аас-LaserJet эсвэл  DVI-аас-&postscript; руу хийх хөрвүүлэлтийн 
 	хувьд <command>dvilj</command> эсвэл <command>dvips</command> 
 	тушаалаас гарах оношлогооны гаралтыг та өөрийн шүүлтүүрээр оруулж 
 	хичнээн хуудаснууд хөрвүүлэгдсэнийг хайж олж болох юм. Бусад файлын хэлбэршилтүүд 
 	болон хөрвүүлэх програмуудын хувьд та эдгээртэй төстэй зүйлсийг хийж чадах 
 	ёстой.</para>
 
         <para>Гэхдээ хэвлэгч нь тэдгээр бүх хуудаснуудыг жинхэнэдээ хэвлэхгүй байж 
 	болох сул тал энэ аргуудад ажиглагддаг. Жишээ нь цаас гацах, хор дуусах, эсвэл 
 	дэлбэрсэн хэр нь хэрэглэгчид төлбөр ноогдуулсан хэвээр байж болох зэргийг 
 	дурдаж болох юм.</para>
             
         <para>Тэгэхээр та юу хийж чадах вэ?</para>
 
         <para><emphasis>Зөв</emphasis> бүртгэл хийх цорын ганц 
 	<emphasis>найдвартай</emphasis> арга байдаг. Хичнээн цаас ашигладаг болохоо 
 	хэлж чаддаг хэвлэгч аваад цуваа шугамаар юм уу эсвэл сүлжээгээр залгах хэрэгтэй. 
 	Бараг бүх &postscript; хэвлэгчүүд үүнийг дэмждэг. Бусад загварууд  
 	бас ингэж чаддаг (жишээ нь сүлжээнд холбогдсон Imagen laser хэвлэгчүүд). 
 	Хэвлэгчүүдийг ажил бүрийг хэвлэснийхээ дараа хуудасныхаа хэрэглээг 
 	авч <emphasis>зөвхөн</emphasis> тэр утга дээрээ үндэслэн бүртгэлийн мэдээллээ
 	бүртгүүлдэг болгохын тулд эдгээр хэвлэгчүүдийн хувьд шүүлтүүрүүдийг өөрчлөх хэрэгтэй. 
 	Мөр тоолох эсвэл алдаагүй файл шалгалт шаардлагагүй юм.</para>
             
         <para>Мэдээж та үргэлж өгөөмөр байж бүх хэвлэлтийг үнэгүй болгож болох юм.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="printing-using">
     <title>Хэвлэгчдийг ашиглах нь</title>
     
     <indexterm>
       <primary>хэвлэгчид</primary>
       <secondary>хэрэглээ</secondary>
    </indexterm>
     <para>Энэ хэсэгт таны &os; дээр тохируулсан хэвлэгчийг хэрхэн хэрэглэх
 	талаар өгүүлэх болно. Хэрэглэгчийн ашиглаж болох тушаалууд нь:</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>&man.lpr.1;</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэх үйлдлийг гүйцэтгэдэг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
       
       <varlistentry>
 	<term>&man.lpq.1;</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгчийн хэвлэх дарааллыг шалгадаг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
       
       <varlistentry>
 	<term>&man.lprm.1;</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгчийн хэвлэх дарааллаас устгадаг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
     
     <para>Энд мөн удирдаж зохицуулах тушаалууд байдаг. Тэр нь 
 <link linkend="printing-lpc">Хэвлэгчдийг зохицуулах</link>
     хэсэгт өгүүлсэн &man.lpc.8; тушаал юм.</para>
 
     <para> &man.lpr.1;, &man.lprm.1;, мөн &man.lpq.1; гэсэн эдгээр тушаалууд
 	  нь бүгдээрээ <option>-P
 	<replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></option> гэсэн сонголт
 	  авдаг бөгөөд үүгээрээ <filename>/etc/printcap</filename> файлд 
 	  буй хэвлэгч/дараалалтай ажилладаг. Энэ нь хэвлэгчийн ажлыг 
 	  нэмэх, устгах эсвэл хэвлэгдэж байгаа ажлыг шалгах зэрэгт хэрэглэгддэг. 
 	  Хэрэв та <option>-P</option> сонголт хэрэглэдэггүй бол 
 	  <envar>PRINTER</envar> гэсэн орчны хувьсагчийн утгыг энэ тушаал 
 	  хэрэглэдэг. Эцэст нь хэрэв танд  <envar>PRINTER</envar> 
 	  орчны хувьсагч зарлагдаагүй бол <literal>lp</literal>
 	  нэртэй хэвлэгчийг анхдагч хэвлэгч гэж ханддаг.</para>
 
     <para>Энд <emphasis>анхдагч хэвлэгч</emphasis> гэдэг нь
 	   <envar>PRINTER</envar> орчны хувьсагч дотор буй хэвлэгч юм уу 
 	   эсвэл уг орчны хувьсагчид хэвлэгч заагдаагүй байвал 
 	   <literal>lp</literal> гэсэн нэртэй хэвлэгч байна гэж авч үзэхийг 
 	   хэлж байгаа юм.</para>
     
     <sect2 id="printing-lpr">
       <title>Хэвлэх ажиллагаа</title>
       
       <para>Файлыг хэвлэхийн тулд:</para>
       
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <filename><replaceable>filename</replaceable></filename> <replaceable>...</replaceable></command></userinput></screen>
 	    
       <indexterm><primary>хэвлэх нь</primary></indexterm>
       <para>Энэ нь жагсааж өгсөн файлуудыг 
 	  анхдагч хэвлэгч рүү илгээж хэвлэдэг. Хэрэв та ямар ч файл зааж 
 	  өгөөгүй бол  &man.lpr.1; нь гарнаас оруулах утгуудыг 
 	  хэвлэгч рүү илгээдэг. Жишээ нь дараах тушаал нь 
 	  системийн чухал файлуудыг хэвлэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <filename>/etc/host.conf</filename> <filename>/etc/hosts.equiv</filename></command></userinput></screen>
 	    
       <para>Хэвлэгчийг онцгойлж сонгохыг хүсвэл :</para>
 		    
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-P</option> <replaceable>printer-name</replaceable> <filename><replaceable>filename</replaceable></filename> <replaceable>...</replaceable></command></userinput></screen>
 
       <para>Дараах жишээн дээр тухайн байгаа сангийн файлуудыг 
 	  жагсааж <literal>rattan</literal> нэртэй 
 	  хэвлэгч рүү илгээхийх харуулах болно:</para>
 	    
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>ls <option>-l</option> | lpr <option>-P</option> rattan</command></userinput></screen>
 	    
       <para>Ямар ч файлын жагсаалт өгөөгүй болохоор
 	  &man.lpr.1; тушаал нь <command>ls
 	  <option>-l</option></command> тушаалын гаралтыг өөрийнхөө оруулга гэж авч үзсэн байна.</para>
       
       <para>&man.lpr.1; тушаал нь файл хувиргалт хийх, 
 	  олон хуулбарлаж хэвлэх гэх мэтчилэн маш олон төрлийн сонголт 
 	  хүлээн авч хэвлэх үйлдлийнхээ загварыг өөрчилж чаддаг. 
 	  <link
 	  linkend="printing-lpr-options">Хэвлэх сонголтууд</link>
 	  хэсгээс нэмэлт мэдээллүүдийг уншина уу.</para>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-lpq">
       <title>Хэвлэж буй ажлыг шалгах</title>
       
       <indexterm><primary>хэвлэх ажиллагаа</primary></indexterm>
       <para>&man.lpr.1; тушаалаар хэвлэгдэх зүйлс 
 <application>LPD</application> түр хадгалагч дээр очдог бөгөөд
 	тэдгээрийг ерөнхийд нь <quote>хэвлэгдэх ажил</quote> гэж нэрлэдэг.
 	Хэвлэгч болгонд хэвлэгдэх ёстой ажлууд жагсаагдсан байдаг бөгөөд
 	таны хэвлэхийг хүссэн юм тань бусад хэрэглэгчидтэй адилхан 
 	хэвлэгдэх дараалалд ээлжээ хүлээгээд зогсож байдаг. Хэвлэгч нь 
 	ирсэн зүйлсийг хэн-түрүүлж-ирнэ түүнийг-түрүүлж-хэвлэнэ гэсэн 
 	зарчим баримталж хэвлэдэг. </para>
 
       <para>Анхдагч хэвлэгчийн дарааллыг харуулахын тулд &man.lpq.1;
 	  тушаалыг бичдэг. Хэрэв хэвлэгчээр нь сонгож харахыг хүсвэл 
 	  <option>-P</option> сонголт хэрэглэдэг. Жишээлбэл 
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput><command>lpq <option>-P</option> bamboo</command></userinput></screen>
 
 	гэсэн тушаал нь <literal>bamboo</literal> нэртэй хэвлэгч дээр байгаа
 	хэвлэх дарааллыг хардаг. Доорх хэсэгт <command>lpq</command>
 	тушаалын гаралтыг харуулав:</para>
 	    
       <screen>bamboo is ready and printing
 Rank   Owner    Job  Files                              Total Size
 active kelly    9    /etc/host.conf, /etc/hosts.equiv   88 bytes
 2nd    kelly    10   (standard input)                   1635 bytes
 3rd    mary     11   ...                                78519 bytes</screen>
 	    
       <para>Энэ нь <literal>bamboo</literal> хэвлэгчид гурван файл 
 	  жагсаагдан ээлжээ хүлээж байгааг харуулсан байна.
 	Эхний ээлжит ажлыг kelly хэрэглэгч илгээсэн бөгөөд 
 	<quote>хэвлэх дугаар нь</quote> 9 байна.  
 	Хэвлэх ажил болгон давтагдаагүй өөрийн гэсэн дугаар авдаг. 
 	Та хэвлэх дарааллын энэ дугаарыг хэрэгсэхгүй байж болох ч гэсэн 
 	хэрэв хэвлэх ажлыг цуцлах хэрэг гарвал уг дугаарыг мэдэж байх нь 
 	танд хэрэгтэй билээ. Энэ талаар <link
 	  linkend="printing-lprm">Хэвлэх ажлыг устгах</link> хэсгээс 
 	  харна уу.</para>
 	  
       <para>Ес гэсэн дугаартай хэвлэх ажил нь хоёр ширхэг файлаас 
 	  бүтсэн байна. 
 	  &man.lpr.1; тушаалд хэрэв олон файл өгсөн бол тэдгээрийг нэг ажилд 
 	  тооцдог. Энэ ажил нь одоогийн идэвхитэй ажил  (<quote>Rank</quote>
 	  нэртэй баганад  <literal>active</literal> гэж бичсэн байгааг 
 	  анхаарна уу) бөгөөд хэвлэгч яг одоо түүнийг хэвлэж байна гэсэн үг. 
 	  Хоёр дахь ажил нь стандарт оруулгаас &man.lpr.1; тушаал уруу 
 	  илгээгдсэн ажил байна. Гурав дахь ажил нь  <username>mary</username>
 	  хэрэглэгчээс илгээгдсэн бөгөөд нэлээн их хэмжээнийх юм байна. Файлын 
 	  нэрийн урт нь их байгаа учраас &man.lpq.1; нь түүнийг 
 	  гурван цэгээр товчилж харуулсан байна.</para>
 
       <para>&man.lpq.1; тушаалын гаралтын хамгийн эхний мөр бас чухал 
 	  утга илэрхийлдэг нь:
 	хэвлэгч яг одоо юу хийж байгааг (ядаж хэвлэгчийн юу хийж байгааг
 	<application>LPD</application> нөхөр бодож байгааг) харуулдаг.</para>
 
       <para> &man.lpq.1; тушаал нь мөн <option>-l</option> сонголтыг дэмждэг
 	  бөгөөд энэ нь уртасгасан жагсаалтыг харуулдаг юм. Доор 
 	<command>lpq <option>-l</option></command> тушаалын гаралтыг харуулав:</para>
 	    
       <screen>waiting for bamboo to become ready (offline ?)
 kelly: 1st				 [job 009rose]
        /etc/host.conf                    73 bytes
        /etc/hosts.equiv                  15 bytes
 
 kelly: 2nd				 [job 010rose]
        (standard input)                  1635 bytes
 
 mary: 3rd                                [job 011rose]
       /home/orchid/mary/research/venus/alpha-regio/mapping 78519 bytes</screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="printing-lprm">
       <title>Хэвлэх ажлыг устгах</title>
       
       <para>Хэрэв та хэвлэе гэсэн бодлоо өөрчилбөл &man.lprm.1; тушаалаар 
 	хэвлэгдэх ажлыг устгаж болно. Мөн та 
 	&man.lprm.1; тушаалаар хэвлэгдэж байгаа ажлыг бас устгаж болдог боловч 
 	зарим хэсэг нь хэвлэгдэж магадгүй юм.</para>
 	  
       <para>Анхдагч хэвлэгчээс ажил устгахын тулд эхлээд 
 	  &man.lpq.1; тушаал хэрэглэж дарааллынх нь дугаарыг нь мэддэг. 
 	  Тэгээд дараа нь:</para>
 	  
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lprm <replaceable>job-number</replaceable></command></userinput></screen>
 
       <para>Хэвлэгдэх ажлыг хэвлэгчийн нэрийг нь онцгойлж хандан 
 	  устгахын хүсвэл 
 	<option>-P</option> сонголт хэрэглэнэ. 
 	Дараах тушаал нь <literal>bamboo</literal> нэртэй хэвлэгчээс
 	10 дугаартай ажлыг устгана:</para>
 	    
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lprm <option>-P</option> bamboo 10</command></userinput></screen>
       
       <para>&man.lprm.1; тушаалын хэд хэдэн товчлол бий:</para>
       
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>lprm -</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Танд хамаатай бүх хэвлэгдэх ажлыг устгадаг (анхдагч хэвлэгчээс).</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>lprm <replaceable>хэрэглэгч</replaceable></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para><replaceable>Хэрэглэгч</replaceable>-д хамаатай бүх 
 		ажлыг устгана (анхдагч хэвлэгчээс). Супер хэрэглэгч мэдээж 
 		бүх хэрэглэгчдийн ажлыг устгаж болох бөгөөд хэрэв та биш бол 
 		зөвхөн өөрийнхөө л ажлыг устгана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>lprm</term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Ямар ч дарааллын дугаар, хэрэглэгчийн нэр, 
 		эсвэл <option>-</option> сонголт зэргийг оруулаагүй 
 		бол танд хамаатай яг одоо хэвлэгч дээр идэвхитэй байгаа 
 		ажлыг &man.lprm.1; устгадаг. Супер хэрэглэгч бол 
 		яг одоо идэвхитэй байгаа хэний ч дараалал байсан гэсэн устгана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
       
       <para>Дээрх товчлолуудыг <option>-P</option> сонголт ашиглан хэвлэгчийн 
 	  нэр зааж өгөн ямар нэгэн хэвлэгч рүү онцгойлон хандаж болдог. 
 	  Жишээлбэл дараах тушаал нь <literal>rattan</literal> хэвлэгчээс 
 	  тухайн хэрэглэгчийн бүх дарааллыг устгана:</para>
 	  
       <screen>&prompt.user; <userinput><command>lprm <option>-P</option> rattan -</command></userinput></screen>
 	  
       <note>
 	<para>Хэрэв та сүлжээний орчинд ажиллаж байгаа бол 
 	  &man.lprm.1; тушаал нь өөр ижил нэртэй хэвлэгч 
 	  өөр машинд залгаатай байсан ч зөвхөн илгээсэн компьютерийн л дарааллыг 
 	  устгахад зөвшөөрдөг. Доорх жишээнд үүнийг тодруулав:</para>
 	      
 	<screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-P</option> rattan <filename><replaceable>myfile</replaceable></filename></command></userinput>
 &prompt.user; <userinput><command>rlogin orchid</command></userinput>
 &prompt.user; <userinput><command>lpq <option>-P</option> rattan</command></userinput>
 Rank   Owner	  Job  Files                          Total Size
 active seeyan	  12	...                           49123 bytes
 2nd    kelly      13   myfile                         12 bytes
 &prompt.user; <userinput><command>lprm <option>-P</option> rattan 13</command></userinput>
 rose: Permission denied
 &prompt.user; <userinput><command>logout</command></userinput>
 &prompt.user; <userinput><command>lprm <option>-P</option> rattan 13</command></userinput>
 dfA013rose dequeued
 cfA013rose dequeued
 	</screen>
       </note>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-lpr-options">
       <title>Энгийн текстээс өөр зүйлс хэвлэх нь: Хэвлэх сонголтууд</title>
       
       <para>&man.lpr.1; тушаал нь текст загварчлах, зураг файлыг 
 	  өөр хэлбэрт хувиргах, олон хуулбар хийх, хэвлэгдэж байгаа 
 	  файлууд уруу хандах гэх мэтчилэн маш олон сонголттой. Энэ 
 	  хэсэгт тэр тухай зааварлах болно.</para>
 	  
       <sect3 id="printing-lpr-options-format">
 	<title>Хэлбэршүүлэх болон хувиргах сонголтууд</title>
 
 	<para>Дараах &man.lpr.1;-н сонголтууд нь хэвлэгдэх ажлын 
 	хэлбэршүүлэлтийг хянадаг. Эдгээр сонголтуудыг хэрэв таны 
 	хэвлэх зүйлс тань энгийн текст хэлбэртэй биш юм уу эсвэл 
 	текстээ &man.pr.1; хэрэгсэл ашиглан өөрчилж хэвлэх үед 
 	хэрэглэнэ.</para>
 	    
         <indexterm><primary>&tex;</primary></indexterm>
 	<para>Жишээлбэл дараах тушаал нь <filename><replaceable>fish-report.dvi</replaceable></filename>
 	нэртэй DVI төрлийн файлыг (&tex; төрлийн бичилтийн системийн) <literal>bamboo</literal> хэвлэгч рүү явуулна:</para>
 	      
 	<screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-P</option> bamboo -d <filename><replaceable>fish-report.dvi</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 	      
 	<para>Энэ сонголт нь хэвлэгдэх гэж буй бүх файлд хэрэгждэг болохоор 
       жишээ нь та DVI болон ditroff файлуудыг хамт хэвлэгч рүү илгээж 
 	  болохгүй. Түүний оронд файлуудыг тусад нь тусдаа сонголттой илгээх 
 	  хэрэгтэй.</para>
 
 	<note>
 	  <para><option>-p</option> болон 
 	    <option>-T</option> сонголтуудаас бусад бүх сонголтуудад
 		хэвлэгч дээр суугдсан хөрвүүлж хувиргадаг шүүгч ажиллагаа
 		шаардагддаг. Жишээ нь <option>-d</option> сонголт DVI 
 		хөрвүүлж хувиргадаг шүүлт шаарддаг. <link
 	      linkend="printing-advanced-convfilters">Хувиргагч шүүлтүүрүүд</link>
 		  хэсэгт тодорхой өгүүлсэн буй.</para>
 	</note>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-c</option></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>cifplot файлуудыг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-d</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>DVI файлуудыг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-f</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>FORTRAN текст файлуудыг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-g</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>plot төрлийн зураг график файлуудыг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-i <replaceable>тоо</replaceable></option></term>
 		  
 	    <listitem>
 	      <para>Гаралтыг <replaceable>тоо</replaceable>гоор зай авч
 		  хэвлэнэ. Хэрэв та <replaceable>тоо</replaceable> оруулахгүй
 		  тушаавал 8 гэсэн зайгаар хэвлэнэ. Энэ сонголт зөвхөн тодорхой хэдэн
 		  шүүлтүүртэй л ажилладаг.</para>
 
 	      <note>
 		<para><option>-i</option> сонголт болон тоо хоёрын завсар 
 		ямар ч зай байж болохгүй.</para>
 	      </note>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-l</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Текст файлд буй зарим хянагч тэмдэгтүүдтэй нь 
 		  шууд үсэгчлэн хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-n</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>ditroff (төхөөрөмж болгоноос хамааралгүй troff) өгөгдлийг
 		  хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-p</term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Хэвлэхээсээ өмнө энгийн текстийг &man.pr.1; хэрэгслээр
 		  хэлбэршүүлдэг. Нэмэлт мэдээллийг &man.pr.1; гарын авлагаас 
 		  харна уу.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-T <replaceable>гарчиг</replaceable></option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>&man.pr.1; хуудасны толгой хэсэгт файлын нэрийг
 		  байрлуулахын оронд зааж өгсөн <replaceable>Гарчиг</replaceable>-г
 		  хэвлэдэг. Энэ сонголт нь гэхдээ зөвхөн <option>-p</option>
 		сонголт хэрэглэсэн үед л хэрэгждэг. </para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-t</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>troff өгөгдлийг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term><option>-v</option></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>raster өгөгдлийг хэвлэнэ.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 		    
 	<para>Жишээ: Дараах тушаал нь &man.ls.1;-н гарын авлагыг 
 	аятайхан загварчлаад анхдагч хэвлэгчээр хэвлэнэ:</para>
 	    
 	<screen>&prompt.user; <userinput><command>zcat <filename>/usr/share/man/man1/ls.1.gz</filename> | troff <option>-t</option> -man | lpr <option>-t</option></command></userinput></screen>
 	      
 	<para>&man.zcat.1; тушаал нь &man.ls.1; гарын авлагын эх 
 	шахсан файлыг нь задлаад GNU troff хэлбэрт оруулдаг 
 	&man.troff.1; тушаал уруу дамжуулна. Уг хэлбэрт оруулсны дараа
 	&man.lpr.1; руу дамжигдах бөгөөд энэ нь хэвлэх ажлыг 
 	<application>LPD</application> түр хадгалагч уруу илгээдэг. 
 	Бид <option>-t</option> сонголт &man.lpr.1; дээр хэрэглэсэн 
 	болохоор түр хадгалагч хэвлэгдэх үед GNU troff гаралтыг 
 	хэвлэгчийн ойлгох хэлбэрт хувиргаж хэвлэнэ.</para>
       </sect3>
       
       <sect3 id="printing-lpr-options-job-handling">
 	<title>Хэвлэлтэд хандах сонголтууд</title>
 
 	<para>&man.lpr.1; тушаалд өгсөн дараах сонголтууд 
 	  <application>LPD</application> дээрх хэвлэгдэх ажлуудад
 	  онцгойлж ханддаг:</para>
       
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term>-# <replaceable>хуулбарлах-тоо</replaceable></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Зөвхөн нэг удаа хэвлэгдэх ажлуудыг <replaceable>хуулбарлах-тоо</replaceable>гоор хувилдаг. Систем хянаж зохицуулагч албатай хүн магадгүй
 		  хэвлэгчийн ингэж ахин дахин хуулбарлаж хэвлэхийн оронд 
 		  хувилах фото хуулбар үүсгээд түүнийгээ шууд буулгах 
 		  сонголт санал танд тавьж болох юм. <link
 		  linkend="printing-advanced-restricting-copies">Олон хуулбарлалтыг
 		  хязгаарлах</link> хэсэгт тодорхой заасан байгаа.</para>
 
 	      <para>Доорх жишээн дээр <filename><replaceable>parser.c</replaceable></filename> файлыг 
 		  гурав, <filename><replaceable>parser.h</replaceable></filename> файлыг мөн гурав хувилж
 		  анхдагч хэвлэгч рүү хэвлэж байна:</para>
 		      
 	      <screen>&prompt.user; <userinput><command>lpr <option>-#3</option> <filename><replaceable>parser.c parser.h</replaceable></filename></command></userinput></screen>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-m</term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Хэвлэх ажил дууссаны дараа захиа илгээнэ. 
 		  Хэвлэгдэх ажил дууссаны дараа <application>LPD</application> 
 		  систем таны бүртгэл рүү захиа явуулдаг. 
 		  Захиан дотроо таны хэвлэх ажиллагаа амжилттай болсон эсвэл 
 		  алдаа гарсан тухай мэдэгддэг бөгөөд алдаа гарсан байвал 
 		  (голдуу) ямар алдаа гарсныг нь бичсэн байдаг.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-s</term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Түр хадгалагч сан уруу хуулахгүйгээр уг файлуудад
 		  тэмдэгт холбоос үүсгэдэг.</para>
 		    
 	      <para>Хэрэв та том хэмжээний файл хэвлэх гэж байгаа бол 
 		  энэ сонголт танд тун хэрэг болно. Ингэснээр түр хадгалагчид
 		  буй дискний хэмжээг хэмнэдэг ( таны том хэмжээний файл
 		  түр хадгалагчийн хэмжээнээс хэтэрч түүнтэй зэрэгцээ орших
 		  зай уруу илүүдэж гарах аюултай). <application>LPD</application>
 		  мөн хэвлэх файлыг хуулах гэж цаг зарцуулахгүй түргэн байх 
 		  болно.</para>
 		    
 	      <para>Нэг сул тал бий: 
 		<application>LPD</application> нь хэвлэгдэх файл уруу
 		шууд хандаж байгаа болохоор хэвлэгдэж дуусахаас нааш та уг файлыг 
 		засварлаж чадахгүй байх болно.</para>
 	      
 	      <note>
 		<para>Хэрэв та сүлжээгээр өөр хэвлэгч рүү хэвлэж байгаа бол 
 		<application>LPD</application> нь уг компьютераас алсад буй 
 		хэвлэгч рүү файлыг хуулдаг болохоор <option>-s</option> сонголт
 		нь дотоод зайгаа хэмнэхээс биш алсад буй компьютерийн 
 		дискний зайг хэмнэдэггүй. Гэвч ийм байсан ч хэрэгтэй сонголт билээ.
 		</para>
 	      </note>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-r</term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Түр хадгалагч уруу хуулсны дараа юм уу эсвэл 
 		  <option>-s</option> сонголт хэрэглэж хэвлэсний дараа уг файлыг 
 		  утсгана. Энэ сонголтыг тун болгоомжтой хэрэглэнэ үү!</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
       </sect3>
 	  
       <sect3 id="printing-lpr-options-misc">
 	<title>Хуудасны толгой хэсгийг загварчлах сонголтууд</title>
 
 	<para>&man.lpr.1; тушаалд хэрэглэсэн эдгээр сонголтууд нь 
 	  хуудасны толгой хэсэгт хэвлэгддэг текстийг зааж өгөхөд
 	  хэрэглэгддэг. Хэрэв хуудасны толгой хэсгийг өөр програм
 	  өөрчилнө гэж заасан байвал энэ сонголт хүчингүй болдог. 
 	  <link linkend="printing-advanced-header-pages">Хуудасны толгой
 	  хэсэг</link> хэсэгт энэ талаар тодорхой өгүүлсэн байгаа.</para>
 	    
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term>-C <replaceable>текст</replaceable></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Толгой хэсэгт байдаг компьютерийн нэрийг 
 		  зааж өгсөн <replaceable>текст</replaceable>ээр орлуулдаг.
 		  Ердийн үед бол уг хэвлэх ажлыг илгээсэн компьютерийн нэр байдаг.
 		  </para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-J <replaceable>текст</replaceable></term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Толгой хэсэгт байдаг хэвлэх ажлын нэрийг зааж өгсөн 
 		  <replaceable>текст</replaceable>ээр орлуулдаг.
 		  Ердийн үед ажлын нэр нь хэвлэх файлын нэр байдаг ба 
 		  хэрэв та консолийн стандарт оруулга хэрэглэсэн бол 
 		  <filename>stdin</filename> гэж байдаг.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	  
 	  <varlistentry>
 	    <term>-h</term>
 	    
 	    <listitem>
 	      <para>Толгой хэсэггүй хэвлэнэ.</para>
 	      
 	      <note>
 		<para>Хэрэв өөр програмаар толгой хэсэг нь бэлтгэгдсэн бол
 		энэ сонголт зарим тохиолдолд хүчингүй болдог. <link
 		    linkend="printing-advanced-header-pages">Хуудасны
 			толгой хэсэг</link> хуудсанд энэ тухай тайлбарласан буй</para>
 	      </note>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2 id="printing-lpc">
       <title>Хэвлэгчдийг зохицуулах</title>
       
       <para>Хэвлэгчдийг зохицуулагчийн зүгээс тэдгээрийг суулгаж шалгахад
 	  үүрэгтэй байдаг. &man.lpc.8; тушаал ашиглан хэвлэгчтэйгээ 
 	  та олон аргаар харилцаж чадна. &man.lpc.8; тушаал ашиглан</para>
       
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгчийг эхлүүлэх болон зогсоох</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгдэх дарааллыг хорих болон зөвшөөрөх</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дараалалд буй хэвлэгдэх ажлын ээлж дарааг өөрчлөх</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
       
       <para>Эхлээд жаахан тодруулцгаая: Хэрэв хэвлэгч <emphasis>зогссон</emphasis>
 	  бол дараалалд буй ямар ч ажлыг хэвлэхгүй. Хэрэглэгчид хэвлэх
 	  ажил илгээж болох бөгөөд тийм ажлууд бүгд дараалалд нэмэгдэж 
 	  хэвлэгчийг <emphasis>эхлэх</emphasis> хүртэл юм уу эсвэл дарааллыг
 	  цэвэрлэх хүртэл тэнд хадгалагдана.</para>
 	  
       <para>Хэрэв дараалал <emphasis>хоригдсон</emphasis> бол ямар ч 
 	  хэрэглэгч (<username>root</username> хэрэглэгчээс бусад)
 	  хэвлэгч рүү юм илгээж чадахгүй. Дараалал 
 	  <emphasis>зөвшөөрөгдсөн</emphasis> үед л хэвлэх ажил хүлээж авдаг.
 	  Хэвлэгч <emphasis>эхлэх</emphasis> үедээ мөн хоригдсон 
 	  дарааллыг хоосортол нь хэвлэнэ.</para>
 	  
       <para>&man.lpc.8; тушаалыг хэрэглэхийн тулд та
 	  <username>root</username> эрхтэй байх хэрэгтэй байдаг. Энгийн 
 	  хэрэглэгчид бол &man.lpc.8; тушаалыг хэвлэгчийн 
 	  төлөв байдал юм уу эсвэл гацсан хэвлэгчийг 
 	  эхлүүлэхэд хэрэглэнэ. </para>
 
       <para>Энд &man.lpc.8; тушаалын нэгтгэсэн жагсаалтыг харуулав.
 	  Ихэнх тушаалуудад онцгойлон хэвлэгч рүү хандахын тулд 
 	<replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable> нэмж өгдөг. Хэрэв 
 	та <literal>all</literal> гэж <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable>-н 
 	оронд өгвөл <filename>/etc/printcap</filename> файл жагсаалттай
 	буй бүх хэвлэгчийг илэрхийлэх болно.</para>
       
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><command>abort
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Одоогийн хэвлэж байгаа ажлыг цуцлаад хэвлэгчийг 
 		зогсооно. Хэрэв дараалал хоригдоогүй бол хэрэглэгчид хэвлэх 
 		зүйлс илгээж байж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>clean
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийн түр хадгалагчид буй хуучин файлуудыг устгана.
 		  <application>LPD</application> уг файлыг ямар нэгэн шалтгааны 
 		  улмаас устгаагүй байж болох юм. Энэ нь хэвлэх үед 
 		  алдаа гарах, эсвэл зохион байгуулах зарим үйлдэл хийгдэх гэх 
 		  мэт янз бүрийн шалтгаан байж болно. Энэ тушаал түр хадгалагч
 		  санд хамаарахгүй файлуудыг шалгаж олоод устгадаг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>disable
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Шинээр ирэх ажлуудад дарааллыг хорьно. Хэрэв хэвлэгч тухайн үед хэвлэж байвал
 		  дараалалд үлдсэн байгаа зүйлсүүдийг хэвлэдэг. 
 		  Супер хэрэглэгч (<username>root</username>) дараалал хоригдсон 
 		  байсан ч хэвлэх зүйл илгээдэг.</para>
 		  
 	    <para>Энэ тушаал шинэ хэвлэгчийн суулгац юм уу шүүлтийг шалгахад
 		  их хэрэгтэй. Жишээ нь хэвлэх дарааллыг хориод 
 		  <username>root</username> эрхээр хэвлэж туршиж болно.
 		  Бусад хэрэглэгчид дарааллыг <command>идэвхжих</command> хүртэл
 		  дараалал уруу ажил илгээж чадахгүй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>down <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable>
 	      <replaceable>мэдээлэл</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийг унтраана. <command>disable</command> тушаалыг 
 		<command>stop</command>-тай хамт хэрэглэсэнтэй ижил.
 	      Хэрэв хэрэглэгч хэвлэгчийн &man.lpq.1; юм уу эсвэл 
 		  <command>lpc
 		status</command> тушаал хэрэглэн төлөв байдлыг 
 		  мэдье гэсэн үед уг зааж өгсөн <replaceable>мэдээлэл</replaceable> 
 		  харуулагддаг. </para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>enable
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийн дарааллыг зөвшөөрдөг. Хэрэглэгч хэвлэгч рүү
 		юм илгээж болох боловч хэвлэгч эхлэхээс нааш хэвлэгдэхгүй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>help
 	      <replaceable>тушаал</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para><replaceable>тушаал</replaceable>ын хэрэглэх тусламжийг харуулдаг. Хэрэв <replaceable>тушаал</replaceable> бичилгүйгээр тушаавал боломжтой бүх 
 		тушаалын ерөнхий мэдээллийг харуулна.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>restart
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийг эхлүүлдэг. Ердийн хэрэглэгчид энэ тушаалыг хэрэв
 		ямар нэгэн тохиолдлоор <application>LPD</application> гацсан үед
 		хэвлэгчийг эхлүүлэхэд хэрэглэж болдог боловч <command>stop</command> юм уу 
 		<command>down</command> тушаал хэрэглэн ажиллаж байгаа хэвлэгчийг
 		зогсоож чаддаггүй. <command>restart</command> тушаал нь 
 		<command>abort</command> тушаалыг 
 	      <command>start</command> тушаалтай хэрэглэсэнтэй ижилхэн.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>start
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийг эхлүүлнэ. Хэвлэгч дараалалд байгаа ажлуудыг
 		хэвлэж эхэлдэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>stop
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Хэвлэгчийг зогсооно. Хэвлэгч яг хэвлэж байсан ажлаа дуусгаад
 		дараалалд байгаа ажлуудыг хэвлэлгүйгээр зогсоно. Хэвлэгч зогссон 
 		байсан ч хэрэглэгчид хэвлүүлэх ажлаа дараалалд илгээж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>topq <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable>
 	      <replaceable>ажил-эсвэл-хэрэглэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para>
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable> нэртэй хэвлэгчийн
 		  дараалалд байгаа ажлуудын хамгийн дээд хэсэгт нь
 		  зааж өгсөн <replaceable>хэрэглэгчийн-нэр</replaceable> хэрэглэгчийн
 		  <replaceable>ажлыг</replaceable> оруулдаг. Энэ тушаалыг 
 		  <literal>all</literal> гэж
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable>-н оронд хэрэглэх боломжгүй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><command>up
 	      <replaceable>хэвлэгчийн-нэр</replaceable></command></term>
 		
 	  <listitem>
 	    <para><command>down</command> тушаалын эсрэгээр 
 		уг хэвлэгчийг шинээр эхлүүлдэг. 
 	      <command>start</command> тушаалыг
 	      <command>enable</command>-тай хэрэглэсэнтэй ижилхэн.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
       
       <para>&man.lpc.8; нь дээрх тушаалуудыг тушаал бичих мөрнөөс
 	  хүлээж авдаг. Хэрэв та ямар ч тушаал оруулаагүй бол &man.lpc.8; нь 
 	<command>exit</command> юм уу 
 	<command>quit</command>, эсвэл end-of-file тэмдэгт илгээх хүртэл
 	гарнаас тушаал оруулж ажиллах  харилцах горимд шилждэг.</para>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="printing-lpd-alternatives">
     <title>Хэвлэгчийн стандарт түр хадгалагчидтай ижил хадгалагчид </title>
     
     <para>Хэрэв та энэ гарын авлагыг эхнээс нь уншиж байгаа бол &os;-тэй цуг ирдэг 
 	түр хадгалах систем болох <application>LPD</application>-ийн 
 	талаар бүх л мэдэж болох зүйлсийг одоо сурсан байх ёстой. Та үүний олонхи 
 	дутагдалтай талуудыг үнэлж чадах байх. Энэ нь дараах асуултанд хүргэдэг: 
 	<quote>Өөр ямар (&os;-тэй ажилладаг) түр хадгалах системүүд
 	байдаг вэ?</quote></para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>LPRng</term>
 
  	<indexterm><primary>LPRng</primary></indexterm>	  
 	<listitem>
 	  <para><application>LPRng</application> буюу <quote>LPR: the Next
 	    Generation</quote> гэгддэг дараа үеийн систем нь PLP-ийг дахин 
 		бичсэн хувилбар юм. Патрик Пауэл болон Жастин Мэйсон (PLP-ийн гол арчлагч) 
 		нар нийлэн <application>LPRng</application>-г хийсэн юм. 
 		<application>LPRng</application>-ийн гол сайт бол <ulink
 	      url="http://www.lprng.org/"></ulink> юм.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
       <varlistentry>
 	<term>CUPS</term>
 
  	<indexterm><primary>CUPS</primary></indexterm>	  
 	<listitem>
 	  <para><application>CUPS</application> буюу Common UNIX Printing
 	    System нь &unix; дээр тулгуурласан үйлдлийн системүүдэд зориулсан 
 		зөөгдөж болох хэвлэх давхаргын боломжийг олгодог. Энэ нь 
 		бүх &unix; үйлдвэрлэгчид болон хэрэглэгчдэд зориулж стандарт 
 		хэвлэх шийдлийг дэмжихийн тулд Easy Software Products-аас 
 		хөгжүүлэгдсэн юм.</para>
 
 	  <para><application>CUPS</application> нь Internet Printing
 	    Protocol (<acronym>IPP</acronym>) буюу Интернэтийн Хэвлэх Протоколыг 
 		ашиглаж хэвлэх ажлууд болон дарааллуудыг удирдах үндсээ болгодог. 
 		Line Printer Daemon (<acronym>LPD</acronym>) буюу Шугамын 
 		Хэвлэгчийн Дэмон, Server Message Block (<acronym>SMB</acronym>)
 		буюу Серверийн Мэдэгдлийн Блок, болон AppSocket (JetDirect гэгддэг) 
 		протоколууд нь багасгасан ажиллагаатайгаар бас дэмжигдсэн байдаг. 
 		CUPS нь амьдралд байх &unix; дээрх  хэвлэлтийг дэмжихийн тулд 
 		сүлжээний хэвлэгч олох (browsing) болон PostScript Printer Description
 	    (<acronym>PPD</acronym>) буюу PostScript Хэвлэгчийн Тайлбар дээр 
 		суурилсан хэвлэх тохируулгуудыг нэмдэг.</para>
 
 	  <para><application>CUPS</application>-ийн гол сайт нь <ulink
 	    url="http://www.cups.org/"></ulink> юм.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>HPLIP</term>
 
 	<indexterm><primary>HPLIP</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><application>HPLIP</application> буюу HP &linux; Imaging and 
 	    Printing систем нь HP өөрийнхөө төхөөрөмжүүдэд зориулан хөгжүүлсэн 
 	    хэвлэлт, скан хийлт, болон факсын боломжуудыг дэмжсэн програм 
 	    хангамжийн цуглуулга юм. Энэ програм хангамжийн цуглуулга нь 
 	    өөрийн зарим хэвлэх боломжууддаа зориулж ар талдаа 
 	    <application>CUPS</application> хэвлэх системийг хэрэглэдэг.</para>
 
 	  <para><application>HPLIP</application>-ийн гол сайт нь
 	    <ulink url="http://hplipopensource.com/hplip-web/index.html"></ulink> юм.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="printing-troubleshooting">
     <title>Алдааг олж засварлах</title>
 
     <para>&man.lptest.1; програмын тусламжтайгаар энгийн шалгах
 	  үйлдэл хийж дуусахад та зөв хэвлэгдсэн хүссэн үр дүнд биш 
 	  харин дараах алдаануудтай тулгарч болзошгүй юм:</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Хэвлэж болж байна, гэхдээ хэсэг хугацааны дараа юм уу эсвэл 
 	анхнаасаа хуудасны тал хэсгийг хэвлээд зогсох.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгч дээд хэсгийг нь хэвлээд хэсэг хугацааны дараа 
 	    юу ч хийхгүй болох. Ийм үед та хэвлэгч дээрх 
 		PRINT REMAINING эсвэл FORM FEED товч дарж үлдсэн хэсгийг нь 
 		хэвлэх эсэхийг харах хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв хэвлэгч өөр хэвлэх юм байгаа эсэхийг хүлээгээд байгаа
 	  тийм нөхцөлд орвол хэвлэгч рүү 
 	  FORM FEED тэмдгийг илгээснээр (эсвэл ямар нэгэн юм) уг асуудал 
 	  шийдэгдэж болох юм. Өөрийнхөө түр хадгалагч дээр орж ирсэн өгөгдлийг
 	  шууд хэвлэдэг хэвлэгчдэд иймэрхүү арга хэрэглэхэд хангалттай билээ. 
 	  Хэрэв өмнөх хуудас нь хуудасны тал хүртэл байгаад дараагийн хуудас нь 
 	  шинээр хуудаснаас эхлэх байсан болоод дууссан хуудасны тал 
 	  хэсгээс хэвлэхгүй байгаад байх нөхцөл үүссэн байж болзошгүйг 
 	  шалгахад мөн илүүдэхгүй.</para>
 
 	  <para><filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename> 
 	  бүрхүүлийн скриптэд оруулсан дараах оруулга нь хэвлэх 
 	  үйлдлийн дараа хэвлэгч рүү хуудас дууссан тэмдэгт илгээнэ:</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # if-simple - Simple text input filter for lpd
 # Installed in /usr/local/libexec/if-simple
 #
 # Simply copies stdin to stdout.  Ignores all filter arguments.
 # Writes a form feed character (\f) after printing job.
 
 /bin/cat &amp;&amp; printf "\f" &amp;&amp; exit 0
 exit 2</programlisting>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Гэхдээ энэ нь <quote>хачирхалтай нөлөө</quote> үүсгэж болох юм.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Та дараах зүйлсийг хуудсан дээрээ харах болно:</para>
 
 	  <screen>!"#$%&amp;'()*+,-./01234
                 "#$%&amp;'()*+,-./012345
                                  #$%&amp;'()*+,-./0123456</screen>
 
 	  <indexterm><primary>MS-DOS</primary></indexterm>
  	  <indexterm><primary>OS/2</primary></indexterm>
  	  <indexterm><primary>ASCII</primary></indexterm>
 	  <para>Энэ нь таныг шинэ мөр илэрхийлдэг тэмдэгт хөрвүүлэгдээгүй 
 	  улмаас өнөөх <emphasis>хачирхалтай нөлөөний</emphasis> хохирогч 
 	  нь болсон байна гэдгийг илэрхийлж байна. 
 	&unix; төрлийн үйлдлийн системүүд мөр дууссаныг илэрхийлэхийн тулд
 	ASCII-н 10 гэсэн дугаарыг буюу line feed (LF) гэсэн нэг л 
 	тэмдэгт хэрэглэдэг. Харин &ms-dos;, &os2;, болон бусад үйлдлийн 
 	системүүд ASCII-н 10 <emphasis>ба</emphasis> ASCII-н
 	    13 (CR буюу шинэ мөр эхлэх) гэсэн хоёр тэмдгийг хамтад нь 
 		хэрэглэдэг. Ихэнх хэвлэгч нар шинэ мөрийг илэрхийлэхдээ 
 		&ms-dos;-н шийдлийг хэрэглэдэг.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та &os;-с хэвлэхээр бол таны текстүүд 
 	  зөвхөн мөр дууссан тэмдэгт л агуулсан байгаа. 
 	  Мөр дууссан тэмдэгтийг хэвлэгч хүлээж авангуутаа хуудсаа нэг мөрөөр
 	  дээшлүүлсэн мөртлөө яг тухайн байрлалдаа дараагийн тэмдэгт ирэхийг 
 	  хүлээж зогсдог. Энэ үед л шинэ мөр гэсэн тэмдэгт ирж байж хэвлэгчийн 
 	  толгой зүүн хэсэг рүүгээ гүйдэг билээ. </para>
 
 	  <para>&os; нь дараах маягаар хэвлэхийг хэвлэгчээс хүсдэг:</para>
 
 	  <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	    <tgroup cols="2">
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>Хэвлэгч CR тэмдэг хүлээж авлаа</entry>
 		  <entry>Хэвлэгч CR гэж хэвлэв</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>Хэвлэгч LF тэмдэгт хүлээж авлаа</entry>
 		  <entry>Хэвлэгч CR + LF гэж хэвлэх</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </informaltable>
 
 	  <para>Үүнийг залруулах хэдэн арга бий:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>Хэвлэгчийнхээ тохируулгын цонхыг ашиглан 
 		  эдгээр тэмдэгтийг өөрөөр хөрвүүлж ойлгохоор тохируулах. 
 		  Иймэрхүү тохиргоо байдаг эсэхийг хэвлэгчийнхээ 
 		  гарын авлагад харах хэрэгтэй.</para>
 
 	      <note>
 	        <para>Хэрэв та системээ шинээр ачаалахдаа
 			&os;-ээс өөр давхар суусан үйлдлийн систем рүү орвол 
 			тухайн үйлдлийн системдээ тохируулж  CR болон LF
 			тэмдэгтийн хөрвүүлэх тохиргоог 
 		  <emphasis>дахин хийх</emphasis> хэрэг гарч магадгүй юм.</para>
 	      </note>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>&os;-н цуваа холболтын таниулагч програм нь 
 		  автоматаар LF тэмдэгтийг CR+LF тэмдэгт рүү хувиргадаг.  
 		  Мэдээж энэ нь <emphasis>зөвхөн</emphasis> цуваа холболтоор
 		  холбогдсон хэвлэгч дээр ажиллана. Энэ шинж чанарыг 
 		  идэвхжүүлэхийн тулд  <literal>ms#</literal> хэрэгслийг 
 		  ашиглан  <literal>onlcr</literal> горимыг хэвлэгчийн
 		   <filename>/etc/printcap</filename> файл дотор оруулж
 		   өгөх хэрэгтэй.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Хэвлэгчийн алгасаж болдог 
 		  <emphasis>escape code</emphasis> тэмдэгт 
 		  илгээж хэвлэгчийг LF тэмдэгт илгээгдсэн гэж ойлгуулж
 		  болох юм. Хэвлэгчийн гарын авлагаас ийм тэмдэгт
 		  дэмждэг эсэхийг харах хэрэгтэй. Хэрэв та тохирох тийм
 		  тэмдэгт олсон бол текст шүүгч програмыг өөрчилж
 		  эхлээд тэр тэмдэгтийг илгээгээд дараа нь 
 		  хэвлэх зүйлсийг илгээхээр засах хэрэгтэй. </para>
 
 	      <indexterm><primary>PCL</primary></indexterm>
 	      <para>Энд Hewlett-Packard PCL хэвлэгчийн ойлгодог 
 		  алгасаж болдог тэмдэгтийн текст шүүгч жишээг татаж үзүүлэв. 
 		  Энэ шүүгч нь LF тэмдэгтийг LF ба
 		CR гэж хөрвүүлээд хэвлэгч рүү 
 		хэвлэх ажлыг илгээж дараа нь мөр дууссан тэмдэгтийг илгээж 
 		хэвлэх ажил дууссаныг мэдэгддэг. 
 		Энэ нь бараг бүх  Hewlett Packard хэвлэгчдэд тохирдог.</para>
 
 	      <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # hpif - Simple text input filter for lpd for HP-PCL based printers
 # Installed in /usr/local/libexec/hpif
 #
 # Simply copies stdin to stdout.  Ignores all filter arguments.
 # Tells printer to treat LF as CR+LF.  Ejects the page when done.
 
 printf "\033&amp;k2G" &amp;&amp; cat &amp;&amp; printf "\033&amp;l0H" &amp;&amp; exit 0
 exit 2</programlisting>
 
 	      <para>Энд <hostid>orchid</hostid> нэртэй компьютерийн
 		  <filename>/etc/printcap</filename> файлын жишээг харуулж байна. 
 		Энд <literal>teak</literal> нэртэй Hewlett Packard
 		LaserJet 3Si хэвлэгчийг зэрэгцээ холболтоор холбосон байгаа.
 		Энд өмнө үзүүлсэн скриптийг текст шүүгчээ болгож хэрэглэсэн байгаа:</para>
 
 	      <programlisting>#
 #  /etc/printcap for host orchid
 #
 teak|hp|laserjet|Hewlett Packard LaserJet 3Si:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/teak</filename>:mx#0:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/hpif</filename>:</programlisting>
 	    </listitem>
           </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Энэ нь мөрүүдийг давхарлан хэвлэж байх.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгч мөрөө дээшлүүлсэнгүй. 
 	  Бүх мөрүүд дээд мөрөнд давхарлагдаж хэвлэгдэв.</para>
 
 	  <para>Энэ хүндрэл нь өнөөх хачирхалтай нөлөөний 
 	  <quote>эсрэг</quote> нөлөөлөл бөгөөд арай бага тохиолддог. 
 	    &os;-н мөрийн төгсгөл илэрхийлсэн LF тэмдэгт нь 
 	    CR тэмдэгтээр солигдоод мөрөө шинээр ахиулалгүй хуудасны 
 		эхэнд очиж дахин хэвлэчихсэн байна.</para>
 
 	  <para>Хэвлэгчийн тохируулгын цонх ашиглан LF болон CR
 	  тэмдэгтүүдийг дараах маягаар хөрвүүлэхээр тохируулах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	    <tgroup cols="2">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry>Хэвлэгчийн хүлээж авалт</entry>
 		  <entry>Хэвлэгчийн хэвлэлт</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>CR</entry>
 		  <entry>CR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>LF</entry>
 		  <entry>CR + LF</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </informaltable>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Хэвлэгч тэмдэгт гээх үзэгдэл.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгч хэвлэх үедээ мөрөнд зарим тэмдэгтүүдийг хэвлэхгүй
 	  болдог. Энэ хүндрэл нь хэвлэгч ажиллахгүй болох эсвэл маш их тэмдэгт 
 	  гээж эхлэх зэргээс илүү дор үзэгдэл юм. </para>
 
 	  <para>Хүндрэлийн шалтгаан нь цуваа холболтоор компьютерийн илгээсэн 
 	    хурдтай хэвлэгчийн хэвлэх хурд таарахгүй байгаагаас үүсдэг 
 		(ийм хүндрэл зэрэгцээ холбосон хэвлэгчдэд тулгардаггүй). 
 		Энэ хүндрэлийг давах хоёр арга бий:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>Хэрэв хэвлэгч нь XON/XOFF гэсэн урсгал зохицуулагчийг 
 		  дэмждэг бол <literal>ms#</literal>  шинж чанарыг ашиглан 
 		  <literal>ixon</literal> горимыг &os; дээр хэрэглэхээр 
 		  тааруулах хэрэгтэй.
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Хэрэв хэвлэгч нь Request to Send (Илгээхийг Хүсэх) / Clear to Send (Илгээхдээ цэвэрлэх) 
 		hardware handshake буюу тоног төхөөрөмжийн тохиролцоог (ихэвчлэн <literal>RTS/CTS</literal> гэгддэг) дэмждэг бол
 		  <literal>ms#</literal> боломжид <literal>crtscts</literal>
 		  горимыг зааж өгөх хэрэгтэй. 
 		Тоног төхөөрөмжийн урсгал зохицуулагчид тааруулж цуваа холболтоо зөв 
 		холбосон эсэхээ магадлах хэрэгтэй.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Хог хэвлэх үзэгдэл.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэвлэгч хүссэн текстийг хэвлэхийн оронд 
 	  хог хэвлээд эхлэв. </para>
 
 	  <para>Энэ нь цуваа холболт буруу холбогдсоноос үүсдэг үзэгдэл. 
 	  Дамжуулах хурдны давтамжийн <literal>br</literal> шинж чанарыг 
 	  шалгаад 
 	    <literal>ms#</literal> шинж чанараар өгөгдөл тэгшилж 
 		илгээнэ гэх зэрэг 
 	    <filename>/etc/printcap</filename> файлд байгаа 
 		тохиргоотой тохирч буй эсэхийг шалгах хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Юу ч болохгүй байх.</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв юу ч болохгүй байвал хүндрэл нь хэвлэгчид биш 
 	  &os;-д байж болох юм. <filename>/etc/printcap</filename>
 	  файлд бүртгэл файл хэрэглэнэ гэсэн 
 	    (<literal>lf</literal>) шинж чанарыг нэмэх хэрэгтэй.  
 		Жишээ нь энд  <literal>rattan</literal> оруулганд 
 		<literal>lf</literal> шинж чанар нэмж байна:</para>
 
 	  <programlisting>rattan|line|diablo|lp|Diablo 630 Line Printer:\
         :sh:sd=<filename class="directory">/var/spool/lpd/rattan</filename>:\
         :lp=<filename class="devicefile">/dev/lpt0</filename>:\
         :if=<filename>/usr/local/libexec/if-simple</filename>:\
         :lf=<filename>/var/log/rattan.log</filename></programlisting>
 
 	  <para>Тэгээд дахиад хэвлэх гээд оролдоод үз. Гарч болзошгүй алдааны мэдэгдэл 
 		байгаа эсэхийг бүртгэлийн файлаас (бидний жишээн дээр
 	    <filename>/var/log/rattan.log</filename>) шалгах хэрэгтэй. 
 		Мэдэгдлүүдээс хамаарч асуудлыг засахыг оролдох хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та  <literal>lf</literal> шинж чанар зааж өгөөгүй бол,
 	    <application>LPD</application> нь 
 	    <filename class="devicefile">/dev/console</filename> файлыг анхдагч гэж авч үзнэ.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/security/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/security/chapter.sgml
index 65e48aa264..99ca2733eb 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/security/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/security/chapter.sgml
@@ -1,4312 +1,3810 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.336
+     Original revision 1.337
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="security">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Мэтью</firstname>
 	<surname>Диллон</surname>
 	<contrib>Энэ бүлгийн ихэнх хэсгийг security(7) гарын авлагын хуудаснаас авсан бөгөөд
 		security(7) гарын авлагын хуудсыг бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Dec 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Аюулгүй байдал</title>
   <indexterm><primary>аюулгүй байдал</primary></indexterm>
 
   <sect1 id="security-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>Энэ бүлэг нь системийн аюулгүй байдлын ухагдахуунуудын үндэс, зарим нэг нийтлэг  
 	практикийн сайн аргууд болон &os; дэх зарим нэг дэвшилттэй сэдвүүдийг
 	танилцуулах болно. Энд дурдагдсан олон сэдвүүдийг бас системийн болон Интернэтийн 
 	аюулгүй байдалд хэрэглэж болох юм. Интернэт нь хүн бүр таны найрсаг хөрш байхыг 
 	хүсдэг <quote>найзархаг</quote> газар байхаа аль хэдийн больсон. 
 	Өөрийн системийг аюулгүй болгох нь таны өгөгдөл, оюуны өмч, цаг хугацаа зэрэг 
 	олон зүйлсийг хакерууд зэргийн савраас хамгаалахад хойшлуулашгүй чухал юм.</para>
 
     <para>&os; нь таны систем болон сүлжээний аюулгүй байдал болон бүрэн бүтэн байдлыг 
 	хангаж байдаг хэрэгслүүд болон арга замуудын цуглуулгыг агуулдаг.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн хувьд системийн аюулгүй байдлын үндсэн ухагдахуунууд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os;-д байдаг <acronym>DES</acronym> болон <acronym>MD5</acronym> 
 	зэрэг төрөл бүрийн нууцлах арга замуудын талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Нэг удаагийн нууц үгийн нэвтрэлтийг хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><acronym>TCP</acronym> Wrappers буюу 
 	<acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдыг <application>inetd</application>-д ашиглан 
 	хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
-      <listitem>
-	<para>&os;-ийн 5.0-с өмнөх хувилбарууд дээр <application>KerberosIV</application>-г 
-	хэрхэн тохируулах талаар.</para>
-      </listitem>
-
       <listitem>
 	<para>&os; дээр <application>Kerberos5</application>-г хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>IPsec-г хэрхэн тохируулж &os;/&windows; машинуудын хооронд 
 	<acronym>VPN</acronym> үүсгэх талаар.</para>
       </listitem>
      
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн <acronym>SSH</acronym> шийдэл болох <application>OpenSSH</application>-г 
 	хэрхэн тохируулж ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Файлын системийн  <acronym>ACL</acronym>-үүд гэж юу болох, тэдгээрийг 
 	хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Portaudit</application> хэрэгслийг хэрхэн ашиглаж 
 	Портын цуглуулгаас суулгагдсан гуравдагч програм хангамжийн багцуудыг аудит хийх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн аюулгүй байдлын зөвлөмжүүдийн сонордуулгуудыг хэрхэн хэрэглэх талаар.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Процессийн Бүртгэл хөтлөх гэж юу болох талаар ойлголттой болж 
 	түүнийг &os; дээр хэрхэн идэвхжүүлэх талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os; болон Интернэтийн үндсэн ухагдахуунуудыг ойлгох.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ номонд нийтдээ аюулгүй байдлын нэмэлт сэдвүүд хамрагдсан болно.
 	Жишээ нь Mandatory Access Control буюу 
 	Шаардлагатай Хандалтын Хяналт <xref linkend="mac">-д,  
 	Интернэт галт ханануудын талаар <xref linkend="firewalls">-д 
 	хэлэлцэгдсэн байгаа.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="security-intro">
     <title>Танилцуулга</title>
 
     <para>Аюулгүй байдал нь системийн администратораас эхэлж түүнтэй дуусдаг 
 	үйл ажиллагаа юм. BSD &unix; олон хэрэглэгчийн системүүд нь угаасаа 
 	зарим нэг аюулгүй байдлыг хангаж байдаг боловч тэдгээр хэрэглэгчдийг  
 	<quote>үнэнч</quote> байлгахыг эрмэлздэг аюулгүй байдлын нэмэлт 
 	арга замуудыг бүтээж түүний ажиллагааг хангах ажил нь сисадмины магадгүй 
 	ганц, хамгийн том үүргүүдийн нэг юм. Таныг аюулгүй болгосон зөвхөн тэр 
 	хэмжээгээр машинууд нь аюулгүй байдаг бөгөөд аюулгүй байдлын санаа зовнилууд 
 	нь хүний ая тухтай хялбар байлгах гэсэн хэрэгцээтэй үргэлж тэмцэлдэж байдаг. Ерөнхийдөө 
 	&unix; системүүд нь асар олон тооны зэрэгцээ процессуудыг ажиллуулах 
 	чадвартай бөгөөд эдгээр процессуудын ихэнх нь серверүүд болон ажилладаг 
 	&mdash; энэ нь гаднын зүйлс тэдэнтэй холбогдож ярилцах боломжтой 
 	гэсэн үг юм. Өчигдрийн миникомпьютерууд, мэйнфрэймүүдээс өнөөгийн 
 	ширээний компьютерууд болж компьютерууд нь сүлжээнд холбогдож  
 	сүлжээнүүд нь хоорондоо холбогдох тусам аюулгүй байдал нь улам илүү том 
 	асуудал болсоор байна.</para>
 
     <para>Системийн аюулгүй байдал нь сүйрүүлэхийг оролдсон эсвэл системийг 
 	ашиглагдахааргүй болгох гэсэн, гэхдээ <username>root</username> 
 	бүртгэлийг буулган авах (<quote>root-г эвдэх</quote>) оролдлого 
 	хийдэггүй, халдлагууд зэрэг төрөл бүрийн халдлагуудыг зогсоохтой бас 
 	хамааралтай юм. Аюулгүй байдлын санаа зовнилуудыг хэд хэдэн зэрэглэлд 
 	хувааж болно:</para>
 
     <orderedlist>
       <listitem>
 	<para>Үйлчилгээг зогсоох халдлагууд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн бүртгэл буулган авалтууд.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хандаж болох серверүүдээр дамжин root-г буулган авах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн бүртгэлүүдээс дамжин root-г буулган авах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Арын хаалга үүсгэлт.</para>
       </listitem>
     </orderedlist>
 
     <indexterm>
       <primary>DoS халдлагууд</primary>
       <see>Үйлчилгээг Зогсоох (DoS)</see>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>DoS халдлагууд</secondary>
       <see>Үйлчилгээг Зогсоох (DoS)</see>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>Үйлчилгээг Зогсоох (DoS)</primary></indexterm>
 
     <para>Үйлчилгээг зогсоох халдлага нь машиныг хэрэгцээтэй эх үүсвэрээс нь салгах 
 	үйлдэл юм. Ихэвчлэн DoS халдлагууд нь сүйрүүлэхийг оролдсон эсвэл 
 	машиныг түүн дээрх серверүүд болон сүлжээний стекийг эзэмдэн ашиглах 
 	боломжгүй болгодог балмадаар хүчлэх арга замууд юм. Зарим DoS халдлагууд 
 	нь сүлжээний стек дэх алдаануудыг ашиглан ганц пакетаар машиныг сүйрүүлэхийг 
 	оролддог. Үүнийг зөвхөн алдааны засварыг цөмд хийснээр засах боломжтой. 
 	Систем дээрх хөнөөлтэй нөхцөлд байх тэр серверийн дуудлагыг хязгаарладаг 
 	тохируулгуудыг зөв зааж серверүүд уруу хийсэн халдлагуудыг ихэвчлэн засаж болдог. 
 	Сүлжээний балмадаар хүчлэх халдлагуудын эсрэг арга хэмжээ авахад илүү 
 	төвөгтэй байдаг. Жишээ нь хууран мэхэлсэн пакетийн халдлагыг зогсоох 
 	бараг л боломжгүй, таны системийг Интернэтээс салгахад хүргэж болох юм.
 	Энэ нь таны машиныг зогсоож чадахгүй байж болох боловч таны Интернэтийн 
 	холболтыг дүүргэж болно.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>бүртгэл буулган авалтууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Хэрэглэгчийн бүртгэлийг буулган авах халдлага нь DoS халдлагаас илүү их 
 	тохиолддог. Одоо болтол олон сисадминууд стандарт <application>telnetd</application>, 
 	<application>rlogind</application>, <application>rshd</application>,
       болон <application>ftpd</application> серверүүдийг өөрсдийн машинууд 
 	дээр ажиллуулсаар байна. Анхдагчаар серверүүд нь шифрлэсэн холболт дээр 
 	ажилладаггүй. Ийм холболт дээр хэрэв та багагүй хэмжээний хэрэглэгчидтэй 
 	бөгөөд тэдгээр хэрэглэгчдээс нэг болон хэд хэд нь алсаас (энэ нь систем уруу нэвтрэн 
 	орох хамгийн нийтлэг тав тухтай арга юм) таны систем уруу нэвтрэн 
 	орж байгаа бол тэдгээр хэрэглэгчийн  нууц үг дундаасаа сүлжээгээр шиншлэгдэн алдагдах 
 	боломжтой байдаг. Анхааралтай системийн админ тэр хэрэглэгчийн 
 	алсаас хандсан бүртгэлүүд дээрээс бүр амжилттай болсон нэвтрэлтүүдэд хүртэл сэжигтэй 
 	эхлэл  хаягууд  байгаа эсэхийг хайн шинжилдэг.</para>
 
     <para>Халдагч хэрэглэгчийн бүртгэлд хандаж чадсаны дараа <username>root</username>-г 
 	бас эвдэж чадна гэдгийг үргэлж бодож байх хэрэгтэй. Гэхдээ жинхэнэ амьдрал дээр бол 
 	сайн аюулгүй байдлыг хангаж нууцлаг болгосон байнга ажиллагааг нь хянаж байдаг систем дээр 
 	хэрэглэгчийн бүртгэлд хандах нь халдагч заавал ч үгүй <username>root</username> 
 	эрхэд хандаж чадна гэсэн үг биш юм. Энэ ялгааг зөв салгаж ойлгох хэрэгтэй. Учир нь 
 	<username>root</username> уруу хандах боломжгүй халдагч ерөнхийдөө өөрийн 
 	мөрийг баллаж нууж чаддаггүй бөгөөд тухайн хэрэглэгчийн файлуудыг замбараагүйтүүлэх 
 	эсвэл машиныг сүйрүүлэхээс илүүтэйг хийж чаддаггүй. Хэрэглэгчид нь сисадминууд шиг 
 	аюулгүй байдлын арга хэмжээг тэр болгон авдаггүй болохоор хэрэглэгчийн бүртгэлийн 
 	буулган авалт нь маш элбэг байдаг юм.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>арын хаалганууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Машин дээрх <username>root</username> бүртгэлийг эвдэх боломжит олон 
 	аргууд байдгийг системийн администраторууд санаж байх хэрэгтэй. Халдагч нь 
 	<username>root</username>-н нууц үгийг мэдэж болно. Эсвэл халдагч root 
 	эрхээр ажилладаг серверт алдаа олж сүлжээгээр тэр сервер уруу дамжин орж
 	<username>root</username>-г эвдэж болно. Эсвэл халдагч нь suid-root 
 	програмд алдаа байгааг мэдэж хэрэглэгчийн бүртгэлийг эвдэн орсныхоо дараа 
 	тэр алдаагаар дамжин <username>root</username>-г эвдэн орж болох юм.
 	Хэрэв халдагч машин дээрх <username>root</username>-г эвдэх аргаа 
 	олсон бол заавал арын хаалга суулгах шаардлагагүй болж болох юм. 
 	<username>root</username>-н цоорхойнуудын олонхийг тухайн үед аль хэдийн 
 	олоод хаачихсан байдаг бөгөөд энэ үед халдагчид өөрийн мөрөө цэвэрлэхэд ихээхэн 
 	ажиллагаа шаарддаг болохоор ихэнх халдагчид арын хаалга суулгадаг. 
 	Арын хаалга нь систем уруу хандах <username>root</username> хандалтыг 
 	халдагчид амархнаар дахин олж авах боломжийг олгодог боловч энэ нь ухаалаг системийн 
 	администраторт халдлагыг амархнаар илрүүлэх боломжийг бас олгодог юм. 
 	Халдагчийн хамгийн эхлээд эвдэн орсон цоорхойг хааж чаддаггүй болохоор арын хаалга 
 	суулгахыг  боломжгүй болгох нь магадгүй таны аюулгүй байдалд ашиггүй байж болох юм.</para>
 
     <para>Аюулгүй байдлын засварууд нь олон давхраатай <quote>сонгины хальс</quote> 
 	хандлагаар үргэлж шийдэгдэж байх шаардлагатай бөгөөд тэдгээрийг дараах маягаар 
 	зэрэглэж болно:</para>
 
     <orderedlist>
       <listitem>
 	<para><username>root</username> болон staff бүртгэлүүдийг нууцлаг/аюулгүй болгох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><username>root</username>&ndash;ажилладаг серверүүд 
 	болон suid/sgid хоёртын файлуудыг аюулгүй болгох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн бүртгэлүүдийг аюулгүй болгох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Нууц үгийн файлыг аюулгүй болгох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Цөмийн гол хэсэг, түүхий төхөөрөмжүүд болон 
 	файлын системүүдийг аюулгүй болгох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Системд хийгдсэн зохисгүй өөрчлөлтүүдийг түргэн илрүүлэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Параной буюу хэт зовнил.</para>
       </listitem>
     </orderedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийн дараагийн хэсэг нь дээр дурдсан зүйлсүүдийг илүү гүнзгийгээр 
 	авч үзэх болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="securing-freebsd">
     <title>&os;-н аюулгүй байдлыг хангах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>&os;-н аюулгүй байдлыг хангах нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <note>
       <title>Тушаалыг Протоколтой харьцуулахад (Command vs. Protocol)</title>
       <para>Энэ баримтын туршид бид <application>тод</application> текстээр 
 	програмыг <command>monospaced</command> фонтоор тусгай тушаалуудыг 
 	тэмдэглэх болно. Протоколууд ердийн фонт ашиглах болно. Тэмдэглэгээний энэ 
 	ялгаа нь ssh зэргийн хувьд ашигтай, учир нь энэ ssh нь протоколоос гадна 
 	бас тушаал юм.</para>
     </note>
 
     <para>Үүнээс хойшх хэсгүүд нь түрүүчийн бүлгийн <link linkend="security-intro">
 	сүүлийн хэсэг</link>т дурдсан таны &os; системийг аюулгүй болгох аргуудыг 
 	авч үзнэ.</para>
 
     <sect2 id="securing-root-and-staff">
       <title><username>root</username> бүртгэл болон staff бүртгэлүүдийг 
 	аюулгүй болгох</title>
       <indexterm>
         <primary><command>su</command></primary>
       </indexterm>
 
       <para>Эхлээд хэрэв та <username>root</username> бүртгэлийг аюулгүй болгоогүй 
 	бол staff бүртгэлүүдийг аюулгүй болгоход санаа зовсны хэрэггүй. Ихэнх системүүд 
 	<username>root</username> бүртгэлд нууц үг өгсөн байдаг. Таны эхний хийх 
 	зүйл бол нууц үг <emphasis>үргэлж</emphasis> эвдэгдэж болно гэдгийг 
 	бодох хэрэгтэй. Энэ нь та нууц үгээ устгах хэрэгтэй гэсэн үг биш юм. Нууц үг нь 
 	машин уруу консол хандалт хийхэд үргэлж хэрэгтэй байдаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ 
 	гэхээр та нууц үгийг консолоос гадна эсвэл болж өгвөл бүр &man.su.1; тушаалтай 
 	ашиглаж болохоор хийх ёсгүй гэсэн үг юм. Жишээ нь 
 	<command>telnet</command> эсвэл <command>rlogin</command>-р хийгдэх 
 	шууд <username>root</username> нэвтрэлтүүдийг хаах pty-уудын тохиргоог insecure 
 	буюу аюултай гэж <filename>/etc/ttys</filename> файлд заасан эсэхийг шалгаарай. 
 	Хэрэв бусад нэвтрэх үйлчилгээнүүд болох <application>sshd</application> 
 	зэргийг ашиглаж байгаа бол шууд <username>root</username> нэвтрэлтүүдийг 
 	бас хаасан эсэхийг шалгаарай. Та үүнийг <filename>/etc/ssh/sshd_config</filename> 
 	файлыг засварлан <literal>PermitRootLogin</literal> тохируулгыг 
 	<literal>no</literal> болгон зааж өгөөрэй. Хандах арга бүр &mdash;
 	FTP зэрэг үйлчилгээнүүдээр ихэвчлэн эвдлэн ордог болохыг бодолцох хэрэгтэй. 
 	Шууд <username>root</username> нэвтрэлтүүд зөвхөн системийн консолоор хийгдэхэд  
 	зөвшөөрөгдөх ёстой.</para>
       <indexterm>
         <primary><groupname>wheel</groupname></primary>
       </indexterm>
 
       <para>Мэдээж систем админы хувьд та <username>root</username> 
 	уруу орж чадаж байх ёстой болохоор бид хэдэн цоорхой үлдээдэг. 
 	Гэхдээ эдгээр цоорхойнууд нь нэмэлт нууц үг шалгаж ажилладаг байхаар 
 	бид хийдэг. <username>root</username>-г хандах боломжтой 
 	байлгах нэг арга нь тохирох staff бүртгэлүүдийг <groupname>wheel</groupname> 
 	бүлэгт (<filename>/etc/group</filename> файлд) нэмэх явдал юм. 
 	<groupname>wheel</groupname> бүлэгт оруулсан staff-ийн гишүүдэд 
 	<username>root</username> уруу <command>su</command> хийхийг 
 	зөвшөөрдөг. Та staff-ийн гишүүдийг тэдгээрийн нууц үгийн оруулгад 
 	<groupname>wheel</groupname> бүлэгт оруулан байрлуулж  анхнаас нь 
 	<groupname>wheel</groupname> хандалт өгч хэзээ ч болохгүй. 
 	Staff бүртгэлүүдийг <groupname>staff</groupname> бүлэгт 
 	оруулах ёстой бөгөөд тэгээд дараа нь <filename>/etc/group</filename> 
 	файлын <groupname>wheel</groupname> бүлэгт нэмэх ёстой. 
 	Зөвхөн <username>root</username> хандалт заавал шаардлагатай 
 	тийм staff-ийн гишүүдийг <groupname>wheel</groupname> бүлэгт 
 	оруулах ёстой. Kerberos зэрэг жинхэнээ шалгуулж нэвтрэх аргыг ашиглаж 
 	байх тохиолдолд заавал <groupname>wheel</groupname> бүлэгт оруулалгүйгээр 
 	<username>root</username> бүртгэл дэх Kerberos-ийн 
 	<filename>.k5login</filename> файлыг ашиглаж 
 	<username>root</username> уруу &man.ksu.1; хийхийг зөвшөөрөх 
 	бас боломжтой байдаг. Энэ нь магадгүй давуу шийдэл байж болох юм. 
 	Учир нь хэрэв халдагч таны нууц үгийн файлыг олж аван staff бүртгэлийг 
 	эвдлэн орж чадах бол <groupname>wheel</groupname> арга нь 
 	халдагчид <username>root</username>-г эвдэх боломжийг олгосон хэвээр 
 	байдаг юм. <groupname>wheel</groupname> аргатай байх нь огт аргагүй 
 	байхаас илүү боловч энэ нь заавал ч үгүй хамгийн аюулгүй сонголт бас биш 
 	юм.</para>
 
       <para>Бүртгэлийг бүрэн түгжихийн тулд &man.pw.8; тушаалыг ашиглах 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root;<userinput>pw lock <replaceable>staff</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Энэ нь &man.ssh.1;-ийг оролцуулаад хэрэглэгчийг ямар ч 
 	арга ашиглан нэвтрэн орохыг хориглоно.</para>
 
       <para>Бүртгэлүүдэд хандахыг хориглох өөр нэг арга бол 
 	нууцлагдсан нууц үгийг ганц <quote><literal>*</literal></quote>  
 	тэмдэгтээр солих явдал юм. Энэ тэмдэгт нь нууцлагдсан 
 	нууц үгтэй хэзээ ч таарахгүй бөгөөд хэрэглэгчийн 
 	хандалтыг хаах болно. Жишээ нь доор дурдсан staff бүртгэлийг:</para>
 
       <programlisting>foobar:R9DT/Fa1/LV9U:1000:1000::0:0:Foo Bar:/home/foobar:/usr/local/bin/tcsh</programlisting>
 
       <para>Ийм болгон өөрчлөх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>foobar:*:1000:1000::0:0:Foo Bar:/home/foobar:/usr/local/bin/tcsh</programlisting>
 
       <para>Энэ нь <username>foobar</username> хэрэглэгчийг ердийн 
 	аргууд ашиглан нэвтрэн орох боломжийг хаадаг. Энэ хандалт 
 	хязгаарлах арга нь <application>Kerberos</application> ашиглаж 
 	байгаа сайтууд эсвэл хэрэглэгч &man.ssh.1; ашиглан түлхүүрүүд 
 	тохируулсан тохиолдлууд зэрэгт ажилладаггүй.</para>
 
       <para>Эдгээр аюулгүй байдлын арга замууд нь бас таныг илүү хязгаарласан 
 	серверээс арай бага хязгаарласан машин уруу нэвтрэн орж байна гэж тооцдог. 
 	Жишээ нь хэрэв таны гол хайрцаг чинь бүх л төрлийн серверүүд ажиллуулж байвал 
 	таны ажлын компьютер чинь ямрыг ч ажиллуулах ёсгүй. Өөрийн компьютерийг 
 	боломжийн аюулгүй болгохын тулд та ерөөсөө сервергүй болтол аль болох цөөн 
 	сервер ажиллуулах хэрэгтэй бөгөөд та нууц үгээр хамгаалагдсан дэлгэц хоослогч 
 	ажиллуулах хэрэгтэй. Мэдээж ажлын компьютер уруу физик хандалт өгвөл 
 	халдагч ямар ч төрлийн аюулгүй байдлыг та хангасан байлаа гэсэн эвдэж 
 	чадна. Энэ нь таны бодох ёстой асуудлын нэг юм. Гэхдээ эвдлэн оролтуудын 
 	олонхи нь алсаас сүлжээгээр дамжин таны ажлын компьютер эсвэл серверүүдэд 
 	физик хандалт байхгүй хүмүүсээс ирдэг гэдгийг та бас л бодолцох хэрэгтэй юм.</para>
-      <indexterm><primary>KerberosIV</primary></indexterm>
 
       <para>Kereberos мэтийг ашиглах нь танд staff бүртгэлийн нууц үгийг нэг газар 
 	өөрчлөх эсвэл хаах боломжийг олгох бөгөөд staff-ийн гишүүдийн бүртгэл байж болох 
 	бүх машинууд дээр нэн даруй бас үйлчилдэг. Хэрэв staff-ийн гишүүний бүртгэл 
 	эвдэгдсэн бол түүний нууц үгийг бүх машинууд дээр нэн даруй өөрчлөх тэр боломжийг 
 	дутуу үнэлэх ёсгүй юм. Тусдаа байгаа нууц үгүүдийг N машинууд дээр өөрчлөх нь 
 	зовлонтой байдаг. Мөн та Kerberos-д нууц үг дахин өгөлтийг ноогдуулж болох 
 	бөгөөд Kerberos тасалбарыг хэсэг хугацааны дараа дуусдагаар хийж болохоос 
 	гадна Kerberos систем нь тодорхой хугацааны (жишээ нь сар бүр) дараа 
 	хэрэглэгчийг шинэ нууц үг сонгохыг шаарддагаар бас тохируулж болдог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>root-ажилладаг серверүүд болон suid/sgid хоёртын файлуудыг аюулгүй болгох</title>
 
       <indexterm>
         <primary><command>ntalk</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><command>comsat</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><command>finger</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>sandboxes</primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>sshd</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>telnetd</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>rshd</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>rlogind</application></primary>
       </indexterm>
 
       <para>Хянамгай сисадмин илүү ч үгүй дутуу ч үгүй зөвхөн өөрийн хэрэгтэй серверүүдийг 
 	ажиллуулдаг. Гуравдагч талын серверүүд ихэвчлэн хамгийн алдаатай байх 
 	хандлагатай гэдгийг санаж байх хэрэгтэй. Жишээ нь 
 	<application>imapd</application> эсвэл 
 	<application>popper</application> серверийн хуучин хувилбарыг 
 	ажиллуулна гэдэг нь универсал <username>root</username> тасалбарыг 
 	бүх дэлхийд өгч байна гэсэн үг юм. Та няхуур шалгаагүй сервер битгий ажиллуул. 
 	Олон серверүүд заавал <username>root</username> эрхээр ажиллах 
 	шаардлагагүй байдаг. Жишээ нь <application>ntalk</application>,
 	<application>comsat</application>, болон 
 	<application>finger</application> дэмонуудыг тусгай хэрэглэгчийн 
 	<firstterm>sandboxes буюу хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчинд</firstterm> 
 	ажиллуулах боломжтой байдаг. Хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчин нь 
 	асар их төвгүүдийг давж хийгээгүй л бол төгс биш бөгөөд өмнө дурдсан сонгины 
 	хандлагаар аюулгүй байдалд хандах нь хэвээр байна: хэрэв хэн нэгэн нь 
 	хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчинд ажиллаж байгаа серверт эвдэн орж 
 	чадсан ч гэсэн тэд хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчныг бас эвдэн гарах хэрэг 
 	болно. Аль болох олон давхаргыг халдагч эвдлэх ёстой болох тусам тэдгээрийн 
 	амжилттай болох нь улам багасах болно. Урьд нь root цоорхойнууд нь 
 	системийн үндсэн серверүүдээс авахуулаад бараг л бүх 
 	<username>root</username> ажилладаг сервер дээр олдож байсан.
 	Хэрэв таны ажиллуулдаг машин уруу хүмүүс зөвхөн <application>sshd</application> 
 	ашиглан нэвтэрдэг бөгөөд <application>telnetd</application>,
 	<application>rshd</application> эсвэл
 	<application>rlogind</application> хэзээ ч ашиглан нэвтэрдэггүй 
 	бол эдгээр үйлчилгээнүүдийг хаагаарай!</para>
       
       <para>Одоо &os; нь <application>ntalkd</application>,
 	<application>comsat</application>, болон
 	<application>finger</application> үйлчилгээнүүдийг хамгаалагдсан 
 	хязгаарлагдмал орчинд анхдагчаар ажиллуулдаг. Хамгаалагдсан хязгаарлагдмал 
 	орчинд ажиллуулж болох өөр нэг програм нь &man.named.8; юм. 
 	<filename>/etc/defaults/rc.conf</filename> нь 
 	<application>named</application>-г хамгаалагдсан хязгаарлагдмал 
 	орчинд ажиллуулахад шаардлагатай нэмэлт өгөгдлүүдийг тайлбар хэлбэрээр агуулсан 
 	байдаг. Таны шинэ систем эсвэл байгаа системээ шинэчилж байгаагаас хамааран 
 	тэдгээр хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчинд ашиглагдах тусгай хэрэглэгчийн 
 	бүртгэлүүд суулгагдаагүй байж болох юм. Хянамгай сисадмин судалгаа хийж  
 	серверүүдийг хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчинд аль болох 
 	ажиллуулдаг.</para>
       <indexterm>
         <primary><application>sendmail</application></primary>
       </indexterm>
 
       <para>Хамгаалагдсан хязгаарлагдмал орчинд ерөнхийдөө ажилладаггүй хэд хэдэн 
 	серверүүд байдаг: <application>sendmail</application>,
 	<application>popper</application>,
 	<application>imapd</application>, <application>ftpd</application>,
 	болон бусад. Эдгээрийн зарим шиг бас өөр серверүүд байдаг боловч 
 	тэдгээрийг суулгах нь таны хүсэж байгаагаас илүү (амархан байх гэсэн асуудал 
 	энд сөхөгдөж байна) их ажиллагаа шаардаж магадгүй юм. Та эдгээр серверүүдийг 
 	магадгүй <username>root</username> эрхээр ажиллуулж тэдгээрт учирч болох 
 	эвдрэн оролтуудыг илрүүлэх өөр арга замуудад найдах хэрэгтэй болж болох юм.</para>
 
       <para>Системийн өөр нэг том боломжтой <username>root</username> цоорхойнууд 
 	бол системд суусан suid-root болон sgid хоёртын файлууд юм. 
 	<application>rlogin</application> зэрэг эдгээрийн ихэнх нь 
 	<filename class="directory">/bin</filename>, <filename class="directory">/sbin</filename>,
 	<filename class="directory">/usr/bin</filename>, эсвэл <filename class="directory">/usr/sbin</filename>
 	сангуудад байрладаг. Юу ч 100% аюулгүй байдаггүй боловч системийн анхдагч 
 	suid болон sgid хоёртын файлууд нь боломжийн хэрээр аюулгүй гэж тооцогддог. 
 	Гэсэн хэдий ч эдгээр хоёртын файлуудад <username>root</username> цоорхойнууд 
 	үе үе олддог. <application>xterm</application>-г (энэ нь ихэвчлэн suid 
 	байдаг) эмзэг болгосон <username>root</username> цоорхойнууд 1998 онд 
 	<literal>Xlib</literal>-д олджээ. Харамсахаасаа өмнө аюулгүй байж 
 	байсан нь дээр учраас хянамгай сисадмин зөвхөн staff ажиллуулах ёстойгоор 
 	staff зөвхөн хандаж чадах тусгай бүлэгт зөвшөөрч suid хоёртын файлуудыг 
 	хязгаарладаг бөгөөд хэн ч ашигладаггүй suid хоёртын файлуудыг ажиллуулж болохгүй 
 	болгодог (<command>chmod 000</command>). Дэлгэцгүй серверт ер нь 
 	<application>xterm</application> хоёртын файл хэрэгцээгүй юм. 
 	Sgid хоёртын файлууд нь бас л аюултай юм. Хэрэв халдагч  sgid-kmem 
 	хоёртын файлыг эвдэж чадвал тэр <filename>/dev/kmem</filename>-г 
 	уншиж чадах бөгөөд ингэснээр нууц үгтэй дурын бүртгэлийг эвдэн орж 
 	шифрлэсэн нууц үгийн файлыг уншихад хүргэдэг. Бас <literal>kmem</literal> 
 	бүлгийг эвдсэн халдагч secure буюу аюулгүй аргаар дамжин нэвтрэн орсон хэрэглэгчдийн 
 	ашиглаж байгаа pty-уудаар илгээгдсэн гарын товчнуудын даралтуудыг 
 	хянаж чаддаг. <groupname>tty</groupname> бүлгийг эвдсэн халдагч 
 	бараг дурын хэрэглэгчийн tty-д бичиж чадна. Хэрэв хэрэглэгч гар дуурайх боломж бүхий 
 	терминал програм эсвэл эмулятор ажиллуулж байгаа бол хэрэглэгчийн терминалыг 
 	тушаал буцаан харуулахаар болгодог өгөгдлийн урсгалыг халдагч үүсгэж дараа нь 
 	тэр тушаалыг тэр хэрэглэгчийн эрхээр ажиллуулдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="secure-users">
       <title>Хэрэглэгчийн бүртгэлүүдийг аюулгүй болгох</title>
 
       <para>Хэрэглэгчийн бүртгэлүүдийг аюулгүй болгох нь ихэвчлэн хамгийн хэцүү 
 	байдаг. Та өөрийн staff-д ширүүн хандалтын хязгаарлалтууд оногдуулж 
 	тэдгээрийн нууц үгүүдийг <quote>од болгож</quote> болох боловч 
 	та ердийн хэрэглэгчийн бүртгэлүүдийг яг ингэж хязгаарлаж чадахгүй байж болох 
 	юм. Хэрэв та хангалттай хяналттай байх юм бол таны аз болж хэрэглэгчийн 
 	бүртгэлүүдийг зөвөөр аюулгүй болгож чадна. Хэрэв үгүй бол та тэдгээр 
 	бүртгэлүүдийг хянахдаа ердөө л илүү сонор сэрэмжтэй байх хэрэгтэй. 
 	ssh болон Kerberos-г хэрэглэгчийн бүртгэлүүдэд ашиглах нь 
 	нэмэлт удирдлага болон техникийн дэмжлэг шаардлагатайгаас болоод 
 	илүү асуудалтай байдаг боловч энэ нь шифрлэсэн нууц үгийн файлыг бодох юм 
 	бол маш сайн шийдэл хэвээр байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нууц үгийн файлыг аюулгүй болгох</title>
 
       <para>Цорын ганц итгэлтэй арга бол аль болох олон нууц үгүүдийг од болгон 
 	тэдгээр бүртгэлүүдэд хандахын тулд ssh эсвэл Kerberos ашигла.
 	Шифрлэгдсэн нууц үгийн файлыг (<filename>/etc/spwd.db</filename>) 
 	зөвхөн <username>root</username> уншиж чаддаг боловч халдагч 
 	root-бичих хандалт олж авч чадаагүй ч гэсэн тэр файлд унших эрх олж авах 
 	боломжтой байж болох юм.</para>
 
       <para>Таны аюулгүй байдлын скриптүүд нууц үгийн файлд хийгдсэн өөрчлөлтүүдийг 
 	үргэлж шалгаж тайлагнах шаардлагатай (доорх <link
 	  linkend="security-integrity">Файлын бүрэн бүтэн байдлыг шалгах</link> 
 	хэсгийг үзнэ үү).</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн гол хэсэг, түүхий төхөөрөмжүүд болон файлын системүүдийг аюулгүй болгох</title>
 
       <para>Хэрэв халдагч <username>root</username>-г эвдсэн бол тэр юуг ч хийж чадах 
 	боловч зарим ашиг сонирхлууд байдаг. Жишээ нь орчин үеийн ихэнх цөмүүдэд 
 	пакет шиншлэх төхөөрөмжийн драйвер бүтээгдсэн байдаг. &os;-д энэ нь 
 	<devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж гэж нэрлэгддэг. Халдагч 
 	ердөө буулган авсан машин дээрээ пакет шиншлэгчийг ажиллуулахыг оролддог. 
 	Та халдагчид энэ боломжийг өгөх хэрэггүй бөгөөд ихэнх системүүдэд 
 	<devicename>bpf</devicename> төхөөрөмжийг эмхэтгэн оруулах 
 	шаардлагагүй юм.</para>
 
       <indexterm>
         <primary><command>sysctl</command></primary>
       </indexterm>
       <para>Гэхдээ <devicename>bpf</devicename> төхөөрөмжийг хаасан ч гэсэн 
 	та <filename>/dev/mem</filename> болон <filename>/dev/kmem</filename> 
 	файлуудад бас санаа тавих хэрэгтэй. Энэнээс болоод халдагч түүхий (raw) 
 	төхөөрөмжүүдэд бичиж чадсан хэвээр байна. Мөн цөмийн бас нэг боломж болох 
 	модуль ачаалагч гэж нэрлэгддэг &man.kldload.8; байдаг. Самбаатай 
 	халдагч KLD модуль ашиглаад өөрийн <devicename>bpf</devicename> 
 	төхөөрөмж эсвэл бусад шиншлэх төхөөрөмжийг ажиллаж байгаа цөмд суулгадаг. 
 	Эдгээр асуудлуудаас зайлсхийхийн тулд та цөмийг илүү өндөр аюулгүй байдлын 
 	түвшинд ядаж аюулгүйн түвшин 1-д ажиллуулах хэрэгтэй.</para> 
 
       <para>Цөмийн аюулгүй байдлын түвшинг янз бүрийн аргаар тохируулж болно.
 	Ажиллаж байгаа цөмийн аюулгүй байдлын түвшинг нэмэгдүүлэх хялбар алга бол 
 	цөмийн <varname>kern.securelevel</varname> хувьсагчийг 
 	<command>sysctl</command> ашиглан өөрчлөх явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.securelevel=<replaceable>1</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Анхдагчаар &os; цөм аюулгүй байдлын -1 түвшинтэй ачаалдаг. Аюулгүй 
 	байдлын түвшинг администратор эсвэл эхлүүлэх скриптүүд дэх тохиргооноос болоод 
 	&man.init.8;-ээр өөрчлөөгүй л бол -1 хэвээр байх болно. 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд <varname>kern_securelevel_enable</varname> 
 	хувьсагчийг <literal>YES</literal> ба <varname>kern_securelevel</varname> хувьсагчийн 
 	утгыг аюулгүй байдлын хүссэн түвшин рүүгээ болгон тохируулж системийг эхлүүлэх 
 	үед аюулгүй байдлын түвшинг нэмэгдүүлж болно.</para>
 
       <para>Эхлүүлэх скриптүүд дөнгөж дуусаад байх үед &os; системийн аюулгүй 
 	байдлын анхдагч түвшин -1 байдаг. Үүнийг <quote>insecure mode</quote> 
 	буюу <quote>аюулгүй байдлыг хангаагүй горим</quote> гэдэг бөгөөд учир нь 
 	хувиршгүй байлын тугуудыг болиулах, бүх төхөөрөмжөөс уншиж эсвэл тэдгээр рүү 
 	бичих гэх зэргийг хориогүй байдаг.</para>
 
       <para>Аюулгүй байдлын түвшинг 1 эсвэл илүү өндөр утгаар тохируулсны дараа 
 	зөвхөн нэмэх болон хувиршгүй файлууд идэвхжиж тэдгээрийг болиулах боломжгүй 
 	болон түүхийн төхөөрөмжүүдэд хандахыг хориглодог. Илүү өндөр түвшингүүд 
 	бүр илүү олон үйлдлүүдийг хязгаарладаг. Төрөл бүрийн аюулгүй байдлын түвшнүүдийн 
 	үйлчилгээний талаарх дэлгэрэнгүй тайлбарыг &man.security.7; гарын авлагын 
 	хуудсыг уншина уу (&os; 7.0-с хуучин хувилбаруудын хувьд &man.init.8; гарын 
 	авлагын хуудсыг уншина уу).</para>
 
       <note>
 	<para>Аюулгүйн түвшинг 1 эсвэл илүү өндөр түвшнээр дээшлүүлэх нь X11 
 	  (<filename>/dev/io</filename> руу хандах хандалт хаалттай байна) эсвэл 
 	  &os;-ийн бүтээлтийг эхээс суулгах (процессын <maketarget>installworld</maketarget> 
 	  хэсэг зарим файлуудын зөвхөн нэмэгдэх болон хувиршгүй тугуудыг түр зуур 
 	  өөрчлөхийг шаарддаг) болон бусад цөөн тохиолдлуудын хувьд асуудлууд гаргаж 
 	  болох юм. Заримдаа, жишээ нь X11-ийн хувьд ачаалах явцад &man.xdm.1;-ийг 
 	  нэлээн эрт аюулгүйн түвшин бага байгаа үед нь ажиллуулж энэ асуудлыг тойрон 
 	  гарах боломжтой байж болох юм. Үүнтэй адил тойрон гарах арга замууд нь бүх 
 	  аюулгүй байдлын түвшингүүд эсвэл тэдгээрийн мөрдөж шаарддаг боломжит бүх 
 	  хязгаарлалтуудын хувьд боломжтой биш байж болох юм. Урьдчилаад бага зэрэг 
 	  төлөвлөх нь зүйтэй байдаг. Аюулгүйн түвшин бүр системийн хэрэглээг нэлээн 
 	  багасгах боломжтой байдаг учир тэдгээртэй хамааралтай хязгаарлалтуудыг 
 	  ойлгох нь чухал юм. Энэ нь бас анхдагч тохиргоог сонгохыг илүү хялбар болгож 
 	  санамсаргүй явдлаас урьдчилан сэргийлэх болно.</para>
       </note>
 
       <para>Хэрэв цөмийн аюулгүйн түвшин 1 эсвэл түүнээс илүү утгаар дээшлүүлэгдсэн 
 	бол <literal>schg</literal> тугийг чухал эхлүүлэх хоёртын файлууд, сангууд
 	болон скрипт файлууд (өөрөөр хэлбэл аюулгүйн түвшин тохируулагдах хүртэлх ажиллах 
 	бүх файлууд) дээр тохируулах нь ашигтай байж болох юм. Энэ нь хэтэрхий хийгдэж  
 	байж болох бөгөөд аюулгүйн өндөр түвшинд ажиллаж байхад системийг шинэчлэх үйл 
 	явцыг илүү хэцүү болгодог. Арай бага хязгаарлалттай өөр нэг боломж нь 
 	системийг илүү өндөр аюулгүйн түвшинд ажиллуулж гэхдээ <literal>schg</literal> 
 	тугийг системийн файл болон сан бүр дээр тохируулахгүй байх явдал юм. 
 	Өөр нэг боломж нь <filename class="directory">/</filename> болон <filename class="directory">/usr</filename> 
 	санг зөвхөн уншигдахаар холбох явдал юм. Юу зөвшөөрөгдсөн байх дээр хэтэрхий 
 	чанга байх нь халдлага илрүүлэлтийн бүх чухал зүйлсийг хязгаарлаж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="security-integrity">
       <title>Файлын бүрэн бүтэн байдлыг шалгах нь: Хоёртын файлууд, Тохиргооны файлууд,
 	гэх мэт.</title>
 
       <para>Тэр мөч ирэхэд, та зөвхөн системийн гол тохиргоо болон хяналтын файлуудаа 
 	ая тухын хүчин зүйл урьтахаас хамаагүй өмнө хамгаалж чадна. 
 	Жишээ нь	<command>chflags</command> тушаал ашиглан 
 	<filename class="directory">/</filename> болон <filename class="directory">/usr</filename> 
 	сангууд дахь ихэнх файлуудад <literal>schg</literal> битийг тохируулах нь 
 	магадгүй үр ашиггүй байж болох бөгөөд учир нь ингэснээр файлуудыг хамгаалахын  
 	хажуугаар бас илрүүлэх цонхыг хаадаг юм. Таны аюулгүй байдлын сонгины  
 	сүүлийн давхарга нь илрүүлэлт бөгөөд энэ нь хамгийн чухал юм. Хэрэв та боломжит 
 	халдагчдыг илрүүлж чадахгүй л бол аюулгүй байдлын бусад үлдсэн асуудлуудын талаар 
 	бодоод ч бараг хэрэггүй юм (эсвэл бүр дэмий юм, аюулгүй байдлыг танд буруу ойлгуулахад
 	хүргэдэг).  Сонгины ажлын хагас нь халдагчийг үйлдэл дээр нь 
 	барихын тулд түүнийг зогсоохын оронд харин удаашруулах явдал юм.</para>
 
       <para>Халдлагыг илрүүлэх хамгийн сайн арга бол өөрчлөгдсөн, алга болсон, эсвэл 
 	гэнэтийн файлуудыг хайх явдал юм. Өөрчлөгдсөн файлуудыг хайх хамгийн сайн арга 
 	бол тэдгээрийг өөр (ихэвчлэн төвлөрсөн) хязгаарлагдмал хандалттай системээс хайх 
 	явдал юм. Өөрийн аюулгүй байдлын скриптийг нэмэлт аюулгүй байдал хангасан 
 	хязгаарлагдмал хандалттай систем дээр бичих нь тэдгээрийг боломжит халдагчдад 
 	бараг харагдуулдаггүй бөгөөд энэ нь чухал юм. Давуу талыг хамгийн ихээр авахын 
 	тулд ерөнхийдөө хязгаарлагдмал хандалттай хайрцагт бусад машинуудад хандах 
 	тэр ач холбогдолтой хандалтыг өгөх хэрэгтэй. Үүнийг ихэвчлэн бусад машинуудын зөвхөн 
 	унших NFS экспортыг хязгаарлагдмал хандалттай хайрцагт өгөх эсвэл ssh түлхүүр 
 	хослолыг тохируулж хязгаарлагдмал хандалттай хайрцгийг бусад машинууд уруу ssh 
 	хийхийг зөвшөөрөх  замаар хийдэг. Өөрийн сүлжээний урсгалыг тооцохгүй юм бол NFS нь 
 	хамгийн харагддаггүй арга юм &mdash; энэ нь клиент хайрцаг бүр дэх файлын 
 	системүүдийг монитор хийхийг танд зөвшөөрч бараг л илэрдэггүй. Хэрэв таны 
 	хязгаарлагдмал хандалттай сервер нь клиент хайрцагнууд уруу hub буюу салаалагч эсвэл 
 	чиглүүлэлтийн хэд хэдэн давхаргаар дамжин холбогдсон бол NFS арга нь хэтэрхий 
 	аюултай (сүлжээний хувьд) байж болох бөгөөд ssh-ийг ашиглах нь түүний гаргадаг  
 	аудит мөрийн замуудтай байсан ч гэсэн магадгүй илүү сонголт байж болох юм.</para>
 
       <para>Монитор хийгдэх клиент систем уруу хандахад хамгийн багаар бодоход унших эрхийг 
 	та хязгаарлагдмал хандалттай хайрцагт өгсний дараа яг мониторыг хийхдээ скрипт бичих 
 	хэрэгтэй. Өгөгдсөн NFS холболтод &man.find.1; болон &man.md5.1; зэрэг 
 	энгийн системийн хэрэгслүүд ашиглан та скриптүүд бичиж болно. Клиент хайрцгийн 
 	файлуудад өдөрт нэг удаа физикээр md5 хийж <filename class="directory">/etc</filename> болон
 	<filename class="directory">/usr/local/etc</filename> сангууд дахь хяналтын файлуудыг 
 	бүр илүү давтамжтайгаар шалгаж байх нь зүйтэй юм. Хязгаарлагдмал хандалттай 
 	машины зөв гэж тооцсон md5 мэдээлэлтэй харьцуулахад тарахгүй файлууд олдвол 
 	сисадминд үүнийг очиж шалгахыг хашгиран мэдээлэх ёстой. Аюулгүй байдлын сайн 
 	скрипт нь тохирохгүй suid хоёртын файлууд болон <filename class="directory">/</filename> болон
 	<filename class="directory">/usr</filename> зэрэг системийн хуваалтууд дээрх шинээр үүссэн 
 	эсвэл устгагдсан файлуудыг бас шалгадаг.</para>
 
       <para>NFS биш ssh-ийг ашиглаж байх үед аюулгүй байдлыг скрипт бичих нь бүр илүү хэцүү 
 	байдаг. Та скриптүүдийг харагдуулж ажиллуулахын тулд тэдгээрийг клиент хайрцаг уруу үндсэндээ 
 	<command>scp</command> хийх хэрэгтэй бөгөөд аюулгүй байдлаа бодох юм бол 
 	та тэдгээр скриптүүдийн ашигладаг хоёртын файлуудыг (find гэх зэрэг) бас 
 	<command>scp</command> хийх хэрэгтэй юм. 
 	Клиент хайрцаг дээрх <application>ssh</application> клиент аль хэдийн 
 	эвдэгдсэн байж болох юм. Аюултай холболтоор ажиллаж байгаа бол ssh-г ашиглах нь 
 	шаардлагатай байж болох боловч бас түүнтэй ажиллахад бүр илүү хэцүү байдаг юм.</para>
 
       <para>Аюулгүй байдлын сайн скрипт нь 
 	<filename>.rhosts</filename>, <filename>.shosts</filename>,
 	<filename>.ssh/authorized_keys</filename> гэх зэрэг 
 	<literal>MD5</literal> шалгалтын хүрээний гадуур байх хэрэглэгч болон 
 	staff-ийн гишүүдийн хандалтын тохиргооны файлууд дахь өөрчлөлтүүдийг бас 
 	шалгадаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та асар их хэрэглэгчийн дискний зайтай бол тэдгээр хуваалтууд 
 	дээр байгаа файл бүр дээр ажиллахад хэт удаж болох юм. Энэ тохиолдолд suid 
 	хоёртын файлуудыг хаах холболтын тугуудыг зааж өгөх нь зүйтэй юм. 
 	<literal>nosuid</literal> нь таны хайж байгаа тэр тохируулга юм. 
 	Энэ давхаргын зорилго нь эвдлэн оролтын оролдлогуудыг амжилттай эсвэл 
 	амжилтгүй болсноос үл хамааран илрүүлэх явдал учраас ямар ч гэсэн ядаж 
 	долоо хоногт нэг удаа та тэдгээр файлуудыг магадгүй шалгаж байх 
 	хэрэгтэй юм.</para>
 
       <para>Процессийн бүртгэл хийх нь (&man.accton.8;-г үзнэ үү) эвдлэн оролтын 
 	дараах үнэлэх арга замууд болон тусалж болох харьцангуй бага ачаалал бүхий 
 	үйлдлийн системийн боломж юм. Энэ нь эвдлэн орсны дараа файлыг хөндөөгүй хэвээр 
 	гэж үзэн халдагч систем уруу хэрхэн эвдлэн орсныг мөрдөхөд ялангуяа ашигтай 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Эцэст нь аюулгүй байдлын скриптүүд нь бүртгэлийн файлуудыг процесс хийх ёстой 
 	бөгөөд бүртгэлүүд өөрсдөө аль болох аюулгүй байдлаар үүсгэгдэх ёстой бөгөөд 
 	алсын syslog нь их ашигтай байж болох юм. Халдагч өөрийн мөрийг арилгахыг 
 	оролдох бөгөөд эхний эвдлэн оролтын арга болон хугацааг мөрдөхөд сисадмины хувьд  
 	бүртгэлийн файлууд нь маш чухал байдаг юм. Бүртгэлийн файлуудын байнгын бичлэгийг 
 	хадгалах нэг арга нь системийн консолыг сериал порт уруу ажиллуулж консолуудыг 
 	хянаж аюулгүй машин дээр мэдээллийг цуглуулах явдал юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Параной буюу хэт зовнил</title>
 
       <para>Бага зэргийн хэт зовнил буруудахгүй. Дүрэм болгож тав тухтай байдлыг 
 	алдагдуулдаггүй дурын тооны аюулгүй байдлын боломжуудыг сисадмин нэмж болох бөгөөд 
 	зарим анхаарлыг бодолцон тав тухтай байдалд <emphasis>нөлөөлөх</emphasis> 
 	аюулгүй байдлын боломжуудыг бас нэмж болох юм. Бүр илүү чухал нь аюулгүй 
 	байдлын администратор үүнийг бага зэрэг хольж хэрэглэж болно &mdash; хэрэв та энэ  
 	баримтад дурдсан заавруудыг үгчлэн ашиглавал энэ баримтыг уншсан ирээдүйн халдагчид 
 	та өөрийн арга замуудыг заан өгч байна гэсэн үг юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Үйлчилгээг Зогсоох Халдлагууд</title>
       <indexterm><primary>Үйлчилгээг Зогсоох (DoS)</primary></indexterm>
 
       <para>Энэ хэсэг нь Үйлчилгээг Зогсоох халдлагуудыг хамарна. DoS халдлага нь 
 	ихэвчлэн пакетийн халдлага байдаг. Таны сүлжээг дүүргэж байгаа орчин үеийн 
 	хууран мэхэлсэн пакетийн халдлагуудын эсрэг нэг их юм хийж чадахгүй ч гэсэн 
 	халдлагууд таны серверүүдийг унагахгүйн тулд та ерөнхийдөө хохирлыг 
 	хязгаарлаж болно:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Серверийн fork хийлтийг хязгаарлах.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Springboard буюу бусад халдлагуудыг хязгаарлах (ICMP хариу халдлагууд, ping
 	    цацалт, гэх мэт.).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Цөмийн чиглүүлэлтийн кэшийг хэт ачаалах.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Нийтлэг DoS халдлагын дүр зураг бол fork хийгдэж байгаа серверт 
 	халдаж түүнээр асар их хүүхэд процесс  үүсгүүлж эцсийн эцэст хост системийн 
 	хувьд санах ой, файлын тодорхойлогчууд гэх мэтүүд дуусч зогсоход 
 	хүргэдэг. <application>inetd</application> (&man.inetd.8;-г 
 	үзнэ үү) нь энэ төрлийн халдлагыг хязгаарлах хэд хэдэн тохируулгатай. 
 	Машиныг зогсоохоос хамгаалах боломжтой боловч ерөнхийдөө  үйлчилгээг 
 	халдлагад өртүүлэхгүй байх боломжгүйг энд тэмдэглэх нь зүйтэй юм. 
 	<application>inetd</application> гарын авлагын хуудсыг 
 	анхааралтай уншиж <option>-c</option>, <option>-C</option>,
 	болон <option>-R</option> тохируулгуудад ялангуяа анхаарлаа 
 	хандуулаарай. Хууран мэхэлсэн IP халдлагууд нь 
 	<application>inetd</application> дахь  
 	<option>-C</option> тохируулгыг хуурах учраас ихэвчлэн тохируулгуудын 
 	хослолыг ашиглах шаардлагатай. Зарим дан серверүүд өөрийн 
 	fork хийгдэхийг хязгаарлах параметрүүдтэй байдаг.</para>
 
       <para><application>Sendmail</application> нь 
 	<option>-OMaxDaemonChildren</option> тохируулгатай байдаг бөгөөд 
 	энэ нь <application>Sendmail</application>-ийг ачаалал хязгаарлах тохируулгатай ажиллуулж ачааллын 
 	хоцрогдол үүсгэснээс хавьгүй илүүтэйгээр ажилладаг. Та 
 	<application>Sendmail</application>-г ажиллуулахдаа 
 	хүссэн ачааллыг даахаар гэхдээ компьютерийг унагахаар их хэмжээний тоогоор 
 	<application>Sendmail</application>-үүдийг ажиллуулах биш түүнээс 
 	багаар <literal>MaxDaemonChildren</literal> параметрийг 
 	хангалттай өндрөөр тавьж өгөх хэрэгтэй. Мөн <application>sendmail</application>-ийг дарааллын 
 	горимоор (<option>-ODeliveryMode=queued</option>) ажиллуулах 
 	болон дэмонг (<command>sendmail -bd</command>) дараалалтай 
 	(<command>sendmail -q15m</command>) ажиллуулдгаас тусад нь ажиллуулах нь 
 	чухал юм. Хэрэв та шууд илгээх горимыг хүсэж байгаа бол та дарааллыг  
 	<option>-q1m</option> зэргээр бүр бага интервалаар ажиллуулах боломжтой 
 	боловч <literal>MaxDaemonChildren</literal> тохируулгыг боломжийн 
 	утгаар хоорондоо холбоотой амжилтгүйтлүүдээс <application>sendmail</application>-ийг  хамгаалахын 
 	<emphasis>тулд</emphasis> зааж өгсөн эсэхээ шалгаарай.</para>
 
       <para><application>Syslogd</application>-д шууд халдаж болох учраас аль болох 
 	<option>-s</option> тохируулгыг эсвэл <option>-a</option> тохируулгыг ашиглахыг 
 	танд зөвлөдөг.</para>
 
       <para>Шууд халдлага хийгдэж болох <application>TCP Wrapper</application>-ийн 
 	буцах identd зэрэг буцан холбогддог үйлчилгээнүүдийн хувьд та маш хянамгай байх 
 	хэрэгтэй. Ийм учраас та <application>TCP Wrapper</application>-ийн 
 	буцах identd боломжийг ерөнхийдөө ашиглах хэрэггүй юм.</para>
 
       <para>Та өөрийн захын чиглүүлэгчүүд дээрээ дотоод үйлчилгээнүүд уруугаа 
 	гаднаас хандуулахгүй болгож галт ханаар хамгаалах нь зүйтэй юм. 
 	Үүний цаадах санаа нь гаднаас ирж болзошгүй сүлжээ дүүргэх халдлагаас өөрийн LAN-г 
 	хамгаалах явдал бөгөөд сүлжээн дээр тулгуурласан <username>root</username> 
 	эрхийг буулгахаас дотоод үйлчилгээнүүдийг хамгаалах зүйлс тийм их биш юм. 
 	exclusive буюу хамааруулаагүй галт ханыг үргэлж тохируулах хэрэгтэй, өөрөөр хэлбэл 
 	<quote>A, B, C, D болон M-Z портуудаас <emphasis>бусад</emphasis> 
 	бүгдийг галт ханаар хамгаалах хэрэгтэй</quote>. Ингэснээр та 
 	<application>named</application> (хэрэв та бүсийн хувьд анхдагч бол),
 	<application>ntalkd</application>,
 	<application>sendmail</application> болон бусад Интернэтээс хандах 
 	үйлчилгээнүүд зэрэг зарим нэг тусгай үйлчилгээнүүдийн портуудаас бусад бүх бага 
 	дугаарын портуудыг галт ханаар хамгаалж чадах юм. Хэрэв та галт ханыг өөр 
 	аргаар &mdash; inclusive буюу хамааруулсан эсвэл зөвшөөрсөн галт хана маягаар  
 	тохируулахыг оролдвол хэд хэдэн үйлчилгээнүүдийг <quote>хаахаа</quote> 
 	мартаж магадгүй юм, эсвэл та шинэ дотоод үйлчилгээ нэмээд галт ханаа шинэчлэхээ 
 	мартаж болох юм. Та галт хана дээр зөвшөөрсөнтэй адил үйлдлийг нэвтрүүлэхийн 
 	тулд бага дугаарын портуудыг нээлгүйгээр өндөр дугаарын портуудыг онгойлгож 
 	болох юм. Мөн &os; нь динамик холболтод хэрэглэгддэг портуудыг 
 	<command>sysctl</command>-ийн төрөл бүрийн 
 	<varname>net.inet.ip.portrange</varname> хувьсагчуудаар 
 	(<command>sysctl -a | fgrep portrange</command>) 
 	хянах боломжийг танд олгодгийг бас тэмдэглэх нь зүйтэй юм. Энэ нь бас таны 
 	галт ханын тохиргооны төвөгтэй байдлыг амарчилдаг юм. Жишээ нь 
 	та ердийн 4000-аас 5000 хүртэлх портууд болон 49152-оос 65535 хүртэлх 
 	өндөр дугаарын портуудыг ашигладаг бол 4000-аас бага бүгдийг 
 	өөрийн галт хана дээр хаах хэрэгтэй (мэдээж Интернэтээс ханддаг хэдэн тусгай портуудаас 
 	бусад).</para>
 
       <para>Өөр нийтлэг DoS халдлагуудын нэг нь springboard халдлага юм 
 	&mdash; сервер, дотоод сүлжээ эсвэл бусад машиныг хариу үйлдэл хийхийг нь 
 	ихэсгэж хэт ачаалахад хүргэдэг халдлага юм. Ийм маягийн хамгийн нийтлэг 
 	халдлага нь <emphasis>ICMP ping broadcast буюу цацалт</emphasis> 
 	юм. Халдагч таны LAN-ий цацах хаяг уруу илгээсэн ping пакетийнхаа  
 	эхлэл IP хаягийг халдахыг хүсэж байгаа машиныхаа IP хаягаар сольж хуурдаг. 
 	Хэрэв таны захын чиглүүлэгчүүд цацах хаяг уруу илгээх ping пакетуудыг 
 	зогсоохоор тохируулагдаагүй бол таны LAN хангалттай хариу үүсгэн хууран мэхэлсэн 
 	эхлэл хаяг уруу илгээж, ялангуяа халдагч хэдэн арван цацах хаягууд уруу өөр өөр 
 	хэдэн арван сүлжээнүүдээр дамжин энэ башир аргаа ашигласан үед, хохирогчийг 
 	дүүргэдэг. 120 мегабайтаас илүү хэмжээний цацах халдлага одоогоор 
 	хэмжигдээд байна. Энэ төрлийн хоёр дахь нийтлэг халдлага нь ICMP-ийн алдаа 
 	тайлагнах системийн эсрэг халдлага юм. ICMP алдааны мэдэгдэл үүсгэдэг 
 	пакетуудыг бүтээж халдагч серверийн орж ирж байгаа сүлжээг дүүргэж ингэснээр 
 	серверийг өөрийн гарах сүлжээг ICMP хариунуудаар дүүргэхэд хүргэдэг. 
 	Энэ төрлийн халдлага нь ялангуяа хэрэв сервер үүсгэж байгаа ICMP хариунуудаа 
 	хангалттай хурднаар шавхан гаргаж чадахгүй байгаа бол серверийг санах ойгүй болгож 
 	сүйрүүлж бас болох юм. <application>sysctl</application>-ийн 
 	<literal>net.inet.icmp.icmplim</literal> хувьсагчийг ашиглан 
 	эдгээр халдлагуудыг хязгаарлах хэрэгтэй. Springboard төрлийн халдлагуудын 
 	сүүлийн гол ангилал нь udp цуурай үйлчилгээ зэрэг зарим дотоод 
 	<application>inetd</application> үйлчилгээнүүдтэй холбоотой юм. 
 	Халдагч UDP пакетийг хууран мэхэлж A болон B сервер нь хоёулаа таны LAN-д байгаа 
 	тийм A серверийн цуурай порт дээрх эхлэл хаягаар болон  төгсгөл хаягийг B серверийн 
 	цуурай порт дээрх хаягаар сольдог. Уг хоёр сервер дараа нь энэ ганц пакетийг 
 	хоорондоо шидэлцдэг.  Эдгээр серверүүд болон тэдгээрийн LAN-г энэ маягаар 
 	халдагч хэдхэн пакетуудыг хатган оруулан хэт ачаалж чаддаг.	
 	Үүнтэй адил асуудлууд дотоод <application>chargen</application> портод 
 	бас байдаг. Чадварлаг сисадмин эдгээр бүх дотоод inetd тест үйлчилгээнүүдийг 
 	хаадаг.</para>
 
       <para>Хууран мэхэлсэн пакетийн халдлагуудыг цөмийн чиглүүлэлтийн кэшийг хэт ачаалахад 
 	хэрэглэж болдог. <varname>net.inet.ip.rtexpire</varname>,
 	<varname>rtminexpire</varname>, болон <varname>rtmaxcache</varname>
 	<command>sysctl</command> параметрүүдийг үзнэ үү. Дурын эхлэл 
 	IP хаягийг ашигласан хууран мэхэлсэн пакетийн халдлага нь чиглүүлэлтийн хүснэгтэд түр зуур 
 	кэш хийгдсэн чиглүүлэлтийг цөмөөр  үүсгүүлэхэд хүргэдэг бөгөөд энэ нь 
 	<command>netstat -rna | fgrep W3</command> тушаалаар харагддаг. 
 	Эдгээр чиглүүлэлтүүд нь ихэвчлэн 1600 секунд орчим хугацааны дотор дуусдаг.
 	Хэрэв цөм кэш хийгдсэн чиглүүлэлтийн хүснэгт хэтэрхий том болсныг илрүүлэх юм бол 
 	<varname>rtexpire</varname> динамикаар багасгадаг боловч 
 	<varname>rtminexpire</varname>-с бага болтол хэзээ ч багасгадаггүй. 
 	Хоёр асуудал байдаг:</para>
 	
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Бага ачаалагдсан сервер гэнэт халдлагад өртөхөд цөм хангалттай хурдан 
 		хариу үйлдэл хийдэггүй.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><varname>rtminexpire</varname> хувьсагч нь 
 		үргэлжилсэн халдлагыг цөм дааж чадахаар хангалттай бага байдаггүй.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
       
       <para>Хэрэв таны серверүүд Интернэтэд T3 эсвэл илүү хурдаар холбогдсон бол 
 	&man.sysctl.8;-оор 
 	<varname>rtexpire</varname> болон <varname>rtminexpire</varname> 
 	хувьсагчуудыг хоёуланг гараар дарж бичихдээ хянамгай байх хэрэгтэй. 
 	Аль ч параметрийг (машиныг сүйрүүлэхийг та хүсээгүй л бол) хэзээ ч битгий 
 	0 болгоорой. Эдгээр параметрүүдийг хоёуланг нь 2 секунд болгох нь 
 	чиглүүлэлтийн хүснэгтийг халдлагаас хамгаалахад хангалттай байх ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Kerberos болон SSH-тэй холбоотой хандалтын асуудлууд</title>
       <indexterm><primary><command>ssh</command></primary></indexterm>
-      <indexterm><primary>KerberosIV</primary></indexterm>
 
       <para>Хэрэв та Kerberos болон ssh-г хоёуланг ашиглахаар бол цөөн хэдэн асуудлуудыг 
 	дурдах хэрэгтэй. Kerberos 5 нь жинхэнийг шалгах маш сайн нэвтрэлтийн протокол 
 	боловч түүнийг ашигласан <application>telnet</application> болон 
 	<application>rlogin</application>-д байдаг алдаанууд нь энэ хоёр програмыг 
 	хоёртын урсгалтай ажиллахад тохиромжгүй болгодог. Мөн <option>-x</option> 
 	тохируулгыг ашиглахгүй л бол анхдагчаар Kerberos нь сессийг шифрлэдэггүй. 
 	<application>ssh</application> нь бүгдийг шифрлэдэг.</para>
 
       <para>Ssh нь анхдагчаар шифрлэсэн түлхүүрүүдээ дамжуулдгаас бусад бүх л талаараа зэгсэн 
 	сайн ажилладаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр та хэрэв системийн бусад хэсэгт хандах боломж 
 	олгодог түлхүүрүүд бүхий аюулгүй ажлын компьютертай бөгөөд та аюултай машин уруу ssh 
 	хийвэл таны түлхүүрүүд ашиглагдах боломжтой гэсэн үг юм. Яг түлхүүрүүд нь өөрсдөө 
 	ил гардаггүй боловч ssh нь таны нэвтэрсэн хугацааны туршид зориулж дамжуулах порт 
 	суулгадаг бөгөөд хэрэв халдагч аюулгүй машин дээрх <username>root</username>-г 
 	эвдсэн бол тэрхүү портыг таны түлхүүрүүдийг ашиглахын тулд хэрэглэн  таны түлхүүрээр 
 	тайлагдах өөр бусад машинуудад хандах боломжийг олж авах боломжтой юм.</para>
 
       <para>Бид staff нэвтрэлтүүдийн хувьд аль болох ssh-г Kerberos-той цуг ашиглахыг 
 	зөвлөдөг. <application>Ssh</application> нь Kerberos-ийн дэмжлэгтэй 
 	эмхэтгэгдэж болдог. Энэ нь ил гарсан байж болзошгүй ssh түлхүүрүүдэд 
 	найдах таны найдварыг багасгахын хамт нууц үгүүдийг Kerberos-оор хамгаалдаг.
 	Ssh түлхүүрүүд нь аюулгүй машинуудын автоматчилагдсан ажлуудад (Kerberos-оор 
 	хийхэд таарахгүй) зөвхөн хэрэглэгдэх ёстой. Мөн бид таныг ssh-ийн тохиргоондоо 
 	key-forwarding буюу түлхүүр дамжуулалтыг болиулах эсвэл ssh-ийн  
 	<filename>authorized_keys</filename> файлдаа зөвхөн тусгайлсан 
 	машинуудаас нэвтрэхэд түлхүүрийг ашиглаж болохоор болгож зөвшөөрдөг 
 	<literal>from=IP/DOMAIN</literal> тохируулгыг ашиглахыг зөвлөдөг.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="crypt">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Билл</firstname>
 	  <surname>Свингл</surname>
 	  <contrib>Хэсгүүдийг дахин бичиж шинэчилсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 21 Mar 2000 -->
     </sect1info>
 
     <title>DES, MD5, болон Crypt</title>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>crypt</secondary>
     </indexterm>
 
     <indexterm><primary>crypt</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Blowfish</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>DES</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>MD5</primary></indexterm>
 
     <para>&unix; систем дээрх хэрэглэгч бүрийн хувьд нууц үг бүртгэлтэй нь холбоотой 
 	байдаг. Мэдээж эдгээр нууц үгүүд нь зөвхөн хэрэглэгч ба үйлдлийн системд 
 	мэдэгдэж байх ёстой. Эдгээр нууц үгүүдийг нууцлаг байлгахын тулд тэдгээрийг 
 	<quote>one-way hash буюу үл буцах хэш</quote> гэгддэг шифрлэхэд амархан 
 	боловч буцааж болдоггүй аргаар шифрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл хормын өмнө 
 	мэдээж гэж хэлсэн бидний хэлсэн үг яг жинхэнэдээ үнэн биш юм: үйлдлийн систем
 	өөрөө нууц үгийг <emphasis>жинхэнэдээ</emphasis> мэддэггүй. 
 	Энэ нь зөвхөн нууц үгийн <emphasis>шифрлэсэн</emphasis> хэлбэрийг 
 	мэддэг. <quote>plain-text буюу ердийн уншигдах текст </quote> 
 	хэлбэрийн нууц үгийг авах цорын ганц арга нь боломжит нууц үгүүдийн орон зайгаас 
 	балмадаар хүчлэн хайх явдал юм.</para>
 
     <para>Харамсалтай нь &unix; бий болсон тэр үед нууц үгийг аюулгүй аргаар 
 	шифрлэх цорын ганц арга нь DES, Data Encryption Standard буюу 
 	Өгөгдөл Шифрлэх Стандарт дээр үндэслэсэн байлаа. Энэ нь АНУ-д оршин 
 	сууж байсан хэрэглэгчдийн хувьд тийм ч асуудалтай биш байсан юм, гэхдээ 
 	DES-ийн эх код АНУ-аас гадагшаа экспорт хийгдэж болохгүй байсан 
 	учир &os; нь АНУ-ын хуулийг дагахын хажуугаар DES-ийг ашигласан хэвээр
 	байсан бусад бүх &unix; төрлүүдтэй нийцтэй байх арга замыг хайж олоход 
 	хүрсэн юм.</para>
 
     <para>Үүний шийдэл нь АНУ-ын хэрэглэгчид DES сангуудыг суулгаж ашиглах боломжтой 
 	мөртлөө олон улсын хэрэглэгчид гадагш экспорт хийгдэж болох шифрлэх аргатай бас 
 	байхаар шифрийн сангуудыг хуваасан явдал байлаа. Ингэж &os; нь 
 	MD5-ийг өөрийн анхдагч шифрлэх аргаа болгон ашиглах болсон юм. MD5 нь 
 	DES-ээс илүү аюулгүй нууцлаг гэгддэг бөгөөд DES-ийг суулгах нь үндсэндээ 
 	нийцтэй байх шалтгаануудын улмаас зориулагдсан юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийн Crypt арга замыг таних нь</title>
 
       <para>Одоогоор шифрийн сан DES, MD5 болон Blowfish хэш функцуудыг дэмждэг.
 	Анхдагчаар &os; нь MD5 ашиглан нууц үгүүдийг шифрлэдэг.</para>
 
       <para>&os; аль шифрлэх аргыг тохируулж ашиглаж байгааг мэдэх хялбар байдаг. 
 	<filename>/etc/master.passwd</filename> файл дахь шифрлэсэн 
 	нууц үгийг шалгах нь нэг арга юм. MD5 хэшээр шифрлэгдсэн нууц үгүүд нь 
 	DES-р шифрлэгдсэнийгээ бодох юм бол урт бөгөөд <literal>&dollar;1&dollar;</literal> 
 	тэмдэгтээр бас эхэлдэг. <literal>&dollar;2a&dollar;</literal> 
 	тэмдэгтээр эхэлсэн нууц үгүүд Blowfish хэш функцаар шифрлэгдсэн байдаг. 
 	DES мөр нь ямар нэг тусгайлан таньж болох шинж тэмдэггүй  байдаг боловч 
 	тэд MD5 нууц үгүүдээс богино бөгөөд <literal>&dollar;</literal> 
 	тэмдэгт ордоггүй 64 тэмдэгттэй цагаан толгойгоор кодчилогддог, тиймээс 
 	долларын тэмдэгтээр эхлээгүй харьцангуй богино мөр ихэвчлэн DES нууц үг 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Шинэ нууц үгүүдэд ашиглагдах нууц үгийн хэлбэр нь нэвтрэлтийн 
 	<literal>passwd_format</literal> боломжийн тусламжтай 
 	<filename>/etc/login.conf</filename> файлд хянагддаг бөгөөд 
 	энэ хувьсагч нь <literal>des</literal>, <literal>md5</literal> 
 	эсвэл <literal>blf</literal> утгуудыг авдаг. Нэвтрэлтийн 
 	боломжуудын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.login.conf.5; 
 	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="one-time-passwords">
     <title>Нэг удаагийн нууц үгүүд</title>
     <indexterm><primary>нэг удаагийн нууц үгүүд</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>нэг удаагийн нууц үгүүд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Анхдагчаар &os; OPIE (One-time Passwords
       In Everything буюу Бүхэнд зориулсан нэг удаагийн нууц үгүүд) дэмжлэгтэй 
 	байдаг бөгөөд энэ нь MD5 хэшийг анхдагчаар ашигладаг.</para>
 
     <para>Бид гурван өөр төрлийн нууц үгийг доор хэлэлцэх болно. Эхнийх нь таны ердийн 
 	&unix; загварын эсвэл Kerberos нууц үг юм; бид үүнийг <quote>&unix; нууц үг</quote> 
 	гэж нэрлэх болно. Хоёр дахь төрөл нь OPIE &man.opiekey.1; програмаар 
 	үүсгэгдэж  &man.opiepasswd.1; програм болон нэвтрэлт хүлээх мөр хүлээн авах 
 	нэг удаагийн нууц үг юм; бид үүнийг <quote>нэг удаагийн нууц үг</quote> гэх болно. 
 	Сүүлийн төрөл нууц үг бол <command>opiekey</command> програмд 
 	(заримдаа <command>opiepasswd</command> програмууд) өгдөг 
 	нууцлаг нууц үг бөгөөд үүнийг ашиглан дээрх програмууд нэг удаагийн нууц үг 
 	үүсгэдэг; бид үүнийг <quote>нууцлаг нууц үг</quote> гэх буюу эсвэл 
 	зүгээр л шалгагдаагүй <quote>нууц үг</quote> гэх болно.</para>
 
     <para>Нууцлаг нууц үг нь таны &unix; нууц үгтэй ямар ч холбоогүй юм; тэдгээр нь 
 	адил байж болох боловч ингэхийг зөвлөдөггүй. OPIE нууцлаг нууц үгүүд нь 
 	хуучин &unix; нууц үгүүд шиг 8 тэмдэгтэд хязгаарлагддаггүй
 	<footnote><para>&os; дээр стандарт нэвтрэх нууц үг уртаараа 128 тэмдэгт 
 	хүртэл байж болдог.</para></footnote> бөгөөд таны хүссэн хэмжээний 
 	урттай байж болдог. Зургаа эсвэл долоон үг бүхий өгүүлбэрээс тогтох нууц үгүүд 
 	нэлээн элбэг байдаг. Ихэнх хэсгийн хувьд OPIE систем &unix;-ийн нууц үгийн 
 	системээс бүр мөсөн ангид ажилладаг.</para>
 
     <para>Нууц үгээс гадна OPIE-д чухал өгөгдлийн өөр хоёр хэсэг байдаг. Нэг нь 
 	<quote>seed буюу үр</quote> эсвэл <quote>key буюу түлхүүр</quote> гэгддэг 
 	бөгөөд 2 үсэг болон таван тооноос тогтдог. Нөгөөдөх нь <quote>давталтын тоо</quote> 
 	буюу 1-ээс 100 хүртэлх тоо юм. OPIE нэг удаагийн нууц үгийг үр болон нууцлаг 
 	нууц үгийг нийлүүлэн MD5 хэшийг давталтын тоогоор ашиглан үүсгэж үр дүнг нь 
 	зургаан богино Англи үг болгодог. Эдгээр зургаан Англи үг нь таны нэг удаагийн нууц 
 	үг юм. Нэвтрэлт шалгах систем (үндсэндээ PAM) ашигласан хамгийн сүүлийн нэг удаагийн 
 	нууц үгийг хадгалж байдаг бөгөөд хэрэглэгчийн өгсөн нууц үгийн хэш өмнөх нууц үгтэй таарч 
 	байвал хэрэглэгчийг нэвтрүүлдэг. Үл буцах хэш ашиглагддаг болохоор хэрэв 
 	амжилттайгаар ашиглагдсан нууц үгийг олж авсан бол дараа дараагийн нэг удаагийн 
 	нууц үгүүдийг үүсгэх боломжгүй байдаг; хэрэглэгч болон нэвтрэлтийн програмыг хамгийн 
 	сүүлийн хэлбэрт адилхан байлгаж байхын тулд давталтын тоо амжилттай нэвтрэлт хийгдэх бүрийн 
 	дараа багасаж байдаг. Давталтын тоо 1 хүрэх үед OPIE дахин хийгдэх 
 	хэрэгтэй болно.</para>
 
     <para>Систем болгоны хувьд хэдэн програмууд байдаг бөгөөд тэдгээрийг бид энд 
 	хэлэлцэх болно. <command>opiekey</command> програм давталтын 
 	тоо, үр болон нууцлаг нууц үгийг хүлээн авч нэг удаагийн нууц үг эсвэл 
 	нэг удаагийн нууц үгүүдийн үргэлжилсэн жагсаалтыг үүсгэдэг. 
 	<command>opiepasswd</command> програмыг OPIE-г эхлүүлэх болон 
 	нууц үг, давталтын тоо эсвэл үр өөрчлөхөд ашигладаг; энэ нь  
 	нууцлаг нэвтрэх үгс аль эсвэл давталтын тоо, үр болон нэг удаагийн нууц үгийг 
 	авдаг. <command>opieinfo</command> програм тохирох итгэмжлэлүүдийн 
 	файлуудыг (<filename>/etc/opiekeys</filename>) шалгаж 
 	ажиллуулсан хэрэглэгчийн одоогийн давталтын тоо болон үрийг дэлгэцэд 
 	гаргадаг.</para>
 
     <para>Бид дөрвөн өөр төрлийн үйлдлийн талаар хэлэлцэх болно. Эхнийх нь аюулгүй 
 	холболтоор <command>opiepasswd</command> ашиглаж нэг удаагийн нууц үгүүдийг 
 	эхний удаа тохируулах эсвэл өөрийн нууц үг эсвэл үрийг өөрчлөх үйлдэл юм. 
 	Хоёр дахь үйлдэл нь <command>opiepasswd</command>-г аюултай холболтоор, 
 	<command>opiekey</command> тушаалыг аюулгүй холболтоор ашиглаж 
 	адил үйлдлийг хийх явдал юм. Гурав дахь нь <command>opiekey</command>-г 
 	аюултай холболтоор ашиглан нэвтрэн орох үйлдэл юм. Дөрөв дэх нь 
 	<command>opiekey</command>-г ашиглан хэд хэдэн түлхүүрүүд үүсгэх үйлдэл 
 	бөгөөд гадагшаа аюулгүй холболтуудгүй газрууд уруу явахдаа тэдгээр түлхүүрүүдийг бичин авч 
 	эсвэл хэвлэн аваад өөртөө авч явж болох юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Аюулгүй холболт эхлүүлэх</title>
       <para>OPIE-г эхний удаа эхлүүлэхдээ <command>opiepasswd</command> 
 	тушаалыг ажиллуул:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>opiepasswd -c</userinput>
 [grimreaper] ~ $ opiepasswd -f -c
 Adding unfurl:
 Only use this method from the console; NEVER from remote. If you are using
 telnet, xterm, or a dial-in, type ^C now or exit with no password.
 Then run opiepasswd without the -c parameter.
 Using MD5 to compute responses.
 Enter new secret pass phrase:
 Again new secret pass phrase:
 ID unfurl OTP key is 499 to4268
 MOS MALL GOAT ARM AVID COED
 </screen>
 
       <para><prompt>Enter new secret pass phrase:</prompt> эсвэл
         <prompt>Enter secret password:</prompt> мөрүүд дээр та 
 	нууц үг эсвэл өгүүлбэр оруулах ёстой. Энэ нь таны нэвтрэхдээ ашиглах 
 	нууц үг биш гэдгийг санах хэрэгтэй, үүнийг ашиглаж таны нэг удаагийн 
 	нэвтрэх түлхүүрийг үүсгэдэг. <quote>ID</quote> мөр таны 
 	тухайн үеийн параметрүүд болох таны нэвтрэх нэр, давталтын тоо болон 
 	үрийг өгдөг. Нэвтрэн орох үед систем эдгээр параметрүүдийг санаж 
 	танд тэдгээрийг санах шаардлагагүйгээр буцаан үзүүлдэг. Сүүлийн мөр нь 
 	тэдгээр параметрүүд болон таны нууцлаг нууц үгт харгалзах нэг удаагийн 
 	нууц үгийг өгдөг; хэрэв та нэн даруй дахин нэвтэрвэл энэ нэг удаагийн нууц үг 
 	нь таны ашиглах тэр нууц үг юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аюултай холболт эхлүүлэх</title>
       
       <para>Өөрийн нууцлаг нууц үгийг аюултай холболтоор эхэлж өгөхдөө эсвэл 
 	өөрчлөхдөө <command>opiekey</command> ажиллуулж болох тийм газар уруу 
 	аюулгүй холболттой байж байх шаардлагатай; энэ нь таны итгэж байгаа машин 
 	дээр бүрхүүлийн тушаал хүлээх мөр хэлбэрээр байж болно. Та бас давталтын тоог 
 	(100 боломжийн утга байж болох юм) бодож өгөх хэрэгтэй бөгөөд та өөрөө үр 
 	бодож олох эсвэл дурын үүсгэснийг ашиглах хэрэгтэй. Аюултай холболтоор 
 	(таны эхлүүлж байгаа машин уруу) <command>opiepasswd</command> 
 	тушаалыг ашигла:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>opiepasswd</userinput>
 
 Updating unfurl:
 You need the response from an OTP generator.
 Old secret pass phrase:
         otp-md5 498 to4268 ext
         Response: GAME GAG WELT OUT DOWN CHAT
 New secret pass phrase:
         otp-md5 499 to4269
         Response: LINE PAP MILK NELL BUOY TROY
 
 ID mark OTP key is 499 gr4269
 LINE PAP MILK NELL BUOY TROY
 </screen>
 
       <para>Анхдагч үрийг хүлээж авах бол <keycap>Return</keycap> дар.
 	Дараа нь хандах нууц үгийг оруулахын өмнө аюулгүй холболт уруугаа 
 	орж адил параметрүүдийг өгөөрэй:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>opiekey 498 to4268</userinput>
 Using the MD5 algorithm to compute response.
 Reminder: Don't use opiekey from telnet or dial-in sessions.
 Enter secret pass phrase:
 GAME GAG WELT OUT DOWN CHAT
 </screen>
 
       <para>Одоо аюултай холболт уруугаа шилжиж үүсгэсэн нэг удаагийн нууц үгээ 
 	тохирох програм уруу хуулаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэг удаагийн нууц үг ганцыг үүсгэх нь</title>
 
       <para>OPIE-г эхлүүлэн тохируулж нэвтэрсний дараа танд иймэрхүү тушаал 
 	хүлээх мөр харуулагдана:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>telnet example.com</userinput>
 Trying 10.0.0.1...
 Connected to example.com
 Escape character is '^]'.
 
 FreeBSD/i386 (example.com) (ttypa)
 
 login: <userinput>&lt;username&gt;</userinput>
 otp-md5 498 gr4269 ext
 Password: </screen>
 
       <para>Энэ дашрамд тэмдэглэн хэлэхэд OPIE тушаал хүлээх мөрүүд ашигтай боломжтой 
 	байдаг: хэрэв та нууц үг хүлээх мөр дээр <keycap>Return</keycap> 
 	дарвал хүлээх мөр цуурайг идэвхжүүлж таны юу бичиж байгааг танд харуулдаг. 
 	Та хэвлэсэн зүйлээсээ харж магадгүй нууц үгийг гараараа бичиж оруулахыг 
 	оролдож байгаа бол энэ маш ашигтай байж болох юм.</para>
 
       <indexterm><primary>MS-DOS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Windows</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>MacOS</primary></indexterm>
 
       <para>Энэ үед нэвтрэлт хүлээх мөрөнд хариулахын тулд та өөрийн нэг удаагийн нууц үгийг 
 	үүсгэх хэрэгтэй болно. Үүнийг <command>opiekey</command> тушаал итгэн ажиллуулж 
 	чадах тийм систем дээрээ хийх хэрэгтэй. (DOS, &windows; болон &macos;-д 
 	зориулсан эдгээрийн хувилбарууд байдаг) Эдгээрт давталтын тоо болон үр тушаалын 
 	мөрийн тохируулга хэлбэрээр хэрэгтэй байдаг. Та нэвтрэн орж байгаа машиныхаа 
 	нэвтрэлт хүлээх мөрөөс эдгээрийг шууд хуулан тавьж болох юм.</para>
 
       <para>Итгэсэн систем дээрээ:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>opiekey 498 to4268</userinput>
 Using the MD5 algorithm to compute response.
 Reminder: Don't use opiekey from telnet or dial-in sessions.
 Enter secret pass phrase:
 GAME GAG WELT OUT DOWN CHAT</screen>
 
       <para>Одоо та өөрийн нэг удаагийн нууц үгтэй болсон болохоор нэвтрэлтээ 
 	үргэлжлүүлж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэг удаагийн нууц үг олныг үүсгэх нь</title>
 
       <para>Заримдаа та итгэсэн машин эсвэл аюулгүй холболт уруу хандах боломжгүй 
 	тийм газар очих хэрэгтэй болдог. Энэ тохиолдолд <command>opiekey</command> 
 	тушаал ашиглаж хэд хэдэн нэг удаагийн нууц үгүүдийг урьдчилан үүсгэж хэвлэн 
 	биедээ авч явах боломжтой юм. Жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>opiekey -n 5 30 zz99999</userinput>
 Using the MD5 algorithm to compute response.
 Reminder: Don't use opiekey from telnet or dial-in sessions.
 Enter secret pass phrase: <userinput>&lt;secret password&gt;</userinput>
 26: JOAN BORE FOSS DES NAY QUIT
 27: LATE BIAS SLAY FOLK MUCH TRIG
 28: SALT TIN ANTI LOON NEAL USE
 29: RIO ODIN GO BYE FURY TIC
 30: GREW JIVE SAN GIRD BOIL PHI</screen>
 
       <para><option>-n 5</option> нь дараалсан таван түлхүүрийг үүсгэхийг, 
 	<option>30</option> нь сүүлийн давталтын тоог хэд байх ёстойг зааж өгч 
 	байгаа юм. Эдгээр нь ашиглах бололцоотойг <emphasis>урвуу</emphasis>
 	дарааллаар дэлгэцэнд харуулдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Хэрэв та хэт санаа 
 	зовниж байгаа бол та үр дүнг гараар бичиж авахыг хүсэж болох юм; 
 	эсвэл <command>lpr</command> уруу хуулан авч тавьж болох юм. Мөр бүр 
 	давталтын тоо болон нэг удаагийн нууц үгийг харуулж байгааг анхаараарай; 
 	та нууц үгүүдийг хэрэглэх бүртээ тэдгээрийг арилгаж энэ хэвлэсэн арга тань ашигтай 
 	хэвээр болохыг мэдэж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&unix; нууц үгүүдийг ашиглахыг хязгаарлах нь</title>
 
       <para>OPIE нь &unix; нууц үгүүдийн ашиглалтыг нэвтрэлтийн сессийн IP хаяг дээр тулгуурлан 
 	хязгаарлаж чаддаг. Тохирох файл нь <filename>/etc/opieaccess</filename> 
 	бөгөөд энэ файл нь анхдагчаар байдаг. Энэ файлын талаар болон 
 	үүнийг ашигласнаар та аюулгүй байдлын ямар зүйлсүүдийг бодолцож анхаарах ёстой талаар 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.opieaccess.5;-с шалгана уу.</para>
 	
       <para>Энд жишээ <filename>opieaccess</filename> файл байна:</para>
 
       <programlisting>permit 192.168.0.0 255.255.0.0</programlisting>
 
       <para>Энэ мөр нь &unix; нууц үгүүдийг ямар ч үед ашиглахын тулд эхлэл IP хаягийг  
 	(хууран мэхлэхэд хүрч болох тийм эмзэг) заагдсан утга болон багтай тааруулах 
 	боломжийг хэрэглэгчдэд олгодог.</para>
 	
       <para><filename>opieaccess</filename> дахь аль ч дүрэм таарахгүй байгаа 
 	бол анхдагчаар OPIE биш нэвтрэлтүүдийг хааж үгүйсгэдэг.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="tcpwrappers">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <indexterm><primary>TCP Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид</primary></indexterm>
       
     <title>TCP Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид</title>
 
     <para>&man.inetd.8;-г мэддэг хэн бүхэн <acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдын 
 	талаар заримдаа сонссон байх. Гэхдээ цөөн хүмүүс энэ боломжийн 
 	сүлжээний орчин дахь ашигтай талыг бүрэн ойлгодог юм шиг санагддаг. 
 	Хүн бүхэн сүлжээний холболтууд зохицуулах галт хана суулгахыг хүсдэг 
 	юм шиг санагддаг.  Галт хана олон төрлийн хэрэглээтэй боловч 
 	холболт үүсгэгч уруу текст илгээх зэрэг зарим зүйлсийг галт хана хийж  
 	чаддаггүй. Энд дурдсан <acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид энэ мэтийг болон 
 	үүнээс илүүг хийдэг. Дараагийн хэдэн хэсэгт <acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдын 
 	олон боломжуудыг хэлэлцэх бөгөөд боломжтой үед нь жишээ тохиргооны 
 	мөрийг үзүүлэх болно.</para>
 
     <para><acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид програм хангамж нь 
 	<application>inetd</application>-ийн чадваруудыг сервер бүрийн 
 	хувьд түүний доор хянагдаж болохоор дэмжин өргөтгөдөг. Энэ аргыг ашиглан 
 	бүртгэл хөтлөх дэмжлэг нэмэх, холболтууд уруу мэдэгдэл буцаах, дэмонд 
 	зөвхөн дотоод холболтуудыг хүлээн авахыг зөвшөөрөх гэх мэт үйлдлүүдийг 
 	хийх боломжтой. Эдгээр боломжуудын заримыг галт хана суулган тохируулж хийж  
 	болох боловч энэ нь зөвхөн хамгаалалтын нэмэлт давхарга болохоос гадна 
 	галт ханын үзүүлж чаддагаас илүү хяналтыг олгодог юм.</para>
 
     <para><acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдын ийнхүү нэмэгдсэн  
 	ажиллагаа нь сайн галт ханыг солихоор зүйл гэж ойлгогдох ёсгүй юм. 
 	<acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид нь галт хана 
 	эсвэл өөр бусад аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэгч програмуудын хамтаар 
 	ашиглагдаж системийн хувьд хамгаалалтын нэмэлт давхарга болон аятайхан 
 	үйлчлэх боломжтой юм.</para>
 
     <para>Энэ нь <application>inetd</application>-ийн тохиргооны өргөтгөл болохоор 
 	энэхүү баримтыг уншигч таныг <link linkend="network-inetd">inetd тохиргоо</link> 
 	хэсгийг уншсан гэдэгт найдаж байна.</para>
 
     <note>
       <para>&man.inetd.8;-ээр ажиллуулагдсан програмууд яг жинхэнээрээ 
 	<quote>дэмонууд</quote> биш боловч тэдгээрийг уламжлалаар дэмонууд гэдэг. 
 	Энэ ухагдахууныг бид энэ хэсэгт бас ашиглах болно.</para>
     </note>
 
     <sect2>
       <title>Эхний тохиргоо</title>
 
       <para><acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдыг &os;-д 
 	ашиглахад  байх цорын ганц шаардлага нь <application>inetd</application> серверийг 
 	<filename>rc.conf</filename> файлаас <option>-Ww</option> 
 	тохируулгатай ажиллуулсан эсэхийг шалгах явдал юм; энэ нь анхдагч тохиргоо 
 	юм. Мэдээж <filename>/etc/hosts.allow</filename> файлын 
 	зөв тохиргоо бас байгааг хүлээж байдаг боловч эдгээр тохиолдлуудад 
 	&man.syslogd.8; системийн бүртгэлүүдэд мэдэгдлүүд шиддэг.</para>
 
       <note>
 	<para>Бусад <acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчдын 
 	шийдлүүдтэй харьцуулах юм бол <filename>hosts.deny</filename> 
 	файлыг хэрэглэхээ больсон. Тохиргооны бүх сонголтууд 
 	<filename>/etc/hosts.allow</filename> файлд байх шаардлагатай.</para>
       </note>
 
       <para>Хамгийн амархан тохиргоогоороо бол дэмоны холболтын бодлогууд 
 	зөвшөөрөгдсөн эсвэл хаагдсаны аль нэгээр <filename>/etc/hosts.allow</filename> 
 	файл дахь тохируулгуудаас хамааран тохируулагддаг. &os; дээрх анхдагч 
 	тохиргоо нь <application>inetd</application>-ээр эхэлсэн дэмон бүр уруу хийгдэх 
 	холболтыг зөвшөөрдөг. Үүнийг өөрчлөх талаар зөвхөн үндсэн тохиргооны тухай  
 	дурдсаны дараа хэлэлцэх болно.</para>
 
       <para>Үндсэн тохиргоо ихэвчлэн <literal>дэмон : хаяг : үйлдэл</literal> 
 	хэлбэрийг авдаг. Энд байгаа <literal>дэмон</literal> нь 
 	<command>inetd</command>-ийн эхлүүлсэн дэмоны нэр юм. 
 	<literal>Хаяг</literal> нь зөв хостын нэр, <literal>address</literal> 
 	хаяг эсвэл дөрвөлжин хаалтан ([&nbsp;]) доторх IPv6 хаяг байж болно. 
 	<literal>action</literal> буюу үйлдлийн талбар нь <literal>allow</literal> буюу зөвшөөрөх 
 	эсвэл <literal>deny</literal> буюу эрхийг хориглох эсвэл хандалтыг хаахын аль нэг байна. 
 	Тохиргоо эхний тохирсон дүрэм журмын дагуу ажилладаг гэдгийг 
 	санах хэрэгтэй, энэ нь тохирох дүрмийг тохиргооны файлаас өсөх дарааллаар 
 	хайна гэсэн үг юм. Тохирох дүрэм олдвол тэр дүрэм ашиглагдаж хайх 
 	процесс зогсоно.</para>
 
       <para>Бусад хэд хэдэн тохируулгууд байдаг боловч тэдгээрийг энэ хэсгийн сүүлд 
 	тайлбарлах болно. Хялбар тохиргооны мөр ганцхан тэр мэдээллийн дагуу амархнаар 
 	хийгдэж болно. Жишээ нь 
 	<filename role="package">mail/qpopper</filename> дэмоноор дамжин 
 	хийгдэж болох <acronym>POP</acronym>3 холболтуудыг зөвшөөрөхийн тулд 
 	дараах мөрүүд <filename>hosts.allow</filename> файлд нэмж хийгдэх 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting># This line is required for POP3 connections:
 qpopper : ALL : allow</programlisting>
 
       <para>Энэ мөрийг нэмснийхээ дараа <application>inetd</application>-г дахин эхлүүлэх 
 	хэрэгтэй. Үүнийг &man.kill.1; тушаал эсвэл <filename>/etc/rc.d/inetd</filename>-г 
 	<parameter>restart</parameter> параметртай ашиглан хийж болно.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
         <title>Дэвшилтэт тохиргоо</title>
 
       <para><acronym>TCP</acronym> Гүйцэтгэлийг хялбаршуулагчид нь бас дэвшилтэт 
 	тохируулгуудтай байдаг; тэдгээр нь холболтуудтай хэрхэн ажиллахыг илүүтэйгээр 
 	хянах боломжийг олгодог. Зарим тохиолдолд тодорхой хостууд эсвэл дэмон 
 	холболтууд уруу тайлбар буцаах нь зүйтэй санаа байж болох юм. Бусад 
 	тохиолдолд магадгүй бүртгэлийн файл бичигдэх ёстой эсвэл цахим захидал 
 	администратор уруу илгээгдэж болох юм. Бусад тохиолдлууд үйлчилгээг зөвхөн 
 	дотоод холболтууддаа ашиглахыг шаардаж болох юм. Эдгээр нь бүгдээрээ  
 	<literal>орлуулагддаг тэмдэгтүүд</literal>, өргөтгөх тэмдэгтүүд болон 
 	гадаад тушаалыг ажиллуулах зэрэг тохиргооны сонголтуудын тусламжтай хийгдэх 
 	боломжтой юм. Дараагийн хоёр хэсэгт эдгээр тохиолдлуудын талаар бичсэн 
 	байгаа.</para>
 	
       <sect3>
 	<title>Гадаад тушаалууд</title>
 
 	<para>Холболтыг хааж түүнийг тогтоохыг оролдсон хүн уруу шалтгааныг нь 
 	илгээх тохиолдол гарчээ гэж бодъё. Үүнийг яаж хийх вэ? Энэ үйлдлийг 
 	<option>twist</option> тохируулга ашиглан хийх боломжтой. 
 	Холболт тогтоохоор оролдоход <option>twist</option> тохируулга 
 	бүрхүүлийн тушаал эсвэл скрипт ажилуулахаар дуудагддаг. 
 	<filename>hosts.allow</filename> файлд үүний жишээ аль хэдийн 
 	орсон байдаг:</para>
 
 	<programlisting># The rest of the daemons are protected.
 ALL : ALL \
         : severity auth.info \
         : twist /bin/echo "You are not welcome to use %d from %h."</programlisting>
 
 	<para>Энэ жишээ нь <quote>You are not allowed to use <literal>daemon</literal>
 	  from <literal>hostname</literal>.</quote> буюу 
 	<quote>Та <literal>дэмон</literal>ыг <literal>hostname</literal>-с 
 	ашиглах зөвшөөрөлгүй.</quote> гэсэн мэдэгдлийг хандалтын файлд урьдаар 
 	тохируулагдаагүй дэмон бүрийн хувьд буцаадаг. Энэ нь тогтоогдсон холболт дөнгөж 
 	салсны дараа холболтыг эхлүүлэгч уруу хариултыг буцааж илгээхэд маш их ашигтай 
 	байдаг. Буцсан мэдэгдэл бүр <literal>"</literal> тэмдэгтүүд дотор 
 	заавал байх <emphasis>шаардлагатай</emphasis>; энэ дүрмэнд ямар нэг 
 	жич зөвшөөрөл байхгүй.</para>
 
 	<warning>
 	  <para>Хэрэв халдагч эсвэл бүлэг халдагчид эдгээр дэмонуудыг холболт хийх 
 	хүсэлтээр цутгаж чадах юм бол серверийн эсрэг үйлчилгээг зогсоох халдлага явуулах 
 	боломжтой байж болох юм.</para>
 	</warning>
 
 	<para>Өөр нэг боломж нь эдгээр тохиолдлуудад <option>spawn</option> 
 	тохируулгыг ашиглах явдал юм. <option>twist</option> тохируулгын 
 	нэгэн адил <option>spawn</option> тохируулга нь холболтуудыг сохроор 
 	хааж гадаад бүрхүүлийн тушаалууд эсвэл скриптүүдийг ажиллуулахад ашиглагдаж 
 	болно. <option>twist</option> тохируулгаас ялгаатай тал нь 
 	<option>spawn</option> нь холболт тогтоосон хүн уруу хариулт буцааж 
 	илгээдэггүй. Жишээ нь дараах тохиргооны мөр байжээ гэж бодъё:</para>
 
 	<programlisting># We do not allow connections from example.com:
 ALL : .example.com \
 	: spawn (/bin/echo %a from %h attempted to access %d &gt;&gt; \
 	  /var/log/connections.log) \
 	: deny</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь <hostid role="fqdn">*.example.com</hostid> домэйноос 
 	ирсэн бүх холболтын оролдлогуудаас татгалзахын зэрэгцээ хостын нэр, <acronym>IP</acronym> 
 	хаяг  болон тэдний хандалт хийхийг оролдсон дэмонг <filename>/var/log/connections.log</filename> 
 	файл уруу бүртгэнэ.</para>
 
 	<para>Дээр тайлбарласан орлуулах тэмдэгтүүдээс гадна, өөрөөр хэлбэл 
 	<literal>%a</literal> тэмдэгтээс гадна бусад цөөн хэдэн тэмдэгтүүд бас байдаг. Бүрэн жагсаалтыг 
 	&man.hosts.access.5; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Орлуулагддаг тэмдэгтүүдийн тохиргоонууд</title>
 
 	<para>Энэ хүртэл <literal>ALL</literal> тохируулга бүх л жишээнүүдэд 
 	ашиглагдлаа. Ажиллагааг арай цаашлуулж өргөтгөх бусад тохируулгууд 
 	байдаг. Жишээ нь <literal>ALL</literal> нь дэмон, домэйн эсвэл 
 	<acronym>IP</acronym> хаягийн аль нэгтэй тааруулах зорилгоор 
 	ашиглагдаж болох юм. Өөр нэг орлуулагддаг тэмдэгт нь 
 	<acronym>IP</acronym> хаягаа өөрчлөн хуурсан байж болох дурын хостыг 
 	тааруулах <literal>PARANOID</literal> тохируулга юм. Өөрөөр хэлбэл 
 	<literal>PARANOID</literal> буюу хэт зовнил нь 
 	өөрийн хостын нэрээс өөр <acronym>IP</acronym> хаягтай машинаас 
 	холболт хийгдэх бүр түүнд тохирох үйлдлийг тодорхойлоход ашиглагдаж 
 	болох юм. Дараах жишээ энэ хэлэлцүүлэгт арай илүү ойлголт өгч магадгүй 
 	юм:</para>
 
 	<programlisting># Block possibly spoofed requests to sendmail:
 sendmail : PARANOID : deny</programlisting>
 
 	<para>Энэ жишээн дээр <command>sendmail</command> уруу хийгдэж байгаа 
 	өөрийнхөө хостын нэрээс өөр <acronym>IP</acronym> хаягтай холболтын бүх 
 	хүсэлтүүдээс татгалзан хааж байна.</para>
 
 	<caution>
 	  <para>Хэрэв клиент эсвэл сервер эвдэрхий <acronym>DNS</acronym> 
 	суулгацтай бол <literal>PARANOID</literal> орлуулагддаг тэмдэгтийг ашиглах нь серверүүдийг 
 	ноцтойгоор зэрэмдэг болгож болох юм. Иймд администраторын зохион байгуулалт 
 	болон хуваарилалт хийхийг зөвлөж байна.</para>
 	</caution>
 
 	<para>Орлуулагддаг тэмдэгтүүдийн талаар болон тэдэнтэй холбоотой ажиллагааны 
 	талаар дэлгэрэнгүйг &man.hosts.access.5; гарын авлагын хуудаснаас 
 	үзээрэй.</para>
 
 	<para>Тусгай тохиргооны аль ч мөрүүдийн өмнө дээрх нь ажиллана, эхний тохиргооны 
 	мөр <filename>hosts.allow</filename> файлд тайлбар болгон хаагдах 
 	шаардлагатай. Үүнийг энэ хэсгийн эхэнд тэмдэглэж хэлсэн байгаа.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
-  <sect1 id="kerberosIV">
-    <sect1info>
-      <authorgroup>
-	<author>
-	  <firstname>Марк</firstname>
-	  <surname>Мюррей</surname>
-	  <contrib>Хойно дурдсан хүний бичсэн дээр тулгуурлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
-	</author>
-      </authorgroup>
-      <authorgroup>
-	<author>
-	  <firstname>Марк</firstname>
-	  <surname>Дэйпоз</surname>
-	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
-	</author>
-      </authorgroup>
-    </sect1info>
-
-    <title><application>KerberosIV</application></title>
-
-    <para>Kerberos нь хэрэглэгчид өөрсдийгөө нууцлаг серверийн үйлчилгээнүүдийн 
-	тусламжтайгаар таниулан нэвтрэх боломжийг олгодог сүлжээний нэмэлт систем/протокол юм.
-	Алсын нэвтрэлт, алсын хуулбар, нууцлаг систем хоорондох файл хуулбарлалт болон 
-	бусад аюул ихтэй үйлдлүүд зэрэг үйлчилгээнүүд харьцангуй аюулгүй хийгдэж илүү хяналт хийж 
-	болохоор болсон.</para>
-
-    <para>Дараах заавруудыг &os;-тэй цуг түгээгддэг Kerberos-ийг хэрхэн тохируулах гарын авлага 
-	болгон хэрэглэж болох юм. Гэхдээ та бүрэн тайлбарын талаар харгалзах гарын авлагын 
-	хуудаснуудад хандаж үзэх шаардлагатай.</para>
-
-    <sect2>
-      <title><application>KerberosIV</application> суулгах нь</title>
-
-      <indexterm><primary>MIT</primary></indexterm>
-      <indexterm>
-	<primary>KerberosIV</primary>
-	<secondary>суулгах нь</secondary>
-      </indexterm>
-      <para>Kerberos нь &os;-ийн нэмэлт бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Энэ програм хангамжийг 
-	суулгах хамгийн амархан арга нь &os; эхэлж суулгах үед <application>sysinstall</application>-д 
-	<literal>krb4</literal> эсвэл <literal>krb5</literal> түгээлтийг сонгон 
-	суулгах явдал юм. Энэ нь Kerberos-ийн <quote>eBones</quote> (KerberosIV) 
-	эсвэл <quote>Heimdal</quote> (Kerberos5) шийдлүүдийг суулгах болно. 
-	Эдгээр нь АНУ/Канадаас гадна хөгжүүлэгдсэн  учраас АНУ-ын криптограф 
-	код дээрх экспортын хязгаарлагдмал хяналтын үед бусад улсуудын системийн эзэмшигчдэд 
-	ашиглагдах боломжтой болсон юм. Иймээс эдгээр шийдлүүд нь орсон байдаг.</para>
-
-      <para>Үүнээс гадна Kerberos-ийн MIT шийдэл портуудын цуглуулгын 
-	<filename role="package">security/krb5</filename> санд байдаг.</para>
-    </sect2>
-
-    <sect2>
-      <title>Эхний мэдээллийн бааз үүсгэх</title>
-      
-      <para>Энэ нь Kerberos сервер дээр зөвхөн хийгддэг. Эхлээд хуучин Kerberos мэдээллийн 
-	баазууд байгаа эсэхийг шалгаарай. Та <filename class="directory">/etc/kerberosIV</filename> сан 
-	уруу орж зөвхөн дараах файлууд байгааг шалгаарай:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>cd /etc/kerberosIV</userinput>
-&prompt.root; <userinput>ls</userinput>
-README		krb.conf        krb.realms</screen>
-	  
-      <para>Хэрэв аль нэг нэмэлт файлууд (<filename>principal.*</filename>
-	эсвэл <filename>master_key</filename> зэрэг) байвал 
-	<command>kdb_destroy</command> тушаал ашиглаж хуучин Kerberos мэдээллийн 
-	баазыг устгах эсвэл хэрэв Kerberos ажиллахгүй байгаа бол ердөө л нэмэлт файлуудыг 
-	устгах хэрэгтэй.</para>
-	  
-      <para>Та одоо өөрийн Kerberos хүрээг (realm) зааж өгөхдөө <filename>krb.conf</filename> 
-	болон <filename>krb.realms</filename> файлуудыг засварлах шаардлагатай. 
-	Энэ тохиолдолд хүрээ нь <literal>EXAMPLE.COM</literal> болох бөгөөд 
-	сервер нь <hostid role="fqdn">grunt.example.com</hostid> болох юм. 
-	Бид <filename>krb.conf</filename> файлыг засварлаж эсвэл 
-	үүсгэнэ:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>cat krb.conf</userinput>
-EXAMPLE.COM
-EXAMPLE.COM grunt.example.com admin server
-CS.BERKELEY.EDU okeeffe.berkeley.edu
-ATHENA.MIT.EDU kerberos.mit.edu
-ATHENA.MIT.EDU kerberos-1.mit.edu
-ATHENA.MIT.EDU kerberos-2.mit.edu
-ATHENA.MIT.EDU kerberos-3.mit.edu
-LCS.MIT.EDU kerberos.lcs.mit.edu
-TELECOM.MIT.EDU bitsy.mit.edu
-ARC.NASA.GOV trident.arc.nasa.gov</screen>
-	  
-      <para>Энэ тохиолдолд бусад хүрээнүүд тэнд байх хэрэггүй. Тэдгээр нь энд машиныг хэрхэн 
-	олон хүрээнүүдийг мэдэхээр хийгдэх жишээ маягаар байгаа болно. Хялбараа бодоод 
-	та тэдгээрийг оруулахгүйг хүсэж болох юм.</para>
-	  
-      <para>Эхний мөр нь систем ажиллах хүрээг нэрлэж байна. Бусад мөрүүд нь хүрээ/хост 
-	оруулгуудыг агуулна. Мөр дэх эхнийх нь хүрээ бөгөөд хоёр дахь нь 
-	<quote>түлхүүр түгээх төв</quote> болж байгаа хүрээн дэх хост юм. 
-	Хостын нэрийн дараах <literal>admin server</literal> нь хост бас 
-	удирдах мэдээллийн баазаар хангаж байна гэсэн үг юм. Эдгээр ухагдахуунуудын 
-	тайлбаруудын талаар Kerberos-ийн гарын авлагын хуудаснуудаас зөвлөгөө 
-	авна уу.</para>
-	  
-      <para>Одоо бид <hostid role="fqdn">grunt.example.com</hostid>-г 
-	<literal>EXAMPLE.COM</literal> хүрээ уруу нэмэх ёстой бөгөөд 
-	бас <literal>EXAMPLE.COM</literal> хүрээний 
-	<hostid role="domainname">.example.com</hostid> домэйн дэх бүх 
-	хостуудыг оруулан нэмж өгөх хэрэгтэй. <filename>krb.realms</filename> 
-	файл дараах байдлаар шинэчлэгдэх болно:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>cat krb.realms</userinput>
-grunt.example.com EXAMPLE.COM
-.example.com EXAMPLE.COM
-.berkeley.edu CS.BERKELEY.EDU
-.MIT.EDU ATHENA.MIT.EDU
-.mit.edu ATHENA.MIT.EDU</screen>
-	  
-      <para>Дахин хэлэхэд бусад хүрээнүүд тэнд байх шаардлагагүй. Тэдгээр нь энд машиныг хэрхэн 
-	олон хүрээнүүдийг мэдэхээр хийгдэх жишээ маягаар байгаа болно. Хялбараа бодоод 
-	та тэдгээрийг оруулахгүйг хүсэж болох юм.</para>
-	  
-      <para>Эхний мөр нь <emphasis>тусгай</emphasis> системийг нэрлэгдсэн 
-	хүрээ уруу оруулж байна. Бусад мөрүүд нэрлэгдсэн хүрээнд тухайн дэд домэйны 
-	системүүдийг хэрхэн анхдагчаар болгож байгааг харуулна.</para>
-	  
-      <para>Одоо бид мэдээллийн сан үүсгэхэд бэлэн боллоо. Энэ нь зөвхөн 
-	Kerberos сервер (эсвэл Түлхүүр Түгээх Төв) дээр ажиллах ёстой. 
-	<command>kdb_init</command> тушаал ажиллуулж үүнийг хийнэ:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kdb_init</userinput>
-<prompt>Realm name [default  ATHENA.MIT.EDU ]:</prompt> <userinput>EXAMPLE.COM</userinput>
-You will be prompted for the database Master Password.
-It is important that you NOT FORGET this password.
-		
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt> </screen>
-	  
-      <para>Одоо бид локал машин дээрх серверүүд авч болгохоор болгохын тулд түлхүүрийг 
-	хадгалах хэрэгтэй. <command>kstash</command> тушаал ашиглаж үүнийг 
-	хийнэ:</para>
-	
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kstash</userinput>
-	      
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt>
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered. BEWARE!</screen>
-	
-      <para>Энэ нь шифрлэгдсэн мастер нууц үгийг 
-	<filename>/etc/kerberosIV/master_key</filename>-д хадгална.</para>
-    </sect2>
-    
-    <sect2>
-      <title>Бүгдийг ажиллахаар болгох</title>
-	
-      <indexterm>
-	<primary>KerberosIV</primary>
-	<secondary>эхний эхлүүлэлт</secondary>
-      </indexterm>
-
-      <para>Kerberos-оор аюулгүй болгогдох систем <emphasis>бүрийн</emphasis> 
-	хувьд хоёр удирдагч мэдээллийн баазад нэмэгдэх шаардлагатай. Тэдгээрийн нэрс нь 
-	<literal>kpasswd</literal> болон <literal>rcmd</literal> байна. 
-	Эдгээр хоёр удирдагч нь систем бүрийн хувьд хувь системийн нэртэй тохиолдлуудын 
-	хамтаар хийгдэнэ.</para>
-	  
-      <para>Эдгээр <application>kpasswd</application> болон 
-	<application>rcmd</application> дэмонууд нь бусад системүүдэд 
-	Kerberos нууц үгнүүдийг өөрчилж &man.rcp.1;,
-	&man.rlogin.1; болон &man.rsh.1; зэрэг тушаалуудыг ажиллуулахыг 
-	зөвшөөрдөг.</para>
-	  
-      <para>Одоо эдгээр оруулгуудыг нэмэцгээе:</para>
-	    
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kdb_edit</userinput>
-Opening database...
-
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt>
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered.  BEWARE!
-Previous or default values are in [brackets] ,
-enter return to leave the same, or new value.
-
-<prompt>Principal name:</prompt> <userinput>passwd</userinput>
-<prompt>Instance:</prompt> <userinput>grunt</userinput>
-
-&lt;Not found&gt;, <prompt>Create [y] ?</prompt> <userinput>y</userinput>
-
-Principal: passwd, Instance: grunt, kdc_key_ver: 1
-<prompt>New Password:</prompt>                    &lt;---- enter RANDOM here
-Verifying password
-
-<prompt>New Password:</prompt> &lt;---- enter RANDOM here
-
-<prompt>Random password [y] ?</prompt> <userinput>y</userinput>
-
-Principal's new key version = 1
-<prompt>Expiration date (enter yyyy-mm-dd) [ 2000-01-01 ] ?</prompt>
-<prompt>Max ticket lifetime (*5 minutes) [ 255 ] ?</prompt>
-<prompt>Attributes [ 0 ] ?</prompt>
-Edit O.K.
-<prompt>Principal name:</prompt> <userinput>rcmd</userinput>
-<prompt>Instance:</prompt> <userinput>grunt</userinput>
-
-&lt;Not found&gt;, <prompt>Create [y] ?</prompt>
-
-Principal: rcmd, Instance: grunt, kdc_key_ver: 1
-<prompt>New Password:</prompt>		&lt;---- enter RANDOM here
-Verifying password
-
-<prompt>New Password:</prompt>           &lt;---- enter RANDOM here
-
-<prompt>Random password [y] ?</prompt>
-
-Principal's new key version = 1
-<prompt>Expiration date (enter yyyy-mm-dd) [ 2000-01-01 ] ?</prompt>
-<prompt>Max ticket lifetime (*5 minutes) [ 255 ] ?</prompt>
-<prompt>Attributes [ 0 ] ?</prompt>
-Edit O.K.
-<prompt>Principal name:</prompt>         &lt;---- null entry here will cause an exit</screen>
-    </sect2>
-
-    <sect2>
-      <title>Серверийн файлыг үүсгэх</title>
-      
-      <para>Одоо бид машин бүр дээр үйлчилгээнүүдийг тодорхойлдог бүх тохиолдлуудыг 
-	гаргаж авах хэрэгтэй. Энэ зорилгоор бид <command>ext_srvtab</command> 
-	тушаалыг ашиглана. Энэ нь файл үүсгэх бөгөөд түүнийг Kerberos-ийн 
-	клиент бүрийн <filename class="directory">/etc</filename> сан уруу 
-	<emphasis>аюулгүйн үүднээс</emphasis> хуулах эсвэл шилжүүлэх хэрэгтэй.
-	Энэ файл нь сервер болон клиент бүр дээр байх хэрэгтэй бөгөөд Kerberos-ийн 
-	ажиллагаанд шийдвэрлэх зүйл болдог.</para>
-
-
-      <screen>&prompt.root; <userinput>ext_srvtab grunt</userinput>
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt>
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered. BEWARE!
-Generating 'grunt-new-srvtab'....</screen>
-
-      <para>Одоо, энэ тушаал зөвхөн түр зуурын файл үүсгэдэг бөгөөд тэр файлын нэрийг 
-	бүх серверүүд авч чадахаар <filename>srvtab</filename> болгон нэрлэх 
-	шаардлагатай. &man.mv.1; тушаал ашиглаж эх систем дээрх байрлал уруу 
-	шилжүүл:</para>
-
-      <screen>&prompt.root; <userinput>mv grunt-new-srvtab srvtab</userinput></screen>
-
-      <para>Хэрэв файл нь клиент системд зориулагдсан бөгөөд сүлжээ нь аюулгүй биш 
-	гэж бодогдвол <filename><replaceable>client</replaceable>-new-srvtab</filename> 
-	файлыг шилжүүлж болох зөөвөрлөгч уруу хуулж физик аюулгүйн үүднээс тээвэрлэж 
-	болно. Үүнийг клиентийн <filename class="directory">/etc</filename> сан дотор 
-	<filename>srvtab</filename> болгон нэрлэж 600 горимд байгаа эсэхийг 
-	шалгаарай:</para>
-
-      <screen>&prompt.root; <userinput>mv grumble-new-srvtab srvtab</userinput>
-&prompt.root; <userinput>chmod 600 srvtab</userinput></screen>
-    </sect2>
-    
-    <sect2>
-      <title>Мэдээллийн санг нутагшуулах</title>
-
-      <para>Бид одоо зарим хэрэглэгчийг мэдээллийн баазад оруулах хэрэгтэй. Эхлээд 
-	<username>jane</username> хэрэглэгчид зориулсан оруулгыг үүсгэе. 
-	Үүнийг <command>kdb_edit</command> тушаал ашиглаж хийнэ:</para>
-
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kdb_edit</userinput>
-Opening database...
-
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt>
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered.  BEWARE!
-Previous or default values are in [brackets] ,
-enter return to leave the same, or new value.
-
-<prompt>Principal name:</prompt> <userinput>jane</userinput>
-<prompt>Instance:</prompt>
-
-&lt;Not found&gt;, <prompt>Create [y] ?</prompt> <userinput>y</userinput>
-
-Principal: jane, Instance: , kdc_key_ver: 1
-<prompt>New Password:</prompt>                &lt;---- enter a secure password here
-Verifying password
-
-<prompt>New Password:</prompt>                &lt;---- re-enter the password here
-Principal's new key version = 1
-<prompt>Expiration date (enter yyyy-mm-dd) [ 2000-01-01 ] ?</prompt>
-<prompt>Max ticket lifetime (*5 minutes) [ 255 ] ?</prompt>
-<prompt>Attributes [ 0 ] ?</prompt>
-Edit O.K.
-<prompt>Principal name:</prompt>		   &lt;---- null entry here will cause an exit</screen>
-    </sect2>
-
-    <sect2>
-      <title>Бүгдийг тест хийх</title>
-      
-      <para>Эхлээд бид Kerberos дэмонууд ажиллуулах шаардлагатай. Хэрэв та 
-	өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг зөв засварласан 
-	бол дахин ачаалахад энэ нь автоматаар хийгдэх ёстойг санаарай. 
-	Энэ нь зөвхөн Kerberos сервер дээр шаардлагатай. kerberos-ийн 
-	клиентүүд хэрэгтэй зүйлээ автоматаар <filename class="directory">/etc/kerberosIV</filename> 
-	сангаас авах болно.</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kerberos &amp;</userinput>
-Kerberos server starting
-Sleep forever on error
-Log file is /var/log/kerberos.log
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered. BEWARE!
-
-Current Kerberos master key version is 1
-Local realm: EXAMPLE.COM
-&prompt.root; <userinput>kadmind -n &amp;</userinput>
-KADM Server KADM0.0A initializing
-Please do not use 'kill -9' to kill this job, use a
-regular kill instead
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered.  BEWARE!</screen>
-	  
-      <para>Одоо бид <command>kinit</command> тушаал ашиглаж 
-	бидний дээр үүсгэсэн <username>jane</username> ID-д зориулсан тасалбарыг авахыг 
-	оролдож болно:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.user; <userinput>kinit jane</userinput>
-MIT Project Athena (grunt.example.com)
-Kerberos Initialization for "jane"
-<prompt>Password:</prompt> </screen>
-	  
-      <para>Токенууд бидэнд үнэхээр байгаа эсэхийг <command>klist</command> ашиглан 
-	үзэхийг оролдоорой:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.user; <userinput>klist</userinput>
-Ticket file:    /tmp/tkt245
-Principal:      jane@EXAMPLE.COM
-
-  Issued           Expires          Principal
-Apr 30 11:23:22  Apr 30 19:23:22  krbtgt.EXAMPLE.COM@EXAMPLE.COM</screen>
-
-      <para>Одоо <application>kpasswd</application> дэмон 
-	Kerberos-ийн мэдээллийн баазад нэвтрэлтийн зөвшөөрөл авч чадах эсэхийг шалгахын
-	тулд нууц үгийг &man.passwd.1; ашиглан өөрчлөхийг оролдоорой:</para>
-
-      <screen>&prompt.user; <userinput>passwd</userinput>
-realm EXAMPLE.COM
-<prompt>Old password for jane:</prompt>
-<prompt>New Password for jane:</prompt>
-Verifying password
-<prompt>New Password for jane:</prompt>
-Password changed.</screen>
-    </sect2>
-
-    <sect2>
-      <title><command>su</command> зөвшөөрлүүдийг нэмэх</title>
-      
-      <para>Kerberos нь <username>root</username> зөвшөөрлүүд 
-	хэрэгтэй хэрэглэгч <emphasis>бүрд</emphasis> өөрсдийнх нь 
-	<emphasis>тусдаа</emphasis> &man.su.1; нууц үгийг өгөхийг 
-	бидэнд зөвшөөрдөг. Одоо бид &man.su.1;-аар танигдан зөвшөөрөгдсөн 
-	ID-г <username>root</username> уруу нэмж болно. Үүнийг 
-	<username>root</username>-г удирдагчтай холбосон тохиолдолтой 
-	байснаар хянаж болно. <command>kdb_edit</command> ашиглан 
-	Kerberos-ийн мэдээллийн баазад <literal>jane.root</literal> 
-	оруулгыг бид үүсгэж болно:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kdb_edit</userinput>
-Opening database...
-
-<prompt>Enter Kerberos master key:</prompt>
-
-Current Kerberos master key version is 1.
-
-Master key entered.  BEWARE!
-Previous or default values are in [brackets] ,
-enter return to leave the same, or new value.
-
-<prompt>Principal name:</prompt> <userinput>jane</userinput>
-<prompt>Instance:</prompt> <userinput>root</userinput>
-
-&lt;Not found&gt;, Create [y] ? y
-
-Principal: jane, Instance: root, kdc_key_ver: 1
-<prompt>New Password:</prompt>                    &lt;---- enter a SECURE password here
-Verifying password
-
-<prompt>New Password:</prompt>    	 	 &lt;---- re-enter the password here
-
-Principal's new key version = 1
-<prompt>Expiration date (enter yyyy-mm-dd) [ 2000-01-01 ] ?</prompt>
-<prompt>Max ticket lifetime (*5 minutes) [ 255 ] ?</prompt> <userinput>12</userinput> &lt;--- Keep this short!
-<prompt>Attributes [ 0 ] ?</prompt>
-Edit O.K.
-<prompt>Principal name:</prompt>		         &lt;---- null entry here will cause an exit</screen>
-	  
-      <para>Одоо үүнийг ажиллаж байгааг шалгаж токенуудыг авахыг оролдоорой:</para>
-      
-      <screen>&prompt.root; <userinput>kinit jane.root</userinput>
-MIT Project Athena (grunt.example.com)
-Kerberos Initialization for "jane.root"
-<prompt>Password:</prompt></screen>
-	  
-      <para>Одоо бид хэрэглэгчийг <username>root</username>-ийн
-	  <filename>.klogin</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>cat /root/.klogin</userinput>
-jane.root@EXAMPLE.COM</screen>
-	  
-      <para>Одоо &man.su.1; хийхийг оролдоод үз:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.user; <userinput>su</userinput>
-<prompt>Password:</prompt></screen>
-	  
-      <para>тэгээд ямар токенууд бидэнд байгааг хараарай:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>klist</userinput>
-Ticket file:	/tmp/tkt_root_245
-Principal:      jane.root@EXAMPLE.COM
-
-  Issued           Expires          Principal
-May  2 20:43:12  May  3 04:43:12  krbtgt.EXAMPLE.COM@EXAMPLE.COM</screen>
-    </sect2>
-
-    <sect2>
-      <title>Бусад тушаалуудыг ашиглах</title>
-      
-      <para>Өмнөх жишээн дээр бид <literal>jane</literal> гэж нэрлэгдсэн 
-	удирдагчийг <literal>root</literal> тохиолдолтой үүсгэсэн. 
-	Энэ нь удирдагчтай адил нэртэй хэрэглэгч дээр үндэслэсэн бөгөөд энэ нь 
-	Kerberos-ийн анхдагч юм; <username>root</username>-ийн гэр сан дахь 
-	<filename>.klogin</filename> файлд шаардлагатай оруулгууд байвал 
-	<literal>&lt;username&gt;.</literal><username>root</username> 
-	хэлбэрийн <literal>&lt;principal&gt;.&lt;instance&gt;</literal> нь 
-	тэр <literal>&lt;username&gt;</literal>-г <username>root</username> 
-	уруу &man.su.1; хийхийг зөвшөөрдөг:</para>
-	  
-      <screen>&prompt.root; <userinput>cat /root/.klogin</userinput>
-jane.root@EXAMPLE.COM</screen>
-      
-      <para>хэрэв хэрэглэгч үүнтэй адил хэлбэрийн өөрийн гэр сангийн мөрүүдтэй бол:</para>
-      
-      <screen>&prompt.user; <userinput>cat ~/.klogin</userinput>
-jane@EXAMPLE.COM
-jack@EXAMPLE.COM</screen>
-	  
-      <para>Энэ нь өөрсдийгөө 
-	<username>jane</username> эсвэл <username>jack</username> гэж 
-	таниулсан (<command>kinit</command>-ийн тусламжтай, дээр дурдсаныг үз)  
-	<literal>EXAMPLE.COM</literal> хүрээний хэнд ч 
-	&man.rlogin.1;, &man.rsh.1; эсвэл &man.rcp.1; ашиглан энэ систем 
-	(<hostid>grunt</hostid>) дээрх <username>jane</username>-ий бүртгэл 
-	эсвэл файлуудад хандахыг зөвшөөрдөг.</para>
-	  
-      <para>Жишээ нь <username>jane</username> одоо өөр систем уруу Kerberos 
-	ашиглан нэвтрэн орж байна:</para>
-	  
-	    <screen>&prompt.user; <userinput>kinit</userinput>
-MIT Project Athena (grunt.example.com)
-<prompt>Password:</prompt>
-&prompt.user; <userinput>rlogin grunt</userinput>
-Last login: Mon May  1 21:14:47 from grumble
-Copyright (c) 1980, 1983, 1986, 1988, 1990, 1991, 1993, 1994
-        The Regents of the University of California.   All rights reserved.
-
-FreeBSD BUILT-19950429 (GR386) #0: Sat Apr 29 17:50:09 SAT 1995</screen>
-	  
-      <para>Эсвэл <username>jack</username> яг тэр машин дээрх <username>jane</username> бүртгэл 
-	уруу нэвтрэн орж байна (<username>jane</username> дээрхтэй адил <filename>.klogin</filename>-ийг 
-	тохируулсан бөгөөд Kerberos хариуцсан хүн удирдагч <emphasis>jack</emphasis>-ийг хоосон 
-	тохиолдолтой тохируулсан):</para>
-	  
-      <screen>&prompt.user; <userinput>kinit</userinput>
-&prompt.user; <userinput>rlogin grunt -l jane</userinput>
-MIT Project Athena (grunt.example.com)
-<prompt>Password:</prompt>
-Last login: Mon May  1 21:16:55 from grumble
-Copyright (c) 1980, 1983, 1986, 1988, 1990, 1991, 1993, 1994
-        The Regents of the University of California.   All rights reserved.
-FreeBSD BUILT-19950429 (GR386) #0: Sat Apr 29 17:50:09 SAT 1995</screen>
-    </sect2>
-  </sect1>
-
   <sect1 id="kerberos5">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Тиллмэн</firstname>
 	  <surname>Хоожсон</surname>
 	  <contrib>Хойно дурдсан хүний бичсэн дээр тулгуурлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Мюррей</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title><application>Kerberos5</application></title>
 
-    <para>&os;-5.1-ээс хойшх &os;-ийн хувилбар бүр зөвхөн 
-	<application>Kerberos5</application>-д зориулсан дэмжлэгийг 
-	оруулсан байдаг. <application>Kerberos5</application> нь 
-	орсон цорын ганц хувилбар болохоор түүний тохиргоо олон талаараа 
-	<application>KerberosIV</application>-д байдагтай адил 
-	байдаг. Дараах мэдээлэл &os;-5.0-с хойшх хувилбар дахь 
-	<application>Kerberos5</application>-тай хамаатай.
-	<application>KerberosIV</application> багцыг ашиглахыг 
-	хүсэж байгаа хэрэглэгчид <filename role="package">security/krb4</filename> 
-	портыг суулгаж болно.</para>
-
-    <para>Kerberos нь хэрэглэгчид өөрсдийгөө нууцлаг серверийн үйлчилгээнүүдийн 
+    <para><application>Kerberos</application> нь хэрэглэгчид өөрсдийгөө нууцлаг серверийн үйлчилгээнүүдийн 
 	тусламжтайгаар таниулан нэвтрэх боломжийг олгодог сүлжээний нэмэлт систем/протокол юм.
 	Алсын нэвтрэлт, алсын хуулбар, нууцлаг систем хоорондох файл хуулбарлалт болон 
 	бусад аюул ихтэй үйлдлүүд зэрэг үйлчилгээнүүд харьцангуй аюулгүй хийгдэж илүү хяналт хийж 
 	болохоор болсон.</para>
 
     <para><application>Kerberos</application> нь хэн бэ гэдгийг шалгах прокси систем 
 	юм. Энэ нь бас итгэгдсэн гуравдагч нэвтрэлт таних систем гэж тайлбарлагдаж 
 	болно. <application>Kerberos</application> нь зөвхөн нэг функцыг 
 	хангадаг &mdash; сүлжээн дээр хэрэглэгчдэд өөрсдийгөө аюулгүйгээр таниулах 
 	боломжийг хангаж өгдөг. Энэ нь шалгаж таних функцууд (хэрэглэгчдийн 
 	хийхийг зөвшөөрдөг) эсвэл аудит функцуудын (тэдгээр хэрэглэгчид юу хийснийг) 
 	үүргийг гүйцэтгэдэггүй. Клиент болон сервер өөрийгөө таниулж батлахаар 
 	<application>Kerberos</application>-г ашигласны дараа тэд бизнесээ бодож 
 	өөрсдийн бүх холболтуудаа шифрлэж нууцлал болон бүрэн бүтэн байдлаа хадгалан 
 	баталгаажуулж болно.</para>
 
     <para>Иймээс <application>Kerberos</application>-ийг нэвтрэлт танилт болон 
 	аудит үйлчилгээнүүдийг хангадаг бусад аюулгүй байдлын аргуудтай цуг ашиглахыг 
 	маш ихээр зөвлөдөг.</para>
 
     <para>Дараах заавруудыг &os;-д зориулан түгээгдсэн <application>Kerberos</application>-ийг 
 	хэрхэн тохируулах гарын авлага болгон ашиглаж болно. Гэхдээ та тохирох гарын авлагын 
 	хуудаснуудаас бүрэн тайлбарын талаар лавлах хэрэгтэй.</para>
 
     <para><application>Kerberos</application>-ийн суулгацыг үзүүлэх зорилгоор 
 	төрөл бүрийн нэрийн талбарууд дараах байдлаар зохицуулагдана:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><acronym>DNS</acronym> домэйн (<quote>бүс</quote>)
 	  нь example.org байна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Kerberos</application> хүрээ нь 
 	  EXAMPLE.ORG байна.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <note>
       <para>Хэрэв та дотооддоо ажиллуулах бодолтой байсан ч гэсэн <application>Kerberos</application>-ийг 
 	суулгаж тохируулахдаа жинхэнэ домэйны нэрүүдийг ашиглана уу. Энэ нь 
 	<acronym>DNS</acronym>-ийн асуудлуудыг тойрон гарч 
 	бусад <application>Kerberos</application> хүрээнүүдтэй хийх 
 	хоорондын үйлдлийг баталгаажуулдаг.</para>
     </note>
 
     <sect2>
       <title>Түүх</title>
       <indexterm>
 	<primary>Kerberos5</primary>
 	<secondary>түүх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>Kerberos</application>-ийг <acronym>MIT</acronym> 
 	анх сүлжээний аюулгүй байдлын асуудлуудын шийдэл болгож хийсэн. 
 	<application>Kerberos</application> протокол нь хүчирхэг криптографыг 
 	ашигладаг бөгөөд клиент нь аюултай сүлжээний холболтоор өөрийгөө хэн бэ гэдгийг 
 	серверт (болон эсрэгээр) баталж чадах боломжийг олгодог.</para>
 
       <para><application>Kerberos</application> нь сүлжээний танин шалгах 
 	протоколын нэрээс гадна програмыг (жишээ нь <application>Kerberos</application> 
 	телнет) шийдвэрлэж байгаа програмуудыг тайлбарласан тайлбар бас болдог. 
 	Протоколын одоогийн хувилбар нь 5 бөгөөд <acronym>RFC</acronym>&nbsp;1510-д 
 	тайлбарласан байдаг.</para>
 
       <para>Өргөн хүрээний үйлдлийн системүүдийг хамарсан энэ протоколын хэд хэдэн чөлөөтэй 
 	шийдлүүд  байдаг. <application>Kerberos</application> анх хөгжүүлэгдсэн 
 	Массачусетсийн Технологийн Институт (<acronym>MIT</acronym>) нь 
 	өөрийн <application>Kerberos</application> багцыг хөгжүүлсээр байна. 
 	Энэ багц нь <acronym>US</acronym>-д криптограф бүтээгдэхүүн болж нийтлэг 
 	хэрэглэгддэг бөгөөд энэ нь түүхээс авч үзэхэд <acronym>US</acronym>-ын 
 	экспортын дүрэм журмуудаас болсон юм. <acronym>MIT</acronym>
 	<application>Kerberos</application> нь порт 
 	(<filename role="package">security/krb5</filename>) хэлбэрээр байдаг.
 	Heimdal <application>Kerberos</application> нь өөр шийдлийн 5-р 
 	хувилбар бөгөөд экспортын дүрэм журмуудыг тойрон гарах зорилгоор 
 	<acronym>US</acronym>-ээс гадна хамааралгүйгээр хөгжүүлэгдсэн (
 	бөгөөд ихэвчлэн арилжааны бус &unix; төрлүүдэд орсон байдаг) юм. 
 	Heimdal <application>Kerberos</application> түгээлт нь 
 	порт (<filename role="package">security/heimdal</filename>) 
 	хэлбэрээр байдаг бөгөөд үүний хамгийн бага суулгац үндсэн &os; суулгацад 
 	орсон байдаг.</para>
 
     <para>Аль болох олон үзэгчдийг хамрахын тулд эдгээр зааврууд нь &os;-д орсон 
 	Heimdal түгээлтийг ашиглаж байна гэж тооцдог.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Heimdal <acronym>KDC</acronym> суулгаж тохируулах</title>
       <indexterm>
 	<primary>Kerberos5</primary>
 	<secondary>Түлхүүр Түгээх Төв</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Түлхүүр Түгээх Төв (<acronym>KDC</acronym>) нь 
 	<application>Kerberos</application>-ийн хангадаг төвлөрсөн нэвтрэлт таних 
 	үйлчилгээ юм &mdash; энэ нь <application>Kerberos</application> 
 	тасалбарууд өгдөг компьютер юм. <acronym>KDC</acronym> нь 
 	<application>Kerberos</application> хүрээний бусад бүх компьютеруудад 
 	 <quote>итгэгдсэн</quote> гэж тооцогддог бөгөөд аюулгүй байдлын санаа зовнилыг 
 	дээшлүүлдэг.</para>
 
     <para><application>Kerberos</application> серверийг ажиллуулж байхад маш цөөн тооцооллын 
 	эх үүсвэрийг шаарддаг боловч аюулгүй байдлын шалтгаанаас болоод зөвхөн 
 	<acronym>KDC</acronym> болон ажиллах тусдаа зориулагдсан машинтай байхыг 
 	зөвлөдгийг санаарай.</para>
 
     <para><acronym>KDC</acronym>-г тохируулж эхлэхдээ таны 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд <acronym>KDC</acronym> 
 	болж ажиллах зөв тохиргоо хийгдсэн эсэхийг шалгаарай (өөрийн системийн хувьд 
 	та замуудыг өөрчлөх хэрэгтэй байж болох юм):</para>
 
     <programlisting>kerberos5_server_enable="YES"
 kadmind5_server_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь бид таны <application>Kerberos</application> тохиргооны 
 	файл <filename>/etc/krb5.conf</filename>-г тохируулна:</para>
 
       <programlisting>[libdefaults]
     default_realm = EXAMPLE.ORG
 [realms]
     EXAMPLE.ORG = {
         kdc = kerberos.example.org
         admin_server = kerberos.example.org
     }
 [domain_realm]
     .example.org = EXAMPLE.ORG</programlisting>
 
       <para>Энэ <filename>/etc/krb5.conf</filename> файл нь 
 	таны <acronym>KDC</acronym> нь бүрэн баталгаажсан хостын нэр 
 	<hostid role="fqdn">kerberos.example.org</hostid>-тэй байна 
 	гэж үзэж байгааг санаарай. Хэрэв таны <acronym>KDC</acronym> өөр 
 	хостын нэртэй бол та өөрийн бүсийн файлдаа CNAME (alias)-ийг нэмэх 
 	хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
 	<para>Зөв тохируулсан <acronym>BIND</acronym> <acronym>DNS</acronym> 
 	сервер бүхий том сүлжээнүүдэд өмнөх жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>[libdefaults]
       default_realm = EXAMPLE.ORG</programlisting>
 
 	<para>болж дараах мөрүүдийг <hostid role="fqdn">example.org</hostid> 
 	бүсийн файлд нэмж цэгцэлж болно:</para>
 
 	<programlisting>_kerberos._udp      IN  SRV     01 00 88 kerberos.example.org.
 _kerberos._tcp      IN  SRV     01 00 88 kerberos.example.org.
 _kpasswd._udp       IN  SRV     01 00 464 kerberos.example.org.
 _kerberos-adm._tcp  IN  SRV     01 00 749 kerberos.example.org.
 _kerberos           IN  TXT     EXAMPLE.ORG</programlisting></note>
 
       <note>
         <para><application>Kerberos</application> үйлчилгээнүүдийг хэрэглэгчдэд 
 	хүртээмжтэй болгохын тулд та эсвэл бүрэн тохируулсан <filename>/etc/krb5.conf</filename> 
 	файлтай эсвэл хамгийн багаар тохируулсан <filename>/etc/krb5.conf</filename> 
 	файл <emphasis>болон</emphasis> зөв тохируулсан DNS сервертэй байх 
 	<emphasis>ёстой</emphasis>.</para>
       </note>
 
       <para>Дараа нь бид <application>Kerberos</application> мэдээллийн бааз 
 	үүсгэнэ. Энэ мэдээллийн бааз нь мастер нууц үгээр шифрлэсэн бүх удирдагчдын 
 	түлхүүрүүдийг  агуулдаг. Та энэ нууц үгийг тогтоох шаардлагагүй, энэ нь 
 	файлд (<filename>/var/heimdal/m-key</filename>) хадгалагдах болно.
 	Мастер түлхүүр үүсгэхийн тулд <command>kstash</command> тушаалыг 
 	ажиллуулж нууц үгээ оруулаарай.</para>
 
       <para>Мастер түлхүүр үүсгэгдсэний дараа та мэдээллийн баазыг 
 	<command>kadmin</command> програмыг <literal>-l</literal> 
 	тохируулгатай (<quote>локал</quote> гэсэн утгатай) ашиглан эхлүүлж болно.
 	Энэ тохируулга нь <command>kadmin</command>-д мэдээллийн баазын 
 	файлыг <command>kadmind</command> сүлжээний үйлчилгээгээр 
 	дамжилгүйгээр шууд өөрчлөхийг заадаг. Энэ нь мэдээллийн бааз үүсэхээс 
 	өмнө түүн уруу хандахыг оролдох асуудлыг (яг л өндөг, тахианы аль нь түрүүлж гарсан
  	гэж маргадаг тэр асуудлын адил) зохицуулдаг. <command>kadmin</command> 
 	хүлээх мөртэй болсныхоо дараа та өөрийн хүрээнүүдийн эхний мэдээллийн санг 
 	<command>init</command> тушаал ашиглан үүсгээрэй.</para>
 
       <para>Эцэст нь <command>kadmin</command>-ы горимд байхдаа өөрийн 
 	эхний удирдагчийг <command>add</command> тушаал ашиглан үүсгээрэй. 
 	Одоохондоо удирдагчийн хувьд анхдагч тохируулгуудыг сонгоорой, та 
 	тэдгээрийг сүүлд нь <command>modify</command> тушаал ашиглан 
 	өөрчилж чадна. Та аль ч тушаал хүлээх мөрөнд <literal>?</literal> 
 	тушаал ашиглаж байгаа боломжит тохируулгуудыг харж болохыг 
 	санаарай.</para>
 
       <para>Мэдээллийн сан үүсгэлтийн жишээ сесс доор байна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kstash</userinput>
 Master key: <userinput>xxxxxxxx</userinput>
 Verifying password - Master key: <userinput>xxxxxxxx</userinput>
 
 &prompt.root; <userinput>kadmin -l</userinput>
 kadmin> <userinput>init EXAMPLE.ORG</userinput>
 Realm max ticket life [unlimited]:
 kadmin> <userinput>add tillman</userinput>
 Max ticket life [unlimited]:
 Max renewable life [unlimited]:
 Attributes []:
 Password: <userinput>xxxxxxxx</userinput>
 Verifying password - Password: <userinput>xxxxxxxx</userinput></screen>
 
       <para>Одоо <acronym>KDC</acronym> үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэх цаг болжээ.
 	Үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэхдээ <command>/etc/rc.d/kerberos start</command> болон 
 	<command>/etc/rc.d/kadmind start</command> тушаалуудыг 
 	ажиллуулна. Энэ үед танд ямар ч kerberos хийгдсэн дэмон байхгүйг санаарай, 
 	гэхдээ та <acronym>KDC</acronym>-ийн өөрийнх нь тушаалын мөрөөс үүсгэсэн удирдагчид
 	(хэрэглэгч) зориулсан тасалбарыг авч жагсаан <acronym>KDC</acronym>-г ажиллаж байгаа 
 	гэдгийг та баталж чадаж байх ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>kinit <replaceable>tillman</replaceable></userinput>
 tillman@EXAMPLE.ORG's Password:
 
 &prompt.user; <userinput>klist</userinput>
 Credentials cache: FILE:<filename>/tmp/krb5cc_500</filename>
 	Principal: tillman@EXAMPLE.ORG
 
   Issued           Expires          Principal
 Aug 27 15:37:58  Aug 28 01:37:58  krbtgt/EXAMPLE.ORG@EXAMPLE.ORG</screen>
 
 	<para>Та дууссаныхаа дараа тасалбарыг буцааж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>kdestroy</userinput></screen>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Серверийг <application>Kerberos</application> хийн Heimdal үйлчилгээнүүдтэй  
 	идэвхжүүлэх</title>
 
         <indexterm>
 	  <primary>Kerberos5</primary>
 	  <secondary>үйлчилгээнүүдийг идэвхжүүлэх</secondary>
         </indexterm>
 
 	<para>Эхлээд бидэнд <application>Kerberos</application>-ийн тохиргооны 
 	файл <filename>/etc/krb5.conf</filename>-ийн хуулбар хэрэг болно. 
 	Ингэхийн тулд <acronym>KDC</acronym>-ээс түүнийг аюулгүй аргаар 
 	(&man.scp.1; зэрэг сүлжээний хэрэгслүүд эсвэл физикээр уян диск ашиглан) 
 	клиент компьютер уруу ердөө л хуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дараа нь танд <filename>/etc/krb5.keytab</filename> файл 
 	хэрэгтэй. Энэ нь <application>Kerberos</application> хийгдсэн 
 	дэмонууд бүхий сервер болон ажлын станц хоёрын гол ялгаа юм &mdash; 
 	сервер нь <filename>keytab</filename> файлтай байх шаардлагатай. 
 	Энэ файл нь өөрийг нь зөвшөөрдөг серверийн хост түлхүүр болон өөрсдийнхөө 
 	нэрийг (identity) шалгах <acronym>KDC</acronym>-г агуулдаг. 
 	Хэрэв түлхүүр нь нийтэд мэдэгдвэл серверийн аюулгүй байдал эвдэрч болох учир 
 	энэ нь сервер уруу аюулгүйн үүднээс дамжуулагдах ёстой. Энэ нь шууд утгаараа 
 	<acronym>FTP</acronym> зэрэг цэвэр текст сувгаар дамжуулах нь маш буруу 
 	гэсэн үг юм.</para>
 
 	<para>Ихэвчлэн сервер уруу <filename>keytab</filename> файлыг 
 	<command>kadmin</command> тушаал ашиглан дамжуулдаг. 
 	Энэ нь тохиромжтой байдаг бөгөөд учир нь та бас хостын удирдагчийг 
 	(<filename>krb5.keytab</filename> файлын <acronym>KDC</acronym> 
 	төгсгөл) <command>kadmin</command> тушаал ашиглан үүсгэх хэрэгтэй 
 	болдог.</para>
 
 	<para>Та тасалбарыг аль хэдийн авсан байх ёстой бөгөөд энэ тасалбар нь 
 	<filename>kadmind.acl</filename> файлын <command>kadmin</command> 
 	интерфэйсийг ашиглаж болохоор зөвшөөрөгдсөн байх ёстойг санаарай. 
 	Heimdal-ийн мэдээллийн хуудаснуудын (<command>info heimdal</command>) 
 	<quote>Алсын удирдлага</quote> гэсэн гарчигтай хэсгээс хандалт хянах жагсаалтуудыг 
 	дизайн хийх талаар дэлгэрэнгүйг үзнэ үү. Хэрэв та алсын <command>kadmin</command> 
 	хандалтыг идэвхжүүлэхийг хүсэхгүй байгаа бол та <acronym>KDC</acronym> уруу
 	ердөө л аюулгүйгээр холбогдож (локал консолоор, &man.ssh.1; эсвэл 
 	<application>Kerberos</application> &man.telnet.1;) удирдлагыг локалаар 
 	өөр дээрээсээ <command>kadmin -l</command> тушаал ашиглан хийж болно.</para>
 
 	<para><filename>/etc/krb5.conf</filename> файлыг суулгасны дараа та 
 	<application>Kerberos</application> серверээс <command>kadmin</command> 
 	тушаалыг ашиглаж болно. <command>add --random-key</command> тушаал нь 
 	серверийн хост удирдагчийг нэмэх боломжийг танд олгох бөгөөд <command>ext</command> 
 	тушаал нь серверийн хост удирдагчийг өөрийн keytab уруу задлах боломжийг танд олгоно.
 	Жишээ нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kadmin</userinput>
 kadmin><userinput> add --random-key host/myserver.example.org</userinput>
 Max ticket life [unlimited]:
 Max renewable life [unlimited]:
 Attributes []:
 kadmin><userinput> ext host/myserver.example.org</userinput>
 kadmin><userinput> exit</userinput></screen>
 
 	<para><command>ext</command> тушаал нь (<quote>extract</quote> гэдгийг 
 	богиноор илэрхийлнэ) задалсан түлхүүрийг анхдагчаар <filename>/etc/krb5.keytab</filename> 
 	файлд хадгалдаг.</para>
 
 	<para>Хэрэв таны хувьд <acronym>KDC</acronym> дээр <command>kadmind</command> 
 	ажиллахгүй байгаа бөгөөд (магадгүй аюулгүй байдлын шалтгаануудаас болоод) 
 	тэгээд <command>kadmin</command> уруу алсаас хандах боломжгүй бол та 
 	хост удирдагчийг (<username>host/myserver.EXAMPLE.ORG</username>) 
 	шууд <acronym>KDC</acronym> дээр нэмж дараа нь доор дурдсантай адилаар түүнийг түр 
 	зуурын файл уруу (<acronym>KDC</acronym> дээрх 
 	<filename>/etc/krb5.keytab</filename> файлыг дарж бичихээс сэргийлж) 
 	задалж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kadmin</userinput>
 kadmin><userinput> ext --keytab=/tmp/example.keytab host/myserver.example.org</userinput>
 kadmin><userinput> exit</userinput></screen>
 
 	<para>Та дараа нь keytab-ийг аюулгүйгээр (жишээ нь <command>scp</command> эсвэл 
 	уян диск ашиглан) сервер компьютер уруу  хуулж болно. <acronym>KDC</acronym> 
 	дээрх keytab-ийг дарж бичихээс сэргийлж keytab нэрийг анхдагч бишээр зааж өгсөн 
 	эсэхээ шалгаарай.</para>
 
 	<para>Энэ мөчид хүрэх үед таны сервер <acronym>KDC</acronym>-тэй 
 	(<filename>krb5.conf</filename> файлтай учраас) холбогдож чадах бөгөөд 
 	(<filename>krb5.keytab</filename> файлтай учраас) өөрийгөө таниулан баталж 
 	чадна. Одоо та зарим нэг <application>Kerberos</application> үйлчилгээнүүдийг 
 	идэвхжүүлэхэд бэлэн болжээ. Энэ жишээн дээр бид <command>telnet</command> 
 	үйлчилгээг <filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд доор дурдсантай төстэй 
 	мөрийг оруулан идэвхжүүлж дараа нь &man.inetd.8; үйлчилгээг 
 	<command>/etc/rc.d/inetd restart</command> тушаалын тусламжтай 
 	дахин ачаалах болно:</para>
 
 	<programlisting>telnet    stream  tcp     nowait  root    /usr/libexec/telnetd  telnetd -a user</programlisting>
 
 	<para>Хамгийн чухал нь <command>-a</command> төрөл (нэвтрэлт танихад) 
 	хэрэглэгчид тохируулагдсан. Илүү дэлгэрэнгүйг &man.telnetd.8; гарын 
 	авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Клиентийг <application>Kerberos</application> хийн Heimdal үйлчилгээтэйгээр идэвхжүүлэх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Kerberos5</primary>
 	  <secondary>клиентүүдийг тохируулах</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Клиент компьютерийг тохируулах нь маш амархан. 
 	<application>Kerberos</application> тохиргоо хийгдсэний дараа танд зөвхөн 
 	<filename>/etc/krb5.conf</filename>-д байрлах 
 	<application>Kerberos</application> тохиргооны файл хэрэгтэй. 
 	Үүнийг ердөө л аюулгүйгээр клиент компьютер уруу <acronym>KDC</acronym>-ээс 
 	хуулна.</para>
 
 	<para>Клиентээсээ <command>kinit</command>, <command>klist</command>, болон
 	  <command>kdestroy</command> тушаалуудыг үүсгэсэн удирдагчийнхаа хувьд 
 	тасалбар олж авах, үзүүлэх, болон дараа нь устгахад ашиглахыг оролдон клиент 
 	компьютераа тест хийгээрэй. Та <application>Kerberos</application> 
 	програмуудыг ашиглан <application>Kerberos</application> хийгдсэн 
 	серверүүд уруу холбогдож чадах ёстой бөгөөд хэрэв ингэж ажиллаж болохгүй байгаа 
 	бөгөөд тасалбар олж авах нь асуудалтай байгаа бол энэ нь клиент эсвэл 
 	<acronym>KDC</acronym>-тэй холбоотой биш сервертэй холбоотой 
 	асуудал юм.</para>
 
 	<para><command>telnet</command> зэрэг програмыг тест хийж байх үед 
 	таны нууц үг цэвэр текстээр бишээр илгээгдэж байгааг шалгахын тулд пакет 
 	шиншлэгч (&man.tcpdump.1; зэрэг) ашиглаад үзээрэй. 
 	<command>telnet</command>-ийг бүх өгөгдлийн урсгалыг шифрлэдэг  
 	(<command>ssh</command>-тэй адил) <literal>-x</literal> тохируулгатай 
 	ашиглахыг оролдоорой.</para>
 
 	<para>Төрөл бүрийн гол биш <application>Kerberos</application> клиент 
 	програмууд нь бас анхдагчаар суудаг. Энэ нь үндсэн Heimdal суулгацын 
 	<quote>хамгийн бага</quote> мөн чанар юм: <command>telnet</command> 
 	нь цорын ганц <application>Kerberos</application> хийгдсэн үйлчилгээ 
 	юм.</para>
 
 	<para>Heimdal порт нь зарим нэг дутуу програмуудыг нэмдэг: 
 	<command>ftp</command>, <command>rsh</command>,
 	  <command>rcp</command>, <command>rlogin</command> болон 
 	бусад цөөн хэдэн нийтлэг биш програмуудын <application>Kerberos</application> 
 	хийгдсэн хувилбаруудыг нэмдэг. <acronym>MIT</acronym> порт нь бас 
 	<application>Kerberos</application> клиент програмуудын бүрэн цуглуулгыг 
 	агуулдаг.</para>
 
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Хэрэглэгчийн тохиргооны файлууд: <filename>.k5login</filename> болон <filename>.k5users</filename></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><filename>.k5login</filename></primary>
 	</indexterm>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><filename>.k5users</filename></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Хүрээн дэх хэрэглэгчийн хувьд ихэнхдээ өөрсдийнх нь <application>Kerberos</application> 
 	удирдагчийг (<username>tillman@EXAMPLE.ORG</username> зэрэг) 
 	локал хэрэглэгчийн бүртгэлд (<username>tillman</username> зэрэг локал бүртгэл) 
 	харгалзуулж өгсөн байдаг. <command>telnet</command> зэрэг клиент 
 	програмууд ихэвчлэн хэрэглэгчийн нэр эсвэл удирдагчийг шаарддаггүй.</para>
 
 	<para>Гэхдээ хааяа нэг та харгалзах <application>Kerberos</application> 
 	удирдагчгүй хэн нэгэнд зориулж локал хэрэглэгчийн бүртгэлд хандах хандалтыг 
 	өгөхийг хүсэж болох юм. Жишээ нь <username>tillman@EXAMPLE.ORG</username> 
 	магадгүй локал хэрэглэгчийн бүртгэл <username>webdevelopers</username>-д 
 	хандах хандалт хэрэгтэй байж болох юм. Бусад удирдагчид бас энэ локал бүртгэлд хандах 
 	хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
 	<para><filename>.k5login</filename> болон <filename>.k5users</filename> 
 	файлууд нь хэрэглэгчдийн гэрийн сангуудад байрладаг бөгөөд 
 	<filename>.hosts</filename> болон <filename>.rhosts</filename> 
 	файлуудын хүчирхэг хослолын нэгэн адилаар энэ асуудлыг шийдэн ашиглагдаж болох юм. 
 	Жишээ нь хэрэв <filename>.k5login</filename> нь дараах агуулгатайгаар:</para>
 
 	<screen>tillman@example.org
 jdoe@example.org</screen>
 
 	<para>локал хэрэглэгч <username>webdevelopers</username>-ийн гэр санд 
 	байрлаж байвал энд жагсаагдсан хоёр удирдагч хоёулаа хуваалцсан нууц үгийн шаардлагагүйгээр 
 	тэр бүртгэл уруу хандах хандалттай болох юм.</para>
 
 	<para>Эдгээр тушаалуудын гарын авлагын хуудаснуудыг уншихыг зөвлөж байна. 
 	<command>ksu</command> гарын авлагын хуудас <filename>.k5users</filename> 
 	файлын тухай тайлбарладгийг тэмдэглэх нь зүйтэй юм.</para>
 
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>Kerberos</application>-той холбоотой арга, зальнууд болон алдааг олж  засварлах</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Kerberos5</primary>
 	  <secondary>алдааг олж засварлах</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Heimdal эсвэл <acronym>MIT</acronym>
 	      <application>Kerberos</application> портууд ашиглах үед 
 		таны <envar>PATH</envar> орчны хувьсагч 
 		клиентийн програмуудын <application>Kerberos</application> 
 		хувилбаруудыг системийн хувилбаруудаас өмнө жагсаасан байхыг 
 		шаарддаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны хүрээний бүх компьютерууд цагийн тохиргоонуудаа адилаар 
 		тохируулсан уу? Хэрэв үгүй бол нэвтрэлт танилт амжилтгүй болж 
 		болох юм. <xref linkend="network-ntp"> нь 
 		<acronym>NTP</acronym> ашиглан цагийг хамгийн сүүлийн 
 		хэлбэрт аваачиж адил болгож тохируулах талаар тайлбарладаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><acronym>MIT</acronym> болон Heimdal нь хоорондоо сайн 
 		ажилладаг. <command>kadmin</command>-аас бусад талаараа 
 		сайн ажилладаг, учир нь энэ програмын протокол стандартчилагдаагүй.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Та хэрэв өөрийн хостын нэрийг өөрчилбөл бас өөрийн <username>host/</username> 
 		удирдагчийг өөрчилж өөрийн keytab-ийг шинэчлэх хэрэгтэй. Энэ нь бас 
 		Апачигийн <filename role="package">www/mod_auth_kerb</filename>-д 
 		хэрэглэгддэг <username>www/</username> удирдагч зэрэг тусгай keytab 
 		оруулгуудад хамаатай юм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны хүрээний бүх хостууд <acronym>DNS</acronym>-д (эсвэл
 	     	хамгийн багадаа <filename>/etc/hosts</filename>-ийн хувьд) танигдаж 
 		(урагш болон эсрэгээр танигдаж) байх ёстой. CNAME-үүд ажиллах боловч A болон PTR 
 		бичлэгүүд зөв бөгөөд байрандаа байж байх ёстой. Алдааны мэдэгдэл нь 
 		тийм ч ойлгогдохоор байдаггүй, жишээ нь: <errorname>Kerberos5
 		refuses authentication because Read req
 	      failed: Key table entry not found буюу орчуулбал 
 		Унших Req амжилтгүй болсон болохоор Kerberos5 нь нэвтрэлт танилтаас 
 		татгалзаж байна</errorname>.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Таны <acronym>KDC</acronym>-ийн хувьд магадгүй клиент маягаар 
 		харьцаж байгаа зарим үйлдлийн системүүд setuid
 	      <username>root</username> болохын тулд <command>ksu</command>
 		тушаалд зөвшөөрлүүдийг тохируулдаггүй. Энэ нь <command>ksu</command> 
 		ажиллахгүй гэсэн үг бөгөөд аюулгүй байдлын хувьд сайн боловч залхаамаар 
 		байдаг. Энэ  нь <acronym>KDC</acronym>-ийн алдаа биш юм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><acronym>MIT</acronym>
 	      <application>Kerberos</application>-той байхад хэрэв та 
 		анхдагч 10 цагаас арай урт амьдрах хугацаа бүхий тасалбартай удирдагчийг 
 		зөвшөөрөхийг хүсвэл <command>kadmin</command> дээр 
 		<command>modify_principal</command> тушаал ашиглан 
 		өөрчлөхийг хүссэн удирдагч болон <username>krbtgt</username> 
 		удирдагчийн maxlife-ийг өөрчлөх шаардлагатай. Дараа нь 
 		удирдагч <literal>-l</literal> тохируулгыг 
 		<command>kinit</command>-тай ашиглаж илүү урт амьдрах хугацаатай 
 		тасалбарыг авах хүсэлт илгээж болох юм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <note><para>Хэрэв та өөрийн <acronym>KDC</acronym> дээр 
 		алдааг олж засварлахын тулд пакет шиншлэгч ажиллуулж дараа нь 
 		ажлын станцаасаа <command>kinit</command>-ийг ажиллуулахад  
 		<command>kinit</command>-ийг ажилласан даруй 
 		таны <acronym>TGT</acronym> илгээгдэхийг 
 		&mdash; таныг бүр нууц үгээ бичихээс өмнө та харах болно! 
 		Үүний тайлбар нь <application>Kerberos</application> 
 		сервер чөлөөтэйгээр <acronym>TGT</acronym>-ийг (Ticket Granting
 	      Ticket буюу Тасалбар Баталгаажуулах Тасалбар) ямар ч танигдаагүй 
 		хүсэлтэд дамжуулдаг; гэхдээ <acronym>TGT</acronym> бүр 
 		хэрэглэгчийн нууц үгээс гарсан түлхүүр болон шифрлэгдсэн байдаг.
 		Тийм болохоор хэрэглэгч өөрсдийн нууц үгийг бичихэд 
 		тэр нь <acronym>KDC</acronym> уруу илгээгддэггүй бөгөөд 
 		харин <command>kinit</command>-ийн аль хэдийн олж авсан 
 		<acronym>TGT</acronym>-г буцааж шифрлэхэд (decrypt) 
 		ашиглагддаг. Хэрэв буцааж шифрлэх процесс хүчинтэй хугацаа бүхий  
 		хүчинтэй тасалбарыг гаргаж авбал хэрэглэгч хүчинтэй 
 		<application>Kerberos</application> итгэмжлэлүүдтэй 
 		байна. Эдгээр итгэмжлэлүүд нь ирээдүйд 
 		<application>Kerberos</application> сервертэй аюулгүй холболтууд 
 		хийхэд зориулагдсан сессийн түлхүүр болон бас <application>Kerberos</application>
 		серверийн өөрийнх нь түлхүүрээр шифрлэгдсэн тасалбар-баталгаажуулах 
 		тасалбарыг агуулдаг. Шифрлэлтийн хоёр дахь давхарга нь хэрэглэгчид 
 		мэдэгддэггүй, гэхдээ энэ нь <acronym>TGT</acronym> бүрийн 
 		жинхэнийг шалгахыг <application>Kerberos</application> 
 		серверт зөвшөөрч байгаа тэр зүйл юм.</para></note>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хэрэв та урт амьдрах хугацаатай (жишээ нь долоо хоног) тасалбар ашиглахыг 
 		хүсэж байгаа бөгөөд та тасалбар хадгалагдаж байгаа машин уруу 
 		<application>OpenSSH</application> ашиглан холбогдож байгаа бол 
 		<application>Kerberos</application>
 	      <option>TicketCleanup</option> тохируулга <literal>no</literal> 
 		гэж <filename>sshd_config</filename> тохиргооны файлд байгаа эсэхийг 
 		шалгаарай, тэгэхгүй бол таны тасалбарууд таныг гарах үед устгагдах 
 		болно.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Хостын удирдагчид илүү урт амьдрах хугацаатай тасалбартай бас байж болно 
 		гэдгийг санаарай. Хэрэв таны хэрэглэгчийн удирдагч долоо хоног амьдрах хугацаатай 
 		бөгөөд гэхдээ таны холбогдож байгаа хост 9 цаг амьдрах хугацаатай бол 
 		та кэшдээ хугацаа нь дууссан хостын удирдагчтай болж тасалбарын кэш 
 		хүссэнээр ажиллахгүй болох болно.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Тусгайлсан муу нууц үгүүдийг ашиглуулахгүйн тулд (<command>kadmind</command> 
 		тушаалын гарын авлагын хуудас үүнийг товчхон тайлбарладаг) 
 		<filename>krb5.dict</filename> файлыг тохируулахдаа 
 		нууц үгийн бодлого тавигдсан удирдагчдад энэ нь зөвхөн хамаатайг санах 
 		хэрэгтэй. <filename>krb5.dict</filename> файлуудын хэлбэр 
 		хялбар байдаг: нэг мөрт нэг үг (string) байна. <filename>/usr/share/dict/words</filename> 
 		симболын холбоос үүсгэх нь ашигтай байж болох юм.</para>
 	  </listitem>
         </itemizedlist>
 
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><acronym>MIT</acronym> портоос ялгаатай талууд</title>
 
 	<para><acronym>MIT</acronym> болон Heimdal суулгацуудын гол ялгаа нь 
 	өөр (гэхдээ орлуулж болох) тушаалууд болон өөр протоколууд ашигладаг 
 	<command>kadmin</command> програмтай холбоотой юм. 
 	Хэрэв таны <acronym>KDC</acronym> нь <acronym>MIT</acronym> бол 
 	та Heimdal <command>kadmin</command> програмыг ашиглаж өөрийн 
 	<acronym>KDC</acronym>-г алсаас (эсвэл эсрэг чиглэлд энэ 
 	зорилгоор) удирдаж чадахгүй  болдог учир энэ нь их хамаатай юм.</para>
 
 	<para>Клиент програмууд нь бас шал өөр өөр тушаалын мөрийн тохируулгууд авч 
 	адил үүргийг гүйцэтгэж болох юм. <acronym>MIT</acronym>
 	  <application>Kerberos</application> вэб сайт 
 	(<ulink url="http://web.mit.edu/Kerberos/www/"></ulink>) дээрх заавруудыг 
 	дагахыг зөвлөж байна. Замын асуудлуудаас болгоомжлоорой: 
 	<acronym>MIT</acronym> порт нь анхдагчаар <filename class="directory">/usr/local/</filename> 
 	уруу суудаг бөгөөд хэрэв таны <envar>PATH</envar> орчны хувьсагч системийн 
 	сангуудыг эхлээд жагсаадаг бол <quote>жирийн</quote> системийн програмууд 
 	<acronym>MIT</acronym>-ийн оронд ажиллаж болохыг санаарай.</para>
 
 	<note><para><command>telnetd</command> болон <command>klogind</command>-ээр 
 	нэвтрэх нэвтрэлтүүд нэг л хачин байдаг тэр шалтгааныг ойлгохыг хүсвэл &os;-ийн хангадаг 
 	<acronym>MIT</acronym> <filename role="package">security/krb5</filename> портын 
 	суулгасан <filename>/usr/local/share/doc/krb5/README.FreeBSD</filename> 
 	файлыг унших хэрэгтэй. Хамгийн чухал нь 
 	<quote>кэш файл дахь буруу зөвшөөрлүүд</quote>ийг зөв болгох нь 
 	дамжуулагдсан итгэмжлүүдийн эзэмшилтийг зөвөөр солих <command>login.krb5</command> 
 	хоёртын файлыг нэвтрэлт танилтад ашиглахыг шаарддаг.</para></note>
 
 	<para><filename>rc.conf</filename> файл дараах тохиргоог агуулж засварлагдсан 
 		байх бас шаардлагатай:</para>
 
 	<programlisting>kerberos5_server="/usr/local/sbin/krb5kdc"
 kadmind5_server="/usr/local/sbin/kadmind"
 kerberos5_server_enable="YES"
 kadmind5_server_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para><acronym>MIT</acronym> керберосд зориулсан програмууд 
 	<filename class="directory">/usr/local</filename> санд хоёртын файлуудыг 
 	суулгадаг болохоор ингэж хийгддэг.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>Kerberos</application> дахь хязгааруудыг багасгах</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Kerberos5</primary>
 	  <secondary>хязгаарууд болон дутагдлууд</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<sect3>
 	 <title><application>Kerberos</application> нь бүгдийг эсвэл юуг ч биш гэсэн арга юм</title>
 
 	  <para>Сүлжээнд идэвхжүүлэгдсэн үйлчилгээ бүр <application>Kerberos</application>-тэй 
 		ажиллахаар засварлагдсан (эсвэл сүлжээний халдлагуудын эсрэг аюулгүй 
 		байдлыг хангасан) байх шаардлагатай, тэгэхгүй бол хэрэглэгчдийн 
 		итгэмжлэлүүд хулгайлагдаж дахин ашиглагдаж болох юм. Үүний нэг жишээ нь 
 		бүх алсын бүрхүүлүүдийг (жишээ нь <command>rsh</command> болон 
 		<command>telnet</command>) <application>Kerberos</application> хийн 
 		идэвхжүүлсэн мөртлөө нууц үгүүдийг цэвэр текстээр илгээдэг <acronym>POP3</acronym> 
 		захидлын серверийг тэгж хувиргахгүй байх явдал юм.</para>
 
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title><application>Kerberos</application> нь ганц хэрэглэгчийн ажлын станцуудад зориулагдсан</title>
 
 	  <para>Олон хэрэглэгчийн орчинд <application>Kerberos</application> нь 
 		тийм ч аюулгүй биш юм. Энэ нь тасалбаруудыг бүх хэрэглэгчийн хувьд уншигдаж 
 		болох <filename class="directory">/tmp</filename> санд хадгалдаг учраас тэр юм. 
 		Хэрэв хэрэглэгч компьютераа хэд хэдэн бусад хүмүүстэй зэрэг харилцан хуваалцаж 
 		байвал (өөрөө хэлбэл олон-хэрэглэгч) хэрэглэгчийн тасалбаруудыг өөр хэрэглэгч 
 		хулгайлах (хуулан авах) боломжтой юм.</para>
 
 	  <para>Үүнийг <literal>-c</literal> файлын нэрийн тушаалын мөрийн тохируулгатай 
 		эсвэл (илүү зохимжтой) <envar>KRB5CCNAME</envar> орчны хувьсагчтайгаар 
 		даван гарч болох юм, гэхдээ ингэх нь их ховор байдаг. Зарчмын хувьд 
 		тасалбарыг хэрэглэгчдийн гэр санд хадгалж хялбар файлын зөвшөөрлүүдийг ашиглах нь 
 		энэ асуудлыг багасгадаг.</para>
 
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>KDC нь бүтэлгүйтлийн ганц цэг</title>
 
 	  <para>Дизайнаараа бол <acronym>KDC</acronym> нь мастер нууц үгийн 
 		мэдээллийн баазаас тогтох бөгөөд түүний нэгэн адил аюулгүй байх ёстой.
 		<acronym>KDC</acronym> нь үүн дээр өөр ямар ч үйлчилгээнүүд 
 		ажиллуулсан байх ёсгүй бөгөөд физикээр аюулгүй байдлыг нь 
 		хангасан байх шаардлагатай. <application>Kerberos</application> 
 		нь ижил түлхүүрээр (<quote>мастер</quote> түлхүүр) шифрлэгдсэн бүх 
 		нууц үгүүдийг хадгалдаг бөгөөд тэр ижил түлхүүр нь эргээд 
 		<acronym>KDC</acronym> дээр файл маягаар хадгалагддаг учраас 
 		аюул өндөртэй байдаг.</para>
 
 	  <para>Тэмдэглэн хэлэхэд булаан эзлэгдсэн мастер түлхүүр нь хэн нэг нь айхаар 
 		тийм ч муу биш юм. Түлхүүр үг нь зөвхөн <application>Kerberos</application> 
 		мэдээллийн баазыг шифрлэхэд болон санамсаргүй тоо үүсгэгчийн үр болон 
 		хэрэглэгддэг. Таны <acronym>KDC</acronym> уруу хандахад аюулгүй л 
 		байж байвал халдагч мастер түлхүүрээр их юм хийж чадахгүй.</para>
 
 	  <para>Мөн нэмж хэлэхэд хэрэв <acronym>KDC</acronym> нь боломжгүй байвал 
 		(магадгүй үйлчилгээ зогсоох халдлага эсвэл сүлжээний асуудлуудаас болоод)
 		сүлжээний үйлчилгээнүүд нь нэвтрэлт танилтыг хийж болохгүй болохоор 
 		хэрэглэгдэх боломжгүй болох бөгөөд нэг ёсны үйлчилгээ зогсоох халдлагын рецепт 
 		болох юм. Үүнийг олон <acronym>KDC</acronym>-тэй (нэг мастер болон 
 		нэг буюу хэд хэдэн боолууд) болон хоёрдогч эсвэл нэмэлт, эцсийн нэвтрэлт таних  
 		(<acronym>PAM</acronym> нь энэнд маш сайн) болгоомжтой шийдлийн 
 		тусламжтайгаар даван гарч болох юм.</para>
 
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title><application>Kerberos</application>-ийн дутагдлууд</title>
 
 	  <para><application>Kerberos</application> нь хэрэглэгчид, хостууд болон 
 		үйлчилгээнүүдэд өөр хоорондоо бие биенээ таниулах боломжийг олгодог. Гэхдээ энэ нь 
 		<acronym>KDC</acronym>-г хэрэглэгчид, хостууд эсвэл үйлчилгээнүүдэд 
 		таниулах аргагүй юм. Энэ нь троян хийгдсэн <command>kinit</command> (жишээ нь) 
 		тушаал бүх хэрэглэгчийн нэрс болон нууц үгүүдийг бүртгэн бичиж авч болно гэсэн 
 		үг юм. <filename role="package">security/tripwire</filename> 
 		ч юм уу эсвэл өөр бусад файлын системийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгах хэрэгслүүд
 		үүнийг арилгаж чадна.</para>
 
 	</sect3>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Эх сурвалжууд болон нэмэлт мэдээллүүд</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Kerberos5</primary>
 	  <secondary>гадаад эх сурвалжууд</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	  <para><ulink
 	    url="http://www.faqs.org/faqs/Kerberos-faq/general/preamble.html">
 	    <application>Kerberos</application>-ийн FAQ</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://web.mit.edu/Kerberos/www/dialogue.html">
 		Танин шалгах системийг дизайн хийх нь: Дөрвөн үзэгдэл дэх харилцан яриа (диалог)</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.ietf.org/rfc/rfc1510.txt?number=1510">RFC 1510,
 	    <application>Kerberos</application> Сүлжээний Танин Шалгах Үйлчилгээ
 	    (V5)</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://web.mit.edu/Kerberos/www/"><acronym>MIT</acronym>
 	    <application>Kerberos</application>-ийн гэр хуудас</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	<para><ulink url="http://www.pdc.kth.se/heimdal/">Heimdal
 	  <application>Kerberos</application>-ийн гэр хуудас</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	</itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="openssl">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>OpenSSL</title>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>OpenSSL</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Олон хэрэглэгчдийн хайдаг нэг боломж нь &os;-д байдаг 
 	<application>OpenSSL</application> багаж юм. 
 	<application>OpenSSL</application> нь ердийн холбооны давхарга 
 	дээр шифрлэлт дамжуулах давхаргыг хангаж өгдөг; ингэснээр түүнийг сүлжээний 
 	програмууд болон үйлчилгээнүүдтэй холбож өгөх боломжийг олгодог.</para>
 
     <para><application>OpenSSL</application>-ийн зарим нэг хэрэглээнд  
 	захидлын клиентүүдийн шифрлэсэн нэвтрэлт, кредит картаар хийх төлбөрүүд гэх мэт 
 	вэб дээр тулгуурласан шилжүүлгүүд зэрэг олныг дурдаж болно. 
 	<filename role="package">www/apache13-ssl</filename> болон 
-	<filename role="package">mail/sylpheed-claws</filename> зэрэг 
+	<filename role="package">mail/claws-mail</filename> зэрэг 
 	олон портууд нь <application>OpenSSL</application>-тэй бүтээх 
 	эмхэтгэлийн дэмжлэгийг санал болгодог.</para>
 
     <note>
       <para>Ихэнх тохиолдолд Портуудын Цуглуулга нь make хувьсагч 
 	<makevar>WITH_OPENSSL_BASE</makevar>-ийг <quote>yes</quote> 
 	гэж заагаагүй тохиолдолд  
 	<filename role="package">security/openssl</filename> портыг 
 	бүтээхийг оролддог.</para>
     </note>
 
     <para>&os;-д орсон <application>OpenSSL</application>-ийн хувилбар нь 
 	Secure Sockets Layer v2/v3 (SSLv2/SSLv3) буюу Аюулгүй Сокетуудын 
 	Давхаргын v2/v3 хувилбарууд, Transport Layer Security v1 (TLSv1) буюу 
 	Тээврийн Давхаргын Аюулгүй байдлын v1 хувилбарын сүлжээний аюулгүй байдлын 
 	протоколуудыг дэмждэг бөгөөд ерөнхий криптограф сан болон ашиглагдаж 
 	болох юм.</para>
 
     <note>
       <para><application>OpenSSL</application> нь 
 	<acronym>IDEA</acronym> алгоритмийг дэмждэг боловч Нэгдсэн Улсын 
 	патентуудаас болоод анхдагчаар хаалттай байдаг. Үүнийг ашиглахын тулд 
 	лицензийг шалгасан байх ёстой бөгөөд хэрэв хязгаарлалтуудыг хүлээн 
 	авах боломжтой бол <makevar>MAKE_IDEA</makevar> хувьсагчийг 
 	<filename>make.conf</filename> файлд заагж өгөх ёстой байдаг.</para>
     </note>
 
     <para><application>OpenSSL</application>-ийн хамгийн түгээмэл хэрэглээний 
 	нэг бол програм хангамжуудад зориулан ашиглах сертификатуудыг бэлдэх явдал 
 	юм. Эдгээр сертификатууд нь компани болон хувь хүмүүсийн итгэмжлэлүүдийг  
 	хүчинтэй бөгөөд луйврын биш гэдгийг баталгаажуулдаг. Хэрэв асуудалтай сертификат 
 	хэд хэдэн <quote>Certificate Authorities</quote> эсвэл <acronym>CA</acronym>-ууд буюу 
 	Сертификатын Эрх мэдэлтнүүдээр шалгагдаагүй бол ихэвчлэн анхааруулга үзүүлдэг. 
 	Сертификатын Эрх мэдэлтэн нь <ulink url="http://www.verisign.com">VeriSign</ulink> зэрэг 
 	компани байдаг бөгөөд компаниуд эсвэл хувь хүмүүсийн итгэмжлэлүүдийг хүчин төгөлдөр болгохын 
 	тулд сертификатуудыг баталгаажуулж өгдөг. Энэ процесс нь өртөгтэй бөгөөд 
 	сертификатууд ашиглахад заавал ч үгүй шаардлага болдоггүй; гэхдээ энэ нь 
 	паранойд буюу хэт зовнисон хэрэглэгчдийн заримын санааг тайвшруулж болох юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Сертификатуудыг үүсгэх нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>OpenSSL</primary>
 	<secondary>сертификат үүсгэлт</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Сертификат үүсгэхийн тулд дараах тушаал байдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>openssl req -new -nodes -out req.pem -keyout cert.pem</userinput>
 Generating a 1024 bit RSA private key
 ................++++++
 .......................................++++++
 writing new private key to 'cert.pem'
 -----
 You are about to be asked to enter information that will be incorporated
 into your certificate request.
 What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN.
 There are quite a few fields but you can leave some blank
 For some fields there will be a default value,
 If you enter '.', the field will be left blank.
 -----
 Country Name (2 letter code) [AU]:<userinput><replaceable>US</replaceable></userinput>
 State or Province Name (full name) [Some-State]:<userinput><replaceable>PA</replaceable></userinput>
 Locality Name (eg, city) []:<userinput><replaceable>Pittsburgh</replaceable></userinput>
 Organization Name (eg, company) [Internet Widgits Pty Ltd]:<userinput><replaceable>My Company</replaceable></userinput>
 Organizational Unit Name (eg, section) []:<userinput><replaceable>Systems Administrator</replaceable></userinput>
 Common Name (eg, YOUR name) []:<userinput><replaceable>localhost.example.org</replaceable></userinput>
 Email Address []:<userinput><replaceable>trhodes@FreeBSD.org</replaceable></userinput>
 
 Please enter the following 'extra' attributes
 to be sent with your certificate request
 A challenge password []:<userinput><replaceable>SOME PASSWORD</replaceable></userinput>
 An optional company name []:<userinput><replaceable>Another Name</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><quote>Common Name</quote> хүлээх мөрийн дараах хариу домэйны 
 	нэрийг харуулж байгааг анзаараарай. Энэ мөр нь шалгалт хийх зорилгоор 
 	серверийн нэрийг оруулахыг шаарддаг; домэйн нэрээс бусдыг байрлуулах нь 
 	ашиггүй сертификат үүсэхэд хүргэдэг. Бусал тохируулгууд, жишээ нь 
 	дуусах хугацаа, өөр шифрлэх алгоритмууд гэх мэт тохируулгууд байдаг.
 	Бүрэн гүйцэд жагсаалтыг &man.openssl.1; гарын авлагын хуудсыг үзэн 
 	авч болно.</para>
 
       <para>Дээрх тушаалын ажилласан санд хоёр файл одоо байж байх ёстой. 
 	Сертификатын хүсэлт <filename>req.pem</filename> нь таны оруулсан итгэмжлэлүүдийг 
 	хүчин төгөлдөр болгож хүсэлтийг баталгаажуулан сертификатыг танд буцаах сертификатын 
 	эрх мэдэлтэн уруу илгээгдэж болно. Үүсгэгдсэн хоёр дахь файл нь 
 	<filename>cert.pem</filename> гэж нэрлэгдэн сертификатын хувийн түлхүүр 
 	болох бөгөөд ямар ч байсан гэсэн хамгаалагдсан байх ёстой; хэрэв энэ нь 
 	бусдын гарт орох юм бол таны (эсвэл таны серверийн) дүрд тоглон ашиглагдаж болох 
 	юм.</para>
 
       <para><acronym>CA</acronym>-с гарын үсэг шаарддаггүй тохиолдолд 
 	өөрөө зурсан сертификатыг үүсгэж болно. Эхлээд <acronym>RSA</acronym> 
 	түрхүүр үүсгэх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>openssl dsaparam -rand -genkey -out <filename>myRSA.key</filename> 1024</userinput></screen>
 	
 	<para>Дараа нь <acronym>CA</acronym> түлхүүр үүсгэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>openssl gendsa -des3 -out <filename>myca.key</filename> <filename>myRSA.key</filename></userinput></screen>
 
       <para>Сертификат үүсгэхийн тулд энэ түлхүүрийг ашигла :</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>openssl req -new -x509 -days 365 -key <filename>myca.key</filename> -out <filename>new.crt</filename></userinput></screen>
 
       <para>Санд хоёр шинэ файл үүсэх ёстой: сертификатын эрх мэдэлтний гарын 
 	үсгийн файл <filename>myca.key</filename> болон сертификат өөрөө 
 	<filename>new.crt</filename> байна. Эдгээрийг 
 	зөвхөн <username>root</username> унших эрхтэй 
 	<filename class="directory">/etc</filename> санд байрлуулах 
 	шаардлагатай. Үүнд 0700 зөвшөөрөл байж болох бөгөөд түүнийг 
 	<command>chmod</command> хэрэгсэл ашиглан тохируулж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Сертификатуудыг ашиглах нь, жишээ</title>
 
       <para>Тэгэхээр эдгээр файлууд нь юу хийж чадах вэ? Сайн хэрэглээ болох нэг 
 	жишээ нь <application>Sendmail</application>
 	<acronym>MTA</acronym> уруу хийгдэх холболтуудыг шифрлэх байж болно. 
 	Энэ нь локал <acronym>MTA</acronym> ашиглан захидал илгээх 
 	хэрэглэгчдийн цэвэр текст нэвтрэлтийн хэрэглээг болиулах юм.</para>
 
       <note>
 	<para>Зарим <acronym>MUA</acronym>-ууд нь хэрэв хэрэглэгчид дотроо 
 	сертификат суулгаагүй бол тэдэнд алдааг харуулдаг болохоор энэ нь 
 	ертөнц дээрх хамгийн шилдэг хэрэглээ биш юм. 
 	Сертификат суулгах тухай илүү мэдээллийг програм хангамжтай цуг ирсэн 
 	баримтаас  үзэх хэрэгтэй.</para>
       </note>
 
       <para>Дотоод <filename>.mc</filename> файл дотор дараах мөрүүдийг 
 	байрлуулах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>dnl SSL Options
 define(`confCACERT_PATH',`/etc/certs')dnl
 define(`confCACERT',`/etc/certs/new.crt')dnl
 define(`confSERVER_CERT',`/etc/certs/new.crt')dnl
 define(`confSERVER_KEY',`/etc/certs/myca.key')dnl
 define(`confTLS_SRV_OPTIONS', `V')dnl</programlisting>
 
       <para>Дээрх <filename class="directory">/etc/certs/</filename> нь 
 	сертификат болон түлхүүр файлуудыг дотооддоо хадгалах сан юм. 
 	Сүүлийн хэдэн шаардлагууд нь дотоод <filename>.cf</filename> файлын 
 	дахин бүтээлт юм. Үүнийг <filename class="directory">/etc/mail</filename> сан 
 	дотроос <command>make <maketarget>install</maketarget></command> тушаал 
 	бичин хийж болно. Ингэсний дараа <command>make 
 	<maketarget>restart</maketarget></command> тушаалыг ажиллуулаарай, энэ нь 
 	<application>Sendmail</application> дэмонг эхлүүлэх ёстой.</para>
 
       <para>Хэрэв бүгд зүгээр болж өнгөрвөл <filename>/var/log/maillog</filename> 
 	файлд ямар ч алдаа бичигдэхгүй бөгөөд <application>Sendmail</application> 
 	процессийн жагсаалтад харуулагдана.</para>
 
       <para>Хялбар тест хийхийн тулд &man.telnet.1; хэрэгсэл ашиглан 
 	захидлын серверт холбогдох хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>telnet <replaceable>example.com</replaceable> 25</userinput>
 Trying 192.0.34.166...
 Connected to <hostid role="fqdn">example.com</hostid>.
 Escape character is '^]'.
 220 <hostid role="fqdn">example.com</hostid> ESMTP Sendmail 8.12.10/8.12.10; Tue, 31 Aug 2004 03:41:22 -0400 (EDT)
 <userinput>ehlo <replaceable>example.com</replaceable></userinput>
 250-example.com Hello example.com [192.0.34.166], pleased to meet you
 250-ENHANCEDSTATUSCODES
 250-PIPELINING
 250-8BITMIME
 250-SIZE
 250-DSN
 250-ETRN
 250-AUTH LOGIN PLAIN
 250-STARTTLS
 250-DELIVERBY
 250 HELP
 <userinput>quit</userinput>
 221 2.0.0 <hostid role="fqdn">example.com</hostid> closing connection
 Connection closed by foreign host.</screen>
 
       <para>Хэрэв <quote>STARTTLS</quote> мөр гарч ирвэл бүгд зөв ажиллаж 
 	байна.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ipsec">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
   	  <firstname>Ник</firstname>
 	  <surname>Клэйтон</surname>
 	  <affiliation>
 	    <address><email>nik@FreeBSD.org</email></address>
           </affiliation>
           <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <indexterm>
       <primary>IPsec</primary>
     </indexterm>
 
     <title>IPsec дээгүүр VPN хийх</title>
     <para>FreeBSD гарц машинуудыг ашиглан Интернэтээр тусгаарлагдсан хоёр сүлжээний 
 	хооронд VPN үүсгэх.</para>
  
     <sect2>
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Хитэн М.</firstname>
             <surname>Пандиа</surname>
 	    <affiliation>
 	      <address><email>hmp@FreeBSD.org</email></address>
 	    </affiliation>
 	    <contrib>Бичсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>IPsec-ийг ойлгох нь</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь IPsec-ийг тохируулах процессийг тайлбарлах 
 	болно. IPsec-ийг тохируулахын тулд та өөрчлөн тохируулсан 
 	цөм бүтээх ухагдахууныг мэдсэн байх шаардлагатай
 	(<xref linkend="kernelconfig">-г үзнэ үү).</para>
     
       <para><emphasis>IPsec</emphasis> нь Интернэт Протокол (IP) давхаргын 
 	дээр суудаг протокол юм. Энэ нь хоёр буюу хэд хэдэн хостуудыг аюулгүй байдлаар 
 	(нэрээс нь харах юм бол) холбох боломжийг олгодог. FreeBSD IPsec 
 	<quote>сүлжээний стек</quote> нь IPv4 болон IPv6 протоколуудыг хоёуланг 
 	дэмждэг <ulink url="http://www.kame.net/">KAME</ulink> шийдэл дээр 
 	үндэслэсэн.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPsec</primary>
 	<secondary>ESP</secondary>
       </indexterm>
   
       <indexterm>
 	<primary>IPsec</primary>
 	<secondary>AH</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>IPsec нь хоёр дэд протоколоос тогтоно:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para><emphasis>Encapsulated Security Payload
 	      (ESP) буюу Хайрцаглагдсан Аюулгүй байдлын ачаа</emphasis> нь 
 		гуравдагчийн нөлөөллөөс тэгш хэмт криптограф алгоритмийг 
 		(Blowfish, 3DES-тэй адил) ашиглан агуулгыг нь шифрлэж 
 		IP пакетийн өгөгдлийг хамгаалдаг.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para><emphasis>Authentication Header (AH) буюу Нэвтрэлт Танилтын 
 		Толгой</emphasis> нь аюулгүй хэш хийх функцаар IP пакетийн толгойн 
 		талбаруудыг хэш хийн криптограф хянах нийлбэрийг тооцоолон гуравдагч 
 		этгээдийн нөлөөлөл болон хууран мэхлэлтээс IP пакетийн толгойг 
 		хамгаалдаг. Үүний дараа пакет дахь мэдээллийг таниулахыг зөвшөөрөх 
 		хэшийг агуулсан нэмэлт толгой байдаг.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
       
       <para><acronym>ESP</acronym> болон <acronym>AH</acronym> нь 
 	орчноосоо хамаараад хоёулаа цуг эсвэл тусдаа ашиглагдаж болно.</para>
       
       <indexterm>
 	<primary>VPN</primary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>виртуал хувийн сүлжээ</primary>
 	<see>VPN</see>
       </indexterm>
 
       <para>IPsec нь хоёр хостын хоорондох урсгалыг шууд шифрлэх (<emphasis>Transport
 	  Mode буюу Тээвэрлэх Горим</emphasis> гэгддэг) буюу эсвэл 
 	хоёр корпорацийн сүлжээний хооронд аюулгүй холбоонд ашиглагдаж болох 
 	<quote>виртуал туннелиуд</quote> (<emphasis>Tunnel Mode буюу Туннелийн 
 	Горим</emphasis> гэгддэг) бүтээхэд хэрэглэгдэж болох юм. Сүүлийнх нь ерөнхийдөө 
 	<emphasis>Виртуал Хувийн Сүлжээ (VPN)</emphasis> гэгддэг. 
 	FreeBSD-ийн IPsec дэд системийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.ipsec.4; гарын авлагын хуудаснаас лавлах хэрэгтэй.</para>
       
       <para>Өөрийн цөмдөө IPsec дэмжлэгийг нэмэхийн тулд та дараах тохируулгуудыг 
 	цөмийн тохиргоондоо нэмээрэй:</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 	<secondary>IPSEC</secondary>
       </indexterm>
 
       <screen>
 options   IPSEC        #IP security
 device    crypto
       </screen>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 	<secondary>IPSEC_DEBUG</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хэрэв IPsec дибаг хийх дэмжлэг заавал хэрэгтэй бол дараах цөмийн тохируулга 
 	бас нэмэгдсэн байх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>
 options   IPSEC_DEBUG  #debug for IP security
       </screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Асуудал</title>
  
       <para>VPN-ийг байгуулахад ямар нэг стандарт байхгүй. VPN-үүд нь өөр өөрийн давуу болон сул 
 	талуудтай төрөл бүрийн технологиудыг ашиглан хийгдэж болно. Энэ хэсэг нь 
 	нэг тохиолдлын загвар үзүүлэх бөгөөд энэ тохиолдол дахь VPN-ийг хийхэд 
 	хэрэглэгдэх стратегиудыг харуулах болно.</para>
     </sect2>
     
     <sect2> 
       <title>Тохиолдол: Хоёр сүлжээ, нэг нь гэрийн нэг нь ажлын. Хоёулаа 
 	Интернэтэд холбогдсон бөгөөд энэ <acronym>VPN</acronym>-ээр нэг юм шиг 
 	ажиллах сүлжээ.</title>
       
       <indexterm>
 	<primary>VPN</primary>
 	<secondary>үүсгэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Угтвар нөхцөл дараах маягийн байна:</para>
       
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Та хамгийн багадаа хоёр сайттай байна</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para>Хоёр сайт хоёулаа IP-г дотооддоо ашигладаг</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para>FreeBSD дээр нь ажилладаг гарц компьютераар хоёр сайт хоёулаа 
 		Интернэтэд холбогдсон.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para>Хоёр сүлжээний гарц компьютер бүр хамгийн багаар бодоход нэг нийтийн IP 
 		хаягтай.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para>Хоёр сүлжээний дотоод хаягууд нь нийтийн эсвэл хувийн IP хаягууд байж 
 	    болох юм, энэ нь хамаагүй. Тэдгээр нь давхцахгүй байх ёстой, өөрөөр 
 	    хэлбэл хоёулаа <hostid role="ipaddr">192.168.1.x</hostid>-г ашиглаж 
 	    болохгүй юм.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
       
     <sect2>
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Том</firstname>
             <surname>Рөүдс</surname>
 	    <affiliation>
 	      <address><email>trhodes@FreeBSD.org</email></address>
 	    </affiliation>
 	    <contrib>Бичсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>IPsec-ийг &os; дээр тохируулах нь</title>
 
       <para>Эхлээд <filename role="package">security/ipsec-tools</filename> 
 	портын цуглуулгаас суусан байх шаардлагатай. Энэ гуравдагч талын програм 
 	хангамжийн багц нь тохиргоог дэмжихэд туслах хэд хэдэн програмуудыг 
 	агуулдаг.</para>
 
       <para>Дараагийн шаардлага нь пакетуудыг тунель хийх болон хоёр 
 	сүлжээг зөв холбогдоход ашиглагдах хоёр &man.gif.4; псевдо 
 	төхөөрөмжийг үүсгэх явдал юм. <username>root</username> хэрэглэгчээр 
 	<replaceable>internal</replaceable> болон 
 	<replaceable>external</replaceable> гэсэн утгуудыг жинхэнэ 
 	дотоод болон гадаад гарцуудаар өөрчлөн дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig gif0 create</userinput></screen>
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig gif0 <replaceable>internal1 internal2</replaceable></userinput></screen>
       <screen>&prompt.root; <userinput>ifconfig gif0 tunnel <replaceable>external1 external2</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Жишээ нь ажлын <acronym>LAN</acronym>-ий нийтийн 
 	<acronym>IP</acronym> нь 
 	<hostid role="ipaddr">172.16.5.4</hostid> бөгөөд 
 	хувийн <acronym>IP</acronym> нь 
 	<hostid role="ipaddr">10.246.38.1</hostid> байна.
 	Гэрийн <acronym>LAN</acronym>-ий нийтийн <acronym>IP</acronym> нь 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.12</hostid> бөгөөд 
 	дотоод хувийн <acronym>IP</acronym> нь 
 	<hostid role="ipaddr">10.0.0.5</hostid> байна.</para>
 
       <para>Энэ нь толгой эргэмээр санагдаж болох бөгөөд 
 	&man.ifconfig.8; тушаалын дараах жишээ үр дүнгээс харна уу:</para>
 
       <programlisting>Gateway 1:
 
 gif0: flags=8051 mtu 1280
 tunnel inet 172.16.5.4 --&gt; 192.168.1.12
 inet6 fe80::2e0:81ff:fe02:5881%gif0 prefixlen 64 scopeid 0x6
 inet 10.246.38.1 --&gt; 10.0.0.5 netmask 0xffffff00
 
 Gateway 2:
 
 gif0: flags=8051 mtu 1280
 tunnel inet 192.168.1.12 --&gt; 172.16.5.4
 inet 10.0.0.5 --&gt; 10.246.38.1 netmask 0xffffff00
 inet6 fe80::250:bfff:fe3a:c1f%gif0 prefixlen 64 scopeid 0x4</programlisting>
 
       <para>Хийгдэж дууссаны дараа хоёр хувийн <acronym>IP</acronym>-д 
 	&man.ping.8; тушаал ашиглан дараах үр дүнд харуулсан шиг 
 	хүрэх боломжтой байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>priv-net# ping 10.0.0.5
 PING 10.0.0.5 (10.0.0.5): 56 data bytes
 64 bytes from 10.0.0.5: icmp_seq=0 ttl=64 time=42.786 ms
 64 bytes from 10.0.0.5: icmp_seq=1 ttl=64 time=19.255 ms
 64 bytes from 10.0.0.5: icmp_seq=2 ttl=64 time=20.440 ms
 64 bytes from 10.0.0.5: icmp_seq=3 ttl=64 time=21.036 ms
 --- 10.0.0.5 ping statistics ---
 4 packets transmitted, 4 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 19.255/25.879/42.786/9.782 ms
 
 corp-net# ping 10.246.38.1
 PING 10.246.38.1 (10.246.38.1): 56 data bytes
 64 bytes from 10.246.38.1: icmp_seq=0 ttl=64 time=28.106 ms
 64 bytes from 10.246.38.1: icmp_seq=1 ttl=64 time=42.917 ms
 64 bytes from 10.246.38.1: icmp_seq=2 ttl=64 time=127.525 ms
 64 bytes from 10.246.38.1: icmp_seq=3 ttl=64 time=119.896 ms
 64 bytes from 10.246.38.1: icmp_seq=4 ttl=64 time=154.524 ms
 --- 10.246.38.1 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 28.106/94.594/154.524/49.814 ms</programlisting>
 
       <para>Хүсэн хүлээж байсны дагуу хоёр тал хоёулаа 
 	хувийн тохируулсан хаягаасаа <acronym>ICMP</acronym>
 	пакетуудыг илгээх болон хүлээн авах боломжтой байна. Дараа нь 
 	аль аль сүлжээнээс урсгалыг зөв илгээдэг байхын тулд хоёр гарцад 
 	хоёуланд нь пакетуудыг хэрхэн яаж чиглүүлэхийг зааж өгөх ёстой. 
 	Энэ зорилгод дараах тушаал хүрнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>corp-net# route add <replaceable>10.0.0.0 10.0.0.5 255.255.255.0</replaceable></userinput></screen>
       <screen>&prompt.root; <userinput>corp-net# route add net <replaceable>10.0.0.0: gateway 10.0.0.5</replaceable></userinput></screen>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>priv-net# route add <replaceable>10.246.38.0 10.246.38.1 255.255.255.0</replaceable></userinput></screen>
       <screen>&prompt.root; <userinput>priv-net# route add host <replaceable>10.246.38.0: gateway 10.246.38.1</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Энэ үе хүрэхэд дотоод машинууд нь аль аль гарц болон гарцын цаана 
 	байгаа машинуудаас хүрэх боломжтой байх ёстой. Үүнийг хялбараар 
 	дараах жишээнээс тодорхойлж болно:</para>
 
       <programlisting>corp-net# ping 10.0.0.8
 PING 10.0.0.8 (10.0.0.8): 56 data bytes
 64 bytes from 10.0.0.8: icmp_seq=0 ttl=63 time=92.391 ms
 64 bytes from 10.0.0.8: icmp_seq=1 ttl=63 time=21.870 ms
 64 bytes from 10.0.0.8: icmp_seq=2 ttl=63 time=198.022 ms
 64 bytes from 10.0.0.8: icmp_seq=3 ttl=63 time=22.241 ms
 64 bytes from 10.0.0.8: icmp_seq=4 ttl=63 time=174.705 ms
 --- 10.0.0.8 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 21.870/101.846/198.022/74.001 ms
 
 priv-net# ping 10.246.38.107
 PING 10.246.38.1 (10.246.38.107): 56 data bytes
 64 bytes from 10.246.38.107: icmp_seq=0 ttl=64 time=53.491 ms
 64 bytes from 10.246.38.107: icmp_seq=1 ttl=64 time=23.395 ms
 64 bytes from 10.246.38.107: icmp_seq=2 ttl=64 time=23.865 ms
 64 bytes from 10.246.38.107: icmp_seq=3 ttl=64 time=21.145 ms
 64 bytes from 10.246.38.107: icmp_seq=4 ttl=64 time=36.708 ms
 --- 10.246.38.107 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 21.145/31.721/53.491/12.179 ms</programlisting>
 
       <para>Тунелиуд үүсгэж тохируулах нь хялбар хэсэг юм. Аюулгүй 
 	холбоосыг тохируулах нь илүү гүнзгий процесс юм. Дараах 
 	тохиргоо нь урьдчилан хуваалцсан (<acronym>PSK</acronym>)
 	<acronym>RSA</acronym> түлхүүрүүдийг ашиглаж байна.
 	<acronym>IP</acronym> хаягаас гадна хоёр 
 	<filename>/usr/local/etc/racoon/racoon.conf</filename> файл 
 	хоёулаа адил бөгөөд доорхтой төстэй байна.</para>
 
       <programlisting>path    pre_shared_key  "/usr/local/etc/racoon/psk.txt"; #location of pre-shared key file
 log     debug;	#log verbosity setting: set to 'notify' when testing and debugging is complete
 
 padding	# options are not to be changed
 {
         maximum_length  20;
         randomize       off;
         strict_check    off;
         exclusive_tail  off;
 }
 
 timer	# timing options. change as needed
 {
         counter         5;
         interval        20 sec;
         persend         1;
 #       natt_keepalive  15 sec;
         phase1          30 sec;
         phase2          15 sec;
 }
 
 listen	# address [port] that racoon will listening on
 {
         isakmp          172.16.5.4 [500];
         isakmp_natt     172.16.5.4 [4500];
 }
 
 remote  192.168.1.12 [500]
 {
         exchange_mode   main,aggressive;
         doi             ipsec_doi;
         situation       identity_only;
         my_identifier   address 172.16.5.4;
         peers_identifier        address 192.168.1.12;
         lifetime        time 8 hour;
         passive         off;
         proposal_check  obey;
 #       nat_traversal   off;
         generate_policy off;
 
                         proposal {
                                 encryption_algorithm    blowfish;
                                 hash_algorithm          md5;
                                 authentication_method   pre_shared_key;
                                 lifetime time           30 sec;
                                 dh_group                1;
                         }
 }
 
 sainfo  (address 10.246.38.0/24 any address 10.0.0.0/24 any)	# address $network/$netmask $type address $network/$netmask $type ( $type being any or esp)
 {								# $network must be the two internal networks you are joining.
         pfs_group       1;
         lifetime        time    36000 sec;
         encryption_algorithm    blowfish,3des,des;
         authentication_algorithm        hmac_md5,hmac_sha1;
         compression_algorithm   deflate;
 }</programlisting>
 
       <para>Тохируулга бүрийг энэ жишээн дээр жагсаагдсантай нь 
 	тайлбарлах нь энэ баримтын хүрээнээс гадуур юм. 
 	<application>racoon</application>-ий тохиргооны гарын 
 	авлагын хуудсанд холбогдох мэдээлэл олон бий.</para>
 
       <para>&os; болон <application>racoon</application> нь 
 	хостуудын хооронд сүлжээний урсгалыг нууцлах болон буцааж 
 	задалж чаддаг байхын тулд <acronym>SPD</acronym> 
 	бодлогуудыг тохируулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Энэ үйлдлийг дараах ажлын гарц дээрх шиг энгийн бүрхүүлийн 
 	скриптээр шийдэж болно. Энэ файлыг системийг эхлүүлэх үед 
 	ашиглах бөгөөд 
 	<filename>/usr/local/etc/racoon/setkey.conf</filename> гэж 
 	хадгалах ёстой.</para>
 
 <programlisting>flush;
 spdflush;
 # To the home network
 spdadd 10.246.38.0/24 10.0.0.0/24 any -P out ipsec esp/tunnel/172.16.5.4-192.168.1.12/use;
 spdadd 10.0.0.0/24 10.246.38.0/24 any -P in ipsec esp/tunnel/192.168.1.12-172.16.5.4/use;</programlisting>
 
       <para>Ингэсний дараа <application>racoon</application>-г 
 	хоёр гарц дээр дараах тушаал ашиглан эхлүүлнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/racoon -F -f /usr/local/etc/racoon/racoon.conf -l /var/log/racoon.log</userinput></screen>
 
       <para>Гарах үр дүнд нь доорхтой төстэй байна:</para>
 
       <programlisting>corp-net# /usr/local/sbin/racoon -F -f /usr/local/etc/racoon/racoon.conf
 Foreground mode.
 2006-01-30 01:35:47: INFO: begin Identity Protection mode.
 2006-01-30 01:35:48: INFO: received Vendor ID: KAME/racoon
 2006-01-30 01:35:55: INFO: received Vendor ID: KAME/racoon
 2006-01-30 01:36:04: INFO: ISAKMP-SA established 172.16.5.4[500]-192.168.1.12[500] spi:623b9b3bd2492452:7deab82d54ff704a
 2006-01-30 01:36:05: INFO: initiate new phase 2 negotiation: 172.16.5.4[0]192.168.1.12[0]
 2006-01-30 01:36:09: INFO: IPsec-SA established: ESP/Tunnel 192.168.1.12[0]-&gt;172.16.5.4[0] spi=28496098(0x1b2d0e2)
 2006-01-30 01:36:09: INFO: IPsec-SA established: ESP/Tunnel 172.16.5.4[0]-&gt;192.168.1.12[0] spi=47784998(0x2d92426)
 2006-01-30 01:36:13: INFO: respond new phase 2 negotiation: 172.16.5.4[0]192.168.1.12[0]
 2006-01-30 01:36:18: INFO: IPsec-SA established: ESP/Tunnel 192.168.1.12[0]-&gt;172.16.5.4[0] spi=124397467(0x76a279b)
 2006-01-30 01:36:18: INFO: IPsec-SA established: ESP/Tunnel 172.16.5.4[0]-&gt;192.168.1.12[0] spi=175852902(0xa7b4d66)</programlisting>
 
       <para>Тунель зөв ажиллаж байгааг шалгахын тулд нөгөө 
 	консол руу шилжиж сүлжээний урсгалыг харахын тулд 
 	&man.tcpdump.1; ашиглан дараах тушаалыг хэрэглэнэ. 
 	<literal>em0</literal>-ийг сүлжээний интерфэйс картаараа 
 	шаардлагатай бол солиорой.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tcpdump -i em0 host <replaceable>172.16.5.4 and dst 192.168.1.12</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Доорхтой төстэй өгөгдөл консол дээр гарах ёстой. 
 	Хэрэв үгүй бол асуудалтай гэсэн үг бөгөөд буцаасан 
 	өгөгдлийг дибаг хийх шаардлагатай.</para>
 
       <programlisting>01:47:32.021683 IP corporatenetwork.com &gt; 192.168.1.12.privatenetwork.com: ESP(spi=0x02acbf9f,seq=0xa)
 01:47:33.022442 IP corporatenetwork.com &gt; 192.168.1.12.privatenetwork.com: ESP(spi=0x02acbf9f,seq=0xb)
 01:47:34.024218 IP corporatenetwork.com &gt; 192.168.1.12.privatenetwork.com: ESP(spi=0x02acbf9f,seq=0xc)</programlisting>
 
       <para>Энд хүрэхэд хоёр сүлжээ хүрэх боломжтой байх бөгөөд 
 	нэг сүлжээний хэсэг юм шиг харагдах болно. Хоёр сүлжээ нь 
 	аль аль нь галт ханаар хамгаалагдсан байж болох бөгөөд 
 	ингэх ч ёстой юм. Тэдгээрийн хооронд урсгалыг зөвшөөрөхийн 
 	тулд пакетуудыг нааш цааш дамжуулах дүрмүүдийг нэмэх 
 	шаардлагатай. &man.ipfw.8; галт ханын хувьд галт ханын 
 	тохиргооны файлдаа дараах дүрмүүдийг нэмээрэй:</para>
 
       <programlisting>ipfw add 00201 allow log esp from any to any
 ipfw add 00202 allow log ah from any to any
 ipfw add 00203 allow log ipencap from any to any
 ipfw add 00204 allow log udp from any 500 to any</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Дүрмийн дугааруудыг тухайн хостын тохиргооноос 
 	  хамаарч өөрчлөх шаардлагатай байж болох юм.</para>
       </note>
 
       <para>&man.pf.4; эсвэл &man.ipf.8;,-ийн хэрэглэгчдийн хувьд 
 	дараах дүрмүүд үүнийг хийх болно:</para>
 
       <programlisting>pass in quick proto esp from any to any
 pass in quick proto ah from any to any
 pass in quick proto ipencap from any to any
 pass in quick proto udp from any port = 500 to any port = 500
 pass in quick on gif0 from any to any
 pass out quick proto esp from any to any
 pass out quick proto ah from any to any
 pass out quick proto ipencap from any to any
 pass out quick proto udp from any port = 500 to any port = 500
 pass out quick on gif0 from any to any</programlisting>
 
       <para>Төгсгөлд нь системийг эхлүүлэх явцад 
 	<acronym>VPN</acronym>-ийг 
 	машин дэмжин ажиллаж эхэлдэг байлгахын тулд дараах мөрүүдийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>ipsec_enable="YES"
 ipsec_program="/usr/local/sbin/setkey"
 ipsec_file="/usr/local/etc/racoon/setkey.conf" # allows setting up spd policies on boot
 racoon_enable="yes"</programlisting>
     </sect2> 
   </sect1>
 
   <sect1 id="openssh">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Шерн</firstname>
 	  <surname>Ли</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
 	<!-- 21 April 2001 -->
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>OpenSSH</title>
     <indexterm><primary>OpenSSH</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>аюулгүй байдал</primary>
       <secondary>OpenSSH</secondary>
     </indexterm>
 
     <para><application>OpenSSH</application> нь алсын машинуудад аюулгүйгээр хандах 
 	сүлжээний холболтын хэрэгслүүдийн олонлог юм. <command>rlogin</command>,
       <command>rsh</command>, <command>rcp</command>, болон 
       <command>telnet</command>-ийг энэ програмаар шууд орлуулан ашиглаж болно. 
 	Мөн TCP/IP холболтууд аюулгүйгээр SSH-ээр туннель хийгдэж/дамжуулагдаж 
 	болдог. <application>OpenSSH</application> нь сэм чагналт, холболт булаан авалт, болон 
 	бусад сүлжээний түвшний халдлагуудыг үр дүнтэйгээр устгаж бүх трафикийг шифрлэдэг.</para>
 
     <para><application>OpenSSH</application>-г OpenBSD төсөл дэмжиж байдаг бөгөөд 
 	бүх сүүлийн үеийн алдааны засварууд болон шинэчлэлтүүд бүхий  SSH v1.2.12 дээр 
 	тулгуурласан байдаг. Энэ програм нь SSH протокол 1 болон 2-той хоёулантай нь 
 	нийцтэй.</para>
 
     <sect2>
       <title>OpenSSH-ийг ашиглах давуу тал</title>
   
       <para>&man.telnet.1; эсвэл &man.rlogin.1; ашиглаж байх үед сүлжээгээр 
 	илгээгдэж байгаа өгөгдөл цэвэр, шифрлэгдээгүй хэлбэрээр байдаг.
 	Сүлжээний шиншлэгчид клиент болон серверийн хооронд хаана ч байсан гэсэн 
 	таны хэрэглэгч/нууц үгийн мэдээлэл эсвэл таны сессээр дамжсан өгөгдлийг 
 	хулгайлж чадна. <application>OpenSSH</application> нь ийм асуудлаас 
 	хамгаалж төрөл бүрийн нэвтрэлт таних болон шифрлэх аргуудыг санал болгодог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>sshd-г идэвхжүүлэх</title>
       <indexterm>
         <primary>OpenSSH</primary>
         <secondary>идэвхжүүлэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>sshd</application> нь стандарт &os; суулгацын явцад 
 	харуулагдах тохируулга юм. <application>sshd</application> идэвхжсэн 
 	эсэхийг харахдаа <filename>rc.conf</filename> файлаас дараах мөрийг 
 	шалгаарай:</para>
       <screen>sshd_enable="YES"</screen>
       <para>Энэ нь дараагийн удаа таны систем эхлэхэд <application>OpenSSH</application>-д 
 	зориулсан &man.sshd.8; дэмон програмыг дуудна. Мөн <filename>/etc/rc.d/sshd</filename> 
 	&man.rc.8; скрипт ашиглан <application>OpenSSH</application>-г эхлүүлэх 
 	боломжтой байдаг:</para>
 
       <programlisting>/etc/rc.d/sshd start</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>SSH клиент</title>
       <indexterm>
         <primary>OpenSSH</primary>
         <secondary>клиент</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.ssh.1; хэрэгсэл &man.rlogin.1;-тэй адил 
 	ажилладаг.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ssh <replaceable>user@example.com</replaceable></userinput>
 Host key not found from the list of known hosts.
 Are you sure you want to continue connecting (yes/no)? <userinput>yes</userinput>
 Host 'example.com' added to the list of known hosts.
 user@example.com's password: <userinput>*******</userinput></screen>
 
       <para>Нэвтрэлт нь <command>rlogin</command> эсвэл 
         <command>telnet</command> ашиглан үүсгэгдсэн сесс шиг үргэлжлэх болно. 
 	SSH нь хэрэглэгч холбогдоход серверийн жинхэнэ эсэхийг шалгахын тулд 
 	түлхүүр хээ шалгах системийг хэрэглэдэг. Хэрэглэгч зөвхөн эхний удаа холбогдоход 
 	<literal>yes</literal> гэж оруулахыг шаардана. Дараа дараагийн 
 	нэвтрэлт оролдлогууд бүгд хадгалсан хээ шалгах түлхүүртэй харьцуулагдан 
 	шалгагддаг. Хэрэв хадгалсан хээ нь дараа дараагийн нэвтрэлтийн оролдлогуудаас 
 	хүлээн авсан хээнээс өөр бол SSH клиент нь танд түгшүүр өгнө. Хээнүүд 
 	<filename>~/.ssh/known_hosts</filename> файлд эсвэл SSH v2-ийн хээнүүд
 	<filename>~/.ssh/known_hosts2</filename> файлд 
 	хадгалагдана.</para>
 
       <para>Анхдагчаар <application>OpenSSH</application> серверүүдийн 
 	сүүлийн үеийн хувилбарууд зөвхөн SSH v2 холболтуудыг хүлээн авдаг. 
 	Клиент нь хэрэв боломжтой бол 2-р хувилбарыг ашиглах бөгөөд боломжгүй бол 
 	1-р хувилбарыг ашигладаг. <option>-1</option> эсвэл
         <option>-2</option> тохируулгуудыг 1-р эсвэл 2-р хувилбаруудад зориулан 
 	дамжуулан клиентэд зөвхөн аль нэгийг ашиглахыг хүчилж болно. 1-р хувилбарын 
 	нийцтэй байдал нь клиентэд хуучин хувилбаруудтай нийцтэй байх зорилгоор дэмжигдсэн 
 	байдаг.</para>
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title>Аюулгүй хуулбарлалт</title>
       <indexterm>
         <primary>OpenSSH</primary>
         <secondary>аюулгүй хуулбарлалт</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><command>scp</command></primary></indexterm>
 
       <para>&man.scp.1; тушаал &man.rcp.1;-тэй адил ажилладаг; энэ нь файлыг алсын 
 	машинаас эсвэл машин уруу, ялгаатай нь аюулгүйгээр хуулдаг.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput> scp <replaceable>user@example.com:/COPYRIGHT COPYRIGHT</replaceable></userinput>
 user@example.com's password: <userinput>*******</userinput>
 COPYRIGHT            100% |*****************************|  4735       
 00:00    
 &prompt.root;</screen>
       <para>Өмнөх жишээн дээр энэ хостын хувьд хээ нь аль хэдийн хадгалагдсан болохоор 
 	&man.scp.1;-ийг энд ашиглах үед шалгагддаг.</para>
 
       <para>&man.scp.1;-ээр дамжуулсан нэмэлт өгөгдлүүд нь &man.cp.1;-тэй адил бөгөөд 
 	эхний нэмэлт өгөгдөлд файл эсвэл файлууд, хоёр дахь дээр очих файлыг 
 	зааж өгдөг. Файл нь сүлжээгээр SSH-ээр татагддаг  болохоор файлын нэг эсвэл хэд хэдэн 
 	нэмэлт өгөгдлүүд <option>user@host:&lt;path_to_remote_file&gt;</option> 
 	хэлбэрийг авдаг.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
       <indexterm>
         <primary>OpenSSH</primary>
         <secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>OpenSSH</application> дэмон болон клиентийн 
 	системийн дагуух тохиргооны файлууд <filename class="directory">/etc/ssh</filename> 
 	санд байрладаг.</para>
 
       <para><filename>ssh_config</filename> клиентийн тохируулгуудыг 
 	тохируулдаг бөгөөд <filename>sshd_config</filename> нь 
 	дэмонг тохируулдаг.</para>
 
       <para>Мөн <option>sshd_program</option> 
 	(анхдагчаар <filename>/usr/sbin/sshd</filename>) болон 
 	<option>sshd_flags</option> <filename>rc.conf</filename> 
 	тохируулгууд тохиргооны түвшнүүдийг илүүтэйгээр хангадаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="security-ssh-keygen">
       <title>ssh-keygen</title>
 
       <para>Нууц үгүүдийг ашиглахын оронд &man.ssh-keygen.1; нь 
 	хэрэглэгчийг шалгаж танихад DSA эсвэл RSA түлхүүрүүдийг үүсгэхэд 
 	хэрэглэгдэж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>ssh-keygen -t <replaceable>dsa</replaceable></userinput>
 Generating public/private dsa key pair.
 Enter file in which to save the key (/home/user/.ssh/id_dsa):
 Created directory '/home/user/.ssh'.
 Enter passphrase (empty for no passphrase):
 Enter same passphrase again:
 Your identification has been saved in /home/user/.ssh/id_dsa.
 Your public key has been saved in /home/user/.ssh/id_dsa.pub.
 The key fingerprint is:
 bb:48:db:f2:93:57:80:b6:aa:bc:f5:d5:ba:8f:79:17 user@host.example.com
 </screen>
 
       <para>&man.ssh-keygen.1; нь шалгаж танихад хэрэглэгдэх нийтийн болон хувийн 
 	түлхүүр хослолыг үүсгэнэ. Хувийн түлхүүр <filename>~/.ssh/id_dsa</filename> эсвэл 
         <filename>~/.ssh/id_rsa</filename>-д хадгалагдах бөгөөд харин нийтийн түлхүүр 
 	нь <filename>~/.ssh/id_dsa.pub</filename> эсвэл 
         <filename>~/.ssh/id_rsa.pub</filename>-д DSA болон RSA түлхүүрийн төрлүүдэд 
 	зориулагдан хадгалагддаг. Тохируулга нь ажиллахын тулд нийтийн түлхүүр нь алсын машины 
 	<filename>~/.ssh/authorized_keys</filename> файлд DSA болон RSA түлхүүрүүдийн 
 	хоёулангийнх нь хувьд хийгдэх ёстой байдаг. 
 	Үүнтэй адилаар нийтийн түлхүүрүүдийн RSA хувилбар нь 
 	<filename>~/.ssh/authorized_keys</filename> файлд бас хийгдэх ёстой.</para>
 
       <para>Энэ нь нууц үгүүдийн оронд SSH түлхүүрүүдийг ашиглан алсын машин уруу 
 	холбогдохыг зөвшөөрөх болно.</para>
 
       <para>Хэрэв нэвтрэх үгнүүд &man.ssh-keygen.1;-д ашиглагдаж байгаа бол 
 	хувийн түлхүүрийг хэрэглэхийн тулд хэрэглэгчээс нууц үгийг нэвтрэх болгонд 
 	асуудаг. &man.ssh-agent.1; нь урт нэвтрэх үгнүүдийг дахин дахин оруулах 
 	тэр зовлонг зөөллөж чадах бөгөөд <xref linkend="security-ssh-agent"> 
 	хэсэгт тайлбарлагдсан байгаа болно.</para>
 
       <warning><para>Төрөл бүрийн тохируулгууд болон файлууд нь 
 	таны систем дээр байгаа <application>OpenSSH</application>-ийн 
 	хувилбаруудаас шалтгаалан өөр өөр байдаг; асуудалтай учрахгүйн тулд 
 	та &man.ssh-keygen.1; гарын авлагын хуудаснаас лавлах 
 	хэрэгтэй.</para></warning>
     </sect2>
 
     <sect2 id="security-ssh-agent">
       <title>ssh-agent болон ssh-add</title>
 
       <para>&man.ssh-agent.1; болон &man.ssh-add.1; хэрэгслүүд нь 
 	нэвтрэх үгнүүдийг дахин дахин бичүүлэлгүйгээр <application>SSH</application> 
 	түлхүүрүүдийг санах ойд дуудан ашиглаж болох аргуудаар хангадаг.</para>
 
       <para>&man.ssh-agent.1; хэрэгсэл нь түүн уруу дуудагдсан хувийн түлхүүр(үүд) 
 	ашиглан жинхэнэ эсэхийг шалгах танилтыг зохицуулна. &man.ssh-agent.1; нь өөр програмыг 
 	ачаалахад хэрэглэгдэх ёстой. Хамгийн хялбартаа энэ нь  бүрхүүл  
 	эсвэл илүү дэвшилттэйгээр ашиглавал цонхны удирдагч ажиллуулж болох 
 	юм.</para>
 
       <para>&man.ssh-agent.1;-ийг бүрхүүлд ашиглахын тулд үүнийг эхлээд 
 	бүрхүүлтэй цуг нэмэлт өгөгдөл маягаар ажиллуулах шаардлагатай. Хоёрдугаарт 
 	хэн бэ гэдэг мэдээллийг (identity) &man.ssh-add.1;-г ажиллуулан нэмэх хэрэгтэй бөгөөд 
 	түүнд хувийн түлхүүрийн нэвтрэх үгнүүдийг өгөх хэрэгтэй. Эдгээр алхмууд 
 	хийгдсэний дараа хэрэглэгч харгалзах нийтийн түлхүүр суулгагдсан 
 	дурын хост уруу &man.ssh.1; хийж чадах болно. 
 	Жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.user; ssh-agent <replaceable>csh</replaceable>
 &prompt.user; ssh-add
 Enter passphrase for /home/user/.ssh/id_dsa:
 Identity added: /home/user/.ssh/id_dsa (/home/user/.ssh/id_dsa)
 &prompt.user;</screen>
 
       <para>X11 дээр &man.ssh-agent.1; хэрэглэхийн тулд &man.ssh-agent.1;-ийн 
 	дуудлага <filename>~/.xinitrc</filename>-д байх шаардлагатай. 
 	Ингэснээр X11-д ачаалагдсан бүх програмуудад &man.ssh-agent.1;-ийн  
 	үйлчилгээнүүдийг  үзүүлэх болно. Жишээ <filename>~/.xinitrc</filename> 
 	файл иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
       <programlisting>exec ssh-agent <replaceable>startxfce4</replaceable></programlisting>
 
       <para>Энэ нь &man.ssh-agent.1;-ийг ажиллуулах бөгөөд тэр нь эргээд 
 	X11 эхлэх бүрт <application>XFCE</application>-ийг ажиллуулна.
 	Ингэж хийгдсэний дараа өөрчлөлтүүд нь үйлчлэхийн тулд X11 дахин эхэлсний хойно 
 	өөрийн SSH түлхүүрүүдийг бүгдийг ачаалахын тулд ердөө л &man.ssh-add.1;-ийг 
 	ажиллуулаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="security-ssh-tunneling">
       <title>SSH туннель хийх</title>
       <indexterm>
         <primary>OpenSSH</primary>
         <secondary>туннель хийх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>OpenSSH</application> нь шифрлэгдсэн сессийн үед өөр протоколыг 
 	хайрцаглах туннель үүсгэх чадвартай байдаг.</para>
 
       <para>Дараах тушаал <application>telnet</application>-д зориулж туннель үүсгэхийг 
 	&man.ssh.1;-д хэлж өгнө:</para>
 
        <screen>&prompt.user; <userinput>ssh -2 -N -f -L <replaceable>5023:localhost:23 user@foo.example.com</replaceable></userinput>
 &prompt.user;</screen>
 
       <para><command>ssh</command> тушаал дараах тохируулгуудтай 
 	хэрэглэгдэнэ:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-2</option></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para><command>ssh</command>-ийг протоколын 2-р хувилбарыг 
 		ашиглахыг зааж өгнө. (хэрэв та хуучин SSH серверүүдтэй ажиллаж 
 		байгаа бол үүнийг битгий ашиглаарай)</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-N</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Тушаал байхгүй эсвэл зөвхөн туннель гэдгийг заана. Хэрэв үүнийг 
 		орхивол <command>ssh</command> ердийн сесс эхлүүлнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-f</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><command>ssh</command>-ийг ард, далд ажиллуулахыг 
 		заана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>-L</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Локал туннелийг <replaceable>localport:remotehost:remoteport</replaceable>
 		загвараар зааж өгнө.</para>
 	  </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><option>user@foo.example.com</option></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Алсын SSH сервер.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
 
       <para>SSH туннель нь сонсох сокетийг <hostid>localhost</hostid>-ийн 
 	заагдсан порт дээр үүсгэн ажилладаг. Дараа нь локал хост/порт дээр хүлээн 
 	авсан дурын холболтыг SSH-ээр дамжуулан заасан алсын хост болон порт уруу 
 	илгээдэг.</para>
 
       <para>Жишээн дээр <hostid>localhost</hostid> дээрх <replaceable>5023</replaceable> 
 	порт нь алсын машины <hostid>localhost</hostid> дээрх <replaceable>23</replaceable> 
 	порт уруу дамжуулагдаж байна. <replaceable>23</replaceable> нь 
 	<application>telnet</application> учир энэ нь SSH туннелээр аюулгүй 
 	<application>telnet</application> сесс үүсгэнэ.</para>
 
       <para>SMTP, POP3, FTP гэх зэрэг ямар ч аюултай TCP протоколуудын 
 	гүйцэтгэлийг хялбаршуулахад үүнийг ашиглаж болно.</para>
 
       <example>
 	<title>SMTP-д зориулан SSH ашиглан аюулгүй туннель үүсгэх</title>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>ssh -2 -N -f -L <replaceable>5025:localhost:25 user@mailserver.example.com</replaceable></userinput>
 user@mailserver.example.com's password: <userinput>*****</userinput>
 &prompt.user; <userinput>telnet localhost 5025</userinput>
 Trying 127.0.0.1...
 Connected to localhost.
 Escape character is '^]'.
 220 mailserver.example.com ESMTP</screen>     
 
         <para>Үүнийг &man.ssh-keygen.1; болон нэмэлт хэрэглэгчийн бүртгэлүүдтэй 
 	цуг илүү үл үзэгдэх/төвөггүй SSH туннель хийх орчин үүсгэхэд ашиглаж болно. 
 	Түлхүүрүүд нь нууц үг бичихийн оронд ашиглагдаж болох бөгөөд туннелиуд 
 	нь тусдаа хэрэглэгч маягаар ажиллаж чадна.</para>
       </example>
 
       <sect3>
 	<title>SSH туннелийн практик жишээнүүд</title>
 
 	<sect4>
 	  <title>POP3 сервер уруу аюулгүй хандах</title>
 
 	  <para>Ажил дээр чинь гаднаас холболтууд хүлээн авах SSH сервер байна. 
 		Бас тэр оффисийн сүлжээнд POP3 сервер ажиллуулж байгаа 
 		захидлын сервер байна. Таны гэр болон оффисийн хоорондын 
 		сүлжээ болон сүлжээний зам итгэж болохоор эсвэл итгэж болохооргүй 
 		байж магадгүй юм. Ийм учраас та өөрийн захидлыг аюулгүй аргаар 
 		шалгах хэрэгтэй юм. Үүний шийдэл нь өөрийн оффисийн SSH сервер 
 		уруу SSH холболт үүсгэж захидлын сервер уруу туннель хийх явдал 
 		юм.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>ssh -2 -N -f -L <replaceable>2110:mail.example.com:110 user@ssh-server.example.com</replaceable></userinput>
 user@ssh-server.example.com's password: <userinput>******</userinput></screen>
 
 	  <para>Туннель эхлэн ажилласны дараа та өөрийн захидлын клиентийнхээ 
 		POP3 хүсэлтүүдийг <hostid>localhost</hostid>-ийн 2110 порт уруу 
 		илгээхээр зааж өгч болно. Эндэх холболт туннелээр аюулгүйгээр дамжин 
 		<hostid>mail.example.com</hostid> уруу илгээгдэнэ.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Хэцүү галт ханыг тойрон гарах</title>
 
 	  <para>Зарим сүлжээний администраторууд хэтэрхий чанга галт ханын дүрэм ашиглан 
 		зөвхөн ирж байгаа холболтууд төдийгүй гарч байгаа холболтуудыг ч бас 
 		шүүдэг. Танд алсын машинуудад зөвхөн SSH болон вэбээр аялах 22 болон 
 		80-р портуудад хандах боломжийг өгсөн байж болох юм.</para>
 
 	  <para>Та хөгжим цацдаг Ogg Vorbis сервер зэрэг өөр (магадгүй ажилдаа холбоогүй) 
 		үйлчилгээ уруу хандахыг магадгүй хүсэж болох юм. Хэрэв энэ Ogg Vorbis 
 		сервер нь 22 эсвэл 80-аас бусад өөр порт дээр цацаж байгаа бол 
 		та түүнд хандаж чадахгүй юм.</para>
 
 	  <para>Үүний шийдэл нь таны сүлжээний галт ханаас гаднах машин уруу SSH холболт үүсгэж 
 		үүнийг Ogg Vorbis сервер уруу туннель хийхэд ашиглах явдал юм.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>ssh -2 -N -f -L <replaceable>8888:music.example.com:8000 user@unfirewalled-system.example.org</replaceable></userinput>
 user@unfirewalled-system.example.org's password: <userinput>*******</userinput></screen>
 
 	  <para>Таны урсгал хүлээн авах клиент одоо <hostid>localhost</hostid>-ийн 
 		8888 порт уруу заагдах бөгөөд тэр цаашаагаа галт ханыг амжилттайгаар 
 		гэтлэн <hostid>music.example.com</hostid> уруу дамжуулагдана.</para>
         </sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><varname>AllowUsers</varname> хэрэглэгчийн тохируулга</title>
 
       <para>Ямар хэрэглэгчид хаанаас орохыг хязгаарлаж өгөх нь зүйтэй юм. 
 	<literal>AllowUsers</literal> тохируулга нь үүнд хүрэх сайн арга 
 	юм. Жишээ нь <username>root</username> хэрэглэгчийг зөвхөн 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.32</hostid>-оос орохыг 
 	зөвшөөрөхийн тулд доор дурдсантай адил тохируулгыг <filename>/etc/ssh/sshd_config</filename> 
 	файлд хийх нь зүйтэй юм:</para>
 
       <programlisting>AllowUsers root@192.168.1.32</programlisting>
 
       <para><username>admin</username> хэрэглэгчийг хаанаас ч орохыг зөвшөөрөхийн 
 	тулд ердөө л хэрэглэгчийн нэрийг өөрийг нь жагсааж өгнө:</para>
 
       <programlisting>AllowUsers admin</programlisting>
 
       <para>Олон хэрэглэгчид нэг мөрөнд жагсаагдах шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>AllowUsers root@192.168.1.32 admin</programlisting>
 
       <note>
         <para>Та энэ машин уруу нэвтрэх хэрэгцээтэй хэрэглэгч бүрийг жагсааж өгөх нь чухал юм, 
 		тэгэхгүй бол тэдгээр нь орж чадахгүй болно.</para>
       </note>
 
       <para><filename>/etc/ssh/sshd_config</filename>-д өөрчлөлтүүд хийснийхээ 
 	дараа &man.sshd.8;-д өөрийн тохиргооны файлуудыг дахин дуудахыг дараах тушаалыг 
 	ажиллуулж та хэлж өгөх ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd reload</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэмэлт унших материалууд</title>
       <para><ulink url="http://www.openssh.com/">OpenSSH</ulink></para>
       <para>&man.ssh.1; &man.scp.1; &man.ssh-keygen.1; 
         &man.ssh-agent.1; &man.ssh-add.1; &man.ssh.config.5;</para>
       <para>&man.sshd.8; &man.sftp-server.8; &man.sshd.config.5;</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="fs-acl">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хавь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <indexterm>
       <primary>ACL</primary>
     </indexterm>
     <title>Файлын системийн хандалт хянах жагсаалтууд</title>
 
-    <para>Хормын хувилбарууд зэрэг файлын системийн өргөжүүлэлтүүдийн хамтаар FreeBSD 5.0 
-	болон сүүлийн хувилбарууд Файлын системийн хандалт хянах жагсаалтуудын 
+    <para>Хормын хувилбарууд зэрэг файлын системийн өргөжүүлэлтүүдийн хамтаар FreeBSD нь 
+	Файлын системийн хандалт хянах жагсаалтуудын 
 	(<acronym>ACL</acronym>-ууд) аюулгүй байдлыг санал болгодог.</para>
 
     <para>Хандалт Хянах Жагсаалтууд нь стандарт &unix; зөвшөөрлийн загварыг 
 	маш нийцтэй (&posix;.1e) аргаар өргөтгөдөг. Энэ боломж нь администраторт 
 	илүү төвөгтэй аюулгүй байдлын загвар болон түүний давуу талыг ашиглахыг 
 	зөвшөөрдөг.</para>
 
     <para><acronym>UFS</acronym> файлын системүүдэд <acronym>ACL</acronym> 
 	дэмжлэгийг идэвхжүүлэхийн тулд дараах:</para>
 
     <programlisting>options UFS_ACL</programlisting>
 
     <para>тохируулгыг цөмд эмхэтгэх шаардлагатай. Хэрэв энэ тохируулга эмхэтгэгдээгүй бол 
 	<acronym>ACL</acronym>-ууд дэмжих файлын системийг холбохыг оролдоход 
 	анхааруулах мэдэгдэл дэлгэцэд гардаг. Энэ тохируулга <filename>GENERIC</filename> 
 	цөмд орсон байдаг. <acronym>ACL</acronym>-ууд нь файлын систем дээр өргөтгөсөн шинж 
 	чанаруудыг  идэвхжүүлсэн дээр тулгуурладаг. Өргөтгөсөн шинж чанарууд нь 
 	дараа үеийн &unix; файлын систем <acronym>UFS2</acronym>-д төрөлхийн 
 	дэмжигдсэн байдаг.</para>
 
     <note><para><acronym>UFS1</acronym> дээр өргөтгөсөн шинж чанаруудыг тохируулахад  
 	<acronym>UFS2</acronym> дээр тохируулахтай харьцуулбал илүү удирдлагын 
 	зардал шаардлагатай байдаг. <acronym>UFS2</acronym> дээрх өргөтгөсөн 
 	шинж чанаруудын ажиллагаа нь бас бодитойгоор илүү байдаг. Иймээс 
 	<acronym>UFS2</acronym>-г <acronym>UFS1</acronym>-ийн оронд 
 	хандалт хянах жагсаалтуудад ашиглахыг ерөнхийдөө зөвлөдөг.</para></note>
 
     <para><acronym>ACL</acronym>-ууд нь <filename>/etc/fstab</filename> файлд 
 	нэмэгдэж өгч болох холбох үеийн удирдлагын  <option>acls</option> тугаар 
 	идэвхтэй болдог.  Файлын системийн толгой дахь супер блокийн <acronym>ACL</acronym>-ууд тугийг 
 	өөрчлөхийн тулд &man.tunefs.8;-ийг ашиглан шургуу замаар холбох үеийн тугийг автоматаар 
 	зааж өгч болно. Ерөнхийдөө хэд хэдэн шалтгааны улмаас супер блокийн тугийг  ашиглах нь 
 	дээр байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Холбх үеийн <acronym>ACL</acronym>-ууд туг дахин холболтоор өөрчлөгддөггүй 
 	(&man.mount.8; <option>-u</option>), зөвхөн бүрэн гүйцэд 
 	&man.umount.8; хийгдэж шинэ &man.mount.8; хийгдсэний дараа болно. 
 	Энэ нь бас файлын системийг ашиглаж байх үед дарааллыг нь өөрчилж болохгүй гэсэн үг 
 	юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><filename>fstab</filename>-д мөр байхгүй байсан ч гэсэн эсвэл төхөөрөмжүүдийн 
 	дараалал өөрчлөгдсөн ч гэсэн супер блокийн тугийг тохируулах нь файлын системийг үргэлж 
 	<acronym>ACL</acronym>-уудыг  идэвхтэйгээр холбоход хүргэдэг. Энэ нь файлын системийг 
 	<acronym>ACL</acronym>-уудыг идэвхжүүлэлгүйгээр санамсаргүйгээр холбохоос хамгаалдаг бөгөөд 
 	ингэж санамсаргүй холбох нь <acronym>ACL</acronym>-уудыг буруугаар албадаж 
 	тэгснээр аюулгүй байдлын асуудлуудад хүргэж болох юм.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <note><para>Бид шинэ &man.mount.8; хийлгүйгээр туг идэвхжүүлдгийг зөвшөөрөхөөр  
 	<acronym>ACL</acronym>-уудын ажиллагааг өөрчилж болох юм, гэхдээ бид 
 	<acronym>ACL</acronym>-уудыг идэвхжүүлэлгүй санамсаргүйгээр холболт хийхийг 
 	болиулахыг хүсдэг бөгөөд учир нь хэрэв та <acronym>ACL</acronym>-уудыг идэвхжүүлээд 
 	дараа нь болиулаад өргөтгөсөн шинж чанаруудыг устгалгүйгээр дахин идэвхжүүлбэл та 
 	өөртөө нэлээн хэцүү асуудал учруулах зүйлийг хийх болно. Ерөнхийдөө та файлын систем 
 	дээр <acronym>ACL</acronym>-уудыг идэвхжүүлсний дараа файлын хамгаалалтууд нь 
 	системийн хэрэглэгчдэд зориулагдсан файлуудтай нийцгүй болж болох учир тэдгээрийг 
 	болиулж болохгүй бөгөөд <acronym>ACL</acronym>-уудыг дахин идэвхжүүлэх нь 
 	зөвшөөрлүүд нь өөрчлөгдсөн байж болох файлуудад өмнөх <acronym>ACL</acronym>-уудыг 
 	магадгүй дахин холбож өөр тааварлаж болшгүй ажиллагаанд хүргэж болох юм.</para></note>
       
     <para><acronym>ACL</acronym>-ууд идэвхжүүлсэн файлын системүүд өөрсдийн зөвшөөрлийн 
 	тохируулгууд дээрээ <literal>+</literal> (нэмэх) тэмдэг үзэх үед харуулдаг.
 	Жишээ нь:</para>
 
     <programlisting>drwx------  2 robert  robert  512 Dec 27 11:54 private
 drwxrwx---+ 2 robert  robert  512 Dec 23 10:57 directory1
 drwxrwx---+ 2 robert  robert  512 Dec 22 10:20 directory2
 drwxrwx---+ 2 robert  robert  512 Dec 27 11:57 directory3
 drwxr-xr-x  2 robert  robert  512 Nov 10 11:54 public_html</programlisting>
 
     <para>Энд бид <filename class="directory">directory1</filename>,
       <filename class="directory">directory2</filename>, болон <filename class="directory">directory3</filename> 
 	сангууд бүгд <acronym>ACL</acronym>-ууд-ийн давуу талыг авч байгааг харж байна. 
 	<filename class="directory">public_html</filename> сан тэгэхгүй байна.</para>
 
     <sect2>
       <title><acronym>ACL</acronym>-уудыг ашиглах нь</title>
 
       <para>Файлын системийн <acronym>ACL</acronym>-уудыг &man.getfacl.1; 
 	хэрэгслээр харж болно. Жишээ нь <filename>test</filename> файл дээрх 
 	<acronym>ACL</acronym> тохируулгуудыг харахын тулд дараах тушаалыг 
 	ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>getfacl <filename>test</filename></userinput>
 	#file:test
 	#owner:1001
 	#group:1001
 	user::rw-
 	group::r--
 	other::r--</screen>
 
       <para>Энэ файлын <acronym>ACL</acronym> тохируулгуудыг өөрчлөхийн тулд 
 	&man.setfacl.1; хэрэгслийг ажиллуул. Ажиглаарай:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>setfacl -k <filename>test</filename></userinput></screen>
 
       <para><option>-k</option> туг нь тухайн үед тодорхойлогдсон бүх 
 	<acronym>ACL</acronym>-уудыг файл эсвэл файлын системээс 
 	арилгана. Илүү дээр арга бол <acronym>ACL</acronym>-уудыг 
 	ажиллуулахад шаардлагатай үндсэн талбаруудыг орхидог 
 	<option>-b</option> тугийг ашиглах явдал юм.</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>setfacl -m u:trhodes:rwx,group:web:r--,o::--- <filename>test</filename></userinput></screen>
 
       <para>Дээр дурдсан тушаал дээр <option>-m</option> тохируулга анхдагч 
 	<acronym>ACL</acronym> оруулгуудыг өөрчлөхөд хэрэглэгдсэн. 
 	Өмнөх тушаалаар устгагдсан болохоор урьдчилан тодорхойлсон оруулгууд 
 	байхгүй учир энэ нь анхдагч тохируулгуудыг  сэргээж жагсаасан тохируулгуудаас 
 	зааж өгдөг. Хэрэв та систем дээр байхгүй хэрэглэгч эсвэл бүлэг нэмэх бол 
 	<errorname>Invalid argument</errorname> буюу Буруу нэмэлт өгөгдөл 
 	гэсэн алдаа <devicename>stdout</devicename> уруу хэвлэгдэнэ гэдгийг 
 	санаж байх хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="security-portaudit">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <indexterm>
       <primary>Portaudit</primary>
     </indexterm>
     <title>Гуравдагч талын аюулгүй байдлын асуудлуудыг монитор хийх нь</title>
 
     <para>Сүүлийн жилүүдэд эмзэг асуудлын үнэлгээ хэрхэн зохицуулагдаж байгаа тал дээр 
 	аюулгүй байдлын ертөнц олон сайжруулалт хийсэн. Одоогийн байгаа бүх л үйлдлийн 
 	системүүд дээр гуравдагч талын хэрэгслүүд суулгаж тохируулдгаас болж системийн 
 	халдлагын заналхийлэл ихэсдэг.</para>
 
     <para>Эмзэг асуудлын үнэлгээ нь аюулгүй байдлын түлхүүр хүчин зүйл бөгөөд 
 	&os; нь үндсэн системд зориулан зөвлөгөөнүүдийг гаргадаг боловч 
 	гуравдагч талын хэрэгслүүд бүрийн хувьд хийх нь &os; төслийн боломжоос 
 	гадуур юм. Мэдэгдэж байгаа асуудлуудыг администраторуудад анхааруулж 
 	гуравдагч талын эмзэг асуудлуудыг зөөлрүүлэх арга байдаг. &os;-д нэмэлтээр 
 	<application>Portaudit</application> гэгддэг хэрэгсэл зөвхөн энэ 
 	зорилгоор байдаг.</para>
 
     <para><filename role="package">ports-mgmt/portaudit</filename> порт нь 
 	&os;-ийн аюулгүй байдлын баг болон портуудын хөгжүүлэгчдийн шинэчилж 
 	ажиллагааг нь хангаж байдаг мэдээллийн баазаас мэдэгдэж байгаа аюулгүй байдлын 
 	асуудлуудыг шалгадаг.</para>
 
     <para><application>Portaudit</application>-г ашиглаж эхлэхийн тулд 
 	Портуудын цуглуулгаас түүнийг суулгах хэрэгтэй:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/ports-mgmt/portaudit &amp;&amp; make install clean</userinput></screen>
 
     <para>Суулгах процессийн явцад өдөр бүрийн аюулгүй байдлыг шалгах ажиллагаанд 
 	<application>Portaudit</application>-н гаралтыг зөвшөөрч 
 	&man.periodic.8;-д зориулсан тохиргооны файлуудыг шинэчилдэг. 
 	Өдөр тутмын аюулгүй байдлыг шалгах ажиллагаа <username>root</username>-ийн 
 	захидлын бүртгэл уруу цахим захидал явуулж түүнийг уг хэрэглэгч уншсан эсэхийг
 	баталгаажуулах хэрэгтэй. Өөр ямар ч илүү тохиргоо энд хэрэггүй.</para>
 
     <para>Суулгасны дараа администратор мэдээллийн баазыг шинэчлэх болон суулгасан 
 	багцуудад мэдэгдэж байгаа эмзэг асуудлуудыг үзэхдээ дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portaudit -Fda</userinput></screen>
 
     <note>
       <para>Мэдээллийн бааз &man.periodic.8; ажиллах үед автоматаар шинэчлэгддэг; 
 	иймээс дээрх тушаал заавал шаардлагагүй юм. Энэ нь зөвхөн дараах жишээнүүдэд 
 	шаардлагатай.</para>
     </note>
 
     <para>Портуудын цуглуулгын хэсэг болгон суулгагдсан гуравдагч талын хэрэгслүүдийг 
 	ямар ч үед аудит хийхдээ администратор зөвхөн дараах тушаалыг ажиллуулах 
 	хэрэгтэй:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>portaudit -a</userinput></screen>
 
     <para><application>Portaudit</application> эмзэг асуудалтай багцын хувьд 
 	доор дурдсантай адилыг гаргана:</para>
 
     <programlisting>Affected package: cups-base-1.1.22.0_1
 Type of problem: cups-base -- HPGL buffer overflow vulnerability.
 Reference: &lt;http://www.FreeBSD.org/ports/portaudit/40a3bca2-6809-11d9-a9e7-0001020eed82.html&gt;
 
 1 problem(s) in your installed packages found.
 
 You are advised to update or deinstall the affected package(s) immediately.</programlisting>
 
     <para>Үзүүлсэн <acronym>URL</acronym> уруу вэб хөтчийг чиглүүлж администратор 
 	асуудалтай байгаа эмзэг асуудлын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг олж авч 
 	болно. Ийм мэдээлэл нь нөлөөлөх хувилбарууд болон &os;-ийн портын хувилбар, 
 	аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд байж болох өөр бусад вэб сайтуудыг агуулж болох 
 	юм.</para>
 
     <para>Товчхондоо <application>Portaudit</application> нь хүчирхэг 
 	хэрэгсэл бөгөөд <application>Portupgrade</application> порттой цуг 
 	хэрэглэхэд маш ашигтай байдаг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="security-advisories">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <indexterm>
       <primary>FreeBSD-ийн аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд</primary>
     </indexterm>
     <title>&os;-ийн аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд</title>
 
     <para>Үйлдвэрлэлийн чанарыг хангасан үйлдлийн системүүдийн нэгэн адил &os; 
 	<quote>Аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд</quote> гаргадаг. Эдгээр 
 	зөвлөгөөнүүд нь ихэвчлэн аюулгүй байдлын жагсаалтууд уруу илгээгддэг 
 	бөгөөд зөвхөн тохирох хувилбаруудад засвар хийгдсэний дараа Errata буюу 
 	алдааны хуудсанд тэмдэглэгддэг. Энэ хэсэгт зөвлөгөө гэж юу болох, түүнийг 
 	хэрхэн ойлгох болон системд засвар хийхдээ ямар арга хэмжээнүүдийг 
 	авах талаар тайлбарлах болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Зөвлөгөө ямархуу харагдах вэ?</title>
 
       <para>&os;-ийн аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд 
 	&a.security-notifications.name; захидлын жагсаалтаас авсан доорх
 	зөвлөгөөтэй адил харагдах болно.</para>
 
       <programlisting>=============================================================================
 &os;-SA-XX:XX.UTIL                                     Security Advisory
                                                           The &os; Project
 
 Topic:          denial of service due to some problem<co id="co-topic">
 
 Category:       core<co id="co-category">
 Module:         sys<co id="co-module">
 Announced:      2003-09-23<co id="co-announce">
 Credits:        Person@EMAIL-ADDRESS<co id="co-credit">
 Affects:        All releases of &os;<co id="co-affects">
                 &os; 4-STABLE prior to the correction date
 Corrected:      2003-09-23 16:42:59 UTC (RELENG_4, 4.9-PRERELEASE)
                 2003-09-23 20:08:42 UTC (RELENG_5_1, 5.1-RELEASE-p6)
                 2003-09-23 20:07:06 UTC (RELENG_5_0, 5.0-RELEASE-p15)
                 2003-09-23 16:44:58 UTC (RELENG_4_8, 4.8-RELEASE-p8)
                 2003-09-23 16:47:34 UTC (RELENG_4_7, 4.7-RELEASE-p18)
                 2003-09-23 16:49:46 UTC (RELENG_4_6, 4.6-RELEASE-p21)
                 2003-09-23 16:51:24 UTC (RELENG_4_5, 4.5-RELEASE-p33)
                 2003-09-23 16:52:45 UTC (RELENG_4_4, 4.4-RELEASE-p43)
                 2003-09-23 16:54:39 UTC (RELENG_4_3, 4.3-RELEASE-p39)<co id="co-corrected">
 <acronym>CVE</acronym> Name:	CVE-XXXX-XXXX<co id="co-cve">
 
 For general information regarding FreeBSD Security Advisories,
 including descriptions of the fields above, security branches, and the
 following sections, please visit
 http://www.FreeBSD.org/security/.
 
 I.   Background<co id="co-backround">
 
 
 II.  Problem Description<co id="co-descript">
 
 
 III. Impact<co id="co-impact">
 
 
 IV.  Workaround<co id="co-workaround">
 
 
 V.   Solution<co id="co-solution">
 
 
 VI.  Correction details<co id="co-details">
 
 
 VII. References<co id="co-ref"></programlisting>
 
 
       <calloutlist>
 	<callout arearefs="co-topic">
 	  <para><literal>Topic</literal> буюу сэдэв талбар асуудал юу болохыг яг заасан 
 		байдаг. Энэ нь үндсэндээ тухайн үеийн аюулгүй байдлын зөвлөгөөний 
 		танилцуулга бөгөөд эмзэг асуудалтай цуг хэрэгслийг тэмдэглэдэг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-category">
 	  <para>The <literal>Category</literal> буюу зэрэглэл талбар нь хамаарч байгаа 
 		системийн хэсгийг хэлдэг бөгөөд <literal>core</literal>, 
 		<literal>contrib</literal>, эсвэл <literal>ports</literal>-ийн 
 		аль нэг байж болно. <literal>core</literal> зэрэглэл нь эмзэг 
 		асуудал &os; үйлдлийн системийн гол хэсэгт нөлөөлнө гэсэн үг юм. 
 		<literal>contrib</literal> зэрэглэл нь эмзэг асуудал 
 		<application>sendmail</application> зэрэг &os; төсөлд 
 		хувь нэмэр болгон оруулсан програм хангамжуудад нөлөөлнө гэсэн үг юм.
 		Эцэст нь <literal>ports</literal> зэрэглэл нь эмзэг асуудал 
 		портуудын цуглуулганд ордог нэмэлт програм хангамжуудад нөлөөлөхийг 
 		харуулдаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-module">
 	  <para><literal>Module</literal> талбар нь бүрэлдэхүүн хэсгийн байрлалыг 
 		жишээ нь <literal>sys</literal> гэх зэргээр илэрхийлдэг. Энэ жишээн дээр 
 		<literal>sys</literal> модуль өртөхийг бид харж байгаа  бөгөөд ийм учраас энэ 
 		эмзэг асуудал нь цөм дотор ашиглагдсан бүрэлдэхүүн хэсэгт нөлөөлөх юм.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-announce">
 	  <para><literal>Announced</literal> буюу зарласан талбар нь аюулгүй байдлын 
 		зөвлөгөө хэвлэгдсэн эсвэл ертөнцөд зарлагдсан огноог заадаг. Энэ нь 
 		аюулгүй байдлын баг асуудал байгааг шалгаж үүний засвар 
 		&os;-ийн эх модны архивт итгэмжлэн оруулсныг тогтоосон гэсэн үг юм.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-credit">
 	  <para><literal>Credits</literal> буюу талархал талбар нь эмзэг асуудлыг 
 		мэдэж тайлагнасан хувь хүн болон байгууллагыг зааж талархдаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-affects">
 	  <para><literal>Affects</literal> буюу нөлөөлөх хувилбарын талбар нь 
 		энэ эмзэг асуудал нөлөөлөх &os;-ийн хувилбаруудыг тайлбарладаг. 
 		Цөмийн хувьд уг нөлөөлсөн файлууд дээр ажиллуулсан 
 		<command>ident</command> тушаалын үр дүнг зэрвэс харж   
 		хувилбарыг тодорхойлж болно. Портуудын хувьд 
 		<filename class="directory">/var/db/pkg</filename> санд портын нэрийн дараа 
 		хувилбарын дугаар байдаг. Хэрэв систем нь &os;-ийн <acronym>CVS</acronym> 
 		архивтай адил хамгийн сүүлийн хэлбэрт орж өдөр тутам дахин бүтээгдээгүй 
 		бол энэ нь нөлөөлөлд орсон хэвээр байх магадлалтай юм.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-corrected">
 	  <para><literal>Corrected</literal> буюу засварласан талбар нь 
 		огноо, цаг, цагийн бүс болон засварласан хувилбаруудыг 
 		заадаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-cve">
 	  <para>Common Vulnerabilities Database system буюу Нийтлэг Эмзэг асуудлуудын 
 		Мэдээллийн Баазын системээс эмзэг асуудлуудыг хайхад хэрэглэгдэх 
 		магадлалын мэдээлэлд нөөцлөгддөг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-backround">
 	  <para><literal>Background</literal> талбар нь нөлөөлөлд яг ямар хэрэгсэл  
 		орсон талаар мэдээлэл өгдөг. Ихэнхдээ энэ нь &os;-д яагаад тухайн хэрэгсэл 
 		байдаг, юунд хэрэглэгддэг болон хэрэгсэл хэрхэн бий болсон талаар байдаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-descript">
 	  <para><literal>Problem Description</literal> буюу асуудлын тайлбар талбар нь 
 		аюулгүй байдлын цоорхойг гүнзгий тайлбарладаг. Энэ нь гажигтай кодын мэдээлэл 
 		эсвэл бүр хэрэгслийг хэрхэн хорлонтойгоор ашиглаж аюулгүй байдлын цоорхой 
 		нээдэг тухай мэдээллийг агуулдаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-impact">
 	  <para><literal>Impact</literal> буюу үйлчлэл талбар нь асуудал системд 
 		ямар төрлийн үйлчлэл үзүүлдгийг тайлбарладаг. Жишээ нь энэ нь 
 		үйлчилгээг зогсоох халдлагаас авахуулаад хэрэглэгчдэд өгч болох нэмэлт 
 		зөвшөөрлүүд эсвэл халдагчид супер хэрэглэгчийн хандалт өгөх зэрэг 
 		юу ч байж болно.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-workaround">
 	  <para><literal>Workaround</literal> буюу тойрон гарах талбар нь 
 		боломжит тойрон гарах арга замыг системийг шинэчилж чадахгүй байж болох 
 		системийн администраторуудад олгодог. Энэ нь хугацааны шаардлагууд, 
 		сүлжээний боломж эсвэл өөр бусад олон шалтгаанаас болдог байж болох 
 		юм. Ямар ч байсан гэсэн аюулгүй байдлыг хөнгөнөөр авч үзэж болохгүй 
 		бөгөөд нөлөөлөлд орсон систем эсвэл засвар нөхөөс хийгдэх аль эсвэл 
 		аюулгүй байдлын цоорхойг тойрон гарах шийдэл хийгдэх 
 		шаардлагатай.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-solution">
 	  <para><literal>Solution</literal> буюу шийдэл талбар нь нөлөөлөлд орсон 
 		системийг засварлах заавруудыг санал болгодог. Энэ нь системд засвар 
 		нөхөөс хийн аюулгүй ажиллуулах алхам алхмаар тест хийгдэж шалгагдсан арга 
 		юм.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-details">
 	  <para><literal>Correction Details</literal> буюу засварын нарийн 
 		учир талбар нь <acronym>CVS</acronym> салбар эсвэл хувилбарын 
 		нэрийн цэгүүдийг доогуур зураас тэмдэгтээр өөрчилж үзүүлдэг. Мөн энэ нь 
 		салбар болгон дахь нөлөөлөлд орсон файлуудын хувилбарын дугаарыг бас 
 		харуулдаг.</para>
 	</callout>
 
 	<callout arearefs="co-ref">
 	  <para><literal>References</literal> буюу лавлагаа талбар нь ихэвчлэн 
 		бусад мэдээллийн эхүүдийг өгдөг. Энэ нь вэбийн <acronym>URL</acronym>-ууд, 
 		номнууд, захидлын жагсаалтууд болон мэдээний бүлгүүдийг агуулж болно.</para>
 	</callout>
       </calloutlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="security-accounting">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <indexterm>
       <primary>Процессийн бүртгэл хөтлөх</primary>
     </indexterm>
     <title>Процессийн бүртгэл хөтлөх</title>
 
     <para>Процессийн бүртгэл хөтлөх аюулгүй байдлын аргыг ашиглаж 
 	администраторууд системийн эх үүсвэрүүдийг ашигласан байдал болон тэдгээрийг 
 	хэрэглэгчдэд хэрхэн хуваарилсныг мэдэж болох бөгөөд энэ нь системийг монитор 
 	хийх боломжийг олгодог. Мөн энэ арга нь хэрэглэгчдийн тушаалуудыг туйлын 
 	багаар  мөшгих боломжийг администраторуудад олгодог.</para>
 
     <para>Энэ нь үнэн хэрэгтээ өөрийн эерэг болон сөрөг талуудтай. Эерэг талуудын нэг нь 
 	халдлагыг орсон цэг хүртэл нарийсган олох боломж юм. Сөрөг тал нь процессийн 
 	бүртгэл хөтлөлтөөр үүссэн бүртгэлүүд бөгөөд тэдгээр нь дискний зай шаардаж 
 	болох юм. Энэ хэсэг процессийн бүртгэл хөтлөлтийн үндсүүдийг администраторуудад 
 	таниулах болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Процессийн бүртгэл хөтлөлтийг идэвхжүүлж хэрэглэх нь</title>
       <para>Процессийн бүртгэл хөтлөлтийг ашиглаж эхлэхээсээ өмнө үүнийг идэвхжүүлэх 
 	хэрэгтэй. Үүнийг хийхийн тулд дараах тушаалуудыг ажиллуул:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>touch <filename>/var/account/acct</filename></userinput>
 
 &prompt.root; <userinput>accton <filename>/var/account/acct</filename></userinput>
 
 &prompt.root; <userinput>echo 'accounting_enable="YES"' &gt;&gt; <filename>/etc/rc.conf</filename></userinput></screen>
 
       <para>Идэвхтэй болгосны дараа бүртгэл хөтлөлт <acronym>CPU</acronym> 
 	статистикууд, тушаалууд гэх мэтийг даган мөшгиж эхэлнэ. Бүртгэлийн 
 	бүх бичлэгүүд уншиж болохооргүй хэлбэрээр байдаг бөгөөд тэдгээрийг 
 	&man.sa.8; хэрэгсэл ашиглан үзэж болдог. Ямар нэг тохируулгагүйгээр 
 	ажиллуулбал <command>sa</command> тушаал нь хэрэглэгч болгоны 
 	дуудлагуудын тоо, нийт зарцуулсан хугацааг минутаар, нийт <acronym>CPU</acronym> 
 	болон хэрэглэгчийн хугацааг минутаар, дундаж I/O үйлдлүүдийн тоо 
 	гэх мэттэй холбоотой мэдээллийг дэлгэцэнд хэвлэн үзүүлдэг.</para>
 
       <para>Тушаалуудыг ашигласан тухай мэдээллийг харахын тулд &man.lastcomm.1; 
 	хэрэгслийг ашиглах хэрэгтэй. <command>lastcomm</command> тушаал нь 
 	тухайн &man.ttys.5; дээр хэрэглэгчдийн ажиллуулсан тушаалуудыг 
 	үзүүлэхэд хэрэглэгдэж болно, жишээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>lastcomm ls
 	<username>trhodes</username> ttyp1</userinput></screen>
 
       <para>Дээрх тушаал нь <literal>ttyp1</literal> терминал дээр <username>trhodes</username> 
 	хэрэглэгчийн <command>ls</command> тушаал ашигласан мэдэгдэж байгаа 
 	бүгдийг дэлгэцэд харуулах болно.</para>
 
       <para>Өөр олон ашигтай тохируулгууд байдаг бөгөөд &man.lastcomm.1;, 
 	&man.acct.5; болон &man.sa.8; гарын авлагын хуудаснуудад тайлбарласан 
 	байдаг.</para>
     </sect2>
   </sect1>  
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/serialcomms/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/serialcomms/chapter.sgml
index 95010881a3..89cc9f7f03 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/serialcomms/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/serialcomms/chapter.sgml
@@ -1,2806 +1,2854 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.133
+     Original revision 1.134
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="serialcomms">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
   <title>Цуваа холбоонууд</title>
 
   <sect1 id="serial-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>цуваа холбоонууд</primary></indexterm>
     <para>&unix; нь цуваа холбоонуудад зориулсан дэмжлэгтэй үргэлж байсаар ирсэн. 
 	Тухайлбал хамгийн анхны &unix; машинууд хэрэглэгчийн оролт болон гаралтын 
 	хувьд цуваа шугамууд дээр тулгуурладаг байсан. Дундаж <quote>терминал</quote> нь 
 	секундэд 10 тэмдэгт дамжих цуваа хэвлэгч болон гараас тогтдог байсан тэр үеэс хойш 
 	юмс асар их өөрчлөгдсөөр ирсэн юм. Энэ бүлэг нь FreeBSD дээр цуваа холбоонуудыг 
 	ашиглах зарим аргуудаас дурдах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Өөрийн FreeBSD системд терминалуудыг хэрхэн холбох 
 	талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>Алсын хостууд уруу хэрхэн модемоор залгаж холбогдох 
 	талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>Алсын хэрэглэгчдийг модемоор таны систем уруу 
 	нэвтрэхийг хэрхэн зөвшөөрөх талаар.</para></listitem>
       <listitem><para>Цуваа консолоос өөрийн системийг хэрхэн 
 	ачаалах талаар.</para></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Шинэ цөмийг хэрхэн тохируулан суулгах талаар мэдэх (<xref
 	linkend="kernelconfig">).</para></listitem>
       <listitem><para>&unix; зөвшөөрлүүд болон процессуудыг ойлгох (<xref linkend="basics">).</para></listitem>
       <listitem><para>FreeBSD дээр ашиглахыг хүсэж байгаа 
 	цуваа тоног төхөөрөмжийн (модем эсвэл олон порттой карт) техникийн гарын авлагад 
 	хандаж болохоор байх.</para></listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="serial">
     <title>Танилцуулга</title>
 
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> ба
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
     <!-- XXX Write me! -->
 
     <sect2 id="serial-terminology">
       <title>Ухагдахуунууд</title>
 
       <variablelist>
 	<indexterm><primary>bits-per-second</primary></indexterm>
 	<varlistentry>
 	  <term>bps</term>
 	  <listitem>
 	    <para>Bits per Second буюу секундэд дамжуулах бит &mdash; 
 		өгөгдөл дамжих хурд</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>DTE</term>
 	  <indexterm><primary>DTE</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Data Terminal Equipment буюу Өгөгдлийн Терминал Төхөөрөмж &mdash; 
 		жишээ нь таны компьютер</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>DCE</term>
 	  <indexterm><primary>DCE</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Data Communications Equipment буюу Өгөгдлийн Холбоонуудын Төхөөрөмж &mdash;  таны модем</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>RS-232</term>
 	  <indexterm><primary>RS-232C кабелиуд</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Тоног төхөөрөмжийн цуваа холбоонуудад зориулсан EIA стандарт</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para>Холбоонуудын өгөгдлийн хурдны талаар ярихдаа энэ хэсэг <quote>baud</quote> 
 	гэсэн ухагдахууныг ашигладаггүй. Baud нь тодорхой хугацаанд хийгдсэн цахилгааны 
 	төлвийн шилжилтүүдийн тоог хэлдэг бол <quote>bps</quote> (bits per second 
 	буюу секундэд дамжуулах бит) нь хэрэглэгдэх <emphasis>зөв</emphasis> 
 	ойлголт юм (энэ нь ямар ч байсан хэцүү зөрүүд хүмүүст тийм ч яршиг төвөг болдоггүй
 	юм шиг санагддаг).</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="serial-cables-ports">
       <title>Кабелиуд болон Портууд</title>
 
       <para>Өөрийн FreeBSD систем уруу модем эсвэл терминалыг холбохын тулд 
 	танд компьютер дээр чинь цуваа порт болон өөрийн цуваа төхөөрөмж уруу холбох зөв кабель 
 	хэрэгтэй болно. Хэрэв та өөрийн тоног төхөөрөмжтэй болон шаардагдах кабельтай 
 	аль хэдийн танил болсон бол энэ хэсгийг айлгүйгээр орхиж болно.</para>
 
       <sect3 id="term-cables">
 	<title>Кабелиуд</title>
 
 	<para>Хэд хэдэн өөр өөр төрлийн цуваа кабелиуд байдаг. Бидний 
 	зорилгод нийцэх хоёр хамгийн нийтлэг төрөл бол null-модем болон стандарт 
 	(<quote>straight буюу шууд</quote>) RS-232 кабелиуд юм. Таны тоног 
 	төхөөрөмжийн баримт шаардлагатай кабелийн төрлийг тайлбарлах 
 	ёстой.</para>
 
 	<sect4 id="term-cables-null">
 	  <title>Null-модем кабелиуд</title>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>null-модем кабель</primary>
 	  </indexterm>
 	  <para>Null-модем кабель нь <quote>Signal Ground</quote> буюу Газар дохио
 		зэрэг зарим дохионуудыг шууд нэвтрүүлдэг боловч зарим дохионуудыг 
 		шилжүүлдэг. Жишээ нь нэг талын <quote>Transmitted Data</quote> 
 		буюу Дамжигдсан Өгөгдөл зүү нь нөгөө талын <quote>Received Data</quote> 
 		буюу Хүлээн авсан Өгөгдөл зүү уруу ордог.</para>
 
 	  <para>Та бас өөрийн null-модем кабелийг терминалуудтай ажиллахаар болгож 
 		болно (өөрөөр хэлбэл чанарын зорилгоор). Энэ хүснэгт нь RS-232C
 	    <link linkend="serialcomms-signal-names">дохионууд</link> болон 
 		DB-25 холбогч дээрх зүүний тоонуудыг харуулж байна. Мөн стандарт нь 
 		шууд холбогдох 1-р зүүг 1-р зүү <emphasis>Protective Ground</emphasis> 
 		буюу Хамгаалалтын Газар шугам уруу дууддаг боловч энэ нь ихэвчлэн орхигддог. 
 		Зарим терминалууд 2, 3 болон 7-р зүүнүүдийг зөвхөн ашиглахад зүгээр 
 		ажилладаг бол бусдууд нь доор дурдсан жишээнүүдээс өөр тохиргоонуудыг 
 		шаарддаг.</para>
 
 	  <table frame="none" pgwide="1">
 	    <title>DB-25-аас DB-25 Null-Модем кабель</title>
 
 	    <tgroup cols="5">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry></entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>SG</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>SG</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>TD</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>RD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>RD</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>TD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>RTS</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>CTS</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>CTS</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>RTS</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>DSR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>DCD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DSR</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DCD</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </table>
 
 	  <para>Одоо үед нийтлэг байдаг өөр хоёр схемийг энд үзүүлэв.</para>
 
 	  <table frame="none" pgwide="1">
 	    <title>DB-9-өөс DB-9 Null-Модем кабель</title>
 
 	    <tgroup cols="5">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry></entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>RD</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>TD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>TD</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>RD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>DSR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>1</entry>
 		  <entry>DCD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>SG</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>SG</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DSR</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DCD</entry>
 		  <entry>1</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>RTS</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>CTS</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>CTS</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>RTS</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </table>
 
 	  <table frame="none" pgwide="1">
 	    <title>DB-9-өөс DB-25 Null-Модем кабель</title>
 
 	    <tgroup cols="5">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry></entry>
 		  <entry align="left">Зүү #</entry>
 		  <entry align="left">Дохио</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>RD</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>2</entry>
 		  <entry>TD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>TD</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>3</entry>
 		  <entry>RD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>DSR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DTR</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>DCD</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>SG</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>SG</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DSR</entry>
 		  <entry>6</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>DCD</entry>
 		  <entry>1</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>20</entry>
 		  <entry>DTR</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>RTS</entry>
 		  <entry>7</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>5</entry>
 		  <entry>CTS</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry>CTS</entry>
 		  <entry>8</entry>
 		  <entry>холбогдох</entry>
 		  <entry>4</entry>
 		  <entry>RTS</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </table>
 
 	  <note>
 	    <para>Нэг талд байгаа нэг зүү нь нөгөө талын хос зүү уруу холбогдох
 		бол тэдгээрийн холбогч дээр хос зүүний хооронд нэг богино утсаар 
 		болон урт утсаар нөгөө ганц зүү уруу холбон ихэвчлэн шийдсэн 
 		байдаг.</para>
 	  </note>
 
 	  <para>Дээрх дизайнууд нь хамгийн нийтлэг юм шиг санагддаг. Өөр хувилбарууд 
 		дээр (<emphasis>RS-232 Made Easy</emphasis> номонд тайлбарласнаар) 
 		SG нь SG уруу, TD нь RD уруу, RTS болон CTS нь DCD уруу, DTR нь 
 		DSR уруу болон эсрэгээр холбогддог.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="term-cables-std">
 	  <title>Стандарт RS-232C кабелиуд</title>
 	  <indexterm><primary>RS-232C кабелиуд</primary></indexterm>
 
 	  <para>Стандарт цуваа кабель нь RS-232C дохионуудыг бүгдийг нь шууд 
 		нэвтрүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл кабелийн нэг талын <quote>Transmitted Data</quote> буюу 
 		Дамжигдсан Өгөгдөл зүү нь нөгөө талын <quote>Transmitted Data</quote> буюу 
 		Дамжигдсан Өгөгдөл зүү уруу ордог. Энэ нь модемийг таны FreeBSD систем уруу болон 
 		зарим нэг тохирох терминалиуд уруу холбоход хэрэглэгдэх кабелийн 
 		төрөл юм.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="term-ports">
 	<title>Портууд</title>
 
 	<para>Цуваа портууд нь өгөгдлийг FreeBSD хост компьютер болон терминалын хооронд 
 		дамжуулах төхөөрөмжүүд юм. Энэ хэсэг нь ямар төрлийн портууд байдаг болон 
 		FreeBSD дээр тэдгээрт хэрхэн ханддагийг тайлбарлах болно.</para>
 
 	<sect4 id="term-portkinds">
 	  <title>Портуудын төрлүүд</title>
 
 	  <para>Хэд хэдэн төрлийн портууд байдаг. Та кабелийг худалдаж авах юм уу эсвэл 
 		хийхээсээ өмнө энэ нь таны терминал болон FreeBSD систем дээрх портуудад 
 		таарах эсэхийг шалгах хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Ихэнх терминалууд DB-25 портуудтай байдаг. FreeBSD ажиллаж байгаа PC-үүд зэрэг 
 		персонал компьютерууд нь DB-25 эсвэл DB-9 портуудтай байдаг. Хэрэв та 
 		PC дээрээ олон порттой цуваа карттай бол танд RJ-12 эсвэл RJ-45 портууд 
 		байж болох юм.</para>
 
 	  <para>Тоног төхөөрөмжтэй цуг ирсэн баримтаас ашиглах портын төрлийн тодорхойлолтыг 
 		үзнэ үү. Портыг нүдээрээ харж шалгах нь бас үр дүнгээ өгдөг.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="term-portnames">
 	  <title>Портын нэрс</title>
 
 	  <para>FreeBSD дээр цуваа порт бүрт <filename>/dev</filename> сан дахь 
 		оруулгаар та ханддаг. Хоёр өөр төрлийн оруулга байдаг:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para>Call-in буюу дуудагдах портууд нь 
-		<filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename> 
+		<filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		гэгддэг бөгөөд <replaceable>N</replaceable> нь тэгээс эхлэх портын 
 		дугаар юм. Ерөнхийдөө дуудагдах портыг терминалуудад зориулж 
 		ашигладаг. Data carrier detect (DCD) буюу өгөгдлийн зөөгч илрүүлэх 
 		дохиог зөв ажиллахыг цуваа шугам батлахыг дуудагдах портууд нь  шаарддаг.</para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Call-out буюу дуудах портууд нь 
-		<filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename> 
+		<filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		гэгддэг. Дуудах портуудыг терминалуудад зориулж ихэвчлэн ашигладаггүй, 
 		зөвхөн модемуудад зориулж ашигладаг. Цуваа кабель эсвэл терминал нь 
 		зөөгчийг илрүүлэх дохиог дэмждэггүй бол та дуудах портуудыг ашиглаж 
 		болох юм.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Хэрэв та терминалыг эхний цуваа порт уруу (&ms-dos; дээр <devicename>COM1</devicename>) 
-		холбосон бол терминалд хандахдаа <filename>/dev/ttyd0</filename> гэж 
+		холбосон бол терминалд хандахдаа <filename>/dev/ttyu0</filename> гэж 
 		ашиглах болно. Хэрэв терминал нь хоёр дахь цуваа порт дээр байгаа бол 
-		(бас <devicename>COM2</devicename> гэгддэг) <filename>/dev/ttyd1</filename> 
+		(бас <devicename>COM2</devicename> гэгддэг) <filename>/dev/ttyu1</filename> 
 		гэх мэтээр ашиглах ёстой.</para>
 
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн тохиргоо</title>
 
       <para>FreeBSD нь анхдагчаар дөрвөн цуваа портыг дэмждэг. &ms-dos;-ийн 
 	ертөнцөд эдгээр нь 	<devicename>COM1</devicename>,
 	<devicename>COM2</devicename>,
 	<devicename>COM3</devicename>, болон
 	<devicename>COM4</devicename> гэгддэг. FreeBSD нь одоогоор 
 	BocaBoard 1008 болон 2016 зэрэг <quote>дүлий</quote> олон порттой цуваа 
 	интерфэйс картууд болон Digiboard болон Stallion Technologies-ийн хийдэг 
 	илүү ухаалаг олон порттой картуудыг дэмждэг. Гэхдээ анхдагч цөм нь зөвхөн 
 	стандарт COM портуудыг хайдаг.</para>
 
       <para>Таны цуваа портуудыг таны цөм таньж байгаа эсэхийг харахын тулд 
 	цөмийг ачаалж байх үед мэдэгдлүүдийг үзэх хэрэгтэй эсвэл цөмийн ачаалалтын 
 	мэдэгдлүүдийг дахин харуулах <command>/sbin/dmesg</command> 
 	тушаалыг ашиглах хэрэгтэй. Ялангуяа <literal>sio</literal> 
 	тэмдэгтүүдээр эхэлсэн мэдэгдлүүдийг хайгаарай.</para>
 
       <tip><para><literal>sio</literal> орсон мэдэгдлүүдийг 
 	харахын тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/dmesg | grep 'sio'</userinput></screen>
       </tip>
 
       <para>Жишээ нь дөрвөн цуваа порттой систем дээр эдгээр нь цуваа порттой холбоотой 
 	цөмийн ачаалалтын мэдэгдлүүд юм:</para>
 
       <screen>sio0 at 0x3f8-0x3ff irq 4 on isa
 sio0: type 16550A
 sio1 at 0x2f8-0x2ff irq 3 on isa
 sio1: type 16550A
 sio2 at 0x3e8-0x3ef irq 5 on isa
 sio2: type 16550A
 sio3 at 0x2e8-0x2ef irq 9 on isa
 sio3: type 16550A</screen>
 
       <para>Хэрэв таны цөм бүх цуваа портуудыг чинь танихгүй байгаа бол 
 	та өөрийн цөмийг <filename>/boot/device.hints</filename> файлд 
 	тохируулах хэрэгтэй байж болох юм. Та өөртөө байхгүй төхөөрөмжүүдийн 
 	хувьд тэдгээр мөрүүдийг тайлбар болгох эсвэл бүрмөсөн арилгаж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>Цуваа портууд болон олон порттой хавтангийн тохиргооны талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.sio.4; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу. 
 	Өөр хувилбарын FreeBSD дээр урьд нь ашиглаж байсан тохиргооны файл та ашиглаж байгаа 
 	бол болгоомжтой байгаарай, учир нь төхөөрөмжийн тугууд болон синтакс хувилбарууд  
 	хооронд өөрчлөгдсөн байдаг.</para>
 
       <note>
 	<para><literal>IO_COM1 порт</literal> нь <literal>0x3f8</literal> хаяг дээрх 
 	портод зориулагдсан орлуулалт  юм, <literal>IO_COM2</literal> нь <literal>0x2f8</literal>-ийн 
 	<literal>IO_COM3</literal> нь <literal>0x3e8</literal>-ийн 
 	<literal>IO_COM4</literal> нь <literal>0x2e8</literal>-ийн орлуулалт юм.
 	Эдгээр хаягууд нь цуваа портуудын нэлээн түгээмэл портын хаягууд бөгөөд 4,3, 5 болон 9 
 	тасалдлууд нь нэлээн түгээмэл тасалдал хүсэх шугамнууд юм. Ердийн цуваа портууд нь 
 	ISA-bus бүхий PC-үүд дээр тасалдлуудыг хуваалцаж <emphasis>чаддаггүйг</emphasis> 
 	бас санаарай (олон порттой хавтангууд нь өөр дээрээ хавтан дээр бүх 16550A-уудад нэг эсвэл хоёр тасалдал 
 	хүсэх шугамуудыг хуваалцахыг зөвшөөрдөг бичил схемүүдтэй байдаг).</para>
       </note>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Төхөөрөмжийн Тусгай файлууд</title>
 
       <para>Цөм дэх ихэнх төхөөрөмжүүдэд <quote>төхөөрөмжийн тусгай файлууд</quote>ын 
 	тусламжтайгаар ханддаг бөгөөд эдгээр файлууд нь <filename>/dev</filename> 
 	санд байдаг. <devicename>sio</devicename> төхөөрөмжид 
-	<filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename> 
-	(dial-in буюу гаднаас залгах) болон <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename>
+	<filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> 
+	(dial-in буюу гаднаас залгах) болон <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename>
 	(call-out буюу дуудах) төхөөрөмжүүдийн тусламжтай ханддаг. FreeBSD нь 
 	бас эхлүүлэх төхөөрөмжүүд 
-	(<filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable>.init</filename> болон 
-	<filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable>.init</filename>) 
+	(<filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable>.init</filename> болон 
+	<filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable>.init</filename>) 
 	болон түгжих төхөөрөмжүүдтэй
-	(<filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable>.lock</filename> болон
-	<filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable>.lock</filename>) 
+	(<filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable>.lock</filename> болон
+	<filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable>.lock</filename>) 
 	байдаг. Эхлүүлэх төхөөрөмжүүд нь 
 	урсгалын хяналтдаа <literal>RTS/CTS</literal> 
 	дохиоллыг ашигладаг модемийн <literal>crtscts</literal> зэрэг
 	холбооны портын параметрүүдийг порт нээгдэх бүрт 
 	эхлүүлж тохируулахад хэрэглэгддэг. Түгжих төхөөрөмжүүд нь 
 	хэрэглэгчид болон програмуудын зарим нэг параметрүүдийг өөрчлөхөөс сэргийлэхийн тулд 
 	портууд дээр тугуудыг түгжихэд хэрэглэгддэг. Терминалын тохиргоонууд, түгжих болон 
 	эхлүүлэх төхөөрөмжүүд болон терминалын тохируулгуудыг тохируулах талаар
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.termios.4;, &man.sio.4;, болон &man.stty.1; 
 	гарын авлагын хуудаснуудаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
 
     <sect2 id="serial-hw-config">
       <title>Цуваа портын тохиргоо</title>
 
-    <indexterm><primary><devicename>ttyd</devicename></primary></indexterm>
-    <indexterm><primary><devicename>cuad</devicename></primary></indexterm>
+    <indexterm><primary><devicename>ttyu</devicename></primary></indexterm>
+    <indexterm><primary><devicename>cuau</devicename></primary></indexterm>
 
-    <para><devicename>ttyd<replaceable>N</replaceable></devicename> (эсвэл
-      <devicename>cuad<replaceable>N</replaceable></devicename>) төхөөрөмж нь 
+    <para><devicename>ttyu<replaceable>N</replaceable></devicename> (эсвэл
+      <devicename>cuau<replaceable>N</replaceable></devicename>) төхөөрөмж нь 
 	таны өөрийн програмууддаа зориулж нээхийг хүсэх ердийн төхөөрөмж юм. Процесс 
 	төхөөрөмжийг онгойлгоход энэ нь терминалын I/O тохиргоонуудын анхдагч олонлогтой 
 	байх болно. Та эдгээр тохиргоонуудыг дараах тушаалаар үзэж болно</para>
 
-    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -a -f /dev/ttyd1</userinput></screen>
+    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -a -f /dev/ttyu1</userinput></screen>
 
     <para>Энэ төхөөрөмжид тохиргоонуудыг өөрчлөхөд төхөөрөмжийг хаах хүртэл тохиргоонууд нь 
 	идэвхтэй байдаг. Дахин онгойлгоход энэ нь анхдагч тохиргоо уруугаа буцдаг. 
 	Анхдагч олонлогт өөрчлөлтүүдийг хийхийн тулд та онгойлгоод 
 	<quote>эхний төлөвт</quote> төхөөрөмжийн тохиргоонуудыг тааруулж 
-	болно. Жишээ нь <devicename>ttyd5</devicename>-ийн хувьд анхдагчаар 
+	болно. Жишээ нь <devicename>ttyu5</devicename>-ийн хувьд анхдагчаар 
 	<option>CLOCAL</option> горим, 8 бит холбоо, болон <option>XON/XOFF</option> 
 	урсгалын хяналтыг идэвхжүүлэхийн тулд доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
-    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -f /dev/ttyd5.init clocal cs8 ixon ixoff</userinput></screen>
+    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -f /dev/ttyu5.init clocal cs8 ixon ixoff</userinput></screen>
 
     <indexterm>
       <primary>rc файлууд</primary>
       <secondary><filename>rc.serial</filename></secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Цуваа төхөөрөмжүүдийн системийн дагуух эхлүүлэлт нь 
 	<filename>/etc/rc.d/serial</filename> файлаар хянагддаг. Энэ файл нь 
 	цуваа төхөрөмжүүдийн анхдагч тохиргоонуудад нөлөөлдөг.</para>
 
     <para>Програм зарим тохиргоонуудыг өөрчлөхөөс сэргийлэхийн тулд 
 	<quote>түгжих төлөвт</quote> төхөөрөмжид тохиргоо хийнэ. Жишээ нь 
-	<devicename>ttyd5</devicename>-ийн хурдыг 57600&nbsp;bps 
+	<devicename>ttyu5</devicename>-ийн хурдыг 57600&nbsp;bps 
 	болгож түгжихийн тулд доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
-    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -f /dev/ttyd5.lock 57600</userinput></screen>
+    <screen>&prompt.root; <userinput>stty -f /dev/ttyu5.lock 57600</userinput></screen>
 
-    <para>Одоо програм <devicename>ttyd5</devicename>-ийг онгойлгож портын хурдыг 
+    <para>Одоо програм <devicename>ttyu5</devicename>-ийг онгойлгож портын хурдыг 
 	өөрчлөхийг оролдоход хурд нь 57600&nbsp;bps-с хөдлөхгүй 
 	байх болно.</para>
 
     <para>Мэдээж та эхний төлөвт болон түгжих төлөвт төхөөрөмжүүдийг зөвхөн 
 	<username>root</username> бүртгэл бичдэгээр болгох хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="term">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Шон</firstname>
 	  <surname>Келли</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
 	<!-- 28 July 1996 -->
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Терминалууд</title>
 
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> ба
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
+
     <indexterm><primary>терминалууд</primary></indexterm>
 
     <para>Терминалууд нь таныг компьютерийнхаа консол дээр байхгүй үед эсвэл сүлжээнд 
 	холбогдоогүй байхад амархан, үнэ хямд аргаар FreeBSD систем уруу хандах 
 	боломжийг олгодог. Энэ хэсэг нь терминалуудыг FreeBSD-тэй хэрхэн ашиглах 
 	талаар тайлбарлана.</para>
 
     <sect2 id="term-uses">
       <title>Терминалуудын хэрэглээ болон төрлүүд</title>
 
       <para>Анхдагч &unix; системүүдэд консол байгаагүй юм. Харин компьютерийн цуваа 
 	портуудад холбогдсон терминалуудаар хүмүүс нэвтрэн ороод програмууд ажиллуулдаг 
 	байсан байна. Энэ нь зөвхөн текст орчны ажил хийхийн тулд модем болон терминал 
 	програм хангамж ашиглан алсын системд залган орохтой бараг төстэй юм.</para>
 
       <para>Одоогийн PC-үүд нь өндөр чанарын графикуудыг үзүүлж чадах консолуудтай 
 	боловч цуваа порт дээр нэвтрэх сесс үүсгэх чадвар өнөөгийн бараг бүх 
 	&unix; загварын үйлдлийн системд байдаг бөгөөд FreeBSD ч бас үүний нэгэн 
 	адил юм. Ашиглагдаагүй байгаа цуваа портод холбогдсон терминалыг ашиглан 
 	та нэвтрэн орж дурын текст програмыг консол эсвэл X цонхны систем дээр 
 	<command>xterm</command> цонхонд ажиллуулдаг байсан шигээр ажиллуулж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>Бизнесийн хэрэглэгчийн хувьд та FreeBSD системд олон терминалуудыг 
 	холбож тэдгээрийг өөрийн ажилтнуудынхаа ширээний компьютерууд дээр байрлуулж 
 	болох юм. Гэрийн хэрэглэгчийн хувьд хуучин IBM PC эсвэл &macintosh; зэрэг 
 	нөөц компьютер нь FreeBSD ажиллуулж байгаа илүү хүчтэй компьютерт холбогдсон 
 	терминал болж болох юм. Та ганц хэрэглэгчийн байсан компьютерийг хүчирхэг олон 
 	хэрэглэгчийн систем болгон хувиргаж болох юм.</para>
 
       <para>FreeBSD-ийн хувьд гурван төрлийн терминал байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="term-dumb">Дүлий терминалууд</link></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="term-pcs">Терминал маягаар ажиллаж байгаа PC-үүд</link></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="term-x">X терминалууд</link></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Дараах дэд хэсгүүд нь дээрх төрлүүдийг тайлбарлах болно.</para>
 
       <sect3 id="term-dumb">
 	<title>Дүлий терминалууд</title>
 
 	<para>Дүлий терминалууд нь таныг компьютерууд уруу цуваа шугамуудаар холбогдохыг 
 	зөвшөөрөх тусгайлсан тоног төхөөрөмж юм. Тэдгээрийг <quote>дүлий</quote> гэдэг 
 	бөгөөд тэдгээр нь зөвхөн текст харуулах, илгээх, болон хүлээж авах хангалттай 
 	тооцооллын хүчин чадалтай учраас тэр юм. Та тэдгээр дээр ямар ч програм 
 	ажиллуулж чадахгүй. Текст засварлагчууд, эмхэтгэгчид, цахим захидал, тоглоомууд 
 	гэх зэргүүдийг ажиллуулах хүчин чадал бүхий таны компьютерт тэдгээрийг 
 	холбодог.</para>
 
 	<para>Digital Equipment Corporation-ий VT-100 болон Wyse-ийн WY-75 
 	зэрэг олон үйлдвэрлэгчдийн хийсэн дүлий терминалуудын хэдэн зуун төрөл байдаг. 
 	Бараг бүх төрөл FreeBSD-тэй цуг ажиллана. Зарим нэг өндөр чанартай терминалууд 
 	график үзүүлж чаддаг боловч эдгээр дэвшилтэт боломжуудыг зөвхөн цөөн хэдэн 
 	програм хангамжийн багцууд ашиглаж чаддаг.</para>
 
 	<para>Ажилтнууд нь X цонхны системийн зэрэг график програмуудад хандах шаардлагагүй 
 	ажлын орчинд дүлий терминалууд нь түгээмэл байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="term-pcs">
 	<title>Терминал маягаар ажиллаж байгаа PC-үүд</title>
 
 	<para>Хэрэв <link linkend="term-dumb">дүлий терминал</link> нь текст 
 	харуулах, илгээж хүлээн авах чадвартай байдаг бол ямар ч нөөц персонал компьютер 
 	дүлий терминал болж чадна. Танд зөв кабель болон компьютер дээр ажиллах зарим нэг 
 	<emphasis>терминал эмуляц хийх</emphasis> програм хангамж хоёр л хэрэгтэй 
 	болох юм.</para>
 
 	<para>Ийм тохиргоо гэрт их нийтлэг байдаг. Жишээ нь хэрэв таны гэр бүлийн хүн FreeBSD 
 	системийн чинь консол дээр завгүй ажиллаж байвал та FreeBSD систем уруу терминал 
 	маягаар холбосон арай хүчин чадал багатай персонал компьютер дээрээс 
 	зарим нэг текст орчны ажил зэрэг хийж байж болох юм.</para>
 
 	<para>&os;-ийн үндсэн системд цуваа холболтоор ажиллахад хэрэглэж болох 
 	хамгийн багаар бодоход хоёр хэрэгсэл байдаг: энэ нь &man.cu.1; болон &man.tip.1; 
 	юм.</para>
 
 	<para>&os; ажиллаж байгаа клиент систем дээрээс өөр системийн цуваа холболт уруу
 	холбогдохын тулд та дараах тушаалыг ашиглаж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cu -l <replaceable>serial-port-device</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Энд байгаа <quote>serial-port-device</quote> нь таны системийн 
 	цуваа портод зориулагдсан тусгай төхөөрөмжийн файлын нэр юм. Эдгээр төхөөрөмжийн 
-	файлууд нь <devicename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></devicename> 
+	файлууд нь <devicename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></devicename> 
 	гэж нэрлэгддэг.</para>
 
 	<para>Төхөөрөмжийн <quote>N</quote>-хэсэг нь цуваа портын дугаарыг 
 	илэрхийлнэ.</para>
 
 	<note>
 	  <para>&os; дээр төхөөрөмжийн дугаарууд нь нэгээс биш тэгээс эхэлдэг
 		(жишээ нь &ms-dos;-оос үүдэлтэй системүүд дээр байдаг шиг 
 		биш). Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр  &ms-dos; дээр тулгуурласан 
 		системүүдийн <devicename>COM1</devicename> гэж нэрлэдэг порт 
-		&os; дээр ихэвчлэн <filename>/dev/cuad0</filename> 
+		&os; дээр ихэвчлэн <filename>/dev/cuau0</filename> 
 		гэгддэг.</para>
 	</note>
 
 	<note>
 	  <para>Зарим хүмүүс портын цуглуулгад байдаг өөр програмууд ашиглахыг 
 		илүүд үздэг. Портуудад &man.cu.1; болон &man.tip.1;-тэй 
 		төстэй ажилладаг <filename role="package">comms/minicom</filename> зэрэг 
 		цөөнгүй хэдэн хэрэгслүүд байдаг.</para>
 	</note>
       </sect3>
 
       <sect3 id="term-x">
 	<title>X терминалууд</title>
 
 	<para>X терминалууд нь хамгийн төвөгтэй терминалуудын нэг юм. Цуваа порт уруу 
 	холбогдохын оронд тэдгээр нь ихэвчлэн Ethernet зэрэг сүлжээнд холбогддог. 
 	Зөвхөн текст орчны програмуудад зориулагдсан биш тэдгээр нь харин X програм үзүүлж 
 	чаддаг.</para>
 
 	<para>Энэ сэдвийг гүйцэд хамарч бүрэн бүтэн байлгах үүднээс бид X терминалуудыг 
 	танилцуулж байна. Гэхдээ энэ бүлэг X терминалуудыг суулгах, тохируулах болон 
 	тэдгээрийн хэрэглээг <emphasis>тайлбарлахгүй</emphasis>.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="term-config">
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь терминал дээр нэвтрэх сесс идэвхжүүлэхийн тулд өөрийн FreeBSD систем 
 	дээр таныг юу тохируулах хэрэгтэйг тайлбарлах болно. Энэ нь цуваа 
 	порт дэмжихээр өөрийн цөмийг таныг аль хэдийн тохируулсан байгаа гэж үздэг. Цуваа 
 	порт уруу терминал холбогдсон бөгөөд таныг тэр терминал уруу холбогдсон байгаа 
 	гэж тооцдог.</para>
 
       <para><command>init</command> процесс нь бүх процессийн хяналт болон 
 	системийн эхлүүлэх үе дэх эхний тохиргоог хариуцдагийг <xref linkend="boot">-с 
 	санах хэрэгтэй. <command>init</command>-ийн хийдэг үйлдлүүдийн нэг нь 
 	<filename>/etc/ttys</filename> файлыг уншиж байгаа терминалууд 
 	дээр <command>getty</command> процессийг эхлүүлэх явдал юм. 
 	<command>getty</command> процесс нь нэвтрэх нэрийг уншиж 
 	<command>login</command> програмыг ажиллуулахыг хариуцдаг.</para>
 
       <para>Тиймээс өөрийн FreeBSD системийн хувьд терминалуудыг тохируулахын 
 	тулд <username>root</username> хэрэглэгчээр дараах алхмуудыг гүйцэтгэх 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para><filename>/dev</filename> сан дахь оруулгад зориулж 
 		<filename>/etc/ttys</filename> файлд хэрэв байхгүй бол 
 		цуваа портын мөрийг нэмнэ.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><command>/usr/libexec/getty</command> нь порт дээр 
 		ажиллахыг зааж <filename>/etc/gettytab</filename> файлаас 
 		тохирох <replaceable>getty</replaceable> төрлийг 
 		тохируулах хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Анхдагч терминалын төрлийг заана.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Портыг <quote>on</quote> болгоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Порт <quote>secure</quote> байх ёстой эсэхийг заана.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><command>init</command> тушаалаар 
 		<filename>/etc/ttys</filename> файлыг дахин уншуулна.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Нэмэлт алхам болгож хоёрдугаар алхам дээр та өөр <replaceable>getty</replaceable> 
 	төрлийг хэрэглээнд зориулан <filename>/etc/gettytab</filename>-д 
 	оруулан үүсгэж болох юм. Энэ бүлэг нь үүнийг хэрхэн хийхийг тайлбарлахгүй бөгөөд 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.gettytab.5; болон &man.getty.8; гарын 
 	авлагын хуудаснуудаас үзэхийг зөвлөж байна.</para>
 
       <sect3 id="term-etcttys">
 	<title><filename>/etc/ttys</filename> уруу оруулгууд нэмэх нь</title>
 
 	<para><filename>/etc/ttys</filename> файл нь нэвтрэлтүүдийг зөвшөөрөхийг хүссэн 
 	таны FreeBSD систем дээрх бүх портуудыг жагсаадаг. Жишээ нь эхний виртуал консол 
 	<devicename>ttyv0</devicename> нь энэ файлд өөрийн оруулгатай байна. Та энэ оруулгыг 
 	ашиглан консол дээр нэвтрэн орж чадна. Энэ файл нь бас бусад виртуал консолууд, цуваа портууд, 
 	болон псевдо tty-уудын оруулгуудыг бас агуулдаг. Хатуугаар холбогдсон терминалын хувьд 
 	цуваа портын <filename>/dev</filename> оруулгыг <filename>/dev</filename> 
 	хэсэггүйгээр (жишээ нь <filename>/dev/ttyv0</filename> нь <devicename>ttyv0</devicename> 
 	гэж жагсаагдах болно) жагсаадаг.</para>
 
 	<para>Анхдагч FreeBSD суулгац нь <filename>/etc/ttys</filename> файлыг 
-	эхний дөрвөн цуваа портын дэмжлэгтэйгээр агуулдаг: <devicename>ttyd0</devicename>-с 
-	  <devicename>ttyd3</devicename> хооронд байна. Хэрэв та терминалыг эдгээр 
+	эхний дөрвөн цуваа портын дэмжлэгтэйгээр агуулдаг: <devicename>ttyu0</devicename>-с 
+	  <devicename>ttyu3</devicename> хооронд байна. Хэрэв та терминалыг эдгээр 
 	портуудын аль нэгэнд холбож байгаа бол өөр оруулга нэмэх шаардлагагүй юм.</para>
 
 	<example id="ex-etc-ttys">
 	  <title><filename>/etc/ttys</filename> уруу терминалын оруулгууд нэмэх нь</title>
 
 	  <para>Бид системд хоёр терминал холбохыг хүслээ гэж бодъё: Wyse-50 
 		болон VT-100 терминалыг эмуляц хийх <application>Procomm</application> 
 		терминал програм хангамжийг ажиллуулж байгаа хуучин 286 IBM PC-г 
 		терминал маягаар ашиглая. Бид Wyse-ийг хоёр дахь цуваа порт уруу 
 		холбож 286-г зургаа дахь цуваа порт уруу холбоё (олон порттой цуваа картын 
 		порт). <filename>/etc/ttys</filename> файл дахь харгалзах 
 		оруулгууд нь иймэрхүү байна:</para>
 
-	  <programlisting>ttyd1<co
+	  <programlisting>ttyu1<co
 	      id="co-ttys-line1col1">  "/usr/libexec/getty std.38400"<co
 	      id="co-ttys-line1col2">  wy50<co
 	      id="co-ttys-line1col3">  on<co
 	      id="co-ttys-line1col4">  insecure<co
 	      id="co-ttys-line1col5">
-ttyd5   "/usr/libexec/getty std.19200"  vt100  on  insecure
+ttyu5   "/usr/libexec/getty std.19200"  vt100  on  insecure
 	  </programlisting>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="co-ttys-line1col1">
 	      <para>Эхний талбар нь ихэвчлэн <filename>/dev</filename>-д байгаа 
 		терминалын тусгай файлын нэрийг заадаг.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ttys-line1col2">
 	      <para>Хоёр дахь талбар нь энэ мөрийн хувьд ажиллах тушаал бөгөөд 
 		ихэвчлэн &man.getty.8; байдаг. <command>getty</command> нь 
 		эхлүүлж шугамыг нээн хурдыг тохируулан хэрэглэгчийн нэрийг асууж 
 		&man.login.1; програмыг ажиллуулдаг.</para>
 
 	      <para><command>getty</command> програм нь нэг (нэмэлт) параметр 
 		<replaceable>getty</replaceable> төрлийг өөрийн тушаалын мөрөнд 
 		хүлээн авдаг. <replaceable>getty</replaceable> төрөл нь 
 		терминалын шугам дахь bps хурд болон parity зэрэг шинжүүдийг 
 		тохируулдаг. <command>getty</command> програм нь 
 		эдгээр шинжүүдийг <filename>/etc/gettytab</filename> файлаас 
 		уншдаг.</para>
 
 	      <para><filename>/etc/gettytab</filename> файл нь хуучин болон 
 		шинэ терминалын шугамнуудад зориулсан олон мөрүүдийг агуулдаг. 
 		Бараг бүх тохиолдолд <literal>std</literal> текстээр эхэлсэн 
 		оруулгууд нь hardwired буюу хатуугаар холбогдсон терминалуудын 
 		хувьд ажилладаг. Эдгээр оруулгууд нь parity-г орхидог. 
 		110-аас 115200 хүртэл bps хурд болгоны хувьд <literal>std</literal> 
 		оруулга байдаг. Мэдээж та өөрийнхөө оруулгыг энэ файлд нэмж болно. 
 		&man.gettytab.5; гарын авлагын хуудас илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		өгөх болно.</para>
 
 	      <para><replaceable>getty</replaceable> төрлийг 
 		<filename>/etc/ttys</filename> файлд тохируулахдаа 
 		терминал дахь холбооны тохируулгууд таарч байгаа эсэхийг 
 		шалгаарай.</para>
 
 	      <para>Бидний жишээн дээр Wyse-50 нь parity ашиглахгүй бөгөөд 
 		38400&nbsp;bps хурдаар холбогдоно. 286&nbsp;PC нь parity 
 		ашиглахгүй бөгөөд 19200&nbsp;bps хурдаар холбогдоно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ttys-line1col3">
 	      <para>Гурав дахь талбар нь тэр tty шугам уруу ихэвчлэн холбогдсон байдаг 
 		терминалын төрөл юм. Хэрэглэгч нь бараг л дурын терминалын төрөл эсвэл 
 		програм хангамжаар утасдан холбогдож болох учир dial-up портуудын хувьд 
 		<literal>unknown</literal> эсвэл <literal>dialup</literal> 
 		төрөл энэ талбарт ихэвчлэн ашиглагддаг. Хатуугаар холбогдсон терминалуудын 
 		хувьд терминалын төрөл өөрчлөгдөхгүй учраас та энэ талбарт 
 		&man.termcap.5; мэдээллийн баазаас жинхэнэ терминалын төрлийг 
 		тавьж болно.</para>
 
 	      <para>Бидний жишээн дээр Wyse-50 нь жинхэнэ терминалын төрлийг ашиглах 
 		бол <application>Procomm</application> ажиллуулж байгаа 
 		286 PC нь VT-100-г эмуляц хийхээр тохируулагдах болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ttys-line1col4">
 	      <para>Дөрөв дэх талбар нь порт идэвхтэй байх ёстой эсэхийг заадаг. 
 		Энд <literal>on</literal> гэж тавихад <command>init</command> 
 		процесс хоёр дахь талбар дахь програм <command>getty</command>-г 
 		ажиллуулах болно. Хэрэв та энэ талбарт <literal>off</literal> гэж 
 		тавьбал <command>getty</command> үгүй болж порт дээр 
 		нэвтрэлт байхгүй болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="co-ttys-line1col5">
 	      <para>Сүүлийн талбар нь порт аюулгүй эсэхийг заахад хэрэглэгддэг. 
 		Портыг secure буюу аюулгүй болгох нь <username>root</username> 
 		бүртгэлийг (эсвэл хэрэглэгчийн ID 0 бүхий дурын бүртгэлийг) тэр портоос 
 		нэвтрэхийг зөвшөөрч хангалттай итгэнэ гэсэн үг юм. Insecure буюу 
 		аюулгүй биш портууд нь <username>root</username> нэвтрэлтүүдийг 
 		зөвшөөрдөггүй. Insecure буюу аюулгүй биш порт дээр хэрэглэгчид нь 
 		эрхгүй бүртгэлүүдээс нэвтрэн орж супер хэрэглэгчийн эрхүүдийг 
 		авахын тулд &man.su.1; эсвэл өөр төстэй арга замыг ашиглах 
 		ёстой юм.</para>
 
 	      <para>Түгжээтэй хаалганы цаана байгаа терминалын хувьд ч гэсэн 
 		<quote>insecure</quote> тохируулгыг ашиглах нь хамгийн зөв зүйтэй
 		юм. Хэрэв танд супер хэрэглэгчийн зөвшөөрлүүд хэрэгтэй бол 
 		нэвтрэн ороод <command>su</command> тушаалыг ашиглах нь 
 		их амархан байдаг.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 	</example>
       </sect3>
 
       <sect3 id="term-hup">
 	<title><filename>/etc/ttys</filename>-г <command>init</command> тушаалаар 
 		дахин уншуулах</title>
 
 	<para><filename>/etc/ttys</filename> файлд шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг 
 	хийсний дараа <command>init</command> процесс уруу өөрийн тохиргооных нь файлыг 
 	дахин уншуулахын тулд SIGHUP (hangup) дохиог илгээх хэрэгтэй. Жишээ нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kill -HUP 1</userinput></screen>
 
 	<note>
 	  <para><command>init</command> нь үргэлж систем дээр ажиллаж байгаа эхний 
 		процесс байдаг учир энэ нь үргэлж PID 1-тэй байна.</para>
 	</note>
 
 	<para>Хэрэв бүгд зөв тохируулагдаж бүх кабелиуд нь байх ёстой газраа байж 
 		терминалууд нь ассан байгаа бол терминал бүр дээр <command>getty</command> 
 		процесс ажиллаж байх ёстой бөгөөд та энэ үед өөрийн терминалууд 
 		дээр нэвтрэлт хүлээх мөрүүдийг харах ёстой.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="term-debug">
       <title>Өөрийн холболтод гарсан алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <para>Нягт нямбай анхаарал хандуулсан байлаа ч гэсэн терминалыг тохируулж 
 	байх явцад алдаа гарч буруутаж болох юм. Энд шинж тэмдгүүдийн жагсаалт 
 	болон зарим нэг санал болгосон засваруудыг үзүүлэв.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Нэвтрэлт хүлээх мөр гарч ирэхгүй байх</title>
 
 	<para>Терминал холбогдсон бөгөөд ассан байгаа эсэхийг шалгана. Энэ нь хэрэв 
 	терминал маягаар ажиллаж байгаа персонал компьютер бол зөв цуваа порт дээр 
 	терминал эмуляц хийх програм хангамж ажиллуулж байгаа эсэхийг  
 	шалгаарай.</para>
 
 	<para>Кабель терминал болон FreeBSD компьютерт сайн холбогдсон эсэхийг 
 	шалгах хэрэгтэй. Энэ нь зөв төрлийн кабель болохыг баталгаажуулж үзээрэй.</para>
 
 	<para>Терминал болон FreeBSD нь bps хурд болон parity тохиргоонууд дээр 
 	тохирч байгаа эсэхийг шалгаарай. Хэрэв та видео дэлгэцийн терминалтай бол 
 	хар цагаан болон тод байдлын хяналтууд таарсан эсэхийг үзээрэй. Хэрэв энэ нь 
 	хэвлэх терминал бол цаас болон бэх сайн эсэхийг шалгаарай.</para>
 
 	<para><command>getty</command> процесс ажиллаж терминалд үйлчилж 
 	байгаа эсэхийг үзнэ. Жишээ нь ажиллаж байгаа <command>getty</command> 
 	процессуудын жагсаалтыг <command>ps</command> тушаалаар авахын тулд 
 	доор дурдсаныг бичнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ps -axww|grep getty</userinput></screen>
 
 	<para>Та терминалын хувьд түүний оруулгыг харах ёстой. Жишээ нь 
 	дараах дэлгэц нь <command>getty</command> нь хоёр дахь 
-	цуваа порт <devicename>ttyd1</devicename> дээр ажиллаж 
+	цуваа порт <devicename>ttyu1</devicename> дээр ажиллаж 
 	<filename>/etc/gettytab</filename> файлд 
 	<literal>std.38400</literal> гэсэн оруулгыг ашиглаж 
 	байгааг харуулж байна:</para>
 
-	<screen>22189  d1  Is+    0:00.03 /usr/libexec/getty std.38400 ttyd1</screen>
+	<screen>22189  d1  Is+    0:00.03 /usr/libexec/getty std.38400 ttyu1</screen>
 
 	<para>Хэрэв ямар ч <command>getty</command> процесс ажиллахгүй 
 	байгаа бол <filename>/etc/ttys</filename> файлд та портыг 
 	идэвхжүүлсэн эсэхээ шалгаарай. Мөн <filename>ttys</filename> 
 	файлыг өөрчилснийхөө дараа <command>kill -HUP 1</command> 
 	тушаалыг ажиллуулахаа мартуузай.</para>
 
 	<para>Хэрэв <command>getty</command> процесс ажиллаж байгаа боловч 
 	терминал нь нэвтрэлт хүлээх мөрийг харуулахгүй байгаа, эсвэл энэ нь 
 	хүлээх мөрийг үзүүлж байгаа боловч танд бичихийг зөвшөөрөхгүй байгаа бол 
 	таны терминал эсвэл кабель тоног төхөөрөмжийн handshaking буюу 
 	харилцан зохицож холбогдох горимыг дэмжихгүй байна гэсэн үг юм. 
 	<filename>/etc/ttys</filename> файл дахь оруулгыг 
 	<literal>std.38400</literal>-с <literal>3wire.38400</literal> 
 	уруу болгож үзээрэй (<filename>/etc/ttys</filename> файлыг өөрчилснийхөө 
 	дараа <command>kill -HUP 1</command> тушаалыг ажиллуулахаа 
 	мартуузай). <literal>3wire</literal> оруулга нь <literal>std</literal>-тэй 
 	төстэй боловч тоног төхөөрөмжийн handshaking хийдэггүй. 
 	Магадгүй та хурдыг багасгаж эсвэл <literal>3wire</literal>-г 
 	ашиглаж байхдаа буфер дүүрэхээс сэргийлж 
 	програм хангамжийн урсгалын хяналтыг идэвхжүүлэх 
 	хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Нэвтрэлт хүлээх мөрийн оронд хог гарч ирвэл</title>
 
 	<para>Терминал болон FreeBSD нь bps хурд болон parity тохиргоонууд дээр тохирч 
 	байгаа эсэхийг шалгана. Зөв <replaceable>getty</replaceable> төрлийг 
 	ашиглаж байгаа эсэхийг баталгаажуулж <command>getty</command> 
 	процессуудыг шалгах хэрэгтэй. Хэрэв үгүй бол <filename>/etc/ttys</filename>-г 
 	засварлаж <command>kill -HUP 1</command> тушаалыг ажиллуулна.</para>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Тэмдэгтүүд хоёр удаа гарах; бичих үед нууц үг гарах</title>
 
 	<para>Терминалыг (эсвэл терминал эмуляц хийх програм хангамжийг)  
 	<quote>half duplex</quote> эсвэл <quote>local echo</quote> 
 	горимоос <quote>full duplex</quote> уруу шилжүүлнэ.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="dialup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Гай</firstname>
 	  <surname>Хэлмер</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Шон</firstname>
 	  <surname>Келли</surname>
 	  <contrib>Нэмсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Dial-in буюу гаднаас залгах үйлчилгээ</title>
+
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> ба
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
+
     <indexterm><primary>dial-in үйлчилгээ</primary></indexterm>
 
     <para>Өөрийн FreeBSD системийг dial-in буюу гаднаас залгах үйлчилгээнд 
 	зориулж тохируулах нь терминалууд холбохтой маш төстэй бөгөөд ялгаатай 
 	тал нь та терминалуудын оронд модемуудтай ажиллах юм.</para>
 
       <sect2>
 	<title>Гадаад, Дотоод модемууд</title>
 
 	<para>Гадаад модемууд нь dial-up буюу гадагш залгахад илүү тохиромжтой 
 	байдаг, учир нь гадаад модемууд нь хувирдаггүй RAM-д хадгалагдах параметрүүдээр 
 	хагас тогтмолоор ихэвчлэн тохируулагдсан байж болдог бөгөөд тэдгээр нь ихэвчлэн 
 	чухал RS-232 дохионуудын төлөвийг үзүүлдэг гэрлийн заагчтай байдаг. 
 	Анивчих гэрлүүд нь гийчдийн сэтгэлийг татахаас гадна гэрлүүд нь бас модем зөв ажиллаж 
 	байгаа эсэхийг харахад их ашигтай байдаг.</para>
 
 	<para>Дотоод модемуудад ихэвчлэн хувирдаггүй RAM байдаггүй болохоор тэдгээрийн 
 	тохиргоо зөвхөн DIP шилжүүлэгчдийг тохируулснаар хязгаарлагдаж болох юм. 
 	Хэрэв таны дотоод модем ямар нэг дохио заагч гэрэлтэй бол системийн гадар 
 	байгаа нөхцөлд харахад хүнд байх байсан болов уу.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Модемууд болон Кабелууд</title>
 	<indexterm><primary>модем</primary></indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та гадаад модем ашиглаж байгаа бол танд мэдээж зөв кабель 
 	хэрэгтэй болно. Хэвийн бүх дохионууд холбогдсон байхад стандарт RS-232C цуваа 
 	кабель хангалттай байх ёстой:</para>
 
 	  <table frame="none" pgwide="1" id="serialcomms-signal-names">
 	    <title>Дохионы нэрс</title>
 
 	    <tgroup cols="2">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry align="left">Товчлолууд</entry>
 		  <entry align="left">Нэрс</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry><acronym>RD</acronym></entry>
 		  <entry>Received Data буюу Хүлээн авсан өгөгдөл</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>TD</acronym></entry>
 		  <entry>Transmitted Data буюу Дамжуулсан өгөгдөл</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>DTR</acronym></entry>
 		  <entry>Data Terminal Ready буюу Өгөгдлийн терминал бэлэн</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>DSR</acronym></entry>
 		  <entry>Data Set Ready буюу Өгөгдлийн олонлог бэлэн</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>DCD</acronym></entry>
 		  <entry>Data Carrier Detect буюу Өгөгдлийн зөөгч илрүүлэх (RS-232-ийн Хүлээн авсан Шугамын Дохио Илрүүлэгч)</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>SG</acronym></entry>
 		  <entry>Signal Ground буюу Дохио газар</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>RTS</acronym></entry>
 		  <entry>Request to Send буюу Илгээх хүсэлт</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><acronym>CTS</acronym></entry>
 		  <entry>Clear to Send буюу Илгээхэд цэвэр</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </table>
 
 	<para>2400&nbsp;bps хурдаас дээш урсгалын хяналтад 
 	<acronym>RTS</acronym> болон <acronym>CTS</acronym> дохионууд 
 	FreeBSD-д хэрэгтэй байдаг. Мөн хэзээ дуудлага хүлээн авсан эсвэл шугам таслагдсаныг мэдэх 
 	<acronym>CD</acronym> дохио болон сесс бүрэн гүйцэд болсны дараа модемийг 
 	дахин тохируулах <acronym>DTR</acronym> дохионууд хэрэгтэй байдаг. 
 	Зарим кабелиуд нь бүх хэрэгцээтэй дохионуудгүйгээр холбогдсон байдаг болохоор 
 	шугам таслагдах үед нэвтрэх сесс байхгүй болохгүй байх зэрэг асуудлууд хэрэв танд байгаа бол 
 	таны кабель асуудалтай байж болох юм.</para>
 
 	<para>Бусад &unix; төст үйлдлийн системүүдийн адил FreeBSD нь 
 	хэзээ дуудлагыг хүлээн авсан эсвэл шугам хэзээ таслагдсан болон дуудлагын дараа 
 	модемийг тасалж дахин тохируулахыг мэдэх тоног төхөөрөмжийн дохионуудыг 
 	ашигладаг. FreeBSD нь модем уруу тушаалуудыг илгээх эсвэл модемоос 
 	төлвийн тайлангуудыг харахаас зайлсхийдэг. Хэрэв та модемуудыг 
 	PC дээр тулгуурласан мэдээ тавих системүүд уруу холбохыг мэддэг бол 
 	энэ нь болхи санагдаж магадгүй юм.</para>
       </sect3>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Цуваа интерфэйсийн эргэцүүллүүд</title>
 
 	<para>FreeBSD нь NS8250-, NS16450-, NS16550-, болон NS16550A-дээр 
 	тулгуурласан EIA RS-232C (CCITT V.24) холбооны интерфэйсүүдийг дэмждэг. 
 	8250 болон 16450 интерфэйсүүд нь ганц тэмдэгтийн буфертай байдаг. 16550 
 	төхөөрөмж нь системийн ажиллагааг илүү сайн болгох 16 тэмдэгтийн буфертай 
 	байдаг. (Цэвэр 16550 дахь алдаанууд нь 16 тэмдэгтийн буферийн хэрэглээнээс 
 	зайлсхийдэг, тиймээс хэрэв боломжтой бол 16550A-г ашиглаарай). Ганц тэмдэгтийн 
 	буфер бүхий төхөөрөмжүүд нь 16 тэмдэгтийн буфер бүхий төхөөрөмжүүдээс илүү
 	ажил үйлдлийн системээс шаарддаг учраас 16550A-дээр тулгуурласан цуваа 
 	интерфэйс картуудыг эрхэмлэх нь зүйтэй юм. Хэрэв систем олон идэвхтэй 
 	цуваа портуудтай бол эсвэл их ачаалалтай бол 16550A-дээр тулгуурласан картууд 
 	нь бага алдааны түвшин бүхий холбоонуудад илүү зохицдог.</para>
       </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Түргэн дүгнэлт</title>
 
       <indexterm><primary>getty</primary></indexterm>
       <para>Терминалуудтай адил <command>init</command> нь 
 	гаднаас залгах холболтуудын хувьд тохируулсан цуваа порт бүрийн хувьд 
 	<command>getty</command> процессийг ажиллуулдаг. Жишээ нь 
-	хэрэв модем <filename>/dev/ttyd0</filename> уруу 
+	хэрэв модем <filename>/dev/ttyu0</filename> уруу 
 	залгагдсан бол <command>ps ax</command> тушаал ингэж 
 	харуулж болох юм:</para>
 
-      <screen> 4850 ??  I      0:00.09 /usr/libexec/getty V19200 ttyd0</screen>
+      <screen> 4850 ??  I      0:00.09 /usr/libexec/getty V19200 ttyu0</screen>
 
       <para>Хэрэглэгч модемийн шугам залгаад модем холбогдох үед 
 	<acronym>CD</acronym> (Carrier Detect буюу Зөөгч Илрүүлэгч) шугамыг 
 	модем гаргаж харуулна. Цөм зөөгч илрүүлэгдсэнийг мэдэж <command>getty</command>-ийн 
 	порт нээхийг гүйцээнэ. <command>getty</command> нь <prompt>login:</prompt> 
 	хүлээх мөрийг заагдсан эхний шугамын хурдаар илгээдэг. <command>getty</command> нь 
 	зөвшөөрөгдсөн тэмдэгтүүд хүлээн авагдсан эсэхийг мэдэхийн тулд харж байдаг 
 	бөгөөд ердийн тохиргоонд хэрэв энэ нь хог олох юм бол (модемийн холболтын хурд 
 	<command>getty</command>-ийн хурднаас өөр байгаагаас магадгүй болоод) 
 	<command>getty</command> нь боломжийн тэмдэгтүүд хүлээж автлаа 
 	шугамын хурдуудыг тааруулахыг оролдох болно.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary><command>/usr/bin/login</command></primary>
       </indexterm>
       <para>Хэрэглэгч өөрийн нэвтрэх нэрийг оруулсны дараа <command>getty</command>
 	тушаал хэрэглэгчийн нууц үгийг асууж нэвтрэлтийг гүйцээн хэрэглэгчийн бүрхүүлийг 
 	эхлүүлдэг <filename>/usr/bin/login</filename> тушаалыг 
 	ажиллуулдаг.</para>
     </sect2>
 
 
     <sect2>
       <title>Тохиргооны файлууд</title>
 
       <para><filename>/etc</filename> санд гурван системийн тохиргооны 
 	файл байдаг бөгөөд өөрийн FreeBSD системд dial-up буюу гадагш 
 	залгах боломжийг олгохын тулд та магадгүй засварлах хэрэгтэй болно. 
 	Эхний <filename>/etc/gettytab</filename> нь 
 	<filename>/usr/libexec/getty</filename> демоны тохиргооны 
 	мэдээллийг агуулдаг. 
 	Хоёр дахь <filename>/etc/ttys</filename> 
 	нь <command>getty</command> процессуудын ажиллах <filename>tty</filename> 
 	төхөөрөмжүүдэд юу байх ёстойг <filename>/sbin/init</filename> тушаалд хэлж өгөх 
 	мэдээллийг агуулдаг.
 	Сүүлд нь порт эхлүүлэх тушаалуудыг та <filename>/etc/rc.d/serial</filename> 
 	скриптэд байрлуулж болно.</para>
 
       <para>&unix; дээр dial-up модемуудын талаар санаа бодлын хоёр сургууль байдаг. 
 	Нэг бүлэг нь алсын хэрэглэгч ямар ч хурдаар залгасан байсан гэсэн локал компьютераас 
 	модемд холбогдсон RS-232 интерфэйс түгжигдсэн хурдаар ажиллахаар өөрсдийн 
 	модемууд болон системүүдийг тохируулах дуртай байдаг. Энэ тохиргооны ашигтай 
 	тал нь алсын хэрэглэгч системийн нэвтрэлт хүлээх мөрийг үргэлж нэн даруй хардаг 
 	явдал юм. Сул тал нь систем хэрэглэгчийн өгөгдлийн жинхэнэ хурдыг мэддэггүй 
 	явдал бөгөөд <application>Emacs</application> зэрэг бүрэн дэлгэцийн програмууд нь 
 	удаан холболтуудын хувьд хариултыг сайжруулахын тулд өөрийн дэлгэц будах аргуудаа 
 	тааруулахгүй байх болно.</para>
 
       <para>Нөгөө нэг сургууль нь өөрсдийн модемуудынхаа RS-232 интерфэйсийн хурдыг 
 	алсын компьютерийн холболтын хурд дээр тулгуурлан өөрчилдгөөр тохируулдаг. 
 	Жишээ нь модем уруу хийгдэх V.32bis (14.4&nbsp;Kbps) холболтууд нь 
 	модемийг өөрийн RS-232 интерфэйсийг 19.2&nbsp;Kbps хурдаар ажиллуулах 
 	бол 2400&nbsp;bps холболтууд нь модемийн RS-232 интерфэйсийг 2400&nbsp;bps 
 	хурд дээр ажиллуулдаг. <command>getty</command> нь тухайн ямар нэг 
 	модемийн холболтын хурдны тайлагналтыг ойлгодоггүй учраас <command>getty</command> 
 	тушаал нь <prompt>login:</prompt> мэдэгдлийг эхний хурдан дээр 
 	өгдөг бөгөөд хариултаас ирэх тэмдэгтүүдийг харж байдаг. Хэрэв хэрэглэгч хог 
 	харвал тэдгээр нь танигдах хүлээх мөрийг хартлаа <keycap>Enter</keycap> 
 	товчлуурыг дарах ёстой гэдгээ мэдэж байгаа гэж тооцдог. Хэрэв өгөгдлийн хурд 
 	таарахгүй бол <command>getty</command> нь хэрэглэгчийн бичсэн болгоныг 
 	<quote>хог</quote> гэж харах бөгөөд дараагийн хурдыг оролдож 
 	<prompt>login:</prompt> хүлээх мөрийг дахин өгдөг. Энэ процедур 
 	дотор муухайрах түвшинд хүртэл үргэлжилж болох боловч хэрэглэгч зөв хүлээх мөрийг харах 
 	хүртэл ихэвчлэн ганц хоёр товчлуур даруулдаг. Мэдээж энэ нэвтрэлтийн дараалал нь 
 	түрүүчийн <quote>locked-speed буюу түгжигдсэн хурд</quote>тай адил 
 	цэвэр байдаггүй боловч бага хурдтай холболтон дээр байх хэрэглэгчийн хувьд бүрэн дэлгэцийн 
 	програмуудаас илүү сайн интерактив хариултыг хүлээн авах ёстой юм.</para>
 
       <para>Энэ хэсэг нь тэнцвэртэй тохиргооны мэдээллийг өгөхийг оролдох боловч 
 	модемийн өгөгдлийн хурд холболтын хурдыг дагах тал уруу илүү хазайсан байгаа 
 	болно.</para>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/gettytab</filename></title>
 
   <indexterm>
     <primary><filename>/etc/gettytab</filename></primary>
   </indexterm>
 	<para><filename>/etc/gettytab</filename> нь &man.getty.8;-ийн 
 	тохиргооны мэдээллийн &man.termcap.5; загварын файл юм. Файлын 
 	хэлбэр болон боломжуудын жагсаалтын тухай бүрэн мэдээллийг &man.gettytab.5; 
 	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>Locked-speed буюу түгжигдсэн хурд тохиргоо</title>
 
 	  <para>Хэрэв та өөрийн модемийн өгөгдлийн холбоонуудын хурдыг тухайн нэг 
 		хурдан дээр түгжиж байгаа бол магадгүй <filename>/etc/gettytab</filename> файлд 
 		ямар нэг өөрчлөлт хийх шаардлагагүй юм.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Matching-speed буюу таарах хурд тохиргоо</title>
 
 	  <para>Өөрийн модемд зориулж ашиглахыг хүссэн хурдны талаар <command>getty</command>-д
 		мэдээлэл өгөхийн тулд <filename>/etc/gettytab</filename> файлд та 
 		оруулга тохируулах хэрэгтэй болно. Хэрэв та 2400&nbsp;bps модемтой бол 
 		байгаа <literal>D2400</literal> оруулгыг магадгүй ашиглаж болох 
 		юм.</para>
 
 	  <programlisting>#
 # Fast dialup terminals, 2400/1200/300 rotary (can start either way)
 #
 D2400|d2400|Fast-Dial-2400:\
         :nx=D1200:tc=2400-baud:
 3|D1200|Fast-Dial-1200:\
         :nx=D300:tc=1200-baud:
 5|D300|Fast-Dial-300:\
         :nx=D2400:tc=300-baud:</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та илүү хурдтай модемтой бол <filename>/etc/gettytab</filename> 
 		файлд магадгүй оруулга нэмэх хэрэгтэй болж болох юм; энд 
 		интерфэйсийн дээд хурд нь 19.2&nbsp;Kbps бүхий 14.4&nbsp;Kbps модемд 
 		зориулан таны ашиглах оруулга байна:</para>
 
 	  <programlisting>#
 # Additions for a V.32bis Modem
 #
 um|V300|High Speed Modem at 300,8-bit:\
         :nx=V19200:tc=std.300:
 un|V1200|High Speed Modem at 1200,8-bit:\
         :nx=V300:tc=std.1200:
 uo|V2400|High Speed Modem at 2400,8-bit:\
         :nx=V1200:tc=std.2400:
 up|V9600|High Speed Modem at 9600,8-bit:\
         :nx=V2400:tc=std.9600:
 uq|V19200|High Speed Modem at 19200,8-bit:\
         :nx=V9600:tc=std.19200:</programlisting>
 
 	  <para>Энэ нь 8 бит, parity байхгүй холболтуудад хүргэнэ.</para>
 
 	  <para>Дээрх жишээ нь холболтын хурдаа 19.2&nbsp;Kbps
 	    (V.32bis холболтын хувьд) гэж эхлүүлж дараа нь 9600&nbsp;bps (V.32-ийн хувьд), 
 		2400&nbsp;bps, 1200&nbsp;bps, 300&nbsp;bps, гэж оролдоод 
 		19.2&nbsp;Kbps хурд уруу буцах болно. Холбооны хурдны тойролт нь 
 		<literal>nx=</literal> (<quote>next table</quote> буюу дараагийн 
 		хүснэгт) боломжтой цуг хийгдсэн байдаг. Мөр бүр нь өгөгдлийн тухайн хурдны 
 		хувьд <quote>стандарт</quote> тохиргоонуудын үлдсэнийг авахын тулд 
 		<literal>tc=</literal> (<quote>table continuation</quote> буюу 
 		хүснэгтийн үргэлжлэл) оруулгыг ашигладаг.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та 28.8&nbsp;Kbps модемтой ба/эсвэл та 14.4&nbsp;Kbps модем 
 		дээр шахалтын давуу талыг авахыг хүсвэл 19.2&nbsp;Kbps-ээс илүү холбооны 
 		хурдыг ашиглах хэрэгтэй юм. Энд 57.6&nbsp;Kbps-ээс эхлэх 
 		<filename>gettytab</filename> оруулгын жишээ байна:</para>
 
 	  <programlisting>#
 # Additions for a V.32bis or V.34 Modem
 # Starting at 57.6 Kbps
 #
 vm|VH300|Very High Speed Modem at 300,8-bit:\
         :nx=VH57600:tc=std.300:
 vn|VH1200|Very High Speed Modem at 1200,8-bit:\
         :nx=VH300:tc=std.1200:
 vo|VH2400|Very High Speed Modem at 2400,8-bit:\
         :nx=VH1200:tc=std.2400:
 vp|VH9600|Very High Speed Modem at 9600,8-bit:\
         :nx=VH2400:tc=std.9600:
 vq|VH57600|Very High Speed Modem at 57600,8-bit:\
         :nx=VH9600:tc=std.57600:</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та удаан CPU-тэй эсвэл ачаалал ихтэй системтэй бөгөөд 
 		16550A дээр тулгуурласан цуваа портуудтай бол 57.6&nbsp;Kbps хурд 
 		дээр та <errorname>sio</errorname> <quote>silo</quote> 
 		гэсэн алдаанууд хүлээн авч болох юм.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="dialup-ttys">
 	<title><filename>/etc/ttys</filename></title>
 	<indexterm>
 	  <primary><filename>/etc/ttys</filename></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><filename>/etc/ttys</filename> файлын тохиргоо 
 	<xref linkend="ex-etc-ttys"> хэсэгт яригдсан байгаа. 
 	Модемуудын тохиргоо төстэй боловч бид өөр терминалын төрлийг заахын тулд 
 	<command>getty</command> уруу өөр нэмэлт өгөгдлүүдийг дамжуулах ёстой. 
 	Түгжигдсэн хурдтай болон таарах хурдтай тохиргоонуудын ерөнхий хэлбэр нь 
 	иймэрхүү байна:</para>
 
-	<programlisting>ttyd0   "/usr/libexec/getty <replaceable>xxx</replaceable>"   dialup on</programlisting>
+	<programlisting>ttyu0   "/usr/libexec/getty <replaceable>xxx</replaceable>"   dialup on</programlisting>
 
 	<para>Дээрх мөрний эхнийх нь энэ оруулгад зориулсан төхөөрөмжийн тусгай 
-	файл юм &mdash; <devicename>ttyd0</devicename> нь <filename>/dev/ttyd0</filename> 
+	файл юм &mdash; <devicename>ttyu0</devicename> нь <filename>/dev/ttyu0</filename> 
 	гэсэн үг бөгөөд үүнийг <command>getty</command> харж байдаг. 
 	Хоёр дахь <literal>"/usr/libexec/getty
 	    <replaceable>xxx</replaceable>"</literal> 
 	(<replaceable>xxx</replaceable> нь эхний 
 	<filename>gettytab</filename> боломжоор солигдоно) нь энэ төхөөрөмж дээр 
 	<command>init</command>-ийн ажиллуулах процесс юм. Гурав дахь 
 	<literal>dialup</literal> гэдэг нь терминалын анхдагч төрөл юм. 
 	Дөрөв дэх параметр <literal>on</literal> гэдэг нь <command>init</command>-д 
 	шугам ажиллагаатай гэдгийг заана. Тав дахь параметр <literal>secure</literal> 
 	байж болох боловч энэ нь зөвхөн физикийн хувьд аюулгүй терминалуудад (системийн 
 	консолд) ашиглагдах ёстой юм.</para>
 
 	<para>Анхдагч терминалын төрөл нь (дээрх жишээний <literal>dialup</literal>) 
 	локал тохируулгуудаас хамаарна. <literal>dialup</literal> нь dial-up шугамууд 
 	дээрх уламжлалт терминалын анхдагч төрөл бөгөөд хэрэглэгчид нь өөрсдийн нэвтрэх 
 	скриптүүдийг терминал <literal>dialup</literal> байгаа үед мэдэхээр өөрчилж өөрсдийн 
 	терминалын төрлийг автоматаар тааруулж болох юм. Гэхдээ зохиогч өөрийн сайт дээр 
 	анхдагч терминалын төрлөө <literal>vt102</literal> гэх нь хялбар болохыг 
 	олсон бөгөөд хэрэглэгчид өөрсдийн алсын системүүд дээрээ ердөө л VT102 эмуляцыг 
 	ашигладаг болохоор тэр юм.</para>
 
 	<para>Та <filename>/etc/ttys</filename> файлд өөрчлөлтүүд хийснийхээ 
 	дараа <command>init</command> процессод файлыг дахин уншуулахын тулд 
 	<acronym>HUP</acronym> дохиог илгээж болох юм. Та дараах тушаалыг 
 	ашиглаж
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kill -HUP 1</userinput></screen>
 
 	  дохио илгээж болно.  Хэрэв та анх удаагаа системийг тохируулж байгаа бол 
 	өөрийн модем(үүд)ийг зөв тохируулж <command>init</command> 
 	уруу дохиолохоос өмнө холбогдох хүртэл хүлээхийг хүсэж болох юм.
 	  </para>
 
 	<sect4>
 	  <title>Locked-speed буюу түгжигдсэн хурд тохиргоо</title>
 
 	  <para>Түгжигдсэн хурд тохиргооны хувьд таны <filename>ttys</filename> 
 		оруулга <command>getty</command> уруу өгөгдөх тогтмол хурд бүхий 
 		оруулгатай байх хэрэгтэй. Портын хурд нь 19.2&nbsp;Kbps 
 		гэж түгжигдсэн модемийн хувьд <filename>ttys</filename> оруулга нь 
 		иймэрхүү харагдаж болох юм:</para>
 
-	  <programlisting>ttyd0   "/usr/libexec/getty std.19200"   dialup on</programlisting>
+	  <programlisting>ttyu0   "/usr/libexec/getty std.19200"   dialup on</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв таны модем өөр хурдан дээр түгжигдсэн бол 
 		<literal>std.19200</literal>-ийн оронд 
 		<literal>std.<replaceable>speed</replaceable></literal>-ийн
 		хувьд тохирох утгыг тавьж солиорой. Та <filename>/etc/gettytab</filename>-д 
 		жагсаагдсан зөв төрлийг ашигласан эсэхээ шалгаарай.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Matching-speed буюу таарах хурд тохиргоо</title>
 
 	  <para>Таарах хурд тохиргоон дээр таны <filename>ttys</filename> 
 		оруулга нь <filename>/etc/gettytab</filename> дахь 
 		тохирох зөв <quote>auto-baud</quote> (sic) оруулгаас 
 		авах хэрэгтэй болдог. Жишээ нь хэрэв та дээрх санал 
 		болгосон оруулгыг 19.2&nbsp;Kbps-ээс (<literal>V19200</literal> эхлэх 
 		цэгийг агуулах <filename>gettytab</filename> оруулга) эхлэх таарах хурд 
 		бүхий модемийн хувьд нэмсэн бол таны <filename>ttys</filename> 
 		оруулга иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
-	  <programlisting>ttyd0   "/usr/libexec/getty V19200"   dialup on</programlisting>
+	  <programlisting>ttyu0   "/usr/libexec/getty V19200"   dialup on</programlisting>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/rc.d/serial</filename></title>
 	<indexterm>
 	  <primary>rc files</primary>
 	  <secondary><filename>rc.serial</filename></secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>V.32, V.32bis, болон V.34 зэрэг өндөр хурдтай модемууд 
 	тоног төхөөрөмжийн (<literal>RTS/CTS</literal>) урсгал хяналтыг 
 	ашиглах хэрэгтэй. Та модемийн портуудын хувьд FreeBSD цөмд 
 	тоног төхөөрөмжийн урсгалын хяналтын тугийг тохируулахын тулд 
 	<command>stty</command> тушаалуудыг <filename>/etc/rc.d/serial</filename> 
 	файлд нэмж болно.</para>
 
 	<para>Жишээ нь гаднаас залгах болон гадагш залгах эхний төхөөрөмжүүдийн 
 	хувьд цуваа порт #1 дээр <varname>crtscts</varname> гэсэн 
 	<literal>termios</literal>-ийн тугийг тохируулахын тулд 
 	дараах мөрүүдийг <filename>/etc/rc.d/serial</filename> 
 	файлд нэмж болох юм:</para>
 	<programlisting># Serial port initial configuration
-stty -f /dev/ttyd1.init crtscts
-stty -f /dev/cuad1.init crtscts</programlisting>
+stty -f /dev/ttyu1.init crtscts
+stty -f /dev/cuau1.init crtscts</programlisting>
 
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Модемийн тохиргоонууд</title>
 
       <para>Хэрэв та хувирдаггүй RAM-д параметрүүд нь тогтмолоор тохируулагдсан байж болох 
 	модемтой бол параметрүүдийг тохируулахын тулд та терминал програм (&ms-dos; дээр 
 	<application>Telix</application> эсвэл FreeBSD дээр <command>tip</command> гэх мэт) ашиглах 
 	хэрэгтэй болно. Эхний хурдтай адил холболтын хурдыг ашиглан модем уруу холбогдохын 
 	тулд <command>getty</command> нь доор дурдсан шаардлагуудтай таарахын тулд 
 	модемийн хувирдаггүй RAM-ийг хэрэглэж тохируулах болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Холбогдох үед <acronym>CD</acronym> шалгагдана</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Үйлдлийн хувьд <acronym>DTR</acronym> шалгагдана; DTR-ийг 
 		хаях нь шугамыг салгаж модемийг дахин тохируулахад хүргэнэ</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>CTS</acronym> нь өгөгдлийн урсгалын хяналтыг дамжуулсан</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>XON/XOFF</acronym> урсгалын хяналтыг хаана</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>RTS</acronym> нь өгөгдлийн урсгалын хяналтыг хүлээн авсан</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Чимээгүй горим (үр дүнгийн кодууд байхгүй)</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Тушаалын цуурай байхгүй</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Аль тушаалууд ба/эсвэл DIP шилжүүлэгчийн тохиргоонуудыг та өгөх ёстой 
 	болохыг олохын тулд өөрийн модемийн баримтыг уншина уу.</para>
 
       <para>Жишээ нь &usrobotics; &sportster; 14,400 хурдтай гадаад модем 
 	дээр дээрх параметрүүдийг тохируулахын тулд эдгээр тушаалуудыг модемд өгч 
 	болох юм:</para>
 
       <programlisting>ATZ
 AT&amp;C1&amp;D2&amp;H1&amp;I0&amp;R2&amp;W</programlisting>
 
       <para>V.42bis ба/эсвэл MNP5 шахалтыг ашиглах зэрэг модемийн бусад тохиргоонуудыг 
 	тааруулахын тулд та бас энэ боломжийг ашиглахыг хүсэж болох юм.</para>
 
       <para>&usrobotics; &sportster; 14,400 хурдтай гадаад модем нь тохируулах хэрэгтэй 
 	DIP шилжүүлэгчүүдтэй бас байдаг; бусад модемуудын хувьд та эдгээр тохируулгуудыг 
 	жишээ болгон ашиглаж болох юм:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 1: ДЭЭШ &mdash; DTR Хэвийн</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 2: N/A буюу Байхгүй (Үр дүнгийн үгэн кодууд/Үр дүнгийн тоон кодууд)</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 3: ДЭЭШ &mdash; Үр дүнгийн дарах/хориглох кодууд</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 4: ДООШ &mdash; Цуурай байхгүй, холбогдоогүй үеийн тушаалууд</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 5: ДЭЭШ &mdash; Автомат хариулна</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 6: ДЭЭШ &mdash; Зөөгч илрүүлэлт хэвийн</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 7: ДЭЭШ &mdash; NVRAM анхдагчуудыг ачаалах</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Шилжүүлэгч 8: N/A буюу Байхгүй (Ухаалаг Горим/Дүлий Горим)</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хэрэв <command>getty</command> тушаал нь 
 	<prompt>login:</prompt> хүлээх мөрийг тушаалын горимд байгаа модем уруу 
 	андуурч өгсөн бөгөөд модем нь тушаалыг цуурайтуулан буцааж эсвэл үр дүнгийн 
 	кодыг буцаахад үүсч болох асуудлуудаас сэргийлэхийн тулд үр дүнгийн кодууд нь 
 	dial-up модемуудын хувьд хаагдсан/дарагдсан байх ёстой. Энэ дараалал нь 
 	<command>getty</command> болон модемийн хооронд сунасан, тэнэг 
 	ярианд хүргэж болох юм.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Locked-speed буюу түгжигдсэн хурд тохиргоо</title>
 
 	<para>Түгжигдсэн хурд тохиргооны хувьд та модемийг холболтын хурдаас хамааралгүйгээр 
 	модемоос компьютер хүртэлх өгөгдлийн хурдыг тогтмолоор байлгахаар тохируурах 
 	хэрэгтэй. &usrobotics; &sportster; 14,400 хурдтай гадаад модем дээр 
 	эдгээр тушаалууд нь модемоос компьютер хүртэлх өгөгдлийн хурдыг тушаалуудыг 
 	ажиллуулах хурд дээр түгжих болно:</para>
 
 	<programlisting>ATZ
 AT&amp;B1&amp;W</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Matching-speed буюу таарах хурд тохиргоо</title>
 
 	<para>Хувьсах хурд тохиргооны хувьд  ирж байгаа дуудлагын хурдтай ижил байлгаж
 	өөрийн цуваа портын өгөгдлийн хурдыг тааруулахын тулд та өөрийн модемийг 
 	тохируулах хэрэгтэй болно. &usrobotics; &sportster; 14,400 хурдтай 
 	гадаад модем дээр эдгээр тушаалууд нь модемийн алдаа засварлах өгөгдлийн хурдыг 
 	тушаалуудыг ажиллуулах хурд дээр түгжих боловч цуваа портын хурдыг 
 	алдаа засварлахүй холболтуудын хувьд хувьсах байхаар зөвшөөрөх болно:</para>
 
 	<programlisting>ATZ
 AT&amp;B2&amp;W</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Модемийн тохиргоог шалгах нь</title>
 
 	<para>Ихэнх өндөр хурдтай модемууд нь модемийн тухайн үеийн үйлдлийн параметрүүдийг 
 	хүн уншиж болохоор үзүүлэх тушаалуудтай байдаг. &usrobotics; &sportster; 14,400 хурдтай 
 	гадаад модемууд дээр <command>ATI5</command> тушаал хувирдаггүй RAM-д хадгалагдаж 
 	байгаа тохиргоонуудыг харуулдаг. Модемийн үйлдлийн жинхэнэ параметрүүдийг харахын 
 	тулд (модемийн DIP шилжүүлэгчийн тохиргоонууд нөлөөлсөн) <command>ATZ</command> болон 
 	дараа нь <command>ATI4</command> тушаалуудыг ашиглана.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөр загварын модемтой бол өөрийн модемийн тохиргооны 
 	параметрүүдийг хэрхэн давхар шалгах талаар өөрийн модемийн гарын авлагаас 
 	шалгаарай.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <para>Өөрийн систем дээр dial-up модемийг шалгахын тулд таны дагах цөөн хэдэн алхмууд 
 	энд байна.</para>
 
       <sect3>
 	<title>FreeBSD системийг шалгах</title>
 
 	<para>Өөрийн модемийг өөрийн FreeBSD системд залгаад системээ ачаалах бөгөөд 
 	хэрэв таны модем төлөв заах гэрлүүдтэй бол системийн консол дээр <prompt>login:</prompt> 
 	хүлээх мөр гарч ирэх үед модемийн <acronym>DTR</acronym> заагч асаж байгаа эсэхийг 
 	шалгах хэрэгтэй &mdash; хэрэв асаж байгаа бол FreeBSD нь тохирох холболтуудын 
 	порт дээр <command>getty</command>-г эхлүүлж модемийг дуудлага хүлээж авахыг 
 	хүлээж байна гэсэн үг юм.</para>
 
 	<para>Хэрэв <acronym>DTR</acronym> заагч асахгүй бол FreeBSD систем уруу 
 	консолоор нэвтрээд FreeBSD нь зөв порт дээр <command>getty</command> процессийг 
 	ажиллуулахаар оролдож байгаа эсэхийг харахын тулд <command>ps ax</command> 
 	тушаалыг ажиллуулна. Та эдгээртэй төстэй мөрүүдийг процессуудын хамтаар 
 	харах ёстой:</para>
 
-	<screen>  114 ??  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyd0
-  115 ??  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyd1</screen>
+	<screen>  114 ??  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyu0
+  115 ??  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyu1</screen>
 
 	<para>Хэрэв та үүнтэй адил өөр:</para>
 
-	  <screen>  114 d0  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyd0</screen>
+	  <screen>  114 d0  I      0:00.10 /usr/libexec/getty V19200 ttyu0</screen>
 
 	<para>мөрийг харсан бөгөөд модем нь дуудлага хүлээж авч амжаагүй байгаа бол 
 	<command>getty</command> нь холболтуудын порт дээр өөрийн онгойлголтыг 
 	бүрэн хийж гүйцсэн гэсэн үг юм. Энэ нь кабелийн асуудал эсвэл буруу тохируулсан модемтой 
 	холбоотой асуудлыг зааж болох юм. Яагаад гэвэл <command>getty</command> 
 	нь <acronym>CD</acronym>-г (carrier detect буюу зөөгч илрүүлэх) модемоор 
 	шалгагдтал холболтуудын портуудыг онгойлгож чадахгүй байх ёстой юм.</para>
 
-	<para>Хэрэв та хүссэн <devicename>ttyd<replaceable>N</replaceable></devicename> 
+	<para>Хэрэв та хүссэн <devicename>ttyu<replaceable>N</replaceable></devicename> 
 	портыг онгойлгохыг хүлээж байгаа ямар нэг <command>getty</command> процессуудыг 
 	харахгүй байгаа бол <filename>/etc/ttys</filename> файл дахь өөрийн оруулгуудад
 	алдаа байгаа эсэхийг давхар шалгаарай. Мөн <command>init</command> эсвэл 
 	<command>getty</command> тушаалаас гарсан бүртгэлийн ямар нэг мэдэгдлүүд 
 	асуудлууд байгаа эсэхийг мэдээлсэн эсэхийг харахын тулд бүртгэлийн файл 
 	<filename>/var/log/messages</filename>-г бас шалгаарай. Хэрэв ямар нэг 
 	мэдэгдлүүд байгаа бол <filename>/etc/ttys</filename> болон 
 	<filename>/etc/gettytab</filename> тохиргооны файлуудыг гурав дахин 
-	шалгаарай. Мөн <filename>/dev/ttydN</filename> зэрэг тохирох төхөөрөмжийн 
+	шалгаарай. Мөн <filename>/dev/ttyuN</filename> зэрэг тохирох төхөөрөмжийн 
 	тусгай файлуудад алдаанууд, оруулгууд дутагдаж байгаа эсэх, эсвэл төхөөрөмжийн 
 	тусгай файлууд дутагдаж байгаа эсэхийг бас шалгаарай.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гаднаас залгаж үзэх</title>
 
 	<para>Систем уруу гаднаас залгаж үзээрэй; 8 битийг parity байхгүйгээр болон 
 	алсын систем дээр 1 зогсох битийг ашигласан эсэхээ шалгаарай. 
 	Хэрэв та хүлээх мөрийг тэр дор нь хүлээж авахгүй бол эсвэл хог хүлээн авсан бол 
 	секунд тутам нэг <keycap>Enter</keycap> дараад оролдоод үзээрэй. 
 	Тэгсэн ч гэсэн та <prompt>login:</prompt> хүлээх мөрийг хэсэг хугацаа 
 	өнгөрсөн ч гэсэн харахгүй байгаа бол <command>BREAK</command> илгээж 
 	оролдоод үзээрэй. Та залгахдаа өндөр хурдтай модем ашиглаж байгаа бол 
 	модемийн интерфэйсийн хурдыг (жишээ нь &usrobotics; &sportster; 
 	модем дээр <command>AT&amp;B1</command> тушаал ашиглан) түгжсэнийхээ дараа 
 	дахин залгаад оролдоод үзээрэй.</para>
 
 	<para>Хэрэв та тэгсэн ч гэсэн <prompt>login:</prompt> хүлээх мөрийг 
 	хүлээн авахгүй байгаа бол <filename>/etc/gettytab</filename> файлыг 
 	дахин шалгаад доор дурдсаныг давхар шалгаарай</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Шугамын хувьд <filename>/etc/ttys</filename> файлд заагдсан 
 		боломжийн эхний нэр <filename>/etc/gettytab</filename> дахь 
 		боломжийн нэртэй таарч байгаа эсэх</para>
 		</listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>nx=</literal> оруулга бүр <filename>gettytab</filename> 
 		боломжийн өөр нэртэй таарч байгаа эсэх</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>tc=</literal> оруулга бүр <filename>gettytab</filename> 
 		боломжийн өөр нэртэй таарч байгаа эсэх</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Хэрэв таныг залгахад FreeBSD систем дээрх модем хариулахгүй байгаа бол 
 	<acronym>DTR</acronym> шалгагдах үед модем нь утсанд хариулахаар тохируулагдсан 
 	эсэхийг шалгаарай. Хэрэв модем зөв тохируулагдсан юм шиг байвал 
 	<acronym>DTR</acronym> шугам шалгагдсан эсэхийг модемийн заагч гэрлүүдийг (гэрлүүдтэй бол) 
 	шалган нягтлаарай.</para>
 
 	<para>Хэрэв та бүгдийг хэд хэдэн удаа шалгасан бөгөөд ажиллахгүй хэвээр байгаа бол 
 	завсарлага аваад дараа нь үзээрэй. Хэрэв тэгсэн ч гэсэн ажиллахгүй байгаа бол 
 	та &a.questions; уруу өөрийн модем болон асуудлынхаа талаар цахим захидал 
 	илгээж болох бөгөөд жагсаалтан дахь сайн хүмүүс танд туслахыг оролдох болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="dialout">
     <title>Dial-out буюу гадагш залгах үйлчилгээ</title>
+
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/cuad<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/cuau<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
+
     <indexterm><primary>dial-out үйлчилгээ</primary></indexterm>
 
     <para>Дараах нь таны хостыг модемоор өөр компьютер уруу холбох зааврууд юм. 
 	Энэ нь алсын хосттой терминал сесс үүсгэхэд тохирох юм.</para>
 
     <para>Энэ нь BBS уруу нэвтрэн ороход ашигтай байдаг.</para>
 
     <para>Хэрэв та PPP дээр асуудалтай байгаа бол Интернэт дэх файлыг авахад энэ төрлийн 
 	холболт нь туйлын ашигтай байж болох юм. Хэрэв та ямар нэг зүйл FTP хийх хэрэгтэй 
 	бөгөөд PPP эвдэрсэн бол терминал сесс ашиглан FTP хийж болно. Дараа нь 
 	түүнийг өөрийн машин уруу дамжуулахын тулд zmodem ашиглана.</para>
 
     <sect2 id="hayes-unsupported">
       <title>Миний Hayes модем дэмжигдээгүй байна, би юу хийх вэ?</title>
 
       <para>Жинхэнэдээ бол <command>tip</command>-д зориулсан гарын авлагын 
 	хуудас хуучирсан байгаа. Энгийн Hayes залгагч аль хэдийн цуг бүтээгдсэн байгаа 
 	болно. Өөрийн <filename>/etc/remote</filename> файлд ердөө л 
 	<literal>at=hayes</literal>-г ашиглаарай.</para>
 
       <para>Hayes драйвер нь шинэ модемуудын дэвшилтэт боломжуудын заримыг 
 	таних хэмжээний ухаалаг байдаггүй бөгөөд <literal>BUSY</literal>, <literal>NO DIALTONE</literal>, 
 	эсвэл <literal>CONNECT 115200</literal> зэрэг мэдэгдлүүд нь 
 	түүнийг самууруулах болно. Та <command>tip</command>-ийг хэрэглэхдээ тэдгээр мэдэгдлүүдийг 
 	(<command>ATX0&amp;W</command>-г ашиглаж) хаах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Бас  <command>tip</command>-ийн хувьд залгах хугацаа нь 60 секунд байдаг. 
 	Таны модем нь үүнээс багыг ашиглах ёстой бөгөөд тэгэхгүй бол tip холбоонд асуудал 
 	байна гэж үзэх болно. <command>ATS7=45&amp;W</command> гэж үзээрэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="direct-at">
       <title>Эдгээр AT тушаалуудыг би хэрхэн оруулах ёстой вэ?</title>
 
       <indexterm>
 	<primary><filename>/etc/remote</filename></primary>
       </indexterm>
       <para>Өөрийн <filename>/etc/remote</filename> файлдаа <quote>шууд</quote> 
-	гэгддэг оруулгыг хийх хэрэгтэй. Жишээ нь хэрэв таны модем эхний цуваа порт <filename>/dev/cuad0</filename>-д 
+	гэгддэг оруулгыг хийх хэрэгтэй. Жишээ нь хэрэв таны модем эхний цуваа порт <filename>/dev/cuau0</filename>-д 
 	холбогдсон бол дараах мөрийг тавьна:</para>
 
-      <programlisting>cuad0:dv=/dev/cuad0:br#19200:pa=none</programlisting>
+      <programlisting>cuau0:dv=/dev/cuau0:br#19200:pa=none</programlisting>
 
       <para>br боломжид таны модемийн дэмждэг хамгийн их bps хурдыг ашиглаарай. Дараа нь 
-	<command>tip cuad0</command> гэж бичихэд та өөрийн модемд холбогдох 
+	<command>tip cuau0</command> гэж бичихэд та өөрийн модемд холбогдох 
 	болно.</para>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгчээр <command>cu</command>-г 
 	дараах маягаар ашиглаарай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cu -l<replaceable>line</replaceable> -s<replaceable>speed</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><replaceable>line</replaceable> нь цуваа порт (өөрөөр хэлбэл 
-	<filename>/dev/cuad0</filename>) бөгөөд 
+	<filename>/dev/cuau0</filename>) бөгөөд 
 	<replaceable>speed</replaceable> нь хурд (өөрөөр хэлбэл 
 	<literal>57600</literal>) юм. Та AT тушаалуудыг оруулж дуусаад 
 	гарахын тулд <command>~.</command> дарна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="gt-failure">
       <title>pn боломжийн <literal>@</literal> тэмдэг ажиллахгүй байна!</title>
 
       <para>Утасны дугаарын боломжийн <literal>@</literal> тэмдэг нь tip-ийг 
 	<filename>/etc/phones</filename> файлаас утасны дугаар хайхыг заадаг. 
 	Гэхдээ <literal>@</literal> тэмдэг нь бас <filename>/etc/remote</filename> 
 	зэрэг боломжийн файлуудын тусгай тэмдэгт юм. Үүнийг урагш ташуу зураас ашиглан 
 	оруулж болно:</para>
 
       <programlisting>pn=\@</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2 id="dial-command-line">
       <title>Тушаалын мөрөн дээр би утасны дугаар уруу хэрхэн залгах вэ?</title>
 
       <para>Өөрийн <filename>/etc/remote</filename> файлд 
 	<quote>ердийн</quote> гэгддэг оруулгыг оруулна. Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting>tip115200|Dial any phone number at 115200 bps:\
-        :dv=/dev/cuad0:br#115200:at=hayes:pa=none:du:
+        :dv=/dev/cuau0:br#115200:at=hayes:pa=none:du:
 tip57600|Dial any phone number at 57600 bps:\
-        :dv=/dev/cuad0:br#57600:at=hayes:pa=none:du:</programlisting>
+        :dv=/dev/cuau0:br#57600:at=hayes:pa=none:du:</programlisting>
 
       <para>Дараа нь та иймэрхүү зүйлс хийж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tip -115200 5551234</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та <command>cu</command>-г <command>tip</command>-ээс 
 	илүүд үздэг бол ердийн <literal>cu</literal> оруулгыг ашиглаж:</para>
 
       <programlisting>cu115200|Use cu to dial any number at 115200bps:\
-        :dv=/dev/cuad1:br#57600:at=hayes:pa=none:du:</programlisting>
+        :dv=/dev/cuau1:br#57600:at=hayes:pa=none:du:</programlisting>
 
       <para>дараа нь ингэж бичнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cu 5551234 -s 115200</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="set-bps">
       <title>Би түүнийг хийх болгондоо bps хурдыг бичих хэрэгтэй юу?</title>
 
       <para><literal>tip1200</literal> эсвэл <literal>cu1200</literal>-ийн 
 	хувьд оруулгыг хийнэ, гэхдээ br боломжтой тохирох ямар ч bps хурдыг ашиглаж болно. 
 	<command>tip</command> нь боломжийн анхдагч утга бол 1200&nbsp;bps гэж үздэг. 
 	<literal>tip1200</literal> оруулгыг хайдгийн учир нь ийм юм. 
 	Гэхдээ та заавал 1200&nbsp;bps хурдыг ашиглах шаардлагагүй юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="terminal-server">
       <title>Би терминал серверээр хэд хэдэн хостууд уруу ханддаг</title>
 
       <para>Та холбогдох хүртлээ хүлээж <command>CONNECT <replaceable>host</replaceable></command> гэж 
 	тухай бүрт бичиж байхын оронд tip-ийн <literal>cm</literal> боломжийг 
 	ашиглаж болно. Жишээ нь <filename>/etc/remote</filename> файл 
 	дахь эдгээр оруулгууд нь:</para>
 
       <programlisting>pain|pain.deep13.com|Forrester's machine:\
         :cm=CONNECT pain\n:tc=deep13:
 muffin|muffin.deep13.com|Frank's machine:\
         :cm=CONNECT muffin\n:tc=deep13:
 deep13:Gizmonics Institute terminal server:\
-        :dv=/dev/cuad2:br#38400:at=hayes:du:pa=none:pn=5551234:</programlisting>
+        :dv=/dev/cuau2:br#38400:at=hayes:du:pa=none:pn=5551234:</programlisting>
 
       <para><hostid>pain</hostid> эсвэл <hostid>muffin</hostid> хостууд уруу 
 	холбогдохын тулд танд <command>tip pain</command> эсвэл <command>tip
 	  muffin</command> гэж бичих боломжийг олгохоос гадна терминал сервер уруу 
 	орохын тулд <command>tip deep13</command> гэж бичих боломжийг бас олгоно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="tip-multiline">
       <title>Сайт болгоны хувьд нэгээс их мөрийг tip оролдож чадах уу?</title>
 
       <para>Энэ нь их сургууль хэд хэдэн модемийн шугамуудтай бөгөөд хэдэн мянган оюутнууд 
 	тэдгээрийг ашиглахыг оролдох үед ихэвчлэн гардаг асуудал юм.</para>
 
       <para>Өөрийн их сургуулийн оруулгыг <filename>/etc/remote</filename> файлд 
 	хийгээд <literal>pn</literal> боломжийн хувьд <literal>@</literal>-ийг 
 	ашиглаарай:</para>
 
       <programlisting>big-university:\
         :pn=\@:tc=dialout
 dialout:\
-        :dv=/dev/cuad3:br#9600:at=courier:du:pa=none:</programlisting>
+        :dv=/dev/cuau3:br#9600:at=courier:du:pa=none:</programlisting>
 
       <para>Дараа нь их сургуулиудын хувьд утасны дугааруудыг 
 	<filename>/etc/phones</filename> файлд жагсаана:</para>
 
       <programlisting>big-university 5551111
 big-university 5551112
 big-university 5551113
 big-university 5551114</programlisting>
 
       <para><command>tip</command> нь жагсаагдсан дарааллаар утас болгоныг 
 	оролдож дараа нь зогсоно. Та оролдлогоо үргэлжлүүлсээр байхын тулд 
 	<command>tip</command>-ийг while давталтад ажиллуулах 
 	хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="multi-controlp">
       <title>
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>P</keycap>
 	</keycombo>
 	хослолыг нэг удаа илгээхийн тулд 
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>P</keycap>
 	</keycombo>
 	хослолыг яагаад хоёр удаа дарах хэрэгтэй гэж?</title>
 
       <para><keycombo action="simul"><keycap>Ctrl</keycap><keycap>P</keycap></keycombo> нь 
 	анхдагч <quote>force буюу хүчлэх</quote> тэмдэгт бөгөөд <command>tip</command> 
 	тушаалд дараагийн тэмдэгт нь үсгэн өгөгдөл гэдгийг хэлэхэд хэрэглэгддэг. 
 	Та хүчлэх тэмдэгтийг дурын тэмдэгт болгон <command>~s</command> тушаалаар 
 	зааж өгч болно. <command>~s</command> тушаал нь <quote>хувьсагчийг 
 	тохируулах</quote> гэсэн үг юм.</para>
 
       <para><command>~sforce=<replaceable>single-char</replaceable></command> 
 	гэж бичээд шинэ мөр авах хэрэгтэй. <replaceable>single-char</replaceable> нь 
 	дурын ганц тэмдэгт юм. Хэрэв та <replaceable>single-char</replaceable>-г 
 	орхих юм бол хүчлэх тэмдэгт нь хоосон тэмдэгт болох бөгөөд та үүнийг 
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap><keycap>2</keycap>
 	</keycombo>
 	эсвэл
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap><keycap>Space</keycap>
 	</keycombo>
 	гэж бичин авч болно. 
 	<replaceable>single-char</replaceable>-ийн хувьд боломжийн утга 
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Shift</keycap>
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>6</keycap>
 	</keycombo>
 	байж болох бөгөөд энэ нь зөвхөн зарим нэг терминал серверүүдийн хувьд 
 	ашиглагддаг.</para>
 
       <para>Та хүчлэх тэмдэгтийг өөрийн хүссэнээр 
 	<filename>&#36;HOME/.tiprc</filename> файлд доор дурдсаныг 
 	зааж тохируулж болно:</para>
 
       <programlisting>force=<replaceable>single-char</replaceable></programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2 id="uppercase">
       <title>Гэнэт миний бичсэн болгон том үсгээр гараад байна??</title>
 
       <para>Та 
 	эвдэгдсэн caps-lock товчлуур бүхий хэрэглэгчдэд тусгайлан зориулагдсан 
 	<command>tip</command>-ийн <quote>өсгөх тэмдэгт</quote> болох
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>A</keycap>
 	</keycombo>
 	хослолыг дарсан байна. Дээр дурдсаны адил <command>~s</command> 
 	тушаалыг ашиглан <literal>raisechar</literal> хувьсагчийг 
 	боломжийн утгаар тохируулах хэрэгтэй. Та үүнийг хүчлэх тэмдэгттэй 
 	адилаар тохируулж болох юм. Өөрөөр хэлбэл хэрэв та эдгээр боломжуудын 
 	аль нэгийг ашиглах бол ингэж болох юм.</para>
 
       <para><keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap><keycap>2</keycap>
 	</keycombo>
 	болон
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap><keycap>A</keycap>
 	</keycombo>
  	хослолуудыг байнга бичих хэрэгтэй болдог 
 	<application>Emacs</application> хэрэглэгчдэд 
 	яг зориулагдсан жишээ <filename>.tiprc</filename> файл энд байна:</para>
 
       <programlisting>force=^^
 raisechar=^^</programlisting>
 
       <para><literal>^^</literal> нь 
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Shift</keycap><keycap>Ctrl</keycap><keycap>6</keycap>
 	</keycombo> юм.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="tip-filetransfer">
       <title><command>tip</command>-ээр би яаж файл дамжуулалтуудыг хийх вэ?</title>
 
       <para>Хэрэв та өөр &unix; системтэй харьцаж байвал та <command>~p</command> (put буюу тавих) болон
 	<command>~t</command> (take буюу авах) тушаалуудыг ашиглан файлуудыг илгээж хүлээн 
 	авч болно. Эдгээр тушаалууд нь файлуудыг хүлээн авч илгээхийн тулд алсын систем дээр 
 	<command>cat</command> болон <command>echo</command> 
 	тушаалуудыг ажиллуулдаг. Синтакс нь ийм байна:</para>
 
       <cmdsynopsis>
 	<command>~p</command>
 	<arg choice="plain">local-file</arg>
 	<arg choice="opt">remote-file</arg>
       </cmdsynopsis>
 
       <cmdsynopsis>
 	<command>~t</command>
 	<arg choice="plain">remote-file</arg>
 	<arg choice="opt">local-file</arg>
       </cmdsynopsis>
 
       <para>Алдаа шалгалт байдаггүй учраас магадгүй та zmodem-той адил өөр протокол 
 	ашиглах хэрэгтэй юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="zmodem-tip">
       <title><command>tip</command>-тэй би zmodem-ийг хэрхэн ажиллуулах вэ?</title>
 
       <para>Файлуудыг хүлээн авахын тулд алсын машин дээр програмыг илгээж эхэлнэ. 
 	Дараа нь тэдгээрийг локалаар хүлээн авч эхлэхийн тулд <command>~C rz</command> 
 	гэж бичнэ.</para>
 
       <para>Файлуудыг илгээхийн тулд алсын машин дээр програмыг хүлээн авч эхэлнэ. Дараа нь тэдгээрийг 
 	алсын систем уруу илгээхийн тулд <command>~C sz <replaceable>files</replaceable></command> 
 	гэж бичнэ.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="serialconsole-setup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Казутака</firstname>
 	  <surname>ЁОКОТА</surname>
 	  <contrib>Хойно дурдсан хүний бичсэн баримт дээр тулгуурлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Билл</firstname>
 	  <surname>Пол</surname>
 	  <contrib>Бичиг баримтыг бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Цуваа консолыг тохируулах нь</title>
+
+    <warning>
+     <para>&os; 8.0-аас эхлээд цуваа портын төхөөрөмжийн цэгүүд
+       <filename>/dev/ttyd<replaceable>N</replaceable></filename>-с
+       <filename>/dev/ttyu<replaceable>N</replaceable></filename> болж өөрчлөгдсөн.
+       &os;&nbsp;7.X хэрэглэгчид доорх баримтыг үзэхдээ эдгээрийг 
+       бодолцох хэрэгтэй.</para>
+    </warning>
+
     <indexterm><primary>цуваа консол</primary></indexterm>
 
     <sect2 id="serialconsole-intro">
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>FreeBSD нь зөвхөн цуваа порт дээр консол маягаар ашиглах дүлий терминал бүхий 
 	систем дээр ачаалах чадвартай байдаг. Ийм тохиргоо нь хоёр ангиллын хүмүүст 
 	ашигтай байх ёстой бөгөөд эдгээр нь гар эсвэл монитор байхгүй машинууд дээр FreeBSD суулгахыг 
 	хүссэн системийн администраторууд болон цөм эсвэл төхөөрөмжийн драйверуудыг 
 	дибаг хийхийг хүссэн хөгжүүлэгчид юм.</para>
 
       <para><xref linkend="boot">-т тайлбарласнаар FreeBSD нь гурван шаттай эхлүүлэгчийг 
 	хэрэглэдэг. Эхний хоёр шат нь ачаалах диск дээрх FreeBSD-ийн зүсмэлийн эхлэл дээр 
 	хадгалагддаг ачаалах блокийн кодод байдаг. Ачаалах блок нь ачаалагч дуудагчийг 
 	(<filename>/boot/loader</filename>) гурав дахь шатны код болгон дуудаж 
 	ажиллуулдаг.</para>
 
       <para>Цуваа консолыг тохируулахын тулд та ачаалах блокийн код, ачаалагч дуудах код болон 
 	цөмөө тохируулах ёстой болно.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="serialconsole-howto-fast">
       <title>Цуваа консолын тохиргоо, Товч хувилбар</title>
 
       <para>Энэ хэсэг нь таныг анхдагч тохируулга ашиглаж байгаа бөгөөд цуваа консолыг 
 	тохируулах хурдан тоймыг авахыг хүсэж байгаа гэж үздэг.</para>
 
       <procedure>
 
 	<step>
 	  <para>Цуваа кабелийг <devicename>COM1</devicename> болон хянаж байгаа терминал уруу 
 		холбоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Цуваа консол дээр бүх ачаалалтын мэдэгдлүүдийг харахын тулд 
 		супер хэрэглэгчээр нэвтэрснийхээ дараа дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 	  <screen>&prompt.root; echo 'console="comconsole"' &gt;&gt; /boot/loader.conf</screen>
 	</step>
 
 	<step>
-	  <para><filename>/etc/ttys</filename>-г засварлаж <devicename>ttyd0</devicename> 
+	  <para><filename>/etc/ttys</filename>-г засварлаж <devicename>ttyu0</devicename> 
 		оруулгын хувьд <literal>off</literal> гэснийг 
 		<literal>on</literal>, <literal>dialup</literal> 
 		гэснийг <literal>vt100</literal> болгоно. Ингэхгүй бол 
 		цуваа консолоор холбогдоход нууц үг шаардахгүй бөгөөд 
 		боломжит аюулгүй байдлын цоорхой үүсгэх юм.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Өөрчлөлтүүд идэвхтэй болсон эсэхийг харахын тулд системийг дахин ачаална.</para>
 	</step>
 
       </procedure>
 
       <para>Хэрэв өөр тохиргоо шаардлагатай бол <xref linkend="serialconsole-howto"> 
 	хэсэгт илүү гүнзгий тохиргооны тайлбар байгаа болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="serialconsole-howto">
       <title>Цуваа консолын тохиргоо</title>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Цуваа кабель бэлдэнэ.</para>
 
 	  <indexterm><primary>null-модем кабель</primary></indexterm>
 	  <para>Танд null-модем кабель эсвэл стандарт цуваа кабель болон null-модем 
 		хувиргагч хэрэгтэй болно. Цуваа кабелиудын тухай хэлэлцүүлгийг 
 		<xref linkend="serial-cables-ports"> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Гарыг салгана.</para>
 
 	  <para>Ихэнх PC системүүд нь Power-On Self-Test (POST) буюу асаах үеийн 
 		тестийн үеэр гарыг байгаа эсэхийг шалгадаг бөгөөд гар олдохгүй бол 
 		алдаа үүсгэдэг. Зарим машинууд нь гар байхгүйг чангаар мэдээлж 
 		залгагдтал нь цааш ачаалдаггүй.</para>
 
 	  <para>Хэрэв таны компьютер алдааг мэдээлсэн боловч цааш ачаалах юм бол 
 		та ямар нэг тусгай зүйл хийх шаардлагагүй юм. (Phoenix BIOS суулгагдсан 
 		зарим машинууд нь ердөө л <errorname>Keyboard failed</errorname> 
 		гэж мэдээлээд хэвийнээр цааш ачаалах болно.)</para>
 
 	  <para>Хэрэв таны компьютер гар залгалгүйгээр ачаалахаас татгалзвал энэ алдааг 
 		авч үзэлгүйгээр орхихоор болгож та BIOS-оо тохируулах хэрэгтэй болно 
 		(хэрэв болдог бол). Үүнийг хэрхэн хийх талаар дэлгэрэнгүйг өөрийн эх хавтангийн 
 		гарын авлагаас лавлана уу.</para>
 
 	  <tip>
 	    <para>BIOS-ийн тохиргоон дээр гараа <quote>Not installed</quote> буюу 
 		суулгагдаагүй гэж тохируулна. Тэгсэн ч гэсэн та өөрийн гарыг ашиглаж чадах 
 		болно. Үүний хийж байгаа зүйл нь BIOS-д асах үед гарыг шалгахгүй 
 		гэж хэлж өгч байгаа юм. Таны BIOS гар байхгүй үед гомдоллохгүй байх 
 		ёстой. Та энэ тугийг <quote>Not installed</quote> гэж тохируулсан байлаа 
 		ч гэсэн гараа залгаатай хэвээр орхиж болох бөгөөд гар ажилласан хэвээр 
 		байх болно. Хэрэв дээрх тохиргоо BIOS-д байхгүй бол оронд нь 
                <quote>Halt on Error</quote> тохиргоог хайх хэрэгтэй.  Үүнийг 
                <quote>All but Keyboard</quote> гэж эсвэл 
                <quote>No Errors</quote> гэж тохируулах нь ижил үйлчилгээтэй байдаг.</para>
 	  </tip>
 
 	  <note>
 	    <para>Хэрэв таны систем &ps2; хулганатай бол та бас өөрийн гарны адил 
 		хулганаа бас салгах шаардлагатай байж болох юм. Учир нь юу вэ гэвэл 
 		&ps2; хулгана нь гартай цуг зарим тоног төхөөрөмжийг хуваалцдаг бөгөөд 
 		хулганаа залгаатай орхих нь гар шалгагчийг гар байсаар байгаа гэж 
 		бодоход хүргэн хуурч болох юм. AMI BIOS бүхий 
 		Gateway 2000 Pentium 90&nbsp;MHz систем ингэдэг гэж 
 		яригддаг. Ерөнхийдөө хулгана нь гаргүйгээр олигтой ажиллахгүй 
 		болохоор энэ нь асуудал биш юм.</para>
 	  </note>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дүлий терминалыг <devicename>COM1</devicename> уруу залгана
 		(<devicename>sio0</devicename>).</para>
 
 	  <para>Хэрэв танд дүлий терминал байхгүй бол та хуучин PC/XT-г модемийн 
 		програмтай цуг, эсвэл өөр  &unix; хайрцаг дээр цуваа портыг ашиглаж болох юм. 
 		Хэрэв танд <devicename>COM1</devicename> (<devicename>sio0</devicename>)
 		байхгүй бол түүнтэй болох хэрэгтэй. Одоогоор ачаалах блокуудыг дахин 
 		эмхэтгэлгүйгээр ачаалах блокуудын хувьд <devicename>COM1</devicename>-с 
 		өөр портыг сонгох арга байхгүй. Хэрэв та <devicename>COM1</devicename>-г 
 		өөр төхөөрөмжид ашиглаж байгаа бол та тэр төхөөрөмжөө түр зуур салгаад 
 		FreeBSD эхлүүлж ажиллуулсныхаа дараа шинэ ачаалах блок болон цөмийг 
 		суулгах хэрэгтэй болно. (<devicename>COM1</devicename> нь 
 		файл/тооцоолох/терминал сервер дээр байдаг гэж үздэг; хэрэв танд 
 		<devicename>COM1</devicename> нь үнэхээр өөр зүйлд хэрэгтэй байгаа 
 		(бөгөөд та тэр өөр зүйлээ <devicename>COM2</devicename> 
 		(<devicename>sio1</devicename>) уруу шилжүүлж чадахгүй байгаа)) 
 		бол та магадгүй эхлээд энэ бүх зүйл дээр бүр санаа зовох шаардлагагүй 
 		байж болох юм.)</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Таны цөмийн тохиргооны файлд <devicename>COM1</devicename>-ийн
 	    (<devicename>sio0</devicename>) хувьд тохирох тугууд тохируулагдсан 
 		эсэхийг шалгаарай.</para>
 
 	  <para>Холбоотой тугууд нь:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>0x10</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ нэгжид зориулан консолын дэмжлэгийг идэвхжүүлнэ. Энэ туг 
 		тохируулагдаагүй бол бусад тугууд нь орхигддог. Одоогоор хамгийн ихдээ 
 		нэг нэгж консолын дэмжлэгтэй байж болдог; Энэ туг тохируулагдсан 
 		эхнийхийг (тохиргооны файлын дарааллаар) эрхэмлэдэг. Энэ тохируулга 
 		нь ганцаараа цуваа портыг консол болгодоггүй. Дараах тугийг тохируулах 
 		юм уу эсвэл энэ тугтай цуг доор тайлбарласан <option>-h</option> тохируулгыг 
 		ашиглана.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>0x20</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Доор тайлбарласан <option>-h</option> тохируулга байгаа 
 		эсэхээс үл хамаарч энэ нэгжийг консол болгоно  (өөр илүү эрхтэй консол байхгүй 
 		тохиолдолд). <literal>0x20</literal> туг нь 
 		<option>0x10</option> тугтай цуг ашиглагдах ёстой.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><literal>0x40</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Энэ нэгжийг (<literal>0x10</literal>-тай цуг) 
 		нөөцөлж хэвийн хандалтад энэ нэгжийг байхгүй 
 		болгоно. Та энэ тугийг цуваа консол маягаар ашиглахыг хүсэж 
 		байгаа цуваа портын нэгждээ тохируулах ёсгүй юм. Энэ тугны
 		цорын ганц хэрэглээ нь алсаас цөмийг дибаг хийхэд нэгжийг 
 		зориулах явдал юм. Алсаас дибаг хийх талаар илүү мэдээллийг 
 		<ulink url="&url.books.developers-handbook;/index.html">
 		Хөгжүүлэгчийн Гарын Авлага</ulink>ас үзнэ үү.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Жишээ:</para>
 
-	  <programlisting>device sio0 at isa? port IO_COM1 flags 0x10 irq 4</programlisting>
+	  <programlisting>device sio0 flags 0x10</programlisting>
 
 	  <para>Илүү дэлгэрэнгүйг &man.sio.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
 	  <para>Хэрэв тугнууд тохируулагдаагүй бол UserConfig-г (өөр консол дээр) 
 		ажиллуулах юм уу эсвэл цөмийг дахин эмхэтгэх хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Ачаалах төхөөрөмж дээр <literal>a</literal> хуваалтын 
 		root санд <filename>boot.config</filename> файлыг үүсгэнэ.</para>
 
 	  <para>Энэ файл нь системийг та хэрхэн ачаалахыг хүсэж байгааг ачаалах блокийн кодод 
 		зааварлах болно. Цуваа консолыг идэвхжүүлэхийн тулд танд дараах 
 		нэг буюу хэд хэдэн тохируулгууд хэрэгтэй болно&mdash;хэрэв та олон тохируулгуудыг 
 		хүсэж байгаа бол бүгдийг нэг мөрт оруулах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <variablelist>
 	    <varlistentry>
 	      <term><option>-h</option></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Дотоод болон цуваа консолуудыг харилцан сольно. Та үүнийг ашиглан 
 		консол төхөөрөмжүүдийг сольж шилжүүлж болно. Жишээ нь хэрэв та 
 		дотоод (видео) консолоос ачаалах бол ачаалагч дуудагч болон 
 		цөмд өөрийн консолын төхөөрөмждөө цуваа портыг ашиглуулахаар чиглүүлэх
 		<option>-h</option> тохируулгыг ашиглаж болох юм. Мөн өөрөөр
 		хэрэв та цуваа портоос ачаалах бол ачаалагч дуудагч болон 
 		цөмд видео дэлгэцийг консол маягаар харин хэрэглүүлэхийн тулд 
 		<option>-h</option> тохируулгыг ашиглаж болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><option>-D</option></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Ганц болон хоёр консолын тохиргоонуудыг сольно. Ганц тохиргоон дээр 
 		дээрх <option>-h</option> тохиргооны төлвөөс хамаарч консол нь 
 		дотоод консол (видео дэлгэц) байх юм уу эсвэл цуваа порт байх болно. 
 		Хоёр консолын тохиргоон дээр видео дэлгэц болон цуваа порт нь хоёулаа 
 		<option>-h</option> тохиргооны төлвөөс үл хамааран консол болох 
 		юм. Гэхдээ хоёр консолын тохиргоо нь зөвхөн ачаалах блок ажиллаж байх 
 		үед идэвхтэй байхыг санаарай. Ачаалагч дуудагч хяналтыг авсны дараа 
 		 <option>-h</option> тохируулгаар заагдсан консол нь цорын ганц 
 		консол болох юм.</para>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 
 	    <varlistentry>
 	      <term><option>-P</option></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Ачаалах блокоор гарыг шалгуулна. Хэрэв гар олдоогүй бол 
 		<option>-D</option> болон <option>-h</option> тохируулгууд 
 		автоматаар тохируулагдана.</para>
 
 		<note>
 		  <para>Зайны шаардлагаас болоод ачаалах блокуудын одоогийн 
 			хувилбарт <option>-P</option> тохируулга нь зөвхөн 
 			өргөтгөсөн гарнуудыг олох чадвартай байдаг. 101 товчлуураас 
 			бага товчлууруудтай (ба F11 болон F12  товчлууруудгүй) гарнууд нь  
 			олдохгүй байж болох юм. Зарим нэг зөөврийн компьютерууд 
 			дээрх гарнууд нь энэ хязгаарлалтаас болоод зөвөөр олдохгүй байж 
 			болох юм. Хэрэв та ийм системтэй бол <option>-P</option> 
 			тохируулга ашиглахаа болих хэрэгтэй юм. Харамсалтай нь 
 			энэ асуудлыг тойрон гарах арга зам байдаггүй.</para>
 		</note>
 	      </listitem>
 	    </varlistentry>
 	  </variablelist>
 
 	  <para>Консолио автоматаар сонгохын тулд <option>-P</option> тохируулгыг 
 		ашиглах юм уу эсвэл цуваа консолыг идэвхжүүлэхийн тулд 
 		<option>-h</option> тохируулгыг ашиглана.</para>
 
 	  <para>Та &man.boot.8;-д тайлбарласны адил бас бусад тохируулгуудыг 
 		оруулж болох юм.</para>
 
 	  <para><option>-P</option>-с бусад тохируулгууд нь ачаалагч дуудагчид 
 		(<filename>/boot/loader</filename>) дамжуулагддаг. Ачаалагч 
 		дуудагч нь зөвхөн <option>-h</option> тохируулгын төлөвийг шалгаж 
 		дотоод видео эсвэл цуваа портын аль нь консол болох ёстойг тодорхойлох 
 		болно. Энэ нь хэрэв та <filename>/boot.config</filename> файлд 
 		<option>-D</option> тохируулгыг тохируулаад гэхдээ 
 		<option>-h</option> тохируулгыг тохируулаагүй бол та цуваа портыг 
 		зөвхөн ачаалах блокийн үед консол болгон ашиглаж болно гэсэн үг юм; 
 		ачаалагч дуудагч нь дотоод видео дэлгэцийг консол маягаар ашиглах болно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Машиныг ачаална.</para>
 
 	  <para>Та өөрийн FreeBSD хайрцгийг эхлүүлэх үед ачаалах блокууд нь 
 		<filename>/boot.config</filename> файлын агуулгуудыг консол 
 		уруу гаргаж харуулах болно. Жишээ нь:</para>
 
 	  <screen>/boot.config: -P
 Keyboard: no</screen>
 
 	  <para>Хоёр дахь мөр нь <filename>/boot.config</filename> файлд 
 		<option>-P</option> тохируулгыг зөвхөн тавьсан тохиолдолд 
 		гарах бөгөөд гар байгаа/байхгүйг заадаг. Эдгээр мэдэгдлүүд нь 
 		<filename>/boot.config</filename> файл дахь тохируулгаас 
 		хамаараад цуваа эсвэл дотоод консол уруу, эсвэл хоёулан уруу гардаг.</para>
 
 	  <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	    <tgroup cols="2">
 	      <thead>
 		<row>
 		  <entry align="left">Тохируулгууд</entry>
 		  <entry align="left">Мэдэгдлүүд гарах газар</entry>
 		</row>
 	      </thead>
 
 	      <tbody>
 		<row>
 		  <entry>байхгүй</entry>
 		  <entry>дотоод консол</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><option>-h</option></entry>
 		  <entry>цуваа консол</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><option>-D</option></entry>
 		  <entry>цуваа болон дотоод консолууд</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><option>-Dh</option></entry>
 		  <entry>цуваа болон дотоод консолууд</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><option>-P</option>, гар байна</entry>
 		  <entry>дотоод консол</entry>
 		</row>
 
 		<row>
 		  <entry><option>-P</option>, гар байхгүй</entry>
 		  <entry>цуваа консол</entry>
 		</row>
 	      </tbody>
 	    </tgroup>
 	  </informaltable>
 
 	  <para>Дээрх мэдэгдлүүдийн дараа ачаалах блокууд нь ачаалагч дуудагчийг дуудахаас 
 		өмнө болон бусад дараа дараагийн мэдэгдлүүд консол дээр хэвлэгдэхээс өмнө 
 		бага хэмжээний завсарлага (пауз) авах болно. Хэвийн нөхцөлд танд ачаалах 
 		блокуудыг тасалдуулах хэрэггүй боловч та бүх зүйлс зөв тохируулагдсаныг 
 		баталгаажуулахын тулд ингэхийг хүсэж болох юм.</para>
 
 	  <para>Ачаалах процессийг тасалдуулахын тулд консол дээр <keycap>Enter</keycap>-с 
 		өөр дурын товчлуурыг дарах хэрэгтэй. Ачаалах блокууд нь дараа нь танаас дараачийн 
 		чинь үйлдлийг асуух болно. Та одоо иймэрхүү мэдэгдэл харах ёстой:</para>
 
 	  <screen>&gt;&gt; FreeBSD/i386 BOOT
 Default: 0:ad(0,a)/boot/loader
 boot:</screen>
 
 	  <para>Дээрх мэдэгдэл цуваа эсвэл дотоод консол дээр эсвэл хоёулан дээр 
 		гарч байгаа эсэхийг <filename>/boot.config</filename> файлд 
 		хийсэн тохируулгуудынхаа дагуу шалгаарай. Хэрэв мэдэгдэл зөв 
 		консол дээр гарч байвал ачаалах процессийг үргэлжлүүлэхийн тулд 
 		<keycap>Enter</keycap> дараарай.</para>
 
 	  <para>Хэрэв та цуваа консолыг хүсэж байгаа боловч цуваа терминал дээр 
 		хүлээх мөрийг харахгүй байгаа бол таны тохиргоонд ямар нэг зүйл буруу 
 		байна. Тэр хооронд та ачаалах блокт (ба дараа нь ачаалагч дуудагч болон 
 		цөмд) цуваа портыг консолд зориулан сонгуулахыг хэлэхийн тулд 
 		<option>-h</option> гэж бичээд <keycap>Enter</keycap> эсвэл <keycap>Return</keycap> (боломжтой бол) 
 		дараарай. Систем ачаалсны дараа юу буруу болсныг буцаж шалгаарай.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Ачаалагч дуудагч дуудагдсаны дараа та ачаалах процессийн гурав дахь 
 	шатанд байгаа бол ачаалагч дуудагчид зохих орчны хувьсагчуудыг тохируулж 
 	дотоод консол болон цуваа консолын хооронд та шилжиж чадсан хэвээр байх 
 	болно. <xref linkend="serialconsole-loader">-г үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
   <sect2 id="serialconsole-summary">
     <title>Дүгнэлт</title>
 
       <para>Энэ хэсэгт хэлэлцсэн төрөл бүрийн тохиргоонуудын дүгнэлт болон 
 	эцсийн дүнд консол сонгогдсон тухай мэдээлэл энд байна.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Тохиолдол 1: Та  <devicename>sio0</devicename>-д зориулж тугуудыг 0x10 
 		болгож тохируулна</title>
 
-	<programlisting>device sio0 at isa? port IO_COM1 flags 0x10 irq 4</programlisting>
+	<programlisting>device sio0 flags 0x10</programlisting>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="4">
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry align="left">/boot.config дахь тохируулгууд</entry>
 		<entry align="left">Ачаалах блокуудын үеийн консол</entry>
 		<entry align="left">Ачаалагч дуудагчийн үеийн консол</entry>
 		<entry align="left">Цөм дэх консол</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry>юу ч байхгүй</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-h</option></entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-D</option></entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-Dh</option></entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-P</option>, гар байна</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-P</option>, гар байхгүй</entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Тохиолдол 2: Та  <devicename>sio0</devicename>-д зориулж тугуудыг 0x30 
 		болгож тохируулна</title>
 
-	<programlisting>device sio0 at isa? port IO_COM1 flags 0x30 irq 4</programlisting>
+	<programlisting>device sio0 flags 0x30</programlisting>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="4">
 	    <thead>
 	      <row>
 		<entry align="left">/boot.config дахь тохируулгууд</entry>
 		<entry align="left">Ачаалах блокуудын үеийн консол</entry>
 		<entry align="left">Ачаалагч дуудагчийн үеийн консол</entry>
 		<entry align="left">Цөм дэх консол</entry>
 	      </row>
 	    </thead>
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry>юу ч байхгүй</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-h</option></entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-D</option></entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-Dh</option></entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-P</option>, гар байна</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 
 	      <row>
 		<entry><option>-P</option>, гар байхгүй</entry>
 		<entry>цуваа болон дотоод</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 		<entry>цуваа</entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="serialconsole-tips">
       <title>Цуваа консолд зориулсан зааврууд</title>
 
       <sect3>
 	<title>Цуваа портын хурдыг илүү хурдан болгох</title>
 
 	<para>Анхдагчаар цуваа портын тохируулгууд нь 9600 baud, 8
 	  бит, parity байхгүй, ба 1 зогсох бит бүхий байна. Хэрэв та анхдагч консолын 
 	хурдыг өөрчлөхийг хүсвэл танд дараах сонголтууд байна:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Ачаалах блокуудыг консолын шинэ хурд заагдсан 
 		<makevar>BOOT_COMCONSOLE_SPEED</makevar> хувьсагчтай цуг 
 		дахин эмхэтгэнэ. Шинэ ачаалах блокуудыг бүтээж суулгах талаар 
 		дэлгэрэнгүй заавруудыг <xref linkend="serialconsole-com2">-с 
 		үзнэ үү.</para>
 
 	    <para>Хэрэв цуваа консол нь <option>-h</option> тохируулгатайгаар 
 		ачаалахаас өөр аргаар тохируулагдсан бол эсвэл цөмийн ашиглаж байгаа 
 		цуваа консол нь ачаалах блокуудын ашиглаж байгаагаас өөр бол 
 		та дараах тохируулгыг цөмийн тохиргооны файлдаа бас нэмж шинэ цөмөө 
 		эмхэтгэх ёстой юм:</para>
 
 	    <programlisting>options CONSPEED=19200</programlisting>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Цөмийн <option>-S</option> ачаалах тохируулгыг ашиглана. 
 		<option>-S</option> тушаалын мөрийн тохируулга нь 
 		<filename>/boot.config</filename> файлд нэмэгдэж болно. 
 		<filename>/boot.config</filename> файлд хэрхэн тохируулгууд 
 		нэмэх тухай тайлбар болон дэмжигдсэн тохируулгуудын талаар 
 		&man.boot.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Өөрийн <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 		<varname>comconsole_speed</varname> тохируулгыг 
 		идэвхжүүлнэ.</para>
 
 	    <para>Энэ тохируулга нь <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 		файлд бас <varname>console</varname>,
 	      <varname>boot_serial</varname>, болон 
 	      <varname>boot_multicons</varname> тохируулагдсан эсэхээс 
 		хамаардаг. Цуваа консолын хурдыг өөрчлөх 
 		<varname>comconsole_speed</varname> тохируулгын хэрэглээний 
 		жишээ энд байна:</para>
 
 	    <programlisting>boot_multicons="YES"
 boot_serial="YES"
 comconsole_speed="115200"
 console="comconsole,vidconsole"</programlisting>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
       </sect3>
 
       <sect3 id="serialconsole-com2">
 	<title>Консолд зориулж <devicename>sio0</devicename>-с өөр цуваа портыг 
 		ашиглах</title>
 
 	<para><devicename>sio0</devicename>-с өөр портыг консолд ашиглах нь 
 	зарим нэг дахин эмхэтгэлтийг шаарддаг. Та ямар ч шалтгаанаар байлаа гэсэн 
 	өөр цуваа портыг ашиглахыг хүсвэл доор дурдсан шигээр ачаалах блокууд, 
 	ачаалагч дуудагч болон цөмийг дахин эмхэтгэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<procedure>
 	  <step>
 	    <para>Цөмийн эхийг авна. (<xref linkend="updating-upgrading"> бүлгийг үзнэ үү)</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para><filename>/etc/make.conf</filename> файлыг засварлаж 
 		<literal>BOOT_COMCONSOLE_PORT</literal> хувьсагчийг 
 		ашиглахыг хүсэж байгаа портынхоо хаягаар (0x3F8, 0x2F8, 0x3E8 эсвэл
 		0x2E8) тохируулна. Зөвхөн <devicename>sio0</devicename>-с
 		<devicename>sio3</devicename> (<devicename>COM1</devicename>-с
 		<devicename>COM4</devicename>) хүртэлх портууд ашиглагдаж болно;
 		олон порттой цуваа картууд ажиллахгүй. Тасалдлын тохируулга 
 		шаардлагагүй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Тусгайлсан цөмийн тохиргооны файл үүсгээд ашиглахыг хүсэж байгаа 
 		портынхоо хувьд тохирох тугуудыг нэмээрэй. Жишээ нь хэрэв та 
 		<devicename>sio1</devicename> (<devicename>COM2</devicename>) 
 		портыг консол болгохыг хүсэж байгаа бол:</para>
 
-	    <programlisting>device sio1 at isa? port IO_COM2 flags 0x10 irq 3</programlisting>
+	    <programlisting>device sio1 flags 0x10</programlisting>
 
 	    <para>эсвэл</para>
 
-	    <programlisting>device sio1 at isa? port IO_COM2 flags 0x30 irq 3</programlisting>
+	    <programlisting>device sio1 flags 0x30</programlisting>
 
 	    <para>Бусад цуваа портуудын хувьд консолын тугууд тохируулагдах ёсгүй.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Ачаалах блокууд болон ачаалагч дуудагчийг дахин эмхэтгээд суулгана:</para>
 
 	    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /sys/boot</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make clean</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install</userinput></screen>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Цөмийг дахин бүтээж суулгана.</para>
 	  </step>
 
 	  <step>
 	    <para>Ачаалах блокуудыг ачаалах диск уруу &man.bsdlabel.8;-ийн 
 		тусламжтай бичээд шинэ цөмөөс ачаална.</para>
 	  </step>
 	</procedure>
       </sect3>
 
       <sect3 id="serialconsole-ddb">
 	<title>Цуваа шугамнаас DDB дибаг хийгч уруу орох</title>
 
 	<para>Хэрэв та цуваа консолоос цөмийг дибаг хийгч уруу орохыг хүсвэл 
 	(алсаас хийх шинжилгээнд ашиг тустай байдаг боловч хэрэв та цуваа порт дээр 
 	алдаатай BREAK үүсгэсэн бол энэ нь аюултай байдаг!) та өөрийн цөмийг дараах 
 	тохируулгуудтай эмхэтгэх шаардлагатай:</para>
 
 	<programlisting>options BREAK_TO_DEBUGGER
 options DDB</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Цуваа консол дээр нэвтрэлт хүлээх мөр гаргаж авах</title>
 
 	<para>Энэ нь шаардлагатай биш боловч та одоо цуваа шугамаар ачаалалтын мэдэгдлүүдийг 
 	харж цөмийн дибаг хийх сесс уруу орж чадаж байгаа юм чинь та цуваа шугамаар 
 	<emphasis>нэвтрэлт</emphasis> хүлээх мөрийг авахыг хүсэж болох юм. 
 	Энд хэрхэн үүнийг хийх талаар байна.</para>
 
 	<para><filename>/etc/ttys</filename> файлыг засварлагчаар 
 	онгойлгоод дараах мөрүүдийг олно:</para>
 
-      <programlisting>ttyd0 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
-ttyd1 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
-ttyd2 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
-ttyd3 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure</programlisting>
+      <programlisting>ttyu0 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
+ttyu1 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
+ttyu2 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure
+ttyu3 "/usr/libexec/getty std.9600" unknown off secure</programlisting>
 
-	<para><devicename>ttyd0</devicename>-с <devicename>ttyd3</devicename> хүртэлх 
+	<para><devicename>ttyu0</devicename>-с <devicename>ttyu3</devicename> хүртэлх 
 	нь <devicename>COM1</devicename>-с <devicename>COM4</devicename> 
 	хүртэлхтэй тохирно. Хүссэн порт дээрээ <literal>off</literal> гэснийг 
 	<literal>on</literal> болгож өөрчилнө. Хэрэв та цуваа портын хурдыг өөрчилсөн 
 	бол тухайн үеийн тохиргоотой тааруулахын тулд <literal>std.9600</literal>-г 
 	өөрчлөх хэрэгтэй болно, өөрөөр хэлбэл <literal>std.19200</literal> гэх 
 	мэт.</para>
 
 	<para>Та бас терминалын төрлийг <literal>unknown</literal> гэдгээс 
 	өөрийн цуваа терминалын жинхэнэ төрлөөр солихыг хүсэж болох юм.</para>
 
 	<para>Файлыг засварласны дараа та энэ өөрчлөлтийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	<command>kill -HUP 1</command> хийх ёстой.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="serialconsole-loader">
       <title>Ачаалагч дуудагчаас консолыг өөрчлөх</title>
 
       <para>Өмнөх хэсгүүд нь ачаалах блокуудыг тохируулан цуваа консолыг хэрхэн тохируулах 
 	талаар тайлбарлалаа. Энэ хэсэг нь ачаалагч дуудагч дээр зарим нэг тушаалууд болон 
 	орчны хувьсагчуудыг оруулж консолыг тохируулах талаар үзүүлэх болно. 
 	Ачаалах блокийн дараа ачаалах процессийн гурав дахь шатан дээр ачаалагч дуудагч 
 	ажиллах үед ачаалагч дуудагч дахь тохиргоонууд нь ачаалах блок дахь тохиргоонуудыг 
 	дарж ажиллах болно.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Цуваа консол тохируулах</title>
 
 	<para>Та ачаалагч дуудагч болон цөмд цуваа консолыг ашиглуулахын тулд 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд зөвхөн нэг мөр бичээд 
 	амархан зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>set console="comconsole"</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь өмнөх хэсэгт хэлэлцсэн ачаалах блок дахь тохиргоонуудаас 
 	үл хамааран идэвхжих болно.</para>
 
 	<para>Та цуваа консол дээр ачаалалтын мэдэгдлүүдийг аль болох эрт харахын тулд 
 	дээрх мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> файлынхаа 
 	хамгийн эхний мөр болгон оруулах нь зүйтэй юм.</para>
 
 	<para>Үүнтэй адилаар та дотоод консолоо ингэж зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>set console="vidconsole"</programlisting>
 
 	<para>Хэрэв та ачаалагч дуудагчийн орчны хувьсагч <envar>console</envar>-г 
 	тохируулахгүй бол ачаалагч болон дараа нь цөм ачаалах блок дахь 
 	<option>-h</option> тохируулгаар заагдсан тэр  консолыг ашиглах 
 	болно.</para>
 
 	<para>Консолыг 
 	<filename>/boot/loader.conf.local</filename> юм уу 
 	эсвэл <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 	зааж өгч болно.</para>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.loader.conf.5;-с үзнэ үү.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Одоогоор ачаалагч дуудагчид ачаалах блок дахь 
 		<option>-P</option> тохируулгатай адил тохируулга байдаггүй 
 		бөгөөд гар байгаа эсэхээс хамаарч дотоод консол ба цуваа консолыг 
 		автоматаар сонгох бэлтгэл байдаггүй юм.</para>
 	</note>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Консолд зориулж <devicename>sio0</devicename>-с өөр цуваа портыг 
 		ашиглах</title>
 
 	<para>Та цуваа консолд зориулж <devicename>sio0</devicename>-с өөр 
 	цуваа портыг ашиглахын тулд ачаалагч дуудагчийг дахин эмхэтгэх хэрэгтэй. 
 	<xref linkend="serialconsole-com2"> хэсэгт тайлбарласан процедурыг 
 	дагаарай.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="serialconsole-caveats">
       <title>Анхаарах зүйлс</title>
 
       <para>Гол санаа нь график тоног төхөөрөмж эсвэл гар залгагдсан байхыг шаарддаггүй 
 	тийм зориулагдсан серверүүдийг тохируулах боломжийг хүмүүст зөвшөөрөх явдал юм. 
 	Ихэнх системүүд нь гаргүйгээр ачаалах боломжийг танд олгох боловч харамсалтай нь 
 	график хувиргагчгүйгээр танд ачаалахыг зөвшөөрдөггүй нэлээн хэдэн системүүд байдаг. 
 	AMI BIOS-уудтай машинуудыг график хувиргагч суулгалгүйгээр ачаалдаг болгож 
 	тохируулж болдог. Ингэхийн тулд ердөө л CMOS тохиргоон дахь <quote>graphics adapter</quote> 
 	тохируулгыг <quote>Not installed</quote> болгож өөрчилнө.</para>
 
       <para>Гэхдээ олон машинууд энэ тохируулгыг дэмждэггүй бөгөөд та систем дээрээ 
 	ямар ч дэлгэцийн тоног төхөөрөмж байхгүй бол машин ачаалахаас татгалзах болно. 
 	Ийм машинуудад та ямар нэг төрлийн график карт (хогийн хар цагаан хавтан байсан ч 
 	гэсэн болно) залгаж орхих хэрэгтэй болох боловч заавал дэлгэц залгах шаардлагагүй юм. 
 	Та бас AMI BIOS суулгахыг оролдож болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/vinum/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/vinum/chapter.sgml
index 99fdd65311..183b1c27a3 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/vinum/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/vinum/chapter.sgml
@@ -1,1314 +1,1249 @@
 <!--
 	The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-	Original revision 1.47
+	Original revision 1.48
 
 	$FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="vinum-vinum">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Грег</firstname>
 	<surname>Лихэй</surname>
 	<contrib>Анхлан бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Jan 2007 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Vinum Эзлэхүүн Менежер</title>
   
   <sect1 id="vinum-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
 
     <para>Та ямар ч дискнүүдтэй байсан гэсэн үргэлж ямар нэгэн болзошгүй асуудлууд байсаар байдаг:</para>
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Тэдгээр дискнүүд нь хэтэрхий жижиг байж болох юм.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Тэдгээр дискнүүд нь хэтэрхий удаан байж болох юм.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Тэдгээр дискнүүд нь хэтэрхий найдваргүй байж болох юм.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
 
     <para>Эдгээр асуудлуудыг шийдэх төрөл бүрийн шийдлүүд санал болгогдсон бөгөөд  
 	хийж гүйцэтгэгдсэн болно. Иймэрхүү асуудлууд гаргахгүйгээр  зарим хэрэглэгчдийн өөрсдийгээ хамгаалах нэг 
 	арга нь олон болон нөөц дискнүүдийг заримдаа ашиглах явдал юм.
 	Үндсэн &os; систем нь тоног төхөөрөмжөөр дэмжигдсэн RAID системүүдэд зориулсан 
 	төрөл бүрийн картууд болон хянагчуудыг дэмжихээс гадна виртуал диск хөтчүүдийг хийдэг блок 
 	төхөөрөмжийн драйвер Vinum Эзлэхүүн Менежерийг агуулдаг.
 	<emphasis>Vinum</emphasis> нь эдгээр гурван асуудлыг шийддэг 
 	<emphasis>Эзлэхүүн Менежер</emphasis> гэж нэрлэгддэг виртуал 
 	дискний драйвер юм. Vinum нь уян хатан чанар, ажиллагаа болон найдвартай байдлыг уламжлалт 
 	диск хадгалалтаас илүүтэй хангадаг бөгөөд RAID-0, RAID-1 болон RAID-5 загваруудыг 
 	дангаар нь болон хослолынх нь хувьд шийддэг.</para>
 
    <para>Энэ бүлэг нь уламжлалт диск хадгалалтын болзошгүй асуудлуудыг тоймлон өгүүлэх бөгөөд 
 	Vinum Эзлэхүүн Менежерийн талаар танилцуулах болно.</para>
 
    <note>
      <para>&os;&nbsp;5-аас эхлэн Vinum-ийг GEOM архитектурт (<xref linkend="GEOM">) 
 	тааруулан оруулахын тулд анхдагч санаанууд, нэр томъёо болон 
 	диск дээрх мета өгөгдлийг нь хадгалан дахин бичсэн юм. Энэхүү дахин бичилт нь  
 	<emphasis>gvinum</emphasis> (<emphasis>GEOM vinum</emphasis>-д зориулсан) 
 	гэгддэг. Дараах баримт нь шийдлийн хувилбаруудаас үл хамааран 
 	<emphasis>Vinum</emphasis>-ийг хийсвэр нэр маягаар ихэвчлэн хэрэглэх 
 	болно. Ямар ч тушаалыг одоо ажиллуулахдаа <command>gvinum</command> 
 	тушаалыг ашиглах ёстой бөгөөд цөмийн модулийн нэр нь <filename>vinum.ko</filename> 
 	<filename>geom_vinum.ko</filename> болж өөрчлөгдсөнөөс гадна 
 	төхөөрөмжийн бүх цэгүүд <filename class="directory">/dev/vinum</filename> дотор биш 
 	<filename class="directory">/dev/gvinum</filename> дотор байрласан байгаа. &os;&nbsp;6-аас 
 	эхлэн хуучин Vinum шийдэл нь үндсэн кодонд байхаа аль хэдийн больсон 
 	байна.
      </para>
    </note>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="vinum-intro">
     <title>Дискнүүд хэтэрхий жижиг</title>
 
     <indexterm><primary>Vinum</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>RAID</primary>
     <secondary>програм хангамж</secondary></indexterm>
     
     <para>Дискнүүд нь хэмжээний хувьд улам томорсоор байгаагийн адил бас 
 	өгөгдлийн хадгалалтын шаардлагууд ч бас тийм болсоор байна. Ихэнх тохиолдолд 
 	танд өөрт чинь байгаа дискнүүдээс илүү том файлын систем хэрэгтэй болж магадгүй юм. 
 	Энэ асуудал нь арван жилийн өмнөх шиг тийм хурц асуудал биш болсон боловч 
 	одоо болтол байгааг нь хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй юм. Зарим системүүд нь үүнийг 
 	өөрийнхөө өгөгдлийг хэд хэдэн дискнүүд дээр хадгалах хийсвэр төхөөрөмж үүсгэн шийддэг 
 	байна.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="vinum-access-bottlenecks">
     <title>Хандалтын тагларалтууд</title>
 
     <para>Орчин үеийн системүүдэд маш өндөр зэрэгцээ хандлагаар өгөгдөлд хандах
 	хэрэгцээ байнга гардаг. Жишээ нь том FTP эсвэл HTTP серверүүд нь 
 	олон мянган зэрэгцээ сессүүдтэй ажиллаж чаддаг ба ихэнх дискнүүдийн тогтвортой дамжуулах 
 	түвшингээс хавьгүй илүү гарсан гадагшаа ертөнц уруу холбогдсон олон 100&nbsp;Mbit/s-ийн  
 	холболтуудтай байдаг.</para>
 
     <para>Одоогийн диск хөтчүүд өгөгдлийг цуваагаар 70&nbsp;MB/s хүртэл дамжуулж 
 	чаддаг боловч энэ утга нь бие биенээсээ хамааралгүй олон чөлөөтэй процессууд 
 	хөтчид ханддаг тийм орчинд тийм ч чухал биш юм. Тийм орчинд процессууд нь 
 	тэдгээр утгуудын зөвхөн бутархайгаар хэмжигдэх тооны хурдад хүрч магадгүй юм. 
 	Ийм тохиолдлуудад асуудлыг дискний дэд системийн үүднээс харвал илүү сонирхолтой 
 	байх болно: энд чухал параметр нь дэд системд үзүүлж байгаа дамжуулалтын ачаалал бөгөөд 
 	өөрөөр хэлбэл дамжуулалтад оролцож байгаа хөтчүүдийг эзэлж байгаа дамжуулалтын
 	тэр хугацаа юм.</para>
 
     <para>Аль ч дискний дамжуулалтын үед хөтөч нь толгойнуудаа эхлээд байрлуулж 
 	унших толгойн доор эхний сектор шалгагдан өнгөрөхийг хүлээж дараа нь 
 	дамжуулалтыг гүйцэтгэх ёстой. Эдгээр үйлдлүүд нь atomic буюу хуваагдашгүй, 
 	салгагдашгүй үйлдлүүд гэж ойлгогддог: тэдгээрийг тасалдуулах нь ямар ч утгагүй
 	юм.</para>
 
     <para><anchor id="vinum-latency"> Ердийн 10&nbsp;kB-ийн дамжуулалтыг 
 	авч үзье: өндөр ажиллагаатай одоо үеийн дискнүүд нь толгойнуудаа дунджаар 
 	3.5&nbsp;ms-д байрлуулж чаддаг. Хамгийн хурдан хөтчүүд 15,000&nbsp;rpm 
 	хурдаар эргэдэг, тийм болохоор дундаж эргэх хожимдол нь (хувьсгалын хагас) 
 	2&nbsp;ms болох юм. 70&nbsp;MB/s үед дамжуулалт нь өөрөө 
 	150&nbsp;&mu;s болох бөгөөд байрлуулах хугацаатай харьцуулахад бараг 
 	юу ч биш юм. Ийм тохиолдолд үр дүнтэй дамжуулах түвшин нь 1&nbsp;MB/s-с  
 	бага зэрэг илүү түвшин уруу  буурах бөгөөд мэдээж энэ нь дамжуулах хэмжээнээс 
 	ихээхэн хамааралтай байна.</para>
 
     <para>Энэ асуудлын уламжлалт, мэдээжийн шийдэл нь <quote>илүү ээрүүлүүд</quote> 
 	юм: нэг том диск ашиглахын оронд энэ нь нийт хадгалалтын хэмжээ нь адилхан 
 	хэд хэдэн арай жижиг дискнүүдийг ашиглах явдал юм. Диск бүр нь тус тусдаа 
 	байрлуулах болон дамжуулах үйлдлийг хийж чадах бөгөөд ингэснээр үр дүнтэй 
 	дамжуулах чанар нь ашигласан дискний тоотой ойролцоо хүчин зүйлээр нэмэгдэх 
 	болно.
     </para>
 
     <para>Дамжуулалтын чанарын яг тодорхой сайжруулалт нь мэдээж оролцсон дискнүүдийн 
 	тооноос бага байна: хөтөч бүр нь зэрэгцээ дамжуулж чадах боловч хүсэлтүүд нь 
 	хөтчүүдийн дагуу тэнцүү түгээгдэхийг батлах аргагүй юм. Нэг хөтөч дээрх 
 	ачаалал нь нөгөө дээрхээс илүү өндөр байх нь зайлшгүй юм.</para>
 
     <indexterm>
       <primary>диск нийлүүлэлт</primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>Vinum</primary>
       <secondary>нийлүүлэлт</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Дискнүүд дээрх ачааллын тэнцүү байдал нь хөтчүүдийн дагуу өгөгдлүүд 
 	хуваалцдаг арга замаас маш ихээр хамаардаг. Дараах хэлэлцүүлэг дээр 
 	дискний хадгалалтыг номны хуудас шигээр дугаараар нь хандаж болох 
 	маш олон тооны өгөгдлийн секторууд гэж ойлгох нь тохиромжтой юм. 
 	Хамгийн мэдээжийн арга бол том номыг аваад жижиг хэсгүүд болгон урахын 
 	оронд виртуал дискийг физик дискнүүдийн хэмжээтэйгээр  дараалсан 
 	секторуудын бүлгүүд болгон хувааж энэ маягаар тэдгээрийг хадгалах 
 	явдал юм. Энэ аргыг <emphasis>concatenation буюу нийлүүлэлт</emphasis> 
 	гэж нэрлэдэг бөгөөд дискнүүд нь ямар нэгэн тусгайлсан хэмжээний харилцаанууд  
 	шаарддаггүйгээрээ давуу талтай юм. Виртуал диск дэх хандалт өөрийн хаягийн 
 	талбараар тэнцүү тархсан үед энэ нь сайн ажилладаг. Хандалт нь жижиг талбарт 
 	төвлөрсөн үед сайжруулалт тийм ч сайн мэдэгддэггүй. 
 	<xref linkend="vinum-concat"> нь хадгалалтын нэгжүүд нийлүүлэгдсэн 
 	зохион байгуулалтад хуваарилагдаж байгаа дарааллыг үзүүлж байна.</para>
 
     <para>
       <figure id="vinum-concat">
 	<title>Нийлүүлэгдсэн зохион байгуулалт</title>
 	<graphic fileref="vinum/vinum-concat">
       </figure>
     </para>
 
     <indexterm>
       <primary>диск судал үүсгэх</primary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>Vinum</primary>
       <secondary>судал үүсгэх</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>RAID</primary>
     </indexterm>
 
     <para>Өөр нэг тааруулалт нь хаягийн талбарыг арай жижиг, тэнцүү хэмжээтэй 
 	бүрэлдэхүүн хэсэгт хувааж тэдгээрийг цуваагаар өөр төхөөрөмжүүд дээр 
 	хадгалах явдал юм. Жишээ нь эхний 256 сектор эхний диск дээр, 
 	дараагийн 256 сектор нь дараагийн диск дээр гэх мэтчилэн байх юм. 
 	Сүүлийн дискэнд хүрсний дараа процесс дискнүүдийг дүүртэл давтагдана. 
 	Энэ тааруулалтыг <emphasis>striping буюу судал үүсгэх</emphasis> 
 	эсвэл <acronym>RAID-0</acronym> гэж нэрлэдэг.
 
     <footnote>
       <para><acronym>RAID</acronym> нь <emphasis>Redundant
       Array of Inexpensive Disks буюу Хямд дискнүүдийн Нөөц Массив </emphasis> 
 	бөгөөд гэмтэл даах чадварын төрөл бүрийн хэлбэрүүдийг санал болгодог бөгөөд 
 	гэхдээ сүүлийн ойлголт нь зарим талаараа төөрөгдүүлмээр юм: энэ нь ямар ч нөөцийн 
 	боломжийг хангадаггүй.</para> </footnote>.
 
 	Судал үүсгэх нь зарим талаараа өгөгдлийг олохын тулд илүү чармайлт шаарддаг бөгөөд 
 	олон дискнүүдийн дагуу тархсан дамжуулалтад нэмэлт I/O ачаалал үүсгэж болох боловч 
 	энэ нь бас тогтмол ачааллыг илүүтэйгээр дискнүүдийн дагуу хангаж өгдөг. 
 	<xref linkend="vinum-striped"> нь хадгалалтын нэгжүүд судалчлагдсан  
 	зохион байгуулалтад хуваарилагдаж байгаа дарааллыг үзүүлж байна.</para>
 
     <para>
       <figure id="vinum-striped">
         <title>Судалчлагдсан зохион байгуулалт</title>
 	<graphic fileref="vinum/vinum-striped">
       </figure>
     </para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="vinum-data-integrity">
     <title>Өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдал</title>
 
       <para>Одоогийн дискнүүд дэх сүүлийн асуудал нь найдваргүй байдал юм. 
 	Диск хөтчүүдийн найдвартай байдал сүүлийн хэдэн жилийн дотор асар ихээр 
 	нэмэгдсэн боловч тэдгээр нь сервер унах гол шалтгааны нэг бүрэлдэхүүн хэсэг 
 	хэвээр байсаар байна. Ингэсэн тохиолдолд гарах үр дүн нь сүйрлийн 
 	байж болох юм: ажиллагаагүй болсон дискний хөтчийг сольж шинэ диск уруугаа
 	өгөгдлийг сэргээх нь хэдэн өдөр болж болох юм.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>диск толин тусгал үүсгэх</primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>Vinum</primary>
 	<secondary>толин тусгал үүсгэх</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>RAID-1</primary>
       </indexterm>
       
       <para>Уламжлалт замаар энэ асуудлыг <emphasis>толин тусгал үүсгэх</emphasis> 
 	аргаар өгөгдлийн хоёр хуулбарыг өөр физик тоног төхөөрөмж дээр хадгалж шийддэг. 
 	<acronym>RAID</acronym> түвшингүүд бий болсноор энэ техник нь бас 
 	<acronym>RAID түвшин 1</acronym> буюу <acronym>RAID-1</acronym> 
 	гэж нэрлэгддэг. Эзлэхүүн уруу хийгдэх бичилт хоёр байрлал уруу хийгддэг; уншилт нь 
 	алинаас нь ч хийгдсэн болдог, хэрэв нэг хөтөч нь ажиллахгүй болбол өгөгдөл нөгөө 
 	хөтөч дээр бас байж байх юм.</para>
     
       <para>Толин тусгал үүсгэх нь хоёр асуудалтай байдаг:</para>
     
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Үнэ. Энэ нь нөөцгүй шийдлийн нэгэн адил хоёр дахин их дискний 
 		хадгалалт шаарддаг.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Ажиллагааны нөлөөлөл.  Бичилтүүд нь хоёр хөтчүүдэд хоёуланд нь 
 		хийгддэг, тиймээс тэдгээр нь толин тусгал хийгдээгүй эзлэхүүний 
 		зурвасын өргөнөөс хоёр дахин ихийг эзэлдэг. Уншилтууд нь харин 
 		ажиллагааны хувьд асуудалгүй байдаг: тэд илүү хурдан юм шиг 
 		харагддаг.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
       <para><indexterm><primary>RAID-5</primary></indexterm>
 	Өөр нэг шийдэл нь <acronym>RAID</acronym> түвшингүүд 2, 3, 4 болон
 	5-д хийгдсэн <emphasis>parity</emphasis> юм.
 	Эдгээрээс <acronym>RAID-5</acronym> нь хамгийн сонирхолтой байдаг. 
 	Энэ нь Vinum-д хийгдсэн бөгөөд судал бүрийн нэг блокийг өөр блокуудын parity-д 
 	зориулдаг судалчлагдсан зохион байгуулалтын нэг хувилбар юм. 
 	<acronym>RAID-5</acronym> plex нь Vinum-д хийгдсэн бөгөөд 
 	судалчлагдсан plex-ийн нэгэн адил боловч энэ нь судал бүр дэх parity блокуудыг 
 	оруулан <acronym>RAID-5</acronym>-г шийдвэрлэдэг. 
 	<acronym>RAID-5</acronym>-ийн шаарддагаар энэ parity блокийн 
 	байрлал нь нэг судлаас дараагийнх уруу өөрчлөгддөг. Өгөгдлийн блокууд дахь 
 	тоонууд нь блокийн харьцангуй дугааруудыг илэрхийлдэг.</para>
 
       <para>
 	<figure id="vinum-raid5-org">
 	  <title>RAID-5 зохион байгуулалт</title>
 	  <graphic fileref="vinum/vinum-raid5-org">
 	</figure>
       </para>
 
       <para>Толин тусгал үүсгэхтэй харьцуулахад <acronym>RAID-5</acronym> нь 
 	хамаагүй бага хадгалалтын зай шаарддагаараа давуу талтай юм. Унших хандалт нь 
 	судалчлагдсан зохион байгуулалтуудын адил байдаг боловч бичих хандалт нь 
 	хамаагүй удаан ойролцоогоор унших хурдны 25% байдаг. Хэрэв нэг хөтөч ажиллагаагүй 
 	болбол массив нь доройтсон горимд үргэлжлэн ажиллах болно: үлдсэн хандаж болох 
 	хөтчүүдийн аль нэгнээс уншилт хэвийн үргэлжлэх боловч ажиллагаагүй болсон 
 	хөтчөөс хийгдэх уншилт бүх үлдсэн хөтчүүдийн харгалзах блокоос дахин тооцоологдох 
 	болно.
       </para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="vinum-objects">
     <title>Vinum обьектууд</title>
       <para>Эдгээр асуудлуудыг шийдэхийн тулд Vinum нь обьектийн дөрвөн түвшний
 	шатлалыг шийддэг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Хамгийн харагддаг обьект нь <emphasis>volume буюу эзлэхүүн</emphasis> 
 		гэгддэг виртуал диск юм. Эзлэхүүнүүд нь гол нь &unix; диск хөтчүүдийн 
 		нэгэн адил өмчүүдтэй боловч зарим нэг жижиг ялгаанууд байдаг.
 		Тэдэнд хэмжээний хязгаарлалтууд байхгүй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Эзлэхүүнүүд нь тус бүр нь эзлэхүүний нийт хаягийн талбарыг илэрхийлдэг 
 		<emphasis>plex-үүд</emphasis>ээс бүрддэг. Тиймээс шатлал дахь 
 		энэ түвшин нь нөөцийг хангадаг. Plex-үүдийг толин тусгал хийгдсэн 
 		массив дахь тус бүртээ ижил өгөгдлийг агуулсан дискнүүд гэж бодох 
 		хэрэгтэй.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Vinum нь &unix; диск хадгалалтын тогтолцоонд оршдог болохоор 
 		&unix; хуваалтуудыг олон диск бүхий plex-үүдийн хувьд бүтээх блок  
 		болгон ашиглах боломжтой, гэхдээ жинхэнэдээ энэ нь хэтэрхий уян хатан 
 		биш болж болох юм: &unix; дискнүүд нь зөвхөн хязгаарлагдмал тооны 
 		хуваалтуудтай байдаг. Ингэхийн оронд харин Vinum нь ганц &unix; 
 		хуваалтыг (<emphasis>хөтөч</emphasis>) <emphasis>subdisks
 		буюу дэд дискнүүд</emphasis> гэгддэг үргэлжлэн нийлсэн талбаруудад 
 		хуваадаг бөгөөд эдгээр дэд дискнүүдийг plex-үүдэд зориулж бүтээх 
 		блок болгон ашигладаг.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>Дэд дискнүүд нь Vinum <emphasis>хөтчүүд</emphasis> дээр, 
 		одоогоор &unix; хуваалтууд дээр оршдог. Vinum хөтчүүд нь 
 		дурын тооны дэд дискнүүдийг агуулж болно. Хөтчийн эхлэл дэх 
 		тохиргоо болон төлвийн мэдээллийг хадгалах зориулалттай жижиг 
 		талбараас бусад хөтчийн бүх хэсэг өгөгдлийн хадгалалтанд 
 		зориулагдана.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Дараах хэсгүүд нь эдгээр обектуудын Vinum-ийн шаарддаг ажиллагааг хангах 
 	аргыг тайлбарлах болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Эзлэхүүний хэмжээний саналууд</title>
 
       <para>Plex-үүд нь Vinum тохиргоонд бүх хөтчүүд дээгүүр тархсан олон дэд 
 	дискнүүдийг агуулж болно. Үүний үр дүнд хөтөч бүрийн хэмжээ нь plex-ийн 
 	хэмжээг хязгаарлахгүй, тиймээс эзлэхүүний хэмжээг бас хязгаарлахгүй 
 	юм.</para>
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title>Өгөгдлийн нөөц хадгалалт</title>
       <para>Vinum нь олон plex-үүдийг эзлэхүүнд хавсран толин тусгал үүсгэлтийг
 	хийж гүйцэтгэдэг. Plex бүр эзлэхүүн дэх өгөгдлийн дүрслэл юм. Эзлэхүүн нь 
 	нэгээс найман plex-ийг агуулж болно.</para>
 
       <para>Plex нь эзлэхүүний бүх өгөгдлийг илэрхийлдэг боловч илэрхийллүүдийн 
 	хэсгүүд нь хийгдсэн аргаасаа (plex-ийн хэсгүүдийн хувьд дэд дискнүүдийг 
 	тодорхойлоогүйгээс) болоод эсвэл тохиолдлоор (хөтөч ажиллагаагүй болсноос 
 	болоод) бодитоор байхгүй байх боломжтой юм. Эзлэхүүний хаягийн бүрэн талбарын 
 	хүрээний хувьд хамгийн багаар бодоход нэг plex өгөгдлийг хангаж чаддаг байхад 
 	эзлэхүүн нь бүрэн ажиллагаатай байх юм.</para>
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title>Ажиллагааны асуудлууд</title>
 
       <para>Vinum нь нийлүүлэлт болон судалчлалыг plex түвшинд хийж 
 	гүйцэтгэдэг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Нийлүүлэгдсэн plex</emphasis> нь харин 
 		дэд диск бүрийн хаягийн талбарыг ашигладаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Судалчлагдсан plex</emphasis> нь дэд диск 
 		бүрийн дагуу өгөгдлийг судалчилдаг. Дэд диск бүр бүгд адил 
 		хэмжээтэй байх ёстой бөгөөд нийлүүлэгдсэн plex-ээс ялгахын 
 		тулд хамгийн багаар бодоход хоёр дэд диск байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аль Plex зохион байгуулалт вэ?</title>
       <para>&os;&nbsp;&rel.current;-тэй цуг ирдэг Vinum-ийн хувилбар нь хоёр төрлийн 
 	plex-ийг хийж гүйцэтгэдэг:</para>
     
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Нийлүүлэгдсэн plex-үүд нь хамгийн уян хатан байдаг: тэдгээр нь ямар ч 
 		тооны дэд дискнүүдийг агуулж болох бөгөөд дэд дискнүүд нь өөр өөр урттай 
 		байж болно. Plex-ийг нэмэлт дэд дискнүүд нэмж өргөтгөж болох юм. 
 		Тэдгээр нь судалчлагдсан plex-үүдээс <acronym>CPU</acronym>-ийн 
 		хугацааны хувьд багыг шаарддаг, гэхдээ <acronym>CPU</acronym> 
 		дээрх нэмэлт ачааллын ялгаа нь хэмжигдэхээр тийм их биш юм. Нөгөө 
 		талаас авч үзэх юм бол тэдгээр нь ганц диск их идэвхитэй бөгөөд бусад нь 
 		сул зогсож байдаг халуун цэгүүдэд хамгийн мэдрэмтгий байдаг.</para>
         </listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Судалчлагдсан (<acronym>RAID-0</acronym>) plex-үүдийн 
 		хамгийн агуу давуу тал нь тэдгээр plex-үүд нь халуун цэгүүдийг багасгадаг 
 		явдал юм: хамгийн тохиромжтой (256&nbsp;kB орчим) хэмжээтэйгээр 
 		судлыг сонгосноор та бүрэлдэхүүний хөтчүүд дээрх ачааллыг тэнцүүлж 
 		болох юм. Энэ хандлагын сул талууд нь (бутархайгаар хэмжигдэх) 
 		илүү төвөгтэй код болон дэд дискнүүд дээрх хязгаарлалтууд юм: тэдгээр нь 
 		бүгд ижил хэмжээтэй байх ёстой бөгөөд шинэ дэд дискнүүд нэмж plex-ийг өргөтгөх 
 		нь асар хэцүү учир Vinum нь үүнийг одоогоор хийж гүйцэтгэдэггүй юм. 
 		Vinum нь нэмэлт, амархан хязгаарлалтыг тохоож өгдөг: судалчлагдсан 
 		plex нь хамгийн багаар бодоход хоёр дэд дисктэй байх ёстой, тэгэхгүй 
 		бол үүнийг нийлүүлэгдсэн plex-ээс ялгах боломжгүй юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <para><xref linkend="vinum-comparison"> нь plex зохион байгуулалт бүрийн 
 	давуу болон сул талуудыг дүгнэн харуулж байна.</para>
     
       <table id="vinum-comparison" frame="none">
 	<title>Vinum Plex зохион байгуулалтууд</title>
 	<tgroup cols="5">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Plex төрөл</entry>
 	  	<entry>Хамгийн бага дэд дискнүүд</entry>
 	  	<entry>Дэд дискнүүд нэмж болох эсэх</entry>
 	  	<entry>Адил хэмжээтэй байх ёстой</entry>
 	  	<entry>Хэрэглээ</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>нийлүүлэгдсэн</entry>
 	      <entry>1</entry>
 	      <entry>тийм</entry>
 	      <entry>үгүй</entry>
 	      <entry>Байрлуулах хамгийн их уян хатан чанар ба боломжийн ажиллагаатай 
 		их хэмжээний өгөгдлийн хадгалалт</entry>
 	    </row>
 	    
 	    <row>
 	      <entry>судалчлагдсан</entry>
 	      <entry>2</entry>
 	      <entry>үгүй</entry>
 	      <entry>тийм</entry>
 	      <entry>Маш өндөр зэрэгцээ хандалттай цуг өндөр хурдтай ажиллагаа</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </table>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="vinum-examples">
     <title>Зарим жишээнүүд</title>
 
     <para>Vinum нь хувь системүүдэд мэдэгддэг обьектуудыг тайлбарладаг 
 	<emphasis>тохиргооны мэдээллийн бааз</emphasis>ын ажиллагааг 
 	хангаж байдаг. Эхлээд хэрэглэгч нэг буюу эсвэл хэд хэдэн тохиргооны 
 	файлуудаас тохиргооны мэдээллийн баазыг &man.gvinum.8; хэрэгсэл 
 	програмын тусламжтайгаар үүсгэдэг. Vinum нь өөрийн тохиргооны 
 	мэдээллийн баазын хуулбарыг диск зүсмэл (Vinum үүнийг 
 	<emphasis>төхөөрөмж</emphasis> гэдэг) бүр дээр өөрийн 
 	хяналтын доор хадгалдаг. Дахин эхлүүлэлт нь зөвөөр Vinum обьект 
 	бүрийн төлвийг сэргээдэг байлгахын тулд төлөв өөрчлөгдөх болгонд 
 	энэхүү мэдээллийн бааз нь шинэчлэгддэг.</para>
   
     <sect2>
       <title>Тохиргооны файл</title>
       <para>Тохиргооны файл нь Vinum обьектуудыг тайлбарладаг. Энгийн эзлэхүүний 
 	тодорхойлолт ийм байж болох юм:</para>
 
       <programlisting>
     drive a device /dev/da3h
     volume myvol
       plex org concat
         sd length 512m drive a</programlisting>
 
       <para>Энэ файл нь дөрвөн Vinum обьектийг тайлбарладаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>drive</emphasis> мөр нь дискний хуваалтыг 
 		(<emphasis>хөтөч</emphasis>) тайлбарлах бөгөөд үүний 
 		байрлал нь түүн доор орших тоног төхөөрөмжтэй харьцангуй 
 		байна. Үүнд <emphasis>a</emphasis> гэж симбол нэр 
 		өгсөн байгаа. Ингэж симбол нэрсийг төхөөрөмжийн нэрсээс 
 		тусад нь салгах нь дискнүүдийг нэг байрлалаас нөгөө уруу 
 		эргэлзээгүйгээр шилжүүлэх боломжийг олгодог.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>volume</emphasis> мөр нь эзлэхүүнийг тайлбарлана. 
 		Цорын ганц шаардлагатай шинж чанар нь нэр бөгөөд энэ тохиолдолд 
 		<emphasis>myvol</emphasis> байна.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>plex</emphasis> мөр нь plex-ийг тодорхойлдог. 
 		Цорын ганц шаардлагатай параметр нь зохион байгуулалт бөгөөд 
 		энэ тохиолдолд <emphasis>concat</emphasis> болно. 
 		Ямар ч нэр хэрэггүй: систем автоматаар эзлэхүүний нэрэн 
 		дээр <emphasis>.p</emphasis><emphasis>x</emphasis> 
 		дагавар залгаж үүсгэдэг бөгөөд <emphasis>x</emphasis> нь 
 		эзлэхүүн дэх plex-ийн дугаар юм. Тиймээс энэ plex нь 
 		<emphasis>myvol.p0</emphasis> гэж нэрлэгдэнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>sd</emphasis> мөр нь дэд дискийг тайлбарлана. 
 		Хамгийн бага тодорхойлолтууд нь үүнийг хадгалах хөтчийн нэр болон 
 		дэд дискний урт юм. Plex-үүдтэй адил нэр хэрэггүй: 
 		систем автоматаар plex-ийн нэрэн 
 		дээр <emphasis>.s</emphasis><emphasis>x</emphasis> 
 		дагавар залгаж үүсгэдэг бөгөөд <emphasis>x</emphasis> нь 
 		plex дэх дэд дискний дугаар юм. Тиймээс Vinum нь энэ дэд 
 		дискэнд <emphasis>myvol.p0.s0</emphasis> гэж нэр 
 		өгдөг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Энэ файлыг процесс хийсний дараа &man.gvinum.8; дараах үр дүнг 
 	гаргана:</para>
 
       <programlisting width="97">
       &prompt.root; gvinum -&gt; <userinput>create config1</userinput>
       Configuration summary
       Drives:         1 (4 configured)
       Volumes:        1 (4 configured)
       Plexes:         1 (8 configured)
       Subdisks:       1 (16 configured)
      
 	D a                     State: up       Device /dev/da3h        Avail: 2061/2573 MB (80%)
 	
 	V myvol                 State: up       Plexes:       1 Size:        512 MB
 	
 	P myvol.p0            C State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
 	
 	S myvol.p0.s0           State: up       PO:        0  B Size:        512 MB</programlisting>
 
       <para>Энэ гаралт нь &man.gvinum.8;-ийн хэлбэршүүлэлтийн товч жагсаалтыг харуулж байна. 
 	Энэ нь графикаар <xref linkend="vinum-simple-vol"> зурагт дүрслэгдсэн байна.</para>
 
       <para>
 	<figure id="vinum-simple-vol">
 	  <title>Энгийн Vinum эзлэхүүн</title>
 	  <graphic fileref="vinum/vinum-simple-vol">
 	</figure>
       </para>
 
       <para>Энэ зураг  болон дараагийн зураг нь дэд дискнүүд агуулсан plex-үүдийг 
 	агуулсан эзлэхүүнийг харуулж байна. Энэ хялбар жишээн дээр эзлэхүүн нь 
 	нэг plex-ийг агуулах бөгөөд plex нь нэг дэд дискийг агуулж байна.</para>
 
       <para>Энэхүү эзлэхүүн нь хэвшмэл дискний хуваалттай харьцуулахад ямар нэг 
 	тухайлсан давуу чанаргүй юм. Энэ нь ганц plex-ийг агуулах учраас нөөц биш 
 	юм. Plex нь ганц дэд дискнээс тогтох учраас хэвшмэл дискний хуваалттай 
 	харьцуулахад хадгалалт хуваарилалтын хувьд ямар ч ялгаагүй юм. 
 	Дараах хэсгүүд нь төрөл бүрийн илүү сонирхолтой тохиргооны аргуудыг 
 	харуулах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэмэгдсэн уян хатан чанар: Толин тусгал үүсгэх</title>
 
       <para>Эзлэхүүний уян хатан чанарыг толин тусгал үүсгэж ихэсгэж болно. 
 	Толин тусгал хийсэн эзлэхүүнийг байрлуулахдаа хөтчийн сүйрэл plex бүрийг унагахгүй
 	байлгахын тулд plex бүр дэх дэд дискнүүд нь өөр өөр хөтчүүд дээр байгаа эсэхийг 
 	шалгах нь чухал юм. Дараах тохиргоо нь эзлэхүүнийг толин тусгал хийж 
 	байна:</para>
 
       <programlisting>
 	drive b device /dev/da4h
 	volume mirror
       plex org concat
         sd length 512m drive a
 	  plex org concat
 	    sd length 512m drive b</programlisting>
 
       <para>Vinum нь өөрийн тохиргооны мэдээллийн бааз дахь бүх обьектуудыг 
 	хянаж байдаг болохоор <emphasis>a</emphasis> хөтчийн тодорхойлолтыг 
 	энэ жишээн дээр дахин зааж өгөх шаардлагагүй юм. Энэ тодорхойлолтыг процесс 
 	хийсний дараа тохиргоо иймэрхүү харагдана:</para>
 
 
       <programlisting width="97">
 	Drives:         2 (4 configured)
 	Volumes:        2 (4 configured)
 	Plexes:         3 (8 configured)
 	Subdisks:       3 (16 configured)
 	
 	D a                     State: up       Device /dev/da3h        Avail: 1549/2573 MB (60%)
 	D b                     State: up       Device /dev/da4h        Avail: 2061/2573 MB (80%)
 
     V myvol                 State: up       Plexes:       1 Size:        512 MB
     V mirror                State: up       Plexes:       2 Size:        512 MB
   
     P myvol.p0            C State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
     P mirror.p0           C State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
     P mirror.p1           C State: initializing     Subdisks:     1 Size:        512 MB
   
     S myvol.p0.s0           State: up       PO:        0  B Size:        512 MB
 	S mirror.p0.s0          State: up       PO:        0  B Size:        512 MB
 	S mirror.p1.s0          State: empty    PO:        0  B Size:        512 MB</programlisting>
 	
       <para><xref linkend="vinum-mirrored-vol"> зураг нь бүтцийг графикаар 
 	харуулж байна.</para>
 
       <para>
 	<figure id="vinum-mirrored-vol">
 	  <title>Толин тусгал хийгдсэн Vinum эзлэхүүн</title>
 	  <graphic fileref="vinum/vinum-mirrored-vol">
 	</figure>
       </para>
 
       <para>Энэ жишээн дээр plex бүр бүрэн 512&nbsp;MB хаягийн талбарыг 
 	агуулж байна. Өмнөх жишээн дээрх шиг plex бүр зөвхөн ганц дэд дискийг 
 	агуулна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ажиллагааг оновчтой болгох</title>
 
       <para>Өмнөх жишээн дээрх толин тусгал хийгдсэн эзлэхүүн нь толин тусгал 
 	хийгдээгүй эзлэхүүнээс илүү сүйрэлд тэсвэртэй боловч ажиллагааны хувьд дутмаг 
 	байдаг: эзлэхүүн уруу хийгдэх бичилт бүр нь нийт дискний зурвасын өргөнөөс илүүтэйгээр  
 	ашиглан хоёр хөтөч хоёулан уруу нь бичилт хийхийг шаарддаг. Ажиллагааны 
 	тооцоонууд нь өөр хандлагыг шаарддаг: толин тусгал үүсгэхийн оронд өгөгдөл нь 
 	аль болох олон диск хөтчүүдийн дагуу судалчлагддаг. Дараах тохиргоо нь 
 	дөрвөн дискний хөтчүүдийн дагуу судалчлагдсан plex бүхий эзлэхүүнийг 
 	харуулж байна:</para>
 
 	<programlisting>
 	drive c device /dev/da5h
 	drive d device /dev/da6h
 	volume stripe
 	plex org striped 512k
 	  sd length 128m drive a
 	  sd length 128m drive b
 	  sd length 128m drive c
 	  sd length 128m drive d</programlisting>
 
       <para>Өмнөхийн адил Vinum-д мэдэгдэж байгаа хөтчүүдийг тодорхойлох хэрэггүй 
 	юм. Энэ тодорхойлолтыг процесс хийсний дараа тохиргоо иймэрхүү 
 	байна:</para>
 
       <programlisting width="92">
 	Drives:         4 (4 configured)
 	Volumes:        3 (4 configured)
 	Plexes:         4 (8 configured)
 	Subdisks:       7 (16 configured)
   
     D a                     State: up       Device /dev/da3h        Avail: 1421/2573 MB (55%)
     D b                     State: up       Device /dev/da4h        Avail: 1933/2573 MB (75%)
     D c                     State: up       Device /dev/da5h        Avail: 2445/2573 MB (95%)
     D d                     State: up       Device /dev/da6h        Avail: 2445/2573 MB (95%)
   
     V myvol                 State: up       Plexes:       1 Size:        512 MB
     V mirror                State: up       Plexes:       2 Size:        512 MB
     V striped               State: up       Plexes:       1 Size:        512 MB
   
     P myvol.p0            C State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
     P mirror.p0           C State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
     P mirror.p1           C State: initializing     Subdisks:     1 Size:        512 MB
     P striped.p1            State: up       Subdisks:     1 Size:        512 MB
   
     S myvol.p0.s0           State: up       PO:        0  B Size:        512 MB
     S mirror.p0.s0          State: up       PO:        0  B Size:        512 MB
     S mirror.p1.s0          State: empty    PO:        0  B Size:        512 MB
     S striped.p0.s0         State: up       PO:        0  B Size:        128 MB
     S striped.p0.s1         State: up       PO:      512 kB Size:        128 MB
     S striped.p0.s2         State: up       PO:     1024 kB Size:        128 MB
     S striped.p0.s3         State: up       PO:     1536 kB Size:        128 MB</programlisting>
 
       <para>
 	<figure id="vinum-striped-vol">
 	  <title>Судалчлагдсан Vinum эзлэхүүн</title>
 	  <graphic fileref="vinum/vinum-striped-vol">
 	</figure>
       </para>
 
       <para>Энэ эзлэхүүн нь <xref linkend="vinum-striped-vol"> зурагт 
 	үзүүлэгдсэн байгаа.  Судлуудын харанхуй байдал plex-ийн хаягийн талбар дахь 
 	байрлалыг илэрхийлнэ: хамгийн цайвар судлууд нь эхлээд байх бөгөөд хамгийн 
 	харанхуйнууд нь сүүлд байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Уян хатан чанар ба ажиллагаа</title>
 
       <para><anchor id="vinum-resilience">Хангалттай тоног төхөөрөмжийн 
 	тусламжтайгаар стандарт &unix; хуваалтуудтай харьцуулах юм бол нэмэгдсэн 
 	уян хатан чанар болон нэмэгдсэн ажиллагаа аль алиныг нь үзүүлдэг  эзлэхүүнүүдийг 
 	бүтээх боломжтой юм. Нийтлэг тохиргооны файл иймэрхүү байж болох 
 	юм:</para>
 
       <programlisting>
 	volume raid10
       plex org striped 512k
         sd length 102480k drive a
         sd length 102480k drive b
         sd length 102480k drive c
         sd length 102480k drive d
         sd length 102480k drive e
       plex org striped 512k
         sd length 102480k drive c
         sd length 102480k drive d
         sd length 102480k drive e
         sd length 102480k drive a
         sd length 102480k drive b</programlisting>
 
       <para>Хоёр дахь plex-ийн дэд дискнүүд нь эхний plex дэхээс хоёр хөтчөөр 
 	ялгаатай: дамжуулалт хоёр хөтчөөр дамжин хийгдсэн ч гэсэн бичилтүүд адил 
 	дэд дискнүүд уруугаа хийгдэхгүй байхыг энэ нь баталгаажуулж өгдөг.</para>
 
       <para><xref linkend="vinum-raid10-vol"> нь энэ эзлэхүүний бүтцийг илэрхийлж 
 	байна.</para>
 
       <para>
 	<figure id="vinum-raid10-vol">
 	  <title>Толин тусгал хийгдсэн, судалчлагдсан Vinum эзлэхүүн</title>
 	  <graphic fileref="vinum/vinum-raid10-vol">
         </figure>
       </para>
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="vinum-object-naming">
     <title>Обьектийн нэрлэлт</title>
 
     <para>Дээд дурдсаны дагуу Vinum нь анхдагч нэрсийг plex-үүд болон дэд дискнүүдэд 
 	өгдөг боловч тэдгээр нь дарагдан өөрчлөгдөж болох юм. Анхдагч нэрсийг 
 	дарж өөрчлөхийг зөвлөдөггүй: обьектуудыг дурын нэрээр солихыг зөвшөөрдөг 
 	VERITAS эзлэхүүн менежерээс харах юм бол энэ уян хатан чанар нь мэдэгдэхүйц 
 	давуу талыг авч ирдэггүй бөгөөд эндүүрэл үүсгэж болох юм.</para>
 
     <para>Нэрс нь дурын хоосон биш тэмдэгтийг агуулж болох бөгөөд тэмдэгтүүдийг  
 	үсэг, тоо болон доогуур зураас байлгаж хязгаарлахыг зөвлөдөг. 
 	Эзлэхүүнүүд, plex-үүд болон дэд дискнүүд нь 64 тэмдэгт хүртэл урттай 
 	байж болох бөгөөд хөтчүүдийн нэрс 32 тэмдэгт хүртэл урттай байж 
 	болно.</para>
 
     <para>Vinum обьектууд нь <filename class="directory">/dev/gvinum</filename> шатлалд 
 	төхөөрөмжийн цэгүүдийг өгдөг. Дээр үзүүлсэн тохиргоо нь Vinum-ийг 
 	дараах төхөөрөмжийн цэгүүдийг үүсгэхэд хүргэнэ:</para>
 
     <itemizedlist>
-      <listitem>
-        <note><para>Энэ нь зөвхөн уламжлалт Vinum шийдэлд хамаатай.</para></note>
-
-	<para>&man.gvinum.8; болон Vinum дэмоны ашигладаг 
-	харгалзах <filename class="devicefile">/dev/vinum/control</filename> болон 
-	<filename class="devicefile">/dev/vinum/controld</filename> хяналтын төхөөрөмжүүд.</para>
-      </listitem>
-
       <listitem>
 	<para>Эзлэхүүн бүрийн төхөөрөмжийн оруулгууд. Эдгээр нь Vinum-ийн ашигладаг 
 		гол төхөөрөмжүүд юм. Тэгэхээр дээрх тохиргоо нь 
 	  <filename class="devicefile">/dev/gvinum/myvol</filename>,
 	  <filename class="devicefile">/dev/gvinum/mirror</filename>,
 	  <filename class="devicefile">/dev/gvinum/striped</filename>,
 	  <filename class="devicefile">/dev/gvinum/raid5</filename> болон
 	  <filename class="devicefile">/dev/gvinum/raid10</filename> төхөөрөмжүүдийг 
 		агуулах болно.</para>
       </listitem>
 
-      <listitem>
-        <note><para>Энэ нь зөвхөн уламжлалт Vinum шийдэлд хамаатай.</para></note>
-
-	<para>Хөтөч бүрийн оруулгатай <filename class="directory">/dev/vinum/drive</filename> 
-		сан. Эдгээр оруулгууд нь жинхэнэдээ харгалзах дискний цэгүүд уруу заасан 
-		симболын холбоосууд юм.</para>
-      </listitem>
-
       <listitem>
 	<para>Бүх эзлэхүүнүүд нь <filename class="directory">/dev/gvinum/</filename> дотор 
 		шууд оруулгуудыг авна.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Plex болон дэд диск бүрийн төхөөрөмжийн цэгүүдийг агуулдаг 
 		харгалзах <filename class="directory">/dev/gvinum/plex</filename> болон 
 		<filename class="directory">/dev/gvinum/sd</filename> сангууд.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Жишээ нь дараах тохиргооны файл байлаа гэж үзье:</para>
 	<programlisting>
 	drive drive1 device /dev/sd1h
 	drive drive2 device /dev/sd2h
 	drive drive3 device /dev/sd3h
 	drive drive4 device /dev/sd4h
     volume s64 setupstate
       plex org striped 64k
         sd length 100m drive drive1
         sd length 100m drive drive2
         sd length 100m drive drive3
         sd length 100m drive drive4</programlisting>
 
     <para>Энэ файлыг процесс хийсний дараа &man.gvinum.8; нь <filename class="directory">/dev/gvinum</filename>
 		файлд дараах бүтцийг үүсгэдэг:</para>
 
     <programlisting>
 	drwxr-xr-x  2 root  wheel       512 Apr 13 16:46 plex
 	crwxr-xr--  1 root  wheel   91,   2 Apr 13 16:46 s64
 	drwxr-xr-x  2 root  wheel       512 Apr 13 16:46 sd
 
     /dev/vinum/plex:
     total 0
     crwxr-xr--  1 root  wheel   25, 0x10000002 Apr 13 16:46 s64.p0
     
     /dev/vinum/sd:
     total 0
     crwxr-xr--  1 root  wheel   91, 0x20000002 Apr 13 16:46 s64.p0.s0
     crwxr-xr--  1 root  wheel   91, 0x20100002 Apr 13 16:46 s64.p0.s1
     crwxr-xr--  1 root  wheel   91, 0x20200002 Apr 13 16:46 s64.p0.s2
     crwxr-xr--  1 root  wheel   91, 0x20300002 Apr 13 16:46 s64.p0.s3</programlisting>
 
     <para>Plex-үүд болон дэд дискнүүд нь тусгайлсан нэрсийг хуваарилах ёсгүй гэж 
 	зөвлөдөг боловч Vinum хөтчүүд нь нэрлэгдсэн байх ёстой. Энэ нь хөтчийг 
 	өөр байрлал уруу зөөж автоматаар таньсан хэвээр байх боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. Хөтчийн нэрс 32 тэмдэгт хүртэл урттай байж болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Файлын системүүд үүсгэх нь</title>
 
 	<para>Эзлэхүүнүүд нь нэг зүйлээс бусдаараа дискнүүдэд ижил юм шиг 
 	системд харагддаг. &unix; хөтчүүдээс ялгаатай нь Vinum эзлэхүүнүүдийг 
 	хуваадаггүй, тиймээс хуваалтын хүснэгтийг агуулдаггүй.  Энэ нь зарим нэг 
 	дискний хэрэгслүүдэд ялангуяа &man.newfs.8;-д өөрчлөлт хийхийг шаарддаг. 
 	Урьд нь  &man.newfs.8; Vinum-ийн эзлэхүүний нэрийн сүүлийн үсгийг 
 	хуваалт таниулагч гэж тайлбарлахыг оролддог байсан байна. Жишээ нь 
 	дискний хөтөч <filename class="devicefile">/dev/ad0a</filename> эсвэл 
 	<filename class="devicefile">/dev/da2h</filename> гэсэн нэртэй байж болох юм. 
 	Эдгээр нэрс нь эхний (0) IDE диск дээрх эхний хуваалт (<devicename>a</devicename>)
 	болон гурав дахь (3) SCSI диск дэх найм дахь хуваалтыг 
 	(<devicename>h</devicename>) илэрхийлдэг. Ялгаатай тал нь 
 	Vinum эзлэхүүн нь хуваалтын нэртэй ямар ч холбоогүй нэрээр магадгүй  
 	<filename class="devicefile">/dev/gvinum/concat</filename> гэж нэрлэгдэж болох 
 	юм.</para>
 
 	<para>&man.newfs.8; нь дискний нэрийг тайлбарлах бөгөөд хэрэв ойлгож 
 		чадахгүй бол мэдээлэл үзүүлдэг. Жишээ нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>newfs /dev/gvinum/concat</userinput>
 newfs: /dev/gvinum/concat: can't figure out file system partition</screen>
 
 	<para>Энэ эзлэхүүн дээр файлын систем үүсгэхийн тулд 
 	  &man.newfs.8;-г ашиглана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>newfs /dev/gvinum/concat</userinput></screen>
-
-	<note><para>5.0-с өмнөх &os; хувилбаруудад &man.newfs.8; нь 
-		нэмэлт <option>-v</option> туг болон хуучин төхөөрөмж нэрлэлтийн схемийг 
-		шаарддаг:</para>
-
-	<screen>&prompt.root; <userinput>newfs -v /dev/vinum/concat</userinput></screen></note>
-
     </sect2>
   </sect1>
   
   <sect1 id="vinum-config">
     <title>Vinum тохируулах нь</title>
 
     <para><filename>GENERIC</filename> цөм Vinum-ийг агуулдаггүй. Vinum оруулсан 
 	тусгай цөм бүтээх боломжтой боловч ингэхийг зөвлөдөггүй. Vinum-ийг эхлүүлэх 
 	стандарт арга нь цөмийн модуль (<acronym>kld</acronym>) юм. Та бүр 
 	Vinum-д зориулж &man.kldload.8;-г ч ашиглах хэрэггүй: &man.gvinum.8;-г 
 	эхлүүлэхэд энэ нь модуль ачаалагдсан эсэхийг шалгаад хэрэв үгүй бол түүнийг 
 	автоматаар ачаалдаг.</para>
 
 
     <sect2>
       <title>Эхлүүлэлт</title>
 
       <para>Vinum нь тохиргооны мэдээллийг гол нь тохиргооны файлуудад байдаг  яг тэр 
 	хэлбэрээр дискний зүсмэлүүд дээр хадгалдаг. Тохиргооны мэдээллийн баазаас унших 
 	үед Vinum тохиргооны файлуудад зөвшөөрөгдөөгүй хэд хэдэн түлхүүр үгнүүдийг 
 	таньдаг. Жишээ нь дискний тохиргоо дараах текстийг агуулж болох юм:</para>
 
 	<programlisting width="119">volume myvol state up
 volume bigraid state down
 plex name myvol.p0 state up org concat vol myvol
 plex name myvol.p1 state up org concat vol myvol
 plex name myvol.p2 state init org striped 512b vol myvol
 plex name bigraid.p0 state initializing org raid5 512b vol bigraid
 sd name myvol.p0.s0 drive a plex myvol.p0 state up len 1048576b driveoffset 265b plexoffset 0b
 sd name myvol.p0.s1 drive b plex myvol.p0 state up len 1048576b driveoffset 265b plexoffset 1048576b
 sd name myvol.p1.s0 drive c plex myvol.p1 state up len 1048576b driveoffset 265b plexoffset 0b
 sd name myvol.p1.s1 drive d plex myvol.p1 state up len 1048576b driveoffset 265b plexoffset 1048576b
 sd name myvol.p2.s0 drive a plex myvol.p2 state init len 524288b driveoffset 1048841b plexoffset 0b
 sd name myvol.p2.s1 drive b plex myvol.p2 state init len 524288b driveoffset 1048841b plexoffset 524288b
 sd name myvol.p2.s2 drive c plex myvol.p2 state init len 524288b driveoffset 1048841b plexoffset 1048576b
 sd name myvol.p2.s3 drive d plex myvol.p2 state init len 524288b driveoffset 1048841b plexoffset 1572864b
 sd name bigraid.p0.s0 drive a plex bigraid.p0 state initializing len 4194304b driveoff set 1573129b plexoffset 0b
 sd name bigraid.p0.s1 drive b plex bigraid.p0 state initializing len 4194304b driveoff set 1573129b plexoffset 4194304b
 sd name bigraid.p0.s2 drive c plex bigraid.p0 state initializing len 4194304b driveoff set 1573129b plexoffset 8388608b
 sd name bigraid.p0.s3 drive d plex bigraid.p0 state initializing len 4194304b driveoff set 1573129b plexoffset 12582912b
 sd name bigraid.p0.s4 drive e plex bigraid.p0 state initializing len 4194304b driveoff set 1573129b plexoffset 16777216b</programlisting>
   
 	<para>Эндэх мэдээжийн ялгаанууд нь байрлалын тодорхой мэдээлэл болон нэрлэлт 
 	(тэдгээрийн хоёул бас зөвшөөрөгдсөн боловч хэрэглэгчид ашиглахыг хориглосон)
 	болон түвшингүүд дэх мэдээлэл (хэрэглэгчид байдаггүй) байгаа явдал юм. 
 	Vinum нь тохиргооны мэдээлэл дэх хөтчүүдийн тухай мэдээллийг хадгалдаггүй:
 	энэ нь Vinum шошготой хуваалтуудын хувьд тохируулагдсан дискний хөтчүүдийг скан хийн 
 	хөтчүүдийг олдог. Энэ нь тэдгээр хөтчүүдэд өөр төрлийн &unix; хөтчийн ID өгсөн байсан ч 
 	Vinum-д хөтчүүдийг зөвөөр таних боломжийг олгодог.</para>
   
       <sect3 id="vinum-rc-startup">
 	<title>Автомат эхлүүлэлт</title>
 
-	<note><para>Энэ мэдээлэл нь зөвхөн уламжлалт Vinum шийдэлд хамаатай.
-	<emphasis>Gvinum</emphasis> нь &man.loader.conf.5;-ийн тусламжтай 
+	<para><emphasis>Gvinum</emphasis> нь &man.loader.conf.5;-ийн тусламжтай 
 	цөмийн модуль ачаалагдсаны дараа автоматаар эхлүүлэгддэг боломжийг үргэлж 
 	агуулсан байна. <emphasis>Gvinum</emphasis> модулийг ачаалалтын үед 
 	дуудахын тулд <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
-	<literal>geom_vinum_load="YES"</literal> мөрийг нэмэх хэрэгтэй.</para></note>
-
-        <para>Системийг ачаалахад Vinum-ийг автоматаар эхлүүлэхийн тулд 
-	өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөр 
-	байгаа эсэхийг шалгаарай:</para>
-
-	<programlisting>start_vinum="YES"		# set to YES to start vinum</programlisting>
-
-	<para>Хэрэв танд <filename>/etc/rc.conf</filename> файл байхгүй бол 
-	ийм агуулгатай нэгийг үүсгээрэй. Энэ нь системийг эхлэхдээ Vinum 
-	<acronym>kld</acronym>-г ачаалуулж тохиргоонд дурдагдсан 
-	обьект бүрийг эхлүүлэхэд хүргэдэг. Энэ нь файлын системүүдийг 
-	холбохоос өмнө хийгддэг учир автоматаар Vinum эзлэхүүнүүд дээр &man.fsck.8; 
-	хийх болон файлын системүүдийг холбох боломжтой юм.</para>
+	<literal>geom_vinum_load="YES"</literal> мөрийг нэмэх хэрэгтэй.</para>
 
-	<para><command>vinum start</command> тушаалаар Vinum-ийг 
+	<para><command>gvinum start</command> тушаалаар Vinum-ийг 
 	эхлүүлэхэд Vinum нь аль нэг Vinum хөтчөөс тохиргооны мэдээллийн баазыг 
 	уншдаг. Ердийн тохиолдолд хөтөч бүр тохиргооны мэдээллийн баазын адил хуулбарыг 
 	агуулдаг учир аль хөтөч уншигдах нь хамаагүй юм. Гэхдээ сүйрлийн дараа 
 	Vinum нь аль хөтөч хамгийн сүүлд шинэчлэгдсэнийг тодорхойлж тэр хөтчөөс 
 	тохиргоог унших ёстой. Дараа нь тэр хэрэв шаардлагатай бол хуучин хөтчүүдээс 
 	тохиргоог шинэчилдэг.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="vinum-root">
     <title>Root файлын системийн хувьд Vinum-ийг ашиглах нь</title>
 
     <para>Vinum ашиглан бүрэн толин тусгал хийгдсэн файлын системүүд бүхий 
 	машины хувьд root файлын системийг бас толин тусгал хийх нь зүйтэй. 
 	Ингэж тохируулах нь дурын файлын системийг толин тусгал хийхээс 
 	амаргүй юм, учир нь:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>root файлын систем нь ачаалах процессийн нэлээн эхэн үед бэлэн 
 	байж байх шаардлагатай учраас Vinum дэд бүтэц нь энэ үед аль хэдийн бэлэн 
 	болсон байх шаардлагатай.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>root файлын системийг агуулсан эзлэхүүн нь бас системийг эхлүүлэх код 
 	болон цөмийг агуулдаг бөгөөд цөм нь хост системийн эх хэрэгслүүд (өөрөөр хэлбэл 
 	PC ангиллын машинууд дээр BIOS) ашиглан уншигдах ёстой. Эдгээр хост системийн 
 	эх хэрэгслүүдэд Vinum-ийн талаар дэлгэрэнгүйг мэдүүлэх ихэвчлэн боломжгүй 
 	байдаг.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дараах хэсгүүдэд <quote>root эзлэхүүн</quote> гэсэн ойлголт 
 	root файлын системийг агуулдаг Vinum эзлэхүүнийг тайлбарлахад голчлон 
 	ашиглагдана. Энэ эзлэхүүний хувьд <literal>"root"</literal> 
 	гэсэн нэрийг ашиглах нь зүйтэй санаа боловч энэ нь аль ч талаараа заавал 
 	шаардлагатай биш юм. Дараах хэсгүүд дэх бүх тушаалын жишээнүүд нь 
 	энэ нэрийг ашиглах болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>root файлын системийн хувьд Vinum-ийг аль болох эрт эхлүүлэх нь</title>
 
       <para>Ингэхийн тулд хэд хэдэн арга хэмжээнүүдийг авах хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Vinum нь ачаалах үед цөмд бэлэн байх ёстой. Тиймээс 
 		<xref linkend="vinum-rc-startup">-д тайлбарласан 
 		Vinum-ийг автоматаар эхлүүлэх арга нь энэ асуудлыг шийдэхэд 
 		хэрэглэх боломжгүй бөгөөд <literal>start_vinum</literal> 
 		параметрийг дараах тохиргоог зохион байгуулсан тохиолдолд тохируулах 
 		ёсгүй. Эхний тохируулга нь Vinum-ийг статикаар цөмд эмхэтгэх 
 		тохируулга байх юм. Тэгэхээр энэ боломж нь үргэлж бэлэн байх боловч 
 		ихэнх тохиолдолд хүсмээр зүйл биш байдаг. <filename>/boot/loader</filename> 
 		(<xref linkend="boot-loader">)-аар цөмийг эхлэхээс өмнө 
 		vinum цөмийн модулийг эрт ачаалахаар тохируулах өөр бас нэг 
 		тохируулга байдаг. Ингэхийн тулд дараах мөрийг:</para>
 
 	  <programlisting>geom_vinum_load="YES"</programlisting>
 
 	  <para><filename>/boot/loader.conf</filename> файл уруу оруулж хийж болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
-	  <note><para><emphasis>Gvinum</emphasis>-ийн хувьд бүх 
+	  <para><emphasis>Gvinum</emphasis>-ийн хувьд бүх 
 		эхлүүлэлт нь цөмийн модуль ачаалагдсаны дараа 
 		автоматаар хийгддэг учраас дээр тайлбарласан процедур  
-		байхад л хангалттай. Дараах текст нь хуучин тохиргоонуудын 
-		тусын тулд уламжлалт Vinum системийн ажиллагааг баримтжуулж 
-		байна.</para></note>
-
-	  <para>Vinum нь root файлын системд эзлэхүүнийг хангах хэрэгтэй байдаг 
-		учир эрт эхлүүлэгдэх ёстой байдаг. Анхдагчаар цөмийн Vinum хэсэг нь 
-		администратор (эсвэл эхлүүлэх скриптүүдийн аль нэг нь) 
-		<command>vinum start</command> тушаал ажиллуулах хүртэл 
-		Vinum эзлэхүүний мэдээллийг агуулсан байж болох хөтчүүдийг 
-		хайдаггүй.</para>
-
-	  <note><para>&os;-д хэрэгтэй 
-		алхмуудыг дараах хэсэг тайлбарлах болно.</para></note>
-
-	  <para>Дараах мөрийг:</para>
-
-	  <programlisting>vinum.autostart="YES"</programlisting>
-
-	  <para>гэж <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд нэмж 
-		Vinum-ийг цөмийн эхлүүлэлтийн хэсэг болон Vinum мэдээллийн хувьд 
-		бүх хөтчүүдийг автоматаар скан хийхийг зааж өгдөг.</para>
-
-	  <para>Цөмд root файлын системийг хайхыг заах заавал шаардлагагүйг
-		тэмдэглэе. <filename>/boot/loader</filename> нь 
-		root төхөөрөмжийн нэрийг <filename>/etc/fstab</filename> 
-		файлаас хайх бөгөөд энэ мэдээллийг цөмд дамжуулдаг. root файлын 
-		системийг холбох үед өгөгдсөн төхөөрөмжийн нэрээс аль драйвераас 
-		үүнийг дотоод төхөөрөмжийн ID (major/minor дугаар) болгон 
-		хөрвүүлэхийг асуухаа мэддэг.</para>
+		байхад л хангалттай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Vinum дээр тулгуурласан root эзлэхүүнийг эхлүүлэх кодонд хандах 
 	боломжтой болгох нь</title>
 
       <para>Одоогийн &os; эхлүүлэгч нь зөвхөн 7.5KB код байдаг бөгөөд энэ нь  
 	UFS файлын системээс файлуудыг (<filename>/boot/loader</filename> 
 	зэрэг) уншдагаар хийгдсэн байдаг болохоор Vinum-ийн тохиргооны мэдээллийг 
 	боловсруулж эхлэх эзлэхүүний өөрийнх нь элементүүдийг таньж Vinum-ийн 
 	дотоод бүтцүүдийг түүнд мэдүүлэх нь илт боломжгүй юм. Тиймээс 
 	root файлын системийг агуулдаг стандарт <literal>"a"</literal> 
 	хуваалтын хуурамч үзэгдлээр эхлүүлэгч кодыг хангах зарим нэгэн 
 	заль мэх шаардлагатай байдаг.</para>
 
       <para>Ингэхийн тулд root эзлэхүүний хувьд дараах шаардлагуудыг хангасан 
 	байх ёстой:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>root эзлэхүүн нь судал хийгдээгүй эсвэл RAID-5 хийгдээгүй байх ёстой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>root эзлэхүүн нь нэг plex-ийн хувьд нэгээс илүү нийлүүлэгдсэн дэд 
 		дисктэй байх ёсгүй.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Тус бүрдээ root файлын системийн нэг хуулбарыг агуулсан олон plex 
 	байлгах боломжтой бөгөөд ингэх сонирхолтой байдгийг санаарай. 
 	Гэхдээ эхлүүлэгч процесс нь эдгээр хуулбаруудын зөвхөн нэгийг эхлүүлэгч болон 
 	бүх файлуудыг олохын тулд цөм root файлын системийг өөрийг нь холбох хүртэл 
 	хэрэглэдэг. Дараа нь харгалзах төхөөрөмжийг эхлүүлэх боломжтой болгохын тулд 
 	эдгээр plex-үүдийн доторх ганц дэд диск бүрт өөрсдийн <literal>"a"</literal> 
 	хуваалтын хуурамч үзэгдэл хэрэгтэй болдог. Эдгээр хуурсан <literal>"a"</literal> 
 	хуваалт бүр  өөрийн төхөөрөмжийн дотор адил офсетэд байрлах нь root эзлэхүүний 
 	plex-үүдийг агуулдаг бусад төхөөрөмжүүдтэй харьцуулах юм бол заавал хэрэгтэй 
 	байдаггүй. Гэхдээ Vinum эзлэхүүнүүдийг толин тусгал хийгдсэн төхөөрөмжүүд нь 
 	тэгш хэмт байхаар эндүүрлээс хамгаалж үүсгэх нь магадгүй зүйтэй санаа байх юм.</para>
 
       <para>Эдгээр <literal>"a"</literal> хуваалтуудыг root эзлэхүүний хэсгийг 
 	агуулсан төхөөрөмж бүрийн хувьд тохируулахын тулд доор дурдсаныг хийх хэрэгтэй:</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Энэ төхөөрөмжийн root эзлэхүүний хэсэг болох дэд дискний байрлал 
 		(төхөөрөмжийн эхэн хэсгээс тодорхой офсетэд) болон хэмжээг 
 		дараах тушаалыг ашиглаж шалгах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gvinum l -rv root</userinput></screen>
 
 	  <para>Vinum офсетүүд болон хэмжээнүүд нь байтаар хэмжигддэг болохыг 
 		санаарай. <command>bsdlabel</command> тушаалд 
 		хэрэглэгддэг блок дугааруудыг олж авахын тулд тэдгээр нь  512-т 
 		хуваагдах ёстой.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дараах тушаалыг:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>bsdlabel -e <replaceable>devname</replaceable></userinput></screen>
 
 	  <para>гэж root эзлэхүүнд оролцож байгаа төхөөрөмж бүрийн хувьд ажиллуулна.
 		<replaceable>devname</replaceable> нь зүсмэлийн хүснэгтгүй
 		дискнүүдийн дискний нэр (<devicename>da0</devicename> гэх зэрэг) 
 		эсвэл зүсмэлийн нэр (<devicename>ad0s1</devicename> гэх зэрэг) 
 		байх ёстой.</para>
 
 	  <para>Хэрэв төхөөрөмж дээр <literal>"a"</literal> хуваалт 
 		(Vinum-ийн өмнөх root файлын системийг агуулсан) байх юм бол 
 		энэ нь хандахад боломжтой хэвээр (зөвхөн энэ тохиолдолд) байхын 
 		тулд өөр нэрээр нэрлэгдэх шаардлагатай. Гэхдээ анхдагчаар системийг 
 		эхлүүлэхэд хэрэглэгдэхээ болих юм. Идэвхтэй хуваалтуудын  
 		(одоогоор холбогдсон root файлын систем зэрэг) нэрийг өөрчилж 
 		болохгүй, тийм болохоор үүнийг <quote>Fixit</quote> зөөвөрлөгчөөс 
 		эхлүүлэх үед эсвэл (толин тусгал хийгдсэн нөхцөлд) ачаалаагүй байгаа 
 		дискийг эхлээд удирдах хоёр алхамтай процессийн үед ажиллуулах ёстойг 
 		санаарай.</para>
 
 	  <para>Дараа нь энэ төхөөрөмж дээрх Vinum хуваалтын офсет нь энэ 
 		төхөөрөмжийн харгалзах root эзлэхүүний дэд дискний офсетэд 
 		нэмэгдэх ёстой. Үр дүнд нь гарах утга нь шинэ <literal>"a"</literal> 
 		хуваалтын хувьд <literal>"offset" буюу офсет</literal> 
 		утга болно. Энэ хуваалтын хувьд <literal>"size" буюу хэмжээ</literal> 
 		утгыг дээрх тооцооллоос үгчлэн авч болно. <literal>"fstype"</literal> 
 		нь <literal>4.2BSD</literal> байх ёстой. 
 		<literal>"fsize"</literal>, <literal>"bsize"</literal>,
 	    	болон <literal>"cpg"</literal> утгууд нь байгаа файлын системтэй 
 		таарахаар сонгогдсон байх хэрэгтэй, гэхдээ тэдгээр нь энэ сэдэвт   
 		бараг л чухал биш юм.</para>
 
 	  <para>Ийм замаар шинэ <literal>"a"</literal> хуваалт нь 
 		энэ төхөөрөмж дээрх Vinum хуваалтыг дарж байгуулагдана. 
 		Хэрэв Vinum хуваалт нь <literal>"vinum"</literal>
 	    	fstype-г ашиглан зөвөөр тэмдэглэгдсэн бол 
 		<command>bsdlabel</command> тушаал нь зөвхөн энэ даралтыг 
 		зөвшөөрөх болно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Ингээд боллоо!  root эзлэхүүний нэг хуулбартай төхөөрөмж бүр дээр 
 		хуурсан <literal>"a"</literal> хуваалт  одоо бий боллоо. 
 		Үр дүнг дараах тушаалтай төстэй тушаал ашиглан дахин шалгахыг 
 		зөвлөдөг:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>fsck -n /dev/<replaceable>devname</replaceable>a</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>Шинэ Vinum root эзлэхүүнийг тохируулах үед идэвхтэй байгаа 
 	root файлын системтэй таардаггүй учир хяналтын мэдээлэл агуулсан бүх 
 	файлууд нь Vinum эзлэхүүн дэх root файлын системд харьцангуй байх ёстойг 
 	санах хэрэгтэй. Тэгэхээр ялангуяа <filename>/etc/fstab</filename>
 	болон <filename>/boot/loader.conf</filename> файлуудыг 
 	бодолцох хэрэгтэй юм.</para>
 
       <para>Дараагийн дахин ачаалалтын дараа эхлүүлэгч нь шинэ Vinum дээр тулгуурласан 
 	root файлын системээс тохирох хяналтын мэдээллийг олж түүний дагуу ажиллах 
 	ёстой. Цөмийн эхлүүлэх процессийн төгсгөлд бүх төхөөрөмжүүд зарлагдсаны 
 	дараа энэ тохиргоог амжилттай болсныг харуулсан алдартай мэдэгдэл иймэрхүү 
 	байдлаар харуулагдана:</para>
 
       <screen>Mounting root from ufs:/dev/gvinum/root</screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Vinum дээр тулгуурласан root тохиргооны жишээ</title>
 
       <para>Vinum root эзлэхүүн тохируулагдсаны дараа 
 	<command>gvinum l -rv root</command> тушаалын үр дүн иймэрхүү 
 	харагдана:</para>
 
 	<screen>
 ...
 Subdisk root.p0.s0:
 		Size:        125829120 bytes (120 MB)
 		State: up
 		Plex root.p0 at offset 0 (0  B)
 		Drive disk0 (/dev/da0h) at offset 135680 (132 kB)
 
 Subdisk root.p1.s0:
 		Size:        125829120 bytes (120 MB)
 		State: up
 		Plex root.p1 at offset 0 (0  B)
 		Drive disk1 (/dev/da1h) at offset 135680 (132 kB)
 	</screen>
 
       <para>Тэмдэглэх ёстой утгууд нь офсетийн (<filename class="devicefile">/dev/da0h</filename> 
 	хуваалтын хувьд харьцангуй байна) хувьд <literal>135680</literal> 
 	байна. Энэ нь <command>bsdlabel</command>-ийн ойлголтод 
 	265 ширхэг 512 байт диск блок уруу хөрвүүлнэ. Үүнтэй адилаар энэ root 
 	эзлэхүүний хэмжээ нь 245760 512 байт блок юм. Энэ root эзлэхүүний 
 	хоёр дахь хуулбарыг агуулсан <filename class="devicefile">/dev/da1h</filename> нь 
 	тэгш хэмтэй тохиргоотой байна.</para>
 
       <para>Эдгээр төхөөрөмжийн хувьд bsdlabel нь иймэрхүү харагдана:</para>
 
 	<screen>
 ...
 8 partitions:
 #        size   offset    fstype   [fsize bsize bps/cpg]
   a:   245760      281    4.2BSD     2048 16384     0   # (Cyl.    0*- 15*)
   c: 71771688        0    unused        0     0         # (Cyl.    0 - 4467*)
   h: 71771672       16     vinum                        # (Cyl.    0*- 4467*)
 	</screen>
 
       <para>Хуурсан <literal>"a"</literal> хуваалтын 
 	<literal>"size"</literal> параметр нь дээр харуулсан утгатай 
 	таардаг бол харин <literal>"offset"</literal> параметр нь 
 	Vinum хуваалт <literal>"h"</literal> доторх офсет 
 	болон төхөөрөмж (эсвэл зүсмэл) дэх энэ хуваалтын офсетийн нийлбэр болохыг 
 	эндээс харж болно. Энэ нь <xref linkend="vinum-root-panic">-д 
 	тайлбарласан асуудлыг тойрон гарахад шаардлагатай ердийн тохиргоо юм.
 	Мөн бүхэл <literal>"a"</literal> хуваалт нь энэ төхөөрөмжийн хувьд 
 	бүх л Vinum өгөгдлийг агуулан бүтнээрээ <literal>"h"</literal> дотор 
 	байхыг эндээс бас харж болно.</para>
 
       <para>Дээрх жишээн дээр бүхэл төхөөрөмж нь Vinum-д зориулагдсан бөгөөд 
 	зөвхөн Vinum тохиргооны хэсэг болохоор зориулагдсан дискний шинэ тохиргоо 
 	учраас Vinum-аас өмнөх root хуваалтын үлдэгдэл байхгүй болохыг санах 
 	хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <para>Хэрэв ямар нэгэн зүйл болохоо байвал энэ тохиолдолд сэргээх арга хэрэгтэй. 
 	Дараах жагсаалт нь тохиолддог цөөн хэдэн асуудлууд болон шийдлүүдийг 
 	харуулж байна.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Системийн эхлүүлэгч ачаалах боловч систем эхлэхгүй байх</title>
 
 	<para>Ямар нэг шалтгаанаар систем нь ачаалахгүй бол эхлүүлэгчийг 
 	10 секундын анхааруулга дээр <keycap>space</keycap> товчлуур дарж 
 	тасалдуулж болно. Дуудагчийн хувьсагчуудыг (<literal>vinum.autostart</literal> зэрэг) 
 	<command>show</command> тушаал ашиглан шалгаж болох бөгөөд 
 	<command>set</command> эсвэл  <command>unset</command> тушаалуудыг 
 	ашиглан тохируулж болно.</para>
 
 	<para>Хэрэв цөмийн Vinum модуль нь автоматаар дуудагддаг модулиудын 
 	жагсаалтад орж амжаагүй байх юм бол ердийн <command>load geom_vinum</command> 
 	тушаал туслана.</para>
 
 	<para>Бэлэн болсныхоо дараа ачаалах процессийг <command>boot -as</command> 
 	тушаалаар үргэлжлүүлж болно. <option>-as</option> тохируулгууд нь 
 	root файлын системийг холбохыг (<option>-a</option>) асуудаг 
 	бөгөөд ачаалах процессийг root файлын системийг зөвхөн унших эрхээр холбосон 
 	ганц-хэрэглэгчийн горимд (<option>-s</option>) зогсоохыг 
 	цөмөөс хүсдэг. Ийм замаар олон-plex эзлэхүүний зөвхөн нэг plex холбогдсон 
 	байхад plex-үүд хоорондын өгөгдлийн бүрэн бүтэн бус байдлын эрсдэл 
 	гардаггүй.</para>
 
 	<para>root файлын системийг холбохыг асуух мөрөн дээр зөв root файлын 
 	системтэй дурын төхөөрөмжийг оруулж болно. Хэрэв 
 	<filename>/etc/fstab</filename> зөв тохируулагдсан бол анхдагч нь 
 	<literal>ufs:/dev/gvinum/root</literal> мөртэй төсөөтэй 
 	байх ёстой. Ердийн өөр нэг сонголт нь <literal>ufs:da0d</literal> 
 	зэрэг Vinum-аас өмнөх root файлын системийг агуулдаг таамаглал хуваалт 
 	байж болох юм. Энд жинхэнэдээ толин тусгал үүсгэгдсэн тохируулгаас болоод 
 	Vinum root төхөөрөмжийн дэд дискнүүд уруу заасан аль нэг хуулбар 
 	<literal>"a"</literal> хуваалтыг оруулсан бол болгоомжтой байх хэрэгтэй 
 	бөгөөд энэ нь толин тусгал хийгдсэн root төхөөрөмжийн зөвхөн нэгийг 
 	холбох болно. Хэрэв энэ файлын систем нь дараа нь унших бичих эрхтэйгээр 
 	холбогдох бол Vinum root эзлэхүүний бусад plex-(үүд)ийг арилгах 
 	шаардлагатай. Учир нь эдгээр plex-үүд нь бүрэн бүтэн бус өгөгдлийг 
 	зөөвөрлөх болно.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зөвхөн анхдагч эхлүүлэгч дуудах</title>
 
 	<para>Хэрэв <filename>/boot/loader</filename> дуудагдахгүй байгаа 
 	боловч анхдагч эхлүүлэгч дуудагдаж байвал (ачаалах процесс эхэлсний дараа 
 	дэлгэцийн зүүн багана дээр ганц зураас харагддаг) энэ үед анхдагч 
 	эхлүүлэгчийг тасалдуулах оролдлогыг <keycap>space</keycap> товчлуур 
 	ашиглан хийж болно. Энэ нь эхлүүлэгчийг хоёрдугаар алхам дээр зогсоох 
 	бөгөөд <xref linkend="boot-boot1">-с үзнэ үү. Энд 
 	<literal>"a"</literal>-с дээр шилжүүлэгдсэн өмнөх root файлын 
 	системийг агуулсан өөр хуваалтаас ачаалах оролдлого хийж болох 
 	юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="vinum-root-panic">
 	<title>Юу ч ачаалахгүй болж эхлүүлэгч сүйрэх</title>
 
 	<para>Энэ тохиолдол нь хэрэв эхлүүлэгчийг Vinum суулгацаар устгасан 
 	бол тохиолддог. Харамсалтай нь одоогоор Vinum нь санамсаргүйгээр 
 	зөвхөн 4 KB хэмжээг чөлөөтэйгөөр өөрийн хуваалтын эхэнд өөрийн Vinum 
 	толгойн мэдээллийг бичиж эхлэхээсээ өмнө үлдээдэг.  Гэхдээ нэгдүгээр алхам
 	ба хоёрдугаар эхлүүлэгчид, тэдгээрийн хооронд суулгагдсан bsdlabel нь 
 	одоогоор 8 KB-г шаарддаг. Хэрэв Vinum хуваалт нь ачаалагдах боломжтой 
 	гэгдэж байгаа зүсмэл эсвэл диск дотор 0 офсетэд эхэлсэн бол Vinum нь 
 	эхлүүлэгчийг устгана.</para>
 
 	<para>Үүнтэй адилаар хэрэв дээрх тохиолдол сэргээгдсэн бол, 
 	жишээ нь <quote>Fixit</quote> зөөвөрлөгчөөс ачаалагдаж 
 	эхлүүлэгч нь <xref linkend="boot-boot1">-д тайлбарласны дагуу 
 	дахин суулгагдсан бол эхлүүлэгч нь Vinum толгойг устгах бөгөөд 
 	Vinum нь өөрийн диск(үүд)ийг дахиж олохгүй байх болно. Яг жинхэнэдээ 
 	Vinum-ийн тохиргооны өгөгдөл эсвэл Vinum-ийн эзлэхүүнүүд дэх 
 	өгөгдөл нь энэ үед устгагддаггүй бөгөөд бүх өгөгдлийг яг адилхан 
 	Vinum тохиргооны өгөгдлийг дахин оруулснаар сэрээх боломжтой боловч 
 	ийм тохиолдлыг засварлах нь их хэцүү байдаг. Vinum толгой болон системийн 
 	эхлүүлэгчийг давхцуулахгүй байлгахын тулд бүхэл Vinum хуваалтыг 
 	хамгийн багаар бодоход 4 KB-аар шилжүүлэх хэрэгтэй болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/x11/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/x11/chapter.sgml
index 62990d8b0b..4da4a2b9a0 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/x11/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/x11/chapter.sgml
@@ -1,1779 +1,1769 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.204
+     Original revision 1.205
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="x11">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Кен</firstname>
 	<surname>Том</surname>
 	<contrib>X.Org-н X11 серверт зориулж шинэчилсэн </contrib>
       </author>
       <author>
 	<firstname>Марк</firstname>
 	<surname>Фонвил</surname>
       </author>
     </authorgroup>
 <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Шагдарын</firstname>
 	<surname>Нацагдорж</surname>
 	<contrib>Орчуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>X Цонхот систем</title>
 
   <sect1 id="x11-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>FreeBSD хэрэглэгчдэд зориулж график горимоор хангахын тулд
 	  X11-г ашигладаг.  X11 бол Х Цонхот системийн чөлөөтэй түгээгддэг хувилбар 
-	бөгөөд <application>&xorg;</application> ба <application>&xfree86;</application>-д 
-	(болон энд дурдагдаагүй бусад програм хангамжийн багцуудад) хийгдсэн байдаг. &os;-н 
-      &os;&nbsp;5.2.1-RELEASE хувилбарыг оролцуулаад түүнээс өмнөх хувилбаруудад
-	  анхдагч суудаг цонхот системийн сервер нь &xfree86; төслөөс гаргасан
-	  <application>&xfree86;</application> байдаг. Харин &os;&nbsp;5.3-RELEASE 
-	  хувилбараас эхлээд анхдагч суудаг X11 сервер нь X.Org сангаас гаргасан
-      <application>&xorg;</application> болж өөрчлөгдсөн бөгөөд түүний 
+	бөгөөд <application>&xorg;</application>-д 
+	(болон энд дурдагдаагүй бусад програм хангамжийн багцуудад) хийгдсэн байдаг.
+	  X11-ийн Анхдагч бөгөөд албан ёсны хувилбар нь X.Org сангаас гаргасан
+      <application>&xorg;</application> бөгөөд түүний 
 	  лиценз нь &os;-ийн лицензтэй ижил төсөөтэй билээ.  Мөн &os;-д зориулсан 
 	  худалдаж авч болохоор Х серверүүд байдаг.</para>
 
-    <para>Энэ бүлэгт Х11-г хэрхэн суулгаж тохируулах талаар 
-	  <application>&xorg;</application>-н &xorg.version; хувилбарын хүрээнд ярих болно. 
-      <application>&xfree86;</application> (өөрөөр хэлбэл <application>&xfree86;</application> нь анхдагч Х11 сервер байх үеийн 
-	  &os;-н хуучин хувилбарууд) эсвэл <application>&xorg;</application>-н өмнөх хувилбаруудыг 
-	суулгаж тохируулах тухай мэдээллийг &os;-н хуучин гарын авлагуудаас <ulink
-      url="http://docs.FreeBSD.org/doc/"></ulink> хэсэгт олж уншиж болно.</para>
-
     <para>X11-н дэмждэг дэлгэцтэй холбоотой төхөөрөмжийн талаар 
       <ulink
       url="http://www.x.org/">&xorg;</ulink> вэб хуудаснаас хараарай.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншиж дууссаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>X Цонхот системийн төрөл бүрийн бүрдлүүд болон тэд хэрхэн хоорондоо
 		хамтарч ажилладаг тухай.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>X11-г хэрхэн суулгаж тохируулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Төрөл бүрийн цонхот орчныг хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&truetype; төрлийн үсгийн маягийг X11 дээр хэрхэн хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
         <para>Өөрийнхөө системийг график горимд хэрхэн нэвтрэлт хийлгэх тухай
           (<application>XDM</application>).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Гуравдагчдын бүтээсэн програмыг хэрхэн суулгах тухай мэддэг байх 
 		хэрэгтэй (<xref linkend="ports">).</para></listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x-understanding">
     <title>X-г таньж мэдэх</title>
 
     <para>&microsoft.windows; болон
       &macos; зэрэг график горимыг урьд нь хэрэглэдэг байсан зарим хүмүүс анх удаагаа 
 	  X-г хэрэглэх үед нэгэн төрлийн цочролд автаж магадгүй юм. </para>
 
     <para>Х-н төрөл бүрийн бүрдлүүд хоорондоо хэрхэн хамтарч ажилладаг талаар
 	  бүрэн мэдэх шаардлагагүй ч гэсэн түүний тухай үндсэн ойлголт авсан үед 
 	  X-н хүчин чадлыг зөв ашиглаж болох юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Яагаад X гэж?</title>
 
       <para>X нь &unix;-д зориулж бүтээсэн цонхот системийн анхдагч нь 
 	    биш ч хамгийн их түгсэн нь мөн билээ. X-н анхны хөгжүүлэгчид нь 
 		Х-г бичихээсээ өмнө өөр цонхот систем дээр ажиллацгааж байсан юм.
 		Тэр системийг нь <quote>W</quote> (<quote>Window</quote> гэсэн үг)
 		гэж нэрлэдэг байжээ. X нь ердөө л Ром үсгийн дараагийн үсэг байв.</para>
 
       <para>X нь заримдаа <quote>X</quote>, <quote>X Window System буюу Х цонхот
 	  систем</quote>,
 	<quote>X11</quote> гэх мэтчилэн янз бүрээр нэрлэгддэг. Магадгүй Х11-г 
 	<quote>X Цонх</quote> гэж нэрлэсэн хүмүүс их байгааг анзаарч магадгүй юм. 
 	Дэлгэрэнгүй мэдээлэл &man.X.7; дээр буй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>X үйлчлүүлэгч/сервер загвар</title>
 
       <para>X нь анхнаасаа сүлжээтэй ажиллана гэж тооцож зохиогдсон 
 	бөгөөд <quote>үйлчлүүлэгч-сервер</quote> загвар хэрэглэдэг.</para>
 
       <para>X загварт 
         <quote>X сервер</quote> нь хулгана, гар, дэлгэцтэй ажилладаг. Энэ үед
 		серверийн үүрэг бол дэлгэцийг удирдах, гар ба хулгана болон 
 		бусад оролт эсвэл гаралтын төхөөрөмжүүдээс (жишээ нь <quote>tablet</quote> нь 
 		оролтын төхөөрөмж маягаар ашиглагдаж видео проектор нь 
 		гаралтын төхөөрөмж байж болох юм) мэдээллийг хүлээж аван 
 		зохицуулах үйлдлүүдийг хариуцаж ажиллаж байдаг. 
 		X програм болгон (<application>XTerm</application> 
 		эсвэл <application>&netscape;</application> гэх мэт) уг серверийн 
 		<quote>үйлчлүүлэгч</quote> нь юм. Үйлчлүүлэгч нь сервер уруу жишээлбэл 
 		<quote>энэ байрлалд цонх зурна уу</quote> гэх мэтийн хүсэлт 
 		илгээж болдог байхад серверээс үйлчлүүлэгч рүү жишээлбэл 
 		<quote>Хэрэглэгч OK товч дээр дарсан шүү</quote> гэх мэтийн 
 		мэдэгдэл буцааж илгээж байдаг.</para>
 
       <para>Гэртээ юм уу эсвэл жижигхэн албан байгууллагын орчинд
 	    X сервер болон X үйлчлүүлэгч нь нэг компьютер дээр ажиллаж
 		байдаг. Гэхдээ X серверийг багахан чадалтай компьютер дээр 
 		ажиллуулаад харин Х програмуудыг арай хүчтэй компьютер 
         (үйлчлүүлэгч) дээр ажиллуулбал хамгийн тохирсон албаны хэрэглээ 
 		байж болох билээ. Ийм нөхцөлд Х сервер болон үйлчлүүлэгчийн 
 		хоорондох холболт сүлжээгээр хийгдэнэ.</para>
 
       <para>Ийм хэрэглээ нь Х-г өөрөөр хэрэглэнэ 
 	    гэж бодож байсан зарим хүмүүсийг гайхшруулж магадгүй юм. 
 	    Тийм хүмүүс <quote>X серверийг</quote> маш хүчтэй мундаг 
 		эд байх ёстой ба бага чадалтай нь  <quote>X үйлчлүүлэгчийн</quote>
 		үүрэг гүйцэтгэж ширээн дээр байх ёстой гэж бодсон байдаг.</para>
 
       <para>Х сервер нь дэлгэц болон гар залгагдсан компьютер нь бөгөөд 
 		Х үйлчлүүлэгч нь дэлгэц дээр цонх дүрсэлдэг програмууд шүү 
 		гэдгийг санах нь тун чухал.</para>
 
       <para>Сервер болон үйлчлүүлэгч хоёрыг нэг төрлийн компьютер юм уу 
 	    эсвэл нэг төрлийн үйлдлийн систем дээр ажиллах ёстой гэсэн ямар 
 		ч албадсан заавар байдаггүй. Х серверийг &microsoft.windows; 
 		эсвэл Apple-н &macos; дээр ажиллуулж болдог бөгөөд 
 		иймэрхүү үйлдлийг гүйцэтгэж байдаг маш олон үнэгүй юм уу 
 		худалдааны програмууд байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цонх зохицуулагч</title>
 
       <para>X-н загварын зарчим нь &unix;-н 
         <quote>хэрэгсэл болохоос бодлого биш</quote> гэсэн зарчимтай тун 
 		ижил байдаг. 
 		Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр, Х нь үйлдлүүд хэрхэн биелэгдэх 
 		ёстой талаар ямар ч бичлэг хийдэггүй. Харин түүний оронд хэрэглэгчдэд
 		зориулсан хэрэгслүүдээр хангагдсан байдаг бөгөөд тэдгээрийг 
 		яаж хэрэглэх нь хэрэглэгчийн үүрэг юм.</para>
 
       <para>Энэ зарчмын дагуу Х нь цонхнуудыг хэрхэн харагдах, хулгана
 	    хэрхэн хөдлөх, ямар товч хэрэглэж цонхнуудын хооронд дамжих 
 		(&microsoft.windows; дээрх
         <keycombo action="simul">
           <keycap>Alt</keycap>
           <keycap>Tab</keycap>
         </keycombo> товчлуурын хослол шиг), цонх болгоны дээрх 
 		гарчгийн самбар яаж харагдах, цонх болгонд хаах товч байх ёстой юу 
 		үгүй гэх зэргийн бүртгэл болон заавруудыг агуулж байдаггүй.</para>
 
       <para>Харин түүний оронд иймэрхүү хариуцлагыг X нь 
         <quote>Цонх зохицуулагч</quote> гэж нэрлэгдэх програм руу дамжуулдаг. 
 		Х-д зориулсан маш олон тооны цонх зохицуулагчид байдаг нь: 
 		<application>AfterStep</application>,
         <application>Blackbox</application>, <application>ctwm</application>,
         <application>Enlightenment</application>,
         <application>fvwm</application>, <application>Sawfish</application>,
         <application>twm</application>,
         <application>Window Maker</application> зэрэг бөгөөд өөр олныг дурдаж болно.  
 		Эдгээр цонх зохицуулагч болгон тус тусдаа өөрсдийн өөрийн гэсэн 
 		төрөл бүрийн харуулах загвартай байдаг ба зарим нь өөртөө
 		<quote>virtual desktops буюу хийсвэр компьютерийн дэлгэцийг</quote>
 		дэмждэг бөгөөд тэд нарын зарим нь тийм хийсвэр дэлгэцэндээ 
 		сэлгэх товчлуурууд агуулж байхад зарим нь  <quote>Start буюу 
 		Эхлэх</quote> товч юм уу түүнтэй ижил төхөөрөмж агуулж байдаг. 
 		Мөн зарим нь <quote>themeable буюу дэлгэцийн дурын өөрчлөлт</quote>
 		хийж харагдах загваруудын бүрдлийг агуулан сэлгэж хэрэглэх зэргээр 
 		хэрэглэгдэж байдаг билээ. Эдгээр цонх зохицуулагчид болон мөн бусад
 		зохицуулагчдыг портын цуглуулга доторх
         <filename>x11-wm</filename> төрөлд олж болно.</para>
 
       <para>Мөн түүнчлэн <application>KDE</application> болон
 	<application>GNOME</application> дэлгэцийн орчнууд нь өөрсдийн гэсэн 
 	цонх зохицуулагчтай байдаг ба тэр нь дэлгэцийн орчиндоо агуулагдчихсан 
 	ажиллаж байдаг.</para>
 
       <para>Цонх зохицуулагч бүр өөр өөрсдийн тохируулах аргатай байдаг. 
 	    Зарим нь тохируулгын файлыг гараараа бичих ёстой гэдэг байхад 
 		зарим нь ихэнх тохируулгын үйлдлүүдийг
         GUI буюу график орчны хэрэгслээр хийдэг; мэдэж байгаагаар, нэг цонх зохицуулагч
 		(<application>Sawfish</application>) Lisp програмын хэллэгээр
 		бичигдсэн тохиргооны файлтай байдаг.</para>
 
       <note>
         <title>Сонгогдож идэвхжүүлэх бодлого</title>
 
         <para>Цонх зохицуулагчийн бас нэг үүрэг бол 
           <quote>сонгогдож идэвхжих бодлого </quote> билээ. Цонх болгон 
 		  ямар нэгэн байдлаар сонгогдсоноо илэрхийлж идэвхжин
 		  гарнаас оруулсан мэдээллийг хүлээж авах бөгөөд идэвхтэй болсноо 
 		  нүдэнд харуулагдахаар дүрсэлж харуулах хэрэгтэй байдаг.</para>
 
         <para>Түгээмэл болсон, сонгогдож идэвхжих бодлогыг 
 		  <quote>идэвхжүүлэхийн-тулд-дарах</quote> гэж нэрлэдэг.
           Энэ загварыг &microsoft.windows; хэрэглэдэг бөгөөд 
 		  хулгана дарах үед заагдсан цонх нь идэвхитэй болно.</para>
 
         <para>X ямар нэгэн сонгож идэвхжүүлэх бодлогыг дэмждэггүй. 
 		  Харин түүний оронд цонх зохицуулагч гуай тухайн үед ямар цонх
 		  идэвхжих вэ гэдгийг хянаж байдаг.
           Цонх зохицуулагч бүр өөр өөрсдийн сонгож идэвхжүүлэх арга
 		  хэрэглэдэг. Тэд бараг бүгдээрээ дарж идэвхжүүлэх 
 		  бодлого баримталж байхад тун цөөхөн нь өөр зарчим баримталсан
 		  байдаг. </para>
 
         <para>Хамгийн түгээмэл сонгож идэвхжүүлэх бодлогууд бол:</para>
 
         <variablelist>
           <varlistentry>
             <term>хулганыг дагаж идэвхжүүл</term>
 
             <listitem>
               <para>Хулганы заагч байгаа цонхыг сонгогдсон гэж авч үздэг. 
 			    Цонхыг хамгийн өмнө нь байлгах шаардлагагүй бөгөөд нэмж товч
 				даралгүй
 				хулганы байрлалыг өөрчилснөөр цонхыг идэвхжүүлж болно. </para>
             </listitem>
           </varlistentry>
 
           <varlistentry>
             <term>унтамхай-идэвхжүүлэлт</term>
 
             <listitem>
               <para>Энэ бодлого бол хулгана-дагаж-идэвхжүүл бодлогын 
 			    өргөжүүлсэн арга юм.хулгана-дагаж-идэвхжүүл бодлого дээр хэрэв хулгана эх цонхон дээр
 				(эсвэл арын дэвсгэр) очвол ямар ч цонх идэвхтэй болдоггүй. 
 				Харин унтамхай-идэвхжүүлэлт дээр хэрэв хулгана 
 				өөрийнхөө цонхноос гараад өөр цонх уруу орсон үед 
 				тэр цонх идэвхтэй болдог.</para>
             </listitem>
           </varlistentry>
 
           <varlistentry>
             <term>идэвхжүүлэхийн-тулд-дарах</term>
 
             <listitem>
               <para>Хулганы товч дарахад л тухайн цонх идэвхжинэ.
                 Уг цонх тэгээд <quote>дэлгэгдэх</quote> бөгөөд 
 				бүх цонхны өмнө харуулагддаг. Ингээд дарагдсан 
 				бүх товчнуудын өгөгдлүүд энэ цонх уруу илгээгдэж байдаг. </para>
             </listitem>
           </varlistentry>
         </variablelist>
 
         <para>Маш олон цонх зохицуулагчид өөр бодлого дэмжих эсвэл жаахан 
 		  өөрчилсөн бодлого хэрэглэдэг. Тухайн цонх зохицуулагчийн 
 		  бичиг баримтаас нь нэмэгдэл мэдээлэл аваарай.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Widgets буюу багажнууд</title>
 
       <para>X-н хэрэгсэл болохоос бодлого биш зарчмыг өргөтгөн
 	   програм болгоныг төлөөлсөн багаж дэлгэц дээр харуулагддаг.</para>
 
       <para><quote>Багажнууд</quote> гэдэг нь дарагдах, эсвэл ямар нэгэн аргаар
 	    өөрчлөгдөж байдаг дэлгэц дээрх зүйлс бөгөөд товч, чагталдаг цонх,
 		бөөрөнхий сонгодог товч, тэмдэгт зурагнууд, жагсаалтууд зэрэг юм. 
 		&microsoft.windows; харин тэдгээрийг
          <quote>controls буюу хянагчид</quote> гэж нэрлэсэн байдаг.</para>
 
       <para>&microsoft.windows; болон Apple-н &macos; хоёр багажны маш 
 	    тогтсон загвартай билээ. Програм хөгжүүлэгчид нь өөрсдийн програмуудаа 
 		нийтлэг харуулагдах загвараар аль болох хийх зарчмыг баримталж байдаг. X-ийн хувьд бол 
 		тодорхой нэг график загвар, аль эсвэл багажнуудын олонлогийг заавал 
 		баримтлах нь тийм ч ухаалаг бус санаа юм.</para>
 
       <para>Тийм болохоор Х програмуудыг хоорондоо адилхан харагдах
 	    нийтлэг загвартай байдаг гэж бодох хэрэггүй. MIT-с гаргасан Athena эсвэл 
 		<application>&motif;</application> (
         &microsoft.windows; дээрх багажнуудын олонлог түүн дээр хийгдсэн, товойлгосон ирмэгүүд
 		болон гурван саарал сүүдэртэй), <application>OpenLook</application>, 
 		болон бусад маш олон, түгээмэл дэлгэрсэн багажны цуглуулгууд байдаг.</para>
 
       <para>Өнөөгийн ихэнх шинэ Х програмууд нь <application>KDE</application>-н хэрэглэдэг  Qt, аль эсвэл 
         <application>GNOME</application>-н хэрэглэдэг GTK+ зэрэг орчин үеийн 
 	    багажнуудын олонлог хэрэглэдэг. Энэ нь &unix;-н харагдах дэлгэцийн маягийн хувьд зарим нэг 
 	давхцалд хүргэх бөгөөд ингэснээр мэдээж юмсыг шинэ хэрэглэгчдийн хувьд илүү хялбар болгох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x-install">
     <title>X11-г суулгах нь</title>
 
     <para><application>&xorg;</application> бол  &os;-н анхдагч X11
       гүйцэтгэл юм.  <application>&xorg;</application> нь X.Org сангаас
       гаргасан Х цонхот системийн Х сервер. 
 	  <application>&xorg;</application> нь 
       <application>&xfree86&nbsp;4.4RC2</application> болон X11R6.6
 	  хоёрын эх бичлэг дээр үндэслэгдсэн билээ.
       &os;-н портын цуглуулга дотор байгаа 
 	  <application>&xorg;</application>-н хувилбар нь &xorg.version; гэж буй.</para>
 
     <para>Портын цуглуулгаас  <application>&xorg;</application>-г суулгахын 
 	тулд:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/xorg</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
     <note>
       <para><application>&xorg;</application>-г бүхлээр нь хөрвүүлэхийн тулд
 	  хамгийн багадаа 4&nbsp;ГБ хэмжээ сул байлгах хэрэгтэйг анхаараарай.</para>
     </note>
 
     <para>X11-г багц хэлбэрээр мөн суулгаж болно. 
       Хоёрт хэлбэрийн файлыг нь &man.pkg.add.1; хэрэгслээр Х11-г суулгаж болдог.
 	  Алсад байгаа серверээс нөхөж суулгадаг боломжийг &man.pkg.add.1; хэрэглэх үед
 	  багцнаас хувилбарынх нь дугаарыг устгах хэрэгтэй. Тэгээд 
 	  &man.pkg.add.1; нь автоматаар сүүлийн хувилбарыг нь нөхөж суулгадаг.</para>
 
     <para><application>&xorg;</application>-н хамгийн сүүлийн хэлбэрийг нь 
 	автоматаар нөхөж суулгахын тулд ердөө л дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r xorg</userinput></screen>
 
     <note><para>Дээрх жишээгээр бол 
       X11-г сервер, үйлчлүүлэгч, үсгийн маяг зэрэгтэй нь бүхлээр нь суулгана. 
 	  Х11-н багц болон портууд нь тусдаа мөн суугдаж болдог.</para>
      <para>X11 түгээлтийг хамгийн бага хэлбэрээр суулгахын тулд 
        <filename role="package">x11/xorg-minimal</filename>-г та суулгаж болно.</para>
     </note>
 
     <para>Энэ бүлгийн үлдсэн хэсэгт Х11-г суулгаж тохируулан хэрхэн эвтэйхэн 
 	компьютерийн дэлгэц бэлдэх талаар өгүүлэх болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x-config">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Кристофер</firstname>
           <surname>Шамвэй</surname>
           <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
           <!-- July 2001 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>X11-н тохируулга</title>
 
 
     <indexterm><primary>&xorg;</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>X11</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Тохируулж эхлэхээс өмнө</title>
 
       <para>Х11-г тохируулахаасаа өмнө суулгасан системийн 
 		дараах мэдээллүүд шаардлагатай:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem><para>Дэлгэцийн тодорхойлолтууд</para></listitem>
         <listitem><para>Видео адаптерийн схемийн мэдээлэл</para></listitem>
         <listitem><para>Видео адаптерийн санах ойн хэмжээ</para></listitem>
       </itemizedlist>
 
       <indexterm><primary>Хэвтээ зуралтын давтамж</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Босоо зуралтын давтамж</primary></indexterm>
 
       <para>Х11-д хэрэгтэй дэлгэцийн тодорхойлолтод зуралтын хэмжээ болон
 	    зуралтын давтамж нар орно.  Эдгээр тодорхойлолтыг тухайн
 		дэлгэцийг үйлдвэрлэсэн газрын вэб хуудас юм уу эсвэл уг дэлгэцтэй
 		хамт ирсэн бичиг баримт дотроос харж болно. Тэр дотроос 
 		мэдэх шаардлагатай хоёр тоо бол хэвтээ болон босоо чиглэлийн 
 		зуралтын давтамж юм.</para>
 
       <para>Видео адаптерийн схемийг Х11 мэдсэнээр уг график дүрслэгчтэй
 	    ямар драйвер буюу таниулагч програм ашиглан харилцан ажиллах 
 		боломжтойг мэдэж авдаг. 
 		Ихэнх схемүүд автоматаар танигддаг боловч хэрэв автомат танилт
 		амжилтгүй болох тохиолдолд схемийн мэдээллийг мэдсэн байх нь 
 		хэрэгтэй билээ. </para>
 
       <para>График дүрслэгч дээрх санах ойн хэмжээг мэдсэнээр 
 	    зуралтын нягтшил болон өнгөний баялгийг тодорхойлоход 
 		хэрэгтэй. Үүнийг мэдэх нь тун чухал бөгөөд системийнхээ 
 		ажиллаж чадах хязгаарыг нь тодорхойлдог юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>X11-н тохиргоо</title>
 
       <para>7.3 хувилбараас эхлэн <application>&xorg;</application> нь 
 	ямар нэгэн тохиргооны файлгүйгээр тушаал хүлээх мөрөн дээр доор 
 	дурдсаныг бичин ихэвчлэн ажиллах боломжтой байдаг:</para>
 	 
       <screen>&prompt.user; <userinput>startx</userinput></screen>
 
 
       <para>7.4 хувилбараас эхлэн гар болон хулганыг автоматаар 
 	танихын тулд <application>&xorg;</application> нь 
 	<acronym>HAL</acronym>-ийг ашигладаг.
 	<filename role="package">sysutils/hal</filename> болон 
 	<filename role="package">devel/dbus</filename> портууд нь 
 	<filename role="package">x11/xorg</filename>-ийн хамаарал 
 	болон суудаг боловч тэдгээрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файл дахь дараах оруулгуудыг засварлан идэвхжүүлэх 
 	ёстой:</para>
 
       <programlisting>hald_enable="YES"
 dbus_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Эдгээр үйлчилгээнүүдийг дараа дараачийн 
 	<application>&xorg;</application> тохиргоог оролдохоосоо 
 	өмнө эхлүүлсэн байх шаардлагатай (гараар эсвэл 
 	дахин ачаалах замаар).</para>
 
       <para>Автомат тохиргоо нь зарим нэг тоног төхөөрөмжийн 
 	хувьд ажиллахгүй байх юм уу эсвэл зарим нэг зүйлсийг 
 	хүссэнээр тэр бүр тохируулж чаддаггүй. Энэ тохиолдлуудад 
 	гараар тохиргоог хийх шаардлагатай.</para>
 
       <note>
 	<para><application>GNOME</application>,
 	  <application>KDE</application> эсвэл 
 	  <application>Xfce</application> зэрэг ширээний орчнууд нь 
 	  хэрэглэгчид нягтрал зэрэг дэлгэцийн өгөгдлүүдийг хялбарханаар тохируулах 
 	  боломж бүхий хэрэгслүүдтэй. Хэрэв анхдагч тохиргоог хүлээн авах 
 	  боломжгүй бөгөөд та ширээний орчин суулгахаар шийдсэн бол 
 	  ширээний орчны суулгалтыг үргэлжлүүлж тохирох дэлгэц тохируулах 
 	  хэрэгслийг ашиглаарай.</para>
       </note>
 
       <para>X11-г тохируулах нь олон үе шаттай явц билээ. Хамгийн эхний
 	алхам бол анхдагч тохируулгын файлыг бэлдэх билээ.
         Супер хэрэглэгчийн эрхээр ердөө л дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>Xorg -configure</userinput></screen>
 
       <para>Ингэснээр <filename>/root</filename> сан дотор 
 	<filename>xorg.conf.new</filename> гэсэн нэртэй Х11 ийн тохиргооны 
 	үндсэн файл үүсгэгддэг (та &man.su.1; тушаалаар юм уу эсвэл анхнаасаа
 	супер хэрэглэгчийн эрхээр орсон байсан ч супер хэрэглэгчийн 
 	<envar>$HOME</envar> буюу эх сан дотор үүсгэх болно).  
 	  Х11 гуай тухайн систем дээр байгаа график төхөөрөмжийг таних
 	  оролдлого хийж таниулах програмын мэдээллийг уг тохируулга руу 
 	  бичдэг. </para>
 
       <para>Дараагийн алхам бол уг тохируулга файлыг ашиглаад 
 	  график төхөөрөмжтэй <application>&xorg;</application> ажиллаж
 	  чадаж байгааг турших юм. 7.3-с дээшхи <application>&xorg;</application>-ийн 
 	хувилбаруудын хувьд дараах тушаалыг оруулах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>Xorg -config xorg.conf.new</userinput></screen>
 
       <para><application>&xorg;</application> 7.4 болон түүнээс дээшхи 
 	хувилбаруудаас эхлээд энэ тест нь хоосон дэлгэц харуулдаг болсон 
 	бөгөөд энэ нь X11-ийг зөв ажиллаж байгаа эсэхийг шалгахад 
 	хүндрэл учруулж болох юм. Хуучнаараа бас байж болох бөгөөд 
 	үүнийг <option>retro</option> тохиргоог ашиглан хийнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>Xorg -config xorg.conf.new -retro</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв хар саарал дэвсгэр дээр Х хэлбэртэй хулганы заагч 
 	  харагдаж байвал амжилттай боллоо гэсэн үг. Туршилтаас гарахын тулд 
 	эхлүүлсэн виртуал консол руу 
         <keycombo action="simul">
           <keycap>Ctrl</keycap>
           <keycap>Alt</keycap>
           <keycap>F<replaceable>n</replaceable></keycap>
         </keycombo> (эхний виртуал консолын хувьд <keycap>F1</keycap>)
 	товчлууруудын хослолыг дарж шилжин 
 	<keycombo action="simul">
 	  <keycap>Ctrl</keycap>
 	  <keycap>C</keycap>
 	</keycombo> дарна.</para>
 
       <note>
 	<para>7.3 хүртэлх <application>&xorg;</application>-ийн хувилбаруудад
 	  <keycombo action="simul">
 	    <keycap>Ctrl</keycap>
 	    <keycap>Alt</keycap>
 	    <keycap>Backspace</keycap>
 	  </keycombo> товчлууруудын хослолыг ашиглан 
 	  <application>&xorg;</application>-с гарч болно. 7.4 болон түүнээс хойшхи 
 	  хувилбарт үүнийг идэвхжүүлэхийн тулд дараах тушаалыг  
 	  дурын X терминал эмулятороос оруулж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>setxkbmap -option terminate:ctrl_alt_bksp</userinput></screen>
 
 	<para>Эсвэл <application>hald</application>-д зориулсан 
 	  гарын тохиргооны файл <filename>x11-input.fdi</filename>-г
 	  <filename
 	  class="directory">/usr/local/etc/hal/fdi/policy</filename> санд 
 	  үүсгэн хадгалж болно. Энэ файл нь дараах мөрүүдтэй байх 
 	  ёстой:</para>
 
 	<programlisting>&lt;?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?&gt;
 &lt;deviceinfo version="0.2"&gt;
   &lt;device&gt;
     &lt;match key="info.capabilities" contains="input.keyboard"&gt;
 	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbOptions" type="string"&gt;terminate:ctrl_alt_bksp&lt;/merge&gt;
     &lt;/match&gt;
   &lt;/device&gt;
 &lt;/deviceinfo&gt;</programlisting>
 
 	<para>Та 
 	  <application>hald</application>-гээр энэ файлыг уншуулахын тулд
 	  өөрийн машиныг дахин ачаалах хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<para>Дараах мөрийг 
 	  <filename>xorg.conf.new</filename> файлын 
 	  <literal>ServerLayout</literal> эсвэл <literal>ServerFlags</literal>
 	  хэсэгт нэмж өгөх ёстой болно:</para>
 
 	<programlisting>Option	"DontZap"	"off"</programlisting>
       </note>
 
       <para>Хэрэв хулгана ажиллахгүй байвал өмнөх туршилтыг дахин 
 	хийхээсээ өмнө хулганаа тохируулах шаардлагатай. &os;-г суулгах 
 	бүлэгт буй <xref linkend="mouse"> хэсгээс харна уу. 
 	  Мөн 7.4 хувилбараас эхлээд <filename>xorg.conf</filename> 
 	  файл дахь <literal>InputDevice</literal> хэсгүүдээс   
 	  автоматаар илрүүлсэн төхөөрөмжүүдийг илүүд үздэг. 
 	  Хуучин байдалд нь эргүүлж оруулахын тулд дараах мөрийг энэ файлын 
   	  <literal>ServerLayout</literal> эсвэл <literal>ServerFlags</literal>
 	  хэсэгт нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>Option "AutoAddDevices" "false"</programlisting>
 
 	  <para>Оролтын төхөөрөмжүүдийг дараа нь урьдны хувилбаруудад 
 	    хийсний нэгэн адилаар хэрэгцээтэй бусад тохируулгуудын 
 	    (жишээ нь гарын байрлалыг сэлгэх) хамтаар тохируулж болдог.</para>
 
       <note>
 	<para>Өмнө тайлбарласны адил 7.4 хувилбараас хойш анхдагчаар 
 	  <application>hald</application> демон таны гарыг автоматаар мэдэх 
 	  болно. Таны гарын байрлал эсвэл загвар зөв биш байж болох боловч 
 	  <application>GNOME</application>,
 	  <application>KDE</application> эсвэл 
 	  <application>Xfce</application> зэрэг ширээний орчнууд 
 	  гарыг тохируулах хэрэгслүүдтэй байдаг. Гэхдээ гарын тохиргоог 
 	  &man.setxkbmap.1; хэрэгсэл эсвэл <application>hald</application>-ийн 
 	  тохиргооны дүрмийн тусламжтайгаар шууд тохируулах боломжтой 
 	  байдаг.</para>
 
 	<para>Жишээ нь хэрэв Франц байрлалтай PC 102 товчлууртай гарыг 
 	  хэн нэгэн ашиглахыг хүсэж байгаа бол <application>hald</application>-д 
 	  зориулсан <filename>x11-input.fdi</filename> гэсэн гарын 
 	  тохиргооны файлыг үүсгэж <filename
 	  class="directory">/usr/local/etc/hal/fdi/policy</filename> санд 
 	  хадгалах хэрэгтэй. Энэ файл нь дараах мөрүүдийг агуулсан 
 	  байх ёстой:</para>
 
 	<programlisting>&lt;?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?&gt;
 &lt;deviceinfo version="0.2"&gt;
   &lt;device&gt;
     &lt;match key="info.capabilities" contains="input.keyboard"&gt;
 	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbModel" type="string"&gt;pc102&lt;/merge&gt;
 	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbLayout" type="string"&gt;fr&lt;/merge&gt;
     &lt;/match&gt;
   &lt;/device&gt;
 &lt;/deviceinfo&gt;</programlisting>
 
 	<para>Хэрэв энэ файл байгаа бол хуулаад гарын тохиргооны 
 	  мөрүүдийг өөрийн файлдаа нэмэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para><application>hald</application>-ээр энэ файлыг 
 	  уншуулахын тулд та өөрийн машиныг дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Адил тохиргоог X терминалаас эсвэл энэ тушаалын 
 	  мөрөөс скриптээр хийх боломжтой:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>setxkbmap -model pc102 -layout fr</userinput></screen>
 
 	<para>
 	  <filename>/usr/local/share/X11/xkb/rules/base.lst</filename>
 	  файл нь төрөл бүрийн боломжит гар, байрлал, сонголтуудыг 
 	  харуулдаг.</para>
       </note>
 
       <indexterm><primary>X11-г сайжруулах</primary></indexterm>
 
       <para>Дараа нь <filename>xorg.conf.new</filename> файлыг өөрийнхөө
 	    хүсэлд тохируулан сайжруулах хэрэгтэй. Уг файлыг 
         &man.emacs.1; эсвэл &man.ee.1; зэрэг засварлагчаар нээнэ. 
 		Эхлээд дэлгэцийн зурах давтамжийг оруулж өгөх хэрэгтэй.
 		Ийм зурах давтамж нь хэвтээ болон босоо чиглэлийн зурах 
 		давтамж гэж байдаг. Давтамжийн тоон утгуудыг 
 		<filename>xorg.conf.new</filename> файл дотор 
         <literal>"Monitor"</literal> гэсэн хэсэгт оруулж өгөөрэй:</para>
 
       <programlisting>Section "Monitor"
         Identifier   "Monitor0"
         VendorName   "Monitor Vendor"
         ModelName    "Monitor Model"
         HorizSync    30-107
         VertRefresh  48-120
 EndSection</programlisting>
 
       <para><literal>HorizSync</literal> болон
         <literal>VertRefresh</literal> гэсэн хэсэг нь хоосон утгатай байж 
 		магадгүй. Хэрэв тийм бол тэдгээрт тохирсон утгуудыг нь 
 		оруулж өгөх ёстой. <literal>HorizSync</literal>-д 
 		хэвтээ зуралт, <literal>VertRefresh</literal>-д босоо зуралтын 
 		утгыг өгнө. Дээрх жишээн дээр дэлгэцийн тохирох утгуудыг нь оруулж 
 		байна.</para>
 
       <para>X нь DPMS (Тэжээл хэмнэх) чадвартай дэлгэцийг дэмждэг. 
         &man.xset.1; програм цаг дуусах нөхцлийг шалгаад дэлгэцийг 
 		standby, suspend, эсвэл off буюу нөөц, түр салгах, эсвэл 
 		унтраах зэрэг горимд шилжүүлдэг. Хэрэв та дэлгэцэндээ DPMS 
 		шинж чанарыг хэрэгжүүлнэ гэж бодож байвал дараах мөрийг 
 		monitor хэсэгт нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>
         Option       "DPMS"</programlisting>
 
       <indexterm>
         <primary><filename>xorg.conf</filename></primary>
       </indexterm>
 
       <para>Та <filename>xorg.conf.new</filename> файлыг 
 	    засварлагч дээр нээсэн хэвээр байгаа болохоор дэлгэцийн 
 		зуралтын хэмжээ болон өнгөний нягтыг оруулж өгч болно.
 		Эдгээр утгыг  <literal>"Screen"</literal> хэсэгт оруулдаг:</para>
 
       <programlisting>Section "Screen"
         Identifier "Screen0"
         Device     "Card0"
         Monitor    "Monitor0"
         DefaultDepth 24
         SubSection "Display"
                 Viewport  0 0
                 Depth     24
                 Modes     "1024x768"
         EndSubSection
 EndSection</programlisting>
 
       <para><literal>DefaultDepth</literal>-д өгсөн утга нь 
 	    анхдагч хэрэглэх өнгөний нягт юм. Хэрэв анхдагч утгыг нь 
 		ачаалах үед дарж өөрчлөж хэрэглэнэ гэвэл   &man.Xorg.1;-г
 		ажиллуулах тушаалд <option>-depth</option> гэсэн сонголтыг 
 		хүссэн утгатай хамт оруулан хэрэглэж болно.
         <literal>Modes</literal> гэсэн түлхүүр үг нь заасан 
 		өнгөтэй үеийн дэлгэцийн зурах хэмжээг зааж байдаг.
         Тухайн график дүрслэгчийн үйлдвэрлэгчээс зааж өгсөн 
 		стандарт VESA горимууд л зөвшөөрөгдсөн гэдгийг анхаарна уу.
         Дээрх жишээн дээр дэлгэцийн анхдагч өнгөний нягт нь нэг цэгийг
 		хорин дөрвөн битээр илэрхийлнэ гэж заасан байгаа бөгөөд ийм
 		нягтшилтай үедээ өргөөшөө 1024, өндрөөшөө 768 цэгээр 
 		зурж харуул хэмээн зааж өгөв.</para>
 
       <para>Эцэст нь тохируулгын файлаа хадгалаад өмнө заасны 
 	  дагуу дахин турших хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
 	<para>Хүндрэл гарсан үед танд хэрэгтэй нэг хэрэгсэл бол 
 	  Х11-ийн log буюу бүртгэл тэмдэглэлийн файл юм. Энэ файлд 
 	  Х11-д залгагдсан төхөөрөмжийн тухай мэдээллүүд оршиж байдаг. 
 	  <application>&xorg;</application>-н бүртгэл тэмдэглэлийн 
 	  нэрний загвар нь <filename>/var/log/Xorg.0.log</filename>
 	  хэлбэртэй байдаг. Энэ файлын жинхэнэ нэр нь 
 	  <filename>Xorg.0.log</filename>-оос
 	  <filename>Xorg.8.log</filename>-н хооронд өөрчлөгдөж байдаг.</para>
       </note>
 
       <para>Хэрэв бүх зүйл сайн болж өнгөрсөн бол 
 	    тохируулгын файлаа &man.Xorg.1;-д олдох газарт байрлуулах 
 		хэрэгтэй. Үүнийг голдуу  <filename>/etc/X11/xorg.conf</filename> эсвэл
 	<filename>/usr/local/etc/X11/xorg.conf</filename> гэсэн байрлалд 
 	хуулдаг.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cp xorg.conf.new /etc/X11/xorg.conf</userinput></screen>
 
       <para>X11-г тохируулах явц ингээд гүйцлээ. 
 	<application>&xorg;</application>-г та одоо &man.startx.1; хэрэгслээр 
 	эхлүүлж болно. Х11 сервер нь мөн &man.xdm.1;-р эхлүүлэгдэж болдог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэмэгдэл тохиргоо</title>
 
       <sect3>
         <title>&intel; i810 Graphics Chipsets-г тохируулах</title>
 
         <indexterm><primary>Intel i810 graphic chipset</primary></indexterm>
 
         <para>&intel; i810 integrated chipsets төрлийн график 
 		  дүрслэгчдийг тохируулахын тулд
           <devicename>agpgart</devicename>
           AGP програмууд X11-д хэрэгтэй байдаг.
 		  &man.agp.4;-н драйверийн гарын авлагаас нэмэгдэл мэдээллийг 
 		  хараарай.</para>
 
         <para>Энэ нь мөн бусад график хавтангуудын төхөөрөмжийг 
 		тохируулахад хэрэглэгддэг. Системийнхээ цөмд &man.agp.4;
 	  драйверийг оруулж хөрвүүлээгүй бол &man.kldload.8; 
 	  тушаалаар драйверийг дуудсан үед ажиллахгүй гэдгийг анхаарна уу. 
 	  Уг драйвер анхнаасаа цөмд оруулж бэлтгэгдсэн байх ёстой юм уу эсвэл 
 	  ачаалах үед <filename>/boot/loader.conf</filename>-р цөмд
 	  нэмэгдсэн байх ёстой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Өргөн дэлгэцийн горим нэмэх</title>
 
 	<indexterm><primary>widescreen flatpanel өргөн дэлгэцийн тохиргоо</primary></indexterm>
 
 	<para>Энэ хэсэгт таныг тохируулгын жаахан илүү мэдлэгтэй гэж үзэх болно.
 	  Мөн энэ хэсэгт дээр өгүүлсэн ердийн тохиргоо хийхийг авч үзэхгүй. 
 	  Бүртгэл мэдээллийн файлыг ашиглаж тохиргоог ямар нэгэн аргаар 
 	  дуусгаж болно. Хамгийн багадаа текст засварлагч байхад л уг 
 	  тохируулгыг хийж болох хангалттай.</para>
 
 	<para>16:10 болон 10:9 зэрэг харуулах харьцааг 
 	  дэмждэг одоогийн өргөн дэлцгэцүүд (WSXGA, WSXGA+, WUXGA, WXGA, WXGA+, гэх мэт) жаахан хүндрэлтэй байж болзошгүй. Зарим төрлийн 16:10 харуулах 
 	  харьцаануудыг дурдвал:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem><para>2560x1600</para></listitem>
 	  <listitem><para>1920x1200</para></listitem>
 	  <listitem><para>1680x1050</para></listitem>
 	  <listitem><para>1440x900</para></listitem>
 	  <listitem><para>1280x800</para></listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Зарим тохиолдолд <literal>Section
 	  "Screen"</literal> хэсгийн  <literal>Mode</literal> хэсэгт 
 	  эдгээр харьцаануудын нэгийг бичсэнээр тохиргоог амархан гүйцээж 
 	  болдог:</para>
 
 	<programlisting>Section "Screen"
 Identifier "Screen0"
 Device     "Card0"
 Monitor    "Monitor0"
 DefaultDepth 24
 SubSection "Display"
 	Viewport  0 0
 	Depth     24
 	Modes     "1680x1050"
 EndSubSection
 EndSection</programlisting>
 
 	<para><application>&xorg;</application> нь тухайн өргөн дэлгэцээс
 	I2C/DDC мэдээллийг нь авах ухаантай болохоор уг дэлгэцийн харгалзах
 	зуралтын давтамжийг нь мэдэж чаддаг. </para>
 
 	<para>Хэрэв эдгээр <literal>ModeLines</literal>-ууд нь драйвер дотор 
 	байхгүй байвал <application>&xorg;</application> танд жаахан тусламж 
 	өгч чаддаг. <filename>/var/log/Xorg.0.log</filename> файлаас 
 	ажиллаж болох <literal>ModeLine</literal>-уудыг харж болно. 
 	Дараах шиг мөрийн хэсгүүдийг харах хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>(II) MGA(0): Supported additional Video Mode:
 (II) MGA(0): clock: 146.2 MHz   Image Size:  433 x 271 mm
 (II) MGA(0): h_active: 1680  h_sync: 1784  h_sync_end 1960 h_blank_end 2240 h_border: 0
 (II) MGA(0): v_active: 1050  v_sync: 1053  v_sync_end 1059 v_blanking: 1089 v_border: 0
 (II) MGA(0): Ranges: V min: 48  V max: 85 Hz, H min: 30  H max: 94 kHz, PixClock max 170 MHz</programlisting>
 
 	<para>Энэ мэдээллийг EDID мэдээлэл гэдэг. Үүгээр
 	  <literal>ModeLine</literal> мөрийг үүсгэхийн тулд ердөө л 
 	  тэдгээрийг зөв дарааллаар нь оруулж бичихэд хангалттай:</para>
 
 	<programlisting>ModeLine &lt;name&gt; &lt;clock&gt; &lt;4 horiz. timings&gt; &lt;4 vert. timings&gt;</programlisting>
 
 	<para>Тэгэхээр дээр жишээний дагуу <literal>Section "Monitor"</literal>
 	хэсэгт <literal>ModeLine</literal> мөрийг дараах маягаар оруулна:</para>
 
 	<programlisting>Section "Monitor"
 Identifier      "Monitor1"
 VendorName      "Bigname"
 ModelName       "BestModel"
 ModeLine        "1680x1050" 146.2 1680 1784 1960 2240 1050 1053 1059 1089
 Option          "DPMS"
 EndSection</programlisting>
 
 	<para>Ингэж энгийн засварлалт хийж дуусгаад Х-ийг өргөн дэлгэцтэй нь шинээр 
 	ажиллуулж болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x-fonts">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Мюррэй</firstname>
           <surname>Стөүкли</surname>
           <contrib>Хамтран бичилцсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>X11 дээр үсгийн маяг хэрэглэх нь</title>
 
     <sect2 id="type1">
     <title>Type1 төрлийн үсгийн маяг</title>
     <para>Х11 тэй хамт ирдэг анхдагч үсгийн маягууд нь ширээний програмуудад
 	тийм сайн тохиромжтой байж чаддаггүй. Том үсэгнүүд нь 
 	зарим нь арзайж харагдах, зарим 
     <application>&netscape;</application>-н жижиг үсэгнүүд 
 	тийм аятайхан харагддаггүй гэх мэт онцгүй тохиолдлууд тулгардаг. 
 	Гэхдээ Х11 дээр хэрэглэгдэх боломжтой үнэгүй өндөр чанарын 
 	Type1 (&postscript;) төрлийн үсгийн маягууд 
 	байдаг.  Жишээ нь URW үсгийн цуглуулганд
     (<filename role="package">x11-fonts/urwfonts</filename>) 
     өндөр чанарын type1  (<trademark class="registered">Times Roman</trademark>,
 	<trademark class="registered">Helvetica</trademark>, <trademark class="registered">Palatino</trademark> гэх мэтчилэн) үсгийн маягууд орсон байдаг.  
 	Мөн Freefonts цуглуулганд
     (<filename role="package">x11-fonts/freefonts</filename>)
     маш олон төрлийн үсгийн маяг байдаг бөгөөд ихэнх нь графиктай ажилладаг
 	<application>Gimp</application> зэрэг програмд зориулагдсан болохоор 
 	дэлгэцийн харуулах зориулалтанд хэрэглэгддэггүй. Бас Х11 дээр цөөхөн 
 	тохиргоо хийгээд &truetype; төрлийн үсгийн маяг хэрэглэдэг болгож болдог.
 	&man.X.7; хуудаснаас юм уу эсвэл
     <link linkend="truetype">&truetype; үсгийн маягийн хэсгээс</link>
 	нэмэлт мэдээллүүдийг уншина уу.</para>
 
     <para>Дээрх Type1 үсгийг портын цуглуулгаас суулгахын тулд 
 	дараах тушаалыг оруулна:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11-fonts/urwfonts</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
     <para>Энэ үйлдлийг бусад цуглуулган дээр мөн адил хийнэ. 
 	  X серверт эдгээр үсгээ таниулахын тулд тохируулгын файлд  (<filename>/etc/X11/xorg.conf</filename>) дараах мөрийг нэмж өгдөг:</para>
 
       <programlisting>FontPath "/usr/local/lib/X11/fonts/URW/"</programlisting>
 
       <para>эсвэл Х ажиллаж байх үед дараах тушаалыг өгч болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>xset fp+ /usr/local/lib/X11/fonts/URW</userinput>
 &prompt.user; <userinput>xset fp rehash</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаал нь Х хэсгийг хаагдах хүртэл хүчинтэй бөгөөд 
 	  ийм байдалд хүргэхгүй гэвэл ачаалах үед уншигддаг эхлэх файлд 
 	  нэмж өгдөг (<command>startx</command>-н эхлэх үед уншдаг файл нь 
 	  <filename>~/.xinitrc</filename>, харин <application>XDM</application>
 	  зэргийн график нэвтрэлт хийдэг програмын эхлэн уншдаг файл нь 
      <filename>~/.xsession</filename> байдаг ).
     Гурав дахь арга бол шинэ
     <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файл хэрэглэх юм:
 	 <link linkend="antialias">anti-aliasing</link> хэсгээс уншина уу.
     </para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="truetype">
     <title>&truetype; үсгийн маяг</title>
 
     <indexterm><primary>TrueType үсгийн маяг</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
       <secondary>TrueType</secondary>
     </indexterm>
 
     <para><application>&xorg;</application> нь өөртөө бас 
     &truetype; төрлийн үсгийн маягийг харуулах гүйцэтгэлтэй суусан байдаг.
 	Үүнийг гүйцэтгэх хоёр төрлийн гүйцэтгэл бий. Энэ хэсэгт freetype 
 	модулийг харуулсан ба нөгөө үсгийн маяг харуулагчийг бодвол 
 	илүү тогтвортой билээ. freetype модулийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	дараах мөрийг <filename>/etc/X11/xorg.conf</filename> файлын
 	<literal>"Module"</literal> хэсэгт нэмнэ.</para>
 
     <programlisting>Load  "freetype"</programlisting>
 
     <para>Одоо &truetype; үсгийн маягт зориулсан сан үүсгээд
 	  (жишээлбэл 
       <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</filename>)
       бүх &truetype; үсгүүдээ тэр санд хуулна. &macintosh; машинаас
 	  &truetype; төрлийн үсгийн маягийг шууд хуулж болохгүй гэдгийг анхаарах
 	  хэрэгтэй. Эдгээр нь Х11 дээр хэрэглэгдэхийн тулд 
 	  &unix;/&ms-dos;/&windows; хэлбэрийнх байх ёстой. Тэр санд хуулсныхаа 
 	  дараа <application>ttmkfdir</application>-г ашиглаж 
       <filename>fonts.dir</filename> файл үүсгэдэг бөгөөд ингэснээр Х-н 
 	  үсэг харуулагч нь шинэ файл суугдлаа гэдгийг таньдаг.
       <command>ttmkfdir</command> нь FreeBSD-н портын цуглуулганд
       <filename role="package">x11-fonts/ttmkfdir</filename> гэж буй.</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ttmkfdir -o fonts.dir</userinput></screen>
 
     <para>Одоо &truetype; санг үсгийн маягийн таних замд нэмэх ёстой.
 	Энэ нь дээр <link
       linkend="type1">Type1</link> үсгийн маягт дээр өгүүлсэнтэй ижилхэн </para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>xset fp+ /usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</userinput>
 &prompt.user; <userinput>xset fp rehash</userinput></screen>
 
     <para>гэж нэмэх юм уу эсвэл <filename>xorg.conf</filename> файл дотор 
 	<literal>FontPath</literal>  гэж нэмнэ.</para>
 
       <para>Ингээд болох нь тэр.  Одоо <application>&netscape;</application>,
         <application>Gimp</application>,
         <application>&staroffice;</application>, гэх мэтчилэн бүх X програмууд
 		суугдсан &truetype; үсгийн маягуудыг таних ёстой. 
 		Маш бага хэмжээтэй (өндөр нарийвчлалтай дэлгэц дээр үзүүлэгдэх вэбийн текстүүд)
 		эсвэл маш том үсэгнүүд (<application>&staroffice;</application> дээр)
 		арай илүү харагдана.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="antialias">
     <sect2info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Жо Маркус</firstname>
           <surname>Кларк</surname>
           <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
           <!-- May 2003 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect2info>
     <title>Anti-Aliased үсгийн маяг</title>
 
     <indexterm><primary>anti-aliased үсгийн маяг</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
       <secondary>anti-aliased</secondary></indexterm>
 
     <para>X11-ийн <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/</filename> 
       ба <filename>~/.fonts/</filename> дотор байгаа бүх үсгийн маягууд
       автоматаар anti-aliasing гэж Xft-нийцтэй програмд хэрэглэгдэх 
       боломжтой болсон. 
       <application>KDE</application>, <application>GNOME</application>, 
       <application>Firefox</application> зэрэг хамгийн сүүлийн үеийн Xft-нийцтэй програмууд
       байдаг.
 
     <para>Ямар үсгийн маягууд нь anti-aliased болохыг хянах эсвэл 
       anti-aliasing шинж чанаруудыг тохируулахын тулд
 	  <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файлыг 
 	  үүсгэх (хэрэв байвал засварлах) хэрэгтэй. 
 	  Xft үсгийн маягийн системийн хэд хэдэн шинж чанарууд энэ файлаар
 	  тохируулагддаг бөгөөд энэ хэсэгт зөвхөн энгийн хэдийг жишээ татах болно.
       Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.fonts-conf.5; хуудаснаас харна уу.</para>
 
     <indexterm><primary>XML</primary></indexterm>
 
     <para>Энэ файл нь XML хэлбэрийн байх ёстой.  Том жижиг үсгийн 
 	хэмжээнд нь анхааралтай хандах хэрэгтэй. Мөн нээгдсэн таглааг бас
 	зөв хаасан байх ёстой. Энэ файл эхлэхдээ энгийн  DOCTYPE
       тодорхойлолтоор эхэлдэг бөгөөд дараа нь
 	  <literal>&lt;fontconfig&gt;</literal> таглаа араас нь залгаж явдаг:</para>
 
     <programlisting>
       &lt;?xml version="1.0"?&gt;
       &lt;!DOCTYPE fontconfig SYSTEM "fonts.dtd"&gt;
       &lt;fontconfig&gt;
     </programlisting>
 
     <para>Өмнө хэлсэнчлэн 
       <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/</filename> болон
       <filename>~/.fonts/</filename> санд байгаа үсгийн маягууд
 	  автоматаар Xft-нийцтэй програмд танигддаг. Та үүнээс өөр санд
 	  үсгийн маяг байрлуулсан бол 
       <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файлд
 	  доор дурдсантай ижил мөр оруулж өгөх хэрэгтэй:</para>
 
     <programlisting>&lt;dir&gt;/үсгийн/маягийн/байгаа/сангийн&lt;/зам&gt;</programlisting>
 
     <para>Шинэ үсэг, ялангуяа шинэ сан нэмсний дараа үсгийн маягийн 
 	түр хадгалагдсан орон зайг дараах тушаалаар сэргээх ёстой:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>fc-cache -f</userinput></screen>
 
     <para>Anti-aliasing нь ирмэгийг жаахан уусгаж зөөлрүүлэн харагдуулдаг
 	  болохоор жижиг үсгүүдийг уншихад эвтэйхэн болгодог бөгөөд 
 	  том үсгийн  <quote>шаталсан ирмэгийг</quote> зөөллөж гөлийлгөдөг. 
 	  Иймэрхүү зөөллөсөн шинэ чанар нь ердийн текст дээр хэрэгжихээр 
 	  нүдэнд ядаргаатай өвтгөх нөлөө үүсгэж магадгүй юм. 
 	  Тэгэхээр 14-н хэмжээнээс бага үсгийн маяганд anti-aliasing
 	  шинж чанарыг хэрэглэхгүй гэж бодвол дараах мөрийг оруулаарай:</para>
 
       <programlisting>        &lt;match target="font"&gt;
             &lt;test name="size" compare="less"&gt;
                 &lt;double&gt;14&lt;/double&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit name="antialias" mode="assign"&gt;
                 &lt;bool&gt;false&lt;/bool&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;
         &lt;match target="font"&gt;
             &lt;test name="pixelsize" compare="less" qual="any"&gt;
                 &lt;double&gt;14&lt;/double&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit mode="assign" name="antialias"&gt;
                 &lt;bool&gt;false&lt;/bool&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;</programlisting>
 
     <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
       <secondary>зай авалт</secondary></indexterm>
 
     <para>Жигд зай авалттай үсгийн маяганд 
       anti-aliasing шинж чанар зөв хэрэгжихгүй байж магадгүй. 
 	  Энэ асуудал
       <application>KDE</application> дээр их тулгардаг. 
 	  Үүний засах нэг арга бол тийм үсгүүдийн зай авалтыг 
 	   100 байх ёстой гэж зааж өгдөг. Дараах мөрийг нэмж үүнийг
 	   гүйцэтгэнэ:</para>
 
      <programlisting>       &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
            &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                &lt;string&gt;fixed&lt;/string&gt;
            &lt;/test&gt;
            &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
                &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
            &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;
         &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
             &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                 &lt;string&gt;console&lt;/string&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
                 &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;</programlisting>
 
       <para>(энэ нь бусад ердийн ижил зай авалттай үсгийн маягуудыг 
 	  <literal>"mono"</literal> гэсэн нэрээр хандана гэж зааж өгч байна)
 	   тэгээд дараа нь:</para>
 
       <programlisting>         &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
              &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                  &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
              &lt;/test&gt;
              &lt;edit name="spacing" mode="assign"&gt;
                  &lt;int&gt;100&lt;/int&gt;
              &lt;/edit&gt;
          &lt;/match&gt;      </programlisting>
 
       <para>Helvetica зэрэг зарим үсгийн маягуудад 
 	anti-aliased хэрэглэх үед бага зэрэг хүндрэлүүд гарч болзошгүй.
 	Энэ загвар нь тийм үсгийн маягуудын талыг нь хасах шинж илэрдэг. 
 	Хамгийн муугаар бодоход програмууд ажиллах үедээ нурдаг. Үүнээс сэргийлэхийн тулд
 	<filename>local.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>         &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
              &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                  &lt;string&gt;Helvetica&lt;/string&gt;
              &lt;/test&gt;
              &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
                  &lt;string&gt;sans-serif&lt;/string&gt;
              &lt;/edit&gt;
          &lt;/match&gt;        </programlisting>
 
       <para>
         <filename>local.conf</filename> файлыг засварлаж дуусаад
 		уг файлыг <literal>&lt;/fontconfig&gt;</literal> таглаагаар
 		дууссан эсэхийг шалгаарай. Ингээгүй бол уг файлын өөрчлөлтийг 
 		үл хэрэгсэж хэрэгжүүлдэггүй.</para>
 
        <para>Эцэст нь хэрэглэгчид өөрсдийн гэсэн тохируулгаа 
 	   хувийн сан дотор буй 
         <filename>.fonts.conf</filename> файл дотор хийж болдог. 
 		Ингэхийн тулд хэрэглэгч бүр 
 	 <filename>~/.fonts.conf</filename> файл үүсгэх хэрэгтэй. Энэ файл нь 
 	 мөн XML хэлбэртэй байх ёстой.</para>
 
        <indexterm><primary>LCD дэлгэц</primary></indexterm>
        <indexterm><primary>Үсгийн маяг</primary>
          <secondary>LCD дэлгэц</secondary></indexterm>
 
        <para>Сүүлчийн үг: LCD дэлгэцтэй үед sub-pixel харуулалт 
 	    хэрэглэх хүсэлт гарч болзошгүй. Энэ нь үндсэндээ 
 		(хэвтээ чиглэлд нь салгасан) улаан, ногоон болон цэнхэр 
 		өнгийн бүрдлүүдийг тусад нь салгаж харуулснаар хэвтээ 
 		чиглэлийн дүрслэх чадварыг сайжруулдаг. 
         Үр дүн нь мэдээж маш сайн харуулалт үүсдэг.
 		Ингэж зөвшөөрүүлэхийн тулд 
 		<filename>local.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
        <programlisting>
          &lt;match target="font"&gt;
              &lt;test qual="all" name="rgba"&gt;
                  &lt;const&gt;unknown&lt;/const&gt;
              &lt;/test&gt;
              &lt;edit name="rgba" mode="assign"&gt;
                  &lt;const&gt;rgb&lt;/const&gt;
              &lt;/edit&gt;
          &lt;/match&gt;
        </programlisting>
 
        <note><para>Дэлгэцийн төрлөөс хамаарч 
 	 <literal>rgb</literal> нь <literal>bgr</literal>,
 	 <literal>vrgb</literal> эсвэл <literal>vbgr</literal> гэж 
 	 өөрчлөгдөж болзошгүй тул янз янзаар нь туршиж аль нь илүү
 	 тохирч байгааг олоорой.</para></note>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x-xdm">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Сэф</firstname>
           <surname>Кингсли</surname>
           <contrib>Хамтран бичилцсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>X Display Manager буюу харуулалт зохицуулагч</title>
     <sect2>
       <title>Ерөнхий ойлголт</title>
 
       <indexterm><primary>X Display Manager буюу харуулалт зохицуулагч</primary></indexterm>
       <para>X Display Manager (<application>XDM</application>) буюу Х
 		харуулалт зохицуулагч гэдэг нь Х цонхот системд сонгогдон 
 		хэрэглэгдэж болох бөгөөд нэвтрэх үйлдэлд хэрэглэгддэг. 
         Энэ нь бага хүчин чадалтай <quote>X терминал</quote>, ширээний
 		програмын орчин, мөн том сүлжээнд буй харуулалтын сервер зэрэг 
 		төрөл бүрийн нөхцөлд хэрэглэгддэг. Нэгэнт Х цонхот систем нь 
 		сүлжээ болон бүртгэлийн бие даасан гүйцэтгэлтэй болохоор Х
 		үйлчлүүлэгч болон серверүүдийн хоорондох холбоог тохируулах 
 		маш олон арга бий. <application>XDM</application> нь 
 		холбогдож болох серверүүдийг график горимд дүрсэлж харуулдаг
 		бөгөөд нэр болон нууц үг оруулах нөхцөл биелүүлж өгдөг.</para>
 
       <para>Та <application>XDM</application>-г хэрэглэгчид зориулж
         &man.getty.8; хэрэгслийн биелүүлдэг гүйцэтгэлтэй
 		( <xref linkend="term-config"> хэсгээс дэлгэрэнгүйг харна уу)
 		ижил гэж бодох хэрэгтэй.  Тэгэхээр энэ нь 
 		систем рүү нэвтрэх үйлдлийг гүйцэтгэдэг бөгөөд нэвтрүүлэхдээ тухайн 
 		хэрэглэгчийн орчинг ажиллуулж (голдуу Х цонхны зохицуулагч байдаг
           ) хэрэглэгчийг гарах хүртэл нь хүлээж байдаг. Мөн өөр хэрэглэгч
 		  холбогдох үед холбогдох дэлгэцийг харуулан нэвтрэх үйлдэл 
 		  хийлгэх боломжийг 
           <application>XDM</application> биелүүлж байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>XDM-г хэрэглэх нь</title>
 
       <para><application>XDM</application>-ийг ашиглаж эхлэхийн тулд
         <filename role="package">x11/xdm</filename> портыг суулгана (энэ нь 
 	анхдагчаар <application>&xorg;</application>-ийн сүүлийн үеийн 
 	хувилбаруудтай цуг суудаггүй). Дараа нь 
 	<application>XDM</application> далд чөтгөрийг 
         <filename>/usr/local/bin/xdm</filename> гэсэн байрлалаас олж болно.
 		Энэ нь <username>root</username> эрхтэй хүнээр ямар ч үед 
 		эхлүүлэгдэж болдог бөгөөд эхлэнгүүтээ уг машинд буй Х цонхыг
 		зохицуулах үүргийг гүйцэтгэж эхэлдэг. Хэрэв
         <application>XDM</application>-г машиныг шинээр ачаалагдах
 		болгонд эхлүүлэх хүсэлтэй байгаа бол үүнийг биелүүлэх хамгийн эвтэйхэн зам бол
 		<filename>/etc/ttys</filename> файлд оруулга хийж өгөх билээ.
 		Энэ файлын зохион байгуулалтын талаар <xref
         linkend="term-etcttys"> хэсэгт хараарай. 
         <filename>/etc/ttys</filename> файл дотор 
 		<application>XDM</application>-г виртуал терминал 
 		дээр далд чөтгөр хэлбэрээр ажиллуулна гэсэн дараах мөр байдаг:</para>
 
       <screen>ttyv8   "/usr/local/bin/xdm -nodaemon"  xterm   off secure</screen>
 
       <para>Анхдагч тохируулгаараа энэ нь хоригдсон байдаг бөгөөд 
 	  идэвхжүүлэхийг хүсвэл тав дахь үг болох <literal>off</literal> гэснийг
 	  <literal>on</literal> болгож өөрчлөөд &man.init.8;-г 
      <xref linkend="term-hup"> дээр заасны дагуу шинээр ачаалах хэрэгтэй.
 	 Эхний талбар нь уг програмын зохицуулах терминалын нэр бөгөөд
 	 <literal>ttyv8</literal> гэсэн буй. Энэ нь 
         <application>XDM</application> есдүгээр виртуал терминал 
 		дээр ажиллаж эхэлнэ гэсэн үг юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>XDM-г тохируулах нь</title>
 
       <para><application>XDM</application>-г тохируулах файл 
 	  <filename>/usr/local/lib/X11/xdm</filename> санд байдаг. 
 	  Энэ сан дотор <application>XDM</application>-н харагдцыг 
 	  өөрчилж тохируулах хэд хэдэн файл бий. 
 	  Голдуу дараах төрлийн файлууд байдаг:</para>
 
         <informaltable frame="none" pgwide="1">
           <tgroup cols="2">
             <thead>
               <row>
 				<entry>Файл</entry>
                 <entry>Тодорхойлолт</entry>
               </row>
             </thead>
 
             <tbody>
               <row>
                 <entry><filename>Xaccess</filename></entry>
                 <entry>Хэрэглэгчийн эрхийн дүрэм.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>Xresources</filename></entry>
                 <entry>X-н resource буюу эх сурвалж анхдагч утгууд.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>Xservers</filename></entry>
                 <entry>Дотоод юм уу алсад буй холбогдож болох дэлгэц зохицуулагчдын жагсаалт.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>Xsession</filename></entry>
                 <entry>Нэвтрэх үед тухайн орчинд үйлдэгддэг анхдагч скрипт.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>Xsetup_</filename>*</entry>
                 <entry>Нэвтрэх үйлдлээс өмнө нь програмуудыг ачаалагч скрипт.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>xdm-config</filename></entry>
                 <entry>Уг машин дээр ажиллаж байгаа бүх харуулагчдыг 
 				ерөнхийд нь тохируулагч файл.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>xdm-errors</filename></entry>
                 <entry>Сервер програмаас үүсгэгдсэн алдаанууд.</entry>
               </row>
 
               <row>
                 <entry><filename>xdm-pid</filename></entry>
                 <entry>Одоогийн ажиллаж байгаа XDM-н процесс ID дугаар.</entry>
               </row>
             </tbody>
           </tgroup>
         </informaltable>
 
       <para>Мөн энэ сан дотор <application>XDM</application>-г ажиллаж байх 
 	  үед уг график орчныг тохируулдаг скрипт болон програмууд байдаг.
 	  Саяны жагсаасан файлуудын зориулалтыг ерөнхийд нь дор дурдав.
 	  Уг файлуудыг хэрэглэх дэлгэрэнгүй заавар нь &man.xdm.1; хуудсанд
 	  тодорхойлогдсон байгаа.</para>
 
       <para>Анхныхаа тохируулгаар бол энгийн нэгэн нэвтрэх дөрвөлжин цонх дотор 
 	  уг машины нэр харуулагдсан байдаг ба том үсгээр <quote>Login:</quote>
 	  гэж бичээд доод хэсэгт нь 
         <quote>Password:</quote> гэж нууц үг оруулах талбар байдаг. 
 		Энэ цонхноос эхлэн
         <application>XDM</application>-н харагдцыг өөрчилж эхэлж болох юм.</para>
 
       <sect3>
         <title>Xaccess</title>
 
         <para>
           <application>XDM</application>-ээр хянагддаг харуулагчтай 
 		  холбогдох протоколыг 
 		  X Display Manager Connection Protocol (XDMCP) 
 		гэж нэрлэдэг.
 		  Энэ файл нь алсад буй компьютераас XDMCP холболт ямар 
 		  дүрмээр хийгдэхийг заан хянаж байдаг. 
 		  Энэ нь алсаас холбогдох холболтыг хүлээж авах 
 		  тохиргоог <filename>xdm-config</filename> файлд хийх хүртэл 
 		  хориотой байдаг. Анхдагч тохиргоогоороо бол ямар ч хэрэглэгчийн 
 		  холболтыг зөвшөөрөхгүй гэж заагдсан байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Xresources</title>
         <para>Энэ нь харуулагчдыг сонгох нэвтрэх дэлгэцийн харуулалтыг 
 		өөрчилж болох анхдагч утгууд хадгалсан файл юм. 
 		Энэ файлаар нэвтрэх програмыг өөрчилж болно. Файлын зохион байгуулалт
 		 нь Х11-н бичиг баримтад заасантай ижил загвартай байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Xservers</title>
         <para>Энэ нь сонгогдож болох харуулагчдын жагсаалт хадгалсан файл.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Xsession</title>
         <para>Энэ файл нь <application>XDM</application>-д зориулсан 
 		хэрэглээг холбогдсоны дараа гүйцэтгэгдэх скрипт файл юм.
 		Ихэнхдээ хэрэглэгчид өөрсдийнхөө эхлэл санд буй
         <filename>~/.xsession</filename> файл дотор өөрсдийн гэсэн 
 		ажиллуулах бичлэгээ бичиж энэ файлын гүйцэтгэлийг дардаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Xsetup_*</title>
         <para>Энэ файл нь нэвтрэх цонх болон харуулагчдыг 
 		  сонгогдохоос өмнө автоматаар 
 		  ажилладаг. Харуулагч болгонд зориулсан скрипт нь 
 		  <filename>Xsetup_</filename> нэрэн дээр 
 		  харуулагчийн дугаар залгагдсан нэртэй байдаг (
 		  жишээ нь дотоод харуулагч 
           <filename>Xsetup_0</filename> гэсэн нэртэй байдаг). 
 		  Энэ файлд голдуу <command>xconsole</command> зэргийн 
 		  нэг юм уу хоёр програмыг ар талд
 		  ажиллуулж байхаар бичсэн байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>xdm-config</title>
         <para>Энэ файлд харуулагч болгонд хэрэглэгдэх 
 		  програмын анхдагч утга хэлбэрийн тохируулгууд байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>xdm-errors</title>
         <para>Энэ файл дотор <application>XDM</application>-н 
 		  ажиллуулахыг оролдсон серверээс гарсан алдаануудыг 
 		  бичсэн байдаг. Хэрэв <application>XDM</application>-н 
 		  эхлүүлсэн дэлгэц ямар нэгэн замаар гацах юм бол юунаас болсон 
 		  эсэхийг нь мэдэх хамгийн зөв газар бол энэ билээ. Эдгээр алдаанууд 
 		  мөн хэрэглэгчийн тухайн орчноос хамаарч 
           <filename>~/.xsession-errors</filename> файл дотор 
 		  бас бичигддэг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Сүлжээний харуулагч серверийг ажиллуулах</title>
 
       <para>Бусад хэрэглэгчдийг харуулагч сервер рүү холбохын тулд 
 	    та хандах эрхийн дүрмийг засварлаж холболт хүлээж авагчийг 
 		зөвшөөрүүлэх хэрэгтэй. Анхдагч утгаараа үүнийг хорьсон байдаг. 
 		<application>XDM</application>-г холболт хүлээж авдаг 
 		болгохын тулд эхлээд  <filename>xdm-config</filename>
         файл доторх мөрийг тайлбар мөр болгож хүчингүй болгох
 		хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>! SECURITY: do not listen for XDMCP or Chooser requests
 ! Comment out this line if you want to manage X terminals with xdm
 DisplayManager.requestPort:     0</screen>
 
       <para>тэгээд <application>XDM</application>-ийг шинээр 
 	  эхлүүлэх хэрэгтэй. Ийм файлд <quote>#</quote> тэмдгээр 
 	  тайлбар мэт болгож хасдаггүй харин  <quote>!</quote>
     тэмдэг хэрэглэх хэрэгтэй гэдгийг санах хэрэгтэй. 
 	 <filename>Xaccess</filename> файл доторхоос жишээнүүдийг 
 	 харах хэрэгтэй бөгөөд 
         &man.xdm.1; гарын авлагаас дэлгэрэнгүй унших нь зүйтэй.</para>
     </sect2>
 
      <sect2>
         <title>XDM-н орлуулгууд</title>
 
         <para>
           <application>XDM</application>-г орлох хэд хэдэн програм бий. 
 		  Тэдний нэг болох
           <application>kdm</application>-г (
           <application>KDE</application>-тэй цуг ирдэг) энэ бүлэгт 
 		  тайлбарлах болно. Харуулалт зохицуулагч
 		  <application>kdm</application> нь маш олон төрлийн харуулах
 		  загварыг санал болгодог бөгөөд нэвтрэх үед цонх зохицуулагчдыг 
 		  давхар сонгож болох боломж өгдөг.</para>
      </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="x11-wm">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Валентино</firstname>
           <surname>Вашетто</surname>
           <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
         </author>
         <!-- June 2001 -->
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Дэлгэцийн орчин</title>
 
     <para>Энэ хэсэгт FreeBSD-н Х-д зориулсан төрөл бүрийн дэлгэцийн 
 	  орчнуудыг тайлбарлах болно. <quote>Дэлгэцийн орчин</quote> гэдэгт
 	  энгийн цонх зохицуулагчаас авахуулаад төрөл бүрийн ширээний
 	  програмыг агуулсан цогц програмууд болох 
       <application>KDE</application> болон <application>GNOME</application>
 	  зэрэг ордог.
     </para>
 
     <sect2 id="x11-wm-gnome">
       <title>GNOME</title>
 
       <sect3 id="x11-wm-gnome-about">
         <title>GNOME-н тухай</title>
 
         <indexterm><primary>GNOME</primary></indexterm>
         <para><application>GNOME</application> гэдэг нь 
 		  компьютераа тохируулахад тань амарчилж хөнгөвчилсөн 
 		  дэлгэцийн програмын орчин юм. <application>GNOME</application>
 		  дотор самбар (програм эхлүүлэх болон төлөв байдлыг нь харуулах 
 		  зорилготой), дэлгэцийн орон зай (програмууд байрлахад зориулагдсан
 		  ), дэлгэцийн хэрэгслүүд болон програмуудын цуглуулга, мөн програмууд 
 		  өөр хоорондоо зохицож ажиллахад зориулагдсан хэд хэдэн журам
 		  агуулагдаж байдаг. Өөр үйлдлийн систем юм уу эсвэл өөр 
 		  орчинд ажиллаж сурсан хүмүүст 
           <application>GNOME</application>-н санал болгож байгаа 
 		  хүчтэй бөгөөд аятайхан график орчин нь дасахад амар санагддаг. 
 		   FreeBSD дээрх <application>GNOME</application>-н талаар 
 		   дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink
 	  url="http://www.FreeBSD.org/gnome">FreeBSD-н GNOME
 	  Төслийн</ulink> вэб хуудаснаас харах хэрэгтэй.  Уг вэб хуудсанд
 	<application>GNOME</application>-г хэрхэн суулгаж тохируулан мөн зохицуулах
 	талаар нэлээн өргөн хэмжээний асуулт хариултууд байдаг. </para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="x11-wm-gnome-install">
         <title>GNOME-г суулгах</title>
 
         <para>Энэ програм хангамжийг портын цуглуулга юм уу эсвэл багцаас 
 		хялбар аргаар суулгаж болно:</para>
 
         <para>Сүлжээнээс <application>GNOME</application>-г багц хэлбэрээр 
 		нь суулгахыг хүсвэл дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r gnome2</userinput></screen>
 
         <para> <application>GNOME</application>-г порт дотор эх бичлэгээс нь 
 		хөрвүүлж суулгахыг хүсвэл дараах тушаалаар суулгана:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/gnome2</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
         <para><application>GNOME</application> суугдсаны дараа 
 		  Х серверт анхдагч цонх зохицуулагчийн оронд 
           <application>GNOME</application> эхлэхийг зааж өгөх хэрэг гардаг. 
 		  </para>
 
         <para>
           <application>GNOME</application>-г эхлүүлэх амархан арга бол
 		  GNOME-н харуулалтыг зохицуулагч буюу <application>GDM</application>-г
 		  хэрэглэх билээ. 
           <application>GDM</application> нь 
           <application>GNOME</application>-той хамт суугддаг
 		  (гэхдээ анхдагч тохиргоогоороо бол хоригдсон байдаг)
 		  бөгөөд <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 		  <literal>gdm_enable="YES"</literal> мөрийг нэмэн оруулснаар
 		  идэвхжүүлдэг. Дахин ачаалсны дараа 
 		  <application>GNOME</application> автоматаар эхэлдэг.</para>
 
 	<para>Мөн <application>GDM</application> эхлэхэд 
 	  <application>GNOME</application>-ийн бүх үйлчилгээг идэвхжүүлэхийн тулд
 	  <literal>gnome_enable="YES"</literal> мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename>
 	  файлд нэмэх хэрэгтэй.</para>
 
         <para><application>GNOME</application>-г мөн тушаал бичдэг мөрнөөс 
 	  <filename>.xinitrc</filename> файлд зөв тохируулга хийснээр ажиллуулж 
 	  бас болно. Хэрэв  <filename>.xinitrc</filename> файл өмнө нь 
 	  байж байвал уг файлд байгаа цонх зохицуулагч эхлэх мөрийг 
 	  арилгаад оронд нь 
           <application>/usr/local/bin/gnome-session</application> гэж 
 		  оруулах хэрэгтэй.
          Хэрэв нэг их онц чухал мөр уг тохиргооны файл дотор байхгүй гэж 
 		 та мэдэж байгаа бол дараах тушаалыг өгч бас болно:</para>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/gnome-session" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>
 
         <para>Тэгээд  <command>startx</command> гэсэн тушаалыг бичихэд 
 		<application>GNOME</application> дэлгэцийн орчин эхлэх болно.</para>
 
         <note><para>Хэрэв 
           <application>XDM</application> юм уу ямар нэгэн өөр 
 		  дэлгэцийн орчин хэрэглэгдэж байсан бол  <filename>.xsession</filename>
           гэсэн файл үүсгээд уг файл дотор өмнө ярьж байсан оруулгыг
 		  оруулах хэрэгтэй.  Ингэхийн тулд уг файлыг засварлагчаар нээгээд
 		  дотор байгаа мөрийг 
           <application>/usr/local/bin/gnome-session</application> мөрөөр
 		  дарж бичихэд болно:
           </para></note>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>echo "#!/bin/sh" &gt; ~/.xsession</userinput>
 &prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/gnome-session" &gt;&gt; ~/.xsession</userinput>
 &prompt.user; <userinput>chmod +x ~/.xsession</userinput></screen>
 
         <para>Өөр нэг сонголт бол цонх зохицуулагчид өөрчлөлт хийж
 		нэвтрэлт хийгдэх үед дэлгэцийн орчныг сонгож болдгоор 
 		тохируулж болдог. 
           <link linkend="x11-wm-kde-details">KDE-н дэлгэрэнгүй</link> хэсэгт
 		   <application>KDE</application>-н дэлгэцийн орчны 
 		   зохицуулагч <application>kdm</application> дээр хэрхэн үүнийг 
 		   хийдэг талаар тайлбарласан байгаа.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="x11-wm-kde">
       <title>KDE</title>
 
       <indexterm><primary>KDE</primary></indexterm>
       <sect3 id="x11-wm-kde-about">
         <title>KDE-н тухай</title>
 
         <para><application>KDE</application> бол хэрэглэхэд тун 
 		амар орчин үеийн дэлгэцийн орчин юм. Хэрэглэгчид хэрэгтэй 
           <application>KDE</application>-н санал болгодог зарим зүйлс бол:</para>
 
         <itemizedlist>
           <listitem>
 	    <para>Орчин үеийн сайхан дэлгэцийн орчин</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>Сүлжээгээр ажиллуулахад ямар ч хүндрэлгүй</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para><application>KDE</application> дэлгэцийн орчин болон 
 		түүний програмуудад зориулж өөртөө агуулсан тусламжийн системтэй</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>
               <application>KDE</application>-н бүх програмууддаа тохирсон 
 			  загвар маягтай</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>Стандартчлагдсан цэс болон багажит самбар, гарын товчлолууд, 
 		өнгөний хүснэгт гэх мэтчилэн.</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>Internationalization буюу олон хэлийн дэмжлэг: <application>KDE</application>
               нь 40 гаран гадаад хэл дээр боломжтой</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>Бүх дэлгэцийн орчны тохируулгыг төвлөрүүлсэн 
 		цонхот загвартай тохиргоо хийх боломж</para>
 	  </listitem>
 
           <listitem>
 	    <para>Маш олон
               <application>KDE</application> програмууд</para>
 	  </listitem>
         </itemizedlist>
 
         <para><application>KDE</application> нь 
           <application>Konqueror</application> нэртэй &unix; ертөнцөд
 		  өрсөлдөөн ихтэй хөтлөгчүүдийн нэг болох вэб хөтлөгчтэй хамт ирдэг.
 		<application>KDE</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<ulink url="http://www.kde.org/">KDE
          вэб хуудаснаас </ulink> харж болно. 
 	  <application>KDE</application>-тэй холбоотой эх үүсвэрүүд болон FreeBSD-тэй холбоотой тусгай мэдээллийг 
 		 <ulink url="http://freebsd.kde.org/">FreeBSD-ийн баг 
 		дахь KDE</ulink> вэб хуудаснаас лавлах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>FreeBSD дээр <application>KDE</application>-н хоёр хувилбар байдаг. Хувилбар 3 нь удаан 
 	  хугацааны туршид байгаа бөгөөд маш тогтвортой хувилбар юм. Хувилбар 4 
 	  буюу дараа үеийн хувилбар нь портын цуглуулгад бас байдаг. 
 	  Эдгээр нь бүр цуг зэрэгцэн суулгагдаж болдог.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="x11-wm-kde-install">
         <title>KDE-г суулгах нь</title>
 
         <para><application>GNOME</application> болон бусад дэлгэцийн орчны
 		програмуудыг суулгадаг шиг энэхүү програм хангамжийг 
 		портын цуглуулга юм уу эсвэл багцаас хялбар аргаар 
 		суулгаж болно:</para>
 
         <para>Сүлжээгээр <application>KDE3</application>-г багц хэлбэрээр 
 		суулгана гэвэл дараах тушаалыг өгөхөд л болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r kde</userinput></screen>
 
         <para>Сүлжээгээр <application>KDE4</application>-г багц хэлбэрээр 
           суулгана гэвэл дараах тушаалыг өгөхөд л болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r kde4</userinput></screen>
 
 	<para>&man.pkg.add.1; автоматаар уг програмын сүүлийн хувилбарыг нь 
 	нөхөж суулгах болно.</para>
 
         <para><application>KDE3</application>-г эх бичлэгээс нь 
 	  хөрвүүлж суулгана гэвэл портын цуглуулгыг ашиглаарай:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/kde3</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
         <para><application>KDE4</application>-г эх бичлэгээс нь 
 	  хөрвүүлж суулгана гэвэл портын цуглуулгыг ашиглаарай:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/kde4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
         <para> <application>KDE</application> суугдсаны дараа
 		  Х серверт анхдагч цонх зохицуулагчийн оронд KDE-г 
 		  ажиллуулна гэж зааж өгөх хэрэгтэй. Үүний тулд
           <filename>.xinitrc</filename> файлыг дараах аргаар 
 		  засварлаж мөн болно:</para>
 
 	<para><application>KDE3</application>-н хувьд:</para>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>echo "exec startkde" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>
 
 	<para><application>KDE4</application>-н хувьд:</para>
         
 	<screen>&prompt.user; <userinput>echo "exec /usr/local/kde4/bin/startkde" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>
 
 	<para>Одоо ингээд
 	  <command>startx</command> тушаалыг ажиллуулбал
           <application>KDE</application> дэлгэцийн орчин эхлэх болно.</para>
 
         <para>Хэрэв урьд нь 
           <application>XDM</application> зэрэг өөр дэлгэцийн 
 		  орчин хэрэглэгдэж байсан бол тохируулга арай өөр байх 
 		  болно. Тэр үед
           <filename>.xsession</filename> файлыг засварлах хэрэгтэй. 
 		  Энэ бүлгийн сүүл хэсэгт 
           <application>kdm</application>-н талаар зааварласан байгаа.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="x11-wm-kde-details">
         <title> KDE-н талаар дэлгэрэнгүй</title>
 
         <para>Одоо <application>KDE</application> суугдсан байгаа 
 		болохоор ихэнх зүйлсийг та тусламжийн системийг нь ашиглан 
 		нээж олох юм уу эсвэл зүгээр л цэснүүд дээр дарж туршиж 
 		болох юм. 
           &windows; эсвэл &mac; төрлийн хэрэглэгчдэд 
 		  бол бараг гэртээ байгаа юм шиг л сэтгэгдэл төрөх байх.</para>
 
         <para><application>KDE</application>-н хамгийн сайн заавар бичиг 
 		баримтууд интернэт дээр бий.  <application>KDE</application>
           өөртэйгөө хамт 
           <application>Konqueror</application> хөтлөгч мөн маш 
 		  олон програм болон өргөжүүлсэн бичиг баримтуудтай ирдэг. Бүлгийн 
 		  үлдсэн хэсэгт санамсаргүй нээж олсон ч гэсэн сурахад хүндрэлтэй
 		  техникийн зарим асуудлуудыг зааварчлах болно.</para>
 
       <sect3 id="x11-wm-kde-kdm">
         <title>KDE Display Manager буюу KDE-н дэлгэцийн зохицуулагч</title>
 
         <indexterm><primary>KDE</primary>
           <secondary>дэлгэц зохицуулагч</secondary></indexterm>
         <para>Олон хэрэглэгчтэй системийн администратор 
 		хэрэглэгчдэд график нэвтрэх горим хэрэглэхийг хүсдэг. 
 		Өмнө тайлбарласны дагуу 
           <link linkend="x-xdm">XDM</link> ийм зорилгоор бас хэрэглэгдэж 
 		  болно. Гэхдээ 
           <application>KDE</application> бас үүнтэй ижил үүрэг
 		  гүйцэтгэж чадах  <application>kdm</application> нэртэй
 		  харагдац сайтай эвтэйхэн нэвтрэх хэсгийг санал болгодог. 
 		  Мөн хэрэглэгч бүр уг зохицуулагчийн цэснээс ямар дэлгэцийн орчинд 
 		  холбогдохоо (<application>KDE</application>,
           <application>GNOME</application>, эсвэл бусад өөр) нэвтрэх үедээ
 		  сонгож болдог.</para>
 
         <para><application>kdm</application>-г идэвхжүүлэхийн тулд 
 		<application>KDE</application>-ийн хувилбараас хамааран өөр өөр файлыг 
 		засварлах хэрэгтэй болдог.</para>
 
 	<para><application>KDE3</application>-н хувьд <filename>/etc/ttys</filename> файлд буй 
 	  <literal>ttyv8</literal> гэсэн оруулгатай хэсгийг дараах маягаар 
 	  өөрчлөх ёстой:</para>
 
 	<programlisting>ttyv8 "/usr/local/bin/kdm -nodaemon" xterm on secure</programlisting>
 
 	<para><application>KDE4</application>-н хувьд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	дараах мөрүүдийг нэмэх ёстой:</para>
 
 	<programlisting>local_startup="${local_startup} /usr/local/kde4/etc/rc.d"
 kdm4_enable="YES"</programlisting>
       </sect3>
 
      </sect2>
 
      <sect2 id="x11-wm-xfce">
          <title>Xfce</title>
        <sect3 id="x11-wm-xfce-about">
          <title>Xfce-н тухай</title>
 
         <para><application>Xfce</application> нь 
 		<application>GNOME</application> дээр хэрэглэгддэг 
 		GTK+ хэрэгсэл дээр үндэслэгдсэн дэлгэцийн орчин бөгөөд хэрэглэхэд
 		маш хөнгөн амархан тохируулгатай билээ. Өнгөц харахад
 		&unix; системүүд дээр байдаг үнэтэй зарагддаг
           <application>CDE</application> дэлгэцийн орчинтой
 		  төсөөтэй. <application>Xfce</application>-н зарим 
 		  шинж чанарыг дурдвал:</para>
 
          <itemizedlist>
            <listitem>
 	     <para>Дэлгэцийн орчинд ажиллахад тун амар хялбаршуулсан</para>
            </listitem>
 
            <listitem>
 	     <para>Хулганы чирж тавих үйлдэл зэрэгт бүрэн тохируулагдсан
 		 </para>
            </listitem>
 
            <listitem>
 	     <para>Цэс болон програм ачаалах үндсэн самбар нь 
 		 <application>CDE</application>-тэй ижил</para>
            </listitem>
 
            <listitem>
 	     <para>Цонх зохицуулагч, файл зохицуулагч, дууны оролт гаралтыг 
 		 зохицуулагч,
 	       <application>GNOME</application>-н дэмжлэгтэй програмуудыг 
 		   ажиллуулах тохиромж зэрэг олон зүйлсийг багтаасан</para>
            </listitem>
 
            <listitem>
 	     <para>Орчноо өөрчилж болдог (GTK+ дэмжлэгтэй учраас)</para>
            </listitem>
 
            <listitem>
 	     <para>Түргэн, хөнгөн үр бүтээлтэй болохоор санах ойн хязгаарлалтай
 		 удаан машинуудад тун тохиромжтой.</para>
            </listitem>
          </itemizedlist>
 
          <para> <application>Xfce</application>-н дэлгэрэнгүй мэдээллийг
           <ulink url="http://www.xfce.org/">Xfce
             вэб хуудаснаас</ulink> хараарай.</para>
        </sect3>
 
        <sect3 id="x11-wm-xfce-install">
          <title>Xfce-г суулгах нь</title>
 
         <para><application>Xfce</application>-н багц хувилбар
           (үүнийг бичиж байх үед) байдаг. Суулгахын тулд ердөө л:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r xfce4</userinput></screen>
 
         <para>Мөн портын цуглуулга дотроос эх бичлэгээс нь хөрвүүлж суулгаж болно:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11-wm/xfce4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>
 
         <para>Одоо Х серверт Х орчныг эхлүүлэх үед 
          <application>Xfce</application>-г ажиллуул гэж зааж өгөхийн тулд:</para>
 
         <screen>&prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/startxfce4" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>
 
         <para>Дараагийн удаа Х эхлэх үед 
           <application>Xfce</application> нь дэлгэцийн орчин болсон байна. 
           Мөн өмнөх орчнуудтай ижил, хэрэв 
           <application>XDM</application> зэрэг өөр орчин урьд нь 
 		  хэрэглэгдэж байсан бол 
           <filename>.xsession</filename> файлыг үүсгээд 
 		   <link linkend="x11-wm-gnome">GNOME</link> хэсэгт тайлбарласан шиг 
 		   гэхдээ  <filename>/usr/local/bin/startxfce4</filename> гэсэн утгыг 
 		   оруулах юм уу эсвэл 
 		   нэвтрэх үед сонгогдохоор болгож тохируулахыг хүсвэл 
 			 <link linkend="x11-wm-kde-kdm">kdm</link> хэсэгт тайлбарласны
 			 дагуу хийх хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/share/sgml/mailing-lists.ent b/mn_MN.UTF-8/share/sgml/mailing-lists.ent
index 01fe79148d..09d4aa9c64 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/share/sgml/mailing-lists.ent
+++ b/mn_MN.UTF-8/share/sgml/mailing-lists.ent
@@ -1,532 +1,548 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
      Original revision 1.72
 
      $FreeBSD$
 
      Names of FreeBSD mailing lists and related software.
 -->
 
 <!ENTITY a.mailman.listinfo "http://lists.FreeBSD.org/mailman/listinfo">
 <!ENTITY a.mailman.lists "<ulink url='&a.mailman.listinfo;'>FreeBSD жагсаалтын сервер</ulink>">
 <!ENTITY a.mailman.lists.link "<ulink url='&a.mailman.listinfo;'>&a.mailman.listinfo;</ulink>">
 
 <!ENTITY a.acpi.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-acpi">
 <!ENTITY a.acpi "<ulink url='&a.acpi.url;'>FreeBSD ACPI захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.acpi.name "<ulink url='&a.acpi.url;'>freebsd-acpi</ulink>">
 
 <!ENTITY a.advocacy.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-advocacy">
 <!ENTITY a.advocacy "<ulink url='&a.advocacy.url;'>FreeBSD advocacy захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.advocacy.name "<ulink url='&a.advocacy.url;'>freebsd-advocacy</ulink>">
 
 <!ENTITY a.afs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-afs">
 <!ENTITY a.afs "<ulink url='&a.afs.url;'>FreeBSD AFS порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.afs.name "<ulink url='&a.afs.url;'>freebsd-afs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.aic7xxx.url "&a.mailman.listinfo;/aic7xxx">
 <!ENTITY a.aic7xxx "<ulink url='&a.aic7xxx.url;'>FreeBSD Adaptec AIC7xxx хэлэлцүүлгүүдийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.aic7xxx.name "<ulink url='&a.aic7xxx.url;'>freebsd-aic7xxx</ulink>">
 
 <!ENTITY a.alpha.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-alpha">
 <!ENTITY a.alpha "<ulink url='&a.alpha.url;'>FreeBSD Alpha порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.alpha.name "<ulink url='&a.alpha.url;'>freebsd-alpha</ulink>">
 
 <!ENTITY a.amd64.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-amd64">
 <!ENTITY a.amd64 "<ulink url='&a.amd64.url;'>FreeBSD-г AMD64 системүүд уруу порт хийх</ulink>">
 <!ENTITY a.amd64.name "<ulink url='&a.amd64.url;'>freebsd-amd64</ulink>">
 
 <!ENTITY a.announce.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-announce">
 <!ENTITY a.announce "<ulink url='&a.announce.url;'>FreeBSD зарлалын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.announce.name "<ulink url='&a.announce.url;'>freebsd-announce</ulink>">
 
 <!ENTITY a.apache.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-apache">
 <!ENTITY a.apache "<ulink url='&a.apache.url;'>FreeBSD Apache захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.apache.name "<ulink url='&a.apache.url;'>freebsd-apache</ulink>">
 
 <!ENTITY a.arch.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-arch">
 <!ENTITY a.arch "<ulink url='&a.arch.url;'>FreeBSD архитектур ба дизайны захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.arch.name "<ulink url='&a.arch.url;'>freebsd-arch</ulink>">
 
 <!ENTITY a.arm.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-arm">
 <!ENTITY a.arm "<ulink url='&a.arm.url;'>FreeBSD ARM порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.arm.name "<ulink url='&a.arm.url;'>freebsd-arm</ulink>">
 
 <!ENTITY a.atm.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-atm">
 <!ENTITY a.atm "<ulink url='&a.atm.url;'>FreeBSD ATM сүлжээний захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.atm.name "<ulink url='&a.atm.url;'>freebsd-atm</ulink>">
 
 <!ENTITY a.audit.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-audit">
 <!ENTITY a.audit "<ulink url='&a.audit.url;'>FreeBSD эх код аудитийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.audit.name "<ulink url='&a.audit.url;'>freebsd-audit</ulink>">
 
 <!ENTITY a.binup.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-binup">
 <!ENTITY a.binup "<ulink url='&a.binup.url;'>FreeBSD хоёртын шинэчлэлтийн системийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.binup.name "<ulink url='&a.binup.url;'>freebsd-binup</ulink>">
 
 <!ENTITY a.bluetooth.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-bluetooth">
 <!ENTITY a.bluetooth "<ulink url='&a.bluetooth.url;'>FreeBSD Bluetooth захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.bluetooth.name "<ulink url='&a.bluetooth.url;'>freebsd-bluetooth</ulink>">
 
 <!ENTITY a.bugbusters.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-bugbusters">
 <!ENTITY a.bugbusters "<ulink url='&a.bugbusters.url;'>FreeBSD bugbusters захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.bugbusters.name "<ulink url='&a.bugbusters.url;'>freebsd-bugbusters</ulink>">
 
 <!ENTITY a.bugs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-bugs">
 <!ENTITY a.bugs "<ulink url='&a.bugs.url;'>FreeBSD асуудлын тайлангуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.bugs.name "<ulink url='&a.bugs.url;'>freebsd-bugs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.chat.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-chat">
 <!ENTITY a.chat "<ulink url='&a.chat.url;'>FreeBSD chat захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.chat.name "<ulink url='&a.chat.url;'>freebsd-chat</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cluster.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-cluster">
 <!ENTITY a.cluster "<ulink url='&a.cluster.url;'>FreeBSD кластерийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cluster.name "<ulink url='&a.cluster.url;'>freebsd-cluster</ulink>">
 
 <!ENTITY a.committers "FreeBSD итгэмжлэн оруулагчдын захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.committers.name "cvs-committers">
 
 <!ENTITY a.core "FreeBSD гол баг">
 <!ENTITY a.core.name "freebsd-core">
 
 <!ENTITY a.current.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-current">
 <!ENTITY a.current "<ulink url='&a.current.url;'>&os.current; захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.current.name "<ulink url='&a.current.url;'>freebsd-current</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ctm-announce.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-announce">
 <!ENTITY a.ctm-announce "<ulink url='&a.ctm-announce.url;'>CTM зарлалууд</ulink>">
 <!ENTITY a.ctm-announce.name "<ulink url='&a.ctm-announce.url;'>ctm-announce</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ctm-cvs-cur.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-cvs-cur">
 <!ENTITY a.ctm-cvs-cur "<ulink url='&a.ctm-cvs-cur.url;'>CVS файлуудын CTM түгээлт</ulink>">
 <!ENTITY a.ctm-cvs-cur.name "<ulink url='&a.ctm-cvs-cur.url;'>ctm-cvs-cur</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ctm-src-4.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-4">
 <!ENTITY a.ctm-src-4 "<ulink url='&a.ctm-src-4.url;'>CTM 4-STABLE src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ctm-src-4.name "<ulink url='&a.ctm-src-4.url;'>ctm-src-4</ulink>">
 
+<!ENTITY a.ctm-src-5.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-5">
+<!ENTITY a.ctm-src-5 "<ulink url='&a.ctm-src-5.url;'>CTM 5-STABLE src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
+<!ENTITY a.ctm-src-5.name "<ulink url='&a.ctm-src-5.url;'>ctm-src-5</ulink>">
+
+<!ENTITY a.ctm-src-6.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-6">
+<!ENTITY a.ctm-src-6 "<ulink url='&a.ctm-src-6.url;'>CTM 6-STABLE src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
+<!ENTITY a.ctm-src-6.name "<ulink url='&a.ctm-src-6.url;'>ctm-src-6</ulink>">
+
+<!ENTITY a.ctm-src-7.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-7">
+<!ENTITY a.ctm-src-7 "<ulink url='&a.ctm-src-7.url;'>CTM 7-STABLE src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
+<!ENTITY a.ctm-src-7.name "<ulink url='&a.ctm-src-7.url;'>ctm-src-7</ulink>">
+
+<!ENTITY a.ctm-src-8.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-8">
+<!ENTITY a.ctm-src-8 "<ulink url='&a.ctm-src-8.url;'>CTM 8-STABLE src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
+<!ENTITY a.ctm-src-8.name "<ulink url='&a.ctm-src-8.url;'>ctm-src-8</ulink>">
+
 <!ENTITY a.ctm-src-cur.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-src-cur">
 <!ENTITY a.ctm-src-cur "<ulink url='&a.ctm-src-cur.url;'>CTM -CURRENT src салбар түгээлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ctm-src-cur.name "<ulink url='&a.ctm-src-cur.url;'>ctm-src-cur</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ctm-users.url "&a.mailman.listinfo;/ctm-users">
 <!ENTITY a.ctm-users "<ulink url='&a.ctm-users.url;'>CTM хэрэглэгчийн хэлэлцүүлэг захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ctm-users.name "<ulink url='&a.ctm-users.url;'>ctm-users</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvsall.url "&a.mailman.listinfo;/cvs-all">
 <!ENTITY a.cvsall "<ulink url='&a.cvsall.url;'>FreeBSD CVS-ийн нийлүүлсэн мэдэгдлийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvsall.name "<ulink url='&a.cvsall.url;'>cvs-all</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvs-doc.url "&a.mailman.listinfo;/cvs-doc">
 <!ENTITY a.cvs-doc "<ulink url='&a.cvs-doc.url;'>FreeBSD CVS doc нийлүүлэх жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvs-doc.name "<ulink url='&a.cvs-doc.url;'>cvs-doc</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvs-ports.url "&a.mailman.listinfo;/cvs-ports">
 <!ENTITY a.cvs-ports "<ulink url='&a.cvs-ports.url;'>FreeBSD CVS ports нийлүүлэх жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvs-ports.name "<ulink url='&a.cvs-ports.url;'>cvs-ports</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvs-projects.url "&a.mailman.listinfo;/cvs-projects">
 <!ENTITY a.cvs-projects "<ulink url='&a.cvs-projects.url;'>FreeBSD CVS projects нийлүүлэх жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvs-projects.name "<ulink url='&a.cvs-projects.url;'>cvs-projects</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvs-src.url "&a.mailman.listinfo;/cvs-src">
 <!ENTITY a.cvs-src "<ulink url='&a.cvs-src.url;'>FreeBSD CVS src нийлүүлэх жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvs-src.name "<ulink url='&a.cvs-src.url;'>cvs-src</ulink>">
 
 <!ENTITY a.cvsweb.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-cvsweb">
 <!ENTITY a.cvsweb "<ulink url='&a.cvsweb.url;'>FreeBSD CVSweb арчилгааны захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.cvsweb.name "<ulink url='&a.cvsweb.url;'>freebsd-cvsweb</ulink>">
 
 <!ENTITY a.database.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-database">
 <!ENTITY a.database "<ulink url='&a.database.url;'>FreeBSD дээр суурилсан мэдээллийн баазууд захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.database.name "<ulink url='&a.database.url;'>freebsd-database</ulink>">
 
 <!ENTITY a.developers "FreeBSD хөгжүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.developers.name "freebsd-developers">
 
 <!ENTITY a.doc.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-doc">
 <!ENTITY a.doc "<ulink url='&a.doc.url;'>FreeBSD баримтжуулах төслийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.doc.name "<ulink url='&a.doc.url;'>freebsd-doc</ulink>">
 
 <!ENTITY a.doc-committers "FreeBSD doc/ нийлүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.doc-committers.name "doc-committers">
 
 <!ENTITY a.doc-developers "FreeBSD doc/ хөгжүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.doc-developers.name "doc-developers">
 
 <!ENTITY a.drivers.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-drivers">
 <!ENTITY a.drivers "<ulink url='&a.drivers.url;'>FreeBSD-д зориулж төхөөрөмжийн драйвер бичих нь</ulink>">
 <!ENTITY a.drivers.name "<ulink url='&a.drivers.url;'>freebsd-drivers</ulink>">
 
 <!ENTITY a.eclipse.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-eclipse">
 <!ENTITY a.eclipse "<ulink url='&a.eclipse.url;'>Eclipse IDE, хэрэгслүүд, баян клиент програмууд болон портуудын FreeBSD хэрэглэгчид</ulink>">
 <!ENTITY a.eclipse.name "<ulink url='&a.eclipse.url;'>freebsd-eclipse</ulink>">
 
 <!ENTITY a.embedded.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-embedded">
 <!ENTITY a.embedded "<ulink url='&a.embedded.url;'>FreeBSD-embedded захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.embedded.name "<ulink url='&a.embedded.url;'>freebsd-embedded</ulink>">
 
 <!ENTITY a.emulation.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-emulation">
 <!ENTITY a.emulation "<ulink url='&a.emulation.url;'>FreeBSD-emulation захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.emulation.name "<ulink url='&a.emulation.url;'>freebsd-emulation</ulink>">
 
 <!ENTITY a.eol.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-eol">
 <!ENTITY a.eol "<ulink url='&a.eol.url;'>FreeBSD-eol захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.eol.name "<ulink url='&a.eol.url;'>freebsd-eol</ulink>">
 
 <!ENTITY a.firewire.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-firewire">
 <!ENTITY a.firewire "<ulink url='&a.firewire.url;'>FreeBSD FireWire (IEEE 1394) хэлэлцүүлгийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.firewire.name "<ulink url='&a.firewire.url;'>freebsd-firewire</ulink>">
 
 <!ENTITY a.fs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-fs">
 <!ENTITY a.fs "<ulink url='&a.fs.url;'>FreeBSD файлын системийн төслийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.fs.name "<ulink url='&a.fs.url;'>freebsd-fs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.gecko.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-gecko">
 <!ENTITY a.gecko "<ulink url='&a.gecko.url;'>FreeBSD gecko захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.gecko.name "<ulink url='&a.gecko.url;'>freebsd-gecko</ulink>">
 
 <!ENTITY a.geom.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-geom">
 <!ENTITY a.geom "<ulink url='&a.geom.url;'>FreeBSD GEOM захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.geom.name "<ulink url='&a.geom.url;'>freebsd-geom</ulink>">
 
 <!ENTITY a.gnome.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-gnome">
 <!ENTITY a.gnome "<ulink url='&a.gnome.url;'>FreeBSD GNOME болон GNOME програмуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.gnome.name "<ulink url='&a.gnome.url;'>freebsd-gnome</ulink>">
 
 <!ENTITY a.hackers.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-hackers">
 <!ENTITY a.hackers "<ulink url='&a.hackers.url;'>FreeBSD техникийн хэлэлцүүлгүүдийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.hackers.name "<ulink url='&a.hackers.url;'>freebsd-hackers</ulink>">
 
 <!ENTITY a.hardware.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-hardware">
 <!ENTITY a.hardware "<ulink url='&a.hardware.url;'>FreeBSD техник хангамж ба тоног төхөөрөмжийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.hardware.name "<ulink url='&a.hardware.url;'>freebsd-hardware</ulink>">
 
 <!ENTITY a.hubs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-hubs">
 <!ENTITY a.hubs "<ulink url='&a.hubs.url;'>FreeBSD толин тусгал сайтуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.hubs.name "<ulink url='&a.hubs.url;'>freebsd-hubs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.i18n.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-i18n">
 <!ENTITY a.i18n "<ulink url='&a.i18n.url;'>FreeBSD интернационалчлалын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.i18n.name "<ulink url='&a.i18n.url;'>freebsd-i18n</ulink>">
 
 <!ENTITY a.i386.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-i386">
 <!ENTITY a.i386 "<ulink url='&a.i386.url;'>FreeBSD i386-тай холбоотой асуудлуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.i386.name "<ulink url='&a.i386.url;'>freebsd-i386</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ia32.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ia32">
 <!ENTITY a.ia32 "<ulink url='&a.ia32.url;'>FreeBSD IA32 порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ia32.name "<ulink url='&a.ia32.url;'>freebsd-ia32</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ia64.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ia64">
 <!ENTITY a.ia64 "<ulink url='&a.ia64.url;'>FreeBSD IA64 порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ia64.name "<ulink url='&a.ia64.url;'>freebsd-ia64</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ipfw.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ipfw">
 <!ENTITY a.ipfw "<ulink url='&a.ipfw.url;'>FreeBSD IPFW кодын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ipfw.name "<ulink url='&a.ipfw.url;'>freebsd-ipfw</ulink>">
 
 <!ENTITY a.isdn.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-isdn">
 <!ENTITY a.isdn "<ulink url='&a.isdn.url;'>FreeBSD ISDN захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.isdn.name "<ulink url='&a.isdn.url;'>freebsd-isdn</ulink>">
 
 <!ENTITY a.isp.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-isp">
 <!ENTITY a.isp "<ulink url='&a.isp.url;'>FreeBSD Интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.isp.name "<ulink url='&a.isp.url;'>freebsd-isp</ulink>">
 
 <!ENTITY a.jail.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-jail">
 <!ENTITY a.jail "<ulink url='&a.jail.url;'>FreeBSD шоронгийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.jail.name "<ulink url='&a.jail.url;'>freebsd-jail</ulink>">
 
 <!ENTITY a.java.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-java">
 <!ENTITY a.java "<ulink url='&a.java.url;'>FreeBSD Java хэлний захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.java.name "<ulink url='&a.java.url;'>freebsd-java</ulink>">
 
 <!ENTITY a.jobs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-jobs">
 <!ENTITY a.jobs "<ulink url='&a.jobs.url;'>FreeBSD-тэй холбоотой ажлын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.jobs.name "<ulink url='&a.jobs.url;'>freebsd-jobs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.kde.url "https://mail.kde.org/mailman/listinfo/kde-freebsd">
 <!ENTITY a.kde "<ulink url='&a.kde.url;'>FreeBSD KDE/Qt ба KDE програмуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.kde.name "<ulink url='&a.kde.url;'>freebsd-kde</ulink>">
 
 <!ENTITY a.lfs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-lfs">
 <!ENTITY a.lfs "<ulink url='&a.lfs.url;'>FreeBSD LFS порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.lfs.name "<ulink url='&a.lfs.url;'>freebsd-lfs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.libh.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-libh">
 <!ENTITY a.libh "<ulink url='&a.libh.url;'>FreeBSD libh суулгалт ба багцлах системийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.libh.name "<ulink url='&a.libh.url;'>freebsd-libh</ulink>">
 
 <!ENTITY a.mips.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-mips">
 <!ENTITY a.mips "<ulink url='&a.mips.url;'>FreeBSD MIPS порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.mips.name "<ulink url='&a.mips.url;'>freebsd-mips</ulink>">
 
 <!ENTITY a.mirror-announce.url "&a.mailman.listinfo;/mirror-announce">
 <!ENTITY a.mirror-announce "<ulink url='&a.mirror-announce.url;'>FreeBSD толин тусгал сайтын администраторууд</ulink>">
 <!ENTITY a.mirror-announce.name "<ulink url='&a.mirror-announce.url;'>mirror-announce</ulink>">
 
 <!ENTITY a.mobile.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-mobile">
 <!ENTITY a.mobile "<ulink url='&a.mobile.url;'>FreeBSD зөөврийн компьютерийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.mobile.name "<ulink url='&a.mobile.url;'>freebsd-mobile</ulink>">
 
 <!ENTITY a.mono.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-mono">
 <!ENTITY a.mono "<ulink url='&a.mono.url;'>Mono and C# applications on FreeBSD</ulink>">
 <!ENTITY a.mono.name "<ulink url='&a.mono.url;'>freebsd-mono</ulink>">
 
 <!ENTITY a.mozilla.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-mozilla">
 <!ENTITY a.mozilla "<ulink url='&a.mozilla.url;'>Mozilla хөтлөгчийн FreeBSD портын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.mozilla.name "<ulink url='&a.mozilla.url;'>freebsd-mozilla</ulink>">
 
 <!ENTITY a.multimedia.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-multimedia">
 <!ENTITY a.multimedia "<ulink url='&a.multimedia.url;'>FreeBSD мультимедиа захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.multimedia.name "<ulink url='&a.multimedia.url;'>freebsd-multimedia</ulink>">
 
 <!ENTITY a.net.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-net">
 <!ENTITY a.net "<ulink url='&a.net.url;'>FreeBSD сүлжээний захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.net.name "<ulink url='&a.net.url;'>freebsd-net</ulink>">
 
 <!ENTITY a.newbies.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-newbies">
 <!ENTITY a.newbies "<ulink url='&a.newbies.url;'>FreeBSD шинэ хэрэглэгчдийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.newbies.name "<ulink url='&a.newbies.url;'>freebsd-newbies</ulink>">
 
 <!ENTITY a.newbus.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-new-bus">
 <!ENTITY a.newbus "<ulink url='&a.newbus.url;'>FreeBSD new-bus захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.newbus.name "<ulink url='&a.newbus.url;'>freebsd-new-bus</ulink>">
 
 <!ENTITY a.openoffice.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-openoffice">
 <!ENTITY a.openoffice "<ulink url='&a.openoffice.url;'>FreeBSD OpenOffice захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.openoffice.name "<ulink url='&a.openoffice.url;'>freebsd-openoffice</ulink>">
 
 <!ENTITY a.performance.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-performance">
 <!ENTITY a.performance "<ulink url='&a.performance.url;'>FreeBSD ажиллагааны захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.performance.name "<ulink url='&a.performance.url;'>freebsd-performance</ulink>">
 
 <!ENTITY a.perl.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-perl">
 <!ENTITY a.perl "<ulink url='&a.perl.url;'>FreeBSD Perl захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.perl.name "<ulink url='&a.perl.url;'>freebsd-perl</ulink>">
 
 <!ENTITY a.pf.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-pf">
 <!ENTITY a.pf "<ulink url='&a.pf.url;'>FreeBSD пакет шүүгчийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.pf.name "<ulink url='&a.pf.url;'>freebsd-pf</ulink>">
 
 <!ENTITY a.platforms.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-platforms">
 <!ENTITY a.platforms "<ulink url='&a.platforms.url;'>FreeBSD Интел бус тавцангууд уруу порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.platforms.name "<ulink url='&a.platforms.url;'>freebsd-platforms</ulink>">
 
 <!ENTITY a.policy.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-policy">
 <!ENTITY a.policy "<ulink url='&a.policy.url;'>FreeBSD гол багийн бодлогын шийдвэрүүдийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.policy.name "<ulink url='&a.policy.url;'>freebsd-policy</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ports.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ports">
 <!ENTITY a.ports "<ulink url='&a.ports.url;'>FreeBSD портын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ports.name "<ulink url='&a.ports.url;'>freebsd-ports</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ports-bugs.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ports-bugs">
 <!ENTITY a.ports-bugs "<ulink url='&a.ports-bugs.url;'>FreeBSD портын алдааны захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ports-bugs.name "<ulink url='&a.ports-bugs.url;'>freebsd-ports-bugs</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ports-committers "FreeBSD ports/ нийлүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.ports-committers.name "ports-committers">
 
 <!ENTITY a.ports-developers "FreeBSD ports/ хөгжүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.ports-developers.name "ports-developers">
 
 <!ENTITY a.ppc.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ppc">
 <!ENTITY a.ppc "<ulink url='&a.ppc.url;'>FreeBSD PowerPC порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ppc.name "<ulink url='&a.ppc.url;'>freebsd-ppc</ulink>">
 
 <!ENTITY a.proliant.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-proliant">
 <!ENTITY a.proliant "<ulink url='&a.proliant.url;'>HP Proliant сервер тавцангууд дээрх FreeBSD-ийн техникийн хэлэлцүүлэг</ulink>">
 <!ENTITY a.proliant.name "<ulink url='&a.proliant.url;'>freebsd-proliant</ulink>">
 
 <!ENTITY a.python.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-python">
 <!ENTITY a.python "<ulink url='&a.python.url;'>FreeBSD Python захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.python.name "<ulink url='&a.python.url;'>freebsd-python</ulink>">
 
 <!ENTITY a.qa.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-qa">
 <!ENTITY a.qa "<ulink url='&a.qa.url;'>FreeBSD Чанарын Батламжийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.qa.name "<ulink url='&a.qa.url;'>freebsd-qa</ulink>">
 
 <!ENTITY a.questions.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-questions">
 <!ENTITY a.questions "<ulink url='&a.questions.url;'>FreeBSD ерөнхий асуултууд захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.questions.name "<ulink url='&a.questions.url;'>freebsd-questions</ulink>">
 
 <!ENTITY a.rc.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-rc">
 <!ENTITY a.rc "<ulink url='&a.rc.url;'>FreeBSD ачаалах скрипт системийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.rc.name "<ulink url='&a.rc.url;'>freebsd-rc</ulink>">
 
 <!ENTITY a.realtime.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-realtime">
 <!ENTITY a.realtime "<ulink url='&a.realtime.url;'>FreeBSD realtime өргөтгөлүүд захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.realtime.name "<ulink url='&a.realtime.url;'>freebsd-realtime</ulink>">
 
 <!ENTITY a.ruby.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-ruby">
 <!ENTITY a.ruby "<ulink url='&a.ruby.url;'>FreeBSD Ruby захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.ruby.name "<ulink url='&a.ruby.url;'>freebsd-ruby</ulink>">
 
 <!ENTITY a.scsi.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-scsi">
 <!ENTITY a.scsi "<ulink url='&a.scsi.url;'>FreeBSD SCSI дэд системийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.scsi.name "<ulink url='&a.scsi.url;'>freebsd-scsi</ulink>">
 
 <!ENTITY a.security.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-security">
 <!ENTITY a.security "<ulink url='&a.security.url;'>FreeBSD аюулгүй байдлын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.security.name "<ulink url='&a.security.url;'>freebsd-security</ulink>">
 
 <!ENTITY a.security-notifications.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-security-notifications">
 <!ENTITY a.security-notifications "<ulink url='&a.security-notifications.url;'>FreeBSD аюулгүй байдлын мэдэгдлүүд захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.security-notifications.name "<ulink url='&a.security-notifications.url;'>freebsd-security-notifications</ulink>">
 
 <!ENTITY a.small.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-small">
 <!ENTITY a.small "<ulink url='&a.small.url;'>FreeBSD-small захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.small.name "<ulink url='&a.small.url;'>freebsd-small</ulink>">
 
 <!ENTITY a.smp.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-smp">
 <!ENTITY a.smp "<ulink url='&a.smp.url;'>FreeBSD тэгш хэмт олон боловсруулалт захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.smp.name "<ulink url='&a.smp.url;'>freebsd-smp</ulink>">
 
 <!ENTITY a.sparc.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-sparc64">
 <!ENTITY a.sparc "<ulink url='&a.sparc.url;'>FreeBSD SPARC порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.sparc.name "<ulink url='&a.sparc.url;'>freebsd-sparc64</ulink>">
 
 <!ENTITY a.src-committers "FreeBSD src/ нийлүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.src-committers.name "freebsd-src-committers">
 
 <!ENTITY a.src-developers "FreeBSD src/ хөгжүүлэгчдийн захидлын жагсаалт">
 <!ENTITY a.src-developers.name "freebsd-src-developers">
 
 <!ENTITY a.stable.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-stable">
 <!ENTITY a.stable "<ulink url='&a.stable.url;'>&os.stable; захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.stable.name "<ulink url='&a.stable.url;'>freebsd-stable</ulink>">
 
 <!ENTITY a.standards.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-standards">
 <!ENTITY a.standards "<ulink url='&a.standards.url;'>FreeBSD C99 болон POSIX-той нийцтэй байдлын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.standards.name "<ulink url='&a.standards.url;'>freebsd-standards</ulink>">
 
 <!ENTITY a.sun4v.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-sun4v">
 <!ENTITY a.sun4v "<ulink url='&a.sun4v.url;'>FreeBSD sun4v порт хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.sun4v.name "<ulink url='&a.sun4v.url;'>freebsd-sun4v</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-all.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-all">
 <!ENTITY a.svn-src-all "<ulink url='&a.svn-src-all.url;'>Бүх src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд(<quote>user</quote> ба <quote>projects</quote>-с бусад)</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-all.name "<ulink url='&a.svn-src-all.url;'>svn-src-all</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-head.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-head">
 <!ENTITY a.svn-src-head "<ulink url='&a.svn-src-head.url;'>head/-current src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-head.name "<ulink url='&a.svn-src-head.url;'>svn-src-head</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-projects.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-projects">
 <!ENTITY a.svn-src-projects "<ulink url='&a.svn-src-projects.url;'>src <quote>projects</quote> модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-projects.name "<ulink url='&a.svn-src-projects.url;'>svn-src-projects</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-release.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-release">
 <!ENTITY a.svn-src-release "<ulink url='&a.svn-src-release.url;'>src мод дахь хувилбаруудын SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-release.name "<ulink url='&a.svn-src-release.url;'>svn-src-release</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-releng.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-releng">
 <!ENTITY a.svn-src-releng "<ulink url='&a.svn-src-releng.url;'>src модны хувилбар инженерчлэл&nbsp;/ аюулгүй байдлын SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-releng.name "<ulink url='&a.svn-src-releng.url;'>svn-src-releng</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-stable.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-stable">
 <!ENTITY a.svn-src-stable "<ulink url='&a.svn-src-stable.url;'>src модны бүх -stable салбаруудын SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-stable.name "<ulink url='&a.svn-src-stable.url;'>svn-src-stable</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-stable-6.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-stable-6">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-6 "<ulink url='&a.svn-src-stable-6.url;'>Зөвхөн 6-stable src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-6.name "<ulink url='&a.svn-src-stable-6.url;'>svn-src-stable-6</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-stable-7.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-stable-7">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-7 "<ulink url='&a.svn-src-stable-7.url;'>Зөвхөн 7-stable src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-7.name "<ulink url='&a.svn-src-stable-7.url;'>svn-src-stable-7</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-stable-8.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-stable-8">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-8 "<ulink url='&a.svn-src-stable-8.url;'>Зөвхөн 8-stable src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-8.name "<ulink url='&a.svn-src-stable-8.url;'>svn-src-stable-8</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-stable-other.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-stable-other">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-other "<ulink url='&a.svn-src-stable-other.url;'>Хуучин src моднуудын SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-stable-other.name "<ulink url='&a.svn-src-stable-other.url;'>svn-src-stable-other</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-svnadmin.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-svnadmin">
 <!ENTITY a.svn-src-svnadmin "<ulink url='&a.svn-src-svnadmin.url;'>Админ&nbsp;/ тохиргооны модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-svnadmin.name "<ulink url='&a.svn-src-svnadmin.url;'>svn-src-svnadmin</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-user.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-user">
 <!ENTITY a.svn-src-user "<ulink url='&a.svn-src-user.url;'>Туршилтын <quote>user</quote> src модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-user.name "<ulink url='&a.svn-src-user.url;'>svn-src-user</ulink>">
 
 <!ENTITY a.svn-src-vendor.url "&a.mailman.listinfo;/svn-src-vendor">
 <!ENTITY a.svn-src-vendor "<ulink url='&a.svn-src-vendor.url;'>Үйлдвэрлэгчийн ажлын талбар модны SVN нийлүүлэлтийн зурвасууд</ulink>">
 <!ENTITY a.svn-src-vendor.name "<ulink url='&a.svn-src-vendor.url;'>svn-src-vendor</ulink>">
 
 <!ENTITY a.sysinstall.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-sysinstall">
 <!ENTITY a.sysinstall "<ulink url='&a.sysinstall.url;'>Sysinstall хөгжүүлэлтийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.sysinstall.name "<ulink url='&a.sysinstall.url;'>freebsd-sysinstall</ulink>">
 
 <!ENTITY a.test.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-test">
 <!ENTITY a.test "<ulink url='&a.test.url;'>FreeBSD тест захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.test.name "<ulink url='&a.test.url;'>freebsd-test</ulink>">
 
 <!ENTITY a.testing.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-testing">
 <!ENTITY a.testing "<ulink url='&a.testing.url;'>FreeBSD ажиллагаа ба тогтвортой байдлыг тест хийх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.testing.name "<ulink url='&a.testing.url;'>freebsd-testing</ulink>">
 
 <!ENTITY a.threads.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-threads">
 <!ENTITY a.threads "<ulink url='&a.threads.url;'>FreeBSD урсгалуудын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.threads.name "<ulink url='&a.threads.url;'>freebsd-threads</ulink>">
 
 <!ENTITY a.tilera.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-tilera">
 <!ENTITY a.tilera "<ulink url='&a.tilera.url;'>Tilera төрлийн CPU-ууд руу FreeBSD-г порт хийх талаар хэлэлцэх захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.tilera.name "<ulink url='&a.tilera.url;'>freebsd-tilera</ulink>">
 
 <!ENTITY a.tokenring.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-tokenring">
 <!ENTITY a.tokenring "<ulink url='&a.tokenring.url;'>FreeBSD tokenring захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.tokenring.name "<ulink url='&a.tokenring.url;'>freebsd-tokenring</ulink>">
 
 <!ENTITY a.toolchain.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-toolchain">
 <!ENTITY a.toolchain "<ulink url='&a.toolchain.url;'>FreeBSD-д багтдаг хэрэгслүүдийн захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.toolchain.name "<ulink url='&a.toolchain.url;'>freebsd-toolchain</ulink>">
 
 <!ENTITY a.usb.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-usb">
 <!ENTITY a.usb "<ulink url='&a.usb.url;'>FreeBSD USB захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.usb.name "<ulink url='&a.usb.url;'>freebsd-usb</ulink>">
 
 <!ENTITY a.usergroups.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-user-groups">
 <!ENTITY a.usergroups "<ulink url='&a.usergroups.url;'>FreeBSD хэрэглэгчийн бүлгийн зохицуулалт захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.usergroups.name "<ulink url='&a.usergroups.url;'>freebsd-user-groups</ulink>">
 
 <!ENTITY a.vendors.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-vendors">
 <!ENTITY a.vendors "<ulink url='&a.vendors.url;'>FreeBSD үйлдвэрлэгчдийн урьдчилсан хувилбар зохицуулалт захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.vendors.name "<ulink url='&a.vendors.url;'>freebsd-vendors</ulink>">
 
 <!ENTITY a.virtualization.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-virtualization">
 <!ENTITY a.virtualization "<ulink url='&a.virtualization.url;'>FreeBSD-ийн дэмждэг төрөл бүрийн виртуалчлалын техникүүдийн талаарх хэлэлцүүлэг</ulink>">
 <!ENTITY a.virtualization.name "<ulink url='&a.virtualization.url;'>freebsd-virtualization</ulink>">
 
 <!ENTITY a.vuxml.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-vuxml">
 <!ENTITY a.vuxml "<ulink url='&a.vuxml.url;'>VuXML дэд бүтцийн тухай хэлэлцүүлэг
 </ulink>">
 <!ENTITY a.vuxml.name "<ulink url='&a.vuxml.url;'>freebsd-vuxml</ulink>">
 
 <!ENTITY a.wip-status.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-wip-status">
 <!ENTITY a.wip-status "<ulink url='&a.wip-status.url;'>FreeBSD Work-In-Progress Status</ulink>">
 <!ENTITY a.wip-status.name "<ulink url='&a.wip-status.url;'>freebsd-wip-status</ulink>">
 
 <!ENTITY a.www.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-www">
 <!ENTITY a.www "<ulink url='&a.www.url;'>FreeBSD вэб мастер захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.www.name "<ulink url='&a.www.url;'>freebsd-www</ulink>">
 
 <!ENTITY a.x11.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-x11">
 <!ENTITY a.x11 "<ulink url='&a.x11.url;'>FreeBSD X11 захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.x11.name "<ulink url='&a.x11.url;'>freebsd-x11</ulink>">
 
 <!ENTITY a.xen.url "&a.mailman.listinfo;/freebsd-xen">
 <!ENTITY a.xen "<ulink url='&a.xen.url;'>FreeBSD-ийн Xen портын захидлын жагсаалт</ulink>">
 <!ENTITY a.xen.name "<ulink url='&a.xen.url;'>freebsd-xen</ulink>">
 
 <!-- Not really proper mailing lists -->
 
 <!ENTITY a.bugfollowup "<email>bug-followup@FreeBSD.org</email>">
 <!ENTITY a.bugsubmit "&a.bugfollowup;">
 
 <!ENTITY a.majordomo "<email>majordomo@FreeBSD.org</email>">