diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
index 759f7b781c..3c08c65fa1 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/config/chapter.sgml
@@ -1,3063 +1,3090 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.239
+     Original revision 1.241
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="config-tuning">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Шерн</firstname>
 	<surname>Ли</surname>
 	<contrib>Хойно дурдсан заавар болон гарын авлага дээр тулгуурлан бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Майк</firstname>
 	<surname>Смит</surname>
 	<contrib>Зааврыг бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мэтт</firstname>
 	<surname>Диллон</surname>
 	<contrib>tuning(7)-г бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Тохиргоо ба Тааруулалт</title>
 
   <sect1 id="config-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <indexterm><primary>системийн тохиргоо</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>системийн оновчлол</primary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн чухал зүйлүүдийн нэг нь системийн тохиргоо юм.
 	Зөв системийн тохиргоо нь ирээдүйн шинэчлэлтүүдийн үед толгойн өвчин гаргахгүй  
 	байхад тусална. Энэ бүлэг &os; системийг тааруулахад хэрэглэгддэг зарим нэг 
 	параметрүүд болон тохиргооны процессийн талаар илүү тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Файлын системүүд болон хуваалтуудтай хэрхэн үр ашигтай ажиллах 
 		талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><filename>rc.conf</filename> тохиргоо болон 
 	<filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d</filename> эхлэлийн системүүдийн 
 	үндсүүд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний картыг хэрхэн тохиргоо болон тест хийх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний төхөөрөмж дээрээ виртуал хостууд хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para><filename class="directory">/etc</filename> дэх төрөл бүрийн тохиргооны файлыг 
 	хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para><command>sysctl</command> хувьсагчуудыг ашиглан &os;-ийг 
 	хэрхэн тааруулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискний хурдан ажиллагааг хэрхэн тааруулах болон цөмийн хязгааруудыг 
 	хэрхэн өөрчлөх талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдэх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&unix; болон &os;-ийн үндсийг ойлгох (<xref
 	    linkend="basics">).</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Цөмийн тохиргоо/хөрвүүлэлтийн үндсүүдийн талаар ойлголттой байх 
 	  (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-initial">
     <title>Эхний Тохиргоо</title>
 
     <sect2>
       <title>Хуваалтын байрлал</title>
 
       <indexterm><primary>хуваалтын байрлал</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/etc</filename></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/var</filename></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><filename class="directory">/usr</filename></primary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Үндсэн Хуваалтууд</title>
 
 	<para>&man.bsdlabel.8; болон &man.sysinstall.8; ашиглан файлын 
 	системүүдийг байрлуулахдаа хатуу хөтлөгчүүд өгөгдлийг дотоод замуудаас 
 	илүү гаднах замуудаас хурдан шилжүүлдгийг санаарай.
 	Тиймээс жижиг, байнга ханддаг файлын системүүд хөтлөгчийн гадна тал уруу ойрхон 
 	байх ёстой бөгөөд <filename class="directory">/usr</filename> зэрэг том хуваалтууд 
 	дискийн дотор тал уруу байх хэрэгтэй. Хуваалтуудыг иймэрхүү дарааллаар байрлуулах нь 
 	зөв юм: root, swap, <filename class="directory">/var</filename>, 
 	<filename class="directory">/usr</filename>.</para>
 
 	<para><filename class="directory">/var</filename> хуваалтын хэмжээ төлөвлөсөн машины хэрэглээг 
 	тусгадаг. 
 	<filename class="directory">/var</filename> файлын систем нь шуудангийн хайрцгууд, бүртгэлийн файлууд, 
 	болон принтерийн spool агуулдаг. Шуудангийн хайрцгууд болон бүртгэлийн 
 	файлууд хичнээн хэрэглэгч байгаа болон ямар хугацаанд бүртгэлийн файлууд байхаас 
 	хамаараад төсөөлөшгүй хэмжээнд хүртэл ихсэж болдог. Ихэнх хэрэглэгчдийн хувьд 
 	<filename class="directory">/var</filename>-д нэг гигабайт сул зай байхад хангалттай байдаг.</para>
 
 	<note>
 	  <para><filename class="directory">/var/tmp</filename>-д ихээхэн хэмжээний дискийн зай 
 	    шаардагддаг цөөхөн тохиолдол байдаг. Шинэ програм хангамжийг &man.pkg.add.1; 
 	    ашиглан суулгахад багцлах хэрэгслүүд багцын түр зуурын хуулбарыг 
 	    <filename class="directory">/var/tmp</filename>-д задалдаг. <filename class="directory">/var/tmp</filename>-д 
 	    хангалттай дискийн чөлөөтэй зай байхгүй бол <application>Firefox</application> 
 	    эсвэл <application>OpenOffice</application> зэрэг томоохон програм хангамжийн 
 	    багцуудыг суулгахад төвөгтэй байж болох юм.</para>
 	</note>
 
 	<para><filename class="directory">/usr</filename> хуваалт &man.ports.7; цуглуулга (байлгахыг зөвлөдөг), 
 	болон эх код (заавал биш) зэрэг системийг дэмжихэд шаардлагатай ихэнх файлуудыг агуулдаг.
 	Портууд болон үндсэн системийн эхүүдийг суулгалтын үед сонгох боломжтой боловч бид энэ 
 	хуваалтад хамгийн багаар бодоход 2 гигабайт байхыг зөвлөдөг.</para>
 
 	<para>Хуваалтын хэмжээг сонгохдоо зайн шаардлагыг бодох хэрэгтэй. Нэг хуваалт нь 
 	бараг л ашиглагдахгүй байхад нөгөө нь зайгүй болж байх нь асуудал юм.</para>
 
 	<note><para>&man.sysinstall.8;-ийн  <literal>Auto-defaults</literal> 
 	хуваалтын хэмжээг өгөгч нь заримдаа <filename class="directory">/var</filename> болон 
 	<filename class="directory">/</filename> хуваалтуудад боломжоос бага хэмжээг сонгодгийг 
 	зарим хэрэглэгчид олсон байна. Хуваалтыг ухаалгаар харамгүй хийгээрэй.</para></note>
       </sect3>
 
       <sect3 id="swap-design">
 	<title>Swap Хуваалт</title>
 
 	<indexterm><primary>swap хэмжээ нэмэх</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>swap хуваалт</primary></indexterm>
 
 	<para>Swap хуваалтын хэмжээ системийн санах ойг  (RAM) хоёр дахин авсан 
 	хэмжээтэй байх ёстой. Жишээлбэл машин 128&nbsp;мегабайт санах ойтой 
 	бол swap файл 256&nbsp;мегабайт байх ёстой. Бага санах ойтой системүүд 
 	их swap-тай бол илүү хурдан ажиллаж болох юм. 256&nbsp;мегабайтаас бага 
 	swap-ийг хэрэглэхийг зөвлөдөггүй бөгөөд санах ойн өргөтгөл хэрэгтэй. Цөмийн 
 	VM хуудаслах алгоритмууд нь багаар бодоход гол санах ойг хоёр дахин авсантай 
 	тэнцэх  swap хуваалттай байх үед хамгийн хурдан ажиллахаар тааруулагдсан 
 	байдаг. Хэтэрхий бага swap тохируулах нь VM хуудас скан хийх кодыг үр 
 	ашиггүйтэлд хүргэж илүү санах ой хожим нэмэхэд асуудал үүсгэж болох юм.</para>
 
 	<para>Олон SCSI дискнүүд бүхий (эсвэл олон IDE дискнүүд өөр өөр хянагчууд дээр 
 	ажиллаж байгаа) томоохон системүүдэд swap-ийг хөтлөгч болгон дээр (4 хөтлөгч хүртэл) 
 	тохируулахыг зөвлөдөг. Swap хуваалтууд нь ойролцоогоор адилхан хэмжээний 
 	байх шаардлагатай. Цөм дурын хэмжээтэй ажиллаж чадах боловч дотоод өгөгдлийн 
 	бүтцүүд хамгийн том swap хуваалтыг 4 дахин авсантай адил хэмжээгээр 
 	томрох боломжтой. Swap хуваалтуудыг ойролцоогоор адил хэмжээтэй байлгах нь 
 	swap зайг дискнүүдийн дагуу оновчтойгоор судал үүсгэх боломжийг цөмд олгодог. 
 	Swap их ашиглагддаггүй байсан ч гэсэн том swap хэмжээ байж болно.
 	Хүчээр дахин ачаалагдах үед дагаж хаагдсан програмаас өгөгдлийг сэргээх нь 
 	амархан байж болох юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Яагаад Хуваах хэрэгтэй гэж?</title>
 
 	<para>Зарим хэрэглэгчид ганц том хуваалт байхад болно гэж боддог, 
 	гэхдээ энэ нь яагаад буруу болох хэд хэдэн шалтгаан бий. 
 	Нэгдүгээрт хуваалт болгон өөр өөр ажиллагааны шинж чанаруудтай бөгөөд 
 	тэдгээрийг тусгаарласнаар файлын системийг тэдгээрт тааруулах боломжийг 
 	олгодог. Жишээ нь root болон <filename class="directory">/usr</filename> 
 	хуваалтууд байнга бичигдэхээсээ илүү ихэвчлэн уншигддаг. 
 	Харин уншилт болон бичилт <filename class="directory">/var</filename> болон 
 	<filename class="directory">/var/tmp</filename>-д байнга хийгддэг.</para>
 
 	<para>Системийг зөв хувааснаар ачаалалтай хуваалтуудад хийсэн жижиг 
 	бичилтээр гарсан хэсэглэлт илүүдэж байнга уншигддаг хуваалтууд уруу 
 	хальдаггүй. Бичилт-ачаалсан хуваалтуудыг дискний ирмэг уруу байрлуулах нь 
 	бичилт ихэвчлэн хийгддэг хуваалтууд дахь  I/O ажиллагааг хурдасгадаг.
 	Том хуваалтуудад I/O-н хурдан ажиллагаа  хэрэгтэй байж болох ч  
 	тэдгээрийг дискний ирмэг уруу илүүтэй ойртуулах нь 
 	<filename class="directory">/var</filename>-ийг ирмэг уруу шилжүүлснээс илүү 
 	мэдэгдэхүйц хурдан ажиллагаанд хүргэхгүй. Эцэст нь найдвартай байдлыг бодох 
 	ёстой. Ихэвчлэн уншигддаг, жижиг, цэвэрхэн root хуваалт  хэцүү сүйрэл 
 	болоход  сэргэх боломж нь хамаагүй илүү  байна.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-core-configuration">
     <title>Гол Тохиргоо</title>
 
     <indexterm>
       <primary>rc файлууд</primary>
       <secondary><filename>rc.conf</filename></secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Системийн тохиргооны мэдээлэл <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	дотор байдаг. Энэ файл нь   өргөн хүрээний, зарчмын хувьд системийг эхлэх 
 	үед системийг тохируулахад ашиглагддаг тохиргооны мэдээллүүдээс тогтоно.
 	Үүний нэр нь шууд утгыг тодорхойлно; энэ нь  <filename>rc*</filename> 
 	файлуудад зориулсан тохиргооны мэдээлэл юм.</para>
 
     <para>Администратор  
 	<filename>/etc/defaults/rc.conf</filename>-ийн анхдагч утгуудыг 
 	<filename>rc.conf</filename> файлд өөрчилж оруулах хэрэгтэй. 
 	Анхдагчуудын файл <filename class="directory">/etc</filename> уруу хуулагдах ёсгүй - 
 	энэ нь жишээ биш анхдагч утгуудыг агуулдаг. Бүх системийн холбогдолтой 
 	өөрчлөлтүүд <filename>rc.conf</filename> файлд өөрт нь хийгдэх 
 	ёстой.</para>
 
     <para>Удирдлагын нэмэлт ачааллыг байнга бага байлгахын тулд сайт дагуух тохиргоог 
 	системийн тусгайлсан тохиргооноос тусгаарлах хэд хэдэн стратеги кластер хийгдсэн 
 	програмуудад байж болох юм. Сайтын дагуух тохиргоог 
 	<filename>/etc/rc.conf.site</filename> зэрэг өөр файлд байрлуулж 
 	дараа нь энэ файлыг зөвхөн системийн тусгайлсан мэдээллийг агуулдаг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename>-д оруулахыг 
 	зөвлөдөг.</para>
 
     <para><filename>rc.conf</filename> нь &man.sh.1;-ээр уншигддаг болохоор 
 	үүнийг хийхэд амархан байна.  Жишээ нь:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem><para>rc.conf:</para>
 <programlisting>	. /etc/rc.conf.site
 	hostname="node15.example.com"
 	network_interfaces="fxp0 lo0"
 	ifconfig_fxp0="inet 10.1.1.1"</programlisting></listitem>
       <listitem><para>rc.conf.site:</para>
 <programlisting>	defaultrouter="10.1.1.254"
 	saver="daemon"
 	blanktime="100"</programlisting></listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дараа нь <filename>rc.conf.site</filename> файл 
 	систем болгонд <command>rsync</command> эсвэл адил 
 	програмаар түгээгдэж болох бөгөөд харин 
 	<filename>rc.conf</filename> файл нь өөр өөр хэвээр байх болно.</para>
 
     <para>&man.sysinstall.8; эсвэл <command>make world</command> ашиглан 
 	системийг шинэчлэхэд <filename>rc.conf</filename> файлыг 
 	дарж бичихгүй, тэгэхээр системийн тохиргооны мэдээлэл хаягдахгүй.</para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-appconfig">
     <title>Програмын Тохиргоо</title>
 
     <para>Ерөнхийдөө суулгасан програмууд нь өөрийн дүрэм гэх мэт онцлогтой өөр өөрийн 
 	тохиргооны файлуудтай байдаг. Эдгээр файлуудыг багц удирдах хэрэгслүүдээр 
 	амархан олж удирдаж болохоор үндсэн системээс тусад нь байлгах нь чухал юм.</para>
 
     <indexterm><primary>/usr/local/etc</primary></indexterm>
 
     <para>Ерөнхийдөө эдгээр файлууд нь <filename class="directory">/usr/local/etc</filename> 
 	дотор суулгагддаг. Програм их олон тооны тохиргооны файлуудтай тохиолдолд  
 	тэдгээрийг агуулж дэд сан үүсгэгдэнэ.</para>
 
     <para>Ихэнхдээ порт эсвэл багц суухад жишээ тохиргооны файлууд бас суудаг. 
 	Эдгээр нь ихэнхдээ <filename>.default</filename> дагавраар 
 	танигддаг. Хэрэв програмын хувьд тохиргооны файлууд байхгүй байвал 
 	тэдгээрийг <filename>.default</filename> файлуудыг хуулж үүсгэнэ.</para>
 
     <para>Жишээ нь <filename class="directory">/usr/local/etc/apache</filename> санд 
 	байгаа файлуудыг үзье:</para>
 
 <literallayout class="monospaced">-rw-r--r--  1 root  wheel   2184 May 20  1998 access.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2184 May 20  1998 access.conf.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   9555 May 20  1998 httpd.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   9555 May 20  1998 httpd.conf.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel  12205 May 20  1998 magic
 -rw-r--r--  1 root  wheel  12205 May 20  1998 magic.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2700 May 20  1998 mime.types
 -rw-r--r--  1 root  wheel   2700 May 20  1998 mime.types.default
 -rw-r--r--  1 root  wheel   7980 May 20  1998 srm.conf
 -rw-r--r--  1 root  wheel   7933 May 20  1998 srm.conf.default</literallayout>
 
     <para>Файлын хэмжээнүүд нь зөвхөн <filename>srm.conf</filename> файл 
 	өөрчлөгдсөнийг харуулж байна. <application>Apache</application> 
 	портын дараагийн шинэчлэл энэ өөрчлөгдсөн файлыг дарж хуулахгүй.</para>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-starting-services">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Том</firstname>
 	<surname>Рөүдс</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэх нь</title>
 
     <indexterm><primary>үйлчилгээнүүд</primary></indexterm>
 
     <para>Олон хэрэглэгчид Портуудын Цуглуулгаас гуравдагч програм хангамжуудыг 
 	&os; дээр суулгахаар сонгодог. Ихэнх тохиолдолд програм хангамжийг 
 	систем ачаалахад эхлүүлэхээр тохируулах шаардлагатай байж болох юм. 
 	<filename role="package">mail/postfix</filename> эсвэл 
 	<filename role="package">www/apache13</filename> 
 	зэрэг үйлчилгээнүүд нь системийг ачаалахад эхлүүлж болох програм 
 	хангамжийн багцуудын зөвхөн хоёрхон жишээ юм. Энэ хэсэгт гуравдагч 
 	програм хангамжийг ажиллуулах процедурын талаар тайлбарлах болно.</para>
 
     <para>&os; дээр &man.cron.8; зэрэг ихэнх үйлчилгээнүүд системийн эхлүүлэх 
 	скриптүүдийн тусламжтай эхэлдэг. Эдгээр скриптүүд &os; эсвэл 
 	үйлдвэрлэгчийн хувилбараас хамааран өөр өөр байна; гэхдээ хамгийн чухал 
 	авч үзэх зүйл нь тэдгээрийн эхлэх тохиргоог энгийн эхлүүлэх скриптүүдээр хийх 
 	боломжтой явдал юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Програмын Өргөтгөсөн Тохиргоо</title>
 
       <para>Одоогийн &os;-ийн <filename>rc.d</filename>-г агуулдаг нь 
 	програмын эхлүүлэх тохиргоог илүү хялбар, боломжтой болгосон. 
 	<link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> хэсэгт 
 	хэлэлцсэн түлхүүр үгүүдийг ашиглан програмууд жишээ нь 
 	<acronym>DNS</acronym> зэрэг зарим үйлчилгээнүүдийн дараа 
 	ажиллахаар тохируулагдаж болно; эхлүүлэх скриптүүдэд хатуугаар 
 	бичигдсэн тугуудын оронд <filename>rc.conf</filename>-оор  
 	нэмэлт тугуудыг өгөхийг зөвшөөрч болох гэх мэт.
 	Үндсэн скрипт дараах байдлаар харагдаж болно:</para>
 
       <programlisting>#!/bin/sh
 #
 # PROVIDE: utility
 # REQUIRE: DAEMON
 # KEYWORD: shutdown
 
 . /etc/rc.subr
 
 name="utility"
 rcvar=`set_rcvar`
 command="/usr/local/sbin/utility"
 
 load_rc_config $name
 
 #
 # DO NOT CHANGE THESE DEFAULT VALUES HERE
 # SET THEM IN THE /etc/rc.conf FILE
 #
 utility_enable=${utility_enable-"NO"}
 utility_pidfile=${utility_pidfile-"/var/run/utility.pid"}
 
 pidfile="${utility_pidfile}"
 
 run_rc_command "$1"</programlisting>
 
       <para>Энэ скрипт нь өгөгдсөн <application>utility</application>-г 
 	<literal>DAEMON</literal> псевдо үйлчилгээний дараа ажиллуулахаар 
 	тохируулагдсан. Мөн <acronym>PID</acronym>, эсвэл процессийн 
 	<acronym>ID</acronym> файлыг заах болон дагах аргыг бас хангадаг.</para>
 
       <para>Энэ програм дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд оруулж болно:</para>
 
       <programlisting>utility_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Энэхүү арга нь тушаалын мөрийн нэмэлт өгөгдлүүдийг илүү хялбараар 
 	удирдах боломжийг зөвшөөрдөг бөгөөд <filename>/etc/rc.subr</filename> 
 	дахь анхдагч функцуудыг оруулах, &man.rcorder.8; хэрэгсэлтэй нийцтэй байх, 
 	болон <filename>rc.conf</filename> файлын тусламжтай хялбараар 
 	тохиргоо хийх боломжийг бас хангадаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэхийн тулд үйлчилгээнүүдийг ашиглах нь</title>
 
       <para><acronym>POP</acronym>3 сервер дэмонууд, 
 	<acronym>IMAP</acronym> зэрэг бусад үйлчилгээнүүд &man.inetd.8; 
 	ашиглан эхэлж болдог.  Энэ нь Портуудын Цуглуулгаас 
 	<filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд нэмэгдэх мөр бүхий эсвэл 
 	одоогийн байгаа мөрүүдийн нэгнээс тайлбарыг болиулж идэвхжүүлдэг үйлчилгээний 
 	хэрэгслийг суулгаснаар хэрэгждэг. 
 	<application>inetd</application> болон түүний тохиргоотой ажиллах 
 	талаар <link linkend="network-inetd">inetd</link> хэсэгт гүнзгий  
 	тайлбарласан байгаа болно.</para>
 
       <para>Зарим тохиолдолд &man.cron.8; ашиглан системийн үйлчилгээнүүдийг 
 	эхлүүлэх нь илүү ашигтай байж болох юм. Энэ арга нь хэд хэдэн давуу талуудтай 
 	бөгөөд учир нь <command>cron</command> эдгээр процессуудыг 
 	<filename>crontab</filename>-н файлын эзэмшигчийн эрхээр ажиллуулдаг. 
 	Энэ нь ердийн хэрэглэгчдэд зарим програмуудыг эхлүүлж ажиллагааг хангах боломжийг 
 	олгодог.</para>
 
       <para><command>cron</command> хэрэгсэл <literal>@reboot</literal> 
 	гэсэн бусдад байхгүй боломжийг олгодог бөгөөд цаг хугацааг заах хэсэгт ашиглагдах  
 	боломжтой. Энэ нь системийг эхлүүлэх явцад &man.cron.8; эхлэх үед тухайн 
 	ажлыг ажиллуулдаг.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-cron">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Том</firstname>
 	<surname>Рөүдс</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	<!-- 20 May 2003 -->
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title><command>cron</command> хэрэгслийг тохируулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>cron</primary>
       <secondary>тохиргоо</secondary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн ашигтай хэрэгслүүдийн нэг нь &man.cron.8; юм. 
 	<command>cron</command> хэрэгсэл ард ажилладаг бөгөөд 
 	<filename>/etc/crontab</filename> файлыг байнга шалгаж 
 	байдаг. <command>cron</command> хэрэгсэл 
 	<filename class="directory">/var/cron/tabs</filename> сангаас шинэ 
 	<filename>crontab</filename> файлуудыг бас шалгадаг.
 	Эдгээр <filename>crontab</filename> файлууд нь тусгай функцуудыг 
 	агуулдаг бөгөөд эдгээрийг <command>cron</command> тодорхой хугацаанд 
 	ажиллуулах ёстой байдаг.</para>
 
     <para><command>cron</command> хэрэгсэл системийн crontab болон хэрэглэгчийн 
 	crontab гэсэн хоёр төрлийн тохиргооны файлыг ашигладаг. Энэ хоёр хэлбэршилтийн 
 	зөвхөн ялгаа нь зургаа дахь талбар юм. Системийн crontab дээрх зургаа дахь 
 	талбар нь тушаалыг ажиллуулах хэрэглэгчийн нэр байдаг. Энэ нь системийн crontab-ийг 
 	ямар ч хэрэглэгчийн эрхээр тушаалуудыг ажиллуулах боломж олгодог. Хэрэглэгчийн 
 	crontab дээрх зургаа дахь талбар нь ажиллуулах тушаал бөгөөд бүх тушаалууд нь 
 	crontab-ийг үүсгэсэн хэрэглэгчийн эрхээр ажилладаг; энэ нь аюулгүй байдлын 
 	нэг чухал боломж юм.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэглэгчийн crontab-ууд нь хэрэглэгчдэд <username>root</username> 
 	эрхийн шаардлагагүйгээр бодлогуудыг  цагийн хуваариар ажиллуулах боломж олгодог. 
 	Хэрэглэгчийн crontab дахь тушаалууд нь crontab-ийг эзэмшиж байгаа хэрэглэгчийн 
 	эрхээр ажилладаг.</para>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгч бас бусад хэрэглэгчийн нэгэн адил 
 	хэрэглэгчийн crontab-тай байж болно. Энэ нь <filename>/etc/crontab</filename>-аас  
 	(системийн crontab) өөр байна. Системийн crontab байдаг учраас 
 	<username>root</username> хэрэглэгчийн хувьд ихэнхдээ хэрэглэгчийн crontab 
 	шаардлагагүй байдаг.</para>
     </note>
 
     <para><filename>/etc/crontab</filename> файлыг (системийн crontab) харцгаая:</para>
 
 
     <programlisting># /etc/crontab - root's crontab for &os;
 #
 # &dollar;&os;: src/etc/crontab,v 1.32 2002/11/22 16:13:39 tom Exp &dollar;
 # <co id="co-comments">
 #
 SHELL=/bin/sh
 PATH=/etc:/bin:/sbin:/usr/bin:/usr/sbin <co id="co-env">
 HOME=/var/log
 #
 #
 #minute	hour	mday	month	wday	who	command <co id="co-field-descr">
 #
 #
 */5	*	*	*	*	root	/usr/libexec/atrun <co id="co-main">
 </programlisting>
 
     <calloutlist>
       <callout arearefs="co-comments">
 	<para>&os;-ийн ихэнх тохиргооны файлуудын адил <literal>#</literal> тэмдэгт 
 	тайлбарыг илэрхийлнэ. Тайлбарыг хүсэж байгаа үйлдэл нь юу болох яагаад хийгдэж 
 	байгааг сануулах зорилгоор файлд тавьж болдог. Тайлбаруудыг тушаал байгаа мөрд 
 	хийж болохгүй бөгөөд ингэсэн тохиолдолд тушаалын хэсэг мэтээр ойлгогдоно; тэдгээр нь 
 	шинэ мөрөнд байх ёстой. Хоосон мөрүүдийг тооцохгүй.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-env">
 	<para>Эхлээд орчин тодорхойлогдох шаардлагатай. Тэнцүүгийн (<literal>=</literal>) 
 	тэмдэг орчны тохиргоог тодорхойлоход ашиглагддаг бөгөөд энэ жишээн дээр 
 	<envar>SHELL</envar>,<envar>PATH</envar>, болон <envar>HOME</envar> 
 	тохируулгуудад ашиглагдаж байна. Хэрэв бүрхүүлийн мөрийг орхисон бол  
 	<command>cron</command> анхдагч болох <command>sh</command>-ийг ашигладаг. 
 	Хэрэв <envar>PATH</envar> хувьсагчийг  орхисон бол ямар ч анхдагч ашиглагдахгүй бөгөөд 
 	файлын байрлалууд абсолют байх хэрэгтэй. Хэрэв <envar>HOME</envar> мөрийг 
 	орхисон бол <command>cron</command> ажиллуулж байгаа хэрэглэгчийн гэрийн санг 
 	ашигладаг.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-field-descr">
 	<para>Энэ мөр нь нийт долоон талбарыг тодорхойлдог. Энд жагсаагдсан утгууд нь 
 	<literal>minute</literal>, <literal>hour</literal>,
 	<literal>mday</literal>, <literal>month</literal>, 
 	<literal>wday</literal>,
 	<literal>who</literal>, болон <literal>command</literal> юм. 
 	Эдгээрийг нэрээс нь харахад ойлгомжтой. <literal>minute</literal> нь тушаал 
 	ажиллах минутаар илэрхийлэгдсэн хугацаа. <literal>hour</literal> нь 
 	<literal>minute</literal>-ын адил тохируулга бөгөөд цагаар илэрхийлэгддэг. 
 	<literal>mday</literal> нь сарын өдрийг заана. 
 	<literal>month</literal> нь <literal>hour</literal> болон 
 	<literal>minute</literal>-тай адил бөгөөд сарыг зааж өгнө.
 	<literal>wday</literal> тохируулга нь долоо хоногийн 
 	өдрийг заана. Эдгээр бүх талбарууд нь тоон утга байх ёстой бөгөөд хорин дөрвөн 
 	цагийг дагадаг. <literal>who</literal> талбар нь тусгай бөгөөд зөвхөн 
 	<filename>/etc/crontab</filename> файлд байдаг. Энэ талбар нь аль 
 	хэрэглэгчийн эрхээр тушаал ажиллахыг заадаг. Хэрэглэгч өөрийн 
 	<filename>crontab</filename> файлыг суулгах үед энэ тохируулга байдаггүй.
 	Эцэст нь <literal>command</literal> тохируулга жагсаагддаг. Энэ нь 
 	сүүлийн талбар бөгөөд ажиллуулах тушаалд зориулагдсан байх ёстой.</para>
       </callout>
 
       <callout arearefs="co-main">
 	<para>Энэ сүүлийн мөр нь дээр дурдсан утгуудыг тодорхойлдог. Энд бид 
 	хэд хэдэн <literal>*</literal> тэмдэгтүүд дараалсан <literal>*/5</literal> 
 	гэсэн жагсаалт байгааг анзаарах хэрэгтэй. Эдгээр <literal>*</literal> 
 	тэмдэгтүүд нь <quote>эхний-эцсийн</quote> гэсэн үг бөгөөд 
 	<emphasis>үргэлж</emphasis> гэж ойлгогдож болно. Тэгвэл энэ мөрөөс 
 	үзэхэд <command>atrun</command> тушаал нь <username>root</username> 
 	эрхээр 5 минут тутам аль өдөр сар байгаагаас үл хамааран ажиллана. 
 	<command>atrun</command> тушаалын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.atrun.8; гарын авлагаас үзнэ үү.</para>
 
 	<para>Тушаалууд тэдгээрт өгч болох дурын тооны тугуудтай байж болно; гэхдээ 
 	олон мөр болон уртассан тушаалууд урагшаа ташуу <quote>\</quote> үргэлжлүүлэх 
 	тэмдэгтээр хуваагдсан байх ёстой.</para>
       </callout>
     </calloutlist>
 
     <para>Энэ нь <filename>crontab</filename> файл болгоны хувьд үндсэн тохиргоо  
 	байна, гэхдээ нэг зүйл нь үүнээс өөр байна. Хэрэглэгчийг заадаг зургаа дахь талбар 
 	нь зөвхөн системийн <filename>/etc/crontab</filename> файлд байна. 
 	Энэ талбарыг хэрэглэгчийн <filename>crontab</filename> файлуудын хувьд 
 	орхих хэрэгтэй.</para>
 
 
     <sect2 id="configtuning-installcrontab">
       <title>Crontab суулгах нь</title>
 
       <important>
       <para>Та энд тайлбарласан процедурыг ашиглан системийн crontab-ийг засаж/суулгах 
 	шаардлагагүй. Зүгээр л өөрийн дуртай засварлагчийг ашигла: 
 	<command>cron</command> хэрэгсэл файл өөрчлөгдсөнийг мэдээд тэр даруй 
 	шинэчлэгдсэн хувилбарыг ашиглаж эхэлнэ. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<ulink url="&url.books.faq;/admin.html#ROOT-NOT-FOUND-CRON-ERRORS">
 	Энэ БХА-ын оруулгаас</ulink> үзнэ үү.</para>
       </important>
 
       <para>Хэрэглэгчийн бичсэн шинэ <filename>crontab</filename> файлыг суулгахын тулд 
 	эхлээд өөрийн дуртай засварлагчийг ашиглаад зөв хэлбэршилттэй файл үүсгээд дараа нь 
 	<command>crontab</command> хэрэгслийг ашигла. 
 	Хамгийн их ашиглагддаг тушаал бол:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>crontab crontab-file</userinput></screen>
       
       <para>Энэ жишээн дээрх <filename>crontab-file</filename> нь 
 	урд нь үүсгэгдсэн <filename>crontab</filename>-ийн файлын нэр юм.</para>
 
       <para>Суулгасан <filename>crontab</filename> файлуудыг үзүүлдэг 
 	тохируулга бас байдаг: <option>-l</option> тохируулгыг 
 	<command>crontab</command> уруу өгч ажиллуулаад гарах үр дүнг 
 	хараарай.</para>
 
       <para>Өөрийн crontab файлыг загвар ашиглалгүйгээр эхнээс нь эхлүүлэхийг хүссэн 
 	хэрэглэгчдэд зориулсан <command>crontab -e</command> тохируулга байдаг. 
 	Энэ нь сонгосон засварлагчийг хоосон файлтай ажиллуулдаг. Файл хадгалагдсаны 
 	дараа автоматаар <command>crontab</command> тушаалаар суулгагддаг.
       </para>
       
       <para>Хэрэв та дараа нь өөрийн хэрэглэгчийн <filename>crontab</filename>-ийг 
 	бүр мөсөн устгахыг хүсвэл <command>crontab</command>-ийг <option>-r</option>
 	тохируулгатай ашиглаарай.
       </para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-rcd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <!-- 16 May 2003 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>&os; дээр rc ашиглах нь</title>
 
     <para>2002 онд &os; системийг эхлүүлэхэд зориулж NetBSD-ийн 
 	<filename>rc.d</filename> системийг оруулсан. Хэрэглэгчид 
 	<filename class="directory">/etc/rc.d</filename> сан доторх файлуудыг 
 	анзаарах хэрэгтэй. Эдгээр файлуудын ихэнх нь 
 	<option>start</option>, <option>stop</option>,
       	болон <option>restart</option> тохируулгуудаар хянагддаг 
 	үндсэн үйлчилгээнүүд байдаг. Жишээ нь &man.sshd.8; нь 
 	дараах тушаалаар дахин эхлэж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd restart</userinput></screen>
 
     <para>Энэ процедур нь бусад үйлчилгээнүүдийн адил юм. Мэдээж 
 	үйлчилгээнүүд ихэнхдээ автоматаар &man.rc.conf.5;-д зааснаар ачаалах үед 
 	эхэлдэг. Жишээ нь Сүлжээний Хаяг Хөрвүүлэх дэмонг эхлэх үед ажиллуулахаар 
 	нээх нь амархан бөгөөд <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	дараах мөрийг нэмдэг:</para>
 
     <programlisting>natd_enable="YES"</programlisting>
 
     <para>Хэрэв <option>natd_enable="NO"</option> мөр аль хэдийн 
 	байвал <option>NO</option>-ийг <option>YES</option> 
 	болгож өөрчлөөрэй. rc скриптүүд өөр бусад хамааралтай 
 	үйлчилгээнүүдийг дараагийн дахин ачаалалтын үеэр доор 
 	тайлбарласны дагуу автоматаар ачаалдаг.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> систем нь үндсэндээ 
 	системийн эхлэх/унтрах үеэр үйлчилгээнүүдийг эхлүүлэх/зогсоох зорилготой 
 	бөгөөд стандарт <option>start</option>,
       <option>stop</option> болон <option>restart</option>
 	тохируулгууд нь зөвхөн <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийн харгалзах 
 	хувьсагчууд заагдсан үед өөрийн үйлдлийг гүйцэтгэдэг.
 	Жишээ нь дээр дурдсан  <command>sshd restart</command> тушаал 
 	нь <filename>/etc/rc.conf</filename>-д  
 	<varname>sshd_enable</varname> хувьсагч <option>YES</option> 
 	гэсэн тохиолдолд зөвхөн ажиллана. <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	байгаа тохируулгаас үл хамааран үйлчилгээг <option>start</option>, 
 	<option>stop</option> эсвэл <option>restart</option> хийхийн 
 	тулд тушаалууд <quote>one</quote> угтвартай байх шаардлагатай.
 	Жишээ нь <command>sshd</command>-г <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	дахь тохиргооноос үл хамааран дахин эхлүүлэхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd onerestart</userinput></screen>
 
     <para>Тохирох <filename>rc.d</filename> скриптийг <option>rcvar</option> 
 	тохируулгатай ажиллуулж <filename>/etc/rc.conf</filename>-д үйлчилгээ  
 	нээгдсэн эсэхийг амархан шалгадаг. Тиймээс администратор 
 	<command>sshd</command>-г <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	нээгдсэн эсэхийг дараах тушаалыг ажиллуулж шалгаж болно:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd rcvar</userinput>
 # sshd
 $sshd_enable=YES</screen>
 
     <note>
       <para>Хоёр дахь мөр (<literal># sshd</literal>) нь 
 	<username>root</username> консолынх биш <command>sshd</command> 
 	тушаалын гаргасан үр дүн юм.</para>
     </note>
 
     <para>Үйлчилгээг ажиллах байгаа эсэхийг шалгах <option>status</option> 
 	тохируулга байдаг. Жишээ нь <command>sshd</command> эхэлсэн эсэхийг 
 	шалгахдаа:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/sshd status</userinput>
 sshd is running as pid 433.</screen>
 
     <para>Зарим тохиолдолд үйлчилгээг <option>reload</option> хийх бас боломжтой 
 	байдаг. Энэ нь үйлчилгээг өөрийн тохиргооны файлуудыг дахин уншихыг зааж 
 	үйлчилгээ уруу дохио шидэхийг оролддог. Ихэнх тохиолдолд энэ нь 
 	үйлчилгээ уруу  <literal>SIGHUP</literal> дохио шиднэ гэсэн үг юм. 
 	Үйлчилгээ болгонд энэ боломжийн дэмжлэг байдаггүй.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> систем нь зөвхөн сүлжээний үйлчилгээнд 
 	ашиглагдаад зогсохгүй мөн системийн эхлүүлэлтэд бас ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг. 
 	Жишээ нь <filename>bgfsck</filename> файлыг авч үзье. Энэ скрипт 
 	ажиллахад дараах мэдээллийг хэвлэж гаргана:</para>
 
     <screen>Starting background file system checks in 60 seconds.</screen>
 
     <para>Тиймээс энэ файлыг зөвхөн системийг эхлүүлэх үед файлын системийн арын  
 	шалгалтыг хийхэд хэрэглэдэг.</para>
 
     <para>Системийн олон үйлчилгээнүүд зөв ажиллахын тулд бусад үйлчилгээнүүдээс 
 	хамаардаг. Жишээ нь NIS болон бусад RPC дээр тулгуурласан үйлчилгээнүүд 
 	<command>rpcbind</command> (portmapper) үйлчилгээ ажиллахаас нааш 
 	амжилттай ажилладаггүй. Үүнийг шийдэхийн тулд хамаарлуудын тухай болон бусад 
 	мета-өгөгдлийн тухай мэдээллийг эхлүүлэх скрипт бүрийн дээд хэсэгт 
 	тайлбараар оруулсан байдаг. &man.rcorder.8; програм хамаарлуудыг 
 	хангаж системийн үйлчилгээнүүдийг ямар дарааллаар ажиллуулах ёстойг 
 	тогтоохын тулд эдгээр тайлбаруудыг уншдаг.</para>
 
     <para>Дараах үгнүүдийг бүх эхлүүлэх скриптэд оруулах ёстой
 	(Эдгээр нь эхлүүлэх скриптийг <quote>идэвхжүүлэх</quote>эд 
 	&man.rc.subr.8;-д шаардлагатай байдаг):</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><literal>PROVIDE</literal>: Энэ файлын хангаж байгаа үйлчилгээнүүдийг заана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Дараах үгнүүдийг эхлүүлэх скрипт бүрийн эхэнд оруулж болно. 
 	Эдгээр нь заавал шаардлагатай биш боловч &man.rcorder.8;-д 
 	тус дөхөм болох ашигтай байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><literal>REQUIRE</literal>: Энэ үйлчилгээнд шаардлагатай үйлчилгээнүүдийг жагсаана.
 	Энэ файл заагдсан үйлчилгээнүүдийн <emphasis>дараа</emphasis> ажиллана.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><literal>BEFORE</literal>: Энэ үйлчилгээнээс хамааралтай үйлчилгээнүүдийг жагсаана.
 	Энэ файл заагдсан үйлчилгээнүүдийн <emphasis>өмнө</emphasis> ажиллана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Эдгээр түлхүүр үгнүүдийг эхлүүлэх скрипт болгонд болгоомжтойгоор 
 	тохируулж өгснөөр бусад зарим &unix; үйлдлийн системүүд шиг 
 	<quote>ажиллах түвшингүүдтэй (runlevels)</quote> зууралдалгүйгээр скриптүүдийн 
 	эхлэх дарааллыг маш сайн хянах боломжийг администраторт бий болгох юм.</para>
 
     <para><filename>rc.d</filename> системийн талаар нэмэлт мэдээллийг &man.rc.8;
       болон &man.rc.subr.8; гарын авлагын хуудаснуудаас олж болно. Хэрэв та өөрийн 
 	rc.d скриптүүд бичих эсвэл байгаагаа сайжруулахыг сонирхож байгаа бол танд бас  
 	<ulink url="&url.articles.rc-scripting">энэ нийтлэл</ulink> хэрэгтэй байж 
 	болох юм.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="config-network-setup">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	 <firstname>Марк</firstname>
 	 <surname>Фонвил</surname>
 	 <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	 <!-- 6 October 2002 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Сүлжээний интерфэйс картууд суулгах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>сүлжээний картууд</primary>
       <secondary>тохиргоо</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өнөөдөр бид сүлжээний холболтгүй компьютерийн талаар бодох ч аргагүй болсон
 	билээ. Сүлжээний картыг нэмж тохируулах нь &os;-ийн дурын администраторын 
 	ердийн ажил болдог.</para>
 
     <sect2>
       <title>Тохирох драйверийг олох нь</title>
 
       <indexterm>
       <primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>драйвер</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Эхлэхээсээ өмнө та өөрт байгаа картынхаа загвар, түүнд ашигласан бичил схем 
 	болон PCI эсвэл ISA картын аль нь эсэхийг мэдэх шаардлагатай.
 	&os; өргөн төрлийн PCI болон ISA картуудыг дэмждэг. Таны карт таны ашиглах хувилбар 
 	дээр дэмжигдсэн эсэхийг Тоног Төхөөрөмжийн Нийцтэй Байдлын Жагсаалтаас шалгаарай.</para>
 
       <para>Таны карт дэмжигдсэнийг мэдсэний дараа та өөрийн картанд тохирох драйвераа 
 	тодорхойлох хэрэгтэй.  <filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> болон 
 	<filename>/usr/src/sys/<replaceable>arch</replaceable>/conf/NOTES</filename> 
 	нь  сүлжээний интерфэйс драйверуудын жагсаалтыг дэмжигдсэн бичил схем/картуудын тухай 
 	зарим мэдээллийн хамтаар танд өгөх болно. Хэрэв та аль драйвер нь зөв эсэхэд эргэлзэж 
 	байгаа бол драйверийн гарын авлагын хуудсыг уншаарай. Гарын авлагын хуудас нь 
 	дэмжигдсэн тоног төхөөрөмж болон бүр учирч болзошгүй асуудлуудын тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг өгдөг.</para>
 
       <para>Хэрэв та ердийн карттай бол ихэнхдээ драйверийг хичээнгүйлэн хайх шаардлагагүй юм.
 	Ердийн сүлжээний картуудад зориулсан драйверууд нь <filename>GENERIC</filename> 
 	цөмд байдаг, тэгэхээр таны карт ачаалах явцад иймэрхүү харагдах ёстой:</para>
 
 <screen>dc0: &lt;82c169 PNIC 10/100BaseTX&gt; port 0xa000-0xa0ff mem 0xd3800000-0xd38
 000ff irq 15 at device 11.0 on pci0
 dc0: Ethernet address: 00:a0:cc:da:da:da
 miibus0: &lt;MII bus&gt; on dc0
 ukphy0: &lt;Generic IEEE 802.3u media interface&gt; on miibus0
 ukphy0:  10baseT, 10baseT-FDX, 100baseTX, 100baseTX-FDX, auto
 dc1: &lt;82c169 PNIC 10/100BaseTX&gt; port 0x9800-0x98ff mem 0xd3000000-0xd30
 000ff irq 11 at device 12.0 on pci0
 dc1: Ethernet address: 00:a0:cc:da:da:db
 miibus1: &lt;MII bus&gt; on dc1
 ukphy1: &lt;Generic IEEE 802.3u media interface&gt; on miibus1
 ukphy1:  10baseT, 10baseT-FDX, 100baseTX, 100baseTX-FDX, auto</screen>
 
       <para>Энэ жишээн дээр систем дээр байгаа хоёр карт &man.dc.4; драйверийг ашиглаж 
 	байгааг бид харж байна.</para>
 
       <para>Хэрэв таны NIC-д (Network Interface Card буюу Сүлжээний Интерфэйс Карт) 
 	зориулсан драйвер <filename>GENERIC</filename>-д байхгүй бол та өөрийн NIC-г 
 	ашиглахын тулд тохирох драйверийг ачаалах хэрэгтэй. Ингэхийн тулд хоёр аргын аль нэгийг  
 	ашиглана:</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Хамгийн амархан арга нь ердөө л өөрийн сүлжээний картанд зориулсан цөмийн модулийг 
 	&man.kldload.8; ашиглан эсвэл тохирох мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д
 	нэмж ачаалах үед автоматаар ачаалах юм. Бүх NIC драйверууд модуль хэлбэрээр байдаггүй; 
 	модулиуд нь байдаггүй төхөөрөмжүүдийн дурдаж болох жишээнүүд гэвэл ISA картууд юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Өөр нэг арга нь та өөрийн картын дэмжлэгийг цөмд оруулан статикаар 
 	хөрвүүлж болох юм. Өөрийн цөмийн тохиргооны файлд юу нэмэх ёстойг мэдэхийн тулд  
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename>,
 	    <filename>/usr/src/sys/<replaceable>arch</replaceable>/conf/NOTES</filename> 
 	болон драйверийн гарын авлагын хуудсыг шалгаарай. Цөмийг дахин хөрвүүлэх талаар 
 	дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig">-с үзнэ үү. 
 	Хэрэв таны картыг таны цөм (<filename>GENERIC</filename>) ачаалах явцад илрүүлсэн бол 
 	та шинэ цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <sect3 id="config-network-ndis">
 	<title>&windows;-ийн NDIS драйверуудыг ашиглах нь</title>
 
 	<indexterm><primary>NDIS</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>NDISulator</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>&windows; драйверууд</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Microsoft Windows</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Microsoft Windows</primary>
 	    <secondary>төхөөрөмжийн драйверууд</secondary></indexterm>
 	<indexterm><primary>KLD (kernel loadable
 	  object буюу цөмийн ачаалж болох обьект)</primary></indexterm>
 <!-- We should probably omit the expanded name, and add a <see> entry
 for it.  Whatever is done must also be done to the same indexterm in
 linuxemu/chapter.sgml -->
 
 	<para>Харамсалтай нь өөрийн драйверуудад зориулсан схемүүдийг нээлттэй 
 	эхийн хүрээнийхэнд өгдөггүй, тийм мэдээллийг худалдааны нууц гэж үздэг 
 	олон үйлдвэрлэгчид байсаар байна. Ингэснээр &os; болон өөр үйлдлийн системүүдийн 
 	хөгжүүлэгчдэд хоёр сонголт үлдсэн: буцаах инженерчлэлийн хүнд хэцүү, урт хугацааны 
 	процессийг туулж драйверуудыг хөгжүүлэх эсвэл &microsoft.windows; тавцангуудад 
 	байдаг хоёртын хэлбэрийн драйверуудыг ашиглах арга замууд юм. &os;-тэй 
 	холбогдсон зэрэг ихэнх хөгжүүлэгчид сүүлийн хандлагыг авч ашигладаг.</para>
 
 	<para>Билл Полын (wpaul) оруулсан хувь нэмрийн ачаар &os;&nbsp;5.3-RELEASE-с 
 	эхлээд Сүлжээний Драйверийн Интерфэйсийн Тодорхойлолтын (NDIS)  
 	<quote>эх (native)</quote> дэмжлэг ордог болсон. 
 	&os; NDISulator (өөрөөр Чөтгөр Төсөл) &windows; хоёртын драйверийг 
 	аваад ерөнхийдөө түүнийг &windows; дээр ажиллаж байгаа мэтээр хуурдаг. 
 	&man.ndis.4; драйвер нь &windows; хоёртын файл ашиглаж байгаа учраас 
 	энэ нь зөвхөн &i386; болон amd64 системүүд дээр хэрэглэгдэх боломжтой.</para>
 
 	<note>
 	  <para>&man.ndis.4; драйвер голчлон PCI, CardBus болон PCMCIA 
 	төхөөрөмжүүдийг дэмжихээр хийгдсэн бөгөөд одоогоор USB төхөөрөмжүүдийн дэмжлэг 
 	хийгдээгүй.</para>
 	</note>
 
 	<para>NDISulator ашиглахын тулд танд 3 зүйл хэрэгтэй:</para>
 
 	<orderedlist>
 	 <listitem>
 	  <para>Цөмийн эхүүд</para>
 	 </listitem>
 	 <listitem>
 	  <para>&windowsxp; драйверийн хоёртын файл
 	    (<filename>.SYS</filename> өргөтгөл)</para>
 	 </listitem>
 	 <listitem>
 	  <para>&windowsxp; драйверийн тохиргооны файл
 	    (<filename>.INF</filename> өргөтгөл)</para>
 	 </listitem>
 	</orderedlist>
 
 	<para>Та өөрийн картад зориулсан файлуудыг олоорой. Ерөнхийдөө 
 	тэдгээрийг хавсаргасан CD-үүд эсвэл үйлдвэрлэгчүүдийн вэб хуудаснаас 
 	олж болно. Дараах жишээнүүдэд бид <filename>W32DRIVER.SYS</filename> 
 	болон <filename>W32DRIVER.INF</filename> файлуудыг ашиглах 
 	болно.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Та &windows;/i386 драйверийг &os;/amd64 дээр ашиглаж 
 	чадахгүй, зөв ажиллуулахын тулд &windows;/amd64 драйвер заавал олох 
 	шаардлагатай.</para>
 	</note>
 
 	<para>Дараагийн алхамд драйверийн хоёртын файлыг цөмийн ачаалж болох 
 	модуль болгон хөрвүүлнэ. Үүнийг хийхийн тулд <username>root</username> 
 	эрхээр &man.ndisgen.8;-г хэрэглэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ndisgen <replaceable>/path/to/W32DRIVER.INF</replaceable> <replaceable>/path/to/W32DRIVER.SYS</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>&man.ndisgen.8; хэрэгсэл нь интерактив бөгөөд шаардлагатай 
 	нэмэлт мэдээллийг асуудаг; энэ нь одоо байгаа санд цөмийн модуль үүсгэх 
 	бөгөөд дараах маягаар ачаалж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kldload <replaceable>./W32DRIVER.ko</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Үүсгэгдсэн цөмийн модулиас гадна та <filename>ndis.ko</filename> болон 
 	  <filename>if_ndis.ko</filename> модулиудыг ачаалах хэрэгтэй. Энэ нь 
 	таныг &man.ndis.4;-ээс хамаарсан дурын модулийг ачаалах үед автоматаар 
 	хийгдэх ёстой. Хэрэв та тэдгээрийг гараар ачаалахыг хүсвэл дараах тушаалыг 
 	ашиглаарай:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>kldload ndis</userinput>
 &prompt.root; <userinput>kldload if_ndis</userinput></screen>
 
 	<para>Эхний тушаал нь NDIS минипорт драйвер дугтуйлагчийг ачаалах бөгөөд 
 	хоёр дахь нь яг сүлжээний интерфэйсийг ачаална.</para>
 
 	<para>Одоо &man.dmesg.8;-ийг шалгаж ачаалахад алдаа байгаа эсэхийг 
 	 үзэх хэрэгтэй. Бүгд сайн болж өнгөрсөн бол та дараах үр дүнг харах ёстой:</para>
 
 	<screen>ndis0: &lt;Wireless-G PCI Adapter&gt; mem 0xf4100000-0xf4101fff irq 3 at device 8.0 on pci1
 ndis0: NDIS API version: 5.0
 ndis0: Ethernet address: 0a:b1:2c:d3:4e:f5
 ndis0: 11b rates: 1Mbps 2Mbps 5.5Mbps 11Mbps
 ndis0: 11g rates: 6Mbps 9Mbps 12Mbps 18Mbps 36Mbps 48Mbps 54Mbps</screen>
 
 	<para>Эндээс эхлээд та <devicename>ndis0</devicename> төхөөрөмжид
 	өөр бусад сүлжээний интерфэйсийн (өөрөөр хэлбэл <devicename>dc0</devicename>) 
 	нэгэн адилаар хандах боломжтой болох юм.</para>
 
 	<para>Та бусад модулиудтай адилаар NDIS модулиудыг ачаалах явцад ачаалахаар 
 	системийг тохируулж болно. Эхлээд үүсгэгдсэн модуль <filename>W32DRIVER.ko</filename>-г
 	<filename class="directory">/boot/modules</filename> уруу хуулах хэрэгтэй.
 	Тэгээд дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д нэмнэ:</para>
 
 	<programlisting>W32DRIVER_load="YES"</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Сүлжээний карт тохируулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Сүлжээний картанд зориулсан зөв драйвер ачаалагдсаны дараа 
 	картыг тохируулах шаардлагатай. Бусад олон зүйлсийн адил сүлжээний 
 	карт нь <application>sysinstall</application> програмаар 
 	суулгах явцад тохируулагдаж болно.</para>
 
       <para>Таны системийн сүлжээний интерфэйсүүдэд зориулсан тохиргоог 
 	харуулахын тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ifconfig</userinput>
 dc0: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
         inet 192.168.1.3 netmask 0xffffff00 broadcast 192.168.1.255
         ether 00:a0:cc:da:da:da
         media: Ethernet autoselect (100baseTX &lt;full-duplex&gt;)
         status: active
 dc1: flags=8843&lt;UP,BROADCAST,RUNNING,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
         inet 10.0.0.1 netmask 0xffffff00 broadcast 10.0.0.255
         ether 00:a0:cc:da:da:db
         media: Ethernet 10baseT/UTP
         status: no carrier
 lp0: flags=8810&lt;POINTOPOINT,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
 lo0: flags=8049&lt;UP,LOOPBACK,RUNNING,MULTICAST&gt; mtu 16384
         inet 127.0.0.1 netmask 0xff000000
 tun0: flags=8010&lt;POINTOPOINT,MULTICAST&gt; mtu 1500</screen>
 
       <note>
 	<para>&os;-ийн хуучин хувилбарууд <option>-a</option> тохируулгыг 
 	&man.ifconfig.8;-ийн араас залгахыг шаардаж болох бөгөөд 
 	&man.ifconfig.8;-ийн зөв синтаксын дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар гарын 
 	авлагын хуудсанд хандана уу. Энэ жишээн дээр IPv6-тай (<literal>inet6</literal> гэх мэт.) 
 	холбоотой оруулгууд орхигдсон болохыг анхаарна уу.</para>
       </note>
 
       <para>Энэ жишээн дээр дараах төхөөрөмжүүдийг харуулсан:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><devicename>dc0</devicename>: Эхний  Ethernet интерфэйс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>dc1</devicename>: Хоёрдугаар  Ethernet интерфэйс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>lp0</devicename>: Параллел порт интерфэйс</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>lo0</devicename>: Буцаж эргэх төхөөрөмж</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><devicename>tun0</devicename>: Туннель төхөөрөмж нь 
 	<application>ppp</application>-д ашиглагдана.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os; нь драйверийн нэр дээр цөмийн ачаалах явцад картууд ямар дарааллаар илрүүлэгдсэн 
 	тэр дарааллын тоог нэмж сүлжээний картыг нэрлэдэг. Жишээ нь <devicename>sis2</devicename>
 	нь систем дээрх &man.sis.4; драйвер ашиглаж байгаа 3 дахь сүлжээний карт байж болох юм.</para>
 
       <para>Энэ жишээн дээр <devicename>dc0</devicename> төхөөрөмж босон ажиллаж байна.
 	Түлхүүр индикаторууд нь:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>UP</literal> нь картын тохиргоо хийгдэж бэлэн болсныг илэрхийлнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Карт нь Интернэт (<literal>inet</literal>) хаягтай 
 	(энэ тохиолдолд <hostid role="ipaddr">192.168.1.3</hostid>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Энэ нь зөв дэд сүлжээний багтай (<literal>netmask</literal>;
 	    <hostid role="netmask">0xffffff00</hostid> нь 
 	    <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> адил).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Энэ нь зөв нийтэд цацах хаягтай (энэ тохиолдолд 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.255</hostid>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Картны MAC (<literal>ether</literal>) хаяг нь 
 	<hostid role="mac">00:a0:cc:da:da:da</hostid> байна.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Физик зөөгчийн сонголт нь автомат сонголтын 
 	горим дээр байна (<literal>media: Ethernet autoselect (100baseTX
 	    &lt;full-duplex&gt;)</literal>).
 	<devicename>dc1</devicename> нь <literal>10baseT/UTP</literal> 
 	зөөгчтэй ажиллахаар тохируулагдсан байгааг бид харж болно. Байж болох 
 	зөөгчийн төрлүүдийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар өөрийнх нь гарын авлагын 
 	хуудсанд хандаж үзнэ үү.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Холболтын (<literal>status</literal>) төлөв нь 
 	<literal>active</literal> буюу идэвхтэй байна, өөрөөр хэлбэл 
 	дамжуулагч илэрсэн байна. <devicename>dc1</devicename>-ийн 
 	хувьд бид <literal>status: no carrier</literal> буюу дамжуулагч
 	байхгүйг харж болно. Энэ нь Ethernet кабель картанд залгагдаагүй байх үед 
 	хэвийн байна.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Хэрэв &man.ifconfig.8;-ийн үр дүн дараах маягтай төстэй байвал:</para>
 
 <screen>dc0: flags=8843&lt;BROADCAST,SIMPLEX,MULTICAST&gt; mtu 1500
 	        ether 00:a0:cc:da:da:da</screen>
 
       <para>Энэ нь карт тохируулагдаагүйг илэрхийлнэ.</para>
 
       <para>Картаа тохируулахын тулд танд <username>root</username> зөвшөөрлүүд 
 	хэрэгтэй. Сүлжээний картын тохируулгууд тушаалын мөрөөс &man.ifconfig.8;-р
 	хийгдэх боломжтой, гэхдээ та системийг дахин ачаалсан болгоныхоо дараа үүнийг хийх хэрэгтэй болно.
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файл нь сүлжээний картын тохиргоог нэмэх 
 	газар юм.</para>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-ийг өөрийн дуртай засварлагч дээр 
 	нээгээрэй. Систем дээрх сүлжээний карт бүрийн хувьд мөр нэмэх хэрэгтэй, манай 
 	жишээн дээр бид эдгээр мөрүүдийг нэмсэн:</para>
 
 <programlisting>ifconfig_dc0="inet 192.168.1.3 netmask 255.255.255.0"
 ifconfig_dc1="inet 10.0.0.1 netmask 255.255.255.0 media 10baseT/UTP"</programlisting>
 
       <para>Та <devicename>dc0</devicename>,
 	<devicename>dc1</devicename> болон бусдуудыг өөрийн картуудад зориулсан  
 	төхөөрөмжөөр өөрчлөх болон хаягуудыг зөвөөр солих хэрэгтэй. Зөвшөөрөгдсөн тохируулгуудын 
 	талаар дэлгэрэнгүйг картын драйвер болон &man.ifconfig.8;-ийн гарын авлагын хуудаснуудаас, 
 	бас &man.rc.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийн 
 	синтаксын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг унших хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Хэрэв та суулгах явцад сүлжээг тохируулсан бол сүлжээний карт(ууд)ын талаар зарим 
 	мөрүүд аль хэдийн байж болох юм. Мөрүүд нэмэхээсээ өмнө <filename>/etc/rc.conf</filename>-ийг 
 	дахин шалгаарай.</para>
 
       <para>Мөн та LAN дахь төрөл бүрийн машинуудын нэрүүд болон IP хаягууд  
 	<filename>/etc/hosts</filename> файлд  байхгүй бол тэдгээрийг нэмж засварлах 
 	шаардлагатай. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.hosts.5; болон 
 	<filename>/usr/share/examples/etc/hosts</filename> файлд хандана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тест хийх болон алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-д хэрэгцээтэй өөрчлөлтүүдийг 
 	хийснийхээ дараа та системээ дахин ачаалах шаардлагатай. Ингэснээр 
 	интерфэйс(үүд)эд хийгдэх өөрчлөлт(үүд)ийг зөвшөөрөх бөгөөд ямар нэг тохиргооны
 	алдаагүйгээр систем ачаалж байгаа эсэхийг шалгадаг.</para>
 
       <para>Систем дахин ачаалагдсаны дараа та сүлжээний интерфэйсүүдээ тест 
 	хийх хэрэгтэй.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Ethernet карт тест хийх нь</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>сүлжээний картууд</primary>
 	  <secondary>тест хийх нь</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Ethernet карт зөв тохируулагдсаныг шалгахдаа та 2 зүйлийг оролдох 
 	хэрэгтэй. Эхлээд интерфэйс уруу өөр уруу нь ping хийгээд дараа нь LAN дахь өөр 
 	машин уруу ping хийх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Эхлээд локал интерфэйсийг тест хийнэ:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ping -c5 192.168.1.3</userinput>
 PING 192.168.1.3 (192.168.1.3): 56 data bytes
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=0 ttl=64 time=0.082 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=1 ttl=64 time=0.074 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=2 ttl=64 time=0.076 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=3 ttl=64 time=0.108 ms
 64 bytes from 192.168.1.3: icmp_seq=4 ttl=64 time=0.076 ms
 
 --- 192.168.1.3 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 0.074/0.083/0.108/0.013 ms</screen>
 
 	<para>Одоо бид LAN дахь өөр машин уруу ping хийх хэрэгтэй:</para>
 
 <screen>&prompt.user; <userinput>ping -c5 192.168.1.2</userinput>
 PING 192.168.1.2 (192.168.1.2): 56 data bytes
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=0 ttl=64 time=0.726 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=1 ttl=64 time=0.766 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=2 ttl=64 time=0.700 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=3 ttl=64 time=0.747 ms
 64 bytes from 192.168.1.2: icmp_seq=4 ttl=64 time=0.704 ms
 
 --- 192.168.1.2 ping statistics ---
 5 packets transmitted, 5 packets received, 0% packet loss
 round-trip min/avg/max/stddev = 0.700/0.729/0.766/0.025 ms</screen>
 
 	<para>Хэрэв та 
 	<filename>/etc/hosts</filename> файлыг тохируулсан бол 
 	<hostid role="ipaddr">192.168.1.2</hostid>-ийн оронд 
 	машины нэрийг бас ашиглаж болох болох юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Алдааг олж засварлах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний картууд</primary>
 	<secondary>алдааг олж засварлах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Тоног төхөөрөмж болон програм хангамжийн тохиргоонуудын алдааг олж 
 	засварлах нь үргэлж зовлон байдаг бөгөөд зовлонг энгийн зүйлүүдийг эхлээд шалгаснаар 
 	багасгах боломжтой. Таны сүлжээний кабель холбогдсон уу? Сүлжээний үйлчилгээнүүдээ 
 	зөв тохируулсан уу? Галт ханаа зөв тохируулсан уу? Таны хэрэглэж байгаа картыг 
 	&os; дэмждэг үү? Алдааны тайланг явуулахаасаа өмнө тоног төхөөрөмжийн 
 	тэмдэглэлийг заавал шалгах хэрэгтэй. Өөрийн &os;-ийн хувилбарыг хамгийн сүүлийн STABLE 
 	хувилбар уруу шинэчлээрэй. Захидлын жагсаалтын архивууд шалгах буюу эсвэл Интернетээс 
 	хайгаарай.</para>
 
       <para>Хэрэв карт ажилласан мөртлөө ажиллагаа муу бол &man.tuning.7; гарын авлагын хуудсыг 
 	унших нь зүйтэй юм. Мөн буруу сүлжээний тохиргоонууд удаан холболтын шалтгаан болдог учир 
 	та сүлжээний тохиргоог бас шалгаж болох юм.</para>
 
       <para>Зарим хэрэглэгчид ганц хоёр <errorname>device
 	timeout</errorname> мэдээлэлтэй тулгарч болох бөгөөд энэ нь зарим картуудын 
 	хувьд хэвийн юм. Хэрэв энэ нь үргэлжлээд  эсвэл шаналгаатай болоод эхэлбэл  
 	уг төхөөрөмж өөр бусад төхөөрөмжтэй зөрчилдөж байгаа эсэхийг та магадгүй 
 	шалгахыг хүсэх байх. Кабелийн холболтуудыг дахин шалгаарай. Магадгүй танд 
 	өөр нэг карт хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <para>Хэрэглэгчид зарим үед цөөн <errorname>watchdog timeout</errorname> 
 	гэсэн алдаанууд хардаг. Ийм үед эхлээд хийх юм нь сүлжээний кабелийг шалгана.
 	Олон картууд Bus Mastering дэмждэг PCI оролтыг шаарддаг. Зарим нэг эх хавтангуудад
 	үүнийг зөвхөн нэг PCI оролт зөвшөөрдөг (ихэнхдээ 0-р оролт). Энэ нь асуудал 
 	байж болох эсэхийг сүлжээний карт болон эх хавтангийн баримтаас шалгаарай.</para>
 
       <para>Систем пакетийг зорьсон газар нь чиглүүлж чадахгүй тохиолдолд 
 	<errorname>No route to host</errorname> мэдээллүүд гардаг.
 	Энэ нь анхдагч чиглүүлэлт заагаагүй тохиолдолд эсвэл кабель салгагдсан бол 
 	гардаг. <command>netstat -rn</command> тушаалын үр дүнг 
 	үзээд таны хүрэхийг оролдож байгаа тэр хост уруу чинь зөв чиглүүлэлт байгаа 
 	эсэхийг шалгаарай. Хэрэв байхгүй бол 
 	<xref linkend="advanced-networking">-г уншаарай.</para>
 
       <para><errorname>ping: sendto: Permission denied</errorname>
 	алдааны мэдээллүүд нь буруу тохируулсан галт ханаас ихэвчлэн болдог. 
 	Хэрэв <command>ipfw</command> нь цөмд идэвхжсэн бөгөөд 
 	ямар ч дүрэм тодорхойлогдоогүй бол анхдагч бодлого нь бүх трафикийг бүр 
 	ping хүсэлтийг хүртэл татгалзан хаадаг! Дэлгэрэнгүйг <xref
 	linkend="firewalls">-с уншина уу.</para>
 
       <para>Заримдаа картын ажиллагаа муу эсвэл дунджаас доогуур байдаг.
 	Эдгээр тохиолдолд зөөгч сонголтын горимыг 
 	<literal>autoselect</literal> горимоос зөв зөөгчийн сонголт 
 	уруу болгож тааруулах нь шилдэг арга юм. Энэ нь ихэнх тоног төхөөрөмжийн 
 	хувьд ихэвчлэн ажиллах боловч хүн болгоны хувьд байгаа ийм асуудлыг шийдэхгүй ч 
 	байж болох юм. Дахин хэлэхэд бүх сүлжээний тохиргоонуудыг шалгаж 
 	&man.tuning.7; гарын авлагын хуудсыг уншаарай.</para>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-virtual-hosts">
     <title>Виртуал Хостууд</title>
 
     <indexterm><primary>виртуал хостууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>өөр IP хаягууд (alias)</primary></indexterm>
 
     <para>&os;-ийн хамгийн түгээмэл хэрэглээ бол нэг сервер сүлжээн дээр олон сервер мэтээр 
 	ажиллах виртуал сайт хост хийх боломж юм. Үүнийг нэг интерфэйс дээр олон сүлжээний хаягууд 
 	тавьж хийдэг.</para>
 
     <para>Өгөгдсөн сүлжээний интерфэйс нь нэг <quote>жинхэнэ</quote> хаягтай бөгөөд 
 	дурын тооны <quote>өөр(alias)</quote> хаягуудтай байж болох юм. 
 	Эдгээр өөр хаягуудыг ихэнхдээ <filename>/etc/rc.conf</filename>-д 
 	тохирох хаягийн оруулгуудыг оруулан нэмж өгдөг.</para>
 
     <para><devicename>fxp0</devicename> интерфэйсд зориулсан өөр хаягийн оруулга нь иймэрхүү байна:</para>
 
 <programlisting>ifconfig_fxp0_alias0="inet xxx.xxx.xxx.xxx netmask xxx.xxx.xxx.xxx"</programlisting>
 
     <para>Өөр хаягийн оруулгууд нь <literal>alias0</literal> гэж эхлэх ёстой бөгөөд дээш өгсөх дарааллаар 
 	явдаг (жишээ нь <literal>_alias1</literal>, <literal>_alias2</literal>, гэх мэт).
 	Тохиргооны үйл явц эхний байхгүй дугаар дээр хүрч зогсдог.
     </para>
 
     <para>Өөр хаягийн сүлжээний багуудыг тооцоолох нь чухал байдаг, гэхдээ азаар энэ нь 
 	маш амархан. Өгөгдсөн интерфэйсийн хувьд сүлжээний багийг зөвөөр үзүүлдэг нэг хаяг 
 	байх ёстой. Энэ сүлжээн дэх өөр бусад хаягууд бүгд <literal>1</literal>-ээс 
 	(энэ нь <hostid role="netmask">255.255.255.255</hostid> гэх буюу эсвэл  
 	<hostid role="netmask">0xffffffff</hostid> гэж илэрхийлэгддэг)
 	тогтсон сүлжээний багтай байх ёстой.
       </para>
 
     <para>Жишээ нь <devicename>fxp0</devicename> интерфэйс  нь 
 	<hostid role="ipaddr">10.1.1.0</hostid>
       	сүлжээнд <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> болон 
       	<hostid role="ipaddr">202.0.75.16</hostid> сүлжээнд <hostid role="netmask">255.255.255.240</hostid>
 	багуудыг ашиглаж хоёр сүлжээнд холбогдсон гэж бодъё. 
 	Бид системийг <hostid role="ipaddr">10.1.1.1</hostid>-ээс 
       	<hostid role="ipaddr">10.1.1.5</hostid> хүртэл болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.17</hostid>-ээс эхлээд 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.20</hostid> хүртэлх хаягууд дээр 
 	байлгахыг хүсэж байна. Дээр тэмдэглэсний дагуу өгөгдсөн сүлжээний хүрээн дэх  
 	зөвхөн эхний хаяг (энэ тохиолдолд <hostid role="ipaddr">10.0.1.1</hostid> болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.17</hostid>) жинхэнэ сүлжээний багтай байх 
 	ёстой; бусад үлдсэн бүгд   (<hostid role="ipaddr">10.1.1.2</hostid>-ээс 
       	<hostid role="ipaddr">10.1.1.5</hostid> хүртэл болон 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.18</hostid>-ээс эхлээд 
 	<hostid role="ipaddr">202.0.75.20</hostid> хүртэл) 
 	<hostid role="netmask">255.255.255.255</hostid> сүлжээний багтай байхаар 
 	тохируулагдах хэрэгтэй.</para>
 
     <para>Дараах <filename>/etc/rc.conf</filename> оруулгууд нь энэ зорилгоор адаптерийг зөв 
 	тохируулж байна:</para>
 
     <programlisting>ifconfig_fxp0="inet 10.1.1.1 netmask 255.255.255.0"
 ifconfig_fxp0_alias0="inet 10.1.1.2 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias1="inet 10.1.1.3 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias2="inet 10.1.1.4 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias3="inet 10.1.1.5 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias4="inet 202.0.75.17 netmask 255.255.255.240"
 ifconfig_fxp0_alias5="inet 202.0.75.18 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias6="inet 202.0.75.19 netmask 255.255.255.255"
 ifconfig_fxp0_alias7="inet 202.0.75.20 netmask 255.255.255.255"</programlisting>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-configfiles">
     <title>Тохиргооны Файлууд</title>
 
     <sect2>
       <title><filename class="directory">/etc</filename>-н бүтэц</title>
       <para>Тохиргооны мэдээллийг хадгалдаг хэд хэдэн сангууд байдаг.
 	Эдгээр нь:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="2*">
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc</filename></entry>
 	      <entry>Системийн ерөнхий тохиргооны мэдээлэл; энд байгаа өгөгдөл нь системийн хувьд өөр өөр.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/defaults</filename></entry>
 	      <entry>Системийн тохиргооны файлуудын анхдагч хувилбарууд.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/mail</filename></entry>
 	      <entry>&man.sendmail.8;-ийн нэмэлт тохиргоо, бусад MTA тохиргооны файлууд.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/ppp</filename></entry>
 	      <entry>Хэрэглэгч- болон цөмийн-ppp програмуудад зориулсан тохиргоо.
 	      </entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/namedb</filename></entry>
 	      <entry>&man.named.8; өгөгдөлд зориулсан анхдагч байрлал. Ихэнхдээ 
 		<filename>named.conf</filename> болон бүсийн файлууд энд 
 		хадгалагддаг.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/local/etc</filename></entry>
 	      <entry>Суулгагдсан програмуудад зориулсан тохиргооны файлууд.
 		Програм болгоны дэд сангуудыг агуулж болно.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d</filename></entry>
 	      <entry>Суулгагдсан програмуудад зориулсан эхлүүлэх/зогсоох скриптүүд.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/var/db</filename></entry>
 	      <entry>Багцын өгөгдлийн бааз, байршил олох өгөгдлийн бааз, гэх зэрэг 
 		систем болгоны хувьд автоматаар үүсгэгдсэн өгөгдлийн баазын файлууд.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хостын нэрс</title>
 
       <indexterm><primary>хостын нэр</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/resolv.conf</filename></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><filename>resolv.conf</filename></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><filename>/etc/resolv.conf</filename> нь &os;-ийн 
 	тодорхойлогч Интернэт Домэйн Нэрийн Системд (DNS) хэрхэн хандахыг заадаг.</para>
 
 	<para><filename>resolv.conf</filename> дахь хамгийн түгээмэл оруулгууд нь:
 	</para>
 
 	<informaltable frame="none" pgwide="1">
 	  <tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="2*">
 
 	    <tbody>
 	      <row>
 		<entry><literal>nameserver</literal></entry>
 		<entry>Тодорхойлогчийн асуух нэрийн серверийн IP хаяг. Серверүүд 
 		нь хамгийн ихдээ гурав байх жагсаасан дарааллаар асуугддаг.</entry>
 	      </row>
 	      <row>
 		<entry><literal>search</literal></entry>
 		<entry>Хостын нэрийн хайлтад зориулж жагсаалтаас хайх. Энэ нь 
 		ихэнхдээ локал хостын нэрийн домэйноор тодорхойлогддог.</entry>
 	      </row>
 	      <row>
 		<entry><literal>domain</literal></entry>
 		<entry>Локал домэйн нэр.</entry>
 	      </row>
 	    </tbody>
 	  </tgroup>
 	</informaltable>
 
 	<para>Ердийн <filename>resolv.conf</filename>:</para>
 
 	<programlisting>search example.com
 nameserver 147.11.1.11
 nameserver 147.11.100.30</programlisting>
 
 	<note><para><literal>search</literal> болон 
 	  <literal>domain</literal> тохируулгуудын зөвхөн нэг нь хэрэглэгдэх 
 	ёстой.</para></note>
 
 	<para>Хэрэв та DHCP ашиглаж байгаа бол &man.dhclient.8; нь DHCP серверээс 
 	хүлээн авсан мэдээллээр <filename>resolv.conf</filename>-г дарж бичдэг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/hosts</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>хостууд</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>/etc/hosts</filename> нь хуучин Интернэтийн үлдэгдэл 
 	энгийн текст өгөгдлийн бааз юм. Энэ нь DNS болон NIS-тэй цуг нэрийг IP хаяг уруу 
 	болгож тааруулах боломжийг ханган ажилладаг. LAN-аар холбогдсон локал компьютеруудыг  
 	амархан нэрлэх зориулалтаар &man.named.8; сервер суулгаж тохируулахын оронд  энд 
 	байрлуулж болдог. Мөн <filename>/etc/hosts</filename> нь түгээмэл ханддаг 
 	нэрсэд зориулагдсан гадагшаа хандах хүсэлтийг багасгаж Интернэтийн нэрсийн локал 
 	бичлэгийг хангадаг байж болно.</para>
 
 	<programlisting># &dollar;&os;&dollar;
 #
 #
 # Host Database
 #
 # This file should contain the addresses and aliases for local hosts that
 # share this file.  Replace 'my.domain' below with the domainname of your
 # machine.
 #
 # In the presence of the domain name service or NIS, this file may
 # not be consulted at all; see /etc/nsswitch.conf for the resolution order.
 #
 #
 ::1			localhost localhost.my.domain
 127.0.0.1		localhost localhost.my.domain
 #
 # Imaginary network.
 #10.0.0.2		myname.my.domain myname
 #10.0.0.3		myfriend.my.domain myfriend
 #
 # According to RFC 1918, you can use the following IP networks for
 # private nets which will never be connected to the Internet:
 #
 #	10.0.0.0	-   10.255.255.255
 #	172.16.0.0	-   172.31.255.255
 #	192.168.0.0	-   192.168.255.255
 #
 # In case you want to be able to connect to the Internet, you need
 # real official assigned numbers.  Do not try to invent your own network
 # numbers but instead get one from your network provider (if any) or
 # from your regional registry (ARIN, APNIC, LACNIC, RIPE NCC, or AfriNIC.)
 #</programlisting>
 
 	<para><filename>/etc/hosts</filename> нь энгийн хэлбэрийг агуулдаг:</para>
 
 	<programlisting>[Internet address] [official hostname] [alias1] [alias2] ...</programlisting>
 
 	<para>Жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>10.0.0.1 myRealHostname.example.com myRealHostname foobar1 foobar2</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.hosts.5; хуудаснаас зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн файлын тохиргоо</title>
 
       <indexterm><primary>бүртгэлийн файлууд</primary></indexterm>
 
       <sect3>
 	<title><filename>syslog.conf</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>syslog.conf</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>syslog.conf</filename> нь &man.syslogd.8; 
 	програмын тохиргооны файл юм. Энэ нь ямар төрлийн <command>syslog</command> 
 	мэдээллүүд яг аль бүртгэлийн файлд бүртгэгдэхийг заадаг.</para>
 
 	<programlisting># &dollar;&os;&dollar;
 #
 #       Spaces ARE valid field separators in this file. However,
 #       other *nix-like systems still insist on using tabs as field
 #       separators. If you are sharing this file between systems, you
 #       may want to use only tabs as field separators here.
 #       Consult the syslog.conf(5) manual page.
 *.err;kern.debug;auth.notice;mail.crit          /dev/console
 *.notice;kern.debug;lpr.info;mail.crit;news.err /var/log/messages
 security.*                                      /var/log/security
 mail.info                                       /var/log/maillog
 lpr.info                                        /var/log/lpd-errs
 cron.*                                          /var/log/cron
 *.err                                           root
 *.notice;news.err                               root
 *.alert                                         root
 *.emerg                                         *
 # uncomment this to log all writes to /dev/console to /var/log/console.log
 #console.info                                   /var/log/console.log
 # uncomment this to enable logging of all log messages to /var/log/all.log
 #*.*                                            /var/log/all.log
 # uncomment this to enable logging to a remote log host named loghost
 #*.*                                            @loghost
 # uncomment these if you're running inn
 # news.crit                                     /var/log/news/news.crit
 # news.err                                      /var/log/news/news.err
 # news.notice                                   /var/log/news/news.notice
 !startslip
 *.*                                             /var/log/slip.log
 !ppp
 *.*                                             /var/log/ppp.log</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.syslog.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас
 	зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><filename>newsyslog.conf</filename></title>
 
 	<indexterm><primary>newsyslog.conf</primary></indexterm>
 
 	<para><filename>newsyslog.conf</filename> нь ихэнхдээ &man.cron.8; хуваарилан 
 	цагаар ажиллуулдаг &man.newsyslog.8;-д зориулагдсан тохиргоо юм. &man.newsyslog.8; 
 	нь хэзээ бүртгэлийн файлууд архивлагдах эсвэл дахин зохицуулагдахыг тодорхойлдог. 
 	<filename>logfile</filename> нь <filename>logfile.0</filename> уруу, 
 	<filename>logfile.0</filename> нь <filename>logfile.1</filename> 
 	шилжих гэх зэргээр зохицуулагддаг. Бүртгэлийн файлууд өөрөөр &man.gzip.1; 
 	хэлбэрээр <filename>logfile.0.gz</filename>, <filename>logfile.1.gz</filename> 
 	гэх зэргээр нэрлэгдэн архивлагдаж болно.</para>
 
 	<para><filename>newsyslog.conf</filename> нь аль бүртгэлийн файлууд удирдагдах,
 	хичнээн нь хадгалагдах болон хэзээ тэдгээрт хүрэхийг зааж өгдөг. Бүртгэлийн файлууд нь 
 	тодорхой хэмжээнд хүрэх үед болон эсвэл тодорхой цаг/огнооны давтамжтайгаар зохицуулагддаг ба/эсвэл 
 	архивлагддаг.</para>
 
 	<programlisting># configuration file for newsyslog
 # &dollar;&os;&dollar;
 #
 # filename          [owner:group]    mode count size when [ZB] [/pid_file] [sig_num]
 /var/log/cron                           600  3     100  *     Z
 /var/log/amd.log                        644  7     100  *     Z
 /var/log/kerberos.log                   644  7     100  *     Z
 /var/log/lpd-errs                       644  7     100  *     Z
 /var/log/maillog                        644  7     *    @T00  Z
 /var/log/sendmail.st                    644  10    *    168   B
 /var/log/messages                       644  5     100  *     Z
 /var/log/all.log                        600  7     *    @T00  Z
 /var/log/slip.log                       600  3     100  *     Z
 /var/log/ppp.log                        600  3     100  *     Z
 /var/log/security                       600  10    100  *     Z
 /var/log/wtmp                           644  3     *    @01T05 B
 /var/log/daily.log                      640  7     *    @T00  Z
 /var/log/weekly.log                     640  5     1    $W6D0 Z
 /var/log/monthly.log                    640  12    *    $M1D0 Z
 /var/log/console.log                    640  5     100  *     Z</programlisting>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.newsyslog.8; гарын авлагын хуудаснаас
 	зөвлөгөө авна уу.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="configtuning-sysctlconf">
       <title><filename>sysctl.conf</filename></title>
 
       <indexterm><primary>sysctl.conf</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>sysctl</primary></indexterm>
 
       <para><filename>sysctl.conf</filename> нь <filename>rc.conf</filename>-той 
 	бараг л адил харагддаг. Утгууд нь <literal>хувьсагч=утга</literal> 
 	хэлбэрээр заагддаг. Тодорхойлсон утгууд нь систем олон-хэрэглэгчийн горимд шилжсэний 
 	дараа тохируулагддаг. Энэ горимд бүх хувьсагчууд тохируулагдах боломжгүй.</para>
 
       <para>Сүйрлийн дохионы гаралтуудын бүртгэлийг хааж бусад хэрэглэгчдийн эхлүүлсэн 
 	процессуудыг өөр хэрэглэгчдэд харуулахгүй байлгахын тулд дараах тохируулгуудыг 
 	<filename>sysctl.conf</filename> файлд тохируулж өгч болно:</para>
 
       <programlisting># Do not log fatal signal exits (e.g. sig 11)
 kern.logsigexit=0
 
 # Prevent users from seeing information about processes that
 # are being run under another UID.
 security.bsd.see_other_uids=0</programlisting>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-sysctl">
     <title>sysctl ашиглан тааруулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>sysctl</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>тааруулах нь</primary>
       <secondary>sysctl ашиглан</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>&man.sysctl.8; нь ажиллаж байгаа &os; системд өөрчлөлтүүдийг хийхийг 
 	танд зөвшөөрдөг интерфэйс юм. Энэ нь туршлагатай системийн администраторын хувьд 
 	ажиллагааг мэдэгдэхүйц сайжруулж чадах TCP/IP болон виртуал санах ойн системийн 
 	олон нарийн тохируулгуудыг агуулдаг. Таван зуу гаруй системийн хувьсагчуудыг 
 	&man.sysctl.8; ашиглан унших болон тохируулж болдог.</para>
 
     <para>&man.sysctl.8; нь голдоо хоёр үүргийг гүйцэтгэдэг: системийн тохиргоонуудыг 
 	унших болон өөрчлөх.</para>
 
     <para>Уншигдаж болох бүх хувьсагчуудыг харахдаа:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>sysctl -a</userinput></screen>
 
     <para>Тухайн хувьсагчийг уншихдаа, жишээ нь, 
       <varname>kern.maxproc</varname>:</para>
 
     <screen>&prompt.user; <userinput>sysctl kern.maxproc</userinput>
 kern.maxproc: 1044</screen>
 
     <para>Тухайн хувьсагчийг заахдаа хялбар 
 	<replaceable>хувьсагч</replaceable>=<replaceable>утга</replaceable> 
 	синтаксийг ашиглаарай:</para>
 
     <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.maxfiles=5000</userinput>
 kern.maxfiles: 2088 -&gt; 5000</screen>
 
     <para>sysctl хувьсагчуудын тохиргоонууд нь ихэвчлэн тэмдэгтүүд (strings), 
 	тоонууд эсвэл boolean (boolean <literal>1</literal> нь  тийм эсвэл 
       	<literal>0</literal> нь үгүй байна) утгууд байна.</para>
 
     <para>Хэрэв та машин ачаалах болгонд автоматаар зарим хувьсагчуудыг тохируулахыг 
 	хүсвэл <filename>/etc/sysctl.conf</filename> файлд тэдгээрийг 
 	нэмээрэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.sysctl.conf.5; гарын авлагын 
 	хуудас болон <xref linkend="configtuning-sysctlconf">-с үзнэ үү.</para>
 
   <sect2 id="sysctl-readonly">
     <sect2info>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	 <!-- 31 January 2003 -->
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect2info>
     <title>Зөвхөн-унших &man.sysctl.8;</title>
 
     <para>Зарим тохиолдолд зөвхөн-унших &man.sysctl.8; утгуудыг өөрчлөх шаардлагатай 
 	байж болох юм. Энэ нь заримдаа хийхээс өөр аргагүй байдаг боловч зөвхөн 
 	(дахин) ачаалахад хийгдэх боломжтой.</para>
 
     <para>Жишээ нь зарим зөөврийн компьютерийн загваруудад &man.cardbus.4; төхөөрөмж нь 
 	санах ойн хүрээг шалгадаггүй бөгөөд доор дурдсантай төстэй алдаанууд гарган амжилтгүй болдог:</para>
 
     <screen>cbb0: Could not map register memory
 device_probe_and_attach: cbb0 attach returned 12</screen>
 
     <para>Дээрх шиг тохиолдлууд нь ихэвчлэн зөвхөн уншихаар тохируулагдсан 
 	зарим анхдагч &man.sysctl.8; тохиргоонуудыг өөрчлөхийг шаарддаг. Эдгээр 
 	нөхцөлүүдийг давж гарахын тулд хэрэглэгч 
 	&man.sysctl.8; <quote>OID</quote>-уудыг тэдгээрийн  
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд хийж өгч болно. 
 	Анхдагч тохиргоонууд <filename>/boot/defaults/loader.conf</filename> 
 	файлд байрладаг.</para>
 
     <para>Дээр дурдсан асуудлыг шийдэхийн тулд хэрэглэгч урьд нь дурдсан файлд 
 	<option>hw.pci.allow_unsupported_io_range=1</option> гэж 
 	тохируулах шаардлагатай. Ингэснээр &man.cardbus.4; зөв ажиллах болно.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-disk">
     <title>Дискнүүдийг тааруулах нь</title>
 
     <sect2>
       <title>Sysctl хувьсагчууд</title>
 
       <sect3>
 	<title><varname>vfs.vmiodirenable</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>vfs.vmiodirenable</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>vfs.vmiodirenable</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	0 (идэвхгүй) эсвэл 1 (идэвхтэй) гэж тохируулагдаж болно; анхдагчаар 1 байна.
 	Энэ хувьсагч нь систем сангуудыг хэрхэн кэш (шуурхай санамж) хийхийг хянадаг. 
 	Ихэнх сангууд  зөвхөн ганц фрагментийг (ихэвчлэн 1&nbsp;K) файлын системд 
 	болон түүнээс багыг буфер кэшд хэрэглэн жижиг хэмжээтэй байдаг. 
 	Энэ хувьсагчийг хааснаар (0 болгосноор) буфер кэш нь таныг асар их хэмжээний 
 	санах ойтой байсан ч гэсэн зөвхөн тодорхой тооны сангуудыг кэш хийдэг. 
 	Нээгдсэн (1 болгосон) үед энэ sysctl нь бүх санах ойг кэш хийхэд бэлэн болгож 
 	буфер кэшд VM Хуудасны Кэшийг хэрэглэн сангуудыг кэш хийх боломжийг олгодог.
 	Гэхдээ сангуудыг кэш хийх хамгийн бага гол дахь санах ой нь 512&nbsp; байт биш 
 	харин физик хуудасны хэмжээ (ихэвчлэн 4&nbsp;K) байдаг. Хэрэв та их олон тооны 
 	файлуудтай ажилладаг үйлчилгээ ажиллуулж байгаа бол бид энэ тохируулгыг идэвхтэй 
 	байлгахыг зөвлөж байна. Тийм үйлчилгээнүүдэд вэб кэшүүд, том захидлын системүүд, 
 	болон мэдээний системүүд орж болно. Энэ тохируулгыг идэвхтэй байлгах нь хайр 
 	гамгүй зарцуулсан санах ойтой байхад ч гэсэн ерөнхийдөө ажиллагааг удаашруулдаггүй, 
 	гэхдээ та түүнийг мэдэхийн тулд туршиж үзэж болно.</para>
       </sect3>
 
      <sect3>
  	<title><varname>vfs.write_behind</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vfs.write_behind</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vfs.write_behind</varname> sysctl хувьсагчийн 
 	анхдагч утга нь <literal>1</literal> (идэвхтэй) байна. Энэ нь том 
 	дараалсан файлуудыг бичих үед ихэвчлэн гардаг бүх кластеруудыг цуглуулсан 
 	үед зөөгчийн бичилтүүдийг хийхийг файлын системд хэлж өгдөг. Санаа нь бол 
 	I/O ажиллагааны хувьд ашиггүй байхад бохир буферууд бүхий буферийн кэшийг 
 	замхруулахаас зайлсхийхэд оршдог. Гэхдээ энэ нь процессуудыг зогсоож магадгүй 
 	бөгөөд зарим нөхцөл байдалд та магадгүй үүнийг идэвхгүй болгохыг хүсэж болох юм.</para>
        </sect3>
 
        <sect3>
  	<title><varname>vfs.hirunningspace</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vfs.hirunningspace</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vfs.hirunningspace</varname> sysctl хувьсагч  
 	өгөгдсөн дурын хоромд системийн хувьд бүхэлд нь хэдий хэмжээний хүлээгдэж байгаа 
 	бичих I/O-г дискний хянагчуудад өгөх дараалалд оруулж болохыг тодорхойлдог. 
 	Анхдагч утга нь ихэвчлэн хангалттай гэхдээ олон дисктэй машинууд дээр та
 	үүнийг дөрөв эсвэл таван <emphasis>мегабайт</emphasis> хүртэл 
 	ихэсгэхийг хүсэж болох юм. Утгыг хэтэрхий өндөр тавих нь (буфер кэшийн бичих 
 	тогтоосон хэмжээг давах нь) туйлын муу кластерлах ажиллагаанд хүргэж болно. 
 	Энэ утгыг хэтэрхий өндөр бүү тавь! Өндөр бичих утгууд нь яг тэр үед хийгдэж байгаа 
 	уншилтуудад хоцрогдол нэмж магадгүй юм.
  	</para>
 
  	<para>Бусад төрөл бүрийн буфер-кэш болон VM хуудасны кэштэй холбоотой sysctl-ууд 
 	байдаг. Бид эдгээр утгуудыг өөрчлөхийг зөвлөдөггүй, VM систем нь өөрийгөө автоматаар 
 	тааруулж туйлын сайн ажилладаг.</para>
        </sect3>
 
        <sect3>
  	<title><varname>vm.swap_idle_enabled</varname></title>
 
  	<indexterm>
  	  <primary><varname>vm.swap_idle_enabled</varname></primary>
  	</indexterm>
 
  	<para><varname>vm.swap_idle_enabled</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	маш олон хэрэглэгчид таны системд орж гарч байдаг, сул зогссон олон процессуудтай, 
 	том, олон-хэрэглэгчийн системүүд дээр ашигтай байдаг. Ийм системүүд нь 
 	чөлөөт санах ойн хадгалалтад ихээхэн хэмжээний байнгын дарамтыг үүсгэж байдаг. 
 	Энэ боломжийг идэвхтэй болгож ар араас нь swap хийн гаргахыг (зогссон секундээр) 
 	<varname>vm.swap_idle_threshold1</varname> болон 
  	<varname>vm.swap_idle_threshold2</varname> хувьсагчуудын тусламжтай 
 	тохируулснаар зогссон процессуудтай холбоотой санах ойн хуудаснуудын дарааллыг ердийн 
 	хуудаслаж гаргах алгоритмаас илүү хурднаар багасгах боломжийг олгодог. 
 	Энэ нь хуудаслаж гаргах дэмонд тусламжийн гарыг өгөх болно. Энэ тохируулгыг 
 	танд хэрэгтэй л биш бол идэвхтэй болгож болохгүй, учир нь үүнийг та хийснээр үндсэндээ 
 	санах ойг илүү түргэн урьдчилан-хуудаслаж ингэснээр swap болон дискний багтаамжийг 
 	илүүтэйгээр идэхэд хүргэх юм. Жижиг систем дээр энэ тохируулга нь тодорхойлогдож 
 	болохуйц нөлөөлөлтэй байх ба харин боломжийн хуудаслалт аль хэдийн хийгээд байгаа 
 	том системүүдэд энэ тохируулга нь VM системд бүх процессуудыг санах ой уруу болон 
 	санах ойгоос хялбараар гаргах боломжийг бүрдүүлдэг.</para>
        </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><varname>hw.ata.wc</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>hw.ata.wc</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>&os;&nbsp;4.3-д IDE бичих кэш хийлтийг хаасан байдаг. Энэ нь 
 	IDE дискэнд бичих багтаамжийг багасгасан боловч хатуу диск үйлдвэрлэгчдийн гаргасан 
 	өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлын ноцтой асуудлуудаас болоод шаардлагатай болсон. 
 	Тэр асуудал нь IDE хөтлөгчүүд  бичилт дуусах үед худлаа мэдээлдэг явдал юм. 
 	IDE бичих кэшийг идэвхтэй болгосноор IDE хатуу дискнүүд ямар нэг дараалалгүйгээр 
 	бичихээс гадна диск их ачаалалтай үед зарим блокуудыг бичихэд заримдаа 
 	тодорхойгүй саатдаг. Сүйрэл болон тэжээлийн уналт файлын системийн ноцтой  
 	эвдрэлд хүргэж болзошгүй байдаг. &os;-ийн анхдагч нь аюулгүй байхаар өөрчлөгдсөн. 
 	Харамсалтай нь үүний үр дүнд ажиллагааны асар том алдагдалд хүргэсэн бөгөөд 
 	хувилбар гарсны дараа бид бичих кэш хийлтийг анхдагчаар идэвхтэй байхаар буцаан 
 	өөрчилсөн юм. Та өөрийн систем дээрээ <varname>hw.ata.wc</varname> sysctl 
 	хувьсагчийг ажиглан анхдагч утгыг шалгах хэрэгтэй. Хэрэв IDE бичих кэш хийлт 
 	хаалттай бол та цөмийн хувьсагчийн утгыг 1 болгон түүнийг идэвхжүүлж болно.
 	Үүнийг ачаалах үед ачаалагчаас хийх шаардлагатай. Цөм ачаалсны дараа хийхийг 
 	оролдвол ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй.</para>
 
 	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.ata.4;-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><literal>SCSI_DELAY</literal>
 	(<varname>kern.cam.scsi_delay</varname>)</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.cam.scsi_delay</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 	  <secondary><literal>SCSI_DELAY</literal></secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para><literal>SCSI_DELAY</literal> цөмийн тохиргоо нь системийн ачаалах 
 	хугацааг багасгахад хэрэглэгддэг. Анхдагч утга нь нэлээн өндөр бөгөөд 
 	<literal>15</literal> секундын саатлыг ачаалах процессийн үед өгөхийг хариуцдаг.  
 	<literal>5</literal> секунд хүртэл багасгахад ихэвчлэн ажилладаг (ялангуяа 
 	орчин үеийн хөтлөгчүүдийн хувьд). &os;-ийн шинэ хувилбарууд (5.0 болон түүнээс дээш) 
 	ачаалах үеийн тохируулга болох <varname>kern.cam.scsi_delay</varname> 
 	хувьсагчийг ашиглах хэрэгтэй. Энэ тохируулга болон цөмийн тохиргооны тохируулга нь 
 	<emphasis>секундээр</emphasis> <emphasis>биш</emphasis>
 	<emphasis>миллисекундээр</emphasis> утгыг хүлээн авдаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="soft-updates">
       <title>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</title>
 
       <indexterm><primary>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>tunefs</primary></indexterm>
 
       <para>&man.tunefs.8; програм файлын системийг нарийн тааруулахад 
 	ашиглагдаж болно. Энэ програм нь олон янзын тохируулгуудтай гэхдээ 
 	одоохондоо бид зөвхөн Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг идэвхжүүлэх ба хаах дээр 
 	анхаарах бөгөөд үүнийг дараах аргаар хийнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tunefs -n enable /filesystem</userinput>
 &prompt.root; <userinput>tunefs -n disable /filesystem</userinput></screen>
 
       <para>Файлын систем нь холбогдсон байхдаа &man.tunefs.8;-ээр өөрчлөгдөх 
 	боломжгүй. Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг идэвхжүүлэхэд тохирох үе нь аль ч 
 	хуваалтууд холболт хийгдээгүй байгаа ганц хэрэглэгчийн горим юм.</para>
 
       <para>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь мета-өгөгдлийн ажиллагааг мэдэгдэхүйц сайжруулдаг бөгөөд 
 	санах ойн кэшийг ашиглан голчлон файлын үүсгэлт болон устгалтыг хурдасгадаг.
 	Бид Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийг өөрийн бүх файлын системүүдэд ашиглахыг зөвлөж байна. 
 	Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийн хоёр дутагдалтай талыг та мэдэж байх ёстой: Нэгдүгээрт, 
 	Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь сүйрэл болсон тохиолдолд файлын системийн бүрэн бүтэн 
 	байдалд баталгаа өгдөг боловч физик дискийг шинэчлэхэд хэдэн секундын (минут ч байж болно!) 
 	хоцрогдолтой байж болно. Хэрэв таны систем сүйрэхэд бусад тохиолдлоос илүүтэйгээр  
 	та хийсэн ажлаа алдаж болзошгүй юм. Хоёрдугаарт, Зөөлөн Шинэчлэлтүүд нь 
 	файлын системийн блокуудыг чөлөөлөхийг саатуулдаг. Хэрэв та бараг дүүрсэн 
 	файлын системтэй (root файл систем гэх зэрэг) байгаа бол 
 	<command>make installworld</command> зэрэг гол шинэчлэлтийг 
 	хийх нь файлын системийг зайгүй болгож шинэчлэлт амжилтгүй болох шалтгаанд хүргэж 
 	болох юм.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөлөн Шинэчлэлтүүдийн талаар дэлгэрэнгүй</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>Зөөлөн Шинэчлэлтүүд</primary>
 	  <secondary>дэлгэрэнгүй</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Файлын системийн мета-өгөгдлийг диск уруу бичих уламжлалт хоёр хандлага 
 	байдаг. (Мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд нь inode эсвэл сангууд зэрэг агуулгын бус 
 	өгөгдөлд хийх шинэчлэлтүүд юм)</para>
 
 	<para>Түүхээс авч үзэхэд анхдагч ажиллах горим нь мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүдийг 
 	синхроноор буюу зэрэг бичдэг байсан явдал юм. Хэрэв сан өөрчлөгдсөн бол 
 	систем өөрчлөлтийг диск уруу бичигдэхийг хүлээдэг. Файлын өгөгдлийн буферууд 
 	(файлын агуулгууд) буфер кэшээр дамжин диск уруу сүүлд нь асинхроноор хадгалагддаг. 
 	Энэ шийдлийн давуу тал нь аюулгүй ажилладаг. Хэрэв шинэчлэлтийн үед амжилтгүй 
 	болбол мета-өгөгдөл нь үргэлж бүрэн бүтэн байдаг. Файл эсвэл бүрэн үүсч эсвэл 
 	бүр ерөөсөө үүсдэггүй. Хэрэв файлын өгөгдлийн блокууд сүйрэл болох үед 
 	буферийн кэшээс диск уруу өөрсдийн гарах замаа олохгүй байгаа бол 
 	&man.fsck.8; нь үүнийг таньж файлын уртыг 0 болгон файлын системийг 
 	засварладаг. Нэмж хэлэхэд энэ шийдэл нь цэвэрхэн ба хялбар юм. 
 	Сул тал нь мета-өгөгдлийн өөрчлөлтүүд нь удаан байдаг. 
 	<command>rm -r</command> тушаал жишээ нь сан дахь бүх файлуудад дараалан 
 	хандах бөгөөд гэхдээ сан болгоны өөрчлөлт (файлын устгалт) синхроноор зэрэг 
 	диск уруу бичигддэг. Үүнд сан уруу өөрт нь хийгдэх шинэчлэлтүүд, inode хүснэгт 
 	болон магадгүй файлын гаргасан шууд бус блокуудад хийх шинэчлэлтүүд ордог. 
 	Том иерархуудыг задлахад (<command>tar -x</command>) үүний нэгэн адилаар 
 	авч үздэг.</para>
 
 	<para>Хоёр дахь нь асинхрон мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд юм. Энэ нь 
 	Линукс/ext2fs-ийн хувьд анхдагч байх бөгөөд 
 	*BSD ufs-ийн хувьд
 	<command>mount -o async</command> байх юм. 
 	Бүх мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд 
 	нь буфер кэшээр бас дамждаг, тэгэхээр тэдгээр нь файлын агуулгын өгөгдлийн 
 	шинэчлэлтүүдтэй харилцан холилдох болно. Энэ шийдлийн давуу тал нь 
 	мета-өгөгдөл бүрийн шинэчлэлт диск уруу бичигдэхийг хүлээдэггүй бөгөөд 
 	ингэснээр ихээхэн хэмжээний мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүдийг хийдэг бүх 
 	үйлдлүүд синхрон хийгдэхээс хамаагүй хурдан ажилладаг. Мөн энэ шийдэл нь 
 	цэвэрхэн бас энгийн бөгөөд ингэснээр хорхойнууд (алдаа) код уруу мөлхөн 
 	орох эрсдэл бага юм. Сул тал нь файлын системийн бүрэн бүтэн төлвийн 
 	ямар нэг баталгаа ерөөсөө байдаггүй. Хэрэв их хэмжээний мета-өгөгдөл  
 	шинэчлэх үйлдлийн явцад амжилтгүй болсон бол (тэжээлийн тасалдал, эсвэл хэн 
 	нэг нь дахин эхлүүлэх товч дарсан зэрэгт) файлын систем тааж болшгүй 
 	төлөвт үлдэх болно. Систем дахин ачаалаад дуусахад файлын системийн 
 	төлөвийг мэдэх боломжгүй байдаг; inode хүснэгт эсвэл холбоотой сангийн  
 	шинэчлэлтүүд бичигдээгүй байхад файлын өгөгдлийн блокууд диск уруу аль хэдийн 
 	бичигдчихсэн байж болох юм. Ер нь гаргасан замбараагүйтлийг (учир нь хэрэгцээтэй 
 	мэдээлэл диск дээр байхгүй) цэвэрлэж чаддаг <command>fsck</command> 
 	тушаалын шийдлийг хийх боломжгүй. Хэрэв файлын систем засвар хийж чадахааргүй  
 	эвдэрсэн бол түүнд дээр &man.newfs.8;-ийг хэрэглэж нөөцөөс сэргээхээс өөр 
 	аргагүй юм. 
 	  </para>
 
 	<para>Энэ асуудлын шийдэл нь 
 	<emphasis>бохир бүсийн бүртгэл</emphasis> буюу бас 
 	<emphasis>журналчлалт</emphasis> гэгддэг шийдлийг гаргах явдал бөгөөд 
 	энэ ухагдахуун нь тогтвортой хэрэглэгддэггүй ба шилжүүлэлтийн бүртгэлийн бусад 
 	хэлбэрүүдэд бас заримдаа ашиглагддаг. Мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд нь 
 	синхроноор бичигдсэн хэвээр байх бөгөөд гэхдээ зөвхөн дискний жижиг бүсэд 
 	бичигдэнэ. Дараа нь тэдгээрийг тэдний зөв байрлал  уруу зөөдөг. Бүртгэлийн 
 	талбар нь диск дээр бага, үргэлжилсэн бүс байдаг учраас  бүр хүнд үйлдлүүдийн үед 
 	ч гэсэн дискний толгойнууд шилжихэд хол зайтай биш байдаг болохоор эдгээр 
 	үйлдлүүд нь синхрон шинэчлэлтүүдээс илүү хурдан байдаг. 
 	Мөн энэ шийдлийн төвөгтэй байдал нь маш хязгаарлагдмал болохоор алдаанууд 
 	байх эрсдэл нь бага байдаг. Сул тал нь бүх мета-өгөгдөл нь хоёр удаа бичигддэг 
 	(бүртгэлийн бүсэд нэг удаа болон зөв байрлал уруу бас нэг удаа) болохоор 
 	энгийн ажлын хувьд ажиллагааны <quote>өөдрөг бус үзэгдэл</quote>
 	гарч болзошгүй юм. Нөгөө талаас сүйрэл болоод систем дахин ачаалаад дуусахад 
 	хүлээгдэж байгаа бүх мета-өгөгдлийн үйлдлүүд бүртгэлийн талбараас хурдан 
 	буцаагдаж эсвэл гүйцэд хийгдэн дуусч болох бөгөөд энэ нь файлын системийг 
 	хурдан эхлүүлэхэд хүргэдэг.</para>
 
 	<para>Беркли FFS-ийн хөгжүүлэгч Кирк МкКюзик энэ асуудлыг Soft Updates 
 	буюу Зөөлөн Шинэчлэлтүүдээр шийдсэн: хүлээгдэж байгаа бүх мета-өгөгдлийн 
 	шинэчлэлтүүд нь санах ойд хадгалагдах бөгөөд диск уруу эрэмбэлэгдсэн дарааллаар 
 	бичигддэг (<quote>дараалуулсан мета-өгөгдлийн шинэчлэлтүүд</quote>). 
 	Энэ нь мета-өгөгдлийн хүнд үйлдлүүдийн үед хэрэв эрт хийгдсэн шинэчлэлтүүд диск 
 	уруу бичигдээгүй санах ойд байж байхад нь сүүлд хийгдэх шинэчлэлтүүд тэдгээрийг 
 	<quote>барьж</quote> авдаг. Тэгэхээр сангийн хувьд хэлбэл түүнд хийгдэх 
 	бүх үйлдлүүд нь санах ойд шинэчлэлт диск уруу бичигдэхээс өмнө хийгддэг 
 	(өгөгдлийн блокууд нь мета-өгөгдлөөсөө түрүүлээд диск дээр байж байхгүйгээр 
 	өөрсдийн байрлалынхаа дагуу эрэмбэлэгддэг ). 
 	Хэрэв систем сүйрвэл энэ нь <quote>бүртгэл урагшлуулахад</quote> хүргэдэг: 
 	диск уруу гарах замаа олохгүй байгаа бүх үйлдлүүд хэзээ ч хийгдээгүй юм шиг 
 	байдаг. Файлын системийн бүрэн бүтэн төлөв хадгалагдаж 30-аас 60 секундын 
 	өмнөх төлөвт ордог. Хэрэглэгдэж байгаа эх үүсвэрүүдийг тэдгээрийн өөрсдийнх 
 	харгалзах битмапуудад: блокууд болон inode-уудад  байдаг шигээр  тэмдэглэхийг 
 	үүнд ашигласан алгоритм нь баталгаатай хангадаг. Сүйрэл болсны дараа 
 	зөвхөн гарсан эх үүсвэр суллан гаргалтын алдаа нь яг үнэндээ <quote>чөлөөтэй</quote> 
 	мөртлөө <quote>ашиглагдаж байгаа</quote> гэж тэмдэглэгдсэн эх үүсвэрүүд 
 	байдаг. &man.fsck.8; энэ байдлыг таних бөгөөд ашиглагдаагүй байгаа эх 
 	үүсвэрүүдийг чөлөөлдөг. Сүйрлийн дараа файлын системийн бохир төлвийг авч үзэлгүйгээр  
 	хүчээр <command>mount -f</command> тушаалаар холбох нь аюулгүй юм. 
 	Ашиглагдаагүй байж болзошгүй эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхдөө &man.fsck.8;-г 
 	сүүлд нь ажиллуулах хэрэгтэй. Энэ нь <emphasis>ард ажиллах fsck</emphasis>-ийн 
 	цаана байгаа санаа юм: системийг эхлүүлэх үед зөвхөн файлын системийн 
 	<emphasis>хормын зураг</emphasis> бичигддэг. 
 	<command>fsck</command>-г сүүлд нь ажиллуулж болно. Дараа нь бүх файлын 
 	системүүд <quote>бохир</quote> холбогдож системийн эхлэлт олон хэрэглэгчийн 
 	горимд үргэлжилдэг. Дараа нь ард ажиллах <command>fsck</command>-үүд 
 	ашиглагдаагүй байгаа эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхөөр шаардлагатай байгаа бүх файлын 
 	системийн хувьд ажиллахаар төлөвлөгддөг. (Зөөлөн Шинэчлэлтүүд ашигладаггүй 
 	файлын системүүдэд ердийн нүүрэн дээр ажиллах <command>fsck</command> 
 	хэрэгтэй хэвээр байна)</para>
 
 	 <para>Давуу тал нь мета-өгөгдлийн үйлдлүүд нь асинхрон шинэчлэлтүүдтэй
 	бараг л адил хурдан  байдаг (өөрөөр хэлбэл мета-өгөгдлийг хоёр дахин бичдэг 
 	<emphasis>бүртгэл хийлтээс</emphasis> хурдан байдаг). Сул талууд нь 
 	төвөгтэй код (хэрэглэгчийн өгөгдлийн алдагдлын хувьд их мэдрэмтгий талбар дахь 
 	байж болох алдаануудын тэр өндөр эрсдэлийг хэлж байна) болон санах ойн илүү 
 	хэрэглээ юм. Мөн хэн нэгний хэрэглэж байсан хувийн тохиргоонууд ч бас байдаг.
 	Сүйрэл болсны дараа файлын системийн төлөв <quote>хуучин</quote> 
 	юм шиг харагддаг. Стандарт синхрон хандлага  нь 
 	<command>fsck</command>-ийн дараа зарим нэг тэг-урттай файлуудыг 
 	үлдээхэд хүргэсэн нөхцөлд тэдгээр файлууд нь Зөөлөн Шинэчлэлтүүдтэй файлын 
 	системийн үед огт байдаггүй бөгөөд учир нь мета-өгөгдөл болон файлын агуулгууд 
 	хэзээ ч диск уруу бичигдээгүй байдаг. Дискний зай нь магадгүй 
 	<command>rm</command> ажиллуулснаас хэсэг хугацааны дараа диск уруу 
 	шинэчлэлтүүд  бичигдэх хүртэл сулардаггүй. Энэ нь бүх файлуудыг хоёр дахин 
 	хадгалахад хангалттай хүрэлцэхүйц хэмжээний чөлөөтэй зай байхгүй файлын систем 
 	дээр их хэмжээний өгөгдлийг суулгаж байх үед асуудлууд гарахад хүргэж болох юм.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="configtuning-kernel-limits">
     <title>Цөмийн хязгаарууд тохируулах нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>тохируулах нь</primary>
       <secondary>цөмийн хязгаарууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2 id="file-process-limits">
       <title>Файл/Процессийн хязгаарууд</title>
 
       <sect3 id="kern-maxfiles">
 	<title><varname>kern.maxfiles</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.maxfiles</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>kern.maxfiles</varname> нь таны системийн шаардлагуудаас 
 	хамаараад дээшилж эсвэл доошилж болно. Энэ хувьсагч нь таны систем дээрх файлын 
 	тодорхойлогчуудын (descriptor) хамгийн их тоог илэрхийлдэг. Файлын тодорхойлогчийн 
 	хүснэгт дүүрсэн тохиолдолд <errorname>file: table is full</errorname> 
 	буюу файл: хүснэгт дүүрсэн гэсэн мэдээлэл давтагдан системийн богино мэдээллийн буфферт 
 	үзэгдэх бөгөөд үүнийг <command>dmesg</command> тушаал ашиглан үзэж болдог.</para>
 
 	<para>Нээлттэй файл, сокет эсвэл fifo болгон нэг файлын тодорхойлогч хэрэглэдэг. 
 	Ажиллаж байгаа том-хэмжээний сервер зэрэгцээ ажиллаж байгаа үйлчилгээнүүдийн тоо  болон 
 	төрлөөс хамааран олон мянган файлын тодорхойлогчуудыг өлхөн шаардаж болох юм.</para>
 
         <para>Хуучин FreeBSD хувилбаруудад <varname>kern.maxfiles</varname>-ийн 
 	анхдагч утга нь таны цөмийн тохиргооны файлын <option>maxusers</option> тохируулгаас 
 	гарсан байдаг. <varname>kern.maxfiles</varname> нь 
 	<option>maxusers</option> утгатай пропорционалаар өсдөг. Өөрчлөн тохируулсан цөмийг 
 	бүтээхдээ энэ цөмийн тохиргооны тохируулгыг өөрийн системийн хэрэглээний дагуу зааж өгөх нь  
 	зүйтэй байдаг. Энэ тооноос хамаарч цөм өөрийн ихэнх урьдчилан-тодорхойлсон хязгааруудыг   
 	өгдөг. Ажиллагаанд байгаа машин яг үнэндээ нэг удаа 256 хэрэглэгч зэрэг холбогдоогүй 
 	байж болох боловч өндөр-хэмжээний вэб серверийнхтэй адил эх үүсвэрүүд  хэрэгтэй байж болох 
 	юм.</para>
 
         <para><varname>kern.maxusers</varname> хувьсагч нь системд байгаа санах ойн 
 	дээр үндэслэн ачаалах үед автоматаар тавигддаг бөгөөд ажиллаж байх явцад зөвхөн уншигдах 
 	<varname>kern.maxusers</varname> sysctl хувьсагчийн утгыг  шалгаж тогтоогдож 
 	болох юм. Зарим сайтууд <varname>kern.maxusers</varname>-ийн илүү их эсвэл бага  
 	утгуудыг шаардаж үүнийг ачаалагчаар тааруулагдахаар тохируулж болох юм; 64, 128, болон 256 
 	утгууд нь ховор байдаг. Танд асар их тооны файлын тодорхойлогчууд хэрэгтэй л биш бол бид 
 	256-аас дээш байлгахыг зөвлөдөггүй; өөрсдийн анхдагч утгуудад 
 	<varname>kern.maxusers</varname>-р заагддаг, тааруулагдах боломжтой утгуудын 
 	олонх нь тус тусдаа ачаалалтын үед эсвэл ажиллах явцад <filename>/boot/loader.conf</filename>-оор 
 	эсвэл энэ баримтын хаа нэгтээ тайлбарласнаар өөрчлөгдөж болдог 
 	(&man.loader.conf.5; гарын авлага эсвэл <filename>/boot/defaults/loader.conf</filename>
 	файлыг санаа авахын тулд үзнэ үү).</para>
 
 	<para>Хуучин хувилбаруудад хэрэв та <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	<literal>0</literal> гэж шууд зааж өгсөн бол систем автоматаар тааруулж өгдөг 
 	<footnote><para>Автоматаар тааруулах алгоритм <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	систем дэх санах ойн хэмжээтэй адилаар хамгийн багадаа 32 ба хамгийн ихдээ 384 гэж зааж 
 	өгдөг.</para></footnote>. Энэ тохируулгыг заахдаа ялангуяа та хэрэв X Цонхны Систем 
 	ашиглаж байгаа эсвэл програм хангамж хөрвүүлж байгаа бол <literal>maxusers</literal>-ийг 
 	хамгийн багадаа 4 гэж заахыг хүсэх болно. Шалтгаан нь гэвэл <literal>maxusers</literal>-ээр 
 	заагдсан хамгийн чухал хүснэгт бол <literal>20 + 16 * maxusers</literal> гэж заагдсан 
 	процессуудын хамгийн их тоо бөгөөд хэрэв та <literal>maxusers</literal>-ийг 1 гэж 
 	заасан бол та 18 орчмыг нь ачаалах үед системийг эхлүүлэхэд болон 15 орчмыг нь таныг X Цонхны 
 	Системийг эхлүүлэхэд магадгүй үүсэж та нийт зөвхөн 36 зэрэг процесстой байж болох юм.
 	Гарын авлагыг унших зэрэг хялбар бодлого хүртэл шүүх, шахсаныг задлах, болон 
 	үзэхэд зориулж есөн процессийг эхлүүлдэг. <literal>maxusers</literal>-ийг 64 гэж заах нь 
 	бараг л бүх хэрэгцээнд хангалттай байх 1044 зэрэг процесстой байж болохыг танд зөвшөөрнө.
 	Гэхдээ өөр програм эхлүүлэхээр оролдож байх үед эсвэл их олон тооны зэрэгцээ хэрэглэгчидтэй 
 	сервер (<hostid role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid>-той адил) ажиллуулж 
 	байхад айдас төрүүлэм <errortype>proc table full</errortype> буюу proc хүснэгт 
 	дүүрсэн гэсэн алдаа хэрэв та харах юм бол үргэлж энэ тоог ихэсгэн цөмийг дахин бүтээж 
 	болох юм.</para>
 
 	<note>
 	  <para><literal>maxusers</literal> нь таны машин уруу нэвтрэх хэрэглэгчдийн 
 	тоог <emphasis>хязгаарладаггүй</emphasis>. Энэ нь ердөө л таны систем дээр байж 
 	болох хамгийн их хэрэглэгчийн тоо болон тэдгээр тус бүрийн ажиллуулах процессийн тооноос 
 	хамааран төрөл бүрийн хүснэгтийн хэмжээнүүдийг боломжийн утгуудаар зааж өгдөг.</para>
 	</note>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><varname>kern.ipc.somaxconn</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary><varname>kern.ipc.somaxconn</varname></primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>kern.ipc.somaxconn</varname> sysctl хувьсагч нь 
 	шинэ TCP холболтуудыг хүлээн авахад зориулсан сонсох дарааллын хэмжээг 
 	хязгаарладаг. Анхдагч утга <literal>128</literal> нь ачаалал ихтэй вэб 
 	серверийн орчин дахь шинэ холболтуудыг хүлээж авахад ерөнхийдөө хэтэрхий бага 
 	юм. Тийм орчны хувьд энэ утгыг <literal>1024</literal> эсвэл түүнээс их 
 	болгохыг зөвлөдөг. Үйлчилгээний дэмон нь өөрөө сонсох дарааллын хэмжээгээ 
 	(өөрөөр хэлбэл &man.sendmail.8;, эсвэл <application>Apache</application>) 
 	хязгаарлаж болох боловч ихэвчлэн өөрийн тохиргооны файлдаа дарааллын хэмжээг 
 	тааруулах тохиргооны мөртэй байдаг. Их хэмжээний сонсох дарааллууд нь бас 
 	Үйлчилгээг Зогсоох халдлагуудаас (<abbrev>DoS</abbrev>) илүү сайн зайлсхийж 
 	ажилладаг.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
     <sect2 id="nmbclusters">
       <title>Сүлжээний хязгаарууд</title>
 
       <para><literal>NMBCLUSTERS</literal> цөмийн тохиргооны тохируулга нь 
 	системд байгаа сүлжээний Mbuf-уудын тоог зааж өгдөг. Бага тооны Mbuf-уудтай 
 	трафикийн ачаалал ихтэй сервер &os;-ийн чадварт саад болдог. Кластер бүр 
 	ойролцоогоор 2&nbsp;K санах ойг илэрхийлдэг, тийм болохоор 1024 гэсэн 
 	утга нь сүлжээний буферуудад зориулж хадгалсан 2 мегабайт цөмийн санах ойг 
 	илэрхийлнэ. Хичнээн хэрэгтэйг олохын тулд хялбар тооцоо хийж болно. 
 	Хэрэв та хамгийн ихдээ 1000 зэрэгцээ холболтуудтай, холболт бүр нь 16&nbsp;K 
 	хүлээн авах болон 16&nbsp;K илгээх буферийг иддэг вэб сервертэй бол 
 	танд ойролцоогоор вэб серверийг хангахын тулд 32&nbsp;MB хэмжээтэй тэнцэх 
 	сүлжээний  буферууд хэрэгтэй болно. Практикаар ер нь 2-оор үржүүлдэг, 
 	тэгэхээр 2x32&nbsp;MB&nbsp;/&nbsp;2&nbsp;KB&nbsp;=
 	64&nbsp;MB&nbsp;/&nbsp;2&nbsp;kB&nbsp;= 32768 болох юм. 
 	Бид их санах ойтой машинуудын хувьд утгуудыг 4096-аас 32768-ын хооронд байлгахыг 
 	зөвлөдөг. Энэ параметрийн хувьд өндөр утгыг ямар ч нөхцөлд тавьж болохгүй, учир нь 
 	энэ нь ачаалах үеийн сүйрэлд хүргэж болно. &man.netstat.1;-д 
 	<option>-m</option> тохируулгыг ашиглаж сүлжээний кластерийн ашиглалтыг 
 	ажиглаж болох юм.</para>
 
       <para><varname>kern.ipc.nmbclusters</varname> ачаалалтын тааруулах 
 	боломжтой тохируулга нь ачаалах үед үүнийг тааруулахад хэрэглэгдэх ёстой. 
 	Зөвхөн &os;-ийн хуучин хувилбарууд <literal>NMBCLUSTERS</literal> 
 	цөмийн &man.config.8; тохируулгыг ашиглахыг танаас шаарддаг.</para>
 
       <para>&man.sendfile.2; системийн дуудлагыг өргөнөөр ашигладаг завгүй 
 	серверүүдийн хувьд <literal>NSFBUFS</literal> цөмийн тохиргооны тохируулгын 
 	тусламжтай эсвэл түүний утгыг <filename>/boot/loader.conf</filename>-д зааж  
 	&man.sendfile.2; буферуудын тоог ихэсгэх шаардлагатай байж болох юм 
 	(дэлгэрэнгүйг &man.loader.8;-с үзнэ үү). Процессууд <literal>sfbufa</literal> 
 	төлөвт харагдах нь энэ параметрийг тааруулах хэрэгтэйг ихэвчлэн заадаг. 
 	<varname>kern.ipc.nsfbufs</varname> sysctl хувьсагч нь цөмөөр 
 	тохируулагдсан хувьсагч дахь зөвхөн уншигддаг гялбаа юм. Энэ параметр нь 
 	<varname>kern.maxusers</varname>-ийн хэмжээгээр тааруулагддаг, 
 	гэхдээ үүнийг түүний дагуу тохируурах шаардлагатай байж болох юм.</para>
 
       <important>
 	<para>Сокет блок-хийгддэггүй гэж тэмдэглэгдсэн ч гэсэн блок-хийгддэггүй 
 	сокет дээр &man.sendfile.2;-ийг дуудах нь хангалттай хэмжээний 
 	<literal>struct sf_buf</literal>-уудыг бий болготол 
 	&man.sendfile.2; дуудлага блок хийгдэхэд хүргэж болох юм.</para>
       </important>
 
       <sect3>
 	<title><varname>net.inet.ip.portrange.*</varname></title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>net.inet.ip.portrange.*</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para><varname>net.inet.ip.portrange.*</varname> sysctl хувьсагчууд нь 
 	TCP болон UDP сокетуудад автоматаар уягдах портын дугаарын хүрээнүүдийг хянадаг. 
 	Гурван хүрээ байдаг: доод хүрээ, анхдагч хүрээ, болон өндөр хүрээ. Ихэнх сүлжээний 
 	програмууд нь анхдагчаар 1024 болон 5000 байдаг 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.first</varname> болон 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.last</varname> хувьсагчуудаар хянагддаг
 	 анхдагч хүрээг ашигладаг. Уягдах портын хүрээнүүд гарах холболтуудад ашиглагддаг 
 	бөгөөд зарим тохиолдолд систем дэх портууд дуусч болох юм. Энэ нь ихэвчлэн 
 	таныг ачаалал ихтэй вэб прокси ашиглаж байхад гардаг. Ихэвчлэн ирж байгаа холболтуудыг 
 	хүлээн авдаг ердийн вэб сервер эсвэл захидал дамжуулагч зэрэг хязгаарлагдмал тооны гарах 
 	холболтуудтай серверүүдийг ажиллуулж байхад портын хүрээ нь асуудал биш юм. 
 	Таны порт дуусаж болох тийм тохиолдлуудад 
 	<varname>net.inet.ip.portrange.last</varname> хувьсагчийг даруухнаар 
 	ихэсгэхийг зөвлөдөг. <literal>10000</literal>, <literal>20000</literal> эсвэл 
 	  <literal>30000</literal> нь боломжийн утгууд юм. Портын хүрээг өөрчилж 
 	байхдаа галт ханын нөлөөллүүдийг бас бодолцох хэрэгтэй. Зарим галт хана 
 	их хэмжээний портуудыг хааж болох бөгөөд (ихэнхдээ бага дугаарын портууд)
 	систем өндөр дугаарын портуудыг гарах холболтууддаа ашигладгийг бодолцох ёстой &mdash; 
 	ийм учраас <varname>net.inet.ip.portrange.first</varname>-ийг 
 	багасгахыг зөвлөдөггүй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнүүд</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүний хязгаарлалт</primary>
 	  <secondary><varname>net.inet.tcp.inflight.enable</varname></secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>TCP хурд сааруулагч бүтээгдэхүүний хязгаарлалт нь NetBSD дэх 
 	TCP/Vegas-тай адилхан юм. <varname>net.inet.tcp.inflight.enable</varname>
 	sysctl хувьсагчийг <literal>1</literal> болгон тохируулж үүнийг идэвхжүүлдэг. 
 	Систем холболт бүрийн хувьд хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнийг тооцоолохыг оролддог 
 	бөгөөд сүлжээн дэх дараалалд оруулах өгөгдлийн хэмжээг хамгийн боломжийн нэвтрүүлэх 
 	чадамжийг байнга барьж байх тэр хэмжээнд хүргэж хязгаарладаг.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өгөгдлийг модемууд, Гигабит Ethernet, эсвэл бүр өндөр 
 	хурдны WAN холболтуудаар (эсвэл дурын өндөр хурд сааруулагч бүтээгдэхүүнтэй холболт) 
 	дамжуулж байгаа бол ялангуяа та бас цонх өсгөлтийг ашиглаж байгаа эсвэл том илгээх цонх 
 	тохируулсан бол энэ боломж нь ашигтай юм. Хэрэв та энэ тохируулгыг идэвхжүүлэх бол  
 	бас <varname>net.inet.tcp.inflight.debug</varname>-ийг 
 	<literal>0</literal> (дибаг хийхийг болиулах) болгож тохируулах хэрэгтэй бөгөөд
 	үйлдвэрлэлийн ашиглалтад <varname>net.inet.tcp.inflight.min</varname>-ийг 
 	хамгийн багаар бодоход <literal>6144</literal> болгох нь ашигтай байж болох юм. 
 	Гэхдээ хамгийн бага тоог өндөр болгох нь холболтоос хамааран хурд хязгаарлалтыг 
 	идэвхтэйгээр болиулж болохыг санах хэрэгтэй. Хязгаарлах боломж нь дундын чиглүүлэлтийн 
 	үед бүтээгдсэн өгөгдлийн хэмжээг багасгах бөгөөд пакетийн дарааллуудыг сольж локал 
 	хостын интерфэйс дэх дараалал дээр бүтээгдсэн өгөгдийн хэмжээг мөн багасгадаг.
 	Дараалалд орсон цөөн тооны пакетуудтай, ялангуяа удаан модемоор дамжсан интерактив 
 	холболтууд нь бага <emphasis>Round Trip Times буюу Эргэн Аялах Хугацаатайгаар</emphasis>
 	ажиллаж бас чаддаг. Гэхдээ энэ боломж нь зөвхөн өгөгдөл дамжуулалтад (илгээх / сервер талын)
 	нөлөөлдгийг санах хэрэгтэй. Энэ нь өгөгдөл хүлээн авахад нөлөө үзүүлэхгүй (татаж авах).
 	</para>
 
 	<para><varname>net.inet.tcp.inflight.stab</varname>-ийг тааруулахыг 
 	<emphasis>зөвлөдөггүй</emphasis>. Энэ параметр нь хурд сааруулах бүтээгдэхүүний 
 	цонхны тооцоололд нэмсэн 2 хамгийн их пакетийг илэрхийлж анхдагчаар 20 байдаг. 
 	Энэ алгоритмийг тогтворжуулах болон өөрчлөгдөж байгаа нөхцлүүдэд хариу өгөх боломжийг 
 	сайжруулахад нэмэлт цонх шаардлагатай боловч энэ нь бас удаан холболт дээр 
 	ping хийх хугацаа ихэсгэхэд хүргэдэг (гэхдээ таныг энэ (inflight) алгоритмийг 
 	ашиглаагүй байхад гарсан үр дүнгээс хамаагүй бага хэвээр л байна). 
 	Ийм тохиолдолд энэ параметрийг 15, 10, эсвэл 5 болгон багасгахыг хүсэж болох юм;
 	мөн хүссэн үр дүндээ хүрэхийн тулд 
 	<varname>net.inet.tcp.inflight.min</varname> хувьсагчийг 
 	(жишээ нь 3500 болгож) бас багасгаж болох юм. Эдгээр параметрүүдийг багасгах нь 
 	хамгийн сүүлд авах арга хэмжээ байх ёстой юм.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Виртуал санах ой</title>
 
       <sect3>
         <title><varname>kern.maxvnodes</varname></title>
 
         <para>vnode нь файл эсвэл  сангийн дотоод  дүрслэл юм. Тэгэхээр үйлдлийн 
 	системд байх vnode-ийн тоог ихэсгэх нь диск I/O-г багасгадаг. Энэ нь ихэвчлэн 
 	үйлдлийн системээр зохицуулагддаг бөгөөд өөрчлөх хэрэггүй байдаг. 
 	Зарим тохиолдолд диск I/O нь гол асуудал учруулж системд vnode байхгүй болж 
 	байвал энэ тохируулгыг ихэсгэх хэрэгтэй болно. Идэвхгүй болон чөлөөтэй RAM-ийн 
 	хэмжээг бодолцох шаардлагатай.</para>
 
         <para>Тухайн үед ашиглагдаж байгаа vnode-уудыг үзэхдээ:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl vfs.numvnodes</userinput>
 vfs.numvnodes: 91349</screen>
 
         <para>Хамгийн их vnode-уудыг үзэхдээ:</para>
 
         <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl kern.maxvnodes</userinput>
 kern.maxvnodes: 100000</screen>
 
         <para>Хэрэв тухайн үеийн vnode ашиглалт хамгийн их хэмжээ уруу бараг дөхөж 
 	байвал <varname>kern.maxvnodes</varname>-ийг 1,000-аар ихэсгэх нь 
 	зүйтэй байж болох юм. <varname>vfs.numvnodes</varname>-ийн тоон 
 	дээр бас анхаарлаа хандуулаарай. Хэрэв энэ нь дахин хамгийн их уруугаа дээшилбэл 
 	<varname>kern.maxvnodes</varname>-ийг цааш ихэсгэх шаардлагатай болно. 
 	&man.top.1;-ийн гаргасан дүнгээс таны санах ойн өөрчлөлт харагдах ёстой. 
 	Түрүүнийхээс илүү санах ой идэвхтэй байх ёстой.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="adding-swap-space">
     <title>Swap зай нэмэх нь</title>
 
     <para>Та яаж ч сайн төлөвлөсөн байлаа гэсэн заримдаа систем таны бодсоноор 
 	ажилладагүй. Хэрэв танд swap зай илүү хэрэгцээтэйг мэдвэл та үүнийг 
 	амархнаар нэмж болно. Та гурван аргаар swap зайг ихэсгэж болно: 
 	шинэ хатуу диск нэмэх, NFS-ийн тусламжтай swap идэвхжүүлэх болон 
 	байгаа хуваалт дээр swap файл үүсгэж ихэсгэж болно.</para>
 
     <para>Swap зайг хэрхэн шифрлэх, ямар тохируулгууд байгаа болон яагаад
 	хийх ёстой талаар гарын авлагын <xref linkend="swap-encrypting">
 	хуудсанд хандана уу.</para>
 
     <sect2 id="new-drive-swap">
       <title>Шинэ диск дээрх swap</title>
 
       <para>Мэдээж swap нэмэх хамгийн шилдэг арга нь энэ боломжийг шалтаг болгон 
 	ашиглаж өөр хатуу диск нэмэх явдал юм. Ер нь та үргэлж өөр хатуу диск ашиглаж
 	болно л доо. Хэрэв та ингэх бол өөрийн swap-аа хэрхэн хамгийн шилдгээр 
 	зохион байгуулж болох талаар дурдсан зарим зөвлөгөөнүүдийн тухай Гарын авлагын 
 	<xref linkend="configtuning-initial"> дахь swap зайн хэлэлцүүлгээс 
 	дахин уншаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="nfs-swap">
       <title>NFS-ийн тусламжтай swap хийх нь</title>
 
       <para>NFS-ийн тусламжтай swap хийхийг зөвхөн swap хийх локал хатуу диск 
 	танд байхгүй үед л зөвлөдөг; NFS swap хийх нь байгаа сүлжээний хурдаар 
 	хязгаарлагддаг бөгөөд NFS серверт нэмэлт ачаалал үзүүлдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="create-swapfile">
       <title>Swap файлууд</title>
 
       <para>Та swap файл болгон ашиглахаар заасан хэмжээтэй файлыг үүсгэж  болно. 
 	Энд байгаа жишээн дээр бид <filename>/usr/swap0</filename> гэсэн 
 	нэртэй 64MB файлыг ашиглана. Мэдээж та хүссэн ямар ч нэрээ ашиглаж 
 	болно.</para>
 
       <example>
 	<title>Swap файл &os; дээр үүсгэх нь</title>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Таны цөмийн тохиргоонд санах ойн дискний драйвер (&man.md.4;) 
 	орсон эсэхийг шалгаарай. Энэ нь <filename>GENERIC</filename> 
 	цөмд анхдагчаар орсон байдаг.</para>
 
 	  <programlisting>device   md   # Memory "disks"</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Swap файл (<filename>/usr/swap0</filename>) үүсгэнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/usr/swap0 bs=1024k count=64</userinput></screen>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Зөв зөвшөөрлүүдийг (<filename>/usr/swap0</filename>-д) нээж  тохируулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 0600 /usr/swap0</userinput></screen>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>/etc/rc.conf</filename>-д swap файлыг идэвхжүүлнэ:</para>
 
 	  <programlisting>swapfile="/usr/swap0"   # Set to name of swapfile if aux swapfile desired.</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 
 	  <para>Машиныг дахин эхлүүлнэ эсвэл swap файлыг шууд идэвхжүүлэхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /usr/swap0 -u 0 &amp;&amp; swapon /dev/md0</userinput></screen>
         </listitem>
       </orderedlist>
 
       </example>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="acpi-overview">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Хитэн</firstname>
 	  <surname>Пандиа</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Тэжээл болон Эх үүсвэрийн Удирдлага</title>
 
     <para>Тоног төхөөрөмжийн эх үүсвэрүүдийг үр ашигтай ашиглах нь чухал юм. 
 	<acronym>ACPI</acronym> танилцуулагдахаас өмнө системийн тэжээлийн 
 	ашиглалт болон дулааны шинж чанаруудыг удирдахад үйлдлийн системүүдийн хувьд 
 	хэцүү, уян хатан биш байсан. Тоног төхөөрөмж нь <acronym>BIOS</acronym>-оор 
 	удирдагддаг байсан болохоор тэжээлийн удирдлагын тохиргоонуудын харагдац бага бөгөөд 
 	хэрэглэгчид хянах боломж бага байсан юм.Зарим нэгэн хязгаарлагдмал тохиргооны 
 	боломж <emphasis>Advanced Power Management буюу Тэжээлийн Дэвшилттэй Удирдлага (APM)</emphasis> 
 	интерфэйсээр хийгдэх боломжтой байсан.
 	Тэжээл болон Эх үүсвэрийн Удирдлага нь орчин үеийн үйлдлийн 
 	системийн түлхүүр хэсгүүдийн нэг юм. Жишээ нь таны системийн хэм гэнэт нэмэгдэх тохиолдолд 
 	системийн хязгааруудыг үйлдлийн систем монитор хийхийг (магадгүй танд мэдээлэхийг) 
 	хүсэж болох юм.</para>
 
     <para>&os; Гарын авлагын энэ хэсэгт бид <acronym>ACPI</acronym>-ийн талаар 
 	нэвтэрхий мэдээллээр хангах болно. Цааш нэмж уншихад зориулсан мэдээллүүдийг 
 	төгсгөл хэсэгт оруулсан байгаа.</para>
 
     <sect2 id="acpi-intro">
       <title>ACPI гэж юу вэ?</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>APM</primary>
       </indexterm>
 
       <para>Advanced Configuration and Power Interface буюу Дэвшилттэй Тохиргоо 
 	ба Тэжээлийн Интерфэйс  (<acronym>ACPI</acronym>) нь тоног төхөөрөмжийн эх үүсвэрүүд 
 	болон тэжээлийн удирдлагад (эндээс нэр гарсан) зориулсан стандарт интерфэйсийг хангах зорилгоор 
 	үйлдвэрлэгчдийн холбооноос бичин гаргасан стандарт юм. 
 	Энэ нь <emphasis>Үйлдлийн Системээр заалгасан тохиргоо ба Тэжээлийн Удирдлагын</emphasis> 
 	түлхүүр элемент юм, өөрөөр хэлбэл: энэ нь илүү хяналт болон уян хатан байдлыг үйлдлийн системд 
 	(<acronym>OS</acronym>) хангадаг. <acronym>ACPI</acronym>-г танилцуулахаас 
 	өмнө одоогийн Залгаад Тоглуулах интерфэйсүүдийн хязгааруудыг орчин үеийн системүүд 
 	<quote>сунгасан</quote> юм. <acronym>ACPI</acronym> нь <acronym>APM</acronym>-ийн  
 	(Advanced Power Management буюу Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлага) шууд залгамжлагч 
 	юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="acpi-old-spec">
       <title>Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлагын (APM) сул талууд</title>
 
       <para><emphasis>Тэжээлийн Дэвшилтэт Удирдлага (APM)</emphasis> боломж нь 
 	системийн тэжээлийн ашиглалтыг түүний ажиллагаан дээр үндэслэн хянадаг. 
 	APM BIOS нь (систем) үйлдвэрлэгчээс хангагддаг бөгөөд тоног төхөөрөмжийн тавцан 
 	бүрийн хувьд онцлог байдаг. OS дахь APM драйвер нь тэжээлийн түвшингүүдийн 
 	удирдлагыг зөвшөөрдөг <emphasis>APM Програм хангамжийн Интерфэйс</emphasis> 
 	уруу хандах хандалтыг зуучилж өгдөг.  APM-ийг 2000 онд болон тэрнээс өмнө үйлдвэрлэсэн 
 	системүүдэд ашиглах ёстой хэвээр байдаг.</para>
 
       <para>APM-д дөрвөн  үндсэн асуудал байдаг. Нэгдүгээрт, тэжээлийн удирдлага 
 	(үйлдвэрлэгчийн онцлогтой) BIOS-оор хийгддэг бөгөөд OS нь энэ талын ямар ч 
 	мэдлэг байдаггүй. Үүний нэг жишээ нь хэрэглэгч хатуу дискний сул зогсох хугацааг 
 	APM BIOS дээр зааж өгөөд тэр нь зааснаас илүү гарвал BIOS хатуу дискийг OS-ийн 
 	зөвшөөрөлгүйгээр эргүүлдэг. Хоёрдугаарт, APM-ийн логик BIOS-д суулгагдсан байдаг 
 	бөгөөд OS-ийн эрх хэмжээнээс гадна ажилладаг. Энэ нь хэрэглэгчид  өөрсдийн 
 	APM BIOS-ийг зөвхөн шинэ хувилбараар нь ROM уруу нь шарж асуудлуудыг 
 	засварлах боломжтой гэсэн үг юм; энэ нь амжилтгүй болбол системийг дахин 
 	сэргээгдэхгүй төлөвт орхиж болох боломжтой маш аюултай процедур юм. 
 	Гуравдугаарт, APM нь үйлдвэрлэгчийн онцлогтой технологи бөгөөд энэ нь 
 	маш олон адил төсөөтэй байдал (чармайлтуудын хуулбар) болон нэг үйлдвэрлэгчийн 
 	BIOS-д олдсон алдаанууд бусад үйлдвэрлэгчдийн хувьд шийдэгдээгүй байж болно гэсэн үг  
 	юм. Хамгийн сүүлд гэхдээ төгсгөлийнх биш, APM BIOS нь тэжээлийн маш нарийн 
 	бодлого эсвэл машины зориулалтад зориулагдан маш сайн тохируулагдах тийм шийдлийг 
 	хийхэд хангалттай зайгүй байдаг.</para>
 
       <para><emphasis>Залгаад Тоглуулах BIOS (PNPBIOS)</emphasis> нь 
 	олон тохиолдолд найдвартай биш байсан юм. PNPBIOS нь 16-битийн технологи, 
 	тийм болохоор OS нь PNPBIOS аргуудтай холбогдохдоо 16-битийн эмуляц 
 	хэрэглэх шаардлагатай болдог.</para>
 
       <para>&os;-ийн <acronym>APM</acronym> драйвер &man.apm.4; гарын авлагын 
 	хуудсанд баримтжуулагдсан байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="acpi-config">
       <title><acronym>ACPI</acronym>-г тохируулах нь</title>
 
       <para><filename>acpi.ko</filename> драйвер нь системийг эхлүүлэх үед 
 	&man.loader.8;-оор анхдагчаар ачаалагддаг бөгөөд цөмд оруулж 
 	<emphasis>хөрвүүлэгдэх</emphasis> ёсгүй. Үүний цаадах шалтгаан нь 
 	модулиудтай ажиллах хялбар байдаг, өөрөөр хэлбэл цөмийг дахин хөрвүүлэлгүйгээр 
 	өөр <filename>acpi.ko</filename> уруу шилждэг.  Энэ нь тест хийлтийг 
 	илүү амархан болгодог давуу талтай юм. Нөгөө нэг шалтгаан нь 
 	системийг ажиллуулж дууссаны дараа <acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулахад
 	ихэвчлэн сайн ажилладаггүй. 
 	Хэрэв та асуудлуудтай учирч байгаа бол  <acronym>ACPI</acronym>-г бүхэлд нь хаах хэрэгтэй. 
 	Энэ драйверийг ачаалсны дараа буулгаж болиулж чаддаггүй, болдоггүй, учир нь 
 	системийн шугам үүнийг төрөл бүрийн тоног төхөөрөмжүүдийн харилцан үйлдлүүдэд 
 	хэрэглэдэг. <acronym>ACPI</acronym>-г <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд юм уу 
 	эсвэл &man.loader.8; хүлээх мөрөнд <literal>hint.acpi.0.disabled="1"</literal> гэж тохируулан
 	хааж болдог.</para>
 
       <note><para><acronym>ACPI</acronym> болон <acronym>APM</acronym> нь цуг байж болохгүй 
 	бөгөөд салангид хэрэглэгдэх ёстой. Сүүлд ачаалагдах драйвер нь хэрэв  нөгөө нэгийг ажиллаж байгааг 
 	мэдвэл ажиллагаагаа дуусгавар болгодог.</para></note>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> нь &man.acpiconf.8;-ийн 
 	<option>-s</option> туг болон <literal>1-5</literal> тохируулгын тусламжтайгаар 
 	системийг унтах горим шилжүүлэхэд хэрэглэгдэж болно. Ихэнх хэрэглэгчдэд зөвхөн 
 	<literal>1</literal>  эсвэл <literal>3</literal> (RAM руу түр зогсоох) 
 	хэрэгтэй байдаг. <literal>5</literal> тохируулга нь 
 	дараах тушаалтай нэг ёсондоо адилыг гүйцэтгэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>halt -p</userinput></screen>
 
       <para>Бусад тохируулгууд &man.sysctl.8;-ийн тусламжтай байдаг.  Дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар &man.acpi.4; болон 
 	&man.acpiconf.8; гарын авлагын хуудаснуудаас шалгана уу.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="ACPI-debug">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Нэйт</firstname>
           <surname>Лоосон</surname>
           <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Питер</firstname>
           <surname>Шульц</surname>
           <contrib>Хувь нэмэрлэцгээсэн </contrib>
         </author>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	  <firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	  <surname>Ганболд</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	  <!-- Nov 2006 -->
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>&os;-ийн <acronym>ACPI</acronym>-г ашиглах нь ба дибаг хийх нь</title>
 
     <indexterm>
       <primary>ACPI</primary>
       <secondary>асуудлууд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para><acronym>ACPI</acronym> нь төхөөрөмжүүдийг илрүүлэх, тэжээлийн ашиглалтыг 
 	удирдах болон урьд нь <acronym>BIOS</acronym>-оор удирдагддаг байсан төрөл 
 	бүрийн тоног төхөөрөмжид хандах стандартчилагдсан хандалтыг хангадаг цоо шинэ арга 
 	юм. Бүх системүүд дээр <acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулах тал дээр 
 	дэвшил хийгдсэн бөгөөд гэхдээ зарим эх хавтангуудын 
 	<firstterm><acronym>ACPI</acronym> Машины Хэл</firstterm>ний  
 	(<acronym>AML</acronym>) байткод дахь алдаанууд, &os;-ийн цөмийн дэд 
 	системүүдийн бүрэн бүтэн бус байдал болон &intel; <acronym>ACPI-CA</acronym> 
 	тайлбарлагч дахь алдаанууд илэрсээр байна.</para>
 
     <para>Энэ баримт нь таныг &os;-ийн <acronym>ACPI</acronym> дэмжигчдэд тусалж 
 	таны ажигласан асуудлуудын үндсэн учир шалтгааныг таних, дибаг хийх болон шийдлийг 
 	хөгжүүлэхэд  туслах зорилготой юм. Үүнийг уншиж байгаад талархлаа илэрхийлэхийн 
 	ялдамд бид таны системийн асуудлуудыг шийдэж чадна гэдэгт найдаж байна.</para>
 
     <sect2 id="ACPI-submitdebug">
       <title>Дибаг мэдээллийг илгээх нь</title>
 
       <note>
 	<para>Асуудлыг илгээхээсээ өмнө та хамгийн сүүлийн үеийн <acronym>BIOS</acronym>-ийн 
 	хувилбар болон хэрэв байх юм бол суулгагдсан хянагчийн хамгийн сүүлийн firmware хувилбар 
 	ажиллуулж байгаа эсэхээ шалгаарай.</para>
       </note>
 
       <para>Асуудлыг шууд илгээхийг хүсэж байгаачууд дараах мэдээллийг 
 	<ulink url="mailto:freebsd-acpi@FreeBSD.org">
 	freebsd-acpi@FreeBSD.org</ulink> уруу илгээнэ үү:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Системийн төрөл болон загварыг оролцуулан алдааг гаргаж байгаа зүйлийн хамтаар 
 		алдаатай ажиллагааг тайлбарласан мэдээлэл. Мөн хэрэв алдаа таны хувьд шинэ бол 
 		яг хэзээ гарч эхэлснийг аль болох тодорхой гаргаарай.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>boot -v</command> ажилласны дараах &man.dmesg.8;-ийн 
 		гаралтыг алдааг шалгаж байхад таны үүсгэсэн алдааны мэдээллүүдийн 
 		хамтаар.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хэрэв <acronym>ACPI</acronym>-г хаасан байхад асуудлыг шийдэж байвал 
 		тийм байх үе дэх <command>boot -v</command>-ийн гаралт.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><command>sysctl hw.acpi</command>-ийн гаралт. Энэ нь таны 
 		систем ямар ямар боломжуудыг санал болгож байгааг мэдэх бас нэг сайн 
 		арга юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Таны <firstterm><acronym>ACPI</acronym> Эх Хэл</firstterm>
 		(<acronym>ASL</acronym>) байх <acronym>URL</acronym> хаяг. 
 		<acronym>ASL</acronym> нь маш том байж болох учир шууд 
 		<emphasis>битгий</emphasis> жагсаалт уруу илгээгээрэй. 
 		Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-ийн хуулбарыг энэ тушаалыг 
 		ашиглаж үүсгээрэй:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>acpidump -dt &gt; <replaceable>name</replaceable>-<replaceable>system</replaceable>.asl</userinput></screen>
 
 	  <para>(Өөрийн нэвтрэх нэрийг 
 	    <replaceable>name</replaceable>-ийн оронд болон 
 		үйлдвэрлэгч/загварыг <replaceable>system</replaceable>-ийн 
 		оронд солиорой. Жишээ нь: 
 		<filename>njl-FooCo6000.asl</filename>)</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Ихэнх хөгжүүлэгчид &a.current; үзэж байдаг, гэхдээ асуудлуудаа 
 	харагдуулахын тулд &a.acpi.name; уруу илгээгээрэй. Бид бүгд хаа нэгтээ 
 	өөр өөрийн үндсэн ажилтай учир тэвчээртэй байна уу. Хэрэв таны алдаа 
 	шууд илэрхий биш байх юм бол магадгүй бид таныг &man.send-pr.1;-ийн 
 	тусламжтай <acronym>PR</acronym> илгээхийг асуух байх. 
 	<acronym>PR</acronym> оруулахдаа дээр хүссэний адил мэдээллээ 
 	оруулна уу. Энэ нь асуудлыг мөшгөж шийдвэрлэхэд бидэнд туслах юм. 
 	Бид <acronym>PR</acronym>-уудыг мэдээлэх механизмын зорилгоор биш 
 	байгаа асуудлуудыг санаж байх зорилгоор ашигладаг болохоор эхлээд 
 	&a.acpi.name; уруу захидал илгээлгүйгээр <acronym>PR</acronym> 
 	битгий илгээгээрэй. Магадгүй таны асуудлыг урд нь өөр хэн нэгэн мэдээлсэн 
 	байж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-background">
       <title>Оршил</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> нь ia32 (x86), ia64 (Itanium) болон 
 	amd64 (AMD) архитектуруудтай нийцтэй орчин үеийн бүх компьютерт байдаг. 
 	Бүрэн стандарт нь <acronym>CPU</acronym>-ны ажиллагааны удирдлага, 
 	тэжээлийн онгоцуудын хяналт, дулааны бүсүүд, төрөл бүрийн батарейний системүүд, 
 	суулгагдсан хянагчууд болон шугамын жагсаалт зэрэг олон боломжуудтай. 
 	Ихэнх системүүд нь бүрэн стандартыг бүгдийг хангасан шийдэлтэй байдаггүй. 
 	Жишээ нь зөөврийн компьютер хөргөх болон бас батарейний удирдлагын дэмжлэгтэй 
 	байхад ширээний систем зөвхөн шугамын жагсаалтын хэсгийн шийдлийг агуулсан байдаг. 
 	Зөөврийн компьютерууд нь бас өөр өөрийн ярвигтай асуудлуудыг агуулсан түр зогсоох болон 
 	үргэлжлүүлэх боломжуудыг агуулдаг.</para>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym>-нийцтэй систем нь төрөл бүрийн хэсгүүдтэй байдаг. 
 	<acronym>BIOS</acronym> болон бичил схемийн үйлдвэрлэгчид 
 	<acronym>APIC</acronym> зураг (<acronym>SMP</acronym>-д ашиглагддаг), 
 	тохиргооны регистрүүд болон хялбар тохиргооны утгууд зэрэг зүйлсүүдийг заадаг 
 	төрөл бүрийн тогтмол хүснэгтүүдийг (өөрөөр хэлбэл 
 	<acronym>FADT</acronym>) санах ойд хангаж өгдөг. Мөн төхөөрөмжүүд болон 
 	аргуудын мод хэлбэрийн нэрийн талбарыг заадаг байткодын хүснэгтээр 
 	(<firstterm>Differentiated System Description Table буюу Системийн 
 	Ялгаварласан Тайлбарын Хүснэгт </firstterm><acronym>DSDT</acronym>) 
 	бас хангадаг.</para>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> драйвер нь тогтмол хүснэгтүүдийг задлан ялгал 
 	хийх, байткодын тайлбарлагчийг шийдэх болон <acronym>ACPI</acronym> дэд 
 	системийн мэдээллийг хүлээн авахаар төхөөрөмжүүдийн драйверууд болон цөмийг 
 	өөрчлөх ёстой. &os;-ийн хувьд &intel; нь Линукс болон NetBSD-тэй хуваалцан 
 	хэрэглэгддэг тайлбарлагчаар хангадаг. <acronym>ACPI-CA</acronym> эх кодын 
 	зам нь 
 	<filename class="directory">src/sys/contrib/dev/acpica</filename>.
 	<acronym>ACPI-CA</acronym>-г &os; дээр ажиллуулах тэр цавуу код нь 
 	<filename class="directory">src/sys/dev/acpica/Osd</filename> байршилд байдаг. 
 	Эцэст нь төрөл бүрийн <acronym>ACPI</acronym> төхөөрөмжүүдийн драйверууд 
 	<filename class="directory">src/sys/dev/acpica</filename> байршлаас 
 	олддог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-comprob">
       <title>Нийтлэг асуудлууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>асуудлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> зөв ажиллахын тулд бүх хэсгүүд бас 
 	зөв ажилласан байх ёстой. Энд зарим нэг нийтлэг асуудлуудыг илэрч байгаа  
 	давтамжийн дарааллаар зарим нэг тойрон гарах замууд болон засваруудтайгаар 
 	нь дурдъя.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Хулганы асуудлууд</title>
 
 	<para>Зарим тохиолдолд түр зогсоох үйлдэл хийгдсэний дараа үргэлжлүүлэхэд 
 	хулганыг ажиллахгүй болгодог. Мэдэгдэж байгаа тойрон гарах арга зам нь 
 	<literal>hint.psm.0.flags="0x3000"</literal> мөрийг 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файлд нэмэх явдал 
 	юм. Хэрэв энэ нь ажиллахгүй бол дээр тайлбарласны дагуу алдааны 
 	тайлан илгээхийг бодно уу.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Suspend/Resume буюу Түр зогсоох/Үргэлжлүүлэх</title>
 
 	<para><acronym>ACPI</acronym> нь <acronym>RAM</acronym> уруу 
 	түр зогсоох <literal>S1</literal>-<literal>S3</literal> гэсэн 
 	гурван төлөвтэй (<acronym>STR</acronym>) бөгөөд диск уруу түр 
 	зогсоох <literal>S4</literal> гэгддэг нэг төлөвтэй 
 	(<literal>STD</literal>). <literal>S5</literal> нь 
 	<quote>soft off буюу зөөлөн зогсоолт</quote> бөгөөд тэжээлд залгагдсан 
 	боловч асаагдаагүй байх үеийн таны системийн жирийн төлөв юм. 
 	<literal>S4</literal> нь хоёр тусдаа аргаар хийгдэх боломжтой. 
 	<literal>S4</literal><acronym>BIOS</acronym> нь 
 	<acronym>BIOS</acronym>-ийн тусламжтайгаар диск уруу хийгдэх 
 	түр зогсоолт юм. <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym> нь 
 	бүхэлдээ үйлдлийн системээр хийгддэг.</para>
 
 	<para>Түр зогсоолттой холбоотой зүйлүүдийг <command>sysctl hw.acpi</command>
 	тушаалаар шалгаж эхлээрэй. Энд Thinkpad-тай холбоотой үр дүнгүүд байна:</para>
 
 	<screen>hw.acpi.supported_sleep_state: S3 S4 S5
 hw.acpi.s4bios: 0</screen>
 
 	<para>Энэ нь бид <literal>S3</literal>,
 	  <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym> болон 
 	  <literal>S5</literal>-ийг шалгахад 
 	<command>acpiconf -s</command> тушаалыг ашиглаж болно гэсэн үг юм. 
 	Хэрэв <option>s4bios</option> нь нэг (<literal>1</literal>) байх 
 	юм бол бид <literal>S4</literal><acronym>OS</acronym>-ийн оронд 
 	<literal>S4</literal><acronym>BIOS</acronym> дэмжлэгтэй байх юм.</para>
 
 	<para>Түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлтийг тест хийхдээ хэрэв дэмжигдсэн бол 
 	<literal>S1</literal>-ээс эхлээрэй. Энэ төлөв нь драйверийн дэмжлэг барагтаа л 
 	шаарддаггүй болохоор бараг л ажиллах болно. Хэн ч <literal>S2</literal>-ийг 
 	хийгээгүй байдаг бөгөөд танд энэ хэрэв байгаа бол энэ нь <literal>S1</literal>-тэй 
 	адил байна. Дараагийн оролдох зүйл нь <literal>S3</literal> юм. Энэ нь 
 	хамгийн гүнзгий <acronym>STR</acronym> төлөв бөгөөд таны тоног төхөөрөмжийг 
 	дахин зөв эхлүүлэхийн тулд драйверийн ихээхэн дэмжлэг шаарддаг. Хэрэв  
 	үргэлжлүүлэх үед танд асуудлууд гарч байгаа бол &a.acpi.name; жагсаалт уруу  
 	цахим захидал чөлөөтэй илгээгээрэй, гэхдээ илүү их тест хийлт, ажил шаардсан маш 
 	олон драйверууд/тоног төхөөрөмжүүд байдаг учир асуудал шийдэгдэхийг хүлээх хэрэггүй юм.</para>
 
+	<para>Түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлттэй холбоотой түгээмэл асуудал 
+	  бол олон төхөөрөмжийн драйверууд өөрсдийн эхлүүлэх програм, 
+	  регистрүүд болон төхөөрөмжийн санах ойг зөв хадгалж, сэргээж, 
+	  эсвэл дахин эхлүүлж чаддаггүй. Асуудлыг эхний удаа дибаг хийхийг 
+	  оролдохдоо дараах тушаалыг ажиллуулж үзээрэй:</para>
+
+	<screen>&prompt.root; <userinput>sysctl debug.bootverbose=1</userinput>
+&prompt.root; <userinput>sysctl debug.acpi.suspend_bounce=1</userinput>
+&prompt.root; <userinput>acpiconf -s 3</userinput></screen>
+
+	<para>Энэ тест нь <literal>S3</literal> төлөв рүү жинхнээсээ 
+	  оролгүйгээр бүх төхөөрөмжийн драйверуудын 
+	  түр зогсолт/үргэлжлүүлэлтийн циклийг эмуляц хийдэг.
+	  Зарим тохиолдолд энэ аргыг ашиглан та асуудлыг хялбархнаар 
+	  олж болно (жишээ нь эхлүүлэх програмын төлөв алдагдах, төхөөрөмжийн 
+	  watchdog timeout болж дуусахгүй дахин оролдох). Систем нь 
+	  жинхнээсээ <literal>S3</literal> төлөвт орохгүй болохыг 
+	  санаарай. Тэгэхээр төхөөрөмжүүд нь тэжээлээс салгагдахгүй 
+	  бөгөөд түр зогсолт/үргэлжлүүлэлтийн арга тэдний хувьд байхгүй гэсэн 
+	  олонхи нь зүгээр ажиллах болно. Харин жинхэнэ <literal>S3</literal>
+	  төлвийн хувьд эсрэгээр байж магадгүй юм.</para>
+
+	<para>Хэцүү тохиолдлууд нэмэлт тоног төхөөрөмж шаарддаг, 
+	  жишээ нь цуваа консолд зориулсан цуваа порт/кабель эсвэл
+	  &man.dcons.4;-д зориулсан Firewire порт/кабел болон цөм дибаг 
+	  хийх чадвар зэргийг дурдаж болно.</para>
+
 	<para>Асуудлыг тусгаарлахад туслахын тулд өөрийн цөмөөс аль болох олон драйверуудыг 
 	арилгаарай. Хэрэв энэ нь ажиллаж байвал та яг аль драйвер асуудалтай байгааг 
 	драйверуудыг амжилтгүй ажиллах хүртэл ачаалан тодорхойлж болох юм. 
 	<filename>nvidia.ko</filename>, X11 дэлгэцийн драйверууд болон 
 	<acronym>USB</acronym> зэрэг хоёртын драйверууд нь ерөнхийдөө хамгийн их 
 	асуудлуудтай байдаг байхад Ethernet интерфэйсүүд ихэвчлэн зүгээр ажилладаг. 
 	Хэрэв та драйверуудыг зөв ачаалж/буулгаж чадаж байвал та тохирох тушаалуудыг 
 	<filename>/etc/rc.suspend</filename> болон 
 	  <filename>/etc/rc.resume</filename> файлуудад хийж үүнийг 
 	автоматжуулж болно. Драйверийг буулгах болон ачаалахад зориулсан тайлбар 
 	болгосон жишээ байдаг. Хэрэв таны дэлгэц үргэлжлүүлэлт хийгдсэний дараа заваарсан 
 	бол <option>hw.acpi.reset_video</option>-г тэг (<literal>0</literal>) 
 	болгож үзээрэй. Хэрэв тусламж болохоор бол 
 	<option>hw.acpi.sleep_delay</option>-г арай урт эсвэл арай богино утгуудаар 
 	тохируулж үзээрэй.</para>
 
 	<para>Өөр нэг турших зүйл нь <acronym>ACPI</acronym> дэмжлэгтэй сүүлийн үеийн 
 	Линуксийн түгээлтийг ачаалан тэдний түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлтийн дэмжлэгийг адил 
 	тоног төхөөрөмж дээр турших явдал юм. Хэрэв Линукс дээр ажиллаж байвал 
 	энэ нь &os;-ийн драйверийн асуудал гэсэн үг бөгөөд яг аль драйвер асуудлыг үүсгэж 
 	байгааг олсноор асуудлыг засварлахад бидэнд тус болох болно. 
 	<acronym>ACPI</acronym>-ийг дэмжиж байдаг дэмжигчид нь өөр бусад 
 	драйверуудыг (өөрөөр хэлбэл дуу, <acronym>ATA</acronym> гэх мэт) 
 	ихэвчлэн дэмжин ажилладаггүй болохоор драйверийн асуудлыг мөшгөж хийгдсэн ажил бүр 
 	магадгүй эцсийн эцэст &a.current.name; жагсаалт болон драйверийг дэмжигч 
 	уруу илгээгдэх хэрэгтэйг санаарай. Хэрэв та адал явдлыг эрж байгаа бол 
 	драйверийн үргэлжлүүлэлтийн функцын  аль хэсэгт өлгөгдөж байгааг мөшгөхийн тулд 
 	зарим дибаг хийх &man.printf.3;-үүдийг асуудалтай драйверт хийж эхлээрэй.</para>
 
 	<para>Эцэст нь <acronym>ACPI</acronym>-г хааж оронд нь 
 	<acronym>APM</acronym>-г нээж оролдоорой. Хэрэв түр зогсоолт/үргэлжлүүлэлт 
 	<acronym>APM</acronym>-тэй байхад ажиллаж байвал та 
 	<acronym>APM</acronym>-тэйгээ үлдэх нь ялангуяа хуучин тоног төхөөрөмжийн 
 	(2000 оноос өмнөх) хувьд бараг дээр байх бизээ. <acronym>ACPI</acronym> 
 	дэмжлэгийг зөв болгоход үйлдвэрлэгчдэд цаг хугацаа шаардах бөгөөд магадгүй хуучин 
 	тоног төхөөрөмжүүд нь <acronym>ACPI</acronym>-ийн хувьд 
 	<acronym>BIOS</acronym>-ийн асуудлуудтай ихэвчлэн байдаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Систем өлгөгдөх (түр хугацаагаар эсвэл бүрмөсөн)</title>
 
 	<para>Ихэнх системийн өлгөгдлүүд нь гээгдсэн тасалдлууд эсвэл тасалдлын 
 	шуургын үр дүн юм. Бичил схемүүд нь ачаалахаас өмнө тасалдлуудыг <acronym>BIOS</acronym> 
 	хэрхэн тохируулдгаас болсон асуудлууд, <acronym>APIC</acronym> 
 	(<acronym>MADT</acronym>) хүснэгтийн зөв байдал болон 
 	<firstterm>System Control Interrupt буюу Системийн Хянагч 
 	Тасалдлын</firstterm> (<acronym>SCI</acronym>) чиглүүлэлт дээр
 	тулгуурласан олон асуудлуудтай байдаг.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>тасалдлын шуургууд</primary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Тасалдлын шуургыг <command>vmstat -i</command> тушаалын 
 	гаралтаас <literal>acpi0</literal> бүхий мөрийг шалгаж гээгдсэн 
 	тасалдлуудаас ялгаж болно. Хэрэв тоологч секунд тутам хоёроор нэмэгдэж 
 	байвал та тасалдлын шуургатай байна. Хэрэв систем өлгөгдсөн юм шиг байвал 
 	<acronym>DDB</acronym> 
 	  (консол дээр <keycombo action="simul"><keycap>CTRL</keycap>
 	  <keycap>ALT</keycap><keycap>ESC</keycap></keycombo>) 
 	уруу орж <literal>show interrupts</literal> гэж бичих хэрэгтэй.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>APIC</primary>
 	  <secondary>хаах нь</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Тасалдлын асуудлуудтай ажиллаж байхад таны хамгийн шилдэг итгэл найдвар 
 	бол <filename>loader.conf</filename>-д <literal>hint.apic.0.disabled="1"</literal> 
 	хэмээн зааж <acronym>APIC</acronym> дэмжлэгийг хаах явдал юм.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Үймээнүүд</title>
 
 	<para>Үймээнүүд нь <acronym>ACPI</acronym>-ийн хувьд харьцангуй ховор 
 	байдаг бөгөөд засварлах нэн тэргүүн ээлжийн асуудал байдаг. Эхний алхам бол 
 	үймээнийг дахин гаргах (хэрэв боломжтой бол) алхмуудыг тусгаарлаж 
 	буцах мөрийг (backtrace) авах явдал юм. <literal>options DDB</literal>
 	мөрийг нээж сериал консол (<xref linkend="serialconsole-ddb">-г үзнэ үү) 
 	тохируулах эсвэл &man.dump.8; хуваалтыг тохируулах зөвлөгөөг дагаарай. 
 	Та буцах мөрийг <acronym>DDB</acronym> дээр <literal>tr</literal>-р 
 	авч болно. Хэрэв та буцах мөрийг гараар бичих болбол мөр дэх хамгийн доодох тав (5) 
 	болон хамгийн дээдэх таван (5) мөрийг хамгийн багадаа бодоход аваарай.</para>
 
 	<para>Дараа нь асуудлыг тусгаарлахыг оролдож <acronym>ACPI</acronym>-г 
 	хааж ачаалж үзээрэй. Хэрэв энэ нь ажиллаж байвал 
 	<option>debug.acpi.disable</option>-ийн төрөл бүрийн утгуудыг хэрэглэж 
 	та <acronym>ACPI</acronym> дэд системийг тусгаарлаж болно. Зарим жишээнүүдийг 
 	&man.acpi.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Түр зогссоны дараа эсвэл унтраасны дараа систем дахин эхлэх</title>
 	<para>Эхлээд &man.loader.conf.5; дээр 
 	<literal>hw.acpi.disable_on_poweroff="0"</literal> гэж тохируулаад 
 	үз. Энэ нь унтраах процессийн үед төрөл бүрийн үйл явцуудыг 
 	<acronym>ACPI</acronym> хаахыг болиулдаг. Энэ зорилгын нэгэн адил зарим 
 	системүүд энэ утгыг <literal>1</literal> (анхдагч) болгож тохируулахыг 
 	шаарддаг. Энэ нь түр зогсоолт эсвэл унтраалт хийгдсэний дараа аяндаа гарсан 
 	систем асаж эхлэх асуудлыг ихэвчлэн засварладаг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Бусад асуудлууд</title>
 
 	<para>Хэрэв танд <acronym>ACPI</acronym>-тай холбоотой бусад асуудлууд 
 	(суулгах станцтай ажиллах, төхөөрөмжүүд илрүүлэгдэхгүй гэх мэт) байвал 
 	тайлбарыг захидлын жагсаалт уруу бас илгээнэ үү; гэхдээ эдгээр асуудлуудын 
 	зарим нь  <acronym>ACPI</acronym> дэд системийн дуусаагүй хэсгүүдтэй 
 	холбоотой байж болох бөгөөд тэдгээрийг шийдэж хийхэд нэлээн хугацаа зарцуулж 
 	болох юм. Тэвчээртэй байж бидний илгээж болох засваруудыг тест хийхэд 
 	бэлэн байгаарай.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-aslanddump">
       <title><acronym>ASL</acronym>, <command>acpidump</command>, болон
         <acronym>IASL</acronym></title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>ASL</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хамгийн нийтлэг асуудал бол <acronym>BIOS</acronym> үйлдвэрлэгчдийн 
 	гаргасан буруу (эсвэл алдаатай!) байткод юм. Энэ нь ихэвчлэн дараах шиг цөмийн 
 	консол мэдээллүүдээр ил тод болдог:</para>
 
       <screen>ACPI-1287: *** Error: Method execution failed [\\_SB_.PCI0.LPC0.FIGD._STA] \\
 (Node 0xc3f6d160), AE_NOT_FOUND</screen>
 
       <para>Ихэвчлэн та эдгээр асуудлуудыг өөрийн <acronym>BIOS</acronym>-ийг 
 	хамгийн сүүлийн хувилбар уруу шинэчилснээр шийдэж болно. Ихэнх консолын 
 	мэдээллүүд нь аюулгүй гэхдээ хэрэв танд батарейний төлөв ажиллахгүй гэх мэт 
 	өөр бусад асуудлууд байгаа бол тэдгээр мэдээллүүд нь <acronym>AML</acronym>-д 
 	байгаа асуудлуудыг хайж болох боломжийн газар нь юм. 
 	<acronym>AML</acronym> гэгддэг байткод нь <acronym>ASL</acronym> 
 	хэмээгддэг эх хэлээс хөрвүүлэгддэг. <acronym>AML</acronym> нь 
 	<acronym>DSDT</acronym> гэгддэг хүснэгтэд байдаг. Өөрийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийн хуулбарыг авахын тулд &man.acpidump.8;-ийг 
 	ашиглана. Та <option>-t</option> (тогтмол хүснэгтүүдийн агуулгуудыг үзүүлэх)
 	болон <option>-d</option> (<acronym>AML</acronym>-ийг 
 	<acronym>ASL</acronym> уруу дизассембл хийх) тохируулгыг хоёуланг нь 
 	ашиглах хэрэгтэй. Синтаксын жишээг 
 	<link linkend="ACPI-submitdebug">Дибаг Мэдээллийг Илгээх нь</link> 
 	хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
       <para>Таны хийж болох хамгийн хялбар анхны шалгалт нь алдаануудыг шалгахын тулд өөрийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг хөрвүүлэх явдал юм. Анхааруулгуудыг ихэвчлэн орхиж 
 	болох боловч алдаанууд нь <acronym>ACPI</acronym>-г зөв ажиллуулахад гол төлөв саад 
 	болдог хорхойнууд байдаг. Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-ийг дахин хөрвүүлэхдээ 
 	дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>iasl your.asl</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-fixasl">
       <title>Өөрийн <acronym>ASL</acronym>-г засварлах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>ASL</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Бидний эцсийн зорилго бол бараг хүн болгоны хувьд хэрэглэгчийн ямар ч оролцоогүйгээр 
 	<acronym>ACPI</acronym>-г ажиллуулах явдал юм. Гэхдээ өнөөг хүртэл бид 
 	<acronym>BIOS</acronym> үйлдвэрлэгчдийн гаргасан нийтлэг алдаануудад 
 	зориулан тойрон гарах арга замуудыг хөгжүүлсээр байгаа билээ. 
 	&microsoft;-ийн тайлбарлагч (<filename>acpi.sys</filename> болон 
 	<filename>acpiec.sys</filename>) нь стандартыг баримталж байгааг чанд 
 	шалгадаггүй бөгөөд <acronym>BIOS</acronym>-ийн олон үйлдвэрлэгчид 
 	<acronym>ACPI</acronym>-г зөвхөн &windows; дээр тест хийж өөрсдийн 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг хэзээ ч засдаггүй. Бид &microsoft;-ийн 
 	тайлбарлагчид зөвшөөрөгдсөн ямар стандартын бус ажиллагаа байгааг үргэлжлүүлэн 
 	нарийн таньж баримтжуулан хэрэглэгчдээр <acronym>ASL</acronym>-ийг хүчлэн 
 	засуулалгүйгээр &os; ажиллаж чадахаар түүнийг хуулбарлах болно гэж найдаж байна. 
 	Тойрон гарах арга зам болгон биднийг энэ ажиллагааг танихад тусалж та 
 	<acronym>ASL</acronym>-ийг гараар засварлаж болно. Хэрэв таны хувьд энэ нь 
 	ажиллавал хуучин болон шинэ <acronym>ASL</acronym>-ийнхээ &man.diff.1;-ийг 
 	илгээнэ үү, бид бололцоогоороо <acronym>ACPI-CA</acronym> дахь алдаатай 
 	ажиллагааг тойрон гарч ингэснээр хойшид таны засвар байнга хийгдэх шаардлагагүй 
 	болох юм.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>алдааны мэдээллүүд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энд нийтлэг алдааны мэдээллүүд, тэдгээрийн шалтгаан болон хэрхэн засаж болох  
 	жагсаалтыг үзүүлэв:</para>
 
       <sect3>
 	<title>_OS хамаарлууд</title>
 
 	<para>Зарим <acronym>AML</acronym> нь ертөнц төрөл бүрийн &windows;
 	хувилбаруудаас тогтдог гэж үздэг. Хэрэв танд байгаа асуудлыг засаж чадаж байвал 
 	та &os;-г ямар нэг <acronym>OS</acronym> гэж харагдуулахаар хэлж өгч болно.
 	Үүнийг хялбар аргаар дарж бичихийн тулд <filename>/boot/loader.conf</filename>-д 
 	<literal>hw.acpi.osname="Windows 2001"</literal> гэж эсвэл 
 	<acronym>ASL</acronym> дахь өөр бусад адил мөрүүдийг тохируулж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Буцах мэдээллүүд байхгүй бол</title>
 
 	<para>Зарим аргууд нь стандартын дагуу шууд утга буцаадаггүй. 
 	<acronym>ACPI-CA</acronym> нь үүнтэй ажиллаж чадахгүй байхад 
 	 &os; үүнийг далдаар утга буцаалгах боломжийг олгодог тойрон гарах арга замтай байдаг. 
 	Хэрэв та утга буцаагдах ёстойг мэдэж байвал шаардлагатай газар нь Return буюу Буцах 
 	мэдээллүүдийг шууд нэмж болно. <acronym>ASL</acronym>-ийг 
 	<command>iasl</command> тушаалаар хүчээр хөрвүүлэхдээ <option>-f</option> 
 	тугийг ашиглана.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Анхдагч <acronym>AML</acronym>-ийг дарж өөрчлөх нь</title>
 
 	<para><filename>your.asl</filename>-ийг өөрчилсний дараа үүнийг 
 	та хөрвүүлэхдээ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>iasl your.asl</userinput></screen>
 
 	<para>Хөрвүүлэх явцад алдаанууд байсан ч гэсэн та <option>-f</option> тугийг 
 	нэмж <acronym>AML</acronym>-ийг хүчээр үүсгэж болно. Зарим алдаануудыг  
 	(өөрөөр хэлбэл Буцах мэдээллүүд байхгүй гэх мэт) тайлбарлагчийн тусламжтайгаар 
 	автоматаар тойрон гардгийг санаарай.</para>
 
 	<para><filename>DSDT.aml</filename> нь <command>iasl</command>-ийн 
 	анхдагч гаралт файлын нэр юм. Та өөрийн <acronym>BIOS</acronym>-ийн 
 	алдаатай хуулбарын (флэш санах ойд байсаар байгаа) оронд 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename>-ийг дараах байдлаар засварлан 
 	үүнийг ачаалж болно:</para>
 
 	<programlisting>acpi_dsdt_load="YES"
 acpi_dsdt_name="/boot/DSDT.aml"</programlisting>
 
 	<para>Өөрийн <filename>DSDT.aml</filename> файлын хуулбарыг 
 	  <filename class="directory">/boot</filename> сан уруу хуулах хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-debugoutput">
       <title><acronym>ACPI</acronym>-аас дибаг мэдээлэл гаргаж авах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>асуудлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>ACPI</primary>
 	<secondary>дибаг</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym> драйвер нь маш уян хатан дибаг хийх боломжтой. 
 	Энэ нь дэд системүүдийн олонлог болон харуулах түвшинг зааж өгөхийг танд зөвшөөрдөг. 
 	Таны дибаг хийхийг хүсэж байгаа дэд системүүд нь <quote>давхаргууд</quote> 
 	болж заагдсан байдаг бөгөөд <acronym>ACPI-CA</acronym> хэсгүүд 
 	(ACPI_ALL_COMPONENTS) болон <acronym>ACPI</acronym> тоног төхөөрөмжийн 
 	дэмжлэг (ACPI_ALL_DRIVERS) болж задардаг. Дибаг гаралтын харуулалт нь 
 	<quote>үе</quote>ээр заагддаг бөгөөд ACPI_LV_ERROR (зөвхөн алдаануудыг хэлдэг) 
 	тогтмолоос ACPI_LV_VERBOSE (бүгд) хүртэл байдаг. <quote>Үе</quote> нь 
 	олон тохируулгуудыг нэг удаа зайгаар зааглан тохируулж болох бит баг (bitmask) юм.
 	Хэрэв энэ нь маш урт тэгээд консолын мэдээллийн буферийг арилган шинэчилж 
 	байвал та практик дээр гаралтыг бүртгэх сериал консолыг ашиглахыг хүсэж болох юм. 
 	Бие даасан давхаргууд болон түвшингүүдийн бүрэн жагсаалт &man.acpi.4; гарын 
 	авлагын хуудсанд байдаг.</para>
 
       <para>Дибаг гаралт анхдагчаар идэвхжүүлэгдээгүй байдаг. Идэвхтэй болгохын тулд 
 	<acronym>ACPI</acronym> хэрэв цөмд хөрвүүлэгдсэн бол 
 	<literal>options ACPI_DEBUG</literal> мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны 
 	файлд нэмэх хэрэгтэй. Нийтэд нь идэвхтэй болгохын тулд 
 	<filename>/etc/make.conf</filename>-д 
 	<literal>ACPI_DEBUG=1</literal> мөрийг нэмж болно. Хэрэв энэ нь 
 	модуль бол та өөрийн <filename>acpi.ko</filename> модулийг дараах 
 	маягаар дахин хөрвүүлж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cd /sys/modules/acpi/acpi
 &amp;&amp; make clean &amp;&amp;
 make ACPI_DEBUG=1</userinput></screen>
 
       <para><filename>acpi.ko</filename>-г 
 	<filename class="directory">/boot/kernel</filename>-д суулгаад
 	өөрийн хүссэн давхарга болон түвшинг <filename>loader.conf</filename>-д 
 	нэмнэ. Энэ жишээ нь <acronym>ACPI-CA</acronym>-ийн бүх хэсгүүд болон 
 	бүх <acronym>ACPI</acronym> тоног төхөөрөмжийн драйверуудад  
 	(<acronym>CPU</acronym>, <acronym>LID</acronym>, гэх мэт.)
 	зориулан дибаг мэдээллүүдийг идэвхжүүлдэг. Энэ нь зөвхөн алдааны мэдээллүүдийг 
 	хамгийн багаар гаргаж харуулна.</para>
 
       <programlisting>debug.acpi.layer="ACPI_ALL_COMPONENTS ACPI_ALL_DRIVERS"
 debug.acpi.level="ACPI_LV_ERROR"</programlisting>
 
       <para>Хэрэв таны хүссэн мэдээлэл онцгой үйл явцаар эхэлсэн бол (түр зогсоолт болон 
 	үргэлжлүүлэлт гэж бодъё) та <filename>loader.conf</filename>-ийн 
 	өөрчлөлтүүдийг орхиж оронд нь <command>sysctl</command>-ийг ашиглан 
 	давхарга болон түвшинг ачаалсны дараа зааж онцгой үйл явцад зориулан өөрийн 
 	системийг бэлдэж болно. <command>sysctl</command>-ууд нь 
 	<filename>loader.conf</filename> дахь тохируулгуудын адилаар 
 	нэрлэгддэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="ACPI-References">
       <title>Лавлагаанууд</title>
 
       <para><acronym>ACPI</acronym>-ийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг  
 	дараах байршлуудаас олж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&a.acpi;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>ACPI</acronym> Захидлын Жагсаалтын Архивууд
 	    <ulink url="http://lists.freebsd.org/pipermail/freebsd-acpi/"></ulink></para>
 	</listitem>
 
         <listitem>
           <para>Хуучин <acronym>ACPI</acronym> Захидлын Жагсаалтын Архивууд
             <ulink url="http://home.jp.FreeBSD.org/mail-list/acpi-jp/"></ulink></para>
         </listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><acronym>ACPI</acronym> 2.0 Тодорхойлолт
 	    <ulink url="http://acpi.info/spec.htm"></ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; Гарын авлагын хуудаснууд: &man.acpi.4;,
 	    &man.acpi.thermal.4;, &man.acpidump.8;, &man.iasl.8;,
 	    &man.acpidb.8;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	    url="http://www.cpqlinux.com/acpi-howto.html#fix_broken_dsdt">
 	    <acronym>DSDT</acronym> дибаг эх үүсвэр</ulink>.
 	    (Compaq-ийг жишээ болгон хэрэглэсэн боловч ерөнхийдөө хэрэгтэй.)</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
index 9bd25ccf73..4e557d44ff 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/disks/chapter.sgml
@@ -1,4080 +1,4090 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.294
+     Original revision 1.295
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="disks">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
   <title>Хадгалалт</title>
 
   <sect1 id="disks-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
 
     <para>Энэ бүлэг нь FreeBSD дээр дискнүүдийг ашиглах талаар тайлбарлах болно. 
 	Эдгээрт санах ой дээр тулгуурласан дискнүүд, сүлжээнд залгагдсан дискнүүд, 
 	стандарт SCSI/IDE хадгалалтын төхөөрөмжүүд болон USB интерфэйс 
 	ашигладаг төхөөрөмжүүд багтах юм.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
     <itemizedlist>
       <listitem><para>Физик диск (хуваалтууд болон зүсмэлүүд) дээрх өгөгдлийн зохион 
 	байгуулалтыг тайлбарладаг FreeBSD-ийн ашигладаг ухагдахуун.</para>
       </listitem>
       <listitem><para>Өөрийн систем дээр нэмэлт хатуу дискнүүдийг хэрхэн нэмэх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийг ашиглахын тулд  &os;-г хэрхэн тохируулах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem><para>Санах ойн диск зэрэг виртуал файлын системүүдийг хэрхэн тохируулах талаар.</para></listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискний зайн хэрэглээг хязгаарлахын тулд ноогдлыг хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Дискийг халдагчдаас хамгаалж нууцлахын тулд хэрхэн шифрлэх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>FreeBSD дээр CD болон DVD-г хэрхэн үүсгэж шарах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Нөөцлөлтөд зориулсан хадгалалтын төрөл бүрийн тохируулгууд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>FreeBSD дээр байдаг нөөцлөлтийн програмуудыг хэрхэн ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Уян диск уруу хэрхэн нөөцлөх талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
         <para>Файлын системийн хормын хувилбар гэж юу болох түүнийг хэрхэн үр дүнтэйгээр ашиглах талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <para>Шинэ FreeBSD цөмийг хэрхэн тохируулж суулгах талаар мэдэх
           (<xref linkend="kernelconfig">).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-naming">
     <title>Төхөөрөмжийн нэрс</title>
 
     <para>Дараах нь FreeBSD-д дэмжигдсэн физик хадгалалтын төхөөрөмжүүд болон 
 	тэдгээртэй холбоотой төхөөрөмжийн нэрсийн жагсаалт юм.</para>
 
     <table id="disk-naming-physical-table" frame="none">
       <title>Физик диск нэрлэх заншил</title>
 
       <tgroup cols="2">
 	<thead>
 	  <row>
 	    <entry>Хөтчийн төрөл</entry>
 	    <entry>Хөтчийн төхөөрөмжийн нэр</entry>
 	  </row>
 	</thead>
 	<tbody>
 	  <row>
 	    <entry>IDE хатуу хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>ad</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>IDE CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>acd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI хатуу хөтчүүд болон USB Mass хадгалалтын төхөөрөмжүүд</entry>
 	    <entry><literal>da</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>cd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Төрөлжүүлсэн стандарт бус CDROM хөтчүүд</entry>
 	    <entry>Mitsumi CD-ROM-ийн хувьд <literal>mcd</literal> ба 
 	      Sony CD-ROM хөтчүүдийн хувьд <literal>scd</literal>
 	    </entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Уян хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>fd</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>SCSI соронзон хальсны хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>sa</literal></entry>
             </row>
 	  <row>
 	    <entry>IDE соронзон хальсны хөтчүүд</entry>
 	    <entry><literal>ast</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>Flash хөтчүүд</entry>
 	    <entry>&diskonchip; Flash хөтчийн хувьд <literal>fla</literal></entry>
 	  </row>
 	  <row>
 	    <entry>RAID хөтчүүд</entry>
 	    <entry>&adaptec; AdvancedRAID-н хувьд <literal>aacd</literal>,
 	      &mylex;-ийн хувьд <literal>mlxd</literal> ба <literal>mlyd</literal>,
 	      AMI &megaraid;-ийн хувьд <literal>amrd</literal>,
 	      Compaq Smart RAID-ийн хувьд <literal>idad</literal>,
 	      &tm.3ware; RAID-ийн хувьд <literal>twed</literal>.</entry>
 	  </row>
 	</tbody>
       </tgroup>
     </table>
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-adding">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Дэйвид</firstname>
 	  <surname>О'Брайн</surname>
 	  <contrib>Анхлан хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 26 Apr 1998 -->
     </sect1info>
 
     <title>Диск нэмэх</title>
 
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>нэмэх нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Дараах хэсэг зөвхөн нэг хөтөчтэй машинд шинэ <acronym>SCSI</acronym> диск хэрхэн 
         нэмэх талаар тайлбарлах болно. Эхлээд компьютераа унтраагаад хөтчийг 
 	компьютер, хянагч болон хөтчийн үйлдвэрлэгчийн заавруудын дагуу суулгана. 
 	Үүнийг хийх маш олон төрлийн процедуруудаас болоод энэ тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээлэл нь энэ баримтын хамрах хүрээнээс гадна юм.</para>
 
     <para><username>root</username> хэрэглэгчээр нэвтрэх хэрэгтэй. Та хөтчийг 
 	суулгасны дараа шинэ диск олдсон эсэхийг <filename>/var/run/dmesg.boot</filename>-с 
 	шалгаарай. Шинээр нэмсэн хөтөч нь <devicename>da1</devicename> байх 
 	бөгөөд бид үүнийг <filename>/1</filename> дээр холбохыг хүснэ (хэрэв та IDE хөтөч 
 	нэмж байгаа бол төхөөрөмжийн нэр нь <devicename>ad1</devicename> болно).</para>
 
     <indexterm><primary>хуваалтууд</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>зүсмэлүүд</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary><command>fdisk</command></primary>
     </indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь IBM-PC-тэй нийцтэй компьютеруудтай ажилладаг учраас 
 	PC BIOS хуваалтуудыг бодолцох ёстой. Эдгээр нь уламжлалт BSD хуваалтуудаас 
 	өөр юм. PC диск нь дөрөв хүртэлх тооны BSD хуваалттай байдаг. Хэрэв диск 
 	нь жинхэнээрээ FreeBSD-д зориулагдах бол та <emphasis>dedicated буюу 
 	зориулагдсан</emphasis> горимыг ашиглаж болно. Үгүй бол FreeBSD нь 
 	PC BIOS хуваалтуудын аль нэгэн дээр байрлах болно. FreeBSD нь PC BIOS 
 	хуваалтуудыг уламжлалт BSD хуваалтуудтай эндүүрэхгүйн тулд 
 	<emphasis>зүсмэлүүд</emphasis> гэж нэрлэдэг. Та бас FreeBSD-д зориулагдсан 
 	боловч өөр үйлдлийн систем суулгагдсан компьютер дээр ашигласан диск дээрх 
 	зүсмэлүүдийг хэрэглэж болох юм. Энэ нь FreeBSD биш өөр үйлдлийн системийн 
 	<command>fdisk</command> хэрэгсэлтэй андуурахаас хамгаалах нэг сайн 
 	арга юм.</para>
 
     <para>Зүсмэлийн хувьд бол хөтөч нь <filename>/dev/da1s1e</filename> 
 	гэж нэмэгдэх болно. Үүнийг SCSI диск, нэгжийн дугаар 1 (хоёр дахь SCSI диск),
 	зүсмэл 1 (PC BIOS хуваалт 1) болон <filename>e</filename> BSD 
 	хуваалт гэж уншина. Зориулагдсан тохиолдолд хөтөч нь ердөө л <filename>/dev/da1e</filename> 
 	гэж нэмэгдэнэ.</para>
 
     <para>Секторуудын тоог хадгалахын тулд 32 битийн бүхэл тоог ашигладгаас болоод 
 	&man.bsdlabel.8; нь нэг дискний хувьд 2^32-1 сектор буюу ихэнх тохиолдолд 
 	2TB болж хязгаарлагддаг. &man.fdisk.8; хэлбэршүүлэлт нь 2^32-1-с 
 	ихгүй эхлэх сектор болон 2^32-1-с ихгүй уртыг зөвшөөрч хуваалтуудыг 2TB,  
 	дискнүүдийг ихэнх тохиолдолд 4TB болгож хязгаарладаг. &man.sunlabel.8; 
 	хэлбэршүүлэлт нь нэг хуваалтын хувьд 2^32-1 сектороор, нийтдээ 16TB-ийн 
 	8 хуваалтаар хязгаарлагддаг. Илүү том дискнүүдийн хувьд &man.gpt.8; 
 	хуваалтууд ашиглагдаж болох юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>&man.sysinstall.8;-г ашиглах нь</title>
       <indexterm>
         <primary><application>sysinstall</application></primary>
         <secondary>дискнүүд нэмэх нь</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary>su</primary>
       </indexterm>
       <procedure>
 	<step>
 	  <title><application>Sysinstall</application>-г жолоодох нь</title>
 
 	  <para>Та <command>sysinstall</command>-н хялбар ашиглаж болох 
 		цэснүүдийн тусламжтайгаар шинэ дискийг хуваан хаяглаж болох юм. 
 		<username>root</username> хэрэгчээр нэвтрэх буюу эсвэл 
 		<command>su</command> тушаалыг ашиглаарай. 
 		<command>sysinstall</command>-г ажиллуулж 
 		<literal>Configure</literal> цэс уруу орно. 
 		<literal>FreeBSD Configuration Menu</literal> дотор 
 		доош шилжиж <literal>Fdisk</literal> тохируулгыг 
 		сонгоно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title><application>fdisk</application> хуваалт засварлагч</title>
 	  <para><application>fdisk</application>-ийн дотор байхдаа 
 		<keycap>A</keycap>-г дарвал дискийг бүхэлд нь FreeBSD-д 
 		ашиглах болно. Асуух үед нь хэрэв та <quote>ирээдүйд суулгаж болзошгүй 
 		үйлдлийн системүүдтэй хамтран ажиллахаар үлдэхийг хүсвэл</quote> 
 		<literal>YES</literal> гэж хариулаарай. <keycap>W</keycap>-г 
 		ашиглан өөрчлөлтүүдийг диск уруу бичнэ. Одоо FDISK засварлагчаас 
 		<keycap>Q</keycap>-г дарж гараарай. Дараа нь танаас 
 		<quote>Master Boot Record буюу Мастер Ачаалагч Бичлэгийн</quote> 
 		талаар асуух болно. Та ажиллаж байгаа систем дээр диск нэмж байгаа болохоор 
 		<literal>None</literal>-г сонгох хэрэгтэй.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Дискний Шошго засварлагч</title>
 	  <indexterm><primary>BSD хуваалтууд</primary></indexterm>
 
 	  <para>Дараа нь <application>sysinstall</application>-с гарч дахин 
 		түүнийг эхлүүлэх хэрэгтэй. Дээрх заавруудыг дагаарай, гэхдээ 
 		энэ удаад <literal>Label</literal> тохируулгыг сонгоорой. 
 		Энэ нь <literal>Disk Label Editor буюу дискний шошго засварлагч</literal> 
 		уруу орно. Энд та уламжлалт BSD хуваалтуудыг үүсгэдэг. Диск нь 
 		<literal>a-h</literal> гэж хаяглагдсан найм хүртэлх хуваалтуудтай 
 		байж болно. Хуваалтын шошгонуудын цөөн хэд нь тусгай хэрэглээтэй байдаг. 
 		<literal>a</literal> хуваалт нь root хуваалтанд (<filename>/</filename>) 
 		ашиглагддаг. Тиймээс зөвхөн таны системийн диск (өөрөөр хэлбэл таны 
 		ачаалалт хийсэн диск) <literal>a</literal> хуваалттай байх 
 		ёстой. <literal>b</literal> хуваалт нь swap хуваалтуудад 
 		хэрэглэгддэг бөгөөд та swap хуваалттай олон дисктэй байж болох юм. 
 		<literal>c</literal> хуваалт нь зориулагдсан горимд  
 		бүх дискийг, зүсмэлийн горимд бүхэл FreeBSD зүсмэлийг эсвэл заадаг.
 		Бусад хуваалтууд нь ерөнхий хэрэглээнд зориулагдсан.</para>
 
 	  <para><application>sysinstall</application>-ийн шошго засварлагч нь 
 		root биш, swap биш хуваалтуудад зориулж <literal>e</literal> 
 		хуваалтыг илүүтэй үздэг. Шошго засварлагч дотор байхдаа <keycap>C</keycap>-г 
 		даран ганц файлын систем үүсгэх хэрэгтэй. Асуух үед, хэрэв энэ нь 
 		FS (файлын систем) эсвэл swap байх юм бол <literal>FS</literal>-г 
 		сонгож холбох цэгийг (өөрөөр хэлбэл <filename>/mnt</filename>) бичээрэй. 
 		Хэрэв дискийг суулгацын дараах горимд нэмж байгаа бол 
 		<application>sysinstall</application> нь танд зориулж оруулгуудыг 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд үүсгэхгүй, тиймээс таны 
 		зааж өгсөн холбох цэг нь чухал биш юм.</para>
 
 	  <para>Та одоо шинэ шошгыг диск уруу бичиж түүн дээр файлын систем үүсгэхэд 
 		бэлэн боллоо. Үүнийг <keycap>W</keycap>-г дарж хийнэ. 
 		<application>sysinstall</application>-ын шинэ хуваалтыг 
 		холбож чадахгүй байна гэсэн алдааг өнгөрүүлэх хэрэгтэй. Шошго засварлагч
 		болон <application>sysinstall</application>-с бүр мөсөн 
 		гараарай.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Төгсгөл</title>
 
 	  <para>Хамгийн сүүлийн алхам нь <filename>/etc/fstab</filename> файлыг 
 		засварлаж өөрийн шинэ дискний оруулгыг нэмэх явдал юм.</para>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тушаалын мөрийн хэрэгслүүдийг ашиглах нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>Зүсмэлүүдийг ашиглах нь</title>
 
 	<para>Энэ тохиргоо нь таны дискийг өөрийн чинь компьютер дээр суулгагдсан 
 	байж болох бусад үйлдлийн системтэй зөв ажиллаж өөр бусад үйлдлийн системийн 
 	<command>fdisk</command> хэрэгслүүдтэй эндүүрэхгүй байх боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. Шинэ дискийг суулгахад энэ аргыг ашиглахыг зөвлөдөг. 
 	Хэрэв танд үнэхээр тохирох шалтгаан байгаа тохиолдолд <literal>зориулагдсан</literal> 
 	горимыг ашиглаарай!</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 bs=1k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>fdisk -BI da1</userinput> #Initialize your new disk
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -B -w da1s1 auto</userinput> #Label it.
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -e da1s1</userinput> # Edit the bsdlabel just created and add any partitions.
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1s1e</userinput> # Repeat this for every partition you created.
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/da1s1e /1</userinput> # Mount the partition(s)
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput> # Add the appropriate entry/entries to your <filename>/etc/fstab</filename>.</screen>
 
 	<para>Хэрэв танд IDE диск байвал <filename>da</filename>-г 
 	<filename>ad</filename> гэж солиорой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зориулагдсан</title>
 	<indexterm><primary>OS/2</primary></indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та шинэ хөтчийг өөр үйлдлийн системтэй цуг хуваалцахгүй бол 
 	<literal>зориулагдсан</literal> горимыг ашиглаж болох юм. Энэ горим нь 
 	Microsoft үйлдлийн системийн толгойг эргүүлж болохыг санаарай; гэхдээ 
 	тэдгээр нь ямар ч эвдрэл гэмтэл үүсгэхгүй. IBM-ийн &os2; нь харин 
 	олсон бүх ойлгохгүй байгаа ямар ч хуваалтыг хувьдаа <quote>завших</quote> 
 	болно.</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 bs=1k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -Bw da1 auto</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -e da1</userinput>				# create the `e' partition
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1e</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput>				# add an entry for /dev/da1e
 &prompt.root; <userinput>mount /1</userinput></screen>
 
 	<para>Өөр нэг арга нь:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=/dev/da1 count=2</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel /dev/da1 | bsdlabel -BR da1 /dev/stdin</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da1e</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mkdir -p /1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi /etc/fstab</userinput>					# add an entry for /dev/da1e
 &prompt.root; <userinput>mount /1</userinput></screen>
 
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="raid">
     <title>RAID</title>
 
     <sect2 id="raid-soft">
       <title>Програм хангамжийн RAID</title>
 
       <sect3 id="ccd">
 	<sect3info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Кристофер</firstname>
 	      <surname>Шамвэй</surname>
 	      <contrib>Анхлан ажилласан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Жим</firstname>
 	      <surname>Браун</surname>
 	      <contrib>Хянан тохиолдуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	</sect3info>
 
 <indexterm><primary>RAID</primary><secondary>програм хангамж</secondary></indexterm>
 <indexterm>
   <primary>RAID</primary><secondary>CCD</secondary>
 </indexterm>
 
 	<title>Нийлүүлэгдсэн Дискний Драйвер (Concatenated Disk Driver буюу CCD) тохиргоо</title>
 	<para>Бөөн хадгалалтын шийдлийг сонгохдоо бодолцох хамгийн чухал хүчин зүйлүүд нь 
 	хурд, найдвартай байдал болон өртөг юм. Энэ гурвыг гурвууланг нь тэнцүү байлгах нь 
 	ховор байдаг; ерөнхийдөө хурдан, найдвартай бөөн хадгалалтын төхөөрөмж нь үнэтэй 
 	бөгөөд үнийн хувьд хямдыг сонгох нь хурд эсвэл найдвартай байдлын аль нэгийг золиослох 
 	хэрэгтэй болдог.</para>
 
           <para>Доор тайлбарласан системийг дизайн хийхдээ өртгийг хамгийн чухал хүчин зүйл гэж 
 		сонгож авсан бөгөөд үүний дараа хурд, хурдын дараа найдвартай байдлыг 
 		сонгосон. Энэ системийн өгөгдөл дамжуулах хурд нь эцсийн эцэст сүлжээгээр 
 		шахагддаг. Найдвартай байдал нь маш чухал боловч доор тайлбарласан CCD 
 		хөтөч нь CD-R-ууд дээр аль хэдийн бүтнээрээ нөөцлөгдсөн, амархнаар 
 		солигдож болох өгөгдөлд шууд үйлчилдэг.</para>
 
           <para>Өөрийн шаардлагыг тодорхойлох нь бөөн хадгалалтын шийдлийг сонгох анхны 
 		алхам юм. Хэрэв таны шаардлага нь хурд эсвэл найдвартай байдлыг өртгөөс 
 		илүүтэй үзэж байгаа бол таны шийдэл энэ хэсэгт тайлбарласан шийдлээс 
 		өөр болох болно.</para>
 
 
 	<sect4 id="ccd-installhw">
 	  <title>Тоног төхөөрөмжийг суулгах нь</title>
 
 	  <para>IDE системийн дискнээс гадна гурван Western
             Digital 30GB, 5400 RPM IDE диск нь доор тайлбарласан 
 		CCD дискний гол цөм болж нийтдээ ойролцоогоор 90GB 
 		шууд хадгалалт болно. Туйлын хүслээр бол IDE диск бүр өөрийн IDE 
 		хянагч болон кабельтай байна, гэхдээ өртгийг багасгахын 
 		тулд нэмэлт IDE хянагчууд ашиглагдаагүй болно. Харин дискнүүд нь 
 		jumper буюу холбогчоор тохируулагдсан бөгөөд ингэснээр IDE хянагч 
 		бүр нэг мастер болон нэг боолтой байна.</para>
 
 	  <para>Дахин ачаалах үед системийн BIOS залгагдсан дискнүүдийг автоматаар олохоор 
 		тохируулагдсан байдаг. Илүү чухал зүйл нь FreeBSD тэдгээрийг дахин ачаалахад 
 		олсон явдал юм:</para>
 
 	  <programlisting>ad0: 19574MB &lt;WDC WD205BA&gt; [39770/16/63] at ata0-master UDMA33
 ad1: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata0-slave UDMA33
 ad2: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata1-master UDMA33
 ad3: 29333MB &lt;WDC WD307AA&gt; [59598/16/63] at ata1-slave UDMA33</programlisting>
 
  	  <note><para>Хэрэв FreeBSD дискнүүдийг бүгдийг нь олохгүй байгаа бол 
 		та тэдгээрийг зөвөөр холбосон эсэхээ шалгаарай. IDE хөтчүүдийн 
 		ихэнх нь бас <quote>Cable Select</quote> холбогчтой байдаг. 
 		Энэ нь мастер/боол харилцаанд зориулагдсан холбогч 
 		<emphasis>биш</emphasis> юм. Хөтчийн баримтаас зөв 
 		холбогчийг таних талаар лавлаарай.</para></note>
 
  	  <para>Дараа нь тэдгээрийг файлын системийн хэсэг болгон залгах талаар 
 		бодох хэрэгтэй. Та &man.vinum.8; (<xref
  	    linkend="vinum-vinum">) болон &man.ccd.4; хоёуланг 
 		судлах хэрэгтэй. Энэ тохиргооны хувьд &man.ccd.4;-г сонгосон.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-setup">
 	  <title>CCD-г тохируулах нь</title>
 
  	  <para>&man.ccd.4; хөтөч нь хэд хэдэн адил дискнүүдийг авч тэдгээрийг 
 		нэг логик файл систем болгон нийлүүлэх боломжийг олгодог. 
 		&man.ccd.4;-г ашиглахын тулд танд &man.ccd.4; дэмжлэг 
 		цуг бүтээгдсэн цөм хэрэгтэй. Энэ мөрийг цөмийн тохиргооны файлдаа
 		нэмээд цөмөө дахин бүтээж суулгаарай:</para>
 
 	  <programlisting>device   ccd</programlisting>
 
 	  <para>&man.ccd.4; дэмжлэг цөмийн дуудагдах модуль хэлбэрээр 
 		бас дуудагдаж болно.</para>
 
  	  <para>&man.ccd.4;-г тохируулахын тулд та эхлээд дискнүүдийг 
 		хаяглах &man.bsdlabel.8;-г ашиглах ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>bsdlabel -w ad1 auto
 bsdlabel -w ad2 auto
 bsdlabel -w ad3 auto</programlisting>
 
  	  <para>Энэ нь бүх дискний дагуух <devicename>ad1c</devicename>, <devicename>ad2c</devicename> болон <devicename>ad3c</devicename>-д зориулж  bsdlabel үүсгэдэг.</para>
 
  	  <para>Дараагийн алхам нь дискний шошгоны төрлийг өөрчлөх явдал юм. 
 		Та дискнүүдийг засварлахдаа &man.bsdlabel.8;-г ашиглаж 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>bsdlabel -e ad1
 bsdlabel -e ad2
 bsdlabel -e ad3</programlisting>
 
  	  <para>Энэ нь диск бүр дэх тухайн дискний шошгыг <envar>EDITOR</envar> 
 		орчны хувьсагчид заасан засварлагчаар, ихэнхдээ &man.vi.1;-ээр 
 		онгойлгодог.</para>
 
 	  <para>Өөрчлөлт хийгдээгүй дискний шошго иймэрхүү харагдах болно:</para>
 
 	  <programlisting>8 partitions:
 #        size   offset    fstype   [fsize bsize bps/cpg]
   c: 60074784        0    unused        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)</programlisting>
 
  	  <para>&man.ccd.4;-д зориулж ашиглахаар шинэ <literal>e</literal> 
 		хуваалтыг нэмнэ. Үүнийг ихэвчлэн <literal>c</literal> хуваалтаас хуулж 
 		болох боловч <option>fstype</option> нь <userinput>4.2BSD</userinput> 
 		байх <emphasis>ёстой</emphasis>. Дискний шошго одоо иймэрхүү харагдах 
 		ёстой:</para>
 
 	  <programlisting>8 partitions:
 #        size   offset    fstype   [fsize bsize bps/cpg]
   c: 60074784        0    unused        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)
   e: 60074784        0    4.2BSD        0     0     0   # (Cyl.    0 - 59597)</programlisting>
 
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-buildingfs">
 	  <title>Файлын системийг бүтээх нь</title>
 
 	  <para>Та бүх дискнүүдээ хаягласны дараа &man.ccd.4;-г бүтээх 
 		ёстой. Үүнийг хийхийн тулд дараах тохируулгуудтай адилаар
 		&man.ccdconfig.8;-г ашиглана:</para>
 
 	    <programlisting>ccdconfig ccd0<co id="co-ccd-dev"> 32<co id="co-ccd-interleave"> 0<co id="co-ccd-flags"> /dev/ad1e<co id="co-ccd-devs"> /dev/ad2e /dev/ad3e</programlisting>
 
 	  <para>Тохируулга бүрийн хэрэглээ болон утгыг доор харуулав:</para>
 
           <calloutlist>
             <callout arearefs="co-ccd-dev">
 	    <para>Эхний нэмэлт өгөгдөл нь тохируулах төхөөрөмж байх бөгөөд энэ 
 		тохиолдолд <filename>/dev/ccd0c</filename> байна. 
 		<filename>/dev/</filename> хэсэг байхгүй ч байж болно.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-interleave">
 
 	    <para>Файлын системд зориулсан interleave.  interleave нь 
 		дискний блокууд дээрх судлын хэмжээг тодорхойлдог бөгөөд нэг бүр нь 
 		ихэвчлэн 512 байт байдаг. Тэгэхээр 32 interleave нь 16,384 байт 
 		байна.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-flags">
 	    <para>&man.ccdconfig.8;-д зориулсан тугнууд. Хэрэв та хөтчийг 
 		толин тусгал үүсгэж идэвхжүүлэхийг хүсвэл тугийг энд зааж өгч 
 		болно. Энэ тохиргоо нь &man.ccd.4;-н хувьд толин тусгал 
 		үүсгэлтийг хангадаггүй учир энэ нь 0 (тэг) гэж тохируулагдсан.</para>
             </callout>
 
             <callout arearefs="co-ccd-devs">
 	    <para>&man.ccdconfig.8; уруу өгөгдөх сүүлийн нэмэлт өгөгдлүүд нь 
 		массивт оруулах төхөөрөмжүүд юм. Төхөөрөмж бүрийн хувьд бүрэн 
 		гүйцэд замын нэрийг ашиглах хэрэгтэй.</para>
             </callout>
           </calloutlist>
 
 
 	  <para>&man.ccdconfig.8;-г ажиллуулсны дараа &man.ccd.4; тохируулагдана.
 		Файлын систем суулгагдаж болно. Тохируулгуудын талаар &man.newfs.8;-с 
 		лавлана уу, эсвэл ердөө л ингэж ажиллуулна: </para>
 
 	  <programlisting>newfs /dev/ccd0c</programlisting>
 
 
 	</sect4>
 
 	<sect4 id="ccd-auto">
 	  <title>Бүгдийг автомат болгох нь</title>
 
 	  <para>Ерөнхийдөө та &man.ccd.4;-г дахин ачаалах бүртээ холбохыг хүснэ. 
 		Үүнийг хийхийн тулд та эхлээд тохируулах хэрэгтэй. Өөрийн одоогийн 
 		тохиргоогоо дараах тушаал ашиглаж <filename>/etc/ccd.conf</filename> 
 		уруу бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>ccdconfig -g &gt; /etc/ccd.conf</programlisting>
 
 	  <para>Дахин ачаалах үед скрипт <command>/etc/rc</command> нь 
 		хэрэв <filename>/etc/ccd.conf</filename> байвал 
 		<command>ccdconfig -C</command> тушаалыг ажиллуулна. 
 		Энэ нь &man.ccd.4;-г холбож болохоор болгож 
 		автоматаар тохируулна.</para>
 
 	  <note><para>Хэрэв та ганц хэрэглэгчийн горим уруу ачаалж байгаа бол 
 		&man.ccd.4;-г &man.mount.8; хийхээсээ өмнө массивыг 
 		тохируулахын тулд дараах тушаалыг ажиллуулах 
 		шаардлагатай:</para>
 
 	  <programlisting>ccdconfig -C</programlisting>
           </note>
 
 	  <para>&man.ccd.4;-г автоматаар холбохын тулд &man.ccd.4;-н оруулгыг 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд байрлуулах хэрэгтэй. Ингэсэн 
 		тохиолдолд энэ нь ачаалах үед холбогдох болно:</para>
 
 	  <programlisting>/dev/ccd0c              /media       ufs     rw      2       2</programlisting>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3 id="vinum">
 	<title>Vinum Эзлэхүүн Менежер</title>
 
 <indexterm><primary>RAID</primary><secondary>програм хангамж</secondary></indexterm>
 <indexterm>
   <primary>RAID</primary>
   <secondary>Vinum</secondary>
 </indexterm>
 
 	<para>Vinum Эзлэхүүн Менежер нь виртуал диск хөтчийг хийдэг блок төхөөрөмжийн драйвер 
 		юм. Энэ нь дискний тоног төхөөрөмжийг блок төхөөрөмжийн интерфэйсээс 
 		тусгаарлаж уян хатан байдал, ажиллагаа болон найдвартай байдлыг дискний 
 		хадгалалтын уламжлалт зүсмэлийн харагдалтаас илүүтэйгээр хангах тийм аргаар 
 		өгөгдлийг дүрсэлдэг. &man.vinum.8; нь RAID-0, RAID-1 болон RAID-5 
 		загваруудыг тус бүрт нь болон холбоотой байдлаар нь шийддэг.</para>
 
 	<para>&man.vinum.8;-ийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<xref linkend="vinum-vinum">-с үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2 id="raid-hard">
       <title>Тоног төхөөрөмжийн RAID</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>RAID</primary>
 	<secondary>тоног төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь бас төрөл бүрийн тоног төхөөрөмжийн <acronym>RAID</acronym> 
 	хянагчуудыг дэмждэг. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь FreeBSD-д зориулсан тусгай програм 
 	хангамжаар массивыг удирдах шаардлагагүйгээр <acronym>RAID</acronym> дэд 
 	системийг хянадаг.</para>
 
       <para>Карт дээрх <acronym>BIOS</acronym>-г ашиглан карт нь дискний үйлдлүүдийн 
 	ихэнхийг өөрөө хянадаг. Дараах нь Promise <acronym>IDE</acronym> <acronym>RAID</acronym> 
 	хянагчийг ашиглах тохиргооны товч тайлбар юм. Энэ карт суулгагдаж систем эхлэх үед 
 	мэдээллийг хүсэх мөрийг харуулна. Картны тохиргооны дэлгэц уруу орохын тулд
 	заавруудыг дагана. Эндээс залгагдсан бүх хөтчүүдийг нэгтгэх боломж танд байх 
 	болно. Ингэж хийснийхээ дараа диск(нүүд) нь FreeBSD-д нэг хөтөч шиг харагдах 
 	болно. Бусад <acronym>RAID</acronym> түвшингүүдийг бас 
 	тохируулж болно.
       </para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>ATA RAID1 массивуудыг дахин бүтээх нь</title>
 
       <para>FreeBSD нь массив дахь гэмтсэн, ажиллагаагүй болсон дискийг шууд солих боломжийг 
 	олгодог. Энэ нь дахин ачаалахаасаа өмнө таныг ийм асуудлыг мэдэхийг шаарддаг.</para>
 
       <para>Та магадгүй доор дурдсантай адилыг <filename>/var/log/messages</filename> эсвэл 
 	&man.dmesg.8; гаралт дээр харж болох юм:</para>
 
       <programlisting>ad6 on monster1 suffered a hard error.
 ad6: READ command timeout tag=0 serv=0 - resetting
 ad6: trying fallback to PIO mode
 ata3: resetting devices .. done
 ad6: hard error reading fsbn 1116119 of 0-7 (ad6 bn 1116119; cn 1107 tn 4 sn 11)\\
 status=59 error=40
 ar0: WARNING - mirror lost</programlisting>
 
       <para>&man.atacontrol.8; ашиглан дэлгэрэнгүй мэдээллийг шалгана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol list</userinput>
 ATA channel 0:
 	Master:      no device present
 	Slave:   acd0 &lt;HL-DT-ST CD-ROM GCR-8520B/1.00&gt; ATA/ATAPI rev 0
 
 ATA channel 1:
 	Master:      no device present
 	Slave:       no device present
 
 ATA channel 2:
 	Master:  ad4 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 	Slave:       no device present
 
 ATA channel 3:
 	Master:  ad6 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 	Slave:       no device present
 
 &prompt.root; <userinput>atacontrol status ar0</userinput>
 ar0: ATA RAID1 subdisks: ad4 ad6 status: DEGRADED</screen>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <para>Та дискийг аюулгүйгээр салган авахын тулд эхлээд ata сувгийг 
 		ажиллахгүй байгаа дисктэй цуг салгана:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol detach ata3</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дискийг сольно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>ata сувгийг дахин залгана:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol attach ata3</userinput>
 Master:  ad6 &lt;MAXTOR 6L080J4/A93.0500&gt; ATA/ATAPI rev 5
 Slave:   no device present</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Шинэ дискийг массивт нөөц маягаар нэмнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol addspare ar0 ad6</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Массивыг дахин бүтээнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>atacontrol rebuild ar0</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Дараах тушаалыг ашиглаж үйл явцыг шалгаж болно:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dmesg | tail -10</userinput>
 [output removed]
 ad6: removed from configuration
 ad6: deleted from ar0 disk1
 ad6: inserted into ar0 disk1 as spare
 
 &prompt.root; <userinput>atacontrol status ar0</userinput>
 ar0: ATA RAID1 subdisks: ad4 ad6 status: REBUILDING 0% completed</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Энэ үйлдэл хийгдэж дуустал хүлээх хэрэгтэй.</para>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="usb-disks">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Jul 2004 -->
     </sect1info>
 
     <title>USB хадгалалтын төхөөрөмжүүд</title>
     <indexterm>
       <primary>USB</primary>
       <secondary>дискнүүд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Одоо үед маш олон гадаад хадгалалтын шийдлүүд байгаа бөгөөд 
 	Universal Serial Bus (USB): хатуу хөтчүүд, USB хуруун хөтчүүд, 
 	CD-R шарагчид зэргийг ашигладаг. &os; нь эдгээр төхөөрөмжүүдийн 
 	дэмжлэгийг хангадаг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>USB бөөн хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн драйвер &man.umass.4; нь 
 	USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн дэмжлэгийг хангадаг. Хэрэв та 
 	<filename>GENERIC</filename> цөм ашиглавал өөрийн тохиргоондоо юу 
 	ч өөрчлөх шаардлагагүй. Хэрэв та өөрчлөн тохируулсан цөм ашиглах бол 
 	таны цөмийн тохиргооны файлд дараах мөрүүд байгаа эсэхийг 
 	шалгаарай:</para>
 
       <programlisting>device scbus
 device da
 device pass
 device uhci
 device ohci
 device ehci
 device usb
 device umass</programlisting>
 
       <para>&man.umass.4; драйвер нь USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдэд хандахын 
 	тулд SCSI дэд системийг хэрэглэдэг бөгөөд таны USB төхөөрөмж системд 
 	SCSI төхөөрөмж маягаар харагдах болно. Таны эх хавтан дээрх USB бичил 
 	схемээс хамаарч USB 1.X-ийн дэмжлэгийн хувьд танд зөвхөн <literal>device
 	uhci</literal> эсвэл <literal>device ohci</literal> хоёрын аль нэг 
 	хэрэгтэй болно, гэхдээ хоёуланг нь цөмийн тохиргоондоо байлгах нь гэмгүй юм. 
 	USB 2.0 хянагчуудад зориулсан дэмжлэгийг &man.ehci.4; драйвер 
 	(<literal>device ehci</literal> мөр) хангадаг. 
 	Хэрэв та ямар нэг мөр нэмсэн бол шинэ цөмөө эмхэтгэж суулгахаа битгий 
 	мартаарай.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв таны USB төхөөрөмж чинь CD-R эсвэл DVD шарагч бол 
 	SCSI CD-ROM драйвер &man.cd.4;-г цөмд дараах мөрийн тусламжтай 
 	нэмэх ёстой:</para>
 
 	<programlisting>device cd</programlisting>
 
 	<para>Шарагч нь SCSI хөтөч гэж харагддаг учир &man.atapicam.4; 
 	драйверийг цөмийн тохиргоонд ашиглах ёсгүй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоог тест хийх нь</title>
 
       <para>Тохиргоог тест хийхэд бэлэн боллоо: өөрийн USB төхөөрөмжийг залгахад 
 	системийн мэдэгдлийн буферт (&man.dmesg.8;) хөтөч нь иймэрхүү 
 	харагдах ёстой:</para>
 
       <screen>umass0: USB Solid state disk, rev 1.10/1.00, addr 2
 GEOM: create disk da0 dp=0xc2d74850
 da0 at umass-sim0 bus 0 target 0 lun 0
 da0: &lt;Generic Traveling Disk 1.11&gt; Removable Direct Access SCSI-2 device
 da0: 1.000MB/s transfers
 da0: 126MB (258048 512 byte sectors: 64H 32S/T 126C)</screen>
 
       <para>Мэдээж хэрэг үйлдвэрлэгч, төхөөрөмжийн цэг (<devicename>da0</devicename>) 
 	болон бусад зүйлс таны тохиргооноос хамаараад өөр байж болно.</para>
 
       <para>USB төхөөрөмж нь SCSI төхөөрөмж гэж харагддаг болохоор 
 	<command>camcontrol</command> тушаалыг ашиглаж системд холбогдсон 
 	USB хадгалалтын төхөөрөмжүүдийн жагсаалтыг харуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
 &lt;Generic Traveling Disk 1.11&gt;      at scbus0 target 0 lun 0 (da0,pass0)</screen>
 
       <para>Хэрэв хөтөч нь файлын системтэй ирвэл та түүнийг холбож чадна. 
 	<xref linkend="disks-adding"> хэсэг нь хэрэв шаардлагатай бол 
 	USB хөтчийг хэлбэршүүлж түүн дээр хуваалт үүсгэхэд танд туслах 
 	болно.</para>
 
       <warning>
         <para>Дурын төхөөрөмжийг итгэлгүй хэрэглэгчдэд холбох боломжийг 
 	  олгох нь өөрөөр хэлбэл <literal>vfs.usermount</literal>-ийг доор 
 	  тайлбарласнаар идэвхжүүлэх нь аюулгүй байдлын үүднээс авч үзвэл 
 	  аюултай юм. &os; дээрх ихэнх файлын систем нь хортой төхөөрөмжийн 
 	  эсрэг хамгаалалтгүй байдаг.</para>
       </warning>
 
       <para>Энэ төхөөрөмжийг энгийн хэрэглэгч холбож чаддагаар болгохын тулд 
 	тодорхой алхмуудыг хийх хэрэгтэй. Эхлээд USB хадгалалтын төхөөрөмж 
 	холбогдсон үед үүссэн төхөөрөмжүүдэд хэрэглэгч хандаж болохоор байх 
 	хэрэгтэй. Үүний шийдэл нь эдгээр төхөөрөмжүүдийн бүх хэрэглэгчдийг 
 	<groupname>operator</groupname> бүлгийн гишүүн болгох явдал 
 	юм. Үүнийг &man.pw.8;-ээр хийнэ. Хоёрдугаарт төхөөрөмжүүд нь 
 	үүсэх үед <groupname>operator</groupname> бүлэг тэдгээрийг 
 	уншиж бичиж чадаж байх ёстой. Тохирох мөрүүдийг 
 	<filename>/etc/devfs.rules</filename> файлд 
 	нэмснээр үүнийг хийж болно:</para>
 
       <programlisting>[localrules=5]
 add path 'da*' mode 0660 group operator</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв системд SCSI дискнүүд байгаа бол үүнийг арай өөрөөр хийх 
 	ёстой. Өөрөөр хэлбэл хэрэв систем нь аль хэдийн <devicename>da0</devicename>-ээс
 	  <devicename>da2</devicename> хүртэлх холбогдсон дискнүүдийг 
 	агуулж байвал хоёр дахь мөрийг дараах маягаар солих хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>add path 'da[3-9]*' mode 0660 group operator</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь байгаа дискнүүдийг <groupname>operator</groupname> 
 	бүлэгт хамааруулахгүй болгоно.</para>
       </note>
 
        <para>Та бас өөрийн &man.devfs.rules.5; дүрмийн олонлогийг 
 		<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд идэвхжүүлэх 
 		хэрэгтэй:</para>
 	 
        <programlisting>devfs_system_ruleset="localrules"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь цөм нь ердийн хэрэглэгчдэд файлын системийг холбох боломжтойгоор 
 	тохируулагдах ёстой. Хамгийн хялбар арга бол <filename>/etc/sysctl.conf</filename>-д
 	мөр нэмэх явдал юм:</para>
 
       <programlisting>vfs.usermount=1</programlisting>
 
       <para>Дараагийн дахин ачаалалтын дараа энэ нь идэвхжихийг санаарай. 
 	Өөрөөр энэ хувьсагчийг тохируулахын тулд &man.sysctl.8;-г ашиглаж 
 	болох юм.</para>
 
       <para>Төгсгөлийн алхам нь файлын систем холбогдох санг үүсгэх явдал юм. 
 	Энэ санг файлын системийг холбох хэрэглэгч эзэмшсэн байх хэрэгтэй. 
 	Үүнийг хийх нэг арга нь <username>root</username>-ийн хувьд 
 	тэр хэрэглэгчийн эзэмшсэн дэд санг 
 	<filename>/mnt/<replaceable>username</replaceable></filename> 
 	(<replaceable>username</replaceable>-г тухайн хэрэглэгчийнхээ нэвтрэх 
 	нэрээр болон <replaceable>usergroup</replaceable>-г хэрэглэгчийнхээ үндсэн  
 	бүлгийн нэрээр солиорой) гэж үүсгэх явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>chown <replaceable>username</replaceable>:<replaceable>usergroup</replaceable> /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>USB хуруун хөтөч залгагдаж  <filename>/dev/da0s1</filename> төхөөрөмж 
 	гарч иржээ гэж бодъё. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь ихэвчлэн FAT файлын системээр 
 	хэлбэршүүлэгдсэн ирдэг бөгөөд эдгээрийг иймэрхүү маягаар холбож 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>mount -t msdosfs -m=644 -M=755 /dev/da0s1 /mnt/<replaceable>username</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та төхөөрөмжийг залгаснаа салгавал (дискийг урьдаар салгах ёстой)
 	та системийн мэдэгдлийн буфераас доор дурдсантай төстэй мэдэгдлийг 
 	харах ёстой:</para>
 
       <screen>umass0: at uhub0 port 1 (addr 2) disconnected
 (da0:umass-sim0:0:0:0): lost device
 (da0:umass-sim0:0:0:0): removing device entry
 GEOM: destroy disk da0 dp=0xc2d74850
 umass0: detached</screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэмэлт унших материалууд</title>
 
       <para><link linkend="disks-adding">Диск нэмэх</link> болон 
 	<link linkend="mount-unmount">Файлын системүүдийг холбох болон салгах</link> 
 	хэсгүүдээс гадна төрөл бүрийн гарын авлагын хуудаснуудыг унших нь хэрэгтэй 
 	байж болох юм: &os;&nbsp; 8.X-ийн хувьд &man.umass.4;, &man.camcontrol.8;, болон &man.usbconfig.8;
 	эсвэл &os;-ийн өмнөх хувилбаруудын хувьд &man.usbdevs.8; байна.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="creating-cds">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Майк</firstname>
 	  <surname>Мэйэр</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <!-- mwm@mired.org -->
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Apr 2001 -->
     </sect1info>
 
     <title>Оптик зөөвөрлөгчийг (CD-үүд) үүсгэж ашиглах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>CDROM-ууд</primary>
       <secondary>үүсгэх нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>CD-үүд нь тэдгээрийг ердийн дискнүүдээс ялгах хэд хэдэн боломжуудтай 
 	байдаг. Эхлээд хэрэглэгч CD дээр бичих боломжгүй байсан. Тэдгээр нь 
 	замуудын хооронд толгойг шилжүүлэхдээ сааталгүйгээр үргэлжлэн уншдагаар 
 	хийгджээ. Тэр үед байсан адил хэмжээтэй зөөвөрлөгчийг зөөхөөс тэдгээрийг 
 	систем хооронд зөөх нь хамаагүй хялбар байдаг.</para>
 
       <para>CD-үүд нь замтай байдаг боловч энэ нь дискний физик хэсэг биш харин 
 	үргэлжлэн уншигдах өгөгдлийн хэсгийг хэлдэг. FreeBSD дээр CD үүсгэхдээ 
 	CD дээр замууд үүсгэх өгөгдлийн файлуудыг бэлдэж дараа нь замуудыг CD 
 	уруу бичнэ.</para>
 
       <indexterm><primary>ISO 9660</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>ISO 9660</secondary>
       </indexterm>
       <para>ISO 9660 файлын систем нь эдгээр ялгаануудтай ажиллахаар хийгдсэн. 
 	Энэ нь тэр үед нийтлэг байсан файлын системийн хязгааруудыг харамсалтай нь 
 	кодчилдог. Азаар энэ нь зөв бичигдсэн CD-үүдэд тэдгээр хязгааруудыг давж гарахыг 
 	зөвшөөрөх өргөтгөлөөр хангадаг бөгөөд тэдгээр өргөтгөлүүдийг дэмждэггүй системүүдтэй 
 	ажиллаж чадсан хэвээр байдаг.</para>
 
       <indexterm>
         <primary><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename></primary>
       </indexterm>
       <para><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	портод ISO 9660 файлын системийг агуулах өгөгдлийн файлыг үүсгэдэг програм 
 	&man.mkisofs.8; байдаг. Энэ нь төрөл бүрийн өргөтгөлүүдийг дэмждэг 
 	тохируулгуудтай бөгөөд доор тайлбарлагдсан болно.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>CD шарагч</primary>
         <secondary>ATAPI</secondary>
       </indexterm>
       <para>CD шарахдаа ямар хэрэгслийг ашиглах нь таны CD шарагч ATAPI юу аль эсвэл өөр үү 
 	гэдгээс шалтгаална. ATAPI CD шарагчид нь үндсэн системийн <command><link
 	linkend="burncd">burncd</link></command> програмыг ашигладаг. 
 	SCSI болон USB CD шарагчид нь <filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	портын <command><link linkend="cdrecord">cdrecord</link></command>-г 
 	ашиглах ёстой. Мөн ATAPI тоног төхөөрөмж дээр SCSI хөтчүүдийн хувьд 
 	<link linkend="atapicam">ATAPI/CAM модул</link> ашиглан 
 	<command><link linkend="cdrecord">cdrecord</link></command>-г 
 	хэрэглэх боломжтой байдаг.</para>
 
       <para>Хэрэв та график хэрэглэгчийн интерфэйстэй CD шарагч програм хангамжийг 
 	хүсэж байгаа бол <application>X-CD-Roast</application> эсвэл 
 	<application>K3b</application>-г үзээрэй. Эдгээр хэрэгслүүд нь 
 	багц хэлбэрээр эсвэл <filename
 	role="package">sysutils/xcdroast</filename> болон <filename
 	role="package">sysutils/k3b</filename> портуудад байдаг. 
 	<application>X-CD-Roast</application> болон
 	<application>K3b</application> нь ATAPI тоног төхөөрөмж дээр 
 	<link linkend="atapicam">ATAPI/CAM модул</link>ийг шаарддаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mkisofs">
       <title>mkisofs</title>
 
       <para><filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> портын 
 	хэсэг &man.mkisofs.8; програм нь &unix;-ийн файлын системийн нэрийн талбар 
 	дахь сангийн модны дүрс болох ISO 9660 файлын системийг үүсгэдэг.
 	Хамгийн хялбар хэрэглээ нь:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkisofs -o <replaceable>imagefile.iso</replaceable> <replaceable>/path/to/tree</replaceable></userinput></screen>
 
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>ISO 9660</secondary>
       </indexterm>
       <para>Энэ тушаал нь <replaceable>/path/to/tree</replaceable> дахь 
 	модны хуулбар ISO 9660 файлын системийг агуулах 
 	<replaceable>imagefile.iso</replaceable> файлыг үүсгэх болно. 
 	Энэ процессод файлын нэрсийг ISO 9660 файлын системийн стандартын 
 	хязгаарлалтуудад багтах нэрсэд тааруулах бөгөөд ISO файлын системүүдэд 
 	байдаггүй нэрс бүхий файлуудыг оруулахгүй байх болно.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>HFS</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файлын системүүд</primary>
         <secondary>Joliet</secondary>
       </indexterm>
       <para>Тэдгээр хязгаарлалтуудыг давж гарах хэд хэдэн тохируулгууд байдаг. 
 	Ялангуяа <option>-R</option> тохируулга &unix; системүүдэд 
 	нийтлэг байдаг Rock Ridge өргөтгөлүүдийг идэвхжүүлдэг, <option>-J</option> 
 	нь Microsoft системүүдэд хэрэглэгддэг Joilet өргөтгөлүүдийг идэвхжүүлдэг 
 	бөгөөд <option>-hfs</option> нь &macos;-д хэрэглэгддэг HFS файлын 
 	системүүдийг үүсгэхэд ашиглагддаг.</para>
 
       <para>Зөвхөн FreeBSD системүүдэд ашиглагдах CD-үүдийн хувьд <option>-U</option> 
 	тохируулга бүх файлын нэрийн хязгаарлалтуудыг хаахад ашиглагдаж болно. 
 	<option>-R</option> тохируулгатай хэрэглэгдэх үед энэ нь таны эхэлсэн 
 	FreeBSD-ийн модтой ижил файлын системийн дүрсийг үүсгэдэг, гэхдээ энэ нь 
 	ISO 9660 стандартыг хэд хэдэн замаар зөрчиж болох юм.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>ачаалагддаг үүсгэх</secondary>
       </indexterm>
       <para>Ердийн хэрэглээний сүүлийн тохируулга нь <option>-b</option> юм. 
 	Энэ нь ачаалагдах <quote>El Torito</quote> CD-г үүсгэхэд хэрэглэгдэх 
 	ачаалагдах дүрсний байрлалыг заахад ашиглагддаг. Энэ тохируулга нь 
 	CD уруу бичигдэх модны дээд хэсгийн ачаалагдах дүрс хүрэх замыг заах 
 	нэмэлт өгөгдлийг авдаг. Анхдагчаар &man.mkisofs.8; нь 
 	<quote>floppy disk emulation буюу уян дискний эмуляц</quote> гэж 
 	нэрлэгддэг горимд ISO дүрсийг  үүсгэдэг бөгөөд ачаалагдах дүрсийг яг 
 	1200, 1440, эсвэл 2880&nbsp;KB хэмжээтэй байна гэж тооцдог. 
 	FreeBSD түгээлтийн дискнүүдэд хэрэглэгддэг ачаалагч дуудагч зэрэг зарим 
 	ачаалагч дуудагчид нь эмуляц горимыг ашигладаггүй; энэ тохиолдолд 
 	<option>-no-emul-boot</option> тохируулгыг ашиглах шаардлагатай. 
 	Тэгэхээр хэрэв <filename>/tmp/myboot</filename> нь ачаалагдах 
 	FreeBSD системийг <filename>/tmp/myboot/boot/cdboot</filename> 
 	дэх ачаалагдах дүрстэй цуг агуулж байвал та ISO 9660 файлын системийн 
 	дүрсийг  <filename>/tmp/bootable.iso</filename>-д иймэрхүү 
 	маягаар үүсгэж болох юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkisofs -R -no-emul-boot -b boot/cdboot -o /tmp/bootable.iso /tmp/myboot</userinput></screen>
 
       <para>Үүнийг хийснийхээ дараа хэрэв та цөмдөө <devicename>md</devicename>-г 
 	тохируулсан бол файлын системийг ингэж холбож болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /tmp/bootable.iso -u 0</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 /dev/md0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Энэ үед та <filename>/mnt</filename> болон 
 	<filename>/tmp/myboot</filename> нь ижил болохыг шалгаж болно.</para>
 
       <para>&man.mkisofs.8;-ийн ажиллагааг нарийн тааруулахын тулд та түүний 
 	бусад олон тохируулгуудыг ашиглаж болно. Ялангуяа ISO 9660-ийн байрлал 
 	болон Joilet ба HFS дискнүүдийн үүсгэлтэд өөрчлөлтүүд хийж болно. 
 	Дэлгэрэнгүйг &man.mkisofs.8;-ийн гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="burncd">
       <title>burncd</title>
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>шарах</secondary>
       </indexterm>
       <para>Хэрэв танд ATAPI CD шарагч байгаа бол та ISO дүрсийг CD уруу шарахдаа 
 	<command>burncd</command> тушаалыг ашиглаж болно. 
 	<command>burncd</command> нь үндсэн системийн хэсэг бөгөөд 
 	<filename>/usr/sbin/burncd</filename> гэж суулгагдсан байдаг. Энэ нь 
 	цөөн тохируулгуудтай болохоор хэрэглэхэд их хялбар байдаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f <replaceable>cddevice</replaceable> data <replaceable>imagefile.iso</replaceable> fixate</userinput></screen>
 
       <para>Дээрх тушаал нь <replaceable>imagefile.iso</replaceable>-н 
 	хуулбарыг <replaceable>cddevice</replaceable> уруу шарах болно. 
 	Анхдагч төхөөрөмж нь <filename>/dev/acd0</filename> юм. 
 	Бичих хурд, шарсны дараа CD-г гаргах болон аудио өгөгдөл бичихийг заах 
 	тохируулгуудын талаар &man.burncd.8;-с үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cdrecord">
       <title>cdrecord</title>
 
       <para>Хэрэв танд ATAPI CD шарагч байхгүй бол та өөрийн CD-үүдийг шарахын 
 	тулд <command>cdrecord</command>-г ашиглах шаардлагатай. 
 	<command>cdrecord</command> нь үндсэн системд байдаггүй; та үүнийг 
 	<filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> дахь 
 	портоос эсвэл тохирох багцаас суулгах ёстой. Үндсэн системд хийгдсэн 
 	өөрчлөлт нь энэ програмын хоёртын хувилбарыг ажиллахгүй болгож, магадгүй 
 	<quote>асуудалд (coaster)</quote> хүргэж болох юм. 
 	Тийм болохоор та өөрийн системээ шинэчлэхдээ портоо бас шинэчлэх эсвэл хэрэв 
 	та <link linkend="stable">-STABLE салбарыг дагаж</link> байгаа бол 
 	портыг шинэ хувилбар гарахад нь шинэчлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <para><command>cdrecord</command> нь олон тохируулгатай байдаг боловч 
 	үндсэн хэрэглээ нь <command>burncd</command>-с бүр илүү хялбар байдаг. 
 	ISO 9660 дүрсийг шарахдаа:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdrecord dev=<replaceable>device</replaceable> <replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><command>cdrecord</command>-г хэрэглэхэд гардаг нэг заль нь 
 	<option>dev</option> тохируулгыг олох явдал юм. Зөв тохиргоог олохын 
 	тулд <command>cdrecord</command>-ийн <option>-scanbus</option> 
 	тугийг хэрэглэх хэрэгтэй бөгөөд энэ нь иймэрхүү үр дүнд хүргэж болох юм:</para>
       <indexterm>
         <primary>CDROM-ууд</primary>
         <secondary>шарах</secondary>
       </indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>cdrecord -scanbus</userinput>
 Cdrecord-Clone 2.01 (i386-unknown-freebsd7.0) Copyright (C) 1995-2004 J&ouml;rg Schilling
 Using libscg version 'schily-0.1'
 scsibus0:
         0,0,0     0) 'SEAGATE ' 'ST39236LW       ' '0004' Disk
         0,1,0     1) 'SEAGATE ' 'ST39173W        ' '5958' Disk
         0,2,0     2) *
         0,3,0     3) 'iomega  ' 'jaz 1GB         ' 'J.86' Removable Disk
         0,4,0     4) 'NEC     ' 'CD-ROM DRIVE:466' '1.26' Removable CD-ROM
         0,5,0     5) *
         0,6,0     6) *
         0,7,0     7) *
 scsibus1:
         1,0,0   100) *
         1,1,0   101) *
         1,2,0   102) *
         1,3,0   103) *
         1,4,0   104) *
         1,5,0   105) 'YAMAHA  ' 'CRW4260         ' '1.0q' Removable CD-ROM
         1,6,0   106) 'ARTEC   ' 'AM12S           ' '1.06' Scanner
         1,7,0   107) *</screen>
 
       <para>Энэ нь жагсаалтан дахь төхөөрөмжүүдийн хувьд тохирох <option>dev</option> утгыг 
 	жагсаадаг. Өөрийн CD шарагчийг олохын тулд <option>dev</option> тохируулгын 
 	утгад гурван дугаарыг таслалаар тусгаарлан хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд CRW төхөөрөмж 
 	нь 1,5,0, байх бөгөөд тохирох оролт нь <option>dev=1,5,0</option> болно. 
 	Энэ утгыг заах амархан аргууд байдаг; дэлгэрэнгүйг &man.cdrecord.1;-с үзнэ үү. 
 	Мөн тэндээс аудио замуудыг бичих, хурдыг хянах болон бусад зүйлүүдийн тухай 
 	мэдээллийг үзэж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="duplicating-audiocds">
       <title>Аудио CD-үүдийг хувилах</title>
 
       <para>Та аудио өгөгдлийг CD-ээс файлуудын цуваа болгон задалж дараа нь эдгээр 
 	файлуудыг хоосон CD дээр бичин аудио CD-г хувилж болно. Энэ процесс нь ATAPI болон 
 	SCSI хөтчүүдийн хувьд нэлээн өөр байдаг.</para>
 
       <procedure>
 	<title>SCSI хөтчүүд</title>
 
 	<step>
 	  <para>Аудиог <command>cdda2wav</command> ашиглан задлана.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cdda2wav -v255 -D2,0 -B -Owav</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para><command>cdrecord</command> ашиглан <filename>.wav</filename> 
 		файлуудыг бичнэ.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cdrecord -v dev=<replaceable>2,0</replaceable> -dao -useinfo  *.wav</userinput></screen>
 
 	  <para><xref linkend="cdrecord"> хэсэгт тайлбарласны дагуу 
 		<replaceable>2,0</replaceable> гэж зөв заагдсан эсэхийг 
 		шалгаарай.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <procedure>
 	<title>ATAPI хөтчүүд</title>
 
+        <note>
+          <para><link
+            linkend="atapicam">ATAPI/CAM модулийн</link> тусламжтай
+	    <command>cdda2wav</command> тушаал ATAPI хөтчүүд дээр 
+	    ашиглагдаж болно. Энэ хэрэгсэл нь доор санал болгож 
+	    байгаа аргыг бодвол ихэнх хэрэглэгчдийн хувьд 
+	    ихэвчлэн илүүтэй сонголт байдаг (доргио засварлалт, 
+	    төгсгөгчийн асуудал гэх мэт).</para>
+        </note>
+
 	<step>
 	  <para>ATAPI CD драйвер нь зам бүрийг 
 		<filename>/dev/acd<replaceable>d</replaceable>t<replaceable>nn</replaceable></filename> 
 		маягаар болгодог бөгөөд <replaceable>d</replaceable> нь хөтчийн 
 		дугаар ба <replaceable>nn</replaceable> нь шаардлагатай бол урдаа 0 тавьж 
 		хоёр оронтой тоогоор бичигдсэн замын дугаар юм. Тэгэхээр эхний диск дээрх 
 		эхний зам нь <filename>/dev/acd0t01</filename>, хоёр дахь нь 
 		<filename>/dev/acd0t02</filename>, гурав дахь нь 
 		<filename>/dev/acd0t03</filename> гэх мэтчилэн байна.</para>
 
 	  <para>Тохирох файлууд <filename>/dev</filename> санд байгаа эсэхийг 
 		шалгаарай. Хэрэв оруулгууд байхгүй байгаа бол зөөвөрлөгчийг 
 		дахин үзэхээр системийг хүчлэх хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0 of=/dev/null count=1</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Зам бүрийг &man.dd.1; ашиглан задална. Файлуудыг задлахдаа 
 		та тусгай блокийн хэмжээг бас ашиглах ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0t01 of=track1.cdr bs=2352</userinput>
 &prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0t02 of=track2.cdr bs=2352</userinput>
 ...
 </screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <para>Задалсан файлуудаа диск уруу <command>burncd</command> ашиглан 
 		шарна. Та эдгээрийг аудио файл гэж зааж өгөх хэрэгтэй бөгөөд 
 		<command>burncd</command> нь дуусахдаа дискийг бэхжүүлэх 
 		ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f <replaceable>/dev/acd0</replaceable> audio track1.cdr track2.cdr <replaceable>...</replaceable> fixate</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect2>
 
     <sect2 id="imaging-cd">
       <title>Өгөгдлийн CD-үүдийг хувилах</title>
 
       <para>Та өгөгдлийн CD-г &man.mkisofs.8;-р үүсгэсэн дүрс файлтай 
 	ажиллагааны хувьд адилхан дүрс файл уруу хуулж болох бөгөөд та үүнийг 
 	ямар ч өгөгдлийн CD хувилахад ашиглаж болно. Энд өгөгдсөн жишээ нь 
 	таны CDROM төхөөрөмжийг <devicename>acd0</devicename> гэж 
 	үзэх болно. Өөрийн зөв CDROM төхөөрөмжөөр солиорой.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/acd0 of=file.iso bs=2048</userinput></screen>
 
       <para>Одоо та нэгэнт дүрстэй болсон болохоор үүнийг CD уруу дээр тайлбарласны 
 	дагуу шарж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="mounting-cd">
       <title>Өгөгдлийн CD-үүдийг ашиглах</title>
 
       <para>Одоо та стандарт өгөгдлийн CDROM үүсгэсэн болохоор түүнийг 
 	холбож түүн дээрх өгөгдлийг уншихыг хүсэх байх. Анхдагчаар 
 	&man.mount.8; нь файлын системийг <literal>ufs</literal> 
 	төрлийнх гэж үздэг. Хэрэв та доорх шиг оролдвол:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para><errorname>Incorrect super block</errorname> гэж 
 	гомдоллохыг та харах бөгөөд холболт хийгдэхгүй байх болно. CDROM нь 
 	<literal>UFS</literal> файлын систем биш, тэгэхээр ингэж 
 	холбохыг оролдох нь амжилтгүй болох болно. Та &man.mount.8;-д 
 	файлын системийн төрөл нь <literal>ISO9660</literal> гэж 
 	зааж өгөхөд л бүгд ажиллах болно. Та <option>-t cd9660</option> 
 	тохируулгыг &man.mount.8;-д өгч үүнийг хийнэ. Жишээ нь хэрэв та 
 	CDROM төхөөрөмж <filename>/dev/cd0</filename>-г 
 	<filename>/mnt</filename>-д холбохыг хүсвэл дараах тушаалыг 
 	ажиллуулах болно:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Таны төхөөрөмжийн нэр (энэ жишээн дээр <filename>/dev/cd0</filename>) 
 	таны CDROM ямар интерфэйс ашиглаж байгаагаас хамааран өөр байж болох юм.  
 	Мөн <option>-t cd9660</option> тохируулга нь ердөө л 
 	&man.mount.cd9660.8;-г ажиллуулдаг. Дээрх жишээг ингэж богиносгож 
 	болно:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mount_cd9660 /dev/cd0 /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Та ерөнхийдөө энэ аргаар ямар ч үйлдвэрлэгчийн өгөгдлийн CDROM-уудыг 
 	ашиглаж болно. Гэхдээ зарим нэг ISO 9660 өргөтгөлүүдтэй дискнүүд хачин ажиллаж 
 	болох юм. Жишээ нь Joilet дискнүүд нь бүх файлын нэрсийг хоёр байт Юникод 
 	тэмдэгтээр хадгалдаг. FreeBSD цөм нь Юникодоор ярьдаггүй, гэхдээ 
 	&os;-ийн CD9660 драйвер Юникод тэмдэгтүүдийг шууд хувиргаж чаддаг. 
 	Хэрэв зарим нэг Англи бус тэмдэгтүүд асуултын тэмдэг хэлбэрээр харагдвал 
 	та ашиглаж байгаа локал тэмдэгтийн олонлогоо <option>-C</option> 
 	тохируулгаар зааж өгөх хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.mount.cd9660.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 	
       <note>
 	<para>Энэ тэмдэгтийн хувиргалтыг <option>-C</option> тохируулгын 
 	тусламжтай хийхийн тулд цөм <filename>cd9660_iconv.ko</filename> 
 	модулийг дуудсан байхыг шаардах болно. Энэ мөрийг 
 	<filename>loader.conf</filename> файлд нэмж үүнийг:</para>
 
 	<programlisting>cd9660_iconv_load="YES"</programlisting>
 
 	<para>гэж хийн машиныг дахин ачаалах буюу эсвэл модулийг &man.kldload.8;-н 
 	тусламжтай дуудан хийж болох юм.</para>
       </note>
 
       <para>Хааяа таныг CDROM-г холбохыг оролдох үед <errorname>Device not
 	configured</errorname> гэсэн алдаа гарч болох юм. Энэ нь ихэнхдээ 
 	CDROM хөтөч нь төхөөрөмжид диск байхгүй эсвэл хөтөч нь шугаманд (bus) 
 	харагдахгүй байна гэж үзэж байна гэсэн үг юм. CDROM хөтөч нь  
 	хоёр секундын дотор үүнийг мэддэг болохоор тэвчээртэй байгаарай.</para>
 
       <para>Шугамын дахин тогтоолтод хариу өгөх хангалттай хугацаа байхгүйн улмаас 
 	заримдаа SCSI CDROM-ийг олохгүй байж болох юм. Хэрэв та SCSI CDROM-той 
 	бол та дараах тохируулгыг цөмийн тохиргоондоо нэмж 
 	<link linkend="kernelconfig-building">өөрийн цөмийг дахин бүтээнэ үү</link>.</para>
 
       <programlisting>options SCSI_DELAY=15000</programlisting>
 
       <para>Энэ нь таны SCSI шугамд ачаалах үедээ 15 секунд түр саатахыг хэлж өгөх бөгөөд 
 	ингэснээр шугамын дахин тогтоолтод таны CDROM хөтчөөр хариу өгүүлэхийн тулд 
 	бүх байж болох боломжийг түүнд өгч байна гэсэн үг юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="rawdata-cd">
       <title>Түүхий өгөгдлийн CD-үүдийг шарах</title>
 
       <para>Та ISO 9660 файлын системийг үүсгэлгүйгээр файлыг CD уруу шууд 
 	шарахаар сонгож болно. Зарим хүмүүс үүнийг нөөцлөх зорилгоор хийдэг. 
 	Энэ нь стандарт CD-г шарахаас илүү хурдан ажилладаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>burncd -f /dev/acd1 -s 12 data archive.tar.gz fixate</userinput></screen>
 
       <para>Тийм CD-д шарагдсан өгөгдлийг авахын тулд та түүхий төхөөрөмжийн 
 		цэгээс өгөгдлийг унших ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar xzvf /dev/acd1</userinput></screen>
 
       <para>Та энэ дискийг ердийн CDROM-ийг холбодог шиг холбож чадахгүй. 
 	Ийм CDROM нь FreeBSD-ээс өөр ямар ч үйлдлийн систем дээр уншигдахгүй. 
 	Хэрэв та CD-гээ холбохыг эсвэл өөр үйлдлийн системтэй өгөгдлөө 
 	хуваалцах хүсэлтэй байгаа бол дээр тайлбарласны дагуу &man.mkisofs.8;-г 
 	ашиглах ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="atapicam">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Марк</firstname>
 	    <surname>Фонвил</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <indexterm>
 	<primary>CD шарагч</primary>
 	<secondary>ATAPI/CAM драйвер</secondary>
       </indexterm>
       <title>ATAPI/CAM драйверийг ашиглах</title>
 
       <para>Энэ драйвер нь ATAPI төхөөрөмжүүдэд (CD-ROM, CD-RW, DVD
 	хөтчүүд гэх мэт...) SCSI дэд системээр хандах боломжийг олгох 
 	бөгөөд ингэснээр <filename role="package">sysutils/cdrdao</filename> 
 	эсвэл &man.cdrecord.1; зэрэг програмуудыг ашиглах боломжийг 
 	олгодог.</para>
 
       <para>Энэ драйверыг ашиглахын тулд та дараах мөрийг 
 	<filename>/boot/loader.conf</filename> файл уруу нэмэх хэрэгтэй 
 	болно:</para>
 
       <programlisting>atapicam_load="YES"</programlisting>
 
       <para>тэгээд өөрийн машинаа дахин ачаална.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та өөрийн цөмдөө &man.atapicam.4; дэмжлэгийг статикаар 
 	эмхэтгэхийг хүсвэл энэ мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа 
 	нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device atapicam</programlisting>
 
       <para>Мөн та өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа дараах мөрүүдийг бас нэмэх 
 	хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device ata
 device scbus
 device cd
 device pass</programlisting>
 
 	<para>Эдгээр нь аль хэдийн байж байх ёстой. Дараа нь дахин бүтээгээд 
 	өөрийн цөмийг суулгаж машинаа дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>
       </note>
 
       <para>Ачаалах процессийн үед таны шарагч иймэрхүү маягаар гарч 
 	ирэх ёстой:</para>
 
       <screen>acd0: CD-RW &lt;MATSHITA CD-RW/DVD-ROM UJDA740&gt; at ata1-master PIO4
 cd0 at ata1 bus 0 target 0 lun 0
 cd0: &lt;MATSHITA CDRW/DVD UJDA740 1.00&gt; Removable CD-ROM SCSI-0 device
 cd0: 16.000MB/s transfers
 cd0: Attempt to query device size failed: NOT READY, Medium not present - tray closed</screen>
 
       <para>Одоо хөтчид <filename>/dev/cd0</filename> төхөрөөмжийн нэрийг 
 	ашиглан хандаж болох бөгөөд жишээ нь CD-ROM-г <filename>/mnt</filename>-д холбохдоо 
 	дараах тушаалыг бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t cd9660 <replaceable>/dev/cd0</replaceable> /mnt</userinput></screen>
 
       <para><username>root</username> хэрэглэгчээр дараах тушаалыг ажиллуулж 
 	та шарагчийн SCSI хаягийг авч  болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
 &lt;MATSHITA CDRW/DVD UJDA740 1.00&gt;   at scbus1 target 0 lun 0 (pass0,cd0)</screen>
 
       <para>Тэгэхээр <literal>1,0,0</literal> нь &man.cdrecord.1; 
 	болон бусад SCSI програмтай ашиглах SCSI хаяг болох юм.</para>
 
       <para>ATAPI/CAM болон SCSI системийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	&man.atapicam.4; болон &man.cam.4; гарын авлагын хуудаснуудаас 
 	лавлана уу.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="creating-dvds">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Энди</firstname>
 	  <surname>Поляков</surname>
 	  <contrib>Зарим зүйл оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- Feb 2004 -->
     </sect1info>
 
     <title>Оптик зөөвөрлөгчийг (DVD-үүд) үүсгэж ашиглах нь</title>
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>шарах нь</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Танилцуулга</title>
 
       <para>CD-тэй харьцуулахад DVD нь оптик зөөвөрлөгч хадгалалтын технологийн 
 	дараачийн үе юм. DVD нь ямар ч CD-ээс илүү өгөгдлийг агуулдаг бөгөөд 
 	одоогийн видео хэвлэлтийн стандарт болжээ.</para>
 
       <para>Бичигддэг DVD гэж бидний нэрлэдэг DVD-үүдийн физик 5 бичигддэг 
 	хэлбэршүүлэлтийг тодорхойлж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>DVD-R: Энэ нь бичигддэг DVD-ий анхны хэлбэршүүлэлт  юм. 
 		DVD-R стандарт нь <ulink
 	    url="http://www.dvdforum.com/forum.shtml">DVD хэлэлцүүлгээр</ulink> 
 		тодорхойлогдсон бөгөөд энэ нь зөвхөн нэг удаа 
 		бичих хэлбэршүүлэлт юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD-RW: Энэ нь DVD-R стандартын дахин бичигдэх хувилбар юм. 
 		DVD-RW нь ойролцоогоор 1000 удаа бичигдэх боломжтой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD-RAM: Энэ нь DVD хэлэлцүүлгийн дэмждэг бас дахин бичигддэг 
 		хэлбэршүүлэлт юм. DVD-RAM нь зөөгдөж болох хатуу хөтөч маягаар 
 		харагддаг. Гэхдээ энэ зөөвөрлөгч нь ихэнх DVD-ROM хөтчүүд болон 
 		DVD-Видео тоглуулагчуудтай нийцтэй биш байдаг; цөөн DVD бичигчид 
 		DVD-RAM хэлбэршүүлэлтийг дэмждэг. DVD-RAM-ийн хэрэглээний талаар 
 		илүү дэлгэрэнгүйг <xref linkend="creating-dvd-ram">-с 
 		уншина уу.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD+RW: Энэ нь <ulink url="http://www.dvdrw.com/">DVD+RW
 	    	холбооноос</ulink> тодорхойлсон дахин бичигдэх хэлбэршүүлэлт юм. 
 		DVD+RW нь ойролцоогоор 1000 удаа бичигдэх боломжтой.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>DVD+R: Энэ хэлбэршүүлэлт нь DVD+RW хэлбэршүүлэлтийн нэг удаа бичих 
 		хувилбар юм.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Бичигддэг DVD-ий нэг давхарга нь 4,700,000,000&nbsp;байт буюу 
 	4.38&nbsp;GB эсвэл 4485&nbsp;MB (1 килобайт нь 1024 байт) 
 	хүртэлх мэдээлэл агуулж чадна.</para>
 
       <note>
 	<para>Физик зөөвөрлөгч болон програмыг ялгаж ойлгох ёстой. Жишээ нь 
 	DVD-Видео нь дурын бичигддэг DVD физик зөөвөрлөгч DVD-R, DVD+R, DVD-RW гэх зэрэг 
 	уруу бичигдэж болох тусгай байршлын зураглал юм. Зөөвөрлөгчийн төрлийг сонгохын өмнө 
 	шарагч болон DVD-Видео тоглуулагч (дан тоглуулагч эсвэл компьютер дээрх DVD-ROM хөтөч)
 	нь хэрэглэхээр төлөвлөж байгаа зөөвөрлөгчтэй нийцтэй эсэхийг шалгах хэрэгтэй.</para></note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>DVD бичлэг хийхэд &man.growisofs.1; програм ашиглагдана. 
 	Энэ тушаал нь <application>dvd+rw-tools</application> хэрэгслүүдийн (<filename
 	role="package">sysutils/dvd+rw-tools</filename>) нэг хэсэг 
 	юм. <application>dvd+rw-tools</application> нь DVD зөөвөрлөгчийн 
 	бүх төрлийг дэмждэг.</para>
 
       <para>Эдгээр хэрэгслүүд нь төхөөрөмжүүд уруу хандахын тулд SCSI дэд системийг 
 	ашигладаг, тиймээс таны цөмд <link linkend="atapicam">ATAPI/CAM
 	дэмжлэг</link> нэмэгдсэн байх ёстой. Хэрэв таны шарагч USB интерфэйс ашигладаг 
 	бол энэ нэмэлт нь хэрэггүй бөгөөд та USB төхөөрөмжүүдийн тохиргооны талаар илүү 
 	дэлгэрэнгүйг  <xref linkend="usb-disks">-с унших шаардлагатай.</para>
 
       <para>Та мөн ATAPI төхөөрөмжүүдийн хувьд DMA хандалтыг идэвхжүүлэх ёстой бөгөөд 
 	дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 	нэмж үүнийг  хийнэ:</para>
 
       <programlisting>hw.ata.atapi_dma="1"</programlisting>
 
       <para><application>dvd+rw-tools</application>-г ашиглахаасаа өмнө 
 	өөрийн DVD шарагчтай холбоотой мэдээллийг <ulink
 	url="http://fy.chalmers.se/~appro/linux/DVD+RW/hcn.html">dvd+rw-tools'
 	тоног төхөөрөмжийн нийцтэй байдал</ulink> хаягаас лавлах хэрэгтэй.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та график хэрэглэгчийн интерфэйсийг хүсэж байвал 
 	&man.growisofs.1; болон бусад олон шарагч хэрэгслүүдийг 
 	хэрэглэгчид ашиглахад амар интерфэйсээр хангадаг 
 	<application>K3b</application> (<filename
 	  role="package">sysutils/k3b</filename>) програмыг 
 	үзэх хэрэгтэй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өгөгдлийн DVD-үүдийг шарах нь</title>
 
       <para>&man.growisofs.1; тушаал нь <link
 	linkend="mkisofs">mkisofs</link>-ийн нүүр хэсэг юм, энэ нь 
 	шинэ файлын системийн байршлыг үүсгэхийн тулд &man.mkisofs.8;-г 
 	дуудах бөгөөд DVD дээр бичих үйлдлийг гүйцэтгэнэ. Энэ нь та шарах 
 	процессоос өмнө өгөгдлийн дүрсийг үүсгэх хэрэггүй гэсэн үг юм.</para>
 
       <para>DVD+R эсвэл DVD-R уруу өгөгдлийг <filename
 	class="directory">/path/to/data</filename> сангаас шарахдаа 
 	дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Файлын системийг үүсгэхдээ <option>-J -R</option> тохируулгуудыг 
 	&man.mkisofs.8;-д дамжуулдаг (энэ тохиолдолд Joilet болон Rock Ridge 
 	өргөтгөлүүдтэй ISO 9660 файлын систем). Дэлгэрэнгүйг &man.mkisofs.8; 
 	гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para><option>-Z</option> тохируулгыг ямар ч тохиолдолд  
 	(олон сессүүд эсвэл ганц сесс) эхний сессийг бичихдээ хэрэглэдэг. DVD төхөөрөмж 
 	<replaceable>/dev/cd0</replaceable>-г өөрийн тохиргооны дагуу өөрчлөх 
 	хэрэгтэй. <option>-dvd-compat</option> параметр дискийг хаах бөгөөд 
 	бичилтийг нэмэх нь боломжгүй болох юм. Энэ нь DVD-ROM хөтчүүдтэй 
 	зөөвөрлөгчийн нийцтэй байдлыг илүүтэй хангах юм.</para>
 
       <para>Мөн урьдчилан урласан дүрсийг шарах бас боломжтой, жишээ нь 
 	<replaceable>imagefile.iso</replaceable> дүрсийг шарахын 
 	тулд бид дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Бичих хурдыг олж зөөвөрлөгч ба ашиглагдаж байгаа хөтчөөс 
 	хамаарч автоматаар тохируулах болно. Хэрэв та бичих хурдыг өөрчлөх 
 	хүсэлтэй байгаа бол <option>-speed=</option> параметрийг ашиглах 
 	хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.growisofs.1; гарын авлагын 
 	хуудаснаас уншина уу.</para>
 
       <note>
 	<para>Та өөртөө 4.38GB-аас их хэмжээтэй, ажиллагаатай 
 	  файлтай болохын тулд &man.mkisofs.8; болон бусад бүх програмд 
 	  (жишээ нь &man.growisofs.1;) <option>-udf -iso-level 3</option> гэсэн сонголтыг өгч 
 	  UDF/ISO-9660 гибрид файлын системийг үүсгэсэн байх 
 	  шаардлагатай. Энэ нь зөвхөн файлыг шууд диск рүү бичих эсвэл 
 	  ISO дүрс файлыг үүсгэхэд л шаардлагатай. Энэ замаар үүсгэсэн 
 	  дискийг зөвхөн UDF-г дэмждэг үйлдлийн системд ашиглагдах боломжтой 
 	  байхаар &man.mount.udf.8; хэрэгслийн тусламжтайгаар 
 	  UDF файлын систем маягаар холбох ёстой бөгөөд тэгэхгүй бол энэ нь
 	  эвдэрсэн файлуудтай юм шиг харагдах болно.</para>
 
 	<para>Ийм ISO дүрс үүсгэхийн тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>mkisofs -R -J -udf -iso-level 3 -o <replaceable>imagefile.iso</replaceable> <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Диск рүү файлуудыг шууд бичихийн тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -dvd-compat -udf -iso-level 3 -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Том файлууд аль хэдийн агуулсан ISO дүрс танд 
 	  байгаа бол түүнийг диск рүү шарахад нэмэлт 
 	  сонголтууд &man.growisofs.1;-д шаардлагагүй.</para>
 
 	<para>Мөн хуучин хувилбарууд нь том файлыг дэмждэггүй 
 	  учир та <filename role="package">sysutils/cdrtools</filename> 
 	  (&man.mkisofs.8;-г агуулдаг) хэрэгслийн хамгийн сүүлийн 
 	  хувилбартай байгаа эсэхээ шалгаарай. Хэрэв та асуудалтай 
 	  тулгарвал хөгжүүлэлтийн хувилбар руу шилжээрэй, өөрөөр хэлбэл  
 	  <filename
 	  role="package">sysutils/cdrtools-devel</filename> рүү шилжээд 
 	  &man.mkisofs.8;-ийн гаран авлагын хуудсыг уншаарай.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD-Video</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD-Видео шарах нь</title>
 
       <para>DVD-Видео нь ISO 9660 болон микро-UDF (M-UDF тодорхойлолтууд 
 	дээр тулгуурласан тусгай файлын байршлын зураглал юм. DVD-Видео нь бас 
 	өгөгдлийн бүтцийн тусгай шатлалыг үзүүлдэг бөгөөд энэ нь DVD-г зохиохын тулд 
 	<filename role="package">multimedia/dvdauthor</filename> зэрэг тусгай 
 	програмыг та яагаад ашиглах хэрэгтэй болдгийн шалтгаан юм.</para>
 
       <para>Хэрэв танд DVD-Видео файлын системийн дүрс байгаа бол ямар ч дүрсний нэгэн 
 	адил аргаар шарах хэрэгтэй. Өмнөх хэсгийн жишээнээс үзнэ үү. Хэрэв та 
 	DVD зохиолт хийсэн бөгөөд үр дүн нь жишээ нь <filename class="directory">/path/to/video</filename> 
 	санд байгаа бол DVD-Видеог шарахын тулд дараах тушаалыг ашиглах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -dvd-video <replaceable>/path/to/video</replaceable></userinput></screen>
 
       <para><option>-dvd-video</option> тохируулга &man.mkisofs.8;-д 
 	дамжуулагдах бөгөөд энэ  нь DVD-Видео файлын системийн байршлын зураглал 
 	үүсгэхийг тушаах болно. Үүнээс гадна <option>-dvd-video</option> 
 	тохируулга нь &man.growisofs.1;-ийн <option>-dvd-compat</option> 
 	тохируулгыг агуулдаг.</para>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD+RW</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD+RW ашиглах нь</title>
 
       <para>CD-RW-с ялгаатай нь шинэ DVD+RW нь ашиглагдахаа өмнө хэлбэршүүлэгдсэн 
 	байх ёстой. &man.growisofs.1; нь шаардлагатай үед автоматаар үүнийг хийх 
 	бөгөөд энэ аргыг <emphasis>зөвлөдөг</emphasis> юм. Гэхдээ та 
 	<command>dvd+rw-format</command> тушаалыг ашиглан DVD+RW-г хэлбэршүүлж
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Та энэ үйлдлийг зөвхөн нэг удаа хийх хэрэгтэй бөгөөд зөвхөн шинэ DVD+RW 
 	зөөвөрлөгчдийн хувьд хэлбэршүүлэх ёстойг санаарай. Дараа нь та DVD+RW-г дээрх 
 	хэсгүүдэд дурдсаны адил шарж болно.</para>
 
       <para>Хэрэв та шинэ өгөгдлийг (зарим өгөгдлийг нэмэх биш 
 	бүр мөсөн шинэ файлын систем шарах) DVD+RW уруу шарахыг хүсэж байгаа бол 
 	түүнийг хоосон болгох шаардлагагүй юм, иймэрхүүгээр өмнөх бичилтэн дээрээ 
 	(шинэ сесс үүсгээд) дараад л бичих хэрэгтэй юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/newdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>DVD+RW хэлбэршүүлэлт нь өмнөх бичилтэд өгөгдлийг хялбараар нэмэх 
 	боломжийг олгодог. Энэ үйлдэл нь шинэ сессийг хуучин байгаатай нь нийлүүлэх 
 	бөгөөд энэ нь олон сесс бүхий бичилт биш юм. &man.growisofs.1; нь зөөвөрлөгч дээр 
 	байгаа ISO 9660 файлын системийг <emphasis>өсгөх (сунгах)</emphasis> 
 	болно.</para>
 
       <para>Жишээ нь хэрэв бид өөрсдийн урьдны DVD+RW уруу өгөгдөл нэмэхийг 
 	хүсвэл доор дурдсаныг ашиглах хэрэгтэй болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -M <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/nextdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Эхний сессийг шарахдаа бидний хэрэглэдэг  &man.mkisofs.8;-ийн 
 	адил тохируулгууд дараагийн бичилтүүдийн үеэр хэрэглэгдэх ёстой.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та DVD-ROM хөтчүүдтэй зөөвөрлөгчийн хувьд илүүтэй нийцтэй байхыг 
 	хүсвэл <option>-dvd-compat</option> тохируулгыг хэрэглэхийг 
 	хүсэж болох юм. DVD+RW тохиолдлын хувьд энэ нь таныг өгөгдөл нэмэхийг болиулж 
 	чадахгүй юм.</para>
       </note>
 
       <para>Хэрэв та ямар нэг шалтгаанаар зөөвөрлөгчийг хоосон болгохыг хүсвэл 
 	доор дурдсаныг хийх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>/dev/zero</replaceable></userinput></screen>
     </sect2>
 
     <indexterm>
       <primary>DVD</primary>
       <secondary>DVD-RW</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>DVD-RW ашиглах нь</title>
 
       <para>DVD-RW нь дискний хоёр хэлбэршүүлэлтийг авдаг: нэмэгдсэн дараалсан 
 	хэлбэршүүлэлт болон хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлт юм. Анхдагчаар 
 	DVD-RW дискнүүд нь дараалсан хэлбэршүүлэлтэд байдаг.</para>
 
       <para>Шинэ DVD-RW нь хэлбэршүүлэлт хийгдэлгүйгээр шууд бичигдэж болдог, 
 	гэхдээ шинэ биш дараалсан хэлбэршүүлэлтэд байх DVD-RW нь шинэ эхний сесс 
 	бичигдэхээс өмнө хоосон болгогдсон байх шаардлагатай байдаг.</para>
 
       <para>Дараалсан горим дахь DVD-RW-г хоослохдоо дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format -blank=full <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <note>
 	<para>Бүр мөсөн хоослолт (<option>-blank=full</option>) 1x зөөвөрлөгч 
 	дээр нэг цаг орчим болно. Хэрэв DVD-RW нь Disk-At-Once (DAO) горимоор 
 	бичигдэх бол хурдан хоослолтыг <option>-blank</option> тохируулга ашиглан 
 	хийж болно. DVD-RW-г DAO горимд шарахын тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -use-the-force-luke=dao -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable>=<replaceable>imagefile.iso</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para><option>-use-the-force-luke=dao</option> тохируулгыг 
 	шаардах ёсгүй, учир нь &man.growisofs.1; нь (хурдан хоосолсон) 
 	зөөвөрлөгчийг илрүүлэхийг бага оролдож DAO бичилтийг захиалах 
 	болно.</para>
 
 	<para>Яг үнэндээ дурын DVD-RW-ийн хувьд хязгаарлагдмал дарж бичих горимыг 
 	ашиглах хэрэгтэй бөгөөд энэ хэлбэршүүлэлт нь анхдагч нэмэгдсэн дараалсан 
 	хэлбэршүүлэлтээс илүү уян хатан байдаг.</para>
       </note>
 
       <para>Дараалсан DVD-RW дээр өгөгдлийг бичихдээ бусад DVD хэлбэршүүлэлтийн 
 	нэгэн адил заавруудыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -Z <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/data</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та зарим өгөгдлийг өөрийн урьдны бичлэгт нэмэхийг хүсвэл 
 	&man.growisofs.1;-ийн <option>-M</option> тохируулгыг ашиглах 
 	хэрэгтэй болно. Гэхдээ хэрэв та нэмэгдсэн дараалсан горимд байгаа DVD-RW 
 	уруу өгөгдлийг нэмэх үйлдлийг хийвэл диск дээр шинэ сесс үүсгэгдэх бөгөөд 
 	үүний үр дүн нь олон сесс бүхий диск болох юм.</para>
 
       <para>DVD-RW нь хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтэд шинэ эхний 
 	сессээс өмнө хоосон болгогдох шаардлагагүй, та ердөө л дискийг 
 	<option>-&nbsp;Z</option> тохируулгатай дарж бичих хэрэгтэй бөгөөд энэ нь 
 	DVD+RW тохиолдолтой төстэй юм. Мөн диск дээр бичигдсэн байгаа ISO 
 	9660 файлын системийг DVD+RW-тэй адил аргаар <option>-M</option> 
 	тохируулгын тусламжтай өсгөж (сунгаж) бас болно. Үр дүн нь нэг сесс 
 	бүхий DVD болох юм.</para>
 
       <para>DVD-RW-г хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтэд оруулахдаа 
 	дараах тушаалыг ашиглах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Дараалсан хэлбэршүүлэлт уруу буцааж өөрчлөхдөө дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dvd+rw-format -blank=full <replaceable>/dev/cd0</replaceable></userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Олон сесс</title>
 
       <para>Маш цөөн DVD-ROM хөтчүүд олон сесс бүхий DVD-үүдийг дэмждэг бөгөөд 
 	тэдгээр нь ихэнхдээ зөвхөн эхний сессийг уншдаг. DVD+R, DVD-R болон DVD-RW нь 
 	дараалсан хэлбэршүүлэлтдээ олон сессийг хүлээн авч чаддаг бөгөөд DVD+RW болон 
 	DVD-RW хязгаарлагдмал дарж бичих хэлбэршүүлэлтүүдийн хувьд олон сесс гэсэн ойлголт 
 	байдаггүй.</para>
 
       <para>Дараалсан хэлбэршүүлэлтэд DVD+R, DVD-R эсвэл DVD-RW дээрх эхний 
 	(хаагдаагүй) сессийн дараа дараах тушаалыг ашиглаж дискэнд шинэ 
 	сесс үүсгэнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>growisofs -M <replaceable>/dev/cd0</replaceable> -J -R <replaceable>/path/to/nextdata</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаалын мөрийг DVD+RW эсвэл DVD-RW-тэй цуг ашиглан хязгаарлагдмал дарж бичих 
 	горим дээр шинэ сессийг хуучин байгаатай нийлүүлэн өгөгдлийг нэмэх болно. Үр дүн нь 
 	нэг сесс бүхий диск болох юм. Энэ нь эдгээр зөөвөрлөгчүүд дээр эхний бичилтийн дараа 
 	өгөгдөл нэмэх арга юм.</para>
 
       <note>
 	<para>Зөөвөрлөгч дээрх зарим зай нь сесс бүрийн хооронд сессийн төгсгөл болон 
 	эхлэлд хэрэглэгддэг. Тиймээс зөөвөрлөгчийн зайг оновчтой ашиглахын тулд 
 	их өгөгдөлтэй сессүүдийг нэмэх ёстой юм. Сессийн тоо DVD+R-ийн хувьд 154, 
 	DVD-R-ийн хувьд 2000 орчим, DVD+R хос давхаргын хувьд 127-оор 
 	хязгаарлагдана.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг</title>
 
       <para>DVD-ийн талаар илүү мэдээллийг авахын тулд 
 	<command>dvd+rw-mediainfo
 	<replaceable>/dev/cd0</replaceable></command> тушаалыг хөтөч 
 	дотор диск байхад ажиллуулж болно.</para>
 
       <para><application>dvd+rw-tools</application>-н тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээлэл нь &man.growisofs.1; гарын авлагын хуудас, <ulink
 	url="http://fy.chalmers.se/~appro/linux/DVD+RW/">dvd+rw-tools
 	вэб сайт</ulink> болон <ulink
 	url="http://lists.debian.org/cdwrite/">cdwrite захидлын жагсаалт</ulink>ын 
 	архивуудаас олдож болно.</para>
 
       <note>
 	<para>Бичигдсэн үр дүн эсвэл асуудалтай зөөвөрлөгчийн <command>dvd+rw-mediainfo</command> 
 	гаралт нь ямар ч асуудлын тайлангийн чухал хэсэг юм. Энэ гаралтгүйгээр танд туслах 
 	бараг л боломжгүй юм.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="creating-dvd-ram">
       <title>DVD-RAM ашиглах нь</title>
       <indexterm>
 	<primary>DVD</primary>
 	<secondary>DVD-RAM</secondary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Тохиргоо</title>
 
 	<para>DVD-RAM бичигчид нь SCSI аль эсвэл ATAPI интерфэйстэй цуг ирдэг.
  	ATAPI төхөөрөмжүүдийн хувьд DMA хандалт идэвхтэй болсон байх ёстой, 
 	дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> 
 	файлд нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
 	<programlisting>hw.ata.atapi_dma="1"</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөвөрлөгчийг бэлдэх нь</title>
 
 	<para>Өмнө нь бүлгийн танилцуулгад дурдсанаар DVD-RAM нь зөөврийн хатуу 
 	хөтөч маягаар харагддаг. Бусад хатуу дискнүүдийн адил DVD-&nbsp;RAM нь ашиглагдаж 
 	эхлэхээсээ өмнө <quote>бэлдэгдсэн</quote> байх ёстой. Жишээн дээр дискний 
 	бүх зай стандарт UFS2 файлын системтэй ашиглагдана:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>/dev/acd0</replaceable> bs=2k count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -Bw <replaceable>acd0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs <replaceable>/dev/acd0</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>DVD төхөөрөмж <devicename>acd0</devicename>-ийг өөрийн тохиргооны 
 	дагуу өөрчлөн ашиглах ёстой.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Зөөвөрлөгчийг ашиглах нь</title>
 
 	<para>Дээрх үйлдлүүд DVD-RAM дээр хийгдсэний дараа үүнийг энгийн 
 	хатуу хөтчийн нэгэн адил холбож болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mount <replaceable>/dev/acd0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
 
 	<para>Үүний дараа DVD-RAM нь уншигдах бичигдэх боломжтой болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="floppies">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Жулио</firstname>
 	  <surname>Мерино</surname>
 	  <contrib>Анхлан хийсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 24 Dec 2001 -->
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Мартин</firstname>
 	  <surname>Карлсон</surname>
 	  <contrib>Дахин бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 27 Apr 2003 -->
     </sect1info>
 
     <title>Уян дискнүүдийг үүсгэж ашиглах нь</title>
 
     <para>Өгөгдлийг уян дискнүүд уруу хадгалах нь заримдаа ашигтай байдаг. Жишээ нь 
 	хэн нэгэнд нь шилжүүлж болдог ямар ч хадгалалтын зөөвөрлөгч байхгүй тохиолдолд 
 	эсвэл бага хэмжээний өгөгдлийг өөр компьютер уруу зөөх хэрэгцээ гарсан үед уян 
 	диск нь хэрэг болдог.</para>
 
     <para>Энэ хэсэг нь FreeBSD дээр уян дискийг хэрхэн ашиглах талаар тайлбарлах болно. 
 	Энд 3.5 инчийн DOS уян дискнүүдийг хэлбэршүүлж ашиглах талаар үндсэндээ 
 	тайлбарлах бөгөөд гэхдээ энэ ойлголт нь бусад уян дискний хэлбэршүүлэлттэй 
 	төстэй юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Уян дискнүүдийг хэлбэршүүлэх нь</title>
 
       <sect3>
 	<title>Төхөөрөмж</title>
 
 	<para>Уян дискнүүдэд бусад төхөөрөмжүүдийн адил <filename>/dev</filename> 
 	сан дахь оруулгуудаар ханддаг. Түүхий уян дискэнд хандахын тулд 
 	<filename>/dev/fd<replaceable>N</replaceable></filename>-г 
 	ердөө л ашиглах хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хэлбэршүүлэх нь</title>
 
 	<para>Уян дискийг ашиглахаасаа өмнө доод түвшний хэлбэршүүүлэлт 
 	хийсэн байх хэрэгтэй. Үүнийг ихэвчлэн үйлдвэрлэгч хийдэг боловч 
 	хэлбэршүүлэлт нь зөөвөрлөгчийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгах нэг сайн 
 	арга юм. Илүү том (эсвэл жижиг) дискний хэмжээг хүчлэн ашиглах 
 	боломжтой байдаг боловч 1440kB хэмжээнд зориулагдан ихэнх уян 
 	диск хийгдсэн байдаг.</para>
 
 	<para>Уян дискэнд доод түвшний хэлбэршүүлэлт хийхийн тулд та 
 	&man.fdformat.1;-г ашиглах хэрэгтэй. Энэ хэрэгсэл нь төхөөрөмжийн 
 	нэрийг нэмэлт өгөгдөл маягаар оруулахыг хүлээж байдаг.</para>
 
 	  <para>Алдааны мэдэгдлийг тэмдэглэж аваарай, учир нь эдгээр нь 
 		дискийг сайн эсвэл муу эсэхийг тодорхойлоход туслах болно.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>Уян дискнүүдийг хэлбэршүүлэх нь</title>
 
 	  <para><filename>/dev/fd<replaceable>N</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжүүдийг ашиглан уян дискийг хэлбэршүүлэх хэрэгтэй. Шинэ 3.5 инч 
 		диск өөрийн хөтөч уруугаа хийгээд дараах тушаалыг ажиллуул:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/sbin/fdformat -f 1440 /dev/fd0</userinput></screen>
 
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дискний шошго</title>
 
       <para>Дискэнд доод түвшний хэлбэршүүлэлт хийсний дараа танд диск дээр шошго 
 	тавих хэрэгтэй болно. Энэ дискний шошго нь дараа нь устгагдах боловч 
 	дискний хэмжээ болон геометрийг дараа нь тодорхойлоход системд 
 	хэрэг болдог.</para>
 
       <para>Шинэ дискний шошго нь бүхэл дискийг хамарч уян дискний геометрийн тухай 
 	бүх л зөв мэдээллийг агуулах болно. Дискний шошгоны геометрийн утгууд нь 
 	<filename>/etc/disktab</filename> файлд жагсаагдсан 
 	байдаг.</para>
 
       <para>Та одоо ингэж &man.bsdlabel.8;-г ажиллуулж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/bsdlabel -B -w /dev/fd0 fd1440</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Файлын систем</title>
 
       <para>Одоо уян дискэнд дээд түвшний хэлбэршүүлэлт хийхэд бэлэн боллоо. Энэ нь 
 	дискийг FreeBSD унших болон түүнд бичих боломжийг олгох шинэ файлын системийг 
 	диск дээр байрлуулах болно. Шинэ файлын системийг үүсгэсний дараа дискний 
 	шошго устгагдах бөгөөд хэрэв та дискийг дахин хэлбэршүүлэхийг хүсвэл дискний 
 	шошгыг дахин үүсгэх шаардлагатай болно.</para>
 
       <para>Уян дискний файлын систем нь UFS эсвэл FAT хоёрын аль нэг нь байна.
 	FAT нь ерөнхийдөө уян дискнүүдийн хувьд илүү дээр сонголт байдаг.</para>
 
       <para>Уян диск дээр шинэ файлын системийг байрлуулахын талд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/newfs_msdos /dev/fd0</userinput></screen>
 
       <para>Диск одоо ашиглахад бэлэн боллоо.</para>
     </sect2>
 
 
     <sect2>
       <title>Уян дискийг ашиглах нь</title>
 
       <para>Уян дискийг ашиглахын тулд &man.mount.msdosfs.8; тушаалаар холбох хэрэгтэй. Мөн 
 	портын цуглуулгаас <filename role="package">emulators/mtools</filename>-г 
 	ашиглаж бас болох юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backups-tapebackups">
     <title>Өгөгдлийн соронзон хальснууд үүсгэж ашиглах нь</title>
 
     <indexterm><primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary></indexterm>
     <para>Гол соронзон хальс зөөвөрлөгчүүд нь 4мм, 8мм, QIC, мини-хайрцаг болон DLT 
 	юм.</para>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-4mm">
       <title>4мм (DDS: Digital Data Storage)</title>
 
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>DDS (4mm) соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>QIC соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
       <para>4мм соронзон хальснууд нь QIC-г халж ажлын станцын нөөц зөөвөрлөгч болон сонгогдож 
 	байна. Conner компани нь QIC хөтчүүдийн тэргүүлэх үйлдвэрлэгч Archive-г 
 	худалдаж авч дараа нь QIC хөтчүүдийг үйлдвэрлэхээ зогсоосноор энэ чиг хандлага нь 
 	илүү хурдассан юм. 4мм хөтчүүд нь жижиг, чимээгүй боловч 8мм хөтчүүд шиг 
 	найдвартай ажиллагаагаараа алдартай биш юм. Хайрцагнууд нь үнэтэй биш бөгөөд 
 	8мм-ийн хайрцагнуудаас бага (3 x 2 x 0.5 инч, 76 x 51 x 12 мм) юм. 
 	4мм соронзон хальс нь 8мм-ийн нэгэн адил шалтгаанаар толгой нь богино настай бөгөөд 
 	хоёулаа мушгиа сканыг ашигладаг.</para>
 
       <para>Эдгээр хөтчүүд дээрх өгөгдлийн дамжуулах чадвар нь ~150&nbsp;kB/s-с 
 	эхэлж ~500&nbsp;kB/s хүрнэ. Өгөгдлийн багтаамж 1.3&nbsp;GB-с эхэлж 
 	2.0&nbsp;GB хүрнэ. Тоног төхөөрөмжийн шахалт энэ хөтчүүдийн ихэнхэд байх 
 	бөгөөд энэ нь багтаамжийг ойролцоогоор хоёр дахин нэмэгдүүлдэг. Олон хөтөч бүхий 
 	соронзон хальсны сан (library) автомат соронзон хальс солигчтой нэг кабинетийн хувьд 6 хөтөчтэй 
 	байж болно. Сангийн багтаамж нь 240&nbsp;GB хүрнэ.</para>
 
       <para>DDS-3 стандарт нь одоогоор 12&nbsp;GB (эсвэл 24&nbsp;GB шахагдсан) 
 	багтаамжтай соронзон хальсыг дэмждэг.</para>
 
       <para>4мм хөтчүүд нь 8мм-ийн хөтчүүдийн нэгэн адил мушгиа хайлтыг хэрэглэдэг. 
 	Мушгиа хайлт хийхийн бүх ашигтай тал болон сул талууд нь 4мм болон 8мм-ийн хөтчүүдийн 
 	аль алинд нь хамаардаг.</para>
 
       <para>Соронзон хальснууд нь 2000 удаагийн ашиглалт эсвэл 100 бүрэн нөөцлөлтийн дараа 
 	хэрэглээнээс гарах ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-8mm">
       <title>8мм (Exabyte)</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>Exabyte (8мм) соронзон хальснууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>8мм соронзон хальснууд нь хамгийн нийтлэг SCSI соронзон хальсны хөтчүүд юм; тэдгээр нь соронзон хальснууд 
 	солих хамгийн сайн сонголт болдог. Бараг сайт бүр Exabyte 2&nbsp;GB 8мм-ийн 
 	соронзон хальсны хөтөчтэй байдаг. 8мм-ийн хөтчүүд нь найдвартай, хэрэглэхэд амар, чимээгүй 
 	байдаг. Хайрцагнууд нь хямд, жижиг (4.8 x 3.3 x 0.6 инч; 122 x 84 x 15 мм) 
 	байдаг. 8мм-ийн соронзон хальсны нэг сул тал нь толгойнуудын дагуух соронзон хальсны харьцангуй хөдөлгөөний
 	өндөр хувиас болоод харьцангуй богино толгой ба соронзон хальсны амьдрах хугацаатай байдаг явдал юм.</para>
 
       <para>Өгөгдөл дамжуулах чадвар нь ~250&nbsp;kB/s-аас ~500&nbsp;kB/s хүртэл байна. 
 	Өгөгдлийн хэмжээ нь 300&nbsp;MB-аас эхэлж 7&nbsp;GB хүрнэ. Тоног төхөөрөмжийн шахалт 
 	энэ хөтчүүдийн ихэнхэд байх бөгөөд энэ нь багтаамжийг ойролцоогоор хоёр дахин нэмэгдүүлдэг.
 	Эдгээр хөтчүүд нь нэг буюу эсвэл нэг кабинетдаа 6 хөтөч болон 120 соронзон хальстай олон хөтөч 
 	бүхий соронзон хальсны сан (library) хэлбэрээр байдаг. соронзон хальснууд нь автоматаар солигддог. 
 	Сангийн багтаамж 840+&nbsp;GB хүрнэ.</para>
 
       <para>Exabyte <quote>Mammoth</quote> загвар нь нэг соронзон хальс дээр 12&nbsp;GB 
 	((24&nbsp;GB шахалттайгаар) дэмждэг бөгөөд ердийн соронзон хальсны хөтчөөс ойролцоогоор 
 	хоёр дахин үнэтэй байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальс уруу мушгиа скан ашиглагдан бичигддэг, толгойнууд нь зөөвөрлөгч уруу
 	өнцгөөр байрладаг (ойролцоогоор 6 градус). Соронзон хальс нь толгойнуудыг барьж байдаг дамрын 
 	270 градус орчим ороодог. Соронзон хальс дамар дээгүүр гулгаж байхад дамар нь эргэж байдаг. 
 	Үр дүнд нь өгөгдлийн өндөр нягтрал болон соронзон хальсны дагуу нэг ирмэгээс нөгөө уруу өнцөгдсөн ойрхон 
 	багцалсан замууд үүсэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-qic">
       <title>QIC</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>QIC-150</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>QIC-150 соронзон хальснууд болон хөтчүүд нь магадгүй хамгийн нийтлэг соронзон хальсны хөтөч, зөөвөрлөгч
 	юм. QIC соронзон хальсны хөтчүүд нь хамгийн хямд <quote>нухацтай</quote> нөөцлөлтийн хөтчүүд 
 	юм. Сул тал нь зөөвөрлөгчийн үнэ байдаг. QIC соронзон хальснууд нь 8мм болон 4мм соронзон хальснуудтай 
 	харьцуулахад GB өгөгдлийн хадгалалтын хувьд 5 дахин үнэтэй байдаг. Гэхдээ таны 
 	хэрэглээнд цөөн (half-dozen) соронзон хальснууд хангалттай бол QIC нь магадгүй зөв сонголт 
 	болж болох юм. QIC нь <emphasis>хамгийн</emphasis> нийтлэг соронзон хальсны хөтөч юм. 
 	Сайт бүр ямар нэг хэмжээний QIC хөтөчтэй байдаг. QIC нь физикийн хувьд төстэй (заримдаа адил) 
 	соронзон хальснуудад их хэмжээний нягтралтай байдаг. QIC хөтчүүд нь чимээгүй биш юм. 
 	Эдгээр хөтчүүд нь өгөгдлийг бичиж эхлэхээсээ өмнө дуутайгаар хайдаг бөгөөд 
 	унших, бичих эсвэл хайхдаа мэдэгдэхүйц дуутай байдаг. QIC соронзон хальснууд нь 
 	6&nbsp;x 4&nbsp;x 0.7 инч (152 x 102 x 17 мм) хэмжээтэй байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдлийн дамжуулах чадвар ~150&nbsp;kB/s-с ~500&nbsp;kB/s хүртэл байна. 
 	Өгөгдлийн багтаамж 40&nbsp;MB-с 15&nbsp;GB хүртэл байна. Шинэ QIC хөтчүүдийн 
 	ихэнхэд тоног төхөөрөмжийн шахалт байдаг. QIC хөтчүүд нь бага суулгагддаг; тэдгээр нь 
 	DAT хөтчүүдээр шахагдсан юм.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальс уруу замаар бичигддэг. Замууд нь соронзон хальсны зөөвөрлөгчийн нэг төгсгөлөөс 
 	нөгөө уруу урт тэнхлэгийн дагуу байдаг. Замуудын тоо болон замын өргөн соронзон хальсны багтаамжаас 
 	хамаарч өөр өөр байдаг. Бүх шинэ хөтчүүдийн ихэнх нь хамгийн багадаа бодоход уншилтын 
 	(ихэнхдээ бас бичилтийн хувьд) хуучинтайгаа нийцтэй байдаг. QIC нь өгөгдлийн аюулгүй 
 	байдлын хувьд нэлээн нэр хүндтэй байдаг (механизм нь хөтчүүдийг мушгиа скан хийснээс 
 	илүү хялбар бөгөөд хүчирхэг байдаг).</para>
 
       <para>5,000 нөөцлөлтийн дараа соронзон хальснуудыг ашиглахаа болих шаардлагатай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-tapebackups-dlt">
       <title>DLT</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>DLT</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>DLT нь энд жагсаагдсан бүх хөтчийн төрлүүдээс хамгийн хурдан өгөгдөл дамжуулах 
 	чадвартай байдаг. 1/2" (12.5мм) соронзон хальс нь ганц дамартай хайрцагт 
 	(4 x 4 x 1 инч; 100 x 100 x 25 мм) байдаг. Хайрцаг нь нэг талаараа 
 	ганхах хаалгатай байдаг. Хөтчийн механизм соронзон хальсны тэргүүнийг гаргаж авахын тулд 
 	энэ хаалгыг онгойлгодог. Соронзон хальсны тэргүүн нь зууван нүхтэй байх бөгөөд 
 	хөтөч соронзон хальсыг <quote>дэгээдэхдээ</quote> үүнийг  ашигладаг. Авах (take-up) 
 	дамар нь соронзон хальсны хөтчийн дотор байрладаг. Энд жагсаагдсан 
 	бусад соронзон хальсны хайрцагнууд (9 замтай соронзон хальснууд нь жич юм) нь соронзон хальсны хайрцган дотор 
 	байрлах хангах болон take-up дамруудтай  байдаг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл дамжуулах чадвар нь ойролцоогоор 1.5&nbsp;MB/s бөгөөд 4мм, 8м,  QIC 
 	соронзон хальсны хөтчүүдийн дамжуулах чадвараас 3 дахин их байдаг. Өгөгдлийн багтаамж нь 
 	нэг хөтчийн хувьд 10&nbsp;GB-аас 20&nbsp;GB хүрдэг. Хөтчүүд нь олон соронзон хальс 
 	солигчид болон олон соронзон хальс хэлбэрээр байдаг, олон хөтөч бүхий соронзон хальсны сангууд нь 
 	нийтдээ 50&nbsp;GB-с 9&nbsp;TB хүртэл хадгалалт бүхий 5-аас 900 хүртэл соронзон хальснуудыг  
 	1-ээс 20 хүртэлх хөтчүүд дээр агуулдаг.</para>
 
       <para>Шахалттай бол DLT Төрөл 4 хэлбэршүүлэлт нь 70&nbsp;GB багтаамжийг 
 	дэмждэг.</para>
 
       <para>Өгөгдөл нь соронзон хальсны замууд дээр аялалын чиглэлийн дагуу (QIC соронзон хальснуудын адил) 
 	зэрэгцээгээр бичигддэг. Хоёр зам нэг удаа бичигддэг. Унших/бичих толгойны амьдрах хугацаа 
 	харьцангуй урт байдаг; соронзон хальс хөдлөхөө болиход толгой болон соронзон хальсны хоорондын 
 	хамаатай хөдөлгөөн байхгүй болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title id="backups-tapebackups-ait">AIT</title>
       <indexterm>
         <primary>соронзон хальс зөөвөрлөгч</primary>
 	<secondary>AIT</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>AIT нь Sony-гоос гаргасан шинэ хэлбэршүүлэлт бөгөөд нэг соронзон хальсны хувьд 50&nbsp;
 	GB хүртэл (шахалттайгаар) мэдээллийг агуулж чадна. Соронзон хальснууд нь санах ойн бичил 
 	схемүүдийг агуулдаг бөгөөд эдгээр нь соронзон хальсны агуулгын индексийг хадгалдаг. Бусад 
 	соронзон хальснуудын хувьд хэд хэдэн минут шаардагддаг бол харин энэ индексийг соронзон хальсны хөтөч 
 	соронзон хальс дээрх файлуудын байрлалыг тодорхойлохын тулд  маш хурдан уншдаг. 
 	<application>SAMS:Alexandria</application> зэрэг програм нь 
 	соронзон хальсны санах ойн бичил схемтэй шууд холбогдон агуулгыг дэлгэцэд гаргаж, ямар файлууд аль 
 	соронзон хальс уруу нөөцлөгдсөнийг тодорхойлж, зөв соронзон хальсыг олон ачаалж соронзон хальснаас өгөгдлийг 
 	сэргээн дөч болон түүнээс дээш AIT соронзон хальсны сангуудыг ажиллуулж чаддаг.</para>
 
       <para>Үүнтэй адил сангууд $20,000 хавьцаа үнэ хүрч тэдгээрийг сонирхогчдын зах зээлээс 
 	бага зэрэг шахдаг байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Шинэ соронзон хальсыг анх удаа ашиглах нь</title>
 
       <para>Анхны удаа шинэ, хов хоосон соронзон хальсыг уншихыг оролдвол амжилтгүй болно. 
 	Консолын мэдэгдлүүд үүнтэй төстэй байна:</para>
 
       <screen>sa0(ncr1:4:0): NOT READY asc:4,1
 sa0(ncr1:4:0):  Logical unit is in process of becoming ready</screen>
 
       <para>Соронзон хальс нь Identifier Block буюу Танигч Блокийг (block number 0) 
 	агуулаагүй байна. Бүх QIC соронзон хальснууд нь QIC-525 стандартыг хэрэглэж эхэлснээс 
 	хойш Танигч Блокийг соронзон хальсанд бичдэг. Хоёр шийдэл байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><command>mt fsf 1</command> тушаал нь Танигч Блокийг соронзон хальс уруу 
 		бичихийг соронзон хальсны хөтчид хэлнэ.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нүүрний товчлуурыг ашиглан соронзон хальсыг гаргаж авна.</para>
 
 	  <para>Соронзон хальсыг дахин хийгээд түүн уруу өгөгдлийг 
 		<command>dump</command> хийнэ.</para>
 
 	  <para><command>dump</command> тушаал нь <errorname>DUMP: End of tape
 	    detected</errorname> гэж мэдэгдэх бөгөөд консол <errorname>HARDWARE
 	    FAILURE info:280 asc:80,96</errorname> гэж харуулна.</para>
 
 	  <para><command>mt rewind</command> тушаал ашиглан соронзон хальсыг буцаана.</para>
 
 	  <para>Дараа дараачийн соронзон хальсны үйлдлүүд амжилттай болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backups-floppybackups">
     <title>Уян диск уруу нөөцлөх</title>
 
     <sect2 id="floppies-using">
       <title>Өөрийн өгөгдлийг нөөцлөхийн тулд би уян дискнүүдийг ашиглаж болох уу?</title>
       <indexterm><primary>нөөц уян дискнүүд</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>уян дискнүүд</primary></indexterm>
 
       <para>Уян дискнүүд нь нөөц хийхэд тийм ч тохиромжтой зөөвөрлөгч биш юм, учир нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Энэ зөөвөрлөгч нь найдваргүй, ялангуяа урт хугацааны туршид найдваргүй 
 		байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нөөцлөх болон буцааж сэргээх нь их удаан байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Тэдгээр нь маш хязгаарлагдмал багтаамжтай (бүхэл бүтэн хатуу дискийг хэдэн арван 
 		уян дискэнд нөөцлөх нь их олон өдөр шаардана).</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Гэхдээ хэрэв танд өөрийн өгөгдлийг нөөцлөх өөр ямар ч арга байхгүй бол 
 	уян дискнүүдэд нөөцлөх нь нөөц хийхгүй байснаас хамаагүй дээр юм.</para>
 
       <para>Хэрэв та уян дискнүүд ашиглах шаардлагатай болсон бол сайн чанарынхыг 
 	ашигласан эсэхээ шалгах хэрэгтэй. Оффис дээр чинь хоёр жил хэвтсэн уян дискнүүд
 	муу сонголт болох юм. Нэр хүндтэй үйлдвэрлэгчээс гаргасан шинэ дискнүүдийг 
 	ашиглах нь зүйтэй юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-creating">
       <title>Тэгэхээр би өөрийн өгөгдлийг уян диск уруу хэрхэн нөөцлөх вэ?</title>
 
       <para>Уян диск уруу нөөцлөх хамгийн шилдэг арга нь &man.tar.1; тушаалыг 
 	<option>-M</option> (олон эзлэхүүн) тохируулгатайгаар ашиглах 
 	явдал юм. Энэ нь олон уян дискнүүдэд нөөцлөх боломжийг олгодог.</para>
 
       <para>Тухайн сан болон дэд сан доторх бүх файлуудыг нөөцлөхийн тулд үүнийг 
 	ашиглах хэрэгтэй (<username>root</username> хэрэглэгчээр):</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mcvf /dev/fd0 *</userinput></screen>
 
       <para>Эхний уян диск дүүрсний дараа &man.tar.1; нь дараагийн эзлэхүүнийг 
 	оруулахыг хүсэх болно (учир нь &man.tar.1; нь зөөвөрлөгчөөс хамааралгүй бөгөөд 
 	эзлэхүүнүүдэд ханддаг; энд уян дискийг хэлж байна).</para>
 
       <screen>Prepare volume #2 for /dev/fd0 and hit return:</screen>
 
       <para>Энэ нь заагдсан файлууд архивлагдах хүртэл (эзлэхүүний дугаар нэмэгдэн) 
 	давтагдах болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-compress">
       <title>Би өөрийнхөө нөөцүүдийг шахаж болох уу?</title>
       <indexterm>
         <primary><command>tar</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><command>gzip</command></primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>шахалт</primary></indexterm>
 
       <para>Харамсалтай нь &man.tar.1; нь олон эзлэхүүн бүхий архивуудын хувьд 
 	<option>-z</option> тохируулгыг ашиглахыг зөвшөөрдөггүй. Мэдээж та 
 	бүх файлуудыг &man.gzip.1; хийж тэдгээрийг уян диск уруу &man.tar.1; 
 	хийж дараа нь файлуудыг дахин &man.gunzip.1; хийж болно!</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="floppies-restoring">
       <title>Би өөрийн нөөцүүдийг хэрхэн сэргээх вэ?</title>
 
       <para>Бүхэл архивыг сэргээхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mxvf /dev/fd0</userinput></screen>
 
       <para>Зөвхөн заагдсан файлуудыг сэргээх хоёр арга байдаг бөгөөд та 
 	тэдгээрийг ашиглаж болно. Эхлээд та эхний дискнээс эхлээд дараах тушаалыг 
 	ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar Mxvf /dev/fd0 <replaceable>filename</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>&man.tar.1; хэрэгсэл нь шаардлагатай файлыг олох хүртлээ дараа дараагийн уян дискнүүдийг 
 	хийхийг танаас хүсэх болно.</para>
 
       <para>Өөрөөр, хэрэв та файл нь яг аль уян диск дээр байгааг мэдэж байвал 
 	ердөө л тэр уян дискийг оруулж дээрхтэй адил тушаалыг ашиглах хэрэгтэй.
 	Хэрэв уян диск дээрх эхний файл нь өмнөх диск дээрхийн үргэлжлэл бол 
 	таныг асуугаагүй байсан ч гэсэн &man.tar.1; үүнийг сэргээж чадахгүй 
 	гэж танд анхааруулах болно!</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backup-strategies">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лоуэл</firstname>
 	  <surname>Жилбэрт</surname>
 	  <contrib>Анхлан хийсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 3 Dec 2005 -->
     </sect1info>
 
     <title>Нөөцлөх стратегууд</title>
 
     <para>Нөөцлөх төлөвлөгөөг боловсруулах эхний шаардлага нь дараах бүх асуудлуудыг 
 	хамарсан эсэхийг шалгах явдал юм:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Дискний гэмтэл</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Санамсаргүй файл устгалт</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Санамсаргүй файлын эвдрэл</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Газар дээрх нөөцүүд байвал тэдгээрийг оруулаад машины 
 	бүрэн сүйрэл (өөрөө хэлбэл гал).</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Эдгээр асуудал бүрийг шал өөр техникээр шийдэснээр зарим системүүдийг 
 	илүүтэй ажиллуулах төгс боломж байж болох юм. Маш бага үнэ цэнэтэй 
 	өгөгдөл бүхий чанга хувийн системүүдийг тооцохгүй юм бол нэг техник нь 
 	бүх асуудлуудыг хамрах нь бараг боломжгүй юм.</para>
 
     <para>Хэрэгслийн хайрцаг дахь зарим нэг техникүүдийг дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Бүх системийн архивууд нь сайтаас гадна байнгын зөөвөрлөгчид 
 	нөөцлөгдөнө. Энэ нь дээр дурдсан бүх асуудлуудаас хамгаалах боловч 
 	сэргээх нь тохиромжгүй удаан байдаг. Та нөөцүүдийн хуулбаруудыг 
 	газар дээр нь ба/эсвэл шууд авч болохоор хадгалж болох боловч 
 	файлуудыг сэргээх нь ялангуяа зөвшөөрөгдөөгүй хэрэглэгчдэд 
 	бас л тохиромжгүй хэвээр байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Файлын системийн хормын хувилбарууд. Энэ нь яг үнэндээ зөвхөн 
 	санамсаргүйгээр файлыг устгасан тохиолдолд тустай, гэхдээ 
 	энэ нь тийм тохиолдолд <emphasis>маш</emphasis> тус болохуйц 
 	байдаг бөгөөд хурдан, ажиллахад хялбар байдаг.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Бүх файлын систем ба/эсвэл дискнүүдийн хуулбарууд (бүхэл машины үе үе давтагдах 
 	&man.rsync.1;). Энэ нь ерөнхийдөө онцгой шаардлага бүхий сүлжээнүүдэд хамгийн 
 	ашигтай байдаг. Дискний эвдрэл, гэмтлийн эсрэг ерөнхий хамгаалалтын хувьд 
 	энэ нь ихэвчлэн <acronym>RAID</acronym>-с чанарын хувьд муу байдаг. Санамсаргүйгээр 
 	устгасан файлуудыг сэргээхэд энэ нь <acronym>UFS</acronym> хормын хувилбартай 
 	дүйцэхээр боловч та алийг дээдэлдгээс хамаарах юм.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><acronym>RAID</acronym>.  Диск эвдрэх, гэмтэх үед зогсох хугацааг 
 	багасгаж зайлсхийдэг. Маш бага шаардлагатай хэдий ч дискний эвдрэлүүдтэй илүүтэй 
 	зууралдах (учир нь та олон дисктэй) хэрэгтэй болдог.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Файлуудын байрлалыг (хурууны хээ) шалгах. Үүнд &man.mtree.8; хэрэгсэл их 
 	ашигтай байдаг. Энэ нь нөөцлөх техник биш боловч танд өөрийн нөөцүүддээ хандахаар 
 	болох үед та хэрэг болох болно. Энэ нь сайтаас гаднах шууд 
 	бус нөөцүүдийн хувьд ялангуяа чухал бөгөөд үе үе шалгагдаж байх ёстой.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Үүнээс илүү олон техникийг бодож олох нь амархан бөгөөд тэдгээрийн 
 	ихэнх нь дээр дурдсан техникүүдийн өөр хувилбарууд юм. Тусгайлсан шаардлагууд нь 
 	ихэвчлэн тусгайлсан техникт хүргэдэг (жишээ нь шууд ажиллаж байгаа мэдээллийн 
 	баазыг нөөцлөх нь зөвхөн мэдээллийн санд зориулагдсан аргыг дундын шат 
 	болгон ихэвчлэн ашиглахыг шаарддаг). Ямар аюулуудаас та хамгаалахыг хүсэж байгаа болон 
 	тэдгээр тус бүртэй хэрхэн ажиллахаа мэдэх нь чухал юм.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="backup-basics">
     <title>Нөөцлөлтийн үндсүүд</title>
 
     <para>Гурван гол нөөцлөх програм бол &man.dump.8;, &man.tar.1; болон 
 	&man.cpio.1; юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Dump ба Restore</title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
 	<secondary>dump / restore</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><command>dump</command></primary></indexterm>
       <indexterm><primary><command>restore</command></primary></indexterm>
 
       <para>Уламжлалт &unix; нөөцлөх програмууд нь <command>dump</command> ба 
 	<command>restore</command> юм. Тэдгээр нь файлын системүүдээр үүсгэгдсэн 
 	файлууд, холбоосууд болон сангуудын хийсвэр ойлголтуудын доор хөтчүүд дээр дискний 
 	блокуудын цуглуулга хэлбэрээр ажилладаг. Бусад нөөцлөх програмуудаас ялгаатай нь 
 	<command>dump</command> нь төхөөрөмж дээрх бүхэл файлын системийг нөөцөлдөг. Файлын 
 	системийн зөвхөн хэсгийг эсвэл нэгээс илүү файлын систем дагуу байрлах сангийн модыг 
 	энэ нь нөөцөлж чаддаггүй. <command>dump</command> нь файлууд болон сангуудыг соронзон 
 	хальс уруу бичдэггүй, харин файлууд болон сангуудаас тогтох түүхий өгөгдлийн блокуудыг 
 	бичдэг. Өгөгдлийг задлахад хэрэглэгдэхдээ <command>restore</command> нь анхдагчаар 
 	түр зуурын файлуудыг <filename>/tmp/</filename> санд хадгалдаг. Хэрэв та жижиг 
 	хэмжээний <filename>/tmp</filename> сан бүхий нөөц сэргээх диск дээрээс ажиллаж 
 	байгаа бол сэргээлтийг амжилттай гүйцээхийн тулд илүү чөлөөтэй зайтай сан руу 
 	<envar>TMPDIR</envar> орчны хувьсагчийг зааж өгөх хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <note><para>Хэрэв та өөрийн root сандаа <command>dump</command>-г 
 	хэрэглэвэл та <filename>/home</filename>,
         <filename>/usr</filename> эсвэл бусад олон сангуудыг нөөцлөхгүй бөгөөд 
 	үүний учир бол эдгээр нь ихэвчлэн бусад файлын системүүдийн холбох цэгүүд буюу 
 	эсвэл тэдгээр файлын системүүд уруу заасан симболын холбоосууд байдаг.</para></note>
 
       <para><command>dump</command> нь өөрийн хөгжлийн эхний өдрүүд болох 
 	AT&amp;T UNIX-ийн 6-р хувилбараас (1975 он орчим) үлдсэн кодтой 
 	байдаг. Анхдагч параметрүүд нь өнөөдөр байгаа өндөр нягтралтай (62,182 ftpi хүртэл) 
 	зөөвөрлөгчид биш 9 зам (6250 bpi) бүхий соронзон хальсанд тохирдог. Одоогийн соронзон хальсны 
 	хөтчүүдийн багтаамжийг хэрэглэхийн тулд эдгээр анхдагчуудыг тушаалын мөрөөс дарж 
 	өөрчлөх ёстой.</para>
 
       <indexterm><primary><filename>.rhosts</filename></primary></indexterm>
       <para>Мөн сүлжээгээр өөр компьютерт холбогдсон соронзон хальсны хөтөч уруу өгөгдлийг 
 	<command>rdump</command> болон <command>rrestore</command> 
 	тушаал ашиглан нөөцлөх боломжтой байдаг. Энэ хоёр програм нь алсын соронзон хальсны 
 	хөтчид хандахдаа &man.rcmd.3; болон &man.ruserok.3;-д тулгуурладаг. 
 	Тиймээс нөөцлөлтийг хийж байгаа хэрэглэгч алсын компьютерийн 
 	<filename>.rhosts</filename> файл дотор жагсаагдсан байх ёстой. 
 	<command>rdump</command> болон <command>rrestore</command> 
 	тушаалуудад өгөх нэмэлт өгөгдлүүд нь алсын компьютер дээр ашиглаж болохоор 
 	байх ёстой. <hostid>komodo</hostid> гэж нэрлэгдсэн Sun уруу холбогдсон 
 	Exabyte соронзон хальсны хөтөч уруу FreeBSD компьютераас <command>rdump</command> 
 	хийхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/rdump 0dsbfu 54000 13000 126 komodo:/dev/nsa8 /dev/da0a 2>&amp;1</userinput></screen>
 
       <para>Болгоомжлоорой: <filename>.rhosts</filename> танин нэвтрэлтийг 
 	зөвшөөрөх нь аюулгүй байдлын асуудлууд үүсгэдэг. Өөрийн нөхцөл байдлыг 
 	анхааралтай үнэлэх хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Мөн <command>dump</command> болон <command>restore</command> 
 	тушаалыг илүү аюулгүй загвараар <command>ssh</command> дээгүүр ашиглах 
 	бас боломжтой байдаг.</para>
 
       <example>
 	<title><application>ssh</application>-ээр <command>dump</command>-г ашиглах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/dump -0uan -f - /usr | gzip -2 | ssh -c blowfish \
           targetuser@targetmachine.example.com dd of=/mybigfiles/dump-usr-l0.gz</userinput></screen>
 
       </example>
 
       <para>Эсвэл <command>dump</command>-ийн дотор байдаг нэг арга болох <envar>RSH</envar> орчны хувьсагчийг 
 	тохируулан ашиглаж болно:</para>
 
       <example>
 	<title><application>ssh</application>-ээр <envar>RSH</envar> тохируулан <command>dump</command>-г 
 		ашиглах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>RSH=/usr/bin/ssh /sbin/dump -0uan -f targetuser@targetmachine.example.com:/dev/sa0 /usr</userinput></screen>
 
       </example>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>tar</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>tar</command></secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.tar.1; нь бас AT&amp;T UNIX-ийн 6-р хувилбараас (1975 он орчим) 
 	эхтэй. <command>tar</command> нь файлын системтэй хамт ажилладаг; 
 	энэ нь файлууд болон сангуудыг соронзон хальс уруу бичдэг. <command>tar</command> 
 	нь &man.cpio.1;-д байдаг бүрэн хэмжээний тохируулгуудыг дэмждэггүй боловч 
 	энэ нь <command>cpio</command>-ийн хэрэглэдэг ховор тушаалын дамжуулах 
 	хоолойг шаарддаггүй.</para>
 
       <indexterm><primary><command>tar</command></primary></indexterm>
 
       <para>FreeBSD 5.3 болон түүнээс хойшх хувилбарт GNU <command>tar</command> 
 	болон анхдагч <command>bsdtar</command> тушаалууд байдаг. GNU хувилбарыг 
 	<command>gtar</command> гэж ажиллуулж болдог. Энэ нь <command>rdump</command>-тай 
 	адил дүрмийг ашиглаж алсын төхөөрөмжүүдийг дэмждэг. 
 	<hostid>komodo</hostid> гэж нэрлэгдсэн Sun уруу холбогдсон 
 	Exabyte соронзон хальсны хөтөч уруу <command>tar</command> 
 	хийхдээ дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/bin/gtar cf komodo:/dev/nsa8 . 2>&amp;1</userinput></screen>
 
       <para>Алсын соронзон хальсны хөтөч уруу өгөгдлийг илгээхдээ <command>rsh</command> болон 
 	дамжуулах хоолой ашиглан <command>bsdtar</command> тушаалаар үүнийг бас 
 	хийж болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>tar cf - . | rsh <replaceable>hostname</replaceable> dd of=<replaceable>tape-device</replaceable> obs=20b</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв та сүлжээгээр нөөцлөхийн аюулгүй байдалд санаа зовж байгаа бол 
 	<command>rsh</command>-ийн оронд <command>ssh</command> тушаалыг 
 	ашиглах хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>cpio</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>cpio</command></secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.cpio.1; нь соронзон зөөвөрлөгчид зориулагдсан &unix;-ийн 
 	анхны файл солилцох соронзон хальсны програм юм. <command>cpio</command> нь 
 	(бусад олон тохируулгуудын дотроос) байт солилцохыг хийх, хэд хэдэн төрлийн 
 	архивын хэлбэршүүлэлтүүдийг бичих болон өгөгдлийг өөр програм уруу хоолойгоор 
 	гаргах зэрэг тохируулгуудтай байдаг. Сүүлийн боломж нь <command>cpio</command>-г 
 	суулгацын зөөвөрлөгчийн хувьд сайн сонголт болгодог. <command>cpio</command> нь 
 	сангийн модоор хэрхэн явахаа мэддэггүй бөгөөд файлуудын жагсаалтыг 
 	<filename>stdin</filename>-ээс хангаж өгөх ёстой.</para>
       <indexterm><primary><command>cpio</command></primary></indexterm>
 
       <para><command>cpio</command> нь сүлжээгээр нөөцлөхийг дэмждэггүй. 
 	Та дамжуулах хоолой болон <command>rsh</command>-ийг ашиглаж өгөгдлийг 
 	алсын соронзон хальсны хөтөч уруу илгээж болно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>for f in <replaceable>directory_list; do</replaceable></userinput>
 <userinput>find $f &gt;&gt; backup.list</userinput>
 <userinput>done</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cpio -v -o --format=newc &lt; backup.list | ssh <replaceable>user</replaceable>@<replaceable>host</replaceable> "cat &gt; <replaceable>backup_device</replaceable>"</userinput></screen>
 
       <para><replaceable>directory_list</replaceable> нь таны нөөцлөхийг хүссэн 
 	сангуудын жагсаалт бол
 	<replaceable>user</replaceable>@<replaceable>host</replaceable> нь 
 	нөөцлөлтийг хийж байгаа хэрэглэгч/хостын нэрийн хослол бөгөөд 
 	<replaceable>backup_device</replaceable> нь нөөцлөлт хийгдэх төхөөрөмж 
 	(өөрөөр хэлбэл <filename>/dev/nsa0</filename>) юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><command>pax</command></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><command>pax</command></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><command>pax</command></primary></indexterm>
       <indexterm><primary>POSIX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>IEEE</primary></indexterm>
 
       <para>&man.pax.1; нь <command>tar</command> болон <command>cpio</command> 
 	тушаалын IEEE/&posix;-ийн хариулт юм. Жил ирэх тутам <command>tar</command> болон 
 	<command>cpio</command> тушаалуудын төрөл бүрийн хувилбарууд нь хоорондоо мэдэгдэхүйц 
 	нийцгүй болж ирсэн юм. Тэдгээртэй тэмцэж бүр мөсөн стандартчилахын оронд 
 	&posix; нь архивын шинэ хэрэгсэл үүсгэсэн юм. <command>pax</command> нь 
 	өөрийн шинэ хэлбэршүүлэлтээс гадна <command>cpio</command> болон <command>tar</command> 
 	тушаалуудын төрөл бүрийн хэлбэршүүлэлтийн ихэнхийг уншиж бичихийг оролддог. 
 	Энэ тушаалын олонлог нь  <command>tar</command> тушаалынхтай биш харин 
 	<command>cpio</command> тушаалынхтай илүү төстэй байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="backups-programs-amanda">
       <title><application>Amanda</application></title>
       <indexterm>
         <primary>нөөцлөх програм хангамж</primary>
         <secondary><application>Amanda</application></secondary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary><application>Amanda</application></primary></indexterm>
 
       <!-- Remove link until <port> tag is available -->
       <para><application>Amanda</application> (Advanced Maryland
         Network Disk Archiver) нь нэг програм биш клиент/сервер програм юм. 
 	<application>Amanda</application> сервер нь ганц соронзон хальсны хөтөч уруу 
 	<application>Amanda</application> клиенттэй, <application>Amanda</application> 
 	сервер уруу сүлжээгээр холбогдсон дурын тооны компьютерийг нөөцлөх болно. 
 	Хэд хэдэн том дискнүүд бүхий сайтууд дээр байдаг нийтлэг асуудлууд нь өгөгдлийг 
 	соронзон хальс уруу нөөцлөхөд шаардагдах хугацаа  нь уг үйлдлийн хувьд зориулагдсан 
 	хугацаанаас илүү гарах явдал юм. <application>Amanda</application> нь 
 	энэ асуудлыг шийддэг. <application>Amanda</application> нь 
 	хэд хэдэн файлын системүүдийг нэг зэрэг нөөцлөхдөө <quote>holding disk буюу хүлээгдэх диск</quote>ийг
 	ашигладаг. <application>Amanda</application> нь 
 	<quote>архивын олонлогууд</quote> буюу <application>Amanda</application>-ийн 
 	тохиргооны файлд жагсаагдсан бүх файлын системүүдийн бүрэн нөөцлөлтүүдийг үүсгэхэд хэсэг хугацаанд 
 	хэрэглэгдсэн бүлэг соронзон хальснуудыг үүсгэдэг. <quote>Архивын олонлогууд</quote> нь бас 
 	файлын системүүдийн шөнө болгоны нэмэгдсэн (эсвэл ялгаатай) нөөцлөлтүүдийг агуулдаг. 
 	Эвдэрсэн файлын системийг сэргээх нь хамгийн сүүлийн бүрэн нөөцлөлт болон нэмэгдсэн 
 	нөөцлөлтүүдийг шаарддаг.</para>
 
       <para>Тохиргооны файл нь нөөцлөлтүүд болон <application>Amanda</application>-ийн 
 	үүсгэдэг сүлжээний урсгалыг нарийн хянах боломжийг хангадаг. <application>Amanda</application>
 	нь өгөгдлийг соронзон хальс уруу бичихийн тулд дээр дурдсан нөөцлөлтийн програмуудыг 
 	ашиглана. <application>Amanda</application> нь порт эсвэл багц хэлбэрээр 
 	байдаг бөгөөд анхдагчаар суулгагдаагүй байдаг.</para>
       </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Юу ч хийхгүй байх</title>
 
       <para><quote>Юу ч хийхгүй байх</quote> нь компьютерийн програм биш боловч энэ нь 
 	хамгийн их ашиглагддаг нөөцлөлтийн стратеги юм. Ямар ч эхний зардал байхгүй. 
 	Мөрдөх нөөцлөлтийн төлөвлөгөө байхгүй. Зүгээр л үгүй гэх хэрэгтэй. Хэрэв таны 
 	өгөгдөлд ямар нэг асуудал тохиолдвол шүд зуугаад л тэвчих хэрэгтэй!</para>
 
       <para>Хэрэв таны цаг болон өгөгдөл нь тийм ч чухал биш эсвэл юу ч биш бол 
 	<quote>Do nothing буюу юу ч хийхгүй байх</quote> нь таны компьютерийн 
 	хувьд хамгийн тохиромжтой нөөцлөлтийн програм болох юм. Гэхдээ &unix; 
 	нь ашигтай хэрэгсэл юм, та зургаан сарын дотор үнэтэй файлуудын цуглуулгатай  болж 
 	үүнийг мэдрэх болно.</para>
 
       <para><quote>Юу ч хийхгүй байх</quote> нь <filename>/usr/obj</filename> 
 	болон таны компьютераар яг үүсгэгдэж болох бусад сангийн моднуудын хувьд зөв 
 	нөөцлөх арга болдог. Үүний жишээ нь энэ гарын авлагын  HTML эсвэл &postscript;-с
 	тогтох хувилбарын файлууд байж болох юм. Эдгээр баримтын хэлбэршүүлэлтүүд нь 
 	SGML оролтын файлуудаас үүсгэгддэг. HTML эсвэл &postscript; файлуудын 
 	нөөцлөлтийг үүсгэх нь шаардлагагүй юм. SGML файлууд нь байнга нөөцлөгддөг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аль нөөцлөлтийн програм хамгийн шилдэг нь вэ?</title>
       <indexterm>
         <primary>LISA</primary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.dump.8; <emphasis>Үе.</emphasis> Элизабет Д. Звики
 	энд дурдагдсан бүх нөөцлөлтийн програмуудыг зовоосон тест хийсэн. Өөрийн бүх өгөгдөл 
 	болон &unix; файлын системүүдийн онцлогуудыг хадгалах цэвэр сонголт бол 
 	<command>dump</command> болсон байна. Элизабет маш их төрөл бүрийн ховор 
 	нөхцөлүүдийг  (зарим нь тийм ч ховор биш) агуулсан файлын системүүдийг үүсгэж 
 	тэдгээр файлын системүүдийг нөөцлөн дараа нь сэргээж програм бүрийг тест хийсэн 
 	байна. Онцгой зүйлүүдэд цоорхойтой файлууд, хоосон блоктой болон цоорхойтой 
 	файлууд, сонин тэмдэгт бүхий нэрээс тогтсон файлууд, бичигдэх боломжгүй уншигдах 
 	боломжгүй файлууд, төхөөрөмжүүд, нөөцлөлтийн үед хэмжээгээ өөрчлөх файлууд, 
 	нөөцлөлтийн үед үүсгэгдэж/устгагдсан файлууд зэргийг дурдаж болох юм. 
 	Тэрээр үр дүнгээ 1991 оны 10 сард LISA дээр үзүүлсэн байна. 
 	<ulink url="http://berdmann.dyndns.org/zwicky/testdump.doc.html">Нөөцлөлт 
 	болон Архивын програмуудыг зовоох тест</ulink> холбоосыг үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Яаралтай сэргээх процедур</title>
 
       <sect3>
 	<title>Гамшгийн өмнө</title>
 
 	<para>Учирч болзошгүй гамшигт бэлтгэхийн тулд таны хийх ёстой дөрвөн 
 	үе шат байдаг.</para>
 	<indexterm>
     <primary><command>bsdlabel</command></primary>
   </indexterm>
 
 	<para>Эхлээд өөрийн диск бүрийн bsdlabel
 	(өөрөөр хэлбэл <command>bsdlabel da0 | lpr</command>), өөрийн 
 	файлын системийн хүснэгт (<filename>/etc/fstab</filename>) болон 
 	бүх ачаалалтын мэдэгдлүүдийг тус бүр хоёр хувь хэвлэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<indexterm><primary>fix-it уян дискнүүд</primary></indexterm>
 	<para>Дараа нь ачаалах болон уян дискнүүд 
 	(<filename>boot.flp</filename> болон <filename>fixit.flp</filename>) 
 	таны бүх төхөөрөмжүүдийг агуулсан эсэхийг тодорхойлно. Хамгийн хялбараар 
 	шалгах арга нь уян дискний хөтөчдөө ачаалах уян дискийг хийж дахин ачаалж ачаалалтын 
 	мэдэгдлүүдийг шалгах явдал юм. Хэрэв таны бүх төхөөрөмжүүд байгаад ажиллаж 
 	байвал гуравдугаар алхам уруу алгасаарай.</para>
 
 	<para>Эсрэг тохиолдолд та өөрийн бүх дискийг холбож таны соронзон хальсны хөтчид хандаж чадах 
 	цөм бүхий тусгайлсан хоёр ачаалагдах уян диск бэлдэх хэрэгтэй. Эдгээр уян дискнүүд нь 
 	<command>fdisk</command>, <command>bsdlabel</command>,
 	  <command>newfs</command>, <command>mount</command> болон 
 	таны ашигладаг програмуудыг агуулсан байх ёстой. Эдгээр програмууд нь 
 	статикаар холбогдсон байх ёстой. Хэрэв та <command>dump</command>-г 
 	ашигласан бол уян диск нь <command>restore</command>-г агуулсан байх 
 	ёстой.</para>
 
 	<para>Гуравдугаарт нөөц соронзон хальснуудыг байнга үүсгэж байх хэрэгтэй. Таны сүүлийн нөөцлөлтөөс 
 	хойш хийгдсэн өөрчлөлтүүд буцааж авагдах боломжгүйгээр алга болж болох юм. Нөөц 
 	соронзон хальснууд уруу хийж болзошгүй бичилтийг хамгаалах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дөрөвдүгээрт уян дискнүүд (<filename>boot.flp</filename> болон 
 	  <filename>fixit.flp</filename> аль эсвэл хоёрдугаар үе дээр таны хийсэн 
  	тусгайлсан хоёр ачаалагдах уян дискнүүд.) болон нөөц соронзон хальснуудыг тест хийнэ. 
 	Процедурынхаа талаар тэмдэглэгээ хийх хэрэгтэй. Эдгээр тэмдэглэгээнүүдээ 
 	ачаалагдах уян дискнүүд, хэвлэсэн зүйл болон нөөц соронзон хальснуудтайгаа цуг хадгалах 
 	хэрэгтэй. Сэргээж байх үед таны анхаарал их сарнисан байж болох бөгөөд тэдгээр 
 	тэмдэглэгээнүүд чинь таныг өөрийн нөөц соронзон хальснуудаа устгахаас сэргийлэх болно 
 	(Яаж? <command>tar xvf /dev/sa0</command> тушаалын оронд та 
 	санамсаргүйгээр <command>tar cvf /dev/sa0</command> гэж бичээд өөрийн 
 	нөөц соронзон хальсыг дарж бичиж болох юм).</para>
 
 	<para>Аюулгүй байдлын нэмэгдэл арга хэмжээ болгож тухайг бүрт нь ачаалагдах уян 
 	дискнүүд болон нөөц соронзон хальс хоёрыг бэлдэж байх хэрэгтэй. Тус бүрийг нь тусад нь алсад 
 	өөр газар хадгалах хэрэгтэй. Тэр өөр газар нь яг тэр оффисийн байрны подвал байх 
 	ЁСГҮЙ. Дэлхийн Худалдааны Төвийн хэд хэдэн фирм үүнийг хэцүү замаар мэдэрсэн 
 	юм. Тэр өөр газар нь таны компьютерууд болон дискний хөтчүүдээс тусгаарлагдсан 
 	физикийн хувьд нэлээд зайтай газар байх ёстой.</para>
 
 	<example>
 	  <title>Ачаалагдах уян диск үүсгэх скрипт</title>
 
 	<programlisting><![ CDATA [#!/bin/sh
 #
 # create a restore floppy
 #
 # format the floppy
 #
 PATH=/bin:/sbin:/usr/sbin:/usr/bin
 
 fdformat -q fd0
 if [ $? -ne 0 ]
 then
 	 echo "Bad floppy, please use a new one"
 	 exit 1
 fi
 
 # place boot blocks on the floppy
 #
 bsdlabel -w -B /dev/fd0c fd1440
 
 #
 # newfs the one and only partition
 #
 newfs -t 2 -u 18 -l 1 -c 40 -i 5120 -m 5 -o space /dev/fd0a
 
 #
 # mount the new floppy
 #
 mount /dev/fd0a /mnt
 
 #
 # create required directories
 #
 mkdir /mnt/dev
 mkdir /mnt/bin
 mkdir /mnt/sbin
 mkdir /mnt/etc
 mkdir /mnt/root
 mkdir /mnt/mnt			# for the root partition
 mkdir /mnt/tmp
 mkdir /mnt/var
 
 #
 # populate the directories
 #
 if [ ! -x /sys/compile/MINI/kernel ]
 then
 	 cat << EOM
 The MINI kernel does not exist, please create one.
 Here is an example config file:
 #
 # MINI -- A kernel to get FreeBSD onto a disk.
 #
 machine         "i386"
 cpu             "I486_CPU"
 ident           MINI
 maxusers        5
 
 options         INET                    # needed for _tcp _icmpstat _ipstat
                                         #            _udpstat _tcpstat _udb
 options         FFS                     #Berkeley Fast File System
 options         FAT_CURSOR              #block cursor in syscons or pccons
 options         SCSI_DELAY=15           #Be pessimistic about Joe SCSI device
 options         NCONS=2                 #1 virtual consoles
 options         USERCONFIG              #Allow user configuration with -c XXX
 
 config          kernel	root on da0 swap on da0 and da1 dumps on da0
 
 device          isa0
 device          pci0
 
 device          fdc0	at isa? port "IO_FD1" bio irq 6 drq 2 vector fdintr
 device          fd0	at fdc0 drive 0
 
 device          ncr0
 
 device          scbus0
 
 device          sc0	at isa? port "IO_KBD" tty irq 1 vector scintr
 device          npx0	at isa? port "IO_NPX" irq 13 vector npxintr
 
 device          da0
 device          da1
 device          da2
 
 device          sa0
 
 pseudo-device   loop            # required by INET
 pseudo-device   gzip            # Exec gzipped a.out's
 EOM
 	 exit 1
 fi
 
 cp -f /sys/compile/MINI/kernel /mnt
 
 gzip -c -best /sbin/init > /mnt/sbin/init
 gzip -c -best /sbin/fsck > /mnt/sbin/fsck
 gzip -c -best /sbin/mount > /mnt/sbin/mount
 gzip -c -best /sbin/halt > /mnt/sbin/halt
 gzip -c -best /sbin/restore > /mnt/sbin/restore
 
 gzip -c -best /bin/sh > /mnt/bin/sh
 gzip -c -best /bin/sync > /mnt/bin/sync
 
 cp /root/.profile /mnt/root
 
 chmod 500 /mnt/sbin/init
 chmod 555 /mnt/sbin/fsck /mnt/sbin/mount /mnt/sbin/halt
 chmod 555 /mnt/bin/sh /mnt/bin/sync
 chmod 6555 /mnt/sbin/restore
 
 #
 # create minimum file system table
 #
 cat > /mnt/etc/fstab <<EOM
 /dev/fd0a    /    ufs    rw  1  1
 EOM
 
 #
 # create minimum passwd file
 #
 cat > /mnt/etc/passwd <<EOM
 root:*:0:0:Charlie &:/root:/bin/sh
 EOM
 
 cat > /mnt/etc/master.passwd <<EOM
 root::0:0::0:0:Charlie &:/root:/bin/sh
 EOM
 
 chmod 600 /mnt/etc/master.passwd
 chmod 644 /mnt/etc/passwd
 /usr/sbin/pwd_mkdb -d/mnt/etc /mnt/etc/master.passwd
 
 #
 # umount the floppy and inform the user
 #
 /sbin/umount /mnt
 echo "The floppy has been unmounted and is now ready."]]></programlisting>
 
         </example>
 
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гамшгийн дараа</title>
 
 	<para>Түлхүүр асуулт бол: таны тоног төхөөрөмж амьд гарч чадсан уу? Байнгын 
 	нөөцлөлт хийж байсан болохоор програм хангамжийн талаар та санаа зовох хэрэггүй 
 	юм.</para>
 
 	<para>Хэрэв тоног төхөөрөмж эвдэрсэн бол компьютерийг ашиглахаасаа өмнө 
 	эвдэрсэн хэсгүүдийг солих шаардлагатай.</para>
 
 	<para>Хэрэв таны тоног төхөөрөмж зүгээр байгаа бол уян дискнүүдээ шалгаарай. 
 	Хэрэв та тусгайлан өөрчилсөн ачаалах уян диск ашиглаж байгаа бол ганц хэрэглэгчийн 
 	горим уруу ачаалах хэрэгтэй (<prompt>boot:</prompt> хүлээх мөрөн дээр 
 	<literal>-s</literal> гэж бичнэ). Дараагийн хэсгийг алгасаарай.</para>
 
 	<para>Хэрэв та <filename>boot.flp</filename> болон 
 	<filename>fixit.flp</filename> уян дискнүүдийг ашиглаж байгаа бол 
 	цааш нь уншаарай. <filename>boot.flp</filename> уян дискээ эхний уян дискний 
 	хөтөчдөө хийгээд компьютераа ачаалах хэрэгтэй. Эхний суулгах цэс дэлгэц дээр гарах 
 	болно. <literal>Fixit--Repair mode with CDROM or floppy.</literal> 
 	тохируулгыг сонгоно. <filename>fixit.flp</filename>-г асуухад нь хийнэ. 
 	Танд хэрэгтэй <command>restore</command> болон бусад програмууд 
 	<filename class="directory">/mnt2/rescue</filename> санд байрлана
 	(5.2 хувилбараас хуучин &os;-ийн хувьд 
 	<filename class="directory">/mnt2/stand</filename>).</para>
 
 	<para>Файлын систем бүрийг тус тусад нь сэргээнэ.</para>
 
 	<indexterm>
     <primary><command>mount</command></primary>
   </indexterm>
 	<indexterm><primary>root хуваалт</primary></indexterm>
 	<indexterm>
     <primary><command>bsdlabel</command></primary>
   </indexterm>
 	<indexterm>
     <primary><command>newfs</command></primary>
   </indexterm>
 	<para>Өөрийн эхний дискний root хуваалтыг <command>mount</command> (өөрөөр хэлбэл 
 	<command>mount /dev/da0a /mnt</command>) хийхийг оролдоорой. Хэрэв bsdlabel 
 	эвдэрсэн бол <command>bsdlabel</command> тушаалыг ашиглан дискийг дахин 
 	хувааж таны хэвлэж хадгалсан шошготой адил тааруулж хаяглах хэрэгтэй. 
 	<command>newfs</command> тушаал ашиглан файлын системүүдийг дахин үүсгэнэ. 
 	Уян дискний root хуваалтыг унших-бичихээр дахин холбох хэрэгтэй (<command>mount -u -o rw
 	    /mnt</command>). Энэ файлын системийн хувьд өгөгдлийг сэргээхийн тулд
 	өөрийн нөөцлөх програм болон соронзон хальснуудыг ашиглана (өөрөөр хэлбэл <command>restore vrf
 	    /dev/sa0</command>). Файлын системийг салгана (өөрөөр хэлбэл <command>umount
 	    /mnt</command>). Эвдэрсэн файлын систем бүрийн хувьд давтана.</para>
 
 	<para>Таны систем ажилласны дараа өөрийн өгөгдлийг шинэ соронзон хальс уруу нөөцлөх хэрэгтэй. 
 	Сүйрэл эсвэл өгөгдлийн алдагдалд хүргэсэн тэр явдал дахин болж болох юм. Одоо зарцуулсан 
 	нэг цаг таныг зовлонд учрахаас хожим аварч болох юм.</para>
       </sect3>
 
 <![ %not.published; [
 
       <sect3>
 	<title>* I Did Not Prepare for the Disaster, What Now?</title>
 
 	<para></para>
       </sect3>
 ]]>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="disks-virtual">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Марк</firstname>
 	  <surname>Фонвил</surname>
 	  <contrib>Дахин зохион байгуулж өргөжүүлсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээ, санах ой болон файл дээр тулгуурласан файлын системүүд</title>
     <indexterm><primary>виртуал дискнүүд</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>виртуал</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Өөрийн компьютер уруу физикээр хийж болдог уян диск, CD-үүд, хатуу хөтчүүд гэх зэрэг 
 	дискнүүдээс гадна бусад хэлбэрийн дискнүүд буюу  <firstterm>виртуал дискнүүд</firstterm>ийг 
 	FreeBSD ойлгодог.</para>
 
     <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Coda</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>санах ой</secondary>
     </indexterm>
     <para>Эдгээрт <link linkend="network-nfs">Network File System буюу сүлжээний файлын систем</link> 
 	болон Coda зэрэг сүлжээний файлын системүүд, санах ой дээр тулгуурласан файлын 
 	системүүд болон файл дээр тулгуурласан файлын системүүд орно.</para>
 
     <para>FreeBSD-ийн ямар хувилбарыг ажиллуулж байгаагаас хамаарч та 
 	файл дээр болон санах ой дээр тулгуурласан файлын системүүдийг үүсгэж 
 	ашиглахдаа өөр өөр хэрэгслүүдийг хэрэглэх шаардлагатай болно.</para>
 
     <note>
       <para>Хэрэглэгчийн хувьд мэдэгдэлгүйгээр төхөөрөмжийн цэгүүдийг хуваарилахын тулд 
 	&man.devfs.5;-г ашиглана.</para>
     </note>
 
     <sect2 id="disks-mdconfig">
       <title>Файл дээр тулгуурласан файлын систем</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>файл дээр тулгуурласан</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.mdconfig.8; хэрэгсэл нь FreeBSD дээр санах ой дээр тулгуурласан 
 	дискнүүд, &man.md.4;-г тохируулж идэвхжүүлэхэд хэрэглэгддэг.
 	&man.mdconfig.8;-г ашиглахын тулд та &man.md.4; модулийг ачаалах 
 	хэрэгтэй, эсвэл өөрийн цөмийн тохиргооны файлдаа дэмжлэгийг нэмэх 
 	хэрэгтэй болно:</para>
 
       <programlisting>device md</programlisting>
 
       <para>&man.mdconfig.8; тушаал нь гурван төрлийн санах ой дээр тулгуурласан 
 	виртуал дискийг дэмждэг: эдгээр нь &man.malloc.9;-р хуваарилагдсан санах 
 	ойн дискнүүд, файл эсвэл swap зай ашигласан санах ойн дискнүүд юм. 
 	Нэг боломжтой хэрэглээ нь файлд хадгалагдсан уян эсвэл CD дүрсийг 
 	холбох явдал юм.</para>
 
       <para>Байгаа файлын системийн дүрсийг холбохдоо:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> ашиглан байгаа файлын системийн дүрсийг холбох нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f <replaceable>diskimage</replaceable> -u <replaceable>0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput></screen>
       </example>
 
       <para>&man.mdconfig.8; ашиглан шинэ файлын системийн дүрсийг үүсгэхдээ:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> тушаал ашиглан шинэ файл дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>newimage</replaceable> bs=1k count=<replaceable>5</replaceable>k</userinput>
 5120+0 records in
 5120+0 records out
 &prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f <replaceable>newimage</replaceable> -u <replaceable>0</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>bsdlabel -w md<replaceable>0</replaceable> auto</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs md<replaceable>0</replaceable>a</userinput>
 /dev/md0a: 5.0MB (10224 sectors) block size 16384, fragment size 2048
         using 4 cylinder groups of 1.25MB, 80 blks, 192 inodes.
 super-block backups (for fsck -b #) at:
  160, 2720, 5280, 7840
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>0</replaceable>a <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md0a       4710    4  4330     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв та <option>-u</option> тохируулгаар нэгжийн дугаарыг 
 	зааж өгөхгүй юм бол &man.mdconfig.8; нь хэрэглэгдээгүй төхөөрөмжийг 
 	сонгохын тулд &man.md.4; автомат хуваарилалтыг ашиглах болно. 
 	Хуваарилагдсан нэгжийн нэр нь stdout уруу <devicename>md4</devicename> 
 	мэтээр гарах болно. &man.mdconfig.8;-ийн тухай дэлгэрэнгүй 
 	мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
       <para>&man.mdconfig.8; хэрэгсэл нь их ашигтай, гэхдээ энэ нь 
 	файл дээр тулгуурласан файлын систем үүсгэхийн тулд олон тушаалын мөрийг 
 	асуудаг. FreeBSD нь бас &man.mdmfs.8; гэж нэрлэгддэг хэрэгсэлтэй 
 	ирдэг, энэ програм нь &man.md.4;-г &man.mdconfig.8; тушаал 
 	ашиглан тохируулж &man.newfs.8; ашиглан UFS файлын систем түүн 
 	дээр тавьж &man.mount.8; ашиглан түүнийг холбодог. Жишээ нь 
 	хэрэв та дээрхтэй ижил файлын системийн дүрсийг үүсгэж холбохыг 
 	хүсвэл ердөө л дараах тушаалыг бичээрэй:</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdmfs</command> тушаал ашиглан файл дээр тулгуурласан дискийг тохируулж холбох нь</title>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/zero of=<replaceable>newimage</replaceable> bs=1k count=<replaceable>5</replaceable>k</userinput>
 5120+0 records in
 5120+0 records out
 &prompt.root; <userinput>mdmfs -F <replaceable>newimage</replaceable> -s <replaceable>5</replaceable>m md<replaceable>0</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md0        4718    4  4338     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <para>Хэрэв та <option>md</option> тохируулгыг нэгжийн дугааргүй 
 	ашиглавал &man.mdmfs.8; нь ашиглагдаагүй төхөөрөмжийг автоматаар 
 	сонгохдоо &man.md.4; авто-нэгж боломжийг ашиглах болно. 
 	&man.mdmfs.8;-ийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг гарын авлагын 
 	хуудаснаас лавлана уу.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2 id="disks-md-freebsd5">
       <title>Санах ой дээр тулгуурласан файлын систем</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>санах ойн файлын систем</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Санах ой дээр тулгуурласан файлын системийн хувьд 
 	<quote>swap backing буюу swap дээрх тулгуурлалтыг</quote> 
 	ихэнхдээ ашиглах хэрэгтэй. swap дээрх тулгуурлалтыг ашиглах нь санах ойн 
 	диск нь анхдагчаар диск уруу swap хийгдэнэ гэсэн үг биш бөгөөд харин ердөө л санах 
 	ойн диск нь санах ойн цөөрмөөс хуваарилагдаж хэрэв хэрэгцээтэй бол диск уруу 
 	swap хийгдэж болно гэсэн үг юм. Мөн &man.malloc.9; дээр тулгуурласан 
 	санах ойн дискийг үүсгэх боломжтой байдаг. Гэхдээ malloc дээр тулгуурласан 
 	санах ойн дискнүүдийг, ялангуяа том хэмжээтэйг нь ашиглах нь цөм санах ойгүй 
 	болох тохиолдолд системийг сүйрэлд хүргэж болох юм.</para>
 
       <example>
 	<title><command>mdconfig</command> тушаал ашиглан шинэ санах ой 
 		дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t swap -s <replaceable>5</replaceable>m -u <replaceable>1</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs -U md<replaceable>1</replaceable></userinput>
 /dev/md1: 5.0MB (10240 sectors) block size 16384, fragment size 2048
         using 4 cylinder groups of 1.27MB, 81 blks, 192 inodes.
         with soft updates
 super-block backups (for fsck -b #) at:
  160, 2752, 5344, 7936
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/md<replaceable>1</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md1        4718    4  4338     0%    /mnt</screen>
       </example>
 
       <example>
 	<title><command>mdmfs</command> тушаал ашиглан шинэ санах ой 
 		дээр тулгуурласан диск үүсгэх нь</title>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>mdmfs -s <replaceable>5</replaceable>m md<replaceable>2</replaceable> <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 &prompt.root; <userinput>df <replaceable>/mnt</replaceable></userinput>
 Filesystem 1K-blocks Used Avail Capacity  Mounted on
 /dev/md2        4846    2  4458     0%    /mnt</screen>
       </example>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Системээс санах ойн дискийг салгах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискнүүд</primary>
         <secondary>санах ойн дискийг салгах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Санах ой дээр тулгуурласан эсвэл файл дээр тулгуурласан файлын систем 
 	ашиглагдахгүй байгаа бол та бүх эх үүсвэрүүдийг системд суллаж өгөх 
 	шаардлагатай. Эхний хийх ёстой зүйл нь файлын системийг салгаад дараа нь 
 	&man.mdconfig.8; ашиглан дискийг системээс салгаж эх үүсвэрүүдийг 
 	суллана.</para>
 
       <para>Жишээ нь <filename>/dev/md4</filename>-г салгаж түүний хэрэглэсэн 
 	бүх эх үүсвэрүүдийг чөлөөлөхийн тулд дараах тушаалыг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -d -u <replaceable>4</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>Тохиргоо хийгдсэн &man.md.4; төхөөрөмжүүдийн тухай мэдээллийг 
 	<command>mdconfig -l</command> тушаал ашиглан жагсааж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="snapshots">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Рөүдс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 15 JUL 2002 -->
     </sect1info>
 
     <title>Файлын системийн хормын хувилбарууд</title>
 
     <indexterm>
       <primary>файлын системүүд</primary>
       <secondary>хормын хувилбарууд</secondary>
     </indexterm>
 
       <para>FreeBSD нь <link linkend="soft-updates">Soft Updates
 	буюу зөөлөн шинэчлэлтүүд</link>ийн хамт Файлын системийн хормын хувилбарууд
 	боломжийг санал болгодог.</para>
 
       <para>Хормын хувилбарууд нь заасан файлын системүүдийн дүрсийг үүсгэж 
 	тэдгээртэй файлтай ханддаг шиг хандах боломжийг хэрэглэгчид зөвшөөрдөг.
 	Хормын хувилбарын файлууд нь үйлдэл хийгдсэн файлын систем дээр 
 	үүсгэгдэх ёстой бөгөөд нэг файлын системийн хувьд 20-с ихгүй хормын 
 	хувилбаруудыг хэрэглэгч үүсгэж болно. Идэвхтэй хормын хувилбарууд нь 
 	супер блокт бичигддэг бөгөөд ингэснээр тэдгээр нь системийн дахин ачаалалтуудын 
 	үед салгах болон дахин холбох явцад тэсвэртэй байдаг. Хормын хувилбар нь 
 	хэрэггүй болсон үед энэ нь стандарт &man.rm.1; тушаалаар устгагдаж 
 	болно. Хормын хувилбарууд нь ямар ч дарааллаар устгагдаж болох 
 	бөгөөд гэхдээ ашиглагдсан бүх зайг дахин олж авахгүй байж болох юм. 
 	Учир нь өөр нэг хормын хувилбар чөлөөлөгдсөн блокуудын заримыг  
 	шаардаж болзошгүй юм.</para>
 
       <para>Өөрчлөгдөхгүй <option>snapshot</option> файл тохируулга нь 
 	хормын хувилбарыг эхлээд үүсгэсний дараа &man.mksnap.ffs.8; тушаалаар 
 	заагддаг. &man.unlink.1; тушаал нь хормын хувилбарын файлуудын хувьд 
 	орхидог бөгөөд учир нь энэ нь тэдгээрийг устгахыг зөвшөөрдөг байна.</para>
 
       <para>Хормын хувилбарууд нь &man.mount.8; тушаалаар үүсгэгддэг. 
 	<filename>/var</filename>-ийн хормын хувилбарыг 
 	<filename>/var/snapshot/snap</filename> файлд байрлуулахын тулд 
 	дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mount -u -o snapshot /var/snapshot/snap /var</userinput></screen>
 
       <para>Өөрөөр та хормын хувилбар үүсгэхийн тулд &man.mksnap.ffs.8;-г 
 	ашиглаж болно:</para>
 <screen>&prompt.root; <userinput>mksnap_ffs /var /var/snapshot/snap</userinput></screen>
 
       <para>Файлын систем (өөрөөр хэлбэл <filename>/var</filename>) дээр хормын хувилбарын 
 	файлуудыг &man.find.1; тушаал ашиглан олж болно:</para>
 <screen>&prompt.root; <userinput>find /var -flags snapshot</userinput></screen>
 
       <para>Хормын хувилбар үүсгэгдсэний дараа энэ нь хэд хэдэн хэрэглээтэй 
 	байдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Зарим администраторууд хормын хувилбарын файлыг нөөцийн зорилгоор 
 		ашигладаг, учир нь хормын хувилбар нь CD-үүд эсвэл соронзон хальс уруу 
 		дамжуулагдаж болдог.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Файлын системийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгадаг &man.fsck.8; нь 
 		хормын хувилбар дээр ажиллаж болдог. Файлын систем нь холбогдсон 
 		үедээ цэвэр байсан гэж үзвэл та үргэлж цэвэр (өөрчлөгдөөгүй) 
 		үр дүнг авах болно. Үүнийг гол нь арын &man.fsck.8; 
 		процесс хийдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>&man.dump.8; хэрэгслийг хормын хувилбар дээр ажиллуулдаг. 
 		Хормын хувилбарын файлын систем болон цагтай нэг янз хуулбар 
 		хийгддэг. &man.dump.8; нь бас хормын хувилбарыг авч 
 		нөөц дүрсийг үүсгэж чаддаг бөгөөд дараа нь хормын хувилбарыг 
 		нэг тушаалаар <option>-L</option> тугийг ашиглан устгаж 
 		чаддаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хормын хувилбарыг файлын системийн хөлдөөгдсөн дүрс маягаар 
 		&man.mount.8; хийдэг. <filename>/var/snapshot/snap</filename> 
 		хормын хувилбарыг &man.mount.8; хийхийн тулд доор дурдсаныг 
 		ажиллуулна:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>mdconfig -a -t vnode -f /var/snapshot/snap -u 4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount -r /dev/md4 /mnt</userinput></screen>
 
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Та одоо <filename>/mnt</filename>-д холбогдсон өөрийн хөлдөөгдсөн 
 	<filename>/var</filename> файлын системийн шатлалаар аялж болно. 
 	Хормын хувилбар үүсгэх үе дэх төлвийн адил төлөвт бүгд эхлээд байна. 
 	Цорын ганц өөр зүйл нь өмнөх хормын хувилбарууд нь тэг урттай файлууд 
 	маягаар гарч ирэх болно. Хормын хувилбарын хэрэглээг хязгаарлах 
 	үед үүнийг дараах тушаалыг ажиллуулан салгаж болно:</para>
 
 <screen>&prompt.root; <userinput>umount /mnt</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mdconfig -d -u 4</userinput></screen>
 
       <para><option>softupdates</option> буюу зөөлөн шинэчлэлтүүд болон 
 	файлын системийн хормын хувилбаруудын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	техникийн баримтуудыг оролцуулаад та Маршал Кирк МкКюзикийн вэб хуудас 
 	<ulink url="http://www.mckusick.com/"></ulink> 
 	уруу зочлон орж үзэж болно.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="quotas">
     <title>Файлын системийн ноогдлууд</title>
     <indexterm>
       <primary>бүртгэл хийх</primary>
       <secondary>дискний зай</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm><primary>дискний ноогдлууд</primary></indexterm>
 
     <para>Quota буюу ноогдол нь хэрэглэгч эсвэл бүлгийн гишүүдийн хувьд дискний зай ба/эсвэл 
 	файлуудын тоог файлын систем тус бүрийн хувьд хуваарилж хязгаарлах боломжийг 
 	бүрдүүлэх үйлдлийн системийн нэг нэмэлт боломж юм. Энэ нь дурын нэг хэрэглэгч 
 	эсвэл бүлэг хэрэглэгчдийн хуваарилж болох эх үүсвэрүүдийг хязгаарлах шаардлагатай 
 	цаг хуваалцах систем дээр ихэвчлэн хэрэглэгддэг. Энэ нь нэг хэрэглэгч эсвэл 
 	бүлэг хэрэглэгчид бүх байгаа дискний зайг хэрэглэхээс хамгаалдаг юм.</para>
 
     <sect2>
       <title>Дискний ноогдлуудыг идэвхтэй болгохын тулд өөрийн системийг тохируулах нь</title>
 
       <para>Дискний ноогдлыг ашиглаж эхлэхээсээ өмнө ноогдлууд нь цөмд тохируулагдсан 
 	эсэхийг шалгах шаардлагатай. Дараах мөрийг өөрийн цөмийн тохиргооны файлд 
 	нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
       <programlisting>options QUOTA</programlisting>
 
       <para>Анхны <filename>GENERIC</filename> цөм нь үүнийг анхнаасаа идэвхжүүлээгүй 
 	байдаг болохоор та дискний ноогдлуудыг ашиглахын тулд тусгайлсан цөмийг тохируулж бүтээн 
 	суулгах хэрэгтэй болох юм. Цөмийн тохиргооны талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	<xref linkend="kernelconfig">-с лавлана уу.</para>
 
       <para>Дараа нь та дискний ноогдлуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	идэвхжүүлэх хэрэгтэй. Дараах мөрийг нэмж үүнийг хийнэ:</para>
 
       <programlisting>enable_quotas="YES"</programlisting>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>шалгах нь</secondary>
       </indexterm>
       <para>Өөрийн ноогдлын эхлүүлэлтэд сайн хяналт тавихад хэрэгтэй нэмэлт тохиргооны 
 	хувьсагчууд байдаг. Ердийн үед ачаалалтын үеэр файлын систем бүрийн ноогдлын 
 	бүрэн бүтэн байдал  &man.quotacheck.8; програмаар шалгагддаг. 
 	&man.quotacheck.8; боломж нь ноогдлын мэдээллийн бааз дахь өгөгдөл 
 	файлын систем дээрх өгөгдлийг зөв тусгаж байгаа эсэхийг шалгаж байдаг.
 	Энэ нь хугацаа их шаардсан процесс бөгөөд таны систем ачаалах хугацаанд мэдэгдэхүйц 
 	нөлөөлдөг. Хэрэв та энэ алхмыг алгасахыг хүсвэл энэ зорилгоор хувьсагчийг 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд тохируулах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>check_quotas="NO"</programlisting>
 
       <para>Төгсгөлд нь та файлын систем бүрийн хувьд дискний ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн 
 	тулд <filename>/etc/fstab</filename> файлыг засварлах хэрэгтэй. 
 	Энд та хэрэглэгч эсвэл бүлгийн ноогдлууд эсвэп хоёуланг нь өөрийн бүх файлын системийн 
 	хувьд идэвхжүүлэх боломжтой юм.</para>
 
       <para>Файлын систем дээр хэрэглэгч бүрийн хувьд ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	өөрийн ноогдлууд идэвхжүүлэхийг хүсэж байгаа файлын системийн хувьд 
 	<filename>/etc/fstab</filename> файлын харгалзах оруулгын options буюу 
 	тохируулгыг заах талбарт <option>userquota</option> тохируулгыг нэмж 
 	өгөх хэрэгтэй. Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting>/dev/da1s2g   /home    ufs rw,userquota 1 2</programlisting>
 
       <para>Үүнтэй төстэйгээр бүлгийн ноогдлуудыг идэвхжүүлэхийн тулд 
 	<option>userquota</option> тохируулгын оронд <option>groupquota</option> 
 	тохируулгыг ашиглах хэрэгтэй. Хэрэглэгч болон бүлгийн ноогдлуудыг хоёуланг нь 
 	идэвхжүүлэхийн тулд оруулгыг ингэж өөрчилнө:</para>
 
       <programlisting>/dev/da1s2g    /home    ufs rw,userquota,groupquota 1 2</programlisting>
 
       <para>Анхдагчаар ноогдлын файлууд файлын системийн root санд 
 	хэрэглэгчийн ноогдлын хувьд <filename>quota.user</filename>, бүлгийн 
 	ноогдлын хувьд <filename>quota.group</filename> нэрээр хадгалагддаг.  
 	Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.fstab.5;-с үзнэ үү. &man.fstab.5; 
 	гарын авлагын хуудас ноогдлын файлуудын хувьд өөр байрлалыг зааж өгч болохыг 
 	хэлдэг боловч ноогдлын төрөл бүрийн хэрэгслүүд үүнтэй зөв ажиллаж чаддаггүй 
 	болохоор ингэхийг зөвлөдөггүй юм.</para>
 
       <para>Энэ үед хүрээд та өөрийн системийг шинэ цөмтэй дахин ачаалах хэрэгтэй. 
 	<filename>/etc/rc</filename> нь таны <filename>/etc/fstab</filename> 
 	файлд идэвхжүүлсэн бүх ноогдлуудын хувьд эхний ноогдлын файлуудыг үүсгэдэг
 	тохирох тушаалуудыг автоматаар ажиллуулах бөгөөд ингэснээр ямар ч тэг урттай ноогдлын 
 	файлуудыг гараар үүсгэх шаардлагагүй юм.</para>
 
       <para>Ердийн үйлдлүүдийн үед &man.quotacheck.8;, &man.quotaon.8;, эсвэл 
 	&man.quotaoff.8; тушаалуудыг та заавал ажиллуулах ёсгүй юм. Гэхдээ 
 	тэдгээрийн хийдэг үйлдлүүдтэй танилцахын тулд тэдгээрийн гарын авлагын хуудаснуудыг 
 	уншихыг хүсэж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ноогдлын хязгаарлалтуудыг тохируулах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>хязгаарлалтууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Та ноогдлыг идэвхжүүлж өөрийн системийг тохируулсны дараа тэдгээр нь 
 	яг жинхэнэдээ идэвхтэй болсон эсэхийг шалгаарай. Үүнийг хийх хялбар арга нь 
 	дараах тушаалыг ажиллуулах явдал юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>quota -v</userinput></screen>
 
       <para>Та ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн файлын систем бүрийн хувьд дискний хэрэглээ 
 	болон тухайн үеийн ноогдлын хязгаарлалтуудын ерөнхий нэг мөр үр дүнг харах 
 	ёстой.</para>
 
       <para>Та одоо &man.edquota.8; тушаал ашиглан ноогдлын хязгаарлалтуудыг 
 	зааж өгч эхлэхэд бэлэн боллоо.</para>
 
       <para>Хэрэглэгч эсвэл бүлгийн хуваарилж болох дискний зай болон тэд хичнээн файл 
 	үүсгэж болох хэмжээний хязгаарлалтуудыг хүчлэн зааж өгч болох хэд хэдэн сонголт танд 
 	байдаг. Та хуваарилалтыг дискний зай (блок ноогдлууд) эсвэл файлын тоо (inode ноогдлууд) 
 	эсвэл хоёулангийн хослолоор хязгаарлан өгч болно. Эдгээр хязгаарлалт бүр дараа нь 
 	хоёр зэрэглэлт хуваагддаг: энэ нь хатуу ба зөөлөн хязгаарлалтууд юм.</para>
 
       <indexterm><primary>хатуу хязгаарлалт</primary></indexterm>
       <para>Хатуу хязгаарлалтаас илүү гарч болохгүй. Хэрэглэгч өөрийн хатуу хязгаарлалтад 
 	хүрэхэд асуудалтай байгаа файлын систем дээр хэрэглэгч ямар ч хуваарилалт хийж 
 	чадахгүй болно. Жишээ нь хэрэв хэрэглэгч файлын систем дээр 500 кбайт хатуу 
 	хязгаарлалттай бөгөөд 490 кбайтыг одоогоор ашиглаж байгаа бол хэрэглэгч 
 	зөвхөн 10 кбайтыг нэмж хуваарилж чадна. 11 кбайт нэмж хуваарилахыг оролдох нь 
 	амжилтгүй болох болно.</para>
 
       <indexterm><primary>зөөлөн хязгаарлалт</primary></indexterm>
       <para>Нөгөө талаас зөөлөн хязгаарлалтууд нь тодорхой хугацааны туршид илүү гарч 
 	болно. Энэ хугацааг энэрэнгүй хугацаа гэдэг бөгөөд анхдагчаар нэг долоо хоног 
 	байдаг. Хэрэв хэрэглэгч өөрийн зөөлөн хязгаарлалтаас илүү гарсан хэвээр 
 	энэрэнгүй хугацааг өнгөрөх юм бол зөөлөн хязгаарлалт нь хатуу хязгаарлалт болж 
 	дахин хуваарилалтыг зөвшөөрдөггүй. Хэрэглэгч зөөлөн хязгаарлалтаас доош 
 	орвол энэрэнгүй хугацаа дахин тавигдах болно.</para>
 
       <para>Дараах нь &man.edquota.8; тушаалыг ажиллуулах үед таны харж болох 
 	гаралтын жишээ юм. &man.edquota.8; тушаалыг ажиллуулахад 
 	<envar>EDITOR</envar> орчны хувьсагчид заагдсан засварлагч уруу 
 	эсвэл <envar>EDITOR</envar> хувьсагч заагдаагүй бол 
 	<application>vi</application> засварлагч уруу таныг оруулах бөгөөд энэ нь 
 	ноогдлын хязгаарлалтуудыг засварлах боломжийг танд олгоно.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>edquota -u test</userinput></screen>
 
       <programlisting>Quotas for user test:
 /usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 50, hard = 75)
         inodes in use: 7, limits (soft = 50, hard = 60)
 /usr/var: kbytes in use: 0, limits (soft = 50, hard = 75)
         inodes in use: 0, limits (soft = 50, hard = 60)</programlisting>
 
       <para>Та ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн файлын систем бүрийн хувьд хоёр мөрийг ердийн үед 
 	харах болно. Нэг мөр нь блокийн хязгаарлалтад, нөгөө мөр нь inode хязгаарлалтад 
 	зориулагддаг. Ноогдлын хязгаарлалтуудыг өөрчлөхийн тулд та ердөө л утгыг шинэчлэхийг хүсэж 
 	байгаа утгаараа солих хэрэгтэй. Жишээ нь энэ хэрэглэгчийн блок хязгаарлалтыг 
 	зөөлөн хязгаарлалт 50, хатуу хязгаарлалт 75 байсныг зөөлөн хязгаарлалт 500 болон 
 	хатуу хязгаарлалт 600 болгон өсгөхийн тулд дараах:</para>
 
       <programlisting>/usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 50, hard = 75)</programlisting>
 
       <para>мөрийг доорх шиг болгож өөрчлөх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>/usr: kbytes in use: 65, limits (soft = 500, hard = 600)</programlisting>
 
       <para>Таныг засварлагчаас гарсны дараа шинэ ноогдлын хязгаарлалтууд 
 	байрандаа орох болно.</para>
 
       <para>Заримдаа ноогдлын хязгаарлалтуудыг зарим UID-ийн хүрээний хувьд 
 	зааж өгөх шаардлага гардаг. Үүнийг &man.edquota.8; тушаалд 
 	<option>-p</option> тохируулгыг ашиглан хийдэг. Эхлээд хэрэглэгчид 
 	хүссэн ноогдлын хязгаарлалтаа зааж өгөөд дараа нь 
 	<command>edquota -p protouser startuid-enduid</command> 
 	тушаалыг ажиллуулна. Жишээ нь хэрэв хэрэглэгч <username>test</username> 
 	хүссэн ноогдлын хязгаарлалттай байгаа бол энэ ноогдлын хязгаарлалтыг 
 	10,000-с 19,999 хүртэлх UID-уудад хувилж хамааруулахын тулд дараах тушаалыг 
 	ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>edquota -p test 10000-19999</userinput></screen>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.edquota.8; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ноогдлын хязгаарлалтууд болон дискний хэрэглээг шалгах нь</title>
       <indexterm>
         <primary>дискний ноогдлууд</primary>
         <secondary>шалгах нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Ноогдлын хязгаарлалтууд болон дискний хэрэглээг шалгахын тулд 
 	та &man.quota.1; эсвэл &man.repquota.8; тушаалын нэгийг 
 	ашиглаж болно. &man.quota.1; тушаалыг хэрэглэгч эсвэл бүлгийн 
 	ноогдлууд болон дискний зайг шалгахад хэрэглэж болно. Хэрэглэгч нь 
 	зөвхөн өөрийн ноогдол болон өөрийн гишүүн бүлгийн ноогдлыг шалгаж 
 	чадна. Зөвхөн супер хэрэглэгч бүх хэрэглэгч болон бүлгийн ноогдлуудыг 
 	харж болно. &man.repquota.8; тушаалыг ноогдлууд идэвхжүүлэгдсэн 
 	файлын системүүдийн хувьд бүх ноогдлууд болон дискний хэрэглээний 
 	ерөнхий дүнг авахад хэрэглэж болно.</para>
 
       <para>Дараах нь хоёр файлын систем дээр ноогдлын хязгаарлалттай хэрэглэгчийн 
 	хувьд <command>quota -v</command> тушаалын жишээ гаралт 
 	юм.</para>
 
       <programlisting>Disk quotas for user test (uid 1002):
      Filesystem  usage    quota   limit   grace   files   quota   limit   grace
            /usr      65*     50      75   5days       7      50      60
        /usr/var       0      50      75               0      50      60</programlisting>
 
       <indexterm><primary>энэрэнгүй хугацаа</primary></indexterm>
       <para>Дээрх жишээний <filename>/usr</filename> файлын систем дээр 
 	хэрэглэгч 50 кбайтын зөөлөн хязгаарлалтыг 15 кбайтаар илүүдүүлсэн 
 	байгаа бөгөөд 5 хоногийн энэрэнгүй хугацаа үлдсэн байна. Од 
 	<literal>*</literal> тэмдэгт нь хэрэглэгч өөрийн ноогдлын хязгаарлалтаас 
 	илүү гарсныг харуулж байна.</para>
 
       <para>Ердийн үед хэрэглэгч ямар ч дискний зай ашиглаагүй байгаа тийм файлын системүүд, 
 	файлын системийн хувьд ноогдлын хязгаарлалт байсан ч гэсэн &man.quota.1; тушаалын 
 	гаралтад  харагддаггүй байна. <option>-v</option> тохируулга нь тэдгээр 
 	файлын системүүдийг харуулах бөгөөд дээрх жишээн дээр 
 	<filename>/usr/var</filename> файлын системийг харуулж 
 	байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NFS дээгүүрх ноогдлууд</title>
       <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
 
       <para>Ноогдлууд нь NFS сервер дээр ноогдлын дэд системээр хянагддаг. 
 	&man.rpc.rquotad.8; демон нь NFS клиентүүд дээр өөрсдийн ноогдлын 
 	статистикуудыг хэрэглэгчдэд үзэх боломжийг олгож ноогдлын мэдээллийг тэдгээр 
 	машинууд дээр &man.quota.1; тушаалд бэлэн болгож өгдөг.</para>
 
       <para><command>rpc.rquotad</command>-г 
 	<filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд ингэж идэвхжүүлнэ:</para>
 
       <programlisting>rquotad/1      dgram rpc/udp wait root /usr/libexec/rpc.rquotad rpc.rquotad</programlisting>
 
       <para>Одоо <command>inetd</command>-г дахин ачаал:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/inetd restart</userinput></screen>
     </sect2>
   </sect1>
 
 
   <sect1 id="disks-encrypting">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лаки</firstname>
 	  <surname>Грийн</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  <affiliation>
 	    <address><email>shamrock@cypherpunks.to</email></address>
 	  </affiliation>
 	</author>
       </authorgroup>
       <!-- 11 MARCH 2003 -->
     </sect1info>
 
     <title>Дискний хуваалтуудыг шифрлэх нь</title>
     <indexterm>
       <primary>дискнүүд</primary>
       <secondary>шифрлэх нь</secondary></indexterm>
 
     <para>FreeBSD нь өгөгдөлд зөвшөөрөгдөөгүй хандах хандалтын эсрэг 
 	маш сайн шууд хамгаалалтуудыг санал болгодог. Файлын зөвшөөрлүүд болон 
 	Mandatory Access Control (MAC) буюу Албадмал Хандалт Хяналт 
 	(<xref linkend="mac">-г үзнэ үү) нь компьютер ассан, үйлдлийн систем 
 	идэвхтэй байх үед зөвшөөрөлгүй гуравдагч нөхдүүдийг өгөгдөлд хандахаас 
 	хамгаалахад тусалдаг. Гэхдээ хэрэв халдагч компьютерт физик хандалт олж аван 
 	компьютерийн хатуу хөтчийг өөр систем уруу зөөн эмзэг өгөгдлийг хуулж шинжилгээ хийж чадах 
 	бол үйлдлийн системийн мөрдүүлдэг зөвшөөрлүүд нь хамааралгүй болох юм.</para>
 
     <para>Халдагч хэрхэн хатуу диск эсвэл унтраасан компьютерийг эзэмшсэнээс үл хамаарч 
 	&os; дээрх <application>GEOM Based Disk Encryption (gbde)</application> 
 	буюу GEOM дээр тулгуурласан дискний шифрлэлт болон <command>geli</command> 
 	криптограф дэд системүүд нь компьютерийн файлын системүүд дээрх өгөгдлийг 
 	бүр чухал эх үүсвэрүүд бүхий, зорилгодоо хүрэхээр ихээхэн чармайсан халдагчдаас 
 	хамгаалж чадах юм. Зөвхөн тухайн файл бүрийг шифрлэдэг ярвигтай шифрлэлтийн 
 	аргуудаас ялгаатай нь <command>gbde</command> болон <command>geli</command> 
 	нь бүх файлын системүүдийг харагдаж мэдэгдэхгүйгээр шифрлэдэг. Хатуу дискний 
 	хавтгайд цэвэр текст хэзээ ч бичигддэггүй.</para>
 
     <sect2>
       <title><application>gbde</application>-ээр диск шифрлэх</title>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title><username>root</username> болно</title>
 
 	  <para><application>gbde</application>-г тохируулахад супер хэрэглэгчийн 
 		эрхүүдийг шаарддаг.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>su -</userinput>
 Password:</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Цөмийн тохиргооны файлдаа &man.gbde.4; дэмжлэгийг нэмнэ</title>
 
 	  <para>Дараах мөрийг цөмийн тохиргооны файлдаа нэмнэ:</para>
 
 	  <para><literal>options GEOM_BDE</literal></para>
 
 	  <para>Цөмөө <xref linkend="kernelconfig">-д тайлбарласны дагуу дахин бүтээнэ.</para>
 
 	  <para>Шинэ цөм уруугаа дахин ачаална.</para>
 	</step>
 
         <step>
           <para>Цөмийг дахин бүтээхээс өөр нэг арга нь <command>kldload</command>
 		ашиглаж &man.gbde.4;-г ачаалах явдал юм:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>kldload geom_bde</userinput></screen>
 
         </step>
       </procedure>
 
     <sect3>
       <title>Шифрлэгдсэн хатуу хөтчүүдийг бэлдэх нь</title>
 
       <para>Дараах жишээ нь таныг өөрийн систем уруу шинэ хатуу хөтөч нэмж 
 	ганц шифрлэгдсэн хуваалтыг агуулна гэж тооцдог. Энэ хуваалт нь 
 	<filename>/private</filename> гэж холбогдох болно. 
 	<application>gbde</application> нь 
 	<filename>/home</filename> болон <filename>/var/mail</filename>-г 
 	бас шифрлэхэд ашиглагддаг боловч энэ нь энэ танилцуулгын хүрээнээс хальж 
 	илүү төвөгтэй заавруудыг шаарддаг.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Шинэ хатуу хөтчийг нэмнэ</title>
 
 	  <para>Шинэ хөтчийг систем уруу <xref
 	    linkend="disks-adding">-д тайлбарласны дагуу нэмнэ. Энэ жишээн 
 		дээр шинэ хатуу хөтчийн хуваалт <filename>/dev/ad4s1c</filename> 
 		гэж нэмэгдсэн байгаа. <filename>/dev/ad0s1<replaceable>*</replaceable></filename> 
 		төхөөрөмжүүд нь жишээ систем дээр байгаа стандарт FreeBSD хуваалтуудыг 
 		харуулж байна.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/ad*</userinput>
 /dev/ad0        /dev/ad0s1b     /dev/ad0s1e     /dev/ad4s1
 /dev/ad0s1      /dev/ad0s1c     /dev/ad0s1f     /dev/ad4s1c
 /dev/ad0s1a     /dev/ad0s1d     /dev/ad4</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>gbde цоож файлуудыг агуулах санг үүсгэнэ</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /etc/gbde</userinput></screen>
 
 	  <para><application>gbde</application> цоож файл нь шифрлэгдсэн хуваалтуудад 
 		хандахад <application>gbde</application>-д шаардагдах мэдээллийг 
 		агуулдаг. Цоож файлд хандах боломжгүй бол <application>gbde</application> 
 		нь шифрлэгдсэн хуваалтын агуулсан өгөгдлийг хөндлөнгийн их хүч шаардсан оролцоогүйгээр 
 		буцааж тайлж чадахгүй юм. Үүнийг програм хангамж дэмждэггүй. 
 		Шифрлэгдсэн хуваалт бүр тусдаа цоож файл ашигладаг.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>gbde хуваалтыг эхлүүлнэ</title>
 
 	  <para><application>gbde</application> хуваалт ашиглагдаж эхлэхээсээ өмнө 
 		эхэлж тохируулагдсан байх шаардлагатай. Энэ эхний тохируулга нь зөвхөн нэг 
 		удаа хийгдэх ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde init /dev/ad4s1c -i -L /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>&man.gbde.8; нь загварт төрөл бүрийн тохиргооны сонголтуудыг зааж 
 		өгөх боломжийг танд өгч таны засварлагчийг онгойлгох болно. UFS1
 	    	эсвэл UFS2-той ашиглахын тулд sector_size-г 2048 гэж заана:</para>
 
 	  <programlisting>$<!-- This is not the space you are looking
 for-->FreeBSD: src/sbin/gbde/template.txt,v 1.1 2002/10/20 11:16:13 phk Exp $
 #
 # Sector size is the smallest unit of data which can be read or written.
 # Making it too small decreases performance and decreases available space.
 # Making it too large may prevent filesystems from working.  512 is the
 # minimum and always safe.  For UFS, use the fragment size
 #
 sector_size     =       2048
 [...]
 </programlisting>
 
 	  <para>&man.gbde.8; нь өгөгдлийг аюулгүй болгоход хэрэглэгдэх ёстой нэвтрэх 
 		үгийг хоёр удаа бичихийг танаас хүснэ. Нэвтрэх үг нь хоёуланд нь адил 
 		байх ёстой. <application>gbde</application>-ийн таны өгөгдлийг 
 		хамгаалах чадвар таны сонгосон нэвтрэх үгийн чанараас бүхэлдээ 
 		хамаарна.
 	  <footnote>
           <para>Амархан тогтоож болох аюулгүй нэвтрэх үгийг хэрхэн сонгох талаар 
 		зөвлөгөөнүүдийг <ulink
 	    url="http://world.std.com/~reinhold/diceware.html">Diceware
 	    Passphrase</ulink> вэб хуудаснаас үзнэ үү.</para></footnote></para>
 
 	  <para><command>gbde init</command> тушаал нь таны 
 		<application>gbde</application> хуваалтад зориулж цоож файлыг 
 		үүсгэх бөгөөд энэ жишээн дээр <filename>/etc/gbde/ad4s1c.lock</filename> 
 		гэж хадгалагдсан байна.	<application>gbde</application> цоож файлууд
 		нь <filename>/etc/rc.d/gbde</filename> эхлүүлэх скриптээр 
 		зөв танигдахын тулд <quote>.lock</quote> гэж төгсөх ёстой.</para>
 
 	  <caution>
 	    <para><application>gbde</application> цоож файлууд нь шифрлэгдсэн 
 		хуваалтуудын агуулгатай цуг нөөцлөгдөх <emphasis>ёстой</emphasis>. 
 		Зөвхөн цоож файлыг устгах нь шийдсэн халдагч
 		<application>gbde</application> хуваалтыг буцааж тайлахаас 
 		хамгаалж чаддаггүй бөгөөд цоож файлгүйгээр хууль ёсны эзэмшигч 
 		нь шифрлэгдсэн хуваалт дээрх өгөгдөлд &man.gbde.8; болон түүнийг зохиогчийн 
 		ерөөсөө дэмждэггүй, их хүч шаардсан ажиллагаагүйгээр хандаж чадахгүй болох 
 		юм.</para>
 	  </caution>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн хуваалтыг цөмд залгана</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde attach /dev/ad4s1c -l /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн хуваалтыг эхэлж тохируулж байх үед таны сонгосон нэвтрэх 
 		үгийг оруулахыг танаас асуух болно. Шинэ шифрлэгдсэн төхөөрөмж 
 		<filename>/dev</filename> дотор 
 		<filename>/dev/device_name.bde</filename> гэж гарч 
 		ирнэ:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/ad*</userinput>
 /dev/ad0        /dev/ad0s1b     /dev/ad0s1e     /dev/ad4s1
 /dev/ad0s1      /dev/ad0s1c     /dev/ad0s1f     /dev/ad4s1c
 /dev/ad0s1a     /dev/ad0s1d     /dev/ad4        /dev/ad4s1c.bde</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн төхөөрөмж дээр файлын систем үүсгэнэ</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн төхөөрөмж цөмд залгагдсаны дараа та энэ төхөөрөмж дээр 
 		файлын систем үүсгэж болно. Шифрлэгдсэн төхөөрөмж дээр файлын 
 		систем үүсгэхийн тулд &man.newfs.8;-г ашиглана. Хуучин UFS1 
 		файлын системийг эхлүүлснээс шинэ UFS2 файлын системийг эхлүүлэх нь 
 		хамаагүй хурдан учраас &man.newfs.8;-г <option>-O2</option> 
 		тохируулгатай хэрэглэхийг зөвлөдөг.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>newfs -U -O2 /dev/ad4s1c.bde</userinput></screen>
 
 	  <note>
 	    <para>&man.newfs.8; тушаал нь төхөөрөмжийн нэрэндээ 
 		<filename><replaceable>*</replaceable>.bde</filename> гэж 
 		өргөтгөлөөр танигдах залгагдсан <application>gbde</application> 
 		хуваалт дээр хийгдэх ёстой.</para>
 	  </note>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн хуваалтыг холбоно</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системд зориулж холбох цэгийг үүсгэнэ.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /private</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системийг холбоно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/ad4s1c.bde /private</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн файлын систем байгаа эсэхийг шалгана</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын систем одоо &man.df.1;-д харагдаж 
 		ашиглахад бэлэн болох ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>df -H</userinput>
 Filesystem        Size   Used  Avail Capacity  Mounted on
 /dev/ad0s1a      1037M    72M   883M     8%    /
 /devfs            1.0K   1.0K     0B   100%    /dev
 /dev/ad0s1f       8.1G    55K   7.5G     0%    /home
 /dev/ad0s1e      1037M   1.1M   953M     0%    /tmp
 /dev/ad0s1d       6.1G   1.9G   3.7G    35%    /usr
 /dev/ad4s1c.bde   150G   4.1K   138G     0%    /private</screen>
 	</step>
       </procedure>
     </sect3>
 
     <sect3>
       <title>Байгаа шифрлэгдсэн файлын системүүдийг холбох нь</title>
 
       <para>Ачаалалт бүрийн дараа ямар ч шифрлэгдсэн файлын системүүдийг 
 	ашиглаж эхлэхээсээ өмнө цөмд дахин залгаж, алдааг нь шалгаж холбож болно.
 	Шаардлагатай тушаалуудыг  <username>root</username> хэрэглэгч 
 	ажиллуулах ёстой гэж үздэг.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>gbde хуваалтыг цөмд залгана</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>gbde attach /dev/ad4s1c -l /etc/gbde/ad4s1c.lock</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн <application>gbde</application> хуваалтыг 
 		эхэлж тохируулж байх үед таны сонгосон нэвтрэх үгийг оруулахыг 
 		танаас асуух болно.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Файлын систем дээр алдааг шалгана</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын системүүд нь автоматаар холбогдохын тулд 
 		<filename>/etc/fstab</filename> файлд одоохондоо 
 		жагсаагдах боломжгүй учир файлын системүүд дээр алдаа байгаа эсэхийг 
 		шалгаж тэдгээрийг холбохоос өмнө &man.fsck.8;-г гараар ажиллуулах ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>fsck -p -t ffs /dev/ad4s1c.bde</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шифрлэгдсэн файлын системийг холбоно</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>mount /dev/ad4s1c.bde /private</userinput></screen>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн файлын систем одоо ашиглахад бэлэн боллоо.</para>
 	</step>
       </procedure>
 
       <sect4>
 	<title>Шифрлэгдсэн хуваалтуудыг автоматаар холбох нь</title>
 
 	<para>Шифрлэгдсэн хуваалтыг автоматаар залган шалгаж холбох скриптийг үүсгэж 
 		болох боловч аюулгүй байдлын шалтгаанаас болоод скрипт нь 
 		&man.gbde.8; нууц үгийг агуулсан байх ёсгүй. Харин эдгээр 
 		скриптүүдийг гараар ажиллуулж нууц үгийг консол эсвэл &man.ssh.1;-ээр 
 		оруулахыг зөвлөдөг.</para>
 
 	<para>Өөр нэг арга нь <filename>rc.d</filename> скрипт байдаг. Энэ 
 		скриптийн нэмэлт өгөгдлүүдийг &man.rc.conf.5;-оор дамжуулж болно, 
 		жишээ нь:</para>
 
 	<programlisting>gbde_autoattach_all="YES"
 gbde_devices="ad4s1c"
 gbde_lockdir="/etc/gbde"</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь <application>gbde</application> нэвтрэх үгийг ачаалах 
 	үед оруулахыг шаарддаг. Зөв нэвтрэх үгийг бичсэний дараа 
 	<application>gbde</application> шифрлэгдсэн хуваалт автоматаар 
 	холбогдох болно. Энэ нь <application>gbde</application>-г 
 	зөөврийн компьютер дээр хэрэглэж байгаа үед их ашигтай байдаг.</para>
       </sect4>
     </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>gbde-ийн ажиллуулдаг криптограф хамгаалалтууд</title>
 
 	<para>&man.gbde.8; нь 128-bit AES-ийг CBC горимд ашиглан сектор ачааг 
 	шифрлэдэг. Диск дээрх сектор бүр өөр өөр AES түлхүүрээр шифрлэгддэг. 
 	Секторын түлхүүрүүд хэрэглэгчийн оруулсан нэвтрэх үгээс хэрхэн гаргагддаг зэрэг 
 	<application>gbde</application>-ийн криптограф дизайны талаар 
 	дэлгэрэнгүйг &man.gbde.4;-ээс үзнэ үү.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Нийцтэй байдлын асуудлууд</title>
 
 	<para>&man.sysinstall.8; нь <application>gbde</application>-шифрлэгдсэн 
 	төхөөрөмжүүдтэй нийцгүй байдаг. Бүх 
 	<devicename><replaceable>*</replaceable>.bde</devicename> төхөөрөмжүүдийг 
 	&man.sysinstall.8; эхлүүлэхээс өмнө цөмөөс салгасан байх ёстой бөгөөд 
 	ингэхгүй бол энэ нь төхөөрөмжүүдийг шалгаж эхлэхдээ сүйрэх болно. Бидний жишээн 
 	дээр ашиглагдсан шифрлэгдсэн төхөөрөмжийг салгахдаа дараах тушаалыг 
 	ашиглана:</para>
 	<screen>&prompt.root; <userinput>gbde detach /dev/ad4s1c</userinput></screen>
 
       <para>Мөн &man.vinum.4; нь &man.geom.4; дэд системийг 
 	ашигладаггүйг анхаараарай, та <application>gbde</application>-г 
 	<application>vinum</application> эзлэхүүнүүдтэй ашиглаж 
 	болохгүй.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Даниэл</firstname>
 	    <surname>Гэрзо</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<!-- Date of writing: 28 November 2005 -->
       </sect2info>
 
       <title><command>geli</command>-ээр диск шифрлэх нь</title>
 
       <para>Шинэ криптограф GEOM ангилал &os; 6.0-с эхлэн 
 	<command>geli</command> гэж орж иржээ. Үүнийг одоогоор 
 	&a.pjd; хөгжүүлж байгаа болно. <command>geli</command> нь 
 	<command>gbde</command>-ээс өөр бөгөөд энэ нь өөр боломжуудыг 
 	санал болгож криптограф үйлдэлдээ өөр схемийг ашигладаг.</para>
 
       <para>&man.geli.8;-ийн хамгийн чухал боломжууд бол:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&man.crypto.9; тогтолцоог ашигладаг &mdash; 
 		криптограф тоног төхөөрөмж бэлэн болоход <command>geli</command>
 		түүнийг автоматаар ашигладаг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Олон криптограф алгоритмуудыг дэмждэг (одоогоор AES, Blowfish, 
 		болон 3DES).</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>root хуваалтыг шифрлэх боломжийг олгодог. Шифрлэгдсэн root 
 		хуваалтад хандахад хэрэглэгддэг нэвтрэх үгийг систем ачаалахад 
 		асуудаг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Бие биеэндээ хамааралгүй хоёр түлхүүрүүдийг ашиглахыг 
 		зөвшөөрдөг (өөрөөр хэлбэл <quote>key</quote> болон 
 		<quote>company key</quote>).</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><command>geli</command> нь хурдан байдаг. Энгийн сектороос сектор уруу 
 		шифрлэлтийг хийдэг.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Мастер түлхүүрүүдийг нөөцлөх ба сэргээхийг зөвшөөрдөг. Хэрэглэгч 
 		өөрийн түлхүүрүүдийг устгах хэрэгтэй болоход нөөцөөс түлхүүрүүдийг 
 		сэргээж өгөгдөлд дахин хандах боломжтой болох юм.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para>Дискийг санамсаргүй, нэг удаагийн түлхүүрээр залгахыг 
 		зөвшөөрдөг &mdash; энэ нь swap хуваалтууд болон түр зуурын 
 		файлын системүүдэд ашигтай байдаг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><command>geli</command>-ийн илүү боломжуудыг &man.geli.8;-ийн 
 	гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
 
       <para>Дараагийн алхмууд нь <command>geli</command>-ийн дэмжлэгийг &os; цөмд 
 	хэрхэн идэвхжүүлэхийг тайлбарлах бөгөөд шинэ <command>geli</command> 
 	шифрлэлт үзүүлэгчийг хэрхэн үүсгэх болон ашиглах талаар өгүүлэх болно.</para>
 
       <para><command>geli</command>-г ашиглахын тулд та &os; 6.0-RELEASE болон 
 	түүнээс дээшхи хувилбарыг хэрэглэж байх ёстой. Цөмд өөрчлөлтүүд шаардлагатай учраас 
 	супер хэрэглэгчийн эрхүүд хэрэгтэй болно.</para>
 
       <procedure>
 	<step>
 	  <title>Цөмд <command>geli</command> дэмжлэгийг 
 		нэмэх нь</title>
 
 	  <para>Дараах мөрийг цөмийн тохиргооны файлд нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>options GEOM_ELI
 device crypto</programlisting>
 
 	  <para>Цөмөө <xref linkend="kernelconfig">-д тайлбарласны дагуу дахин бүтээнэ.</para>
 
 	  <para>Мөн <command>geli</command> модулийг ачаалах үед дуудаж болно. 
 		Дараах мөрийг <filename>/boot/loader.conf</filename> файлд 
 		нэмнэ:</para>
 
 	  <programlisting>geom_eli_load="YES"</programlisting>
 
 	  <para>&man.geli.8; нь одоо цөмд дэмжигдсэн байх ёстой.</para>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Мастер түлхүүр үүсгэх нь</title>
 
 	  <para>Дараах жишээ нь түлхүүр файлыг хэрхэн үүсгэх талаар тайлбарлах бөгөөд 
 		энэ нь <filename class="directory">/private</filename> доор 
 		холбогдсон шифрлэгдсэн үзүүлэгчийн Мастер түлхүүрийн хэсэг болон 
 		ашиглагдах болно. Түлхүүр файл нь Мастер түлхүүрийг шифрлэхэд 
 		хэрэглэгдэх зарим санамсаргүй өгөгдлийг өгөх болно. Мастер түлхүүр нь 
 		нэвтрэх үгээр бас хамгаалагдах болно. Үзүүлэгчийн секторын хэмжээ 
 		4kB том байх болно. Мөн энэ хэлэлцүүлэг нь <command>geli</command> 
 		үзүүлэгчийг хэрхэн залгаж түүн дээр файлын систем үүсгэх, хэрхэн түүнийг 
 		холбож ажиллах болон төгсгөлд нь хэрхэн салгах талаар тайлбарлах 
 		болно.</para>
 
 	  <para>Илүү сайн ажиллагааг хангахын тулд секторын том хэмжээг (4kB ч юм уу) 
 		ашиглахыг зөвлөдөг.</para>
 
 	  <para>Мастер түлхүүр нь нэвтрэх үгээр хамгаалагдах бөгөөд түлхүүр файлд зориулагдсан 
 		өгөгдлийн эх нь <filename>/dev/random</filename> байх болно. 
 		Бидний үзүүлэгч гэж нэрлэдэг <filename>/dev/da2.eli</filename>-ийн 
 		секторын хэмжээ 4kB байх болно.</para> 
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/root/da2.key bs=64 count=1</userinput>
 &prompt.root; <userinput>geli init -s 4096 -K /root/da2.key /dev/da2</userinput>
 Enter new passphrase:
 Reenter new passphrase:</screen>
 
 	  <para>Нэвтрэх үг болон түлхүүр файлыг хоёуланг нь заавал ашиглах шаардлагагүй; 
 		Мастер түлхүүрийг нууцлах аль ч аргыг тусад нь ашиглаж болно.</para>
 
 	  <para>Хэрэв түлхүүр файл <quote>-</quote> гэж өгөгдсөн бол стандарт 
 		оролтыг ашиглана. Энэ жишээ нь нэгээс олон түлхүүр файлыг 
 		хэрхэн ашиглаж болох талаар харуулж байна.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cat keyfile1 keyfile2 keyfile3 | geli init -K - /dev/da2</userinput></screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Үзүүлэгчийг үүсгэсэн түлхүүрийн тусламжтай залгах нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>geli attach -k /root/da2.key /dev/da2</userinput>
 Enter passphrase:</screen>
 
 	  <para>Шинэ цэвэр текст төхөөрөмж 
 		<filename>/dev/<replaceable>da2</replaceable>.eli</filename>
 		гэж нэрлэгдэх болно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>ls /dev/da2*</userinput>
 /dev/da2  /dev/da2.eli</screen>
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Шинэ файлын системийг үүсгэх нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/dev/da2.eli bs=1m</userinput>
 &prompt.root; <userinput>newfs /dev/da2.eli</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mount /dev/da2.eli /private</userinput></screen>
 
 	<para>Шифрлэгдсэн файлын систем &man.df.1;-д харагдаж 
 		ашиглахад бэлэн болох ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>df -H</userinput>
 Filesystem     Size   Used  Avail Capacity  Mounted on
 /dev/ad0s1a    248M    89M   139M    38%    /
 /devfs         1.0K   1.0K     0B   100%    /dev
 /dev/ad0s1f    7.7G   2.3G   4.9G    32%    /usr
 /dev/ad0s1d    989M   1.5M   909M     0%    /tmp
 /dev/ad0s1e    3.9G   1.3G   2.3G    35%    /var
 /dev/da2.eli   150G   4.1K   138G     0%    /private</screen>
 
 	</step>
 
 	<step>
 	  <title>Үзүүлэгчийг холбосныг салгаж залгасныг болиулах</title>
 
 	  <para>Шифрлэгдсэн хуваалт дээрх ажил хийгдэж дуусаад 
 		<filename class="directory">/private</filename> хуваалт 
 		хэрэггүй болох үед <command>geli</command> шифрлэгдсэн 
 		хуваалтыг холбосноо салган цөмд залгаснаа бас салгах нь зүйтэй 
 		юм.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>umount /private</userinput>
 &prompt.root; <userinput>geli detach da2.eli</userinput></screen>
 	</step>
       </procedure>
 
       <para>&man.geli.8;-ийг хэрэглэх тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг гарын авлагын хуудаснаас 
 	олж болно.</para>
 
       <sect3>
 	<title><filename>geli</filename> <filename>rc.d</filename> скриптийг ашиглах нь</title>
 
 	<para><command>geli</command> нь <command>geli</command>-ийн 
 	хэрэглээг хялбаршуулахад ашиглаж болох <filename>rc.d</filename> 
 	скрипттэй цуг ирдэг. <command>geli</command>-г &man.rc.conf.5;-оор 
 	тохируулах жишээг дараахаас харж болно:</para>
 
 	<programlisting>geli_devices="da2"
 geli_da2_flags="-p -k /root/da2.key"</programlisting>
 
 	<para>Энэ нь <filename>/dev/da2</filename>-г 
 	Мастер түлхүүр файл нь <filename>/root/da2.key</filename>-д байрлах 
 	<command>geli</command> үзүүлэгч гэж тохируулах бөгөөд 
 	үзүүлэгчийг залгаж байхдаа <command>geli</command> нь 
 	нэвтрэх үгийг ашиглахгүй (хэрэв <option>-P</option> сонголт 
 	<literal>geli init</literal> хийгдэх үед өгөгдсөн тохиолдолд энэ нь 
 	ашиглагдах боломжтой). Систем нь <command>geli</command> 
 	үзүүлэгчийг цөмөөс систем унтрахаас өмнө салгах болно.</para>
 
 	<para><filename>rc.d</filename>-г тохируулах талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл 
 		энэхүү гарын авлагын <link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> 
 		хэсэгт байгаа болно.</para>
       </sect3>
     </sect2>	
   </sect1>
 
 
   <sect1 id="swap-encrypting">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Крисчан</firstname>
 	  <surname>Брюффэр</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title>Swap зайг шифрлэх</title>
     <indexterm>
       <primary>swap</primary>
       <secondary>шифрлэх</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>&os; дээрх swap-ийн шифрлэлт нь тохируулахад амархан байдаг бөгөөд 
 	&os; 5.3-RELEASE-с эхлээд ийм боломжтой болсон юм. &os;-ийн аль 
 	хувилбарыг ашиглаж байгаагаас хамаараад өөр өөр тохируулгууд байдаг бөгөөд 
 	тохиргоо нь нэлээн өөр өөр байдаг. &os; 6.0-RELEASE-с эхлээд 
 	&man.gbde.8; эсвэл &man.geli.8; шифрлэх системүүдийг swap-ийг 
 	шифрлэхэд ашиглаж болно. Өмнөх хувилбаруудад зөвхөн &man.gbde.8; 
 	байдаг. Энэ хоёр систем нь хоёулаа <filename>encswap</filename>
       <link linkend="configtuning-rcd">rc.d</link> скриптийг 
 	ашигладаг.</para>
 
     <para>Өмнөх <link linkend="disks-encrypting">Дискний хуваалтуудыг шифрлэх</link> 
 	хэсэг нь өөр өөр шифрлэх системүүдийн тухай богино хэлэлцүүлгийг агуулдаг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Swap яагаад шифрлэгдэх ёстой вэ?</title>
 
       <para>Дискний хуваалтуудын шифрлэлтийн нэгэн адил swap зайн шифрлэлт нь эмзэг 
 	мэдээллийг хамгаалахын тулд хийгддэг. Нууц үгстэй ажилладаг програм байлаа гэж 
 	бодъё. Эдгээр нууц үгс нь физик санах ойд байгаа үед бүгд зүгээр байна. Гэхдээ 
 	хэрэв үйлдлийн систем нь бусад програмуудад зориулж зайг чөлөөлөхийн тулд санах 
 	ойн хуудаснуудыг swap хийж эхэлбэл нууц үгс нь дискний хавтгай дээр шифрлэгдэлгүй 
 	бичигдэж болох бөгөөд энэ нь өрсөлдөгчийн хувьд олж авахад амархан болох юм.
 	Swap зайг шифрлэх нь энэ тохиолдолд шийдэл болж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бэлтгэл</title>
 
       <note>
 	<para>Энэ хэсгийн үлдсэн хэсэгт <devicename>ad0s1b</devicename> нь 
 	swap хуваалт байх болно.</para>
       </note>
 
       <para>Энэ хүртэл swap нь шифрлэгдээгүй байгаа билээ. Аль хэдийн нууц үгс эсвэл бусад 
 	эмзэг өгөгдөл дискний хавтгайнууд дээр цэвэр текстээр байж болзошгүй юм. Үүнийг 
 	засварлахын тулд swap хуваалт дээрх өгөгдлийг санамсаргүй хаягдлаар дарж бичих 
 	хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>dd if=/dev/random of=/dev/ad0s1b bs=1m</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&man.gbde.8; ашиглан swap шифрлэлт хийх</title>
 
       <para>Хэрэв &os; 6.0-RELEASE болон түүнээс шинэ хувилбар ашиглагдаж байгаа бол 
 	<literal>.bde</literal> дагаварыг <filename>/etc/fstab</filename>-ийн 
 	тохирох swap мөр дэх төхөөрөмжид нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>
 # Device                Mountpoint      FStype  Options         Dump    Pass#
 /dev/ad0s1b.bde         none            swap    sw              0       0
       </programlisting>
 
       <para>&os; 6.0-RELEASE хувилбараас өмнөх системүүдэд дараах мөр нь 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд бас хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>gbde_swap_enable="YES"</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>&man.geli.8; ашиглан swap шифрлэлт хийх</title>
 
       <para>Өөрөөр, swap шифрлэлтэд зориулж &man.geli.8;-г ашиглах процедур нь 
 	&man.gbde.8; ашиглахтай төстэй. <literal>.eli</literal> дагаварыг 
 	<filename>/etc/fstab</filename>-ийн тохирох swap мөр дэх төхөөрөмжид 
 	нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>
 # Device                Mountpoint      FStype  Options         Dump    Pass#
 /dev/ad0s1b.eli         none            swap    sw              0       0
       </programlisting>
 
       <para>&man.geli.8; нь <acronym>AES</acronym> алгоритмийг анхдагчаар 
 	256 битийн урттай түлхүүртэй ашигладаг.</para>
 
       <para>Мөн эдгээр  анхдагчуудыг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд
 	<literal>geli_swap_flags</literal> тохируулгыг ашиглан 
 	өөрчилж болно. Дараах мөр нь <filename>encswap</filename> rc.d 
 	скриптийг <quote>detach on last close</quote> тохируулгыг зааж 4 
 	килобайтын секторын хэмжээтэй, 128 бит түлхүүрийн урттайгаар Blowfish 
 	алгоритм ашиглан &man.geli.8; swap хуваалт үүсгэ гэж хэлж байна:</para>
 
       <programlisting>geli_swap_flags="-e blowfish -l 128 -s 4096 -d"</programlisting>
 
       <para>&os; 6.2-RELEASE хувилбараас өмнөх системүүд дээр доор дурдсан мөрийг ашиглана:</para>
 
       <programlisting>geli_swap_flags="-a blowfish -l 128 -s 4096 -d"</programlisting>
 
       <para>&man.geli.8; гарын авлагын хуудсан дахь <command>onetime</command> тушаалын тайлбараас 
 	боломжит тохируулгуудын жагсаалтыг лавлана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Ажиллаж байгаа эсэхийг шалгах</title>
 
       <para>Систем дахин ачаалагдсаны дараа шифрлэгдсэн swap-ийн зөв үйлдлийг 
 	<command>swapinfo</command> тушаал ашиглан шалгаж 
 	болно.</para>
 
       <para>Хэрэв &man.gbde.8; ашиглагдаж байвал:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>swapinfo</userinput>
 Device          1K-blocks     Used    Avail Capacity
 /dev/ad0s1b.bde    542720        0   542720     0%
       </screen>
 
       <para>Хэрэв &man.geli.8; ашиглагдаж байвал:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>swapinfo</userinput>
 Device          1K-blocks     Used    Avail Capacity
 /dev/ad0s1b.eli    542720        0   542720     0%
       </screen>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
index 36563d9164..3193759eaa 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/firewalls/chapter.sgml
@@ -1,3053 +1,3053 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.93
+     Original revision 1.94
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="firewalls">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Жозеф Ж.</firstname>
 	<surname>Баарбиш</surname>
 	<contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Брэд</firstname>
 	<surname>Дэйвис</surname>
 	<contrib>SGML уруу хөрвүүлж шинэчилсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Галт хана</title>
 
   <indexterm><primary>Галт хана</primary></indexterm>
 
   <indexterm>
     <primary>аюулгүй байдал</primary>
 
     <secondary>галт хана</secondary>
   </indexterm>
 
   <sect1 id="firewalls-intro">
     <title>Танилцуулга</title>
 
     <para>Галт ханын тусламжтайгаар систем уруу орж байгаа болон түүнээс гарч байгаа өгөгдлийн урсгалыг шүүн нэвтрүүлэх боломжтой болдог. 
 Галт хана нь сүлжээгээр дамжин өнгөрч байгаа пакетуудыг, <quote>дүрмүүдэд</quote> заасны дагуу эсвэл нэвтрүүлэх, эсвэл хаах үүргийг гүйцэтгэдэг.
 	Галт ханын дүрмүүд нь пакетийг протоколын төрөл, эхлэл хост хаяг, очих хост хаяг, эхлэл порт хаяг, очих порт хаяг зэрэг хэд хэдэн шинжээр нь шинжлэх боломжийг олгодог.</para>
 
     <para>Галт ханыг ашигласнаар тухайн хостын болон сүлжээний аюулгүй байдлыг нилээд нэмэгдүүлж чадна. Галт ханын тусламжтайгаар дараах зүйлсийг хийх боломжтой :</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Дотоод сүлжээнд байрлаж байгаа сервер машин, түүн дээр ажиллаж байгаа програм үйлчилгээг Интернэтээр дамжин орж ирж буй гадны урсгалаас хамгаалах, тусгаарлах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Дотоод сүлжээнд байрлаж байгаа хостоос Интернэт уруу хандах хандалтыг хаах, хязгаарлах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Network address translation буюу Сүлжээний Хаягийн Хөрвүүлэлтийг 
 	  (<acronym>NAT</acronym>) дэмжих. Өөрөөр хэлбэл дотоод сүлжээндээ хувийн <acronym>IP</acronym> хаяг хэрэглэж, 
 	  Интернэтэд гарахдаа дундаа нэг холболтыг (нэг <acronym>IP</acronym> хаяг эсвэл автоматаар оноосон бүлэг хаягаар) хуваан хэрэглэх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>пакетийг шүүн нэвтрүүлэх дүрмүүдийг хэрхэн оновчтойгоор тодорхойлох.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>&os;-тэй хамт суусан галт ханануудын ялгаа.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>OpenBSD-н 
 	  <application>PF</application> галт ханыг хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>IPFILTER</application>-г хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>IPFW</application>-г хэрхэн тохируулах болон хэрэглэх.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах зүйлсийг мэдсэн байх шаардлагатай:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os; болон Интернэтийн тухай үндсэн ойлголт.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-concepts">
     <title>Галт ханын тухай ойлголтууд</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>дүрмүүд</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>Галт ханын дүрмүүдийг дараах үндсэн хоёр янзаар үүсгэж болно:
       <quote>inclusive буюу хамааруулсан</quote> эсвэл <quote>exclusive буюу хамааруулаагүй</quote>.  
       Хамааруулаагүй галт хана нь дүрмэнд тохирсон урсгалаас бусдыг нэвтрүүлнэ. Харин хамааруулсан галт хана бол эсрэгээр нь, 
       дүрмэнд тохирсон урсгалыг нэвтрүүлж бусдыг хаана.</para>
 
     <para>Хамааруулсан галт хана нь Интернэтэд үйлчилгээнүүдийг санал 
       болгодог системүүдийн хувьд илүү сайн сонголт болдог бөгөөд гарч байгаа 
       урсгалыг илүү сайн хянах боломжийг олгодог. Энэ нь Интернэтээс таны хувийн 
       сүлжээ рүү хандах урсгалыг бас хянадаг. Дүрэмд харгалзаж тохирохгүй 
       бүх урсгалыг хааж бүртгэдэг.
       Болохгүй урсгалыг галт ханаар нэвтрүүлэх эрсдэлийг
       багасгадаг учраас хамааруулсан галт хана нь хамааруулаагүй 
       галт ханыг бодвол илүүтэйгээр аюулгүй байдлыг хангаж чаддаг.</para>
 
     <note>
       <para>Зааж хэлээгүй л бол энэ бүлгийн бүх тохиргоо болон дүрмүүд
 	нь хамааруулсан галт ханыг үүсгэдэг.</para>
     </note>
 
     <para><quote>Төлөвт галт ханыг</quote> ашиглан аюулгүй байдлыг цааш илүү сайжруулах боломжтой.
       Энэ төрлийн галт хана нь галт ханаар дамжин тогтсон холболтуудыг бүртгэж,
       зөвхөн таарч байгаа тогтсон холболтоор эсвэл шинэ холболт үүсгэн урсгалыг нэвтрүүлдэг.
       Төлөвт галт ханын нэг дутагдалтай тал гэвэл олон шинэ холболтууд нэг дор тогтох үед
       Denial of Service буюу Үйлчилгээг Зогсоох(<acronym>DoS</acronym>) халдлагад өртөмтгий болдог. Иймээс галт ханыг
       зохион байгуулахдаа төлөвт ба төлөвт-бус байдлыг хослуулан хэрэглэх нь хамгийн оновчтой байдаг.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-apps">
     <title>Галт ханын багцууд</title>
 
     <para>&os; дээр гурван янзын галт ханын багцууд хамрагдсан байдаг.
       Нэрлэвэл: <emphasis>IPFILTER</emphasis>
       (<acronym>IPF</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг),
       <emphasis>IPFIREWALL</emphasis> (<acronym>IPFW</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг),
       ба <emphasis>OpenBSD-н PacketFilter</emphasis> (<acronym>PF</acronym> гэж нэрлэх нь элбэг).
       &os; нь мөн урсгалыг хязгаарлах(үндсэндээ зурвасын өргөнийг хязгаарлах) хоёр багцын хамт ирдэг:
       &man.altq.4; болон &man.dummynet.4;.  Dummynet нь анхнаасаа <acronym>IPFW</acronym>-тай, харин
       <acronym>ALTQ</acronym> нь <acronym>PF</acronym>-тэй нягт холбоотой ажилладаг.
       IPFILTER-ийн хувьд урсгал хязгаарлалтыг хийхдээ 
       NAT болон шүүлтэд IPFILTER-ийг ба 
       <acronym>IPFW</acronym>-ийг &man.dummynet.4;-тэй цуг юм уу 
       <emphasis>эсвэл</emphasis> <acronym>PF</acronym>-ийг 
       <acronym>ALTQ</acronym>-тай цуг ашиглан хийж болно.
       IPFW, ба PF нь бүгд систем уруу орж байгаа болон гарч байгаа урсгалыг дүрмүүдийн тусламжтай удирдах боловч
       синтаксын хувьд ч, арга замын хувьд ч өөр өөр байдаг.</para>
 
     <para>&os; дээр олон галт ханын багцууд хамт ирдэг нь өөр өөр хэрэгцээ шаардлагатай хүмүүст
       хүртээмжтэй байхыг гол зорилгоо болгосонд оршино. Түүнээс аль ч галт хана нь нөгөөгөөсөө илүү, эсвэл дутуу гэсэн үг биш юм.</para>
 
     <para>Зохиогч IPFILTER-г сонгон авсан нь түүний төлөвт дүрмүүд нь
       <acronym>NAT</acronym> орчинд хэрэглэхэд төвөг багатай, мөн
       дотроо ftp proxy агуулсан байдгаас болсон хэрэг. Энэхүү ftp proxy-г ашиглан
       гадагшаа гарах FTP урсгалыг зөвшөөрсөн дүрмүүдийг бичихэд хялбар байдаг.</para>
 
     <para>Бүх галт ханууд пакет удирдах талбарын утгыг шинжлэх зарчмаар ажиллах тул
       галт ханын дүрмүүдийг бичихийн өмнө <acronym>TCP/IP</acronym> протокол хэрхэн
       ажилладаг талаар болон пакет удирдах талбарын утгууд, энэ утгууд session буюу сесс 
       үүсэхэд хэрхэн хэрэглэгддэг талаар үндсэн ойлголттой байх шаардлагатай болдог.
       Дээрх ойлголтуудын талаар дараах хаягаар орж уншина уу:
       <ulink
 	url="http://www.ipprimer.com/overview.cfm"></ulink>.</para>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-pf">
       <sect1info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Жон</firstname>
 	    <surname>Феррел</surname>
 	    <contrib>Хянан залруулж шинэчилсэн </contrib>
 	    <!-- 24 March 2008 -->
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect1info>
 
     <title>OpenBSD Пакет шүүгч (PF) ба
       <acronym>ALTQ</acronym></title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>PF</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>2003 оны 7 сард OpenBSD-н галт ханын програм болох
       <acronym>PF</acronym> &os; уруу шилжиж, &os; Портын Цуглуулгад
       орсон. 2004 онд гарсан &os;&nbsp;5.3 нь <acronym>PF</acronym>-г
       үндсэн системийн багцын нэг хэсэг болгон оруулсан анхны хувилбар юм.
       <acronym>PF</acronym> нь бүрэн хэмжээнд ажиллах чадвартай
       галт хана бөгөөд <acronym>ALTQ</acronym>-тай (Alternate
       Queuing буюу Ээлжлэн солигдох дараалал) хамтран ажиллах боломжтой.  <acronym>ALTQ</acronym> нь 
       Quality of Service буюу Үйлчилгээний Чанарын (<acronym>QoS</acronym>) 
       боломжоор хангадаг. 
       OpenBSD Төсөл нь <ulink
 	url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-г хөтлөн 
       явуулдаг.
       Тиймээс гарын авлагын энэ хэсэг нь &os;-д хамаатай 
       <acronym>PF</acronym> дээр илүү анхаарлаа хандуулахахаас гадна 
       хэрэглээний талаар зарим нэг ерөнхий мэдээллийг өгнө. Хэрэглээний 
       мэдээллийн талаар илүү дэлгэрэнгүйг <ulink
 	url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-с үзнэ үү.</para>
 
     <para>&os;-д зориулсан  <acronym>PF</acronym>-ийн талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг
       <ulink url="http://pf4freebsd.love2party.net/"></ulink> хаягаас үзэж болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн дуудагдах PF модулиудыг ашиглах нь</title>
 
       <para>PF цөмийн модулийг дуудахдаа <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	дараах мөрийг нэмнэ:</para>
 
       <programlisting>pf_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь модулийг дуудахдаа эхлүүлэх скриптийг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/pf start</userinput></screen>
 
       <para>PF модуль нь дүрмийн тохиргооны файлаа олж чадахгүй бол дуудагдахгүйг 
 	санаарай. Анхдагч байрлал нь <filename>/etc/pf.conf</filename> байна. 
 	Хэрэв PF дүрмийн олонлог өөр хаа нэгтээ байгаа бол <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд доор дурдсантай адил мөрийг нэмж PF дүрмийн олонлогоо тэр газраас 
 	хайхаар зааж өгч болно:</para>
 
       <programlisting>pf_rules="<replaceable>/path/to/pf.conf</replaceable>"</programlisting>
 
 	<note>
 	  <para>&os;&nbsp;7.0-с эхлэн <filename class="directory">/etc/</filename> 
 	    санд байсан жишээ <filename>pf.conf</filename> файл <filename
 	      class="directory">/usr/share/examples/pf/</filename> руу орсон болно.
 	    7.0-с өмнөх &os;-ийн хувилбаруудад анхдагчаар <filename>/etc/pf.conf</filename> 
 	    байдаг.</para>
 	</note>
 
       <para><acronym>PF</acronym> модулийг тушаалын мөрөөс бас дуудан ажиллуулж 
 	болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kldload pf.ko</userinput></screen>
 
       <para>PF-д зориулсан бүртгэл хөтлөх дэмжлэгийг 
 	<literal>pflog.ko</literal> хангадаг бөгөөд 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмж 
 	дуудаж болно:</para>
 
       <programlisting>pflog_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дараа нь модулийг дуудахдаа эхлүүлэх скриптийг ажиллуулна:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/pflog start</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв танд <acronym>PF</acronym>-ийн өөр боломжууд хэрэгтэй 
 	бол <acronym>PF</acronym>-ийн дэмжлэгийг цөмд оруулан эмхэтгэх 
 	хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>PF цөмийн тохиргоонууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pf төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pflog төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохиргоонууд</primary>
 
 	<secondary>pfsync төхөөрөмж</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>PF</acronym> дэмжлэгийг &os; цөмд оруулж эмхэтгэх нь 
 	шаардлагагүй боловч дуудагдах модульд ороогүй байдаг PF-ийн нэмэлт 
 	боломжуудын нэг бөгөөд <acronym>PF</acronym>-ийн ашигладаг төлвийн хүснэгтэд 
 	зарим өөрчлөлтүүдийг ил гаргадаг псевдо төхөөрөмж болох &man.pfsync.4; 
 	гэгддэг боломжийг ашиглахын тулд та тэгж хийж өгч болох юм. Үүнийг  
 	 &man.carp.4;-тэй хослуулан ажиллагаа доголдоход тойрон гарах галт ханаыг 
 	<acronym>PF</acronym> ашиглан бүтээж болно. <acronym>CARP</acronym>-ийн 
 	талаар дэлгэрэнгүйг гарын авлагын <xref linkend="carp">-с 
 	үзэж болно.</para>
 
       <para>Цөмийн <acronym>PF</acronym> тохиргоонуудыг 
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename>-с олж болох бөгөөд 
 	доор үзүүлэв:</para>
 
       <programlisting>device pf
 device pflog
 device pfsync</programlisting>
 
       <para><literal>device pf</literal> тохиргоо <quote>Packet Filter</quote> 
 галт ханыг (&man.pf.4;) дэмждэг болгоно.</para>
 
       <para><literal>device pflog</literal> тохиргоо 
 псевдо буюу хуурамч &man.pflog.4; сүлжээний төхөөрөмжийг идэвхжүүлнэ. Энэ хуурамч 
 төхөөрөмжийн тусламжтайгаар &man.bpf.4; дескриптор уруу урсгалыг бүртгэх 
 боломжтой. &man.pflogd.8; дэмонг бүртгэлийг дискэн дээр хадгалахад хэрэглэнэ.</para>
 
       <para><literal>device pfsync</literal> тохиргоо 
 псевдо буюу хуурамч &man.pfsync.4; сүлжээний төхөөрөмжийг идэвхжүүлнэ. Энэ хуурамч 
 төхөөрөмжийн тусламжтайгаар <quote>төлвийн өөрчлөлтүүдийг</quote> хянах боломжтой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>rc.conf боломжууд</title>
 
       <para>Дараах &man.rc.conf.5; илэрхийллүүд 
 	<acronym>PF</acronym> болон &man.pflog.4;-ийг ачаалах үед тохируулна:</para>
 
 <programlisting>pf_enable="YES"                 # Enable PF (load module if required)
 pf_rules="/etc/pf.conf"         # rules definition file for pf
 pf_flags=""                     # additional flags for pfctl startup
 pflog_enable="YES"              # start pflogd(8)
 pflog_logfile="/var/log/pflog"  # where pflogd should store the logfile
 pflog_flags=""                  # additional flags for pflogd startup</programlisting>
 
       <para>Хэрвээ энэ галт ханын цаана LAN байгаа бөгөөд 
 LAN-д байгаа компьютерууд уруу пакет дамжуулах шаардлагатай бол эсвэл 
 NAT ашиглах бодолтой байгаа бол дараах илэрхийлэл танд бас хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"            # Enable as LAN gateway</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Шүүгч дүрмүүдийг үүсгэх нь</title>
 
       <para><acronym>PF</acronym> нь &man.pf.conf.5;-с (анхдагчаар <filename>/etc/pf.conf</filename>)
 	өөрийн тохиргооны дүрмүүдийг унших бөгөөд тэнд заагдсан дүрмүүд буюу тодорхойлолтуудын 
 	дагуу пакетуудыг өөрчлөх, орхих буюу эсвэл дамжуулдаг. &os; суулгацад 
 	<filename>/usr/share/examples/pf/</filename>-д байрлах хэд хэдэн жишээ 
 	файлууд байдаг. <acronym>PF</acronym>-ийн дүрмийн олонлогуудын талаар бүрэн мэдээллийг 
 	<ulink url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-с 
 	лавлана уу.</para>
 
       <warning>
 	<para><ulink
 		 url="http://www.openbsd.org/faq/pf/">PF FAQ</ulink>-г үзэж байхдаа
 	  &os;-ийн хувилбар бүр өөр өөр PF хувилбартай байж болохыг 
 	  анхаарах хэрэгтэй. Одоогоор &os;&nbsp;7.<replaceable>X</replaceable> 
 	  болон түүнээс хойшхи хувилбарууд OpenBSD&nbsp;4.1-ийн нэгэн адил 
 	  <acronym>PF</acronym>-ийн хувилбарыг ашигладаг.</para>
       </warning>
 
       <para>&a.pf; нь <acronym>PF</acronym> галт ханыг тохируулж ажиллуулах 
 	талаар асуухад тохиромжтой газар юм. Асуулт асуухаасаа өмнө захидлын 
 	жагсаалтын архиваас шалгахаа мартуузай!</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>PF-тэй ажиллах нь</title>
 
       <para><acronym>PF</acronym>-ийг хянахдаа &man.pfctl.8;-г ашиглана.
 	Зарим нэг хэрэгтэй тушаалуудыг доор жагсаав (Бүх боломжит тохиргоонуудын 
 	талаар &man.pfctl.8; гарын авлагын хуудаснаас лавлахаа мартуузай):</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Тушаал</entry>
 	      <entry>Зорилго</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-e</option></command></entry>
 	      <entry>PF-г идэвхжүүлэх</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-d</option></command></entry>
 	      <entry>PF-г болиулах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-F</option> all <option>-f</option> /etc/pf.conf</command></entry>
 	      <entry>Бүх дүрмүүдийг арилгаж (nat, шүүх, төлөв, хүснэгт, гэх мэт.) 
 		<filename>/etc/pf.conf</filename> файлаас дахин ачаалах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-s</option> [ rules | nat | state ]</command></entry>
 	      <entry>Шүүх дүрмүүд, nat дүрмүүд, эсвэл төлвийн хүснэгтийн талаар тайлан гаргах</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><command>pfctl <option>-vnf</option> /etc/pf.conf</command></entry>
 	      <entry>Дүрмийн олонлогийг ачаалалгүйгээр <filename>/etc/pf.conf</filename>-д 
 		алдаа байгаа эсэхийг шалгах</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <para><acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлэх ганц арга зам бол түүний боломжуудыг 
 &os; цөмтэй хамт хөрвүүлэн эмхэтгэх юм. Мөн сүлжээний картын драйвер болгон <acronym>ALTQ</acronym>-г 
 дэмждэггүй тул өөрийн тань хэрэглэж буй &os; хувилбарын хувьд дэмжигддэг драйверуудын жагсаалтыг 
 &man.altq.4; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Дараах тохируулгууд 
 <acronym>ALTQ</acronym>-г идэвхжүүлж нэмэлт үүргүүдийг оруулдаг.</para>
 
       <programlisting>options         ALTQ
 options         ALTQ_CBQ        # Class Bases Queuing (CBQ)
 options         ALTQ_RED        # Random Early Detection (RED)
 options         ALTQ_RIO        # RED In/Out
 options         ALTQ_HFSC       # Hierarchical Packet Scheduler (HFSC)
 options         ALTQ_PRIQ       # Priority Queuing (PRIQ)
 options         ALTQ_NOPCC      # Required for SMP build</programlisting>
 
       <para><literal>options ALTQ</literal> мөр <acronym>ALTQ</acronym> 
 -г бүхэлд нь идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_CBQ</literal> мөр <emphasis>Class Based Queuing</emphasis> 
 буюу Ангиллаас Хамаарсан Дараалал Үүсгэх(<acronym>CBQ</acronym>) боломжийг идэвхжүүлнэ. 
 <acronym>CBQ</acronym> нь шүүгч дүрмүүд дээр үндэслэн урсгалуудад эрэмбэ тогтоох зорилгоор 
 зурвасын өргөнийг өөр өөр ангиллуудад болон дарааллуудад хуваах боломжийг олгоно.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_RED</literal> мөр <emphasis>Random Early
 	Detection</emphasis> буюу Санамсаргүй Эрт Илрүүлэлт(<acronym>RED</acronym>)-г идэвхжүүлнэ. 
 <acronym>RED</acronym>-г сүлжээний даац хэтрэхээс сэргийлэхэд хэрэглэдэг. 
 <acronym>RED</acronym> дарааллын уртыг хэмжиж, түүнийг байх ёстой дээд ба 
 доод хэмжээтэй жиших байдлаар ажилладаг. Хэрэв дараалал дээд хэмжээнээс урт болбол 
 шинэ пакетууд орхигдох болно. Нэртэйгээ адилаар, <acronym>RED</acronym> нь холболтуудаас пакетийг 
 санамсаргүйгээр орхигдуулдаг.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_RIO</literal> мөр нь <emphasis>Random Early
 	Detection In and Out</emphasis> буюу Орох ба Гарах Санамсаргүй Эрт Илрүүлэлтийг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_HFSC</literal> мөр нь 
 <emphasis>Hierarchical Fair Service Curve Packet Scheduler</emphasis> буюу Үе давхаргат Зохимжит Үйлчилгээний Муруйн Пакет Хуваарилагчийг 
 идэвхжүүлнэ. <acronym>HFSC</acronym> талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг дараах хаягаас үзнэ үү: 
 <ulink url="http://www-2.cs.cmu.edu/~hzhang/HFSC/main.html"></ulink>.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_PRIQ</literal> мөр нь <emphasis>Priority Queuing</emphasis> буюу Эрэмбэт Дараалал Үүсгэх 
 (<acronym>PRIQ</acronym>)-г идэвхжүүлнэ. <acronym>PRIQ</acronym> нь эрэмбэ өндөртэй дараалалд байгаа 
 урсгалыг эхэнд нэвтрүүлэх зарчмаар ажилладаг.</para>
 
       <para><literal>options ALTQ_NOPCC</literal> мөр нь <acronym>ALTQ</acronym>-г 
 <acronym>SMP</acronym>-тай хамт ажиллах боломжтой болгоно. 
 <acronym>SMP</acronym> системийн хувьд энэ боломжийг заавал идэвхжүүлэх хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="firewalls-ipf">
     <title>IPFILTER (IPF) Галт хана</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>IPFILTER</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>IPFILTER-г зохиосон хүн бол Даррин Рид билээ. IPFILTER нь 
 үйлдлийн системээс хамааралгүй: нээлттэй эхийн програм бөгөөд 
 &os;, NetBSD, OpenBSD, &sunos;, HP/UX, ба &solaris; зэрэг олон үйлдлийн систем уруу 
 шилжүүлэгдсэн юм. IPFILTER эрчимтэй дэмжигдэж, 
 сайжруулсан хувилбарууд нь тогтмол гарсаар байгаа.</para>
 
     <para>IPFILTER нь цөмийн талд ажиллах галт хана болон 
 <acronym>NAT</acronym> механизм дээр суурилсан бөгөөд түүнийг удирдах, хянахын тулд 
 хэрэглэгчийн интерфэйс програмыг ашиглана. Галт ханын дүрмүүдийг нэмэх болон хасахдаа 
 &man.ipf.8; хэрэгслийг хэрэглэнэ. <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг 
 нэмэх болон хасахдаа &man.ipnat.1; хэрэгслийг хэрэглэнэ. &man.ipfstat.8; хэрэгсэл 
 нь IPFILTER-н цөмийн талд ажиллаж байгаа хэсгийн статистикийг хэвлэхэд зориулагдсан. 
 &man.ipmon.8; програм харин IPFILTER-н үйлдлүүдийг системийн бүртгэлийн файлд 
 бүртгэнэ.</para>
 
     <para>IPF-г анх зохиохдоо <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> гэсэн 
 логикийн дагуу бүтээсэн ба зөвхөн төлөвт-бус дүрмүүдийг ашигладаг байлаа. 
 Цаг хугацаа өнгөрөхөд IPF илүү хөгжиж, <quote>quick</quote> тохируулга 
 болон төлөвт <quote>keep state</quote> тохируулгуудыг агуулах болсон нь орчин үеийн 
 хэрэгцээ шаардлагад илүү нийцэх болжээ. IPF-н албан ёсны баримтжуулалтанд 
 хуучин уламжлалт дүрмүүдийг бичих параметрүүд болон файлтай ажиллах логикууд багтсан байдаг. 
 Харин шинэ функцуудыг нь зөвхөн нэмэлт боломж байдлаар оруулсан нь аюулгүй байдлыг хавьгүй 
 илүү хангасан аюулгүй галт хана бий болгож байгаа тэднийг хэт доогуур тавьсан санагддаг.</para>
 
     <para>Энэ бүлэгт байгаа зааврууд нь <quote>quick</quote> болон төлөвт <quote>keep state</quote> 
 тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүдээс үндсэндээ бүрдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
     <para>Хуучин уламжлалт дүрмүүдтэй ажиллах аргуудын талаар дэлгэрэнгүй тайлбарыг: 
 <ulink url="http://www.obfuscation.org/ipf/ipf-howto.html#TOC_1"></ulink>
       ба <ulink
 	url="http://coombs.anu.edu.au/~avalon/ip-filter.html"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <para>IPF FAQ-г <ulink
 	url="http://www.phildev.net/ipf/index.html"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <para>Нээлттэй эхийн IPFilter програмын захидлын жагсаалтын архивыг <ulink
         url="http://marc.theaimsgroup.com/?l=ipfilter"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para>
 
     <sect2>
       <title>IPF-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>идэвхжүүлэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>IPF нь &os; үндсэн суулгацтай хамт, ажиллах үеийн ачаалах боломжтой модуль байдлаар ирдэг. 
 <filename>rc.conf</filename> тохиргооны файл дотор ipfilter_enable="YES" илэрхийлэл байгаа үед систем IPF цөмийн 
 модулийг динамикаар ачаална. Энэ ачаалах боломжтой модуль нь бүртгэх боломжтойгоор, 
 анхдагч <literal>default pass all</literal> тохируулгын хамт бүтээгдсэн байдаг. Анхдагч дүрмийг 
 <literal>block all</literal> болгохын тулд IPF-г цөмд эмхэтгэх шаардлага байхгүй. Зөвхөн 
 дүрмүүдийнхээ төгсгөлд бүгдийг хаах дүрмийг бичиж өгөхөд хангалттай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цөмийн тохируулгууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER_LOG</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>цөмийн тохируулгууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&os; цөм уруу дараах боломжуудыг эмхэтгэн IPF-г идэвхжүүлэх 
 албагүй боловч, суурь мэдлэг болгон энд үзүүллээ. IPF-г цөм уруу хөрвүүлэн 
 эмхэтгэснээр ачаалах боломжтой модулийг хэрэглэх боломжгүй болдог.</para>
 
       <para>Цөмийн тохиргоон дахь жишээ IPF илэрхийллүүд 
 	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> гэсэн цөмийн эх файлд 
 байх ба доор сийрүүлбэл:</para>
 
       <programlisting>options IPFILTER
 options IPFILTER_LOG
 options IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</programlisting>
 
       <para><literal>options IPFILTER</literal> мөр нь <quote>IPFILTER</quote> 
 галт ханыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <para><literal>options IPFILTER_LOG</literal> мөр нь <literal>log</literal> 
 гэсэн түлхүүр үг орсон дүрмүүдийн хувьд урсгалыг <devicename>ipl</devicename> 
 пакет бүртгэх хуурамч&mdash;төхөөрөмж уруу бүртгэх боломжтой болгоно.</para>
 
       <para><literal>options IPFILTER_DEFAULT_BLOCK</literal> мөр нь 
 галт ханын <literal>pass</literal> дүрмэнд тохироогүй пакетийг 
 хаах анхдагч чанарыг зааж өгнө.</para>
 
       <para>Эдгээр тохируулгууд нь зөвхөн тэдгээрийг тохируулан, 
 тусгайлан цөм бүтээж суулгасны дараа идэвхждэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>rc.conf тохируулгууд</title>
 
       <para>IPF-г систем ачаалах үед идэвхтэй болгохын тулд /etc/rc.conf дотор 
 дараах илэрхийллүүд байх ёстой:</para>
 
       <programlisting>ipfilter_enable="YES"             # Start ipf firewall
 ipfilter_rules="/etc/ipf.rules"   # loads rules definition text file
 ipmon_enable="YES"                # Start IP monitor log
 ipmon_flags="-Ds"                 # D = start as daemon
                                   # s = log to syslog
                                   # v = log tcp window, ack, seq
                                   # n = map IP &amp; port to names</programlisting>
 
       <para>Хэрэв энэ галт ханын цаана хувийн IP хаяг хэрэглэдэг LAN байгаа бол 
 <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлэхийн тулд дараах мөрүүдийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"              # Enable as LAN gateway
 ipnat_enable="YES"                # Start ipnat function
 ipnat_rules="/etc/ipnat.rules"    # rules definition file for ipnat</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPF</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipf</command></primary></indexterm>
 
       <para>Таны бичсэн дүрмүүдийг ачаалахад &man.ipf.8; тушаалыг хэрэглэнэ. 
 Та өөрийн дүрмүүдээс бүтсэн файлыг үүсгээд, түүнийгээ дээрх тушаалын ашиглан 
 галт ханын одоо ажиллаж байгаа дотоод дүрмүүдтэй сольж тавьна гэсэн үг юм:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipf -Fa -f /etc/ipf.rules</userinput></screen>
 
       <para><option>-Fa</option> нь бүх дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг цэвэрлэ гэсэн үг.</para>
 
       <para><option>-f</option> нь ачаалах дүрмүүдээ энэ файлаас унш гэсэн үг.</para>
 
       <para>Ийм байдлаар та өөрийн хүссэн дүрмүүдийн файлыг үүсгээд, 
 дээрх IPF тушаалыг ажиллуулан системийг шинээр ачаалахгүйгээр 
 ажиллаж байгаа галт ханын дүрмүүдийг шинээр өөрчлөх боломжтой болж байна. 
 Дээрх аргаар галт ханын дүрмүүдийг хэдэн ч удаа сольж болох тул энэ арга нь 
 шинэ дүрмүүдийг туршихад тохиромжтой арга юм.</para>
 
       <para>Энэ тушаалтай ажиллах боломжтой бусад тугуудын талаар 
 дэлгэрэнгүйг &man.ipf.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>&man.ipf.8; тушаал дүрмүүдийн файлыг стандарт текст файл гэж 
 тооцдог. Симбол орлуулалттай скрипт байдлаар бичигдсэн файлыг ойлгохгүй.</para>
 
       <para>Гэвч скрипт симбол орлуулалтын хүчийг ашиглан IPF дүрмүүдийг бүтээх 
 арга зам байгаа. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="firewalls-ipf-rules-script"> хэсгээс үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPFSTAT</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipfstat</command></primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>статистик</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&man.ipfstat.8;-н анхдагч чанар бол галт ханыг хамгийн сүүлд асааснаас хойших, 
 эсвэл <command>ipf -Z</command> тушаалыг өгөн хуримтлуулагчийг хамгийн сүүлд тэглэснээс хойших 
 галт ханаар орж байгаа болон гарч байгаа пакетуудыг хэрэглэгчийн тодорхойлж өгсөн дүрмүүдээр 
 шүүсэн үр дүнд бий болсон статистик тоог гаргаж ирэн, дэлгэцэнд харуулах юм.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүйг &man.ipfstat.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>&man.ipfstat.8; тушаалын анхдагч үр дүн дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>input packets: blocked 99286 passed 1255609 nomatch 14686 counted 0
  output packets: blocked 4200 passed 1284345 nomatch 14687 counted 0
  input packets logged: blocked 99286 passed 0
  output packets logged: blocked 0 passed 0
  packets logged: input 0 output 0
  log failures: input 3898 output 0
  fragment state(in): kept 0 lost 0
  fragment state(out): kept 0 lost 0
  packet state(in): kept 169364 lost 0
  packet state(out): kept 431395 lost 0
  ICMP replies: 0 <acronym>TCP</acronym> RSTs sent: 0
  Result cache hits(in): 1215208 (out): 1098963
  IN Pullups succeeded: 2 failed: 0
  OUT Pullups succeeded: 0 failed: 0
  Fastroute successes: 0 failures: 0
  <acronym>TCP</acronym> cksum fails(in): 0 (out): 0
  Packet log flags set: (0)</screen>
 
       <para>Дотогшоо урсгалын хувьд <option>-i</option>, 
 гадагшаа урсгалын хувьд <option>-o</option> тохируулгыг өгөхөд 
 кернелийн ашиглаж буй дүрмүүдийн жагсаалтыг гаргаж харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -in</command> нь дотогшоо урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн дугаарын хамт харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -on</command> нь гадагшаа урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн дугаарын хамт харуулна.</para>
 
       <para>Үр дүн нь дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>@1 pass out on xl0 from any to any
 @2 block out on dc0 from any to any
 @3 pass out quick on dc0 proto tcp/udp from any to any keep state</screen>
 
       <para><command>ipfstat -ih</command> нь дотогшоо урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн хэдэн удаа тохирсон тооны хамт харуулна.</para>
 
       <para><command>ipfstat -oh</command> нь гадагшаа урсгалын 
 дотоод дүрмүүдийн хүснэгтийг дүрмүүдийн хэдэн удаа тохирсон тооны хамт харуулна.</para>
 
       <para>Үр дүн нь дараах байдалтай байна:</para>
 
       <screen>2451423 pass out on xl0 from any to any
 354727 block out on dc0 from any to any
 430918 pass out quick on dc0 proto tcp/udp from any to any keep state</screen>
 
       <para><command>ipfstat</command> тушаалын хамгийн чухал функцуудын 
 нэг бол, &os;-н ажиллаж байгаа процессийн хүснэгтийг &man.top.1; 
 харуулдаг шиг төлвийн хүснэгтийг <option>-t</option> туг харуулдаг явдал юм. 
 Таны галт хана гадны халдлагад өртөх үед энэ функц түүнийг илрүүлэх, шинжлэх, халдлагад 
 оролцож буй пакетуудыг харах боломжийг олгоно. Нэмэлт дэд тугууд нь хяналт хийх 
 эхлэл болон очих IP хаяг, порт, эсвэл протоколыг сонгох боломжийг олгодог. 
 Дэлгэрэнгүйг &man.ipfstat.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPMON</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipmon</command></primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>бүртгэл хөтлөлт</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><command>ipmon</command> тушаал зохистой ажиллахын тулд цөмийн 
 <literal>IPFILTER_LOG</literal> тохируулга идэвхжсэн байх ёстой. Энэ тушаал хоёр өөр горимд 
 ажиллах чадвартай. Төрөлх горим нь энэ тушаалыг тушаал мөрөн дээр 
 <option>-D</option> туггүйгээр оруулахад ажиллах анхдагч горим юм.</para>
 
       <para>Демон горим нь болж өнгөрсөн үйл явцын бүртгэлийг эргэж харахын тулд 
 системийн бүртгэлийг тасралтгүй хөтлөн явуулахад тохиромжтой горим юм. 
 &os; болон IPFILTER энэ горимд ажиллахаар тохируулагдсан байдаг. &os; 
 нь системийн бүртгэлийг автоматаар тойруулах чадвартай. Тиймээс бүртгэлийн мэдээллийг &man.syslogd.8; 
 процесс уруу гаргах нь энгийн файл уруу гаргах анхдагч аргаас дээр байдаг. 
 Анхдагч <filename>rc.conf</filename> файл дотор <literal>ipmon_flags</literal> илэрхийлэл 
 <option>-Ds</option> тугуудыг хэрэглэдэг:</para>
 
       <programlisting>ipmon_flags="-Ds" # D = start as daemon
                   # s = log to syslog
                   # v = log tcp window, ack, seq
                   # n = map IP &amp; port to names</programlisting>
 
       <para>Бүртгэл хөтлөн явуулахын давуу талыг дурдахад илүүц биз. 
 Бүртгэлийн тусламжтай ямар пакетууд орхигдсон, тэдгээр пакетууд хаанаас ирсэн, 
 хаашаа явж байсан зэрэг мэдээллийг эргэн харах боломжтой болдог. Энэ бүх мэдээлэл 
 гадны халдлагыг мөрдөхөд чухал түлхэц болно.</para>
 
       <para>Хэдийгээр бүртгэх боломжоор хангагдсан боловч, IPF дангаараа бүртгэлийг үүсгэж 
 чадахгүй. Галт ханын администратор аль дүрмийн бүртгэлийг бичихийг шийдэн, тэдгээр дүрмүүдэд 
 log түлхүүр үгийг нэмж өгнө. Ер нь, зөвхөн deny дүрмүүдийн бүртгэл бичигддэг.</para>
 
       <para>Бүгдийг хориглосон анхдагч дүрмийг log түлхүүр үгийн хамт дүрмүүдийнхээ 
 хамгийн төгсгөлд бичиж өгөх нь нилээд өргөн хэрэглэгддэг арга юм. Ингэснээр 
 таны дүрмүүдийн алинтай ч тохироогүй пакетуудыг мэдэх боломжтой болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPMON бүртгэл хөтлөлт</title>
 
       <para><application>Syslogd</application> нь бүртгэлийн мэдээллийг дотор нь ангилах 
 өөрийн тусгай аргатай. <quote>facility</quote> ба <quote>түвшин</quote> гэсэн тусгай ангилалаар ялгадаг. 
 <option>-Ds</option> горимон дахь IPMON нь анхдагчаар <quote>facility</quote>-аар <literal>local0</literal>-г 
 хэрэглэдэг. Хэрэв хүсвэл 
 доорх түвшнүүдийг ашиглан бүртгэгдсэн мэдээллийг илүү ангилж болно:</para>
 
       <screen>LOG_INFO - нэвтрүүлэх, хаахаас үл хамааран "log" түлхүүрийг үйлдэл ашиглан пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_NOTICE - нэвтэрсэн пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_WARNING - хаагдсан пакетуудыг бүртгэх.
 LOG_ERR - бүртгэсэн пакетууд болон богино гэгдсэн пакетууд</screen>
 
       <!-- XXX: "can be considered short" == "with incomplete header" -->
 
       <para>IPFILTER-н бүх бүртгэлийн мэдээллийг <filename>/var/log/ipfilter.log</filename> 
 файл дотор бичихийн тулд, файл эхлээд үүссэн байх хэрэгтэй. Үүний тулд дараах 
 тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
        <screen>&prompt.root; <userinput>touch /var/log/ipfilter.log</userinput></screen>
 
       <para>&man.syslogd.8;-н функцуудыг <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл доторх 
 тодорхойлох илэрхийллүүдээр удирдаж болно. <filename>syslog.conf</filename> файл нь 
 IPF мэт програмуудын үүсгэсэн системийн мэдэгдлүүдтэй <application>syslog</application>-г 
 	ажиллахад уян хатан болгодог.</para>
 
       <para>Дараах илэрхийллүүдийг <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл дотор нэмж 
 бичнэ үү:</para>
 
       <programlisting>local0.* /var/log/ipfilter.log</programlisting>
 
       <para><literal>local0.*</literal> нь бүх бүртгэгдсэн мэдэгдлүүдийг 
 дурдсан файлд бичихийг хэлж өгч байна.</para>
 
       <para><filename>/etc/syslog.conf</filename> файлд хийсэн өөрчлөлтүүдийг 
 идэвхжүүлэхийн тулд та системээ дахин ачаалах эсвэл <command>/etc/rc.d/syslogd reload</command> 
 тушаалыг ашиглан &man.syslogd.8; демонд <filename>/etc/syslog.conf</filename> файлыг дахин уншуулах 
 хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Дээр шинээр үүсгэсэн бүртгэлийг тойруулахын тулд 
 <filename>/etc/newsyslog.conf</filename> файл дотор өөрчлөлт оруулахаа мартуузай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэгдсэн мэдэгдлийн формат</title>
 
       <para><command>ipmon</command>-ы үүсгэсэн мэдэгдэл зайгаар тусгаарлагдсан 
 өгөгдлийн талбаруудаас бүрдэнэ. Бүх мэдэгдэлд байдаг гол талбарууд гэвэл:</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Пакетийг хүлээж авсан огноо.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Пакетийг хүлээж авсан цаг. Цаг, минут, секунд, бутархай секундэд (олон орны нарийвчлалтай) 
 харгалзан HH:MM:SS.F форматтай байна.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Пакеттай ажилласан интерфэйсийн нэр, жишээлбэл <devicename>dc0</devicename>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дүрмийн бүлэг болон дүрмийн дугаар, жишээлбэл <literal>@0:17</literal>.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Эдгээрийг <command>ipfstat-in</command> тушаалын тусламжтай үзэж болно.</para>
 
       <orderedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Үйлдэл: нэвтрүүлсэн бол р, хаасан бол b, богино пакет бол S, 
 аль ч дүрмэнд тохироогүй бол n, бүртгэх дүрэм бол L. Эдгээр тугуудыг дараах эрэмбээр харуулна: 
 S, p, b, n, L. Том P эсвэл B үсэг нь тухайн пакет ямар нэг дүрмээс биш, глобал тохиргооноос 
 хамааран бүртгэгдсэн болохыг заана.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Хаягууд. Үндсэндээ гурван талбар байна: эхлэл 
 хаяг болон порт (таслалаар тусгаарлагдсан), -&gt; тэмдэг, ба очих хаяг болон порт. 
 Жишээ нь <literal>209.53.17.22,80 -&gt; 198.73.220.17,1722</literal>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>PR</literal>-н дараа протоколын нэр болон дугаар, жишээлбэл <literal>PR tcp</literal>.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><literal>len</literal>-ы дараа толгойн урт болон 
 пакетийн нийт урт, жишээлбэл <literal>len 20 40</literal>.</para>
 	</listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Хэрэв <acronym>TCP</acronym> пакет бол зураасаар эхэлж тугуудаар удаалсан 
-нэмэлт талбар байна. Үсгүүд болон түүнд харгалзах тугуудын талаар &man.ipmon.8; заавар 
+нэмэлт талбар байна. Үсгүүд болон түүнд харгалзах тугуудын талаар &man.ipf.5; заавар 
 хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Хэрэв ICMP пакет бол, төгсгөлд нь хоёр талбар байна. 
 Эхнийх нь үргэлж <quote>ICMP</quote> утгатай байна, дараагийнх нь налуу зураасаар тусгаарлагдсан 
 ICMP мэдэгдэл болон дэд мэдэгдлийн төрөл, жишээлбэл портод хандаж чадсангүй гэсэн мэдэгдлийн хувьд ICMP 3/3 байна.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipf-rules-script">
       <title>Симбол орлуулалттай скриптийг үүсгэх нь</title>
 
       <para>Зарим туршлагатай IPF хэрэглэгчид дүрмүүдийг агуулсан файл үүсгээд 
 түүнийгээ симбол орлуулалттай скрипт байдлаар ажиллуулах боломжтой болгон бичдэг. 
 Үүний гол давуу тал нь зөвхөн симбол нэрд харгалзах утгыг өөрчлөх хэрэгтэй бөгөөд, скриптийг ажиллуулахад 
 уг симбол орлуулалт орсон дүрэм бүр шинэ утгыг авах болно. Скриптийн хувьд, 
 олон дахин хэрэглэгддэг утгуудыг бичихэд симбол орлуулалтыг ашиглаж, тэдгээрийг 
 олон дүрмэнд орлуулж өгнө гэсэн үг юм. Дараах жишээн дээрээс харна уу.</para>
 
       <para>Энд хэрэглэгдсэн скриптийн синтакс нь &man.sh.1;, &man.csh.1;, ба &man.tcsh.1; бүрхүүл дээр ажиллах 
 боломжтой.</para>
 
       <para>Симбол орлуулалтын талбарууд нь урдаа долларын тэмдэгтэй байна: <literal>&dollar;</literal>.</para>
 
       <para>Симбол талбарууд нь &dollar; тэмдэг урдаа байхгүй.</para>
 
       <para>Симбол талбарыг орлох утга нь давхар хашилтан(<literal>"</literal>) дотор байрлана.</para>
 
       <para>Дүрмийн файлаа дараах байдалтай үүсгэж эхлэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>############# Start of IPF rules script ########################
 
 oif="dc0"            # name of the outbound interface
 odns="192.0.2.11"    # ISP's DNS server IP address
 myip="192.0.2.7"     # my static IP address from ISP
 ks="keep state"
 fks="flags S keep state"
 
 # You can choose between building /etc/ipf.rules file
 # from this script or running this script "as is".
 #
 # Uncomment only one line and comment out another.
 #
 # 1) This can be used for building /etc/ipf.rules:
 #cat &gt; /etc/ipf.rules &lt;&lt; EOF
 #
 # 2) This can be used to run script "as is":
 /sbin/ipf -Fa -f - &lt;&lt; EOF
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from any to &dollar;odns port = 53 &dollar;fks
 pass out quick on &dollar;oif proto udp from any to &dollar;odns port = 53 &dollar;ks
 
 # Allow out non-secure standard www function
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from &dollar;myip to any port = 80 &dollar;fks
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 pass out quick on &dollar;oif proto tcp from &dollar;myip to any port = 443 &dollar;fks
 EOF
 ################## End of IPF rules script ########################</programlisting>
 
       <para>Байх ёстой бүх зүйлс бүгд байна. Энэ жишээн дээр дүрмүүд чухал биш, 
 харин симбол орлуулалт хэрхэн ажилладгыг харуулсан байна. Хэрэв дээрх жишээ 
 <filename>/etc/ipf.rules.script</filename> нэртэй файл дотор байсан бол, эдгээр 
 дүрмүүдийг дараах тушаалыг өгч дахин ачаалах боломжтой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>sh /etc/ipf.rules.script</userinput></screen>
 
       <para>Суулгагдсан симболтой дүрмийн файлыг хэрэглэхэд нэг асуудал тулгардаг: 
 IPF симбол орлуулалтыг ойлгохгүй, ийм скриптийг шууд уншиж чаддаггүй.</para>
 
       <para>Дараах скриптийг хоёр аргын нэгээр хэрэглэж болно:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>cat</literal>-р эхэлсэн мөрийг ил гарга, харин 
 <literal>/sbin/ipf</literal>-р эхэлсэн мөрүүдийг далдал. <literal>ipfilter_enable="YES"</literal>-г 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор байрлуул, дараа нь өөрчлөлт бүрийн дараа скриптийг 
 ажиллуулан <filename>/etc/ipf.rules</filename> файлыг үүсгэ эсвэл өөрчлөлт оруул.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор <literal>ipfilter_enable="NO"</literal> 
 (энэ анхдагч утга) мөрийг нэмэн системийн эхлэл скриптэд IPFILTER-г идэвхгүй болго.</para>
 
 	  <para>Дээрхтэй адил скриптийг өөрийн <filename class="directory">/usr/local/etc/rc.d/</filename> эхлэл хавтаст 
 байрлуул. Энэ скрипт <filename>ipf.loadrules.sh</filename> ч юм уу ойлгомжтой нэртэй байх ёстой. 
 
 	    <filename>.sh</filename> гэсэн өргөтгөлтэй байх ёстой.</para>
 
 	  <programlisting>#!/bin/sh
 sh /etc/ipf.rules.script</programlisting>
 
 	  <para>Энэ скриптийн эрхүүд эзэмшигч <username>root</username>-н хувьд 
 унших, бичих, ажиллах эрхтэй байх ёстой.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>chmod 700 /usr/local/etc/rc.d/ipf.loadrules.sh</userinput></screen>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Одоо систем ачаалсны дараа таны IPF дүрмүүд ачаалагдсан байх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IPF Дүрмүүдийн олонлог</title>
 
       <para>Пакет дотор агуулагдаж байгаа утгуудыг үндэслэн тухайн пакетийг 
 нэвтрүүлэх болон хаахыг хэлж байгаа IPF дүрмүүдийг дүрмийн олонлог гэнэ. Хостуудын 
 хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо нь сесс харилцааг бүрдүүлнэ. Галт ханын 
 дүрмийн олонлог нь Интернэтээс ирж байгаа пакетуудыг болон систем 
 буцааж тэдэнд хариу өгсөн пакетуудыг боловсруулдаг. Бүх <acronym>TCP/IP</acronym> үйлчилгээнүүд 
 (жишээ нь: telnet, www,	mail, г.м.) өөрийн протокол болон зөвшөөрөгдсөн
 (сонсож байгаа) портоороо тодорхойлогддог.
 Тухайн нэг үйлчилгээ рүү зорисон пакетууд нь тусгай зориулалтаар ашиглагддаггүй 
 	порт ашиглан эх хаягаас гарч очих хаягийн тухайн үйлчилгээний порт руу 
 	чиглэдэг.
 Дээрх бүх параметрууд (өөрөөр хэлбэл: портууд болон хаягууд) дээр үндэслэн 
 	нэвтрүүлэх болох хаах дүрмүүдийг зохиодог.</para>
 
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>Дүрмүүдтэй ажиллах дэс дараалал</secondary>
        </indexterm>
 <para>IPF-г анх зохиохдоо <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> 
 логикийн дагуу бүтээсэн ба зөвхөн төлөвт-бус дүрмүүдийг ашигладаг байлаа. 
 Цаг хугацаа өнгөрөхөд IPF илүү хөгжиж, <quote>quick</quote> тохируулга 
 болон төлөвт <quote>keep state</quote> тохируулгуудыг агуулах болсон нь орчин үеийн 
 хэрэгцээ шаардлагад илүү нийцэх болжээ.</para>
 
     <para>Энэ бүлэгт байгаа зааврууд нь <quote>quick</quote> болон төлөвт <quote>keep state</quote> 
 тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүдээс үндсэндээ бүрдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
       <warning>
 	<para>Галт ханын дүрмүүдтэй ажиллахдаа <emphasis>маш 
 анхааралтай</emphasis> байх хэрэгтэй. Зарим тохиргоо серверээс 
 <emphasis>бүх холбоог тань тасалж</emphasis> мэднэ. Ийм аюулаас хол 
 байхын тулд, галт ханын тохиргоог анхлан хийхдээ <application>ssh</application> 
 зэрэг алсын хандалтаас илүүтэйгээр ойрын удирдлагыг сонгоорой.</para>
       </warning>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дүрмийн синтакс</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>дүрмийн синтакс</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энд дурдах дүрмийн синтакс нь орчин үеийн төлөвт 
 дүрмүүдийн хүрээнд, <quote>сүүлд тохирсон дүрэм дийлнэ</quote> логикоор 
 ажиллахаар хялбаршуулан бичигдсэн байгаа. Хуучин уламжлалт дүрмүүдийн 
 синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipf.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para><literal>#</literal> гэсэн тэмдэгт тайлбарын эхлэлийг заах ба 
 дүрэм бичсэн мөрийн төгсгөлд эсвэл өөрөө бүтэн мөр байдлаар байрлана. 
 Хоосон мөрийг тооцохгүй.</para>
 
       <para>Дүрмүүд нь түлхүүр үгүүдийг агуулна. Эдгээр түлхүүр үгүүд нь 
 тухайн мөрөнд зүүнээс баруун тийш тодорхой дэс дараагаар бичигдэнэ. 
 Түлхүүр үгүүд тодоор бичигдэх тул түүгээр нь ялгаж танина. Зарим түлхүүр 
 үгүүд дэд-тохируулгатай байна. Тэр нь өөрөө түлхүүр үг байж болохоос гадна 
 цааш дэд-тохируулгуудыг агуулсан байж болно. Доорх синтаксын үг бүр нь 
 дор байрлах мөрүүдэд задаргааны хамт байгаа.</para>
 
       <!-- This section is probably wrong. See the OpenBSD flag -->
       <!-- What is the "OpenBSD flag"?  Reference please -->
 
       <para><replaceable>ACTION IN-OUT OPTIONS SELECTION STATEFUL PROTO
 	  SRC_ADDR,DST_ADDR OBJECT PORT_NUM TCP_FLAG
 	  STATEFUL</replaceable></para>
 
       <para><replaceable>ACTION</replaceable> = block | pass</para>
 
       <para><replaceable>IN-OUT</replaceable> = in | out</para>
 
       <para><replaceable>OPTIONS</replaceable> = log | quick | on
 	  interface-name</para>
 
       <para><replaceable>SELECTION</replaceable> = proto value |
 	  source/destination IP | port = number | flags
 	  flag-value</para>
 
       <para><replaceable>PROTO</replaceable> = tcp/udp | udp | tcp |
 	  icmp</para>
 
       <para><replaceable>SRC_ADD,DST_ADDR</replaceable> = all | from
 	  object to object</para>
 
       <para><replaceable>OBJECT</replaceable> = IP address | any</para>
 
       <para><replaceable>PORT_NUM</replaceable> = port number</para>
 
       <para><replaceable>TCP_FLAG</replaceable> = S</para>
 
       <para><replaceable>STATEFUL</replaceable> = keep state</para>
 
       <sect3>
 	<title>ACTION</title>
 
 	<para>Тухайн дүрмэнд тохирч байгаа пакетийг хэрхэхийг action буюу 
 үйлдэл зааж өгнө. Бүх дүрэм үйлдэлтэй <emphasis>байх ёстой</emphasis>. Дараах 
 үйлдлүүдийг хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para><literal>block</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал тухайн пакетийг орхигдуулахыг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>pass</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал тухайн пакетийг нэвтрүүлэхийг зааж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IN-OUT</title>
 
 	<para>Дүрэм нь орох болон гарах урсгалын алинд үйлчлэхийг 
 заавал зааж өгөх ёстой. Энэ нь <literal>in</literal> эсвэл <literal>out</literal> түлхүүр үгийн аль нэг нь заавал 
 бичигдсэн байх ёстой гэсэн үг юм. Үгүй бол синтаксын алдаа өгч, танигдахгүй.</para>
 
 	<para><literal>in</literal> гэдэг нь Интернэт уруу харж байгаа 
 интерфэйс дээр хүлээж авсан дотогшоо ирж байгаа пакетийн хувьд энэ дүрэм 
 үйлчлэхийг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>out</literal> гэдэг нь Интернэт уруу харж байгаа 
 интерфэйс уруу чиглэсэн гадагшаа явж байгаа пакетийн хувьд энэ дүрэм үйлчлэхийг 
 зааж өгнө.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>OPTIONS</title>
 
 	<note>
 	  <para>Эдгээр options буюу тохируулгуудыг энд үзүүлсэн дэс 
 дарааллын дагуу хэрэглэх ёстой.</para>
 	</note>
 
 	<para><literal>log</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал пакетийн толгой 
 	<!-- XXX - xref here -->
 
 	  <devicename>ipl</devicename> бүртгэл уруу (дор Бүртгэл Хөтлөх хэсэгт 
 заасны дагуу) бичигдэхийг зааж өгнө.</para>
 
 <para><literal>quick</literal> гэдэг нь пакеттай selection буюу сонголтын 
 параметрүүд тохирч байвал энэ дүрэм нь хамгийн сүүлийн дүрэм болохыг зааж өгнө. 
 Ингэснээр <quote>short-circuit</quote> замыг тухайн пакетийн хувьд дараагийн 
 дүрмүүдийг шалгахыг болиулна. Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ 
 тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>on</literal> гэдэг нь selection буюу сонголтын 
 параметрүүдийн ажиллах интерфэйсийг зааж өгнө. Интерфэйсүүдийн нэрийг 
 &man.ifconfig.8;-н тусламжтай харж болно. Энэ тохируулгыг хэрэглэснээр, 
 тухайн дүрэм зөвхөн энэ интерфэйсээр зохих чиглэлд(in/out) явж байгаа 
 пакетийн хувьд үйлчилнэ. Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ 
 тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para>Пакетийг бүртгэхэд, түүний толгойг <acronym>IPL</acronym> пакет бүртгэх 
 хуурамч-төхөөрөмж уруу бичнэ. <literal>log</literal> түлхүүр үгийн дараа шууд залгаад, 
 дараах тодотгогчдыг(дараах дэс дарааллаар) хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para><literal>body</literal> гэдэг нь пакетийн толгойн дараа 
 пакетийн агуулгын эхний 128 байтыг бүртгэхийг зааж өгнө.</para>
 
 	<para><literal>first</literal> Хэрэв <literal>log</literal> 
 түлхүүр үг <literal>keep state</literal> тохируулгын хамт хэрэглэгдсэн бол, 
 түүний араас ирэх <quote>keep state</quote>-д тохирч байгаа бүх пакетийг 
 биш зөвхөн энэ тохируулгыг идэвхжүүлсэн эхний пакетийг бүртгэхийн тулд 
 энэ тохируулгыг хэрэглэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SELECTION</title>
 
 	<para>Энэ бүлэгт танилцуулж байгаа түлхүүр үгүүд тухайн пакетийг 
 дүрмэнд тохирсон эсэхийг тогтоохын тулд шалгадаг пакетийн онцлогийг 
 тодорхойлоход хэрэглэгддэг. Мөн subject түлхүүр үг байх ба дэд-тохируулга 
 түлхүүр үгийн аль нэгийг сонгон хэрэглэнэ. Дараах ерөнхий онцлогуудыг 
 хэрэглэх боломжтой, гэхдээ доорх дэс дарааллаар хэрэглэх хэрэгтэй:</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>PROTO</title>
 
 	<para><literal>proto</literal> гэдэг нь subject түлхүүр үг бөгөөд 
 өөрийн харгалзах дэд-тохируулгын хамт хэрэглэгдэх ёстой. Утга нь 
 ямар протокол дээр ажиллахыг хэлж өгнө. Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд энэ тохируулгыг заавал хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>tcp/udp | udp | tcp | icmp</literal> эсвэл 
 <filename>/etc/protocols</filename> файл дотор байгаа протоколуудыг 
 хэрэглэж болно. Тусгай <literal>tcp/udp</literal> гэсэн түлхүүр үг 
 <acronym>TCP</acronym> эсвэл <acronym>UDP</acronym> пакетийг сонгоход хэрэглэгддэг ба, 
 давхар эсвэл төстэй дүрмүүдийг арилгах үүднээс нэмэгдсэн байгаа.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>SRC_ADDR/DST_ADDR</title>
 
 	<para><literal>all</literal> гэсэн түлхүүр үг нь 
 өөр ямар ч параметргүй <quote>from any to any</quote> гэдэгтэй адил юм.</para>
 
 	<para><literal>from src to dst</literal>: <literal>from</literal> ба <literal>to</literal> гэсэн 
 түлхүүр үгүүд IP хаягийг шүүхэд хэрэглэгдэнэ. Дүрэмд хэрэглэхдээ эхлэл ба 
 очих параметрийг <emphasis>хоёуланг</emphasis> зааж өгөх ёстой. <literal>any</literal> 
 гэсэн тусгай түлхүүр үгийн тусламжтай бүх IP хаягийг зөвшөөрч өгч болно. 
 Хэрэглэх жишээ: <literal>from any to any</literal>
 	  эсвэл <literal>from 0.0.0.0/0 to any</literal> эсвэл <literal>from any to
           0.0.0.0/0</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0 to any</literal> эсвэл
 	  <literal>from any to 0.0.0.0</literal>.</para>
 
 	<para>Цэгээр тусгаарлагдсан тоо/баг хэлбэрээр хялбархан илэрхийлэх боломжгүй IP хаягуудыг 
 хэрэглэх боломжгүй. <filename role="package">net-mgmt/ipcalc</filename> порт ашиглан үүнийг 
 	  хялбарчилж болох юм. Нэмэлт мэдээллийг дараах вэб хуудсаар 
 орж үзнэ үү: <ulink url="http://jodies.de/ipcalc"></ulink>.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>PORT</title>
 
 	<para>Хэрэв эхлэл эсвэл очих порт, эсвэл хоёулангаар нь тохируулах бол 
 энэ нь зөвхөн <acronym>TCP</acronym> ба <acronym>UDP</acronym> пакетуудад хамаарна. Порт жишсэн дүрэм 
 бичихдээ <filename>/etc/services</filename> файл доторх үйлчилгээний нэр эсвэл 
 бүхэл тоон портын дугаарыг хэрэглэнэ. Портыг <literal>from</literal> обьекттой хамт хэрэглэх үед 
 энэ нь эхлэл портын дугаарыг, <literal>to</literal> обьекттой хамт хэрэглэх үед 
 энэ нь очих портын дугаарыг заана. Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд port тохиргоог <literal>to</literal> обьекттой 
 заавал хамт хэрэглэнэ. Хэрэглэх жишээ: <literal>from any to any port = 80</literal></para>
 
 	<!-- XXX: Rewritten, but probably needs more changes -->
 
 	<para>Портын харьцуулалтыг төрөл бүрийн жиших операторуудыг 
 	  ашиглан хэд хэдэн аргаар хийж болно. Портын зурвасыг бас 
 	  зааж өгч болно.</para>
 
 	<para>port "=" | "!=" | "&lt;" | "&gt;" | "&lt;=" | "&gt;=" |
 	  "eq" | "ne" | "lt" | "gt" | "le" | "ge".</para>
 
 	<para>Порт зурвасыг зааж өгөхдөө, port "&lt;&gt;" |
 	  "&gt;&lt;" гэж хэрэглэнэ.</para>
 
 	<warning>
 	  <para>Орчин үеийн дүрэмтэй 
 ажиллах логикийн хувьд эхлэл болон очих порт тохируулах параметрүүдийн дараа, 
 дараах хоёр параметрийг заавал хэрэглэнэ.</para>
 	</warning>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>TCP</acronym>_FLAG</title>
 
 	<para>Тугуудыг зөвхөн <acronym>TCP</acronym> шүүлтийн үед хэрэглэнэ. 
 Үсгүүдээр нь <acronym>TCP</acronym> пакетийн толгойтой таарч байгаа эсэхийг шалгах боломжит тугуудыг 
 үзүүлсэн байна.</para>
 
 	<para>Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логик нь <literal>flags S</literal> параметрийг 
 tcp сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тэмдэглэхдээ хэрэглэдэг.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>STATEFUL</title>
 
 	<para><literal>keep state</literal> гэдэг нь нэвтрүүлэх төрлийн дүрмийн хувьд 
 сонгох параметрүүдтэй тохирсан ямар ч пакет төлөвт шүүх нэмэлт боломжийг идэвхжүүлэх ёстойг 
 зааж өгнө.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Орчин үеийн дүрэмтэй ажиллах логикийн хувьд энэ тохируулгыг заавал 
 хэрэглэнэ.</para>
 	</note>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Төлөвт шүүлт</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFILTER</primary>
 
 	<secondary>төлөвт шүүлт</secondary>
       </indexterm>
 
       <!-- XXX: duplicated -->
 
       <para> Хостуудын хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо сесс харилцаанаас бүрддэг. 
 Төлөвт шүүлт нь урсгалыг сесс харилцаанаас бүрдэж буй хоёр чиглэлтэй пакет 
 солилцоо гэж үздэг. keep-state-г идэвхжүүлсэн үед, keep-state нь хоёр чиглэлтэй сесс харилцааны 
 үед солилцсон бүх пакетуудын хувьд дотоод дүрмүүдийг динамик байдлаар үүсгэдэг. Мөн 
 энэ нь сесс эхлүүлсэн болон хүлээн авсан хостуудын хоорондох сесс харилцаа
 хоёр чиглэлтэй пакет солилцох процедуртай зохицож байгаа эсэхийг магадлах чадвартай байдаг. 
 Сесс харилцааны загварт зохицоогүй пакетийг хуурамч гэж үзэн хүлээж авахгүй.</para>
 
       <para><acronym>TCP</acronym> эсвэл <acronym>UDP</acronym> сесстэй холбоотой 
 <acronym>ICMP</acronym> пакетуудыг keep state нэвтрүүлнэ. Тэгэхээр, keep state дүрмээр 
 зөвшөөрөгдсөн вэбээр хийх аялалын хариуд <acronym>ICMP</acronym> type 3 code 4 хариуг хүлээн авбал 
 галт хана үүнийг автоматаар нэвтрүүлнэ гэсэн үг юм. Хэрэв IPF хүлээн авсан пакетийг 
 идэвхтэй байгаа сессийн нэг хэсэг гэж баттай итгэж байвал, өөр протокол дээр байсан ч 
 пакетийг нэвтрүүлнэ.</para>
 
       <para>Үүний цаана юу болох вэ гэвэл:</para>
 
       <para>Интернэт уруу холбогдсон интерфэйсээр гарч байгаа пакетуудыг 
 хамгийн түрүүнд динамик төлвийн хүснэгтэнд шалгана. Хэрэв тухайн пакет ямар нэг 
 идэвхтэй байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа зөвшөөрөгдсөн дараагийн пакет 
 байх юм бол, галт ханаар нэвтрүүлэх ба динамик төлвийн хүснэгтэн дэх 
 сесс харилцааны төлөв шинэчлэгдэнэ. Идэвхтэй сесс харилцаанд хамааралгүй 
 пакетуудыг гадагшаа урсгалын дүрмээр шалгах болно.</para>
 
       <para>Интернэт уруу холбогдсон интерфэйсээс ирж байгаа пакетуудыг 
 хамгийн түрүүнд динамик төлвийн хүснэгтэнд шалгана. Хэрэв тухайн пакет ямар нэг 
 идэвхтэй байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа зөвшөөрөгдсөн дараагийн пакет 
 байх юм бол, галт ханаар нэвтрүүлэх ба динамик төлвийн хүснэгтэн дэх 
 сесс харилцааны төлөв шинэчлэгдэнэ. Идэвхтэй сесс харилцаанд хамааралгүй 
 пакетуудыг дотогшоо урсгалын дүрмээр шалгах болно.</para>
 
       <para>Харилцаа дуусахад динамик төлвийн хүснэгтээс зохих бичлэг 
 устгагдана.</para>
 
       <para>Төлөвт шүүлтийн тусламжтайгаар та шинэ сесс зөвшөөрөх/хаах 
 үйл ажиллагаан дээр төвлөрч ажиллаж чадна. Хэрэв шинэ сесс зөвшөөрөгдсөн бол 
 түүний дараагийн бүх пакетуудыг автоматаар нэвтрүүлэх ба хуурамч пакетууд 
 автоматаар буцаагдана. Хэрэв шинэ сесс хаагдсан бол 
 түүний дараагийн ямар ч пакет нэвтэрч чадахгүй. Төлөвт шүүлт нь 
 сүүлийн үеийн халдлагуудад ашиглагдаж байгаа аргуудын эсрэг хамгаалах 
 чадвартай, техникийн хувьд өндөр түвшний шүүлт хийх чадвартай юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <!-- XXX: This section needs a rewrite -->
 
       <title>Хамааруулсан дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
       <para>Дараах дүрмийн олонлог нь аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан, хамааруулсан 
 	галт ханын дүрмүүдийг хэрхэн бичих жишээ юм. Хамааруулсан галт хана нь зөвхөн <literal>pass</literal> дүрмүүдэд 
 	тохирсон үйлчилгээг зөвшөөрч, бусдыг бүгдийг хаана. 
 	Бусад машинуудыг хамгаалах ёстой галт хананууд буюу <quote>сүлжээний галт хананууд</quote> 
 	нь багаар бодоход хоёр интерфэйстэй байх ёстой бөгөөд ерөнхийдөө 
 	нэг талд (<acronym>LAN</acronym>) итгэж нөгөөд (Интернэт) итгэхгүй байхаар 
 	тохируулагдсан байдаг. Мөн ажиллаж байгаа системээ зөвхөн хамгаалахаар 
 	галт хана тохируулагдсан байж болох бөгөөд ийм галт ханыг <quote>хостын галт хана</quote> 
 	гэх бөгөөд энэ нь итгэлгүй сүлжээн дэх серверүүдийн хувьд ялангуяа 
 	тохиромжтой байдаг.</para>
 
       <para>&os;-г оролцуулаад бүх &unix; төрлийн систем нь үйлдлийн систем дэх 
 дотоод харилцаандаа <devicename>lo0</devicename> интерфэйс болон <hostid role="ipaddr">127.0.0.1</hostid> 
 гэсэн IP хаягийг хэрэглэхээр бүтээгдсэн байдаг. Галт ханын дүрмүүд нь дотооддоо хэрэглэж байгаа 
 эдгээр пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмүүдийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Интернэттэй холбогдож байгаа интерфэйс дээр  
 Интернэт уруу гарч байгаа болон Интернэтээс ирж байгаа хандалтыг удирдах 
 болон хянах дүрмүүдийг байрлуулна. Энэ нь таны PPP <devicename>tun0</devicename> 
 интерфэйс эсвэл таны DSL эсвэл кабель модемд холбогдсон NIC байж болно.</para>
 
       <para>Галт ханын цаана байгаа хувийн сүлжээнд нэг болон түүнээс дээш тооны NIC-ууд 
 холбогдсон тохиолдолд, тэдгээр интерфэйсүүдийн хувьд тэдгээр LAN интерфэйсүүдийн нэгээс 
 	нөгөө рүү ба/эсвэл гадагш гарсан пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Дүрмүүд гурван үндсэн хэсэгт хуваагдан зохион байгуулагдсан байх 
 ёстой: эхлээд итгэлтэй интерфэйсүүд, дараа нь нийтийн гадагшаа интерфэйс, төгсгөлд нь  
 нийтийн итгэлтэй дотогшоо интерфэйс.</para>
 
       <para>Нийтийн интерфэйс хэсэгт байгаа дүрмүүд тухайн интерфэйс болон чиглэлийн 
 хувьд хамгийн олон тохиолддог дүрмүүд нь хамгийн түрүүнд, цөөн тохиолддог дүрмүүдээс өмнө байхаар, 
 хаах болох бүртгэх дүрмүүд нь хамгийн сүүлд байхаар бичигдсэн байна.</para>
 
       <para>Дараах жишээн дээрх Гадагшаа хэсэг нь Интернэт хандалтыг зөвшөөрч өгөх 
 үйлчилгээг тодорхойлох сонголтын утгуудыг агуулсан зөвхөн <literal>pass</literal> дүрмүүдээс бүрдэж байна. 
 Бүх дүрмүүд <literal>quick</literal>, <literal>on</literal>,
 <literal>proto</literal>, <literal>port</literal>, болон <literal>keep state</literal> тохируулгуудыг агуулсан байгаа. 
 <literal>proto tcp</literal> дүрмүүд нь төлөвт байдлыг идэвхжүүлж байгаа пакетийг тодорхойлох байдлаар, 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тодорхойлох зорилгоор <literal>flag</literal> тохируулгыг агуулсан байна.</para>
 
       <para>Дотогшоо хэсэгт эхлээд хүсээгүй пакетуудыг хаах дүрмүүдийг бичсэн байна. 
 Энэ нь хоёр өөр шалтгаантай. Эхнийх нь хортой пакетуудын зарим нь зөвшөөрсөн 
 	урсгалын хэсэг байж болох юм. <literal>allow</literal> дүрэмд таарч байгаа 
 	тэр хэсэг дээр тулгуурлан эдгээр пакетуудыг зөвшөөрөлгүйгээр 
 	хаах ёстой. Хоёр дахь шалтгаан нь тухайн хэсэгт байгаа хамгийн сүүлийн 
 	дүрмээр хааж бүртгэхийн оронд тэдгээр мэдэгдэж байгаа сонирхолгүй 
 	татгалзалтуудыг чимээгүйгээр хааж болох юм.  Хэсэг бүр дэх 
 	сүүлийн дүрэм бүх пакетуудыг хааж бүртгэдэг бөгөөд таны систем рүү 
 	халдаж байгаа хүмүүсийг шүүхэд шаардагдах баримтыг бий болгоход 
 	ашиглагдаж болох юм.</para>
 
       <para>Өөр нэг санаа тавин тэмдэглэн хэлэх зүйл бол хүсээгүй урсгалын хариуд ямар ч хариу явуулахгүй
 	байх явдал юм. Буруу пакетуудыг зүгээр орхиж тэд алга болох ёстой юм. 
 	Ингэснээр халдлага явуулагч түүний явуулсан пакетууд 
 таны системд хүрсэн эсэх талаар юу ч мэдэхгүй үлдэх болно. Таны системийн талаар хэдий хэр бага мэднэ, 
 тэд ямар нэг муу зүйл хийж чадах хүртэл төдий чинээ урт хугацаа зарцуулна гэсэн үг юм. 
 
 	<literal>log first</literal> тохируулгыг агуулах дүрмүүд
 	анхны удаа таарахад бүртгэж авдаг. Энэ тохируулга нь 
 	жишээ <literal>nmap OS fingerprint</literal> дүрэмд орсон 
 	байдаг. <filename role="package">security/nmap</filename> хэрэгслийг 
 	халдагчид таны серверийн үйлдлийн системийг танихын тулд ихэвчлэн 
 	ашигладаг.</para>
 
       <para><literal>log first</literal> дүрмийн хувьд бүртгэлийн мэдээлэл 
 	бүртгэгдэх бүрт <command>ipfstat -hio</command> тушаалаар энэ дүрэм хэдэн 
 	удаа тохирсон байгааг шалгаж болно. Ихээхэн хэмжээний бүртгэлийн 
 	мэдээлэл нь таныг халдлагад өртөж байгааг ихэвчлэн илэрхийлдэг.</para>
 
       <para><filename>/etc/services</filename> файлыг ашиглан мэдэгдэхгүй 
 	портын дугаарыг хайж олж болох юм. Мөн
 <ulink url="http://www.securitystats.com/tools/portsearch.php"></ulink> хаягаар тухайн 
 порт ямар зориулалтаар ашиглагддагийг орж шалгаж болох юм.</para>
 
       <para>Троянуудын хэрэглэдэг портын дугааруудыг 
 <ulink url="http://www.simovits.com/trojans/trojans.html"></ulink> хаягаар орж шалгаарай.</para>
 
       <para>Дараах дүрмийн олонлог нь ажиллаж байгаа систем дээр шалгагдсан  
 аюулгүй байдлыг бүрэн хангасан хамааруулсан галт ханын дүрмийн олонлог юм.
 	Үүнийг өөрийн системд хялбарханаар тааруулж болох юм.
 Зөвшөөрөхийг хүсэхгүй байгаа үйлчилгээнүүдийн хувьд харгалзах 
 <literal>pass</literal> дүрмийг далдлаарай.</para>
 
       <para>Хүсээгүй мэдээллийг бүртгэхгүйн тулд дотогшоо хэсэгт 
 	<literal>block</literal> дүрэм нэмж бичээрэй.</para>
 
       <para>Дүрэм бүрт байгаа <devicename>dc0</devicename> гэсэн интерфэйсийн нэрийн оронд 
 таны системийг Интернэт уруу холбож байгаа NIC картны интерфэйсийн нэрээр сольж тавиарай. 
 Хэрэглэгчийн PPP-н хувьд, энэ нь <devicename>tun0</devicename> байна.</para>
 
       <para>Дараах илэрхийллүүдийг <filename>/etc/ipf.rules</filename> дотор бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>#################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Not needed unless you have LAN
 #################################################################
 
 #pass out quick on xl0 all
 #pass in quick on xl0 all
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 pass in quick on lo0 all
 pass out quick on lo0 all
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Match session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network
 # or from this gateway server destined for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # xxx must be the IP address of your ISP's DNS.
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to xxx port = 53 flags S keep state
 pass out quick on dc0 proto udp from any to xxx port = 53 keep state
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable or DSL networks.
 # This rule is not needed for 'user ppp' type connection to the
 # public Internet, so you can delete this whole group.
 # Use the following rule and check log for IP address.
 # Then put IP address in commented out rule &amp; delete first rule
 pass out log quick on dc0 proto udp from any to any port = 67 keep state
 #pass out quick on dc0 proto udp from any to z.z.z.z port = 67 keep state
 
 
 # Allow out non-secure standard www function
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 80 flags S keep state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 443 flags S keep state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 110 flags S keep state
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 25 flags S keep state
 
 # Allow out Time
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 37 flags S keep state
 
 # Allow out nntp news
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 119 flags S keep state
 
 # Allow out gateway &amp; LAN users' non-secure FTP ( both passive &amp; active modes)
 # This function uses the IP<acronym>NAT</acronym> built in FTP proxy function coded in
 # the nat rules file to make this single rule function correctly.
 # If you want to use the pkg_add command to install application packages
 # on your gateway system you need this rule.
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 21 flags S keep state
 
 # Allow out ssh/sftp/scp (telnet/rlogin/FTP replacements)
 # This function is using SSH (secure shell)
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 22 flags S keep state
 
 # Allow out insecure Telnet
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 23 flags S keep state
 
 # Allow out FreeBSD CVSup
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 5999 flags S keep state
 
 # Allow out ping to public Internet
 pass out quick on dc0 proto icmp from any to any icmp-type 8 keep state
 
 # Allow out whois from LAN to public Internet
 pass out quick on dc0 proto tcp from any to any port = 43 flags S keep state
 
 # Block and log only the first occurrence of everything
 # else that's trying to get out.
 # This rule implements the default block
 block out log first quick on dc0 all
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Match packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Block all inbound traffic from non-routable or reserved address spaces
 block in quick on dc0 from 192.168.0.0/16 to any    #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 172.16.0.0/12 to any     #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 10.0.0.0/8 to any        #RFC 1918 private IP
 block in quick on dc0 from 127.0.0.0/8 to any       #loopback
 block in quick on dc0 from 0.0.0.0/8 to any         #loopback
 block in quick on dc0 from 169.254.0.0/16 to any    #DHCP auto-config
 block in quick on dc0 from 192.0.2.0/24 to any      #reserved for docs
 block in quick on dc0 from 204.152.64.0/23 to any   #Sun cluster interconnect
 block in quick on dc0 from 224.0.0.0/3 to any       #Class D &amp; E multicast
 
 ##### Block a bunch of different nasty things. ############
 # That I do not want to see in the log
 
 # Block frags
 block in quick on dc0 all with frags
 
 # Block short tcp packets
 block in quick on dc0 proto tcp all with short
 
 # block source routed packets
 block in quick on dc0 all with opt lsrr
 block in quick on dc0 all with opt ssrr
 
 # Block nmap OS fingerprint attempts
 # Log first occurrence of these so I can get their IP address
 block in log first quick on dc0 proto tcp from any to any flags FUP
 
 # Block anything with special options
 block in quick on dc0 all with ipopts
 
 # Block public pings
 block in quick on dc0 proto icmp all icmp-type 8
 
 # Block ident
 block in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 113
 
 # Block all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 137
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 138
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 139
 block in log first quick on dc0 proto tcp/udp from any to any port = 81
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP's DHCP server as it's the only
 # authorized source to send this packet type. Only necessary for
 # cable or DSL configurations. This rule is not needed for
 # 'user ppp' type connection to the public Internet.
 # This is the same IP address you captured and
 # used in the outbound section.
 pass in quick on dc0 proto udp from z.z.z.z to any port = 68 keep state
 
 # Allow in standard www function because I have apache server
 pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 80 flags S keep state
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID/PW passed over public Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 #pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 23 flags S keep state
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 # This function is using SSH (secure shell)
 pass in quick on dc0 proto tcp from any to any port = 22 flags S keep state
 
 # Block and log only first occurrence of all remaining traffic
 # coming into the firewall. The logging of only the first
 # occurrence avoids filling up disk with Denial of Service logs.
 # This rule implements the default block.
 block in log first quick on dc0 all
 ################### End of rules file #####################################</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NAT</acronym></title>
 
       <indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IP маскарад</primary>
 
 	<see>NAT</see>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлт</primary>
 
 	<see>NAT</see>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> нь <emphasis>Network Address Translation</emphasis> буюу 
 Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлтийн товчлол юм. &linux;-н талаар ойлголттой хүмүүсийн хувьд, 
 энэ ойлголтыг IP маскарад гэж нэрлэдэг; <acronym>NAT</acronym> ба IP маскарад 
 нь нэг зүйл юм. IPF <acronym>NAT</acronym>-н бидэнд олгож байгаа олон зүйлүүдийн нэг бол 
 галт ханын цаана байгаа Local Area Network буюу Ойрын Зайн Сүлжээ(LAN)-н хувьд 
 ISP-с оноож өгсөн ганц IP хаягийг Интернэтэд хуваан хэрэглэх юм.</para>
 
       <para>Ингэх ямар шаардлага байнаа гэж та гайхан асуух байх. 
 ISP-ууд өөрийн ашгийн-бус хэрэглэгчиддээ ихэвчлэн динамик IP хаяг оноодог. 
 Динамик гэдэг нь таныг ISP руу залган нэвтрэн орох болгонд, кабель эсвэл 
 DSL модемтой хэрэглэгчдийн хувьд модемоо асааж унтраах болгонд 
 өөр өөр IP хаяг онооно гэсэн үг юм. Таны системийг Интернэтэд танихад 
 	энэ динамик IP хаягийг ашигладаг.</para>
 
       <para>Та гэртээ таван PC-тэй бөгөөд бүгд Интернэт уруу гардаг байх хэрэгтэй гэж бодъё.
  Тэгвэл та PC тус бүрт тусад нь эрх худалдан авч, таван утасны үзүүртэй байх хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym>-н тусламжтай ISP-гаас зөвхөн ганцхан эрх 
 	шаардлагатай. Бусад дөрвөн PC-гээ switch буюу шилжүүлэгч уруу холбож, харин switch-ээ таны LAN-нд гарц байдлаар ажиллах 
 &os; системийн NIC руу залгана. <acronym>NAT</acronym> нь LAN-д байгаа бүх PC-ны хувьд хувийн IP 
 хаягийг ганцхан гадаад IP хаяг уруу автоматаар хөрвүүлэх болно. <acronym>NAT</acronym> нь эргэж 
 ирж байгаа пакетуудын хувьд эсрэг хөрвүүлэлтийг мөн хийнэ.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> хийгдсэн хувийн LAN-уудад зориулж бүлэг IP хаягийг тусгайлан 
 гаргасан байдаг. RFC 1918 стандартад зааснаар бол, дараах бүлэг IP-г хувийн сүлжээндээ ашиглах 
 боломжтой, эдгээр IP хэзээ ч гадаад Интернэт уруу гарахгүй болно:</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <colspec colwidth="1*">
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">10.0.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">10.255.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">172.16.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">172.31.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Эхлэх IP <hostid role="ipaddr">192.168.0.0</hostid></entry>
 
 	      <entry>-</entry>
 
 	      <entry>Төгсөх IP <hostid role="ipaddr">192.168.255.255</hostid></entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym></title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NAT</primary>
 
 	<secondary>ба IPFILTER</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm><primary><command>ipnat</command></primary></indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг <command>ipnat</command> тушаалын 
 тусламжтай ачаална. Ихэвчлэн <acronym>NAT</acronym> дүрмүүд <filename>/etc/ipnat.rules</filename> 
 файл дотор байрлана. Дэлгэрэнгүйг &man.ipnat.1; хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> ажиллаж эхэлсний дараа <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдэд 
 өөрчлөлт оруулах шаардлагатай бол NAT дүрмүүд байгаа файл дотор өөрчлөлтийг хийсний дараа, 
 одоо хэрэглэгдэж байгаа <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг устгаж, хөрвүүлэгч хүснэгтийг цэвэрлэхийн 
 тулд <command>ipnat</command> тушаалыг <option>-CF</option> тугийн хамт ажиллуулах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Харин <acronym>NAT</acronym> дүрмүүдийг дахин ачаалахдаа тушаалыг 
 дараах байдалтай өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -CF -f /etc/ipnat.rules</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NAT</acronym>-н талаар зарим статистикийг харъя гэвэл дараах 
 тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -s</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> хүснэгтийн одоо ашиглаж байгаа оноолтын жагсаалтыг 
 харахын тулд дараах тушаалыг ашиглана:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -l</userinput></screen>
 
       <para>Вербос буюу хэр зэрэг харуулах горимыг нээхийн тулд, дүрэмтэй ажиллах болон идэвхтэй 
 байгаа дүрмүүдийн хүснэгтийг харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipnat -v</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym> Дүрмүүд</title>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмүүд нь маш уян хатан бөгөөд хэрэглэгчдийн 
 хэрэгцээг хангах олон зүйлүүдийг хийж чадна.</para>
 
       <para>Энд үзүүлсэн дүрмийн синтаксыг ашгийн-бус орчинд ихэвчлэн хэрэглэгддэг 
 дүрмүүдэд зориулан хялбаршуулсан байгаа. Дүрмийн синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipnat.5; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> дүрмийн синтакс дараах байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>map <replaceable>IF</replaceable> <replaceable>LAN_IP_RANGE</replaceable> -&gt; <replaceable>PUBLIC_ADDRESS</replaceable></programlisting>
 
       <para>Дүрэм нь <literal>map</literal> гэсэн түлхүүр үгээр эхэлнэ.</para>
 
       <para><replaceable>IF</replaceable>-г гадаад интерфэйсээр сольж тавьна.</para>
 
       <para><replaceable>LAN_IP_RANGE</replaceable> нь танай дотоод хэрэглэгчийн 
 хэрэглэж буй IP хаяглалтыг заана, ихэвчлэн <hostid role="ipaddr">192.168.1.0/24</hostid> 
 гэсэн маягтай байна.</para>
 
       <para><replaceable>PUBLIC_ADDRESS</replaceable> нь гадаад IP 
 байж болно эсвэл <replaceable>IF</replaceable>-д оноосон IP хаягийг 
 хэрэглэхийг заасан <literal>0/32</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үг байж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NAT</acronym> хэрхэн ажилладаг вэ</title>
 
       <para>Гадаад очих хаягтай пакет галт хана дээр LAN-с хүрэлцэн ирнэ. 
 Эхлээд гадагшаа шүүлтийн дүрмүүдээр гарна, дараа нь <acronym>NAT</acronym>-н 
 ээлж ирэх ба өөрийн дүрмүүдийг дээрээс доош шалгаж эхэлнэ. Хамгийн эхэнд тохирсон нь 
 дийлнэ. <acronym>NAT</acronym> өөрийн дүрэм бүрийг пакетийн интерфэйсийн нэр болон 
 эхлэл хаягаар тулгаж шалгана. Пакетийн интерфэйсийн нэр <acronym>NAT</acronym> 
 дүрэмтэй тохирвол пакетийн эхлэл IP хаяг (өөрөөр хэлбэл хувийн LAN IP хаяг) 
 <acronym>NAT</acronym> дүрмийн сумны зүүн талд зааж өгсөн 
 IP хаягийн зурвас дотор байгаа эсэхийг шалгана. Хэрэв энэ тохирвол 
 пакетийн эхлэл хаягийг <literal>0/32</literal> түлхүүр үгийн тусламжтай 
 олж авсан гадаад IP хаягаар сольж бичнэ. <acronym>NAT</acronym> 
 өөрийн дотоод <acronym>NAT</acronym> хүснэгтэнд бичлэг нэмэх ба энэ нь 
 пакет Интернэтээс буцаж ирэхэд түүнийг буцаан хувийн IP хаяг уруу нь хөрвүүлэн, 
 цааш шүүлтийн дүрмүүдээр оруулах боломжийг олгоно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>IP<acronym>NAT</acronym>-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <para>IP<acronym>NAT</acronym>-г идэвхжүүлэхийн тулд эдгээр илэрхийллүүдийг 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> дотор нэмж бичнэ.</para>
 
       <para>Өөрийн машиныг интерфэйсүүдийн хооронд пакетуудыг чиглүүлдэг 
 болгохын тулд:</para>
 
       <programlisting>gateway_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Систем ачаалахад IP<acronym>NAT</acronym>-г автоматаар ачаалдаг 
 болгохын тулд:</para>
 
       <programlisting>ipnat_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>IP<acronym>NAT</acronym>-н дүрмүүдийг хаанаас ачаалахыг зааж өгөхдөө:</para>
 
       <programlisting>ipnat_rules="/etc/ipnat.rules"</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Маш том LAN-д зориулсан <acronym>NAT</acronym></title>
 
       <para>LAN-даа олон тооны PC-тэй сүлжээний хувьд эсвэл нэгээс олон 
 LAN-тай сүлжээний хувьд, энэ олон хувийн IP хаягуудыг нэг гадаад IP хаяг уруу 
 нийлүүлэх үйл явцад <acronym>NAT</acronym> хийгдсэн олон LAN PC дээр ижил портын 
 дугаар олон дахин хэрэглэгдсэнээс мөргөлдөөн үүсэх гэх мэт нөөцтэй холбоотой асуудал гардаг. 
 Нөөцтэй холбоотой энэ асуудлаас гарахын тулд дараах хоёр арга зам байдаг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Хэрэглэх портуудыг оноох</title>
 
 	<!-- What does it mean ? Is there something missing ?-->
 	<!-- XXXBLAH <- Apparently you can't start a sect
 	     with a <programlisting> tag ?-->
 
 	<para>Энгийн NAT дүрэм дараах байдалтай байна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32</programlisting>
 
 	<para>Дээрх дүрмэнд пакет IP<acronym>NAT</acronym>-р дайрч өнгөрөхөд 
 пакетийн эхлэл порт өөрчлөгдөхгүй. <literal>portmap</literal> гэсэн түлхүүр үгийг нэмсэнээр 
 	  IP<acronym>NAT</acronym>-ийг заасан зурвас дахь зөвхөн эхлэл портуудыг ашиглахаар зааж өгнө. 
 Жишээ нь, дараах дүрэм IP<acronym>NAT</acronym>-г эхлэл порт хаягийг 
 тухайн зурвас дотор байхаар өөрчлөхийг зааж өгч байна.</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32 portmap tcp/udp 20000:60000</programlisting>
 
 	<para>Дээр нь бид <literal>auto</literal> түлхүүр үгийн тусламжтай 
 аль портуудыг ашиглах боломжтой байгааг өөрөө тодорхойлохыг зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 0/32 portmap tcp/udp auto</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Гадаад хаягийн цөөрмийг хэрэглэх</title>
 
 	<para>Маш том LAN-уудын хувьд дэндүү олон LAN хаягуудыг нэг гадаад 
 хаягт оноох нь боломжгүй болох үе ирдэг. Хэрэв бүлэг гадаад IP сул байгаа бол, 
 эдгээр IP хаягуудыг <quote>цөөрөм</quote> байдлаар ашиглаж болох ба, 
 IP<acronym>NAT</acronym> эдгээрээс нэгийг сонгон авч гадагшаа явж байгаа 
 пакетийн хаягт оноох байдлаар хэрэглэх болно.</para>
 
 	<para>Жишээ нь, доор үзүүлсэн шиг бүх пакетуудыг ганц 
 гадаад IP-д оноохын оронд:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.1</programlisting>
 
 	<para>гадаад IP хаягийн зурвасыг сүлжээний хуваалтын хамт зааж өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.0/255.255.255.0</programlisting>
 
 	<para>эсвэл CIDR тэмдэглэгээг хэрэглэж болно:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 192.168.1.0/24 -&gt; 204.134.75.0/24</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Портын дахин чиглүүлэлт</title>
 
       <para>LAN дотор вэб сервер, цахим шуудангийн сервер, өгөгдлийн 
 сангийн сервер болон DNS серверийг өөр өөр PC дээр тараан ажиллуулах нь 
 түгээмэл байдаг. Энэ тохиолдолд эдгээр серверээс гарч байгаа урсгал 
 мөн <acronym>NAT</acronym> хийгдсэн байх ёстой. Гэхдээ гаднаас ирж буй 
 урсгалыг зөв LAN PC уруу дахин чиглүүлэх арга зам байх хэрэгтэй болно. 
 Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд IP<acronym>NAT</acronym> нь дахин чиглүүлэлт хийх 
 <acronym>NAT</acronym> нэмэлт боломжийг олгодог. Вэб сервер 
 <hostid role="ipaddr">10.0.10.25</hostid> гэсэн LAN хаягтай бөгөөд 
 <hostid role="ipaddr">20.20.20.5</hostid> гэсэн ганц гадаад IP-тай 
 байлаа гэж бодъё. Тэгвэл дүрмийг дараах байдалтай:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 20.20.20.5/32 port 80 -&gt; 10.0.10.25 port 80</programlisting>
 
 	<para>эсвэл:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 0.0.0.0/0 port 80 -&gt; 10.0.10.25 port 80</programlisting>
 
 	<para>эсвэл гаднаас DNS хүсэлтүүд хүлээн авдаг 
 <hostid role="ipaddr">10.0.10.33</hostid> гэсэн хаягтай LAN DNS Серверийн хувьд:</para>
 
 	<programlisting>rdr dc0 20.20.20.5/32 port 53 -&gt; 10.0.10.33 port 53 udp</programlisting>
 
 	<para>гэж бичих байсан.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>FTP ба <acronym>NAT</acronym></title>
 
       <para>FTP-г Интернэт одоогийнх шиг байхаас өмнөх үе, их сургуулиуд 
 түрээсийн шугамаар хоорондоо холбогдож, судлаач эрдэмтэд хоорондоо файл солилцохын тулд 
 FTP-г ашигладаг байх үес үлдсэн үлэг гүрвэл гэж хэлж болох юм. Тэр үед 
 өгөгдлийн аюулгүй байдлын талаар огт анхаардаггүй байлаа. Цаг хугацаа өнгөрөхөд 
 FTP протоколыг шинээр гарч ирж байгаа Интернэтийн гол нуруу сүлжээнд хэрэглэх болсон ба 
 түүний хэрэглэгчийн нэр, нууц үгийг цэвэр текст хэлбэрээр дамжуулдаг байдал нь 
 хэзээ ч өөрчлөгдөөгүй бөгөөд орчин үеийн аюулгүй байдлын шаардлагад 
 нийцэхгүй болсон билээ. FTP нь active буюу идэвхтэй, passive буюу идэвхгүй гэсэн хоёр 
 горимд ажилладаг. Өгөгдлийн сувгийг хэрхэн ашиглаж байгаа дээр гол ялгаа нь гардаг. 
 Өгөгдлийн сувгийг эхэлж ftp сесс хүсэгч нь авдаг тул идэвхгүй горимд ажиллах 
 нь аюулгүй байдлыг илүүтэйгээр хангана. FTP-н талаар илүү сайн тайлбарыг болон түүний 
 горимуудын талаар <ulink url="http://www.slacksite.com/other/ftp.html"></ulink> хаягаар үзнэ үү.</para>
 
       <sect3>
 	<title>IP<acronym>NAT</acronym> Дүрмүүд</title>
 
 	<para>IP<acronym>NAT</acronym> нь дотроо <acronym>NAT</acronym> 
 оноолт дүрэмд тодорхойлж өгөх боломжтой тусгай FTP прокси тохируулгыг 
 агуулсан байдаг. Энэ нь идэвхтэй болон идэвхгүй FTP сесс эхлүүлэх хүсэлтэд 
 оролцож байгаа бүх гадагшаа чиглэлтэй FTP пакетийг хянаж чадна. Мөн 
 өгөгдлийн сувагт үнэхээр хэрэглэгдэж байгаа порт дугаарыг агуулсан түр зуурын 
 шүүлтийн дүрмүүдийг динамикаар үүсгэж чадна. Ийм байдлаар FTP-с болж үүсдэг 
 дээд хэсгийн портуудыг өргөн зурвасаар нээх эрсдэлээс галт ханыг хамгаалж байгаа юм.</para>
 
 	<para>Доорх дүрэм нь дотоод LAN-н бүх урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 10.0.10.0/29 -&gt; 0/32 proxy port 21 ftp/tcp</programlisting>
 
 	<para>Доорх дүрэм гарцаас ирж буй FTP урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 0.0.0.0/0 -&gt; 0/32 proxy port 21 ftp/tcp</programlisting>
 
 	<para>Доорх дүрэм дотоод LAN-с ирж буй бүх FTP-н биш урсгалыг зохицуулна:</para>
 
 	<programlisting>map dc0 10.0.10.0/29 -&gt; 0/32</programlisting>
 
 	<para>FTP оноолтын дүрэм нь бидний ердийн оноолтын дүрмүүдийн өмнө бичигдэнэ. 
 Бүх пакетийг хамгийн дээр бичигдсэн дүрмээс эхлэн шалгана. 
 Интерфэйсийн нэр тохирвол дотоод LAN эхлэл IP хаяг, дараа нь FTP пакет эсэхийг 
 шалгана. Хэрэв бүгд тохирвол, тусгай FTP прокси эдгээр FTP сесс пакетуудыг 
 <acronym>NAT</acronym> хийхээс гадна гадагш нь болон дотогш нь нэвтрүүлэх 
 түр зуурын шүүлтийн дүрмийг үүсгэнэ. FTP-н биш бусад бүх LAN пакетууд эхний 
 дүрмэнд тохирохгүй тул гуравдугаар дүрэм уруу шилжин дахин шалгагдана. Интерфэйс болон 
 эхлэл IP тохирох тул <acronym>NAT</acronym> хийгдэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>IP<acronym>NAT</acronym> FTP Шүүлтийн Дүрмүүд</title>
 
 	<para><acronym>NAT</acronym> FTP прокси ашиглаж байгаа тохиолдолд 
 FTP-н хувьд ганцхан шүүлтийн дүрэм хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>FTP Прокси байхгүй бол дараах гурван дүрмийг хэрэглэнэ:</para>
 
 	<programlisting># Allow out LAN PC client FTP to public Internet
 # Active and passive modes
 pass out quick on rl0 proto tcp from any to any port = 21 flags S keep state
 
 # Allow out passive mode data channel high order port numbers
 pass out quick on rl0 proto tcp from any to any port &gt; 1024 flags S keep state
 
 # Active mode let data channel in from FTP server
 pass in quick on rl0 proto tcp from any to any port = 20 flags S keep state</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
  <sect1 id="firewalls-ipfw">
     <title>IPFW</title>
 
     <indexterm>
       <primary>галт хана</primary>
 
       <secondary>IPFW</secondary>
     </indexterm>
 
     <para>IPFIREWALL (<acronym>IPFW</acronym>) нь &os;-ийн хандиваар &os;-ийн сайн дурын гишүүдийн бүтээсэн, 
 тэдний эрх мэдэлд байдаг галт ханын програм юм. Энэ нь хуучин уламжлалт төлөвт 
 дүрмүүдийг хэрэглэдэг бөгөөд Simple Stateful logiс буюу Хялбар Төлөвт логикийг 
 бий болгохын тулд уламжлалт дүрэм бичих техникийг хэрэглэдэг.</para>
 
     <para>Стандарт &os; суулгац дахь IPFW-н хялбар дүрмийн олонлог 
       (<filename>/etc/rc.firewall</filename> болон <filename>/etc/rc.firewall6</filename> 
 файл дотор байрлана) нь нилээд хялбар бөгөөд өөрт тохируулан засварласны дараа хэрэглэхээр бодолцон 
 бичигдсэн байдаг. Жишээн дээр ихэнх суулгацад тохиромжтой төлөвт шүүлтийг хэрэглээгүй байгаа. 
 Тиймээс энэ хэсэгт энэ жишээг хэрэглэхгүй болно.</para>
 
     <para>IPFW-н төлөвт дүрмийн синтакс нь галт хана суулгах анхан шатны мэдлэгээс 
 хол давсан техникийн хувьд ярвигтай сонголтын боломжуудаар хүч нэмсэн байдаг. 
 IPFW нь мэргэжлийн түвшний хэрэглэгчид эсвэл өндөр түвшний пакет сонголт 
 шаардлагатай байгаа техникийн өндөр түвшний компьютер сонирхогчид зориулагдсан юм. 
 IPFW-н дүрмүүдийн хүчийг мэдрэхийн өмнө протоколууд өөрийн тусгай пакетийн толгойн 
 мэдээллийг хэрхэн үүсгэдэг болон хэрэглэдэг талаар нилээд дэлгэрэнгүй мэдлэгийг 
 олж авсан байх хэрэгтэй. Тийм түвшний тайлбарыг энд өгөх нь номын энэ бүлгийн 
 мэдлээс халих тул энд оруулах боломжгүй юм.</para>
 
     <para>IPFW нь долоон хэсгээс бүрдэнэ, гол хэсэг болох цөмийн галт ханын шүүлтийн 
 дүрмийг боловсруулагч болон түүний бусад хэсэг болох пакет данслах боломж, бүртгэх боломж, <acronym>NAT</acronym> 
 боломжийг идэвхжүүлэх <literal>divert</literal> дүрэм, болон өндөр түвшний тусгай зориулалттай боломжууд, 
 dummynet трафик хязгаарлагч боломжууд, <literal>fwd дүрэм</literal> дамжуулах боломж, гүүр боломжууд, болон 
 ipstealth боломжуудаас бүрдэнэ. IPFW нь IPv4 болон IPv6-г дэмждэг.</para>
 
 
      <sect2 id="firewalls-ipfw-enable">
       <title>IPFW-г идэвхжүүлэх</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>идэвхжүүлэх</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>IPFW нь &os; үндсэн суулгацтай хамт, ажиллах үеийн ачаалах боломжтой модуль байдлаар ирдэг. 
 <filename>rc.conf</filename> тохиргооны файл дотор <literal>firewall_enable="YES"</literal> илэрхийлэл байгаа үед систем IPFW цөмийн 
 модулийг динамикаар ачаална. <acronym>NAT</acronym> функцыг ашиглахгүй бол 
 IPFW-г цөмд эмхэтгэх шаардлага байхгүй.</para>
 
       <para><filename>rc.conf</filename> файл дотор <literal>firewall_enable="YES"</literal> 
 илэрхийллийг нэмээд системийг дахин асаасны дараа ачаалах үйл явцын нэг хэсэг болж 
 дараах мессеж дэлгэцэн дээр гарах болно:</para>
 
       <screen>ipfw2 initialized, divert disabled, rule-based forwarding disabled, default to deny, logging disabled</screen>
 
       <para>Ачаалах боломжтой модульд бүртгэх боломжийг эмхэтгээгүй байгаа. 
 Бүртгэлийг идэвхжүүлж вербос бүртгэлийн хязгаарыг тогтоохын тулд 
 <filename>/etc/sysctl.conf</filename> файл дотор тохируулж болох тохиргоо бий. 
 Эдгээр илэрхийллүүдийг нэмсэнээр бүртгэлийн систем дараагийн удаа ачаалахад идэвхжинэ:</para>
 
       <programlisting>net.inet.ip.fw.verbose=1
 net.inet.ip.fw.verbose_limit=5</programlisting>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-kernel">
       <title>Цөмийн тохируулгууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_VERBOSE</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>цөмийн тохируулгууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NAT</acronym> функцыг хэрэглэхгүй бол &os; цөм уруу 
 дараах боломжуудыг эмхэтгэн IPFW-г идэвхжүүлэх албагүй болно. 
 Суурь мэдлэг болгон энд үзүүллээ.</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга IPFW-г цөмийн нэг хэсэг болгон идэвхжүүлнэ</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_VERBOSE</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үг орсон дүрмийн хувьд 
 IPFW-р дайран өнгөрөх пакетуудыг бүртгэх боломжтой болгоно.</para>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT=5</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга &man.syslogd.8;-р нэгэн зэрэг бүртгэгдэж буй 
 пакетийн тоог хязгаарлана. Галт ханын үйлдлүүдийг бүртгэхийг хүсэж байгаа 
 дайсагнасан орчнуудад энэ тохируулгыг хэрэглэж болно. Энэ тохируулга нь 
 syslog-г живүүлэх замаар явагдах үйлчилгээг зогсоох халдлагыг хааж өгөх болно.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT</secondary>
       </indexterm>
 
       <programlisting>options    IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга нь анхдагчаар галт ханыг дамжин өнгөрч байгаа бүх зүйлийг 
 	нэвтрүүлэхийг зөвшөөрөх бөгөөд энэ нь галт ханыг анх удаа тохируулж байгаа үед илүү тохиромжтой.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>цөмийн тохируулгууд</primary>
 
 	<secondary>IPDIVERT</secondary>
       </indexterm>
 
       <programlisting>options    IPDIVERT</programlisting>
 
       <para>Энэ тохируулга <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв та IPFIREWALL_DEFAULT_TO_ACCEPT-г оруулаагүй эсвэл 
 ирж байгаа пакетуудыг нэвтрүүлэх дүрмүүд бичээгүй бол ирж 
 байгаа болон явж байгаа бүх пакетуудыг галт хана хаах болно.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-rc">
       <title><filename>/etc/rc.conf</filename> Тохируулгууд</title>
 
       <para>Галт ханыг идэвхжүүлэхийн тулд:</para>
 
       <programlisting>firewall_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>&os;-тэй хамт ирдэг анхдагч галт ханын төрлүүдээс нэгийг 
 сонгохын тулд, <filename>/etc/rc.firewall</filename> файлыг уншсаны дараа 
 нэгийг сонгоод, түүнийгээ дараах илэрхийлэлд бичиж өгнө:</para>
 
       <programlisting>firewall_type="open"</programlisting>
 
       <para>Боломжит утгууд нь:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><literal>open</literal> &mdash; бүх урсгалыг нэвтрүүлнэ.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>client</literal> &mdash; зөвхөн энэ машиныг хамгаална.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>simple</literal> &mdash; бүхэл бүтэн сүлжээг хамгаална.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>closed</literal> &mdash; loopback интерфэйсээс бусад IP 
 урсгалыг боломжгүй болгоно.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><literal>UNKNOWN</literal> &mdash; галт ханын дүрмүүдийг ачаалах 
 боломжгүй болгоно.</para>
 	</listitem>
 	<listitem>
 	  <para><filename><replaceable>filename</replaceable></filename> &mdash; галт ханын дүрмүүдийг агуулсан 
 файлын бүрэн зам.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><application>ipfw</application> галт хана уруу тусгайлан бэлдсэн 
 дүрмүүдийг хоёр аргаар ачаалж болно. Нэг нь, <literal>firewall_type</literal> хувьсагчийн 
 утганд &man.ipfw.8;-д зориулсан ямар ч тушаал мөрийн тохируулгагүйгээр бичигдсэн 
 <emphasis>галт ханын дүрмүүд</emphasis>-г агуулсан файлын бүрэн замыг өгөх. Дараах нь 
 орж байгаа болон гарч байгаа урсгалыг хаах дүрмийн энгийн жишээ юм:</para>
 
      <programlisting>add deny in
 add deny out</programlisting>
 
      <para>Нөгөө нь, систем ачаалах үед ажиллах <command>ipfw</command> тушаалуудыг 
 агуулсан ажиллах боломжтой скриптийн бүрэн замыг <literal>firewall_script</literal> 
 хувьсагчид оноох юм. Дээр үзүүлсэн дүрмүүдийн файлтай дүйх дүрмүүдийн скрипт дараах байдалтай 
 байна:</para>
 
      <programlisting>#!/bin/sh
 
 ipfw -q flush
 
 ipfw add deny in
 ipfw add deny out</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Хэрэв <literal>firewall_type</literal> нь <literal>client</literal> 
 эсвэл <literal>simple</literal> утгыг авсан бол, <filename>/etc/rc.firewall</filename> 
 файл доторх анхдагч дүрмүүдийг тухайн машинд тохируулан өөрчлөх хэрэгтэй. 
 Мөн энэ бүлэгт хэрэглэж байгаа жишээнүүдийн хувьд <literal>firewall_script</literal>-н утга 
 <filename>/etc/ipfw.rules</filename> гэж үзэж байгаа болно.</para>
       </note>
 
       <para>Бүртгэлийг идэвхжүүлэхийн тулд:</para>
 
       <programlisting>firewall_logging="YES"</programlisting>
 
       <warning>
 	<para><varname>firewall_logging</varname> хувьсагчийн 
 хийх ганц зүйл гэвэл <varname>net.inet.ip.fw.verbose</varname> sysctl 
 хувьсагчийн утгыг <literal>1</literal> болгох юм (<xref 
 linkend="firewalls-ipfw-enable"> хэсгийг үзнэ үү). <filename>rc.conf</filename> 
 дотор бүртгэлийг хязгаарлах хувьсагч байхгүй, харин үүний тулд 
 sysctl хувьсагчаар дамжуулан хийж болно. <filename>/etc/sysctl.conf</filename> 
 файл дотор эсвэл гараараа утгыг оноож өгч болно:</para>
 
 	<programlisting>net.inet.ip.fw.verbose_limit=5</programlisting>
       </warning>
 
       <para>Хэрэв таны машин гарц байдлаар ажиллаж байгаа бол, 
 жишээ нь &man.natd.8;-н тусламжтай Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлт (NAT) хийж байгаа бол, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл доторх шаардлагатай тохируулгуудын 
 мэдээллийг <xref linkend="network-natd"> хэсэг уруу хандана уу.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-cmd">
       <title>IPFW Тушаал</title>
 
       <indexterm><primary><command>ipfw</command></primary></indexterm>
 
       <para>Галт ханыг ажиллаж байх явцад түүний идэвхтэй байгаа дотоод 
 дүрмүүдэд шинэ дүрэм нэмэх, дүрэм хасах зэрэг өөрчлөлтүүдийг гараар хийх 
 гол механизм бол <command>ipfw</command> тушаал юм. Энэ аргыг хэрэглэхэд тулгардаг нэг асуудал 
 бол нэгэнт системийг унтраасан эсвэл зогсоосон бол нэмсэн эсвэл хассан 
 эсвэл өөрчилсөн бүх дүрмүүд алга болно. Бүх дүрмүүдээ нэг файлд бичээд систем 
 ачаалах үед энэ файлыг ашиглан дүрмүүдийг ачаалах, эсвэл одоо ажиллаж байгаа 
 галт ханын дүрмүүдийг файл дотор хийсэн өөрчлөлтүүдээр бүхлээр нь сольж тавих нь 
 энд хэрэглэж байгаа, та бүхэнд зөвлөх арга барил юм.</para>
 
       <para>Удирдлагын дэлгэцэн дээр ажиллаж байгаа галт ханын 
 дүрмүүдийг харуулахад <command>ipfw</command> тушаалыг одоо хэр нь хэрэглэсээр байна. 
 IPFW-н данс хөтлөх боломж нь дүрэм бүрийн хувьд тухайн дүрэмд тохирсон 
 пакетийг тоолох тоолуурыг үүсгэдэг. Ямар нэг дүрмийг шалгах үйл явцад тухайн 
 дүрэм ажиллаж байгаа эсэхийг тогтоох аргуудын нэг бол дүрмийг тоолуурын хамт 
 жагсаан харах байдаг.</para>
 
       <para>Бүх дүрмүүдийг дараагаар нь жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw list</userinput></screen>
 
       <para>Бүх дүрмүүдийг тухайн дүрэм хамгийн сүүлд тохирсон цагны хамт 
 жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -t list</userinput></screen>
 
       <para>Дараагийн жишээ нь данслалтын мэдээлэл буюу дүрмүүдийг тохирсон пакетийн тооны 
 хамт харуулж байна. Эхний багана нь дүрмийн дугаар, дараа нь энэ дүрэмд 
 тохирсон гарч байгаа пакетийн тоо, дараа нь энэ дүрэмд тохирсон орж байгаа 
 пакетийн тоо, тэгээд дүрэм өөрөө байна.</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -a list</userinput></screen>
 
       <para>Статик дүрмүүдээс гадна динамик дүрмүүдийг жагсаан харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -d list</userinput></screen>
 
       <para>Мөн хугацаа нь дууссан динамик дүрмүүдийг харахын тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -d -e list</userinput></screen>
 
       <para>Тоолууруудыг тэглэхийн тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw zero</userinput></screen>
 
       <para>Зөвхөн <replaceable>NUM</replaceable> дугаартай тоолуурыг тэглэхийн тулд:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ipfw zero NUM</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="firewalls-ipfw-rules">
       <title>IPFW Дүрмийн Олонлог</title>
 
       <!-- This has already appeared once -->
 
       <para>Пакет дотор агуулагдаж байгаа утгуудыг үндэслэн тухайн пакетийг 
 нэвтрүүлэх болон хаахыг хэлж байгаа дүрмүүдийг IPFW дүрмийн олонлог гэнэ. Хостуудын 
 хоорондох хоёр чиглэлтэй пакет солилцоо нь сесс харилцааг бүрдүүлнэ. Галт ханын 
 дүрмийн олонлог нь Интернэтээс ирж байгаа пакетууд болон тэдгээрт хариу болж 
 системээс явж байгаа пакетуудыг боловсруулдаг. 
 Бүх <acronym>TCP/IP</acronym> үйлчилгээнүүдийн 
 хувьд (жишээ нь: telnet, www,	mail, г.м.) протокол болон зөвшөөрөгдсөн (сонсох) 
 портыг урьдчилан тодорхойлсон байдаг.
 Тухайн нэг үйлчилгээ рүү чиглэсэн пакетууд нь зөвшөөрөгдөөгүй (өндөр) 
 	портууд ашиглан эх хаягаас гарч очих хаягийн тухайн үйлчилгээний 
 	порт руу хүрдэг. Дээрх өгөгдлүүд (өөрөөр хэлбэл портууд ба хаягууд) 
 	нь үйлчилгээнүүдийг зөвшөөрөх эсвэл хаах дүрмүүдийг үүсгэхэд 
 	шалгуур болон ашиглагдаж болно.</para>
 
         <indexterm>
 	<primary>IPFW</primary>
 
 	<secondary>Дүрмүүдтэй ажиллах дэс дараалал</secondary>
       </indexterm>
 
       <!-- Needs rewording to include note below -->
 
       <para>Пакетийг галт хана хүлээн аваад дүрмийн олонлогт байгаа хамгийн 
 эхний дүрэмтэй тулгах ба цааш дүрмүүдийн дугаарын өсөх дарааллын дагуу 
 дээрээс доош нэг нэгээр шалгаж эхэлнэ. Пакет аль нэг дүрмийн сонголтын 
 параметртай тохирвол, түүнд харгалзах үйлдлийг хийж, тухайн пакетийн хувьд 
 цааш хайлтыг дуусгана. Энэ аргыг <quote>эхэнд тохирсон нь дийлнэ</quote> хайлтын 
 арга гэнэ. Хэрэв тухайн пакет ямар ч дүрэмд тохирохгүй бол, энэ пакетийг 65535 дугаартай 
 бүх пакетийг хааж, явуулсан хүнд нь ямар ч хариу өгөлгүй орхигдуулна гэсэн 
 IPFW-н анхдагч дүрэмд албаар тохируулна.</para>
 
       <note>
 	<para><literal>count</literal>, <literal>skipto</literal> ба <literal>tee</literal> 
 дүрмүүдийн дараа хайлт үргэлжилнэ.</para>
       </note>
 
       <para>Энд байгаа зааварчилгаанууд нь төлөвт <literal>keep state</literal>, <literal>limit</literal>, <literal>in</literal>, <literal>out</literal>
          болон <literal>via</literal> зэрэг тохируулгуудыг агуулсан дүрмүүд дээр үндэслэгдсэн байгаа. Энэ бол хамааруулсан 
 галт ханын дүрмийн олонлогийг бичих үндсэн арга барил юм.</para>
 
       <warning>
 	<para>Галт ханын дүрмүүдтэй ажиллахдаа маш анхааралтай байх хэрэгтэй. 
 Зарим тохиргоо серверээс <emphasis>бүх холбоог тань тасалж</emphasis> мэднэ.</para>
       </warning>
 
       <sect3 id="firewalls-ipfw-rules-syntax">
 	<title>Дүрмийн Синтакс</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>дүрмийн синтакс</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Энд үзүүлсэн дүрмийн синтакс нь стандарт хамааруулсан 
 галт хана үүсгэхэд шаардлагатай дүрмийн олонлогийг бичих хэмжээнд 
 тохируулан хялбаршуулсан байгаа. Дүрмийн синтаксын бүрэн тайлбарыг &man.ipfw.8; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Дүрмүүд нь түлхүүр үгүүдийг агуулна. Эдгээр түлхүүр үгүүд нь 
 тухайн мөрөнд зүүнээс баруун тийш тодорхой дэс дараагаар бичигдэнэ. 
 Түлхүүр үгүүд тодоор бичигдэх тул түүгээр нь ялгаж танина. Зарим түлхүүр 
 үгүүд дэд-тохируулгатай байна. Тэр нь өөрөө түлхүүр үг байж болохоос гадна 
 цааш дэд-тохируулгуудыг агуулсан байж болно.</para>
 
       <para><literal>#</literal> гэсэн тэмдэгт тайлбарын эхлэлийг заах ба 
 дүрэм бичсэн мөрийн төгсгөлд эсвэл өөрөө бүтэн мөр байдлаар байрлана. 
 Хоосон мөрийг тооцохгүй.</para>
 
 	<para><replaceable>CMD RULE_NUMBER ACTION LOGGING SELECTION
 	    STATEFUL</replaceable></para>
 
 	<sect4>
 	  <title>CMD</title>
 
 	  <para>Шинэ дүрэм бүр дотоод хүснэгтэнд бичигдэхийн тулд 
 <parameter>add</parameter> гэсэн түлхүүр үгийг өмнөө агуулж байх ёстой.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>RULE_NUMBER</title>
 
 	  <para>Дүрэм бүр өөрийн дүрмийн дугаартай байх ёстой.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>ACTION</title>
 
 	  <para>Тухайн дүрмийн сонголтын үзүүлэлтэд пакет тохироход 
 заасан action буюу үйлдлийг гүйцэтгэх ба дүрэм нь дараах үйлдлүүдийн 
 аль нэгтэй холбогдсон байна.</para>
 
 	  <para><parameter>allow | accept | pass |
 	      permit</parameter></para>
 
 	  <para>Эдгээр нь бүгд нэг зүйлийг, тухайлбал: дүрэмд тохирсон пакетуудыг нэвтрүүлж, галт ханын 
 дүрэмтэй ажиллах явцаас гарахыг хэлж өгч байна. Эдгээр дүрмүүдийн дараа хайлт 
 дуусна.</para>
 
 	  <para><parameter>check-state</parameter></para>
 
 	  <para>нь динамик дүрмийн хүснэгттэй пакетуудыг 
 тулгана. Хэрэв тохирвол, энэ динамик дүрмийг үүсгэсэн дүрэмд харгалзах 
 үйлдлийг гүйцэтгэнэ, үгүй бол дараагийн дүрэмд шилжинэ. check-state дүрэмд 
 сонголтын шалгуур байхгүй. Хэрэв дүрмийн олонлогт check-state дүрэм байхгүй бол 
 эхний keep-state эсвэл limit дүрмийг динамик дүрмийн хүснэгттэй тулгана.</para>
 
 	  <para><parameter>deny | drop</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ хоёр үг хоёул дүрэмд тохирсон пакетуудыг хаяхыг 
 заана. Хайлт энд дуусна.</para>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Бүртгэл хөтлөлт</title>
 
 	  <para><parameter>log</parameter> эсвэл <parameter>logamount</parameter></para>
 
 	  <para>Пакет <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үг орсон дүрэмд тохироход, энэ тухай мессеж 
 &man.syslogd.8; уруу SECURITY гэсэн facility нэртэйгээр бүртгэгдэнэ. Зөвхөн 
 тухайн дүрмийн хувьд бүртгэгдсэн пакетийн тоо <literal>logamount</literal> параметрийн утгыг 
 даваагүй тохиолдолд бүртгэл явагдана. Хэрэв <literal>logamount</literal>-н утгыг зааж өгөөгүй бол, 
 sysctl-н <literal>net.inet.ip.fw.verbose_limit</literal> хувьсагчийн утгыг хязгаарын утга болгон авна. 
 Аль ч тохиолдолд тэг гэсэн утга бүртгэлийн хязгаарыг үгүй болгоно. Хязгаарт тулсан 
 тохиолдолд, бүртгэлийг дахин идэвхжүүлэхийн тулд бүртгэлийн тоолуурыг эсвэл 
 тухайн дүрмийн пакет тоолуурыг дахин эхлүүлнэ. <command>ipfw reset log</command> тушаалыг үзнэ үү.</para>
 
 	  <note>
 	    <para>Бүртгэл нь бусад бүх пакет тохирох нөхцлүүд амжилттай нотлогдсоны дараа, 
 мөн тухайн пакет дээр эцсийн үйлдлийг(зөвшөөрөх, татгалзах) хийхийн өмнө явагдана. 
 Ямар дүрмүүдийн хувьд бүртгэл явуулахыг та шийдэх болно.</para>
 	    </note>
 	</sect4>
 
 	<sect4>
 	  <title>Сонголт</title>
 
 	  <para>Энд танилцуулах түлхүүр үгнүүд нь тухайн пакет дүрэмд тохирч байгаа 
 үгүй эсэхийг тодорхойлох үед, шалгагдаж байгаа пакетийн шинжүүдийг тодорхойлно. 
 Дараах байнгын хэрэглээний шинжүүд өгөгдсөн байдаг ба доорх дэс дарааллаар хэрэглэнэ:</para>
 
 	  <para><parameter>udp | tcp | icmp</parameter></para>
 
 	  <para><filename>/etc/protocols</filename> файлд байгаа ямар ч протоколын 
 нэрийг бас хэрэглэж болно. Харин утга нь шалгагдах протоколын нэрийг заана. Энэ бол заавал 
 тавигдах шаардлага юм.</para>
 
 	  <para><parameter>from src to dst</parameter></para>
 
 	  <para><literal>from</literal> ба <literal>to</literal> гэсэн түлхүүр үгүүд IP хаягийг шүүхэд хэрэглэгдэнэ. 
 Дүрмэнд хэрэглэхдээ эхлэл ба очих параметрүүдийг  <emphasis>ХОЁУЛАНГ</emphasis> зааж өгөх ёстой. 
 <literal>any</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үгийн тусламжтай бүх IP хаягийг 
 зөвшөөрч өгч болно. <literal>me</literal> гэсэн тусгай түлхүүр үг нь таны 
 &os; системийн аль нэг интерфэйс дээр тохируулсан IP хаягийг заах ба 
 галт хана ажиллаж байгаа PC-г (өөрөөр хэлбэл энэ машин) <literal>from me to 
 any</literal> эсвэл <literal>from any to me</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0/0 to any</literal> эсвэл
 <literal>from any to 0.0.0.0/0</literal> эсвэл <literal>from 0.0.0.0 to any</literal> эсвэл <literal>from
 any to 0.0.0.0</literal> or <literal>from me to 0.0.0.0</literal>
 гэсэн байдлаар төлөөлнө. IP хаягуудыг цэгтэй тоон хэлбэр/багийн-урт байдлаар эсвэл 
 зүгээр цэгтэй тоон хэлбэрээр бичиж болно. Энэ бол заавал тавигдах шаардлага юм. 
 Тооцооллыг хялбар болгохын тулд <filename role="package">net-mgmt/ipcalc</filename>
 портыг ашиглаж болох юм. Нэмэлт мэдээллийг хэрэгслийн вэб хуудаснаас үзэж 
 болно: <ulink url="http://jodies.de/ipcalc"></ulink></para>
 
 	  <para><parameter>port number</parameter></para>
 
 	  <para>Портын дугаарыг дэмждэг протоколуудын хувьд 
 (<acronym>TCP</acronym> ба <acronym>UDP</acronym> гэх мэт), тааруулахыг хүсэж байгаа портын 
 дугаарыг заавал бичиж өгөх ёстой байдаг. Портын тоон утгын оронд үйлчилгээний нэрийг(<filename>/etc/services</filename> 
 файлаас) хэрэглэж болно.</para>
 
 	  <para><parameter>in | out</parameter></para>
 
 	  <para>Орж байгаа болон гарч байгаа пакетуудыг харгалзан тааруулна. 
 <literal>in</literal> ба <literal>out</literal> нь түлхүүр үгүүд бөгөөд дүрэмд тааруулах шалгуур болгож энэ хоёр 
 үгийн аль нэгийг заавал бичсэн байх ёстой.</para>
 
 	  <para><parameter>via IF</parameter></para>
 
 	  <para>Нэрээр нь зааж өгсөн интерфэйсээр дайран өнгөрч буй пакетуудыг 
 тааруулна. <literal>via</literal> гэсэн түлхүүр үг нь тухайн интерфэйсийг тааруулах үйл явцын 
 нэг хэсэг байдлаар байнга шалгаж байхыг зааж өгнө.</para>
 
 	  <para><parameter>setup</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ түлхүүр үг нь <acronym>TCP</acronym> пакетуудын хувьд 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг зааж өгч байгаа заавал хэрэглэх түлхүүр үг юм.</para>
 
 	  <para><parameter>keep-state</parameter></para>
 
 	  <para>Энэ бол заавал хэрэглэх түлхүүр үг юм. Дүрэм таарахад, галт хана 
 яг тэр протоколыг ашиглан эхлэл болон очих IP/портын хооронд үүсэх 
 хоёр чиглэлтэй урсгалыг тааруулах анхдагч чанартай динамик дүрэм үүсгэнэ.</para>
 
 	  <para><parameter>limit {src-addr | src-port | dst-addr |
 	      dst-port}</parameter></para>
 
 	  <para>Дүрэмд заасантай адил параметрүүдтэй холболтын тоог <replaceable>N</replaceable>-р 
 хязгаарлана. Нэг ба түүнээс дээш тооны эхлэл болон очих хаягууд, портуудыг зааж өгч болно. 
 <literal>limit</literal> ба <literal>keep-state</literal>-г нэг дүрэмд хамтад нь хэрэглэж болохгүй. 
 <literal>limit</literal> тохируулга нь <literal>keep-state</literal>-тэй адил төлөвт 
 функцуудыг гүйцэтгэхээс гадна өөрийн нэмэлт функцүүлтэй.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Төлөвт Дүрмийн Тохируулгууд</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>төлөвт шүүлт</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<!-- XXX: duplicated -->
 
       <para>Төлөвт шүүлт нь урсгалыг сесс харилцаанаас бүрдэж буй хоёр чиглэлтэй пакет 
 солилцоо гэж үздэг. Мөн энэ нь сесс эхлүүлсэн болон хүлээн авсан хостуудын хоорондох сесс харилцаа нь 
 хоёр чиглэлтэй пакет солилцох процедуртай зохицож байгаа эсэхийг магадлах чадвартай байдаг. 
 Сесс харилцааны загварт зохицоогүй пакетийг хуурамч гэж үзэн хүлээж авахгүй.</para>
 
 	<para><literal>check-state</literal> нь IPFW дүрмийн олонлогийн хаана нь пакетийг 
 динамик дүрмүүдийн боломжоор шалгахыг тогтооно. Таарсан тохиолдолд, 
 пакет галт ханыг нэвтэрч цааш явах ба энэ хоёр чиглэлт сесс харилцааны туршид 
 солилцох пакетуудын хувьд шинэ динамик дүрэм үүснэ. Таараагүй тохиолдолд, 
 пакет дүрмийн олонлогийн дараагийн дүрэмд шалгагдахаар шилжинэ.</para>
 
 	<para>Динамик дүрмүүдийн боломж нь маш олон тооны динамик дүрмүүдийг 
 нээдэг SYN-живүүлэх халдлагаас үүсэх нөөцийн хомсдолд эмзэг байдаг. Энэ халдлагаас зайлсхийхийн 
 тулд &os; <literal>limit</literal> гэсэн шинэ тохируулгыг нэмж өгсөн байдаг. Энэ тохируулгын 
 тусламжтай нэгэн зэрэг явагдах сесс харилцааны тоог хязгаарлана. <literal>limit</literal> тохируулгад 
 зааж өгсөн эхлэл болон очих талбаруудаар пакетийн IP хаягийг асуулга явуулах замаар шалгасны дараа, 
 энэ дүрэмд энэ IP хаягийн хослол хэдэн удаа таарсан тоог харгалзан хэрэв энэ тоо <literal>limit</literal>-д
 зааснаас давсан бол тухайн пакетийг гээнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Галт ханын мессежийг бүртгэх</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>IPFW</primary>
 
 	  <secondary>бүртгэл хөтлөлт</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөлтийн ашиг тус тодорхой юм: Таны бүртгэхээр идэвхжүүлсэн 
 дүрмүүдийн хувьд, ямар пакетууд гээгдсэн, тэдгээр нь ямар хаягаас ирсэн, хаашаа явж байсан 
 зэрэг мэдээллийг эргэн харах боломжийг олгох ба гадны халдлагыг мөрдөхөд танд чухал хувь 
 нэмэр болно.</para>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөх боломжийг идэвхжүүлсэн хэдий ч, 
 IPFW нь өөрөө ямар ч дүрмийг үүсгэхгүй. Администратор аль дүрмүүдийн хувьд 
 бүртгэл явуулахыг шийдэн, тэдгээр дүрмүүддээ <literal>log</literal> гэсэн түлхүүр үгийг нэмж бичнэ. 
 Ихэвчлэн зөвхөн татгалзах дүрмүүдийг бүртгэдэг, жишээлбэл ирж буй <acronym>ICMP</acronym> ping-г 
 татгалзах гэх мэт. Хамгийн сүүлд байгаа <quote>ipfw default deny everything</quote> дүрмийг хувилан <literal>log</literal> түлхүүр 
 үгтэйгээр үүсгэх нь элбэг байдаг. Ийм байдлаар дүрмийн олонлогийн аль ч дүрмэнд таараагүй 
 пакетуудыг харах боломжтой болно.</para>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөлт нь хоёр талдаа иртэй сэлэмтэй адил юм, 
 хэрэв та хайхрамжгүй хандвал, диск дүүрэн бүртгэлийн мэдээлэл 
 дотроо учраа олохгүй суух болно. Дискийг дүүргэх DoS халдлага нь 
 хамгийн эртний халдлагуудын нэг юм. Эдгээр бүртгэлийн мессеж нь <application>syslogd</application>-д 
 бичигдэхээс гадна, root консол дэлгэцэн дээр гарах учир удахгүй ядаргаатай санагдаж 
 эхэлдэг.</para>
 
 	<para><literal>IPFIREWALL_VERBOSE_LIMIT=5</literal> гэсэн 
 цөмийн тохируулга нь системийн бүртгэл хөтлөгч болох &man.syslogd.8; уруу 
 шидэгдэж байгаа тухайн дүрэмд тохирсон пакетад харгалзах 
 дараалсан мессежийн тоог хязгаарлана. Энэ тохируулгыг идэвхжүүлсэн үед, 
 тодорхой дүрмийн хувьд дараалсан мессежийн тоог зааж өгсөн тоогоор хязгаарлана. 
 Нэг ижил зүйлийг хэлсэн 200 бүртгэлийн бичлэгээс мэдэж авах зүйл хомс юм. 
 Жишээ нь, тодорхой дүрмийн хувьд дараалсан таван бичлэг <application>syslogd</application>-д бичигдэнэ, 
 үлдсэн дараалсан ижил бичлэгүүд тоологдоод <application>syslogd</application>-д дараах байдалтай бичигдэнэ:</para>
 
 	<programlisting>last message repeated 45 times</programlisting>
 
 	<para>Бүртгэл хөтлөгдөж байгаа бүх пакетуудын мессежүүд <filename>/etc/syslog.conf</filename> 
 файлд анхдагч байдлаар зааж өгсөн <filename>/var/log/security</filename> файлд бичигдэнэ.</para>
       </sect3>
 
       <sect3 id="firewalls-ipfw-rules-script">
 	<title>Дүрмийн скриптийг бүтээх</title>
 
 	<para>Туршлагатай IPFW хэрэглэгчид дүрмүүдийг агуулсан файл үүсгээд 
 түүнийгээ скрипт байдлаар ажиллуулах боломжтой байхаар бичдэг. 
 Үүний гол давуу тал нь дүрмүүдийг идэвхжүүлэхийн тулд 
 системийг дахин ачаалах шаардлагагүй болно. Энэ аргыг ашиглан хэдэн ч 
 удаа дараалан галт ханын дүрмүүдийг ачаалж болох тул шинэ дүрмүүдийг 
 шалгах үед хэрэглэхэд тохиромжтой байдаг. Скрипт учраас олон дахин бичигдэж байгаа 
 утгын оронд симбол орлуулалтыг ашиглах боломжтой. Энэ талаар дараах жишээн дээрээс харна уу.</para>
 
 	<para>Энд хэрэглэгдсэн скриптийн синтакс нь &man.sh.1;, &man.csh.1;, &man.tcsh.1; бүрхүүл дээр ажиллах 
 боломжтой. Симбол орлуулалттай талбарууд нь урдаа &dollar; буюу долларын тэмдэгтэй байна. 
 Симбол талбарууд нь &dollar; тэмдэг урдаа байхгүй. Симбол талбарыг орлох утга нь 
 давхар хашилтан (<literal>"</literal>) дотор байрлана.</para>
 
 	<para>Дүрмийн файлаа дараах байдалтай үүсгэж эхлэх хэрэгтэй:</para>
 
 	<programlisting>############### start of example ipfw rules script #############
 #
 ipfw -q -f flush       # Delete all rules
 # Set defaults
 oif="tun0"             # out interface
 odns="192.0.2.11"      # ISP's DNS server IP address
 cmd="ipfw -q add "     # build rule prefix
 ks="keep-state"        # just too lazy to key this each time
 &dollar;cmd 00500 check-state
 &dollar;cmd 00502 deny all from any to any frag
 &dollar;cmd 00501 deny tcp from any to any established
 &dollar;cmd 00600 allow tcp from any to any 80 out via &dollar;oif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 00610 allow tcp from any to &dollar;odns 53 out via &dollar;oif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 00611 allow udp from any to &dollar;odns 53 out via &dollar;oif &dollar;ks
 ################### End of example ipfw rules script ############</programlisting>
 
       <para>Байх ёстой бүх зүйлс бүгд байна. Энэ жишээн дээр дүрмүүд чухал биш, 
 харин симбол орлуулалт хэрхэн ажилладагыг харуулсан байна.</para>
 
 <para>Хэрэв дээрх жишээ <filename>/etc/ipfw.rules</filename> нэртэй файл дотор байсан бол, 
 эдгээр дүрмүүдийг дараах тушаалыг өгч дахин ачаалах боломжтой:</para>
 
       	<screen>&prompt.root; <userinput>sh /etc/ipfw.rules</userinput></screen>
 
 	<para><filename>/etc/ipfw.rules</filename> гэсэн файл ямар ч нэртэй байж 
 болох ба таны хүссэн ямар ч газар байж болно.</para>
 
 <para>Дараах скриптийг хоёр аргын нэгээр хэрэглэж болно:</para>
 
 	<para>Дээрхтэй адил зүйлсийг дараах тушаалыг гараар оруулан 
 гүйцэтгэж болно:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>ipfw -q -f flush</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add check-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add deny all from any to any frag</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add deny tcp from any to any established</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add allow tcp from any to any 80 out via tun0 setup keep-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add allow tcp from any to 192.0.2.11 53 out via tun0 setup keep-state</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ipfw -q add 00611 allow udp from any to 192.0.2.11 53 out via tun0 keep-state</userinput></screen>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Төлөвт дүрмийн олонлог</title>
 
 	<para>Дараах <acronym>NAT</acronym> хийгдээгүй дүрмийн олонлог нь 
 аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан, хамааруулсан галт ханын дүрмүүдийг 
 хэрхэн бичих жишээ юм. Хамааруулсан галт хана нь зөвхөн pass дүрмүүдэд тохирсон 
 үйлчилгээг зөвшөөрч, бусдыг бүгдийг хаана. Сүлжээний бүх сегментийг хамгаалахаар 
 хийгдсэн галт хананууд хамгийн багадаа хоёр 
 интерфэйстэй байх ба галт хана маягаар ажиллахын тулд дүрмүүдийг тусгайлан зааж 
 өгсөн байна.</para>
 
 	<para>&os;-г оролцуулаад бүх &unix; төрлийн систем нь үйлдлийн систем 
 дэх дотоод харилцаандаа lo0 интерфэйс болон 127.0.0.1 гэсэн IP хаягийг хэрэглэхээр 
 бүтээгдсэн байдаг. Галт ханын дүрмүүд нь дотооддоо хэрэглэж байгаа эдгээр пакетуудыг 
 чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмүүдийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
 	<para>Интернэттэй холбогдож байгаа интерфэйс дээр гадагшаа болон 
 дотогшоо холболтуудыг удирдах болон хянах дүрмүүдийг байрлуулна. 
 Энэ нь таны <acronym>PPP</acronym> <devicename>tun0</devicename> интерфэйс эсвэл таны DSL эсвэл кабель 
 модемд холбогдсон NIC байж болно.</para>
 
 	<para>Галт ханын цаана байгаа хувийн LAN-уудад нэг болон түүнээс дээш 
 тооны NIC-ууд холбогдсон тохиолдолд, тэдгээр интерфэйсүүдийн хувьд тэдгээр LAN 
 интерфэйсүүдээс ирсэн пакетуудыг чөлөөтэй нэвтрүүлэх дүрмийг агуулсан байх ёстой.</para>
 
 	<para>Дүрмүүд эхлээд гурван үндсэн хэсэгт хуваагдан зохион байгуулагдсан 
 байх ёстой: бүх чөлөөт халдашгүй интерфэйсүүд, нийтийн гадагшаа интерфэйс болон нийтийн дотогшоо интерфэйс.</para>
 
 	<para>Нийтийн интерфэйс бүр дээр байгаа дүрмүүдийн дараалал нь хамгийн олон тохиолддог 
 	дүрмүүд нь хамгийн түрүүнд цөөн тохиолддог дүрмүүдээс өмнө байхаар, тухайн интерфэйс болон чиглэлийн 
 	хувьд хаах болон бүртгэх дүрмүүд нь хамгийн сүүлд байхаар бичигдсэн байна.</para>
 
 	<para>Дараах жишээн дээрх гадагшаа хэсэг нь Интернэт хандалтыг зөвшөөрч өгөх 
 үйлчилгээг тодорхойлох сонголтын утгуудыг агуулсан зөвхөн <literal>allow</literal> дүрмүүдээс бүрдэж байна. 
 Бүх дүрмүүд <literal>proto</literal>, <literal>port</literal>, <literal>in/out</literal>, <literal>via</literal> ба 
 <literal>keep state</literal> тохируулгуудыг агуулсан байгаа. 
 <literal>proto tcp</literal> дүрмүүд нь төлөвт байдлыг идэвхжүүлж байгаа пакетийг keep state төлөвт хүснэгтэд нэмэх байдлаар, 
 сесс эхлүүлэх хүсэлтийг тодорхойлох зорилгоор <literal>setup</literal> тохируулгыг агуулсан байна.</para>
 
 	<para>Дотогшоо хэсэгт эхлээд хүсээгүй пакетуудыг хаах дүрмүүдийг бичсэн байна. 
 Энэ нь хоёр өөр шалтгаантай. Эхнийх нь хортой пакетууд нь  
 зөвшөөрөгдсөн пакетийн нэг хэсэг байж болох талтай. Эдгээр пакетуудыг 
 <literal>allow</literal> дүрэмд таарсан хэсэг дээр тулгуурлан зөвшөөрөлгүйгээр орхих ёстой.
 Хоёр дахь шалтгаан нь тухайн хэсгийн хамгийн сүүлийн дүрмээр хааж бүртгэхийн оронд мэдэгдэж байгаа, 
 сонирхолгүй пакетуудыг чимээгүйхэн хааж болох юм. 
 Бүх пакетуудыг бүртгээд хаадаг хэсгийн хамгийн сүүлийн дүрмийг өөрийн систем уруу халдаж 
 байгаа хүмүүсийг шүүхэд шаардагдах халдлагын нотолгоог цуглуулахад хэрэглэж болно.</para>
 
 	<para>Өөр нэг тэмдэглэн хэлэх зүйл бол, хүсээгүй пакетуудын хариуд ямар ч хариу явуулахгүй
 	байх ёстойг санах хэрэгтэй. Буруу пакетууд орхигдож алга болох ёстой. 
 	Ингэснээр халдлага явуулагч нь түүний явуулсан пакетууд таны системд 
 хүрсэн эсэх талаар юу ч мэдэхгүй үлдэх болно. Таны системийн талаар хэдий хэр бага мэднэ, төдий чинээ 
 аюулгүй байна гэсэн үг юм. Танигдаагүй портын дугаартай пакетуудын хувьд 
 <filename>/etc/services/</filename> файлаас эсвэл <ulink url="http://www.securitystats.com/tools/portsearch.php">
 </ulink> хаягаар тухайн порт ямар зориулалтаар ашиглагддагийг орж шалгаарай. 
 Троянуудын хэрэглэдэг портын дугааруудыг <ulink 
 url="http://www.simovits.com/trojans/trojans.html"></ulink> хаягаар орж шалгаарай.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Хамааруулсан дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
 	<para>Дараах <acronym>NAT</acronym> хийгдээгүй дүрмийн олонлог нь 
 бүрэн хэмжээний хамааруулсан дүрмийн олонлог байгаа юм. Та энэ дүрмүүдийг өөрийн системдээ 
 ашиглахад буруудах юмгүй. Зөвшөөрөхийг хүсэхгүй байгаа үйлчилгээнүүдийн хувьд харгалзах 
 <literal>pass</literal> дүрмийг далдлаарай. Хэрэв бүртгэлд байгаа зарим мэдэгдлийг дахин харахыг хүсэхгүй, 
 бүртгэхийг хүсэхгүй байгаа бол дотогшоо хэсэгт <literal>deny</literal> дүрэм нэмж бичээрэй. Дүрэм бүрт байгаа 
 <devicename>dc0</devicename> гэсэн интерфэйсийн нэрийн оронд таны системийг Интернэт уруу холбож байгаа NIC картны 
 интерфэйсийн нэрээр сольж тавиарай. Хэрэглэгчийн <acronym>PPP</acronym>-н хувьд, энэ нь <devicename>tun0</devicename> байна.</para>
 
 	<para>Эдгээр дүрмүүдийг хэрэглэх явцад хэв маяг олж харах болно.</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para>Интернэт уруу чиглэсэн сесс эхлүүлэх хүсэлтийг төлөөлж байгаа 
 илэрхийллүүд бүгд <literal>keep-state</literal> хэрэглэж байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Интернэтээс ирж буй бүх зөвшөөрөгдсөн үйлчилгээнүүд живүүлэх халдлагыг 
 зогсоох үүднээс <literal>limit</literal> гэсэн тохируулгын хамт бичигдсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүх дүрмүүд чиглэлийг тодотгохын тулд <literal>in</literal> эсвэл <literal>out</literal>-г хэрэглэсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Бүх дүрмүүд пакетийн дайран өнгөрөх <replaceable>interface-name</replaceable> интерфэйсийг тодорхойлж өгөхдөө <literal>via</literal>-г хэрэглэсэн байгаа.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>Дараах дүрмүүд <filename>/etc/ipfw.rules</filename> дотор байрлана.</para>
 
 	<programlisting>################ Start of IPFW rules file ###############################
 # Flush out the list before we begin.
 ipfw -q -f flush
 
 # Set rules command prefix
 cmd="ipfw -q add"
 pif="dc0"     # public interface name of NIC
               # facing the public Internet
 
 #################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Not needed unless you have LAN.
 # Change xl0 to your LAN NIC interface name
 #################################################################
 #&dollar;cmd 00005 allow all from any to any via xl0
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 &dollar;cmd 00010 allow all from any to any via lo0
 
 #################################################################
 # Allow the packet through if it has previous been added to the
 # the "dynamic" rules table by a allow keep-state statement.
 #################################################################
 &dollar;cmd 00015 check-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Interrogate session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network or from this gateway server
 # destine for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # x.x.x.x must be the IP address of your ISP.s DNS
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 &dollar;cmd 00110 allow tcp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 00111 allow udp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable/DSL configurations.
 # This rule is not needed for .user ppp. connection to the public Internet.
 # so you can delete this whole group.
 # Use the following rule and check log for IP address.
 # Then put IP address in commented out rule &amp; delete first rule
 &dollar;cmd 00120 allow log udp from any to any 67 out via &dollar;pif keep-state
 #&dollar;cmd 00120 allow udp from any to x.x.x.x 67 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out non-secure standard www function
 &dollar;cmd 00200 allow tcp from any to any 80 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 &dollar;cmd 00220 allow tcp from any to any 443 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 &dollar;cmd 00230 allow tcp from any to any 25 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 00231 allow tcp from any to any 110 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out FBSD (make install &amp; CVSUP) functions
 # Basically give user root "GOD" privileges.
 &dollar;cmd 00240 allow tcp from me to any out via &dollar;pif setup keep-state uid root
 
 # Allow out ping
 &dollar;cmd 00250 allow icmp from any to any out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out Time
 &dollar;cmd 00260 allow tcp from any to any 37 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out nntp news (i.e. news groups)
 &dollar;cmd 00270 allow tcp from any to any 119 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure FTP, Telnet, and SCP
 # This function is using SSH (secure shell)
 &dollar;cmd 00280 allow tcp from any to any 22 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out whois
 &dollar;cmd 00290 allow tcp from any to any 43 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # deny and log everything else that.s trying to get out.
 # This rule enforces the block all by default logic.
 &dollar;cmd 00299 deny log all from any to any out via &dollar;pif
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Check packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 00300 deny all from 192.168.0.0/16 to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00301 deny all from 172.16.0.0/12 to any in via &dollar;pif     #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00302 deny all from 10.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif          #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 00303 deny all from 127.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif        #loopback
 &dollar;cmd 00304 deny all from 0.0.0.0/8 to any in via &dollar;pif            #loopback
 &dollar;cmd 00305 deny all from 169.254.0.0/16 to any in via &dollar;pif   #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 00306 deny all from 192.0.2.0/24 to any in via &dollar;pif       #reserved for docs
 &dollar;cmd 00307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster interconnect
 &dollar;cmd 00308 deny all from 224.0.0.0/3 to any in via &dollar;pif         #Class D &amp; E multicast
 
 # Deny public pings
 &dollar;cmd 00310 deny icmp from any to any in via &dollar;pif
 
 # Deny ident
 &dollar;cmd 00315 deny tcp from any to any 113 in via &dollar;pif
 
 # Deny all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 &dollar;cmd 00320 deny tcp from any to any 137 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00321 deny tcp from any to any 138 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00322 deny tcp from any to any 139 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 00323 deny tcp from any to any 81 in via &dollar;pif
 
 # Deny any late arriving packets
 &dollar;cmd 00330 deny all from any to any frag in via &dollar;pif
 
 # Deny ACK packets that did not match the dynamic rule table
 &dollar;cmd 00332 deny tcp from any to any established in via &dollar;pif
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP.s DHCP server as it.s the only
 # authorized source to send this packet type.
 # Only necessary for cable or DSL configurations.
 # This rule is not needed for .user ppp. type connection to
 # the public Internet. This is the same IP address you captured
 # and used in the outbound section.
 #&dollar;cmd 00360 allow udp from any to x.x.x.x 67 in via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow in standard www function because I have apache server
 &dollar;cmd 00400 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 &dollar;cmd 00410 allow tcp from any to me 22 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID &amp; PW are passed over public
 # Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 &dollar;cmd 00420 allow tcp from any to me 23 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Reject &amp; Log all incoming connections from the outside
 &dollar;cmd 00499 deny log all from any to any in via &dollar;pif
 
 # Everything else is denied by default
 # deny and log all packets that fell through to see what they are
 &dollar;cmd 00999 deny log all from any to any
 ################ End of IPFW rules file ###############################</programlisting>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title><acronym>NAT</acronym> болон Төлөвт дүрмийн олонлогийн жишээ</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>NAT</primary>
 
 	  <secondary>ба IPFW</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>IPFW-н <acronym>NAT</acronym> функцыг идэвхжүүлэхийн тулд зарим 
 нэмэлт тохиргооны илэрхийллүүдийг идэвхжүүлэх хэрэгтэй болдог. Цөмийн эх кодын 
 бусад IPFIREWALL илэрхийллүүд дээр <literal>option IPDIVERT</literal> илэрхийллийг нэмж эмхэтгэн 
 тусгайлан бэлдсэн цөмийг гаргаж авах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para><filename>/etc/rc.conf</filename> доторх энгийн IPFW тохируулгууд дээр 
 нэмж дараах тохируулгууд хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<programlisting>natd_enable="YES"                   # Enable <acronym>NAT</acronym>D function
 natd_interface="rl0"                # interface name of public Internet NIC
 natd_flags="-dynamic -m"            # -m = preserve port numbers if possible</programlisting>
 
 	<para>Төлөвт дүрмүүдийг <literal>divert natd</literal> (Сүлжээний хаягийн Хөрвүүлэлт) 
 дүрмийн хамт хэрэглэх нь дүрмийн олонлог бичих логикийг төвөгтэй болгодог. 
 <literal>check-state</literal> ба <literal>divert natd</literal> дүрмүүдийн дүрмийн олонлог дахь байрлал нь маш 
 их нөлөөтэй. Энэ нь хялбар дайраад-өнгөрөх логик урсгал биш болно. 
 <literal>skipto</literal> гэсэн шинэ үйлдлийн төрлийг хэрэглэх болно. <literal>skipto</literal>-г хэрэглэхдээ 
 <literal>skipto</literal> дүрмийн дугаар хаашаа үсрэхээ мэдэж байхын тулд бүх дүрмүүдийг дугаарлах хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<para>Дараах тайлбаргүй жишээн дээр пакет дүрмийн олонлогоор дайрч 
 өнгөрөх дарааллыг тайлбарлахаар сонгон авсан дүрэм бичих арга байгаа юм.</para>
 
 	<para>Дүрэмтэй ажиллах процесс дүрмийн файлд байгаа хамгийн эхний 
 дүрмээр эхлэн цааш дүрмүүдийг нэг нэгээр уншин, файлын төгсгөл хүртэл эсвэл 
 пакет аль нэг дүрмийн сонголтын шалгуурт тохирч галт ханыг орхих хүртэл үргэлжилнэ. 
 100, 101, 450, 500, ба 510 дугаартай дүрмүүдийн байрлалыг сайн анзаарах хэрэгтэй. 
 Эдгээр дүрмүүд нь гадагшаа болон дотогшоо чиглэлтэй пакетуудын хөрвүүлэлтийг 
 удирдах бөгөөд ингэснээр keep-state динамик хүснэгтэн дэх тэдгээрт харгалзах 
 мөрөнд хувийн LAN IP хаяг бүртгэгдсэн байх нөхцөлийг хангана. Дараа нь, 
 бүх зөвшөөрөх болон татгалзах дүрмүүдэд пакетийн явж буй чиглэл (өөрөөр хэлбэл гадагшаа эсвэл дотогшоо) 
 ба интерфэйсийг зааж өгсөн байгааг анзаараарай. Мөн гадагшаа сесс эхлүүлэх хүсэлтүүд, 
 сүлжээний хаягийн хөрвүүлэлтийн бүх <literal>skipto rule 500</literal>-с эхэлж байгааг анзаарна уу.</para>
 
 	<para>Нэгэн LAN хэрэглэгч вэб хуудас үзэхийн тулд вэб хөтчийг хэрэглэж байна гэж бодъё. 
 Веб хуудсууд 80-р портоор дамждаг. Пакет галт хананд ирнэ, 
 гадагшаа чиглэж байгаа тул 100-р дүрмэнд тохирохгүй. 101-р дүрмийг мөн 
 өнгөрнө, яагаад гэвэл энэ нь хамгийн анхны пакет тул keep-state 
 динамик хүснэгтэнд хараахан бичигдэж амжаагүй байгаа. Пакет эцэст нь 
 125-р дүрэм дээр ирж, дүрэмд таарна. Энэ пакет Интернэт уруу харсан 
 NIC-р гадагшаа гарч байгаа. пакетийн эхлэл IP хаяг нь хувийн LAN IP хаяг хэвээр байгаа. 
 Энэ дүрмэнд таарах үед хоёр үйлдэл хийгдэнэ. <literal>keep-state</literal> тохируулга энэ дүрмийг 
 keep-state динамик дүрмийн хүснэгтэнд нэмнэ, мөн зааж өгсөн үйлдлийг гүйцэтгэнэ. 
 Үйлдэл нь динамик хүснэгтэд нэмэгдсэн мэдээллийн нэг хэсэг байна. Энэ тохиолдолд 
 <literal>skipto rule 500</literal> байна. 500-р дүрэм нь пакетийн IP хаягийг <acronym>NAT</acronym> хийж, 
 пакетийг гадагш явуулна. Үүнийг бүү мартаарай, энэ бол маш чухал шүү. 
 Энэ пакет өөрийн замаар хүрэх газраа хүрэх бөгөөд хариу пакет үүсч буцаж илгээгдэнэ.
 Энэ шинэ пакет буцаж ирэхдээ мөн л энэ дүрмийн олонлогийг дайрна. 
 Энэ үед харин 100-р дүрэмд тохирч, очих IP хаяг нь буцаж харгалзах LAN IP хаяг уруу хөрвүүлэгдэнэ. 
 Дараа нь <literal>check-state</literal> дүрмээр гарах ба хүснэгтэнд явагдаж байгаа сесс харилцаанд оролцож байгаа 
 гэж тэмдэглэгдсэн тул цааш LAN уруу нэвтрэн орно. Тэгээд өөрийг нь анх явуулсан LAN PC уруу очих ба 
 алсын серверээс өөр хэсэг өгөгдлийг авахыг хүссэн шинэ пакетийг явуулна. Энэ удаа энэ пакет 
 <literal>check-state</literal> дүрмээр шалгагдах ба түүний гадагшаа урсгалд харгалзах мөр олдох тул харгалзах 
 үйлдэл <literal>skipto 500</literal>-г гүйцэтгэнэ. Пакет 500-р мөр уруу үсэрч <acronym>NAT</acronym> хийгдэн цааш 
 өөрийн замаар явах болно.</para>
 
 	<para>Дотогшоо урсгал дээр, идэвхтэй сесс харилцаанд оролцож байгаа 
 гаднаас ирж байгаа бүх зүйлс автоматаар <literal>check-state</literal> дүрмээр болон зохих 
 <literal>divert natd</literal> дүрмүүдээр шийдэгдэнэ. Энд бидний хийх ёстой зүйл бол 
 хэрэггүй пакетуудыг татгалзаж, зөвшөөрөгдсөн үйлчилгээг нэвтрүүлэх юм. 
 Галт ханын байгаа машин дээр апачи сервер ажиллаж байна, тэгээд Интернэтээс 
 хүмүүс энэ дотоод вэб сайт уруу хандаж байна гэж бодъё. Шинэ дотогшоо сесс эхлүүлэх 
 хүсэлтийн пакет 100-р дүрэмд тохирох бөгөөд түүний IP хаяг галт ханын LAN IP 
 хаяг уруу оноолт хийгдэнэ. Дараа нь энэ пакет цааш бүх дүрмүүдээр шалгагдан 
 эцэст нь 425-р дүрэмд тохирно. Энэ дүрэмд таарах үед хоёр үйлдэл хийгдэнэ. 
 Энэ дүрэм keep-state динамик дүрмийн хүснэгтэнд нэмэгдэнэ, мөн зааж өгсөн үйлдлийг гүйцэтгэнэ. 
 Гэвч энэ тохиолдолд энэ эхлэл IP хаягнаас эхэлсэн шинэ сесс эхлүүлэх хүсэлтийн тоо 2-оор хязгаарлагдана. 
 Энэ нь тодорхой порт дээр ажиллаж байгаа үйлчилгээний хувьд DoS халдлагаас хамгаална. 
 Харгалзах үйлдэл нь <literal>allow</literal> тул пакет LAN уруу нэвтэрнэ. Хариу болон үүсгэгдсэн пакетыг
 <literal>check-state</literal> дүрэм идэвхтэй сесс харилцаанд хамаарч байгаа гэж танина. Тэгээд 500-р дүрэм уруу шилжүүлэн, 
 пакет тэнд <acronym>NAT</acronym> хийгдээд цааш гадагшаа интерфэйсээр гарна.</para>
 
 	<para>Жишээ дүрмийн олонлог #1:</para>
 
 	<programlisting>#!/bin/sh
 cmd="ipfw -q add"
 skip="skipto 500"
 pif=rl0
 ks="keep-state"
 good_tcpo="22,25,37,43,53,80,443,110,119"
 
 ipfw -q -f flush
 
 &dollar;cmd 002 allow all from any to any via xl0  # exclude LAN traffic
 &dollar;cmd 003 allow all from any to any via lo0  # exclude loopback traffic
 
 &dollar;cmd 100 divert natd ip from any to any in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 101 check-state
 
 # Authorized outbound packets
 &dollar;cmd 120 &dollar;skip udp from any to xx.168.240.2 53 out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 121 &dollar;skip udp from any to xx.168.240.5 53 out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 125 &dollar;skip tcp from any to any &dollar;good_tcpo out via &dollar;pif setup &dollar;ks
 &dollar;cmd 130 &dollar;skip icmp from any to any out via &dollar;pif &dollar;ks
 &dollar;cmd 135 &dollar;skip udp from any to any 123 out via &dollar;pif &dollar;ks
 
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 300 deny all from 192.168.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 301 deny all from 172.16.0.0/12   to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 302 deny all from 10.0.0.0/8      to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 303 deny all from 127.0.0.0/8     to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 304 deny all from 0.0.0.0/8       to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 305 deny all from 169.254.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 306 deny all from 192.0.2.0/24    to any in via &dollar;pif  #reserved for docs
 &dollar;cmd 307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster
 &dollar;cmd 308 deny all from 224.0.0.0/3     to any in via &dollar;pif  #Class D &amp; E multicast
 
 # Authorized inbound packets
 &dollar;cmd 400 allow udp from xx.70.207.54 to any 68 in &dollar;ks
 &dollar;cmd 420 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 1
 
 
 &dollar;cmd 450 deny log ip from any to any
 
 # This is skipto location for outbound stateful rules
 &dollar;cmd 500 divert natd ip from any to any out via &dollar;pif
 &dollar;cmd 510 allow ip from any to any
 
 ######################## end of rules  ##################</programlisting>
 
 	<para>Дараах жишээ дээрхтэй нилээд төстэй боловч туршлагагүй IPFW дүрэм бичигчид зориулан 
 дүрмүүд юунд зориулагдсаныг тайлбарласан тайлбартай байгаагаараа онцлог юм.</para>
 
 	<para>Жишээ дүрмийн олонлог #2:</para>
 
 	<programlisting>#!/bin/sh
 ################ Start of IPFW rules file ###############################
 # Flush out the list before we begin.
 ipfw -q -f flush
 
 # Set rules command prefix
 cmd="ipfw -q add"
 skip="skipto 800"
 pif="rl0"     # public interface name of NIC
               # facing the public Internet
 
 #################################################################
 # No restrictions on Inside LAN Interface for private network
 # Change xl0 to your LAN NIC interface name
 #################################################################
 &dollar;cmd 005 allow all from any to any via xl0
 
 #################################################################
 # No restrictions on Loopback Interface
 #################################################################
 &dollar;cmd 010 allow all from any to any via lo0
 
 #################################################################
 # check if packet is inbound and nat address if it is
 #################################################################
 &dollar;cmd 014 divert natd ip from any to any in via &dollar;pif
 
 #################################################################
 # Allow the packet through if it has previous been added to the
 # the "dynamic" rules table by a allow keep-state statement.
 #################################################################
 &dollar;cmd 015 check-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Outbound Section)
 # Check session start requests originating from behind the
 # firewall on the private network or from this gateway server
 # destined for the public Internet.
 #################################################################
 
 # Allow out access to my ISP's Domain name server.
 # x.x.x.x must be the IP address of your ISP's DNS
 # Dup these lines if your ISP has more than one DNS server
 # Get the IP addresses from /etc/resolv.conf file
 &dollar;cmd 020 &dollar;skip tcp from any to x.x.x.x 53 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 
 # Allow out access to my ISP's DHCP server for cable/DSL configurations.
 &dollar;cmd 030 &dollar;skip udp from any to x.x.x.x 67 out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out non-secure standard www function
 &dollar;cmd 040 &dollar;skip tcp from any to any 80 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure www function https over TLS SSL
 &dollar;cmd 050 &dollar;skip tcp from any to any 443 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out send &amp; get email function
 &dollar;cmd 060 &dollar;skip tcp from any to any 25 out via &dollar;pif setup keep-state
 &dollar;cmd 061 &dollar;skip tcp from any to any 110 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out FreeBSD (make install &amp; CVSUP) functions
 # Basically give user root "GOD" privileges.
 &dollar;cmd 070 &dollar;skip tcp from me to any out via &dollar;pif setup keep-state uid root
 
 # Allow out ping
 &dollar;cmd 080 &dollar;skip icmp from any to any out via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow out Time
 &dollar;cmd 090 &dollar;skip tcp from any to any 37 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out nntp news (i.e. news groups)
 &dollar;cmd 100 &dollar;skip tcp from any to any 119 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out secure FTP, Telnet, and SCP
 # This function is using SSH (secure shell)
 &dollar;cmd 110 &dollar;skip tcp from any to any 22 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow out whois
 &dollar;cmd 120 &dollar;skip tcp from any to any 43 out via &dollar;pif setup keep-state
 
 # Allow ntp time server
 &dollar;cmd 130 &dollar;skip udp from any to any 123 out via &dollar;pif keep-state
 
 #################################################################
 # Interface facing Public Internet (Inbound Section)
 # Check packets originating from the public Internet
 # destined for this gateway server or the private network.
 #################################################################
 
 # Deny all inbound traffic from non-routable reserved address spaces
 &dollar;cmd 300 deny all from 192.168.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 301 deny all from 172.16.0.0/12   to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 302 deny all from 10.0.0.0/8      to any in via &dollar;pif  #RFC 1918 private IP
 &dollar;cmd 303 deny all from 127.0.0.0/8     to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 304 deny all from 0.0.0.0/8       to any in via &dollar;pif  #loopback
 &dollar;cmd 305 deny all from 169.254.0.0/16  to any in via &dollar;pif  #DHCP auto-config
 &dollar;cmd 306 deny all from 192.0.2.0/24    to any in via &dollar;pif  #reserved for docs
 &dollar;cmd 307 deny all from 204.152.64.0/23 to any in via &dollar;pif  #Sun cluster
 &dollar;cmd 308 deny all from 224.0.0.0/3     to any in via &dollar;pif  #Class D &amp; E multicast
 
 # Deny ident
 &dollar;cmd 315 deny tcp from any to any 113 in via &dollar;pif
 
 # Deny all Netbios service. 137=name, 138=datagram, 139=session
 # Netbios is MS/Windows sharing services.
 # Block MS/Windows hosts2 name server requests 81
 &dollar;cmd 320 deny tcp from any to any 137 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 321 deny tcp from any to any 138 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 322 deny tcp from any to any 139 in via &dollar;pif
 &dollar;cmd 323 deny tcp from any to any 81  in via &dollar;pif
 
 # Deny any late arriving packets
 &dollar;cmd 330 deny all from any to any frag in via &dollar;pif
 
 # Deny ACK packets that did not match the dynamic rule table
 &dollar;cmd 332 deny tcp from any to any established in via &dollar;pif
 
 # Allow traffic in from ISP's DHCP server. This rule must contain
 # the IP address of your ISP's DHCP server as it's the only
 # authorized source to send this packet type.
 # Only necessary for cable or DSL configurations.
 # This rule is not needed for 'user ppp' type connection to
 # the public Internet. This is the same IP address you captured
 # and used in the outbound section.
 &dollar;cmd 360 allow udp from x.x.x.x to any 68 in via &dollar;pif keep-state
 
 # Allow in standard www function because I have Apache server
 &dollar;cmd 370 allow tcp from any to me 80 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in secure FTP, Telnet, and SCP from public Internet
 &dollar;cmd 380 allow tcp from any to me 22 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Allow in non-secure Telnet session from public Internet
 # labeled non-secure because ID &amp; PW are passed over public
 # Internet as clear text.
 # Delete this sample group if you do not have telnet server enabled.
 &dollar;cmd 390 allow tcp from any to me 23 in via &dollar;pif setup limit src-addr 2
 
 # Reject &amp; Log all unauthorized incoming connections from the public Internet
 &dollar;cmd 400 deny log all from any to any in via &dollar;pif
 
 # Reject &amp; Log all unauthorized out going connections to the public Internet
 &dollar;cmd 450 deny log all from any to any out via &dollar;pif
 
 # This is skipto location for outbound stateful rules
 &dollar;cmd 800 divert natd ip from any to any out via &dollar;pif
 &dollar;cmd 801 allow ip from any to any
 
 # Everything else is denied by default
 # deny and log all packets that fell through to see what they are
 &dollar;cmd 999 deny log all from any to any
 ################ End of IPFW rules file ###############################</programlisting>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
index a6151ee2d7..ec60d13d19 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/introduction/chapter.sgml
@@ -1,943 +1,945 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.137
+     Original revision 1.138
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="introduction">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Жим</firstname>
 	<surname>Мок</surname>
 	<contrib>Дахин бүтцийг өөрчилж зохион байгуулсан, зарим хэсгийг дахин бичсэн </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Цагаанхүүгийн</firstname>
 	<surname>Ганболд</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
  	<!-- Nov 2006 -->
       </author>
     </authorgroup>
   </chapterinfo>
 
   <title>Танилцуулга</title>
 
   <sect1 id="introduction-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>&os;-г сонирхсон танд баярлалаа!  Дараах бүлэг &os; төслийн түүх, зорилго,
 	хөгжүүлэх загвар зэрэг бусад төрөл бүрийн ойлголтуудыг хамарна.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>&os; бусад компьютерийн үйлдлийн системүүдтэй ямар хамааралтай талаар.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; төслийн түүх.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os; төслийн зорилгууд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>&os;-ийн нээлттэй-эх хөгжүүлэх загварын үндсүүд.</para>
       </listitem>
       <listitem>
 	<para>Мөн мэдээж <quote>&os;</quote> нэр хаанаас гарсан талаар.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="nutshell">
     <title>&os;-д тавтай морилно уу!</title>
     <indexterm><primary>4.4BSD-Lite</primary></indexterm> 
 
     <para>&os; нь Интел (x86 болон &itanium;), AMD64, <trademark>Alpha</trademark>, 
 	Sun &ultrasparc; компьютеруудад зориулагдсан 4.4BSD-Lite дээр үндэслэсэн үйлдлийн систем
 	юм. Мөн өөр бусад архитектур уруу порт хийгдэж байгаа болно. Та мөн
 	<link linkend="history">&os;-ийн түүх</link> эсвэл 
 	<link linkend="relnotes">одоогийн хувилбар</link>ыг унших боломжтой. Хэрэв та 
 	энэ төсөлд (код, тоног төхөөрөмж, сан) хувь нэмэр оруулахыг сонирхож 
 	байгаа бол <ulink url="&url.articles.contributing;/index.html">
 	&os;-д хувь нэмэр оруулах нь</ulink> нийтлэлийг уншина уу.</para>
 
     <sect2 id="os-overview">
       <title>&os; юу хийж чадах вэ?</title>
 
       <para>&os; олон тооны дурдахад буруудахгүй боломжуудтай. Эдгээрийн зарим нь:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>Илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлогоор солигдох боломж бүхий олон бодлогочлол</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Компьютерийг их ачаалалтай байсан ч програмууд болон хэрэглэгчдийн хооронд бартаагүй, 
 		ижил хуваалцах нөхцлийг бүрдүүлэх, динамик дараалал тохируулалттай, 
 		<emphasis>илүү өндөр давуу эрх бүхий бодлогоор солигдох боломж бүхий олон бодлогочлол</emphasis>.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Олон-хэрэглэгчийн боломжууд</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Олон-хэрэглэгчийн боломжууд</emphasis> нь олон хүмүүс &os; 
 		системийг төрөл бүрийн зүйлд зориулан зэрэгцэн хэрэглэх боломжийг зөвшөөрдөг.
 		Энэ нь, жишээ нь, хэвлэгчүүд болон соронзон хальсны хөтлөгчүүд зэрэг системийн захын 
 		төхөөрөмжүүд нь систем эсвэл сүлжээн дэх бүх хэрэглэгчдийн дунд зөвөөр хуваалцах 
 		ба эх үүсвэр бүр дэх хязгаарууд нь маш чухал системийн эх үүсвэрүүдийг илүү 
 		ашиглахаас хамгаалж хэрэглэгчдэд болон бүлэг хэрэглэгчдэд тавигдаж болно гэсэн үг
 		юм.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>TCP/IP сүлжээ</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>SCTP, DHCP, NFS, NIS, PPP, SLIP, IPsec, болон IPv6 зэрэг үйлдвэрлэлийн стандартуудын
 		дэмжлэгтэй, хүчирхэг <emphasis>TCP/IP сүлжээ</emphasis>.
 		Энэ нь таны &os; машин бусад үйлдлийн системүүдтэй хялбар харилцан 
 		ажиллаж чадахаас гадна мөн NFS (файлд алсаас хандах) 
 		цахим захидлын үйлчилгээнүүд зэрэг чухал боломжуудыг хангадаг 
 		эсвэл Интернэтэд WWW, FTP, чиглүүлэх эсвэл галт ханын (аюулгүй байдал) 
 		үйлчилгээнүүдийн хамт та өөрийнхөө байгууллагыг байрлуулах Enterprise 
 		сервер шиг ажиллаж чадна гэсэн үг юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>санах ойн хамгаалалт</primary></indexterm>      
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Санах ойн хамгаалалт</emphasis> нь програмууд 
 		(эсвэл хэрэглэгчид) өөр хоорондоо нөлөөлөхгүй нөхцлийг хангадаг.
 		Нэг програм сүйрэхэд бусдад аль ч замаар нөлөөлөхгүй.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>&os; нь <emphasis>32-бит</emphasis> үйлдлийн систем 
 		(Альфа дээр <emphasis>64-бит</emphasis>, &itanium;, AMD64, болон &ultrasparc;)
 		бөгөөд бүр анхнаасаа эхлэн дизайн хийгдсэн юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
     <primary>X Цонхны Систем</primary>
     <seealso>XFree86</seealso>
   </indexterm>
 
 	<listitem>
 	  <para>
 		Үйлдвэрлэлийн стандарт болох <emphasis>X Цонхны Систем</emphasis> (X11R7)
 		нь ердийн VGA карт ба дэлгэцийн үнэнд хэрэглэгчийн график интерфэйсийг (GUI) 
 		хангадаг бөгөөд бүрэн эхийн хамт ирдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>Линукс</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>SCO</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>SVR4</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>BSD/OS</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хоёртын нийлэмж</primary>
 	  <secondary>NetBSD</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Линукс, SCO, SVR4, BSDI ба NetBSD-д зориулан бүтээгдсэн 
 		олон програмуудтай <emphasis>хоёртын нийлэмж</emphasis>.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para>Олон мянган <emphasis>ажиллахад бэлэн</emphasis> програмууд 
 		&os;-ийн <emphasis>портууд</emphasis> болон <emphasis>багцуудын</emphasis>
 		цуглуулганд байдаг. Эндээс бүгдийг олж болж байхад яагаад сүлжээнээс хайх
 		хэрэгтэй гэж?</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>Олон мянган нэмэлт болон <emphasis>амархан порт хийх</emphasis>
 		боломжтой програмууд Интернэтэд байдаг. &os; нь эх кодын хувьд
 		ихэнх олны мэддэг арилжааны &unix; системүүдтэй нийцтэй бөгөөд
 		ихэнх програмуудыг хөрвүүлэхэд хэрэв байгаа бол цөөн өөрчлөлтүүдийг 
 		шаарддаг.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>виртуал санах ой</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Шаардлагаар хуудасладаг (demand paged) <emphasis>виртуал санах ой</emphasis> 
 		ба <quote>нийлүүлсэн VM/түр хадгалагч</quote> дизайн нь санах ойн хувьд 
 		их хэрэглэдэг програмуудын хүслийг үр ашигтайгаар хангадаг бөгөөд ингэхдээ бусад 
 		хэрэглэгчдэд харилцан хариу өгөх боломжийг олгосоор байдаг.</para>
 	</listitem>
       
         <indexterm>
 	  <primary>Адил Хэмт Олон-Боловсруулалт (SMP)</primary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Олон CPU-тай машинуудад зориулсан <emphasis>SMP</emphasis> 
 		дэмжлэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>C</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>C++</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>хөрвүүлэгчид</primary>
 	  <secondary>ФОРТРАН</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>C</emphasis>,
 	    <emphasis>C++</emphasis>, болон <emphasis>ФОРТРАН</emphasis>
 		хөгжүүлэх багажуудын бүрэн бүрэлдэхүүн. Нарийн судалгаа болон хөгжүүлэлтэд
 		зориулсан олон нэмэлт хэлнүүд бас портууд болон багцуудын цуглуулганд байдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>эх код</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para>Бүх системд зориулсан <emphasis>эх код</emphasis> гэдэг нь
 		та орчноо хамгийн ихээр хянана гэсэн үг юм. Та жинхэнэ нээлттэй системтэй мөртлөө 
 		яагаад үйлдвэрлэгчийн буянд хаалттай шийдэлд цоожтой байх ёстой гэж?</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para>Дэлгэрэнгүй <emphasis>онлайн 
 	    баримтжуулалт</emphasis>.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>гэх мэт өөр илүү олныг дурдаж болно!</emphasis></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <indexterm><primary>4.4BSD-Lite</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Компьютерийн Системийн Судалгааны Бүлэг (CSRG)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <para>&os; нь Беркли дэх Калифорнийн Их Сургуулийн Компьютерийн Системийн 
 	Судалгааны Бүлгээс (CSRG) гаргасан 4.4BSD-Lite хувилбар дээр үндэслэсэн 
 	бөгөөд BSD системийн хөгжүүлэлтийн бусдаас ялгаатай уламжлалыг үргэлжлүүлсээр 
 	байна. CSRG-ээс гаргасан сайхан ажлаас гадна &os; Төсөл нь жинхэнэ амьдрал 
 	дээрх ачааллын үеийн найдвартай болон хамгийн сайн ажиллагааг хангах системийг 
 	нарийн тохируулахад олон мянган цагийг зориулжээ. Улам олон арилжааны аваргууд 
 	ийм боломжууд, ажиллагаа болон найдвартай байдал бүхий PC үйлдлийн системийг
 	гаргах гэж тэмцэж байхад &os; тэдгээрийг <emphasis>одоо</emphasis>
 	санал болгож чадна!</para>
 
       <para>&os;-г ямар хэрэглээнд ашиглах нь зөвхөн таны төсөөллийн хүрээнд байна.
 	Програм хангамжийн хөгжүүлэлтээс эхлээд үйлдвэрлэлийн автоматжуулалт, төлвийн
 	хяналтаас авахуулаад алсын хиймэл дагуулын антеннуудын азимут засварлалт; 
 	хэрэв үүнийг арилжааны &unix; бүтээгдэхүүнээр хийж чадах бол мэдээж та үүнийг
 	&os;-ээр ч бас хийж чадна! Мөн &os; дэлхий даяар судалгааны төвүүд болон их 
 	сургуулиудад хөгжүүлсэн ихэнхдээ бага эсвэл үнэгүй байдаг олон мянган өндөр чанарын 
 	програмуудаас мэдэгдэхүйц үр ашгийг авдаг. Арилжааны програмууд бас байдаг бөгөөд
 	өдөр ирэх тусам их хэмжээгээр нэмэгдэж байна.</para>
 
       <para>&os;-ийн өөрийн эх код ерөнхийдөө байгаа болохоор  
 	тусгай програмууд эсвэл төслүүдэд зориулж системийг бараг сонсоогүй хэмжээнд 
 	өөрчлөх боломжтой бөгөөд ерөнхийдөө бусад ихэнх том том арилжааны 
 	үйлдвэрлэгчдийн үйлдлийн системүүдэд үүнийг хийх боломжгүй байдаг. Энд
 	&os;-г ашиглаж байгаа хүмүүсийн хэрэглээний зарим нэг байна:</para>
     
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Интернэтийн Үйлчилгээнүүд:</emphasis> &os; дэх хүчирхэг TCP/IP 
 		сүлжээ нь төрөл бүрийн Интернэтийн үйлчилгээнүүдэд хамгийн тохирсон тавцан болгодог:</para>
 
 	  <itemizedlist>
 	    <indexterm><primary>FTP серверүүд</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>FTP серверүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm><primary>вэб серверүүд</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Дэлхий Даяарх Вэб серверүүд (стандарт эсвэл нууцлаг [SSL])</para>
             </listitem>
 
             <listitem>
               <para>IPv4 болон IPv6 чиглүүлэлт</para>
 	    </listitem>
 
 	    <indexterm><primary>гал хана</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>NAT</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Галт хананууд болон NAT (<quote>IP маскарад хийх</quote>)
 	        	гарцууд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm>
 	      <primary>цахим захидал</primary>
 	      <see>захидал</see>
 	    </indexterm>
 	    <indexterm>
 	      <primary>захидал</primary>
 	    </indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>Цахим Захидлын серверүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <indexterm><primary>USENET</primary></indexterm>
 	    <listitem>
 	      <para>USENET Мэдээнүүд эсвэл Зарлалын Самбарын Системүүд</para>
 	    </listitem>
 	  
 	    <listitem>
 	      <para>гэх мэт өөр илүү олныг дурдаж болно...</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>Та &os;-тэй байхад хямд 386 ангиллын PC-тэй жижгээс хялбархнаар эхлээд 
 		таны Enterprise өсөхийн хэрээр RAID хадгалалт бүхий 4 процессортой Xeon 
 		хүртэл шинэчилж болно.</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Боловсрол:</emphasis> Та компьютерийн шинжлэх ухаан эсвэл
 		түүнтэй холбоотой инженерчлэлийн салбарын оюунтан уу? Үйлдлийн систем, компьютерийн
 		архитектур болон сүлжээний талаар сурахад &os;-ийн далд хангаж өгдөг боломж шиг 
 		илүү сайн арга байхгүй. Чөлөөтэй байдаг хэд хэдэн CAD, математикийн болон графикийн 
 		дизайн хийх багцууд нь <emphasis>өөр бусад</emphasis> ажлуудыг хийхийн тулд 
 		компьютерийг ашигладаг хүмүүст &os;-г илүү их ашигтай болгодог!</para>
 	</listitem>
       
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Судалгаа:</emphasis>  Бүхэл системийн хувьд эх кодтой &os; 
 		нь үйлдлийн системүүд болон компьютерийн шижлэх ухааны бусад салбаруудын 
 		хувьд судалгааны маш сайн тавцан болдог. &os;-ийн чөлөөтэй байдаг чанар нь 
 		алсад байгаа бүлгүүд тусгай лицензийн гэрээ эсвэл нээлттэй форум дээр хэлэлцэж болох 
 		хязгааруудад санаа зоволгүйгээр шинэ санаанууд болон хуваалцсан хөгжүүлэлт дээр  
 		хамтран ажиллах боломжийг бүрдүүлдэг.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>чиглүүлэгч</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>DNS Сервер</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Сүлжээ:</emphasis>  Шинэ чиглүүлэгч? Нэрийн сервер (DNS)? 
 		Хүмүүсийг дотоод сүлжээнээс гадуур байлгах  галт хана  хэрэгтэй байна уу? 
 		&os; нь ашиглаагүй, буланд хэвтэж байгаа 386 эсвэл 486 PC-г  пакет 
 		шүүлт хийх сайжруулсан боломжуудтай өргөтгөсөн чиглүүлэгч болгон хялбархан 
 		хувиргаж чадна.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm>
 	  <primary>X Цонхны Систем</primary>
 	  <secondary>XFree86</secondary>
 	</indexterm>
 	<indexterm>
 	  <primary>X Цонхны Систем</primary>
 	  <secondary>Хурдасгасан-X</secondary>
 	</indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>X Цонхны ажлын станц:</emphasis> &os; нь
 		чөлөөтэй байдаг X11 серверийг ашиглан хямд X терминалын шийдэлд
 		зориулсан сайн сонголт болдог. X терминалаас ялгаатай нь хэрэв хүсвэл олон
 		програмуудыг &os; ажиллуулахыг зөвшөөрдөг бөгөөд ингэснээр төв 
 		серверийн ачааллыг хөнгөвчилдөг. &os; нь <quote>дискгүй</quote>
 		ачаалж чадсанаар ажлын станцуудыг хямд, амархан удирдах боломжтой болгодог.</para>
 	</listitem>
       
 	<indexterm><primary>GNU Хөрвүүлэгчийн Цуглуулга</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><emphasis>Програм Хангамжийн Хөгжүүлэлт:</emphasis>  Үндсэн 
 		&os; систем нь нийтэд алдаршсан GNU C/C++ хөрвүүлэгч болон алдаа ологч зэрэг
 		програмчлалын үндсэн хэрэгслүүдтэй ирдэг.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     
       <para>&os; нь CD-ROM, DVD, болон нэргүй FTP дээр эх болон хоёртын хэлбэрээр байдаг. 
 	&os;-г олж авах талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="mirrors"> хаягаас
 	үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="introduction-nutshell-users">
       <title>&os;-г хэн ашигладаг вэ?</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>хэрэглэгчид</primary>
 	<secondary>&os; ажиллуулдаг том сайтууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>&os; нь дэлхийн IT-ийн ихэнх томоохон компаниудын гаргадаг 
 	төхөөрөмжүүд болон бүтээгдэхүүнүүдэд тавцан болон ашиглагддаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<indexterm><primary>Apple</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.apple.com/">Apple</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Cisco</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.cisco.com/">Cisco</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Juniper</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.juniper.net/">Juniper</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>NetApp</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.netapp.com/">NetApp</ulink></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>&os; нь бас интернэт дэх зарим нэг хамгийн томоохон вэб хуудсуудыг ажиллуулдаг:</para>
 
       <itemizedlist>
         <indexterm><primary>Yahoo!</primary></indexterm>
         <listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.yahoo.com/">Yahoo!</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Yandex</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.yandex.ru/">Yandex</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Apache</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.apache.org/">Apache</ulink></para>
 	</listitem>
 
  	<indexterm><primary>Rambler</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.rambler.ru/">Rambler</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Sina</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.sina.com/">Sina</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Pair Networks</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.pair.com/">Pair
 	    Networks</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Sony Japan</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.sony.co.jp/">Sony
 	    Japan</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Netcraft</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.netcraft.com/">Netcraft</ulink>
 	    </para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>NetEase</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.163.com/">NetEase</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<indexterm><primary>Weathernews</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.wni.com/">Weathernews</ulink>
 	</para></listitem>
 
 	<indexterm><primary>TELEHOUSE America</primary></indexterm>
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.telehouse.com/">TELEHOUSE
 	    America</ulink></para>
 	</listitem>
 
         <indexterm><primary>Experts Exchange</primary></indexterm>
         <listitem>
           <para><ulink url="http://www.experts-exchange.com/">Experts
              Exchange</ulink></para>
         </listitem>
 
       </itemizedlist>
 
       <para>гэх мэт өөр илүү олон вэб хуудсуудыг дурдаж болно.</para>
     </sect2>
 
   </sect1>
   
   <sect1 id="history">
     <title>&os; Төслийн тухай</title>
 
     <para>Дараах хэсэг төслийн товч түүх, төслийн зорилгууд,болон төслийн 
 	хөгжүүлэлтийн загвар зэрэг төслийн тухай зарим нэг мэдээллийг өгнө.</para>
 
     <sect2 id="intro-history">
       <sect2info role="firstperson">
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Жордан</firstname>
 	    <surname>Хаббард</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os;-ийн товч түүх</title>
 
       <indexterm><primary>386BSD Залруулах багц</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Хаббард, Жордан</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Вилльямс, Нэйт</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Граймс, Род</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>түүх</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os; төслийн үүсэл 1993 оны эхэн хэсэгт үүдэлтэй бөгөөд залруулах багцын 
 	сүүлийн 3 зохицуулагчид болох Нэйт Вилльямс, Род Граймс болон миний биеийн хамтран 
 	гаргасан <quote>Албан ёсны бус 386BSD Залруулах багц</quote>аас 
 	хэсэгчилэн хөгжсөн юм.</para>
     
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <para>Бидний анхны зорилго хэд хэдэн асуудлуудыг шийдэхийн тулд 386BSD-ийн дундын 
 	хормын хувилбарыг гаргаж авах явдал байсан бөгөөд залруулах багцын механизм үүнийг шийдэж 
 	чаддаггүй байлаа. Та нарын зарим нэг нь төслийн ажлын анхны нэр тэр явдалтай холбоотой 
 	<quote>386BSD 0.5</quote> эсвэл  <quote>386BSD Дундын</quote> гэж байсныг 
 	санаж магадгүй юм.</para>
     
       <indexterm><primary>Жолиц, Билл</primary></indexterm>
       <para>386BSD нь бараг жил орчмын үл ойшоолтоос болж ихээхэн зовж байсан тэр үед хүрсэн  
 	Билл Жолицийн үйлдлийн систем байсан юм. Залруулалтын багц нь өдөр өнгөрөх бүр 
 	улам эвгүйгээр томорч байсан бөгөөд бид ямар нэг юм хийх ёстойг 100 хувь зөвшөөрч 
 	Биллд туслахаар шийдэж энэхүү дундын <quote>цэвэрлэсэн</quote> хормын хувилбарыг 
 	гаргасан юм. Тэдгээр төлөвлөгөөнүүд нь Билл Жолицийг юу хийгдэж болохыг тодорхой 
 	харуулахын оронд  ямар ч зүйлгүйгээр төслийн өөрийн санкцаас гэнэт татгалзах шийдвэрт 
 	хүргэж бүдүүлэг зогсоолтод хүргэсэн юм.</para>
 
       <indexterm><primary>Грийнмэн, Дэйвид</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Волнат Крийк CDROM</primary></indexterm>
       <para>Биллийн дэмжлэггүй ч гэсэн зорилго маань харамсахааргүй хэвээрээ үлдэхийг 
 	бид нэг их удалгүй шийдсэн бөгөөд Дэйвид Грийнмэний бодож олсноор 
 	<quote>&os;</quote> нэрийг авсан юм. Бидний эхний зорилгууд 
 	системийн одоогийн хэрэглэгчидтэй зөвлөлдсөний дараа тодорхойлогдсон бөгөөд 
 	төсөл эхэлсэн нь тодорхой болсны дараа бүр магадгүй амьдрал дээр биеллээ олохын 
 	тулд би Интернэт уруу хялбар хандах боломжгүй олон золгүйчүүдэд зориулж 
 	&os;-ийн түгээлтийн сувгуудыг сайжруулах зорилготойгоор Волнат Крийк 
 	CDROM-той холбоо тогтоосон юм.
 	Волнат Крийк CDROM нь &os;-г CD дээр түгээх санааг дэмжээд зогсоогүй 
 	ажиллах машин бас хурдан Интернэтийн холболтыг төсөлд зориулан хангасан юм.
 	Волнат Крийк CDROM-ийн  тэр үед тэр чигээрээ үл мэдэгдэх төсөлд бараг л 
 	урьдчилан тооцох аргагүй өгсөн итгэлгүйгээр &os; одоогийн хүрсэн шиг ийм 
 	хол түвшинд, ийм хурдан хүрэхгүй байсан биз ээ.</para>
 
       <indexterm><primary>4.3BSD-Lite</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Net/2</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Чөлөөт Програм Хангамжийн Сан</primary></indexterm>
       <para>Анхны CD-ROM (ерөнхийдөө сүлжээнд өргөнөөр)  түгээлт 1993 оны 12 сард гаргасан 
 	&os;&nbsp;1.0 байлаа. Энэ нь Берклигийн К.И.С-ийн 4.3BSD-Lite 
 	(<quote>Net/2</quote>) соронзон хальс дээр тулгуурласан, бас 386BSD болон Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн Сангаас хангасан олон хэсгүүдээс тогтсон байсан билээ.Энэ бол эхний удаад нэлээн 
 	боломжийн амжилт байсан бөгөөд дараа нь бид маш өндөр амжилт олсон &os; 1.1 
 	хувилбарыг 1994 оны 5 сард гаргасан юм.</para>
 
       <indexterm><primary>Новэлл</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Net/2</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>AT&amp;T</primary></indexterm>
       <para>Энэ үед  урт удаан үргэлжилсэн Берклигийн Net/2 соронкон хальны хууль эрх зүйн статустай 
 	холбоотой Новэлл ба Берклигийн К.И.С нарын хоорондох зарга шийдэгдэж гэнэтийн хар 
 	үүлс бий болсон юм. Тэр тохиролцооны нөхцөл нь <quote>саад болсон</quote> код ба 
 	Новэллийн урьд нь AT&amp;T-ээс авсан өмч болох Net/2-ийн ихэнх хэсэг дээр хийсэн 
 	Берклигийн К.И.С-ийн буулт байлаа. Хариуд нь Новэллийн <quote>адислал</quote> 
 	4.4BSD-Lite хувилбар байсан бөгөөд энэ нь гарсныхаа дараа  саадгүйгээр тунхаглагдаж 
 	түүн уруу Net/2-ийн бүх  хэрэглэгчид маш хүчтэйгээр шилжихийг дэмжих явдал байлаа. 
 	Үүнд &os; бас орсон бөгөөд төсөлд 1994 оны 7 сараас хүртэл хугацаа өгч өөрийн 
 	Net/2 дээр тулгуурласан бүтээгдэхүүнээ гаргахыг хориглосон юм. Тэр гэрээний хүрээнд 
 	эцсийн хугацаанаас өмнө төсөлд сүүлийн нэг хувилбар гаргахыг зөвшөөрсөн бөгөөд тэр 
 	хувилбар нь &os;&nbsp;1.1.5.1 байлаа.</para>
 
       <para>Дараа нь &os; бараг тэр чигээрээ шинэ, бүрэн биш 4.4BSD-Lite-ийн хэсгээс 
 	өөрийгээ дахин бүтээх хүнд бэрх бодлогыг тогтоосон юм. <quote>Lite</quote> 
 	хувилбарууд нь зарим талаараа хөнгөн байсан, учир нь ачаалагдаж ажиллах системийг 
 	бүтээхэд шаардлагатай кодын ихээхэн хэсгийг Берклигийн CSRG арилгасан 
 	(төрөл бүрийн хууль эрх зүйн шаардлагаар) бөгөөд 4.4-ийн Интелийн хэсэг бас нэлээн 
 	бүрэн биш байлаа. Энэ шилжилтийг хийсээр төсөл 1994 оны 11 сар хүргэсэн бөгөөд 
 	тэр үед сүлжээ болон CD-ROM (12 сарын сүүлээр) дээр &os;&nbsp;2.0-ийг гаргасан 
 	байна. Хэдийгээр гадуураа бага зэрэг түүхий байсан боловч энэ хувилбар нь ихээхэн амжилттай 
 	болсон бөгөөд удалгүй илүү хүчирхэг, амархан суулгадаг &os;&nbsp;2.0.5 хувилбарыг 
 	1995 оны 6 сард гаргасан билээ.</para>
 
       <para>1996 оны 8 сард &os;&nbsp;2.1.5-ыг бид гаргасан бөгөөд энэ нь ISP болон 
 	арилжааны хүрээнийхэнд нэлээн алдаршсан ба 2.1-STABLE салбарын бас нэг өөр хувилбар 
 	сайшаагдсан билээ. Энэ нь 1997 оны 2 сард гарсан &os;&nbsp;2.1.7.1 бөгөөд 2.1-STABLE 
 	-ийн зонхилох хөгжүүлэлтийн төгсгөл болсон юм. Одоо үйл ажиллагааг хангах горимд 
 	зөвхөн аюулгүй байдлын өргөжүүлэлт болон бусад ноцтой алдааны засварлалтууд энэ салбарын 
 	(RELENG_2_1_0) хувьд хийгдэх болно.</para>
 
       <para>&os;&nbsp;2.2 нь хөгжүүлэлтийн гол салбараас (<quote>-CURRENT</quote>) 
 	1996 оны 11 сард RELENG_2_2 салбар болон салбарлан гарсан бөгөөд анхны 
 	бүрэн хувилбар (2.2.1) 1997 оны 4 сард гарсан юм. 2.2 салбарын дараагийн 
 	хувилбарууд 97 оны зун болон намар гарцгаасан бөгөөд тэдгээрийн сүүлийнх (2.2.8) 
 	1998 оны 11 сард гарчээ. Анхны албан ёсны 3.0 хувилбар 1998 оны 10 сард 
 	гарсан бөгөөд 2.2 салбарын хувьд төгсгөл болох эхлэлийг тавьсан юм.</para>
 
       <para>1999 оны 1 сарын 20-нд мод дахин салбарласан бөгөөд 4.0-CURRENT болон 
 	3.X-STABLE салбарууд гарахад хүргэжээ. 3.X-STABLE-ээс 3.1 1999 оны 2 сарын 
 	15-нд гарсан, 3.2 1999 оны 5 сарын 15-нд, 3.3 1999 оны 9 сарын 16-нд, 3.4 
 	1999 оны 12 сарын 20-нд, тэгээд 3.5 2000 оны 6 сарын 24-нд гарсан бөгөөд 
 	хэдхэн хоногийн дараагаар  Kerberos-т сүүлийн минутын аюулгүй байдлын засваруудыг 
 	оруулсан багахан хувилбар шинэчлэл 3.5.1-ийг гарахад хүргэсэн юм. Энэ нь 3.X салбар 
 	дахь сүүлийн хувилбар юм.</para>
 
       <para>2000 оны 3 сарын 13-нд нэг салбар гарсан нь 4.X-STABLE салбар бий болсон 
 	явдал юм. Үүнээс хэд хэдэн хувилбарууд гарсан: 4.0-RELEASE 2000 оны 3 сард 
 	танилцуулагдсан бөгөөд сүүлийн 4.11-RELEASE 2005 оны 1 сард гарсан юм.</para>
 
       <para>Удаан хүсэн хүлээсэн 5.0-RELEASE 2003 оны 1 сарын 19-нд зарлагдсан. Ойролцоогоор 
 	3 жилийн ажлыг шингээсэн энэ хувилбар нь &os;-г өргөжүүлсэн олон процессор,  
 	програмын урсгал дэмжлэгийн замд гаргаж &ultrasparc; ба <literal>ia64</literal> 
 	тавцангуудад зориулсан дэмжлэгийг танилцуулсан билээ. Энэ хувилбарын дараагаа 2003 оны 
 	6 сард 5.1 хувилбар гарсан. -CURRENT салбарын сүүлийн 5.X хувилбар 2004 оны 2 сард 
 	танилцуулагдсан 5.2.1-RELEASE байв.</para>
 
       <para>RELENG_5 салбар 2004 оны 8 сард үүссэн бөгөөд дараагаар нь 
 	5-STABLE салбар хувилбаруулын эхлэлийг тэмдэглэсэн 5.3-RELEASE гарсан юм.
 	Хамгийн сүүлийн 5.5-RELEASE 2006 оны 5 сард гарсан.
 	RELENG_5 салбараас дахиж нэмэлт хувилбарууд гарахгүй.</para>
 
       <para>2005 оны 7 сард энэ удаа RELENG_6-д зориулж мод дахин салбарлажээ.
 	6.X салбарын анхны хувилбар болох 6.0-RELEASE 2005 оны 11 сард гарчээ.
 	Хамгийн сүүлийн 6.4-RELEASE 2008 оны 11 сард гарсан.
 	RELENG_6 салбараас дахиж нэмэлт хувилбар гарахгүй.</para>
 
       <para>RELENG_7 салбар 2007 оны 10 сард үүссэн. Энэ салбарын 
 	эхний хувилбар 7.0-RELEASE байсан бөгөөд 2008 оны 2 сард гарчээ. 
 	Хамгийн сүүлийн &rel2.current;-RELEASE &rel2.current.date; гарсан.
 	RELENG_7 салбарын нэмэлт хувилбарууд гарах болно.</para>
 
        <para>2009 оны 8 сард энэ удаа RELENG_8-д зориулж мод дахин салбарлажээ.
-	 8.X салбарын анхны хувилбар 8.0-RELEASE &rel.current.date; гарсан.</para>
+	 8.X салбарын анхны хувилбар 8.0-RELEASE 2009 оны 11 сард гарсан.
+       	Хамгийн сүүлийн &rel.current;-RELEASE &rel.current.date; гарсан.
+	RELENG_8 салбарын нэмэлт хувилбарууд гарах болно.</para>
 
       <para>Одоогоор урт хугацааны хөгжүүлэлтийн төслүүд 9.X-CURRENT (транк) салбарт 
 	үргэлжлэх бөгөөд ажил урагшлах бүр CD-ROM дээрх (мэдээж сүлжээнд бас) 9.X-ийн 
 	SNAPshot хувилбарууд 
 	<ulink url="ftp://current.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/snapshots/">
 	Хормын агшны сервэр</ulink>ээс үргэлжлэн гарсаар байх болно.</para>
     </sect2>
       
     <sect2 id="goals">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
 	    <firstname>Жордан</firstname>
 	    <surname>Хаббард</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os; Төслийн Зорилгууд</title>
     
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>зорилгууд</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os; Төслийн зорилгууд нь ямар нэг хязгаарлалтгүйгээр дурын зорилгоор ашиглаж 
 	болох програм хангамжийг хангах явдал юм. Бидний олонхи нь кодонд (болон төсөлд) 
 	чухал хөрөнгө оруулалт хийцгээсэн бөгөөд одоо болон ирээдүйд багахан санхүүгийн нөхөн 
 	олговроос мэдээж татгалзахгүй, гэхдээ бид мэдээж үүнийг шаардахаар бэлтгэгдээгүй юм.
 	Бидний анхны бөгөөд нэн тэргүүний <quote>даалгавар</quote> бол ирсэн дурын болон 
 	бүгдэд аль ч зорилгоор ашиглагдаж болох кодоор хангах бөгөөд код нь аль болох өргөн 
 	хэрэглэгдэж, аль болох өргөн үр ашгийг өгөх явдал юм. Энэ нь Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн хамгийн үндсэн зорилгуудын нэг бөгөөд бид үүнийг санаачлагатайгаар 
 	дэмжих ёстой гэдэгт би итгэж байна.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>GNU General Public License (GPL)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>GNU Lesser General Public License (LGPL)</primary>
       </indexterm>
       <indexterm><primary>BSD Зохиогчийн Эрх</primary></indexterm>
       <para>Бидний эх модонд байгаа GNU General Public License (GPL) эсвэл
 	Library General Public License (LGPL) хүрээнд байдаг код  нь арай илүү 
 	хязгаарлалттай бөгөөд ядаж л эсрэгээрээ байх биш харин ч хүчилсэн хандлагын талд байдаг. 
 	GPL програм хангамжийг арилжааны зорилгоор ашиглахад гарах нэмэлт төвөгтэй асуудлуудаас 
 	болоод бид ингэж хийхэд боломжийн сонголт байгаа нөхцөлд арай зөөлөн BSD Зохиогчийн 
 	Эрхийн доор програм хангамжийг ирүүлэхийг илүүд үздэг.</para>
     </sect2>
   
     <sect2 id="development">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
 	    <firstname>Сатоши</firstname>
 	    <surname>Асами</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
 	  </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>&os; Хөгжүүлэх Загвар</title>
     
       <indexterm>
         <primary>FreeBSD Төсөл</primary>
         <secondary>хөгжүүлэх загвар</secondary>
       </indexterm>
       <para>&os;-ийн хөгжүүлэлт нь бидний <ulink
 	url="&url.articles.contributors;/article.html">хувь нэмэр 
 	оруулагчдын жагсаалт</ulink>аас харахад дэлхий даяар хэдэн зуун хүмүүсийн оруулсан 
 	хувь нэмэр дээр бүтээгдсэн, их нээлттэй, уян хатан процесс юм.
 	&os;-ийн хөгжүүлэлтийн дэд бүтэц нь эдгээр хэдэн зуун хөгжүүлэгчдийг 
 	Интернэтээр хамтран ажиллах боломжийг нээж өгдөг.
 	Бид шинэ хөгжүүлэгчид, болон санаануудыг тогтмол хайж байдаг бөгөөд 
 	төсөлтэй илүү ойртохыг сонирхсон хэн ч гэсэн &a.hackers; хаягаар бидэнд 
 	хандаарай. Мөн бусад &os; хэрэглэгчдэд гол гол ажлуудын талаар мэдээлэх 
 	&a.announce; бас байгаа болно.</para>
 
       <para>Чөлөөтэй болон нягт хамтын ажиллагаан доор ажилладгаас үл хамааран &os; 
 	төсөл болон түүний хөгжүүлэлтийн процессийн талаар ашигтай зүйлсийн талаар мэдэхийг 
 	хүсвэл:</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>SVN ба CVS репозитор<anchor
 	    id="development-cvs-repository"></term>
 
 	  <indexterm>
       <primary>CVS</primary>
       <secondary>репозитор</secondary>
     </indexterm>
 	  <indexterm>
 	    <primary>Зэрэгцээ Хувилбаруудын Систем</primary>
       <see>CVS</see>
 	  </indexterm>
           <indexterm>
             <primary>SVN</primary>
 	    <secondary>репозитор</secondary>
           </indexterm>
           <indexterm>
             <primary>Subversion</primary>
             <see>SVN</see>
           </indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>&os;-ийн гол эх мод нь &os;-тэй цуг багцалсан чөлөөтэй байдаг 
 		эх кодыг хянах багаж болох 
 		<ulink url="http://ximbiot.com/cvs/wiki/">CVS</ulink>-ээр 
 	      	(Зэрэгцээ Хувилбаруудын Систем) хэдэн жилийн турш тэтгэгдэж байсан.
 		2008 оны 6 сард Төсөл <ulink
                 url="http://subversion.tigris.org">SVN</ulink> (Subversion) рүү 
 		шилжин хэрэглэхээр болсон. Эх модны хурдацтай өсөлт болон хадгалаастай 
 		байсан түүхийн хуудаснуудын хэмжээнээс болоод <application>CVS</application>-ийн 
 		техникийн хязгаарлалтууд илэрхий болж энэ шилжилтийг зайлшгүй хэрэгцээтэй 
 		гэж үзсэн юм. Одоо үндсэн репозитор <application>SVN</application>-г 
 		ашигладаг бөгөөд хуучин <application>CVS</application> дэд бүтцээс хамаардаг 
 		<application>CVSup</application> болон
                 <application>csup</application> зэрэг хэрэглэгчийн талын 
 		хэрэгслүүд хэвийн ажилласан хэвээр байгаа болно. Энэ зорилгоор 
 		<application>SVN</application> репозитор дахь өөрчлөлтүүд нь 
                 <application>CVS</application> рүү эргээд хөрвүүлэгддэг.
                 Одоогоор зөвхөн төв эх мод <application>SVN</application>-ээр 
 		хянагддаг. Бичиг баримт, Дэлхий Даяарх Вэб болон портын репозиторууд 
 		<application>CVS</application>-ийг ашигласан хэвээр байгаа болно.Үндсэн 
 		<ulink url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi">
 	      	репозитор</ulink> АНУ-ийн Калифорнийн Санта Клара дахь машин дээр 
 		байрладаг бөгөөд тэндээс дэлхий даяар байрласан хэд хэдэн толин тусгалын 
 		машинууд уруу хувилагддаг. <link
 	      	linkend="current">-CURRENT</link> болон <link
 	      	linkend="stable">-STABLE</link> модуудыг агуулсан <application>SVN</application> мод 
 		таны өөрийн машин дээр ч гэсэн амархан хувилагдах боломжтой.
 		Үүнийг хэрхэн хийх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 		<link linkend="synching">Өөрийн эх модоо хамгийн сүүлийн түвшинд 
 		аваачих</link> хэсэг уруу хандаж үзээрэй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>Итгэмжлэн оруулагчдын жагсаалт<anchor
 	    id="development-committers"></term>
 	      
 	  <indexterm><primary>итгэмжлэн оруулагчид</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para><firstterm>Итгэмжлэн оруулагчид</firstterm> нь CVS мод уруу 
 		<emphasis>бичих</emphasis> эрхтэй бөгөөд &os;-ийн эхэд 
 		өөрчлөлтүүд хийх зөвшөөрөлтэй хүмүүс юм (<quote>итгэмжлэн оруулагч</quote> гэсэн 
 		ойлголт нь  CVS репозитор уруу шинэ өөрчлөлтүүдийг хийдэг &man.cvs.1;-ийн 
 		<command>commit</command> тушаалаас гаралтай).
 
 		Итгэмжлэн оруулагчдад илгээсэн зүйлээ хянуулахаар өгөх хамгийн шилдэг арга нь 
 		&man.send-pr.1; тушаал юм. Хэрэв ямар нэг зүйл систем дээр гацвал 
 		&a.committers; уруу та цахим захидал бас илгээн холбогдож болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>&os;-ийн гол баг<anchor id="development-core"></term>
 
 	  <indexterm><primary>гол баг</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>&os;-г компани гэж бодох юм бол <firstterm>&os;-ийн гол баг</firstterm> 
 		нь захирлуудын зөвлөлтэй ижил утгатай юм. Гол багийн үндсэн үүрэг нь 
 		төсөл бүхэлдээ сайн байж, түүнийг зөв чиглэлээр явуулахыг хянаж байх явдал юм.
 		Өөрийгөө бүрэн дайчилсан, хариуцлагатай хөгжүүлэгчдийг итгэмжлэн оруулагчдын 
 		бүлэгт урих нь гол багийн үүргүүдийн нэг бөгөөд зарим гишүүд шилжихэд гол багийн 
 		шинэ гишүүдийг шинээр авах нь бас нэг үүрэг нь юм.
 		Одоогийн гол баг нь нэр дэвшигч итгэмжлэн оруулагчдаас 2008 оны 7 сард сонгогдсон. 
 		Сонгууль 2 жилд нэг удаа явагддаг.</para>
 
 	    <para>Гол багийн зарим гишүүд тусгай хариуцлагатай бөгөөд системийн ихээхэн хэсэг  
 		сурталчилсан хэмжээгээрээ ажиллаж байхыг хянаж бие сэтгэлээ зориулж байдаг.
 		&os; хөгжүүлэгчдийн жагсаалт болон тэдний аль хэсэгт хариуцлагатайг 
 		<ulink url="&url.articles.contributors;/article.html">Хувь 
 		нэмэр оруулагчдын жагсаалт</ulink>аас үзнэ үү.</para>
 
 	    <note>
 	      <para>Гол багийн ихэнх гишүүд &os;-ийн хөгжүүлэлтэд сайн дураар оролцдог бөгөөд 
 		төслөөс санхүүгийн хувьд ашиг олдоггүй болохоор <quote>commitment</quote> 
 		гэдэг нь <quote>баталгаатай дэмжлэг</quote> гэсэн үг гэж ойлгож болохгүй юм.
 		Дээрх <quote>захирлуудын зөвлөл</quote> гэсэн аналог нь тийм ч зөв биш бөгөөд 
 		эдгээр хүмүүс нь &os;-ийн тусын тулд өөрсдийнхөө илүү шийдлийн эсрэг амьдралаа 
 		орхисон хүмүүс гэвэл магадгүй илүү тохирох биз ээ!</para>
 	    </note>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       
 	<varlistentry>
 	  <term>Гаднын хувь нэмэр оруулагчид</term>
 
 	  <indexterm><primary>хувь нэмэр оруулагчид</primary></indexterm>
 	  <listitem>
 	    <para>Эцэст нь, гэхдээ мэдээж хамгийн сүүлийнх биш, хамгийн том бүлэг 
 		хөгжүүлэгчид нь санал сэтгэгдэл болон алдааны засваруудыг бидэнд 
 		бараг л тогтмол илгээдэг хэрэглэгчид юм. &os;-ийн илүү 
 		төвлөрсөн бус хөгжүүлэлттэй холбоотой байх үндсэн арга нь 
 		тийм зүйлсийн талаар хэлэлцдэг &a.hackers;-д бүртгүүлэх явдал юм.
 		&os;-ийн төрөл бүрийн захидлын жагсаалтын талаар дэлгэрэнгүйг 
 		<xref linkend="eresources">-ээс үзнэ үү.</para>
 	  
 	    <para><citetitle><ulink
 	      url="&url.articles.contributors;/article.html">&os;-ийн 
 		Хувь нэмэр оруулагчдын Жагсаалт</ulink></citetitle> нь урт бөгөөд 
 		өсөн нэмэгдэж байгаагийн нэг, тийм болохоор яагаад өнөөдөр &os;-д 
 		хувь нэмэр оруулж энэ жагсаалтад нэгдэж болохгүй гэж?</para>
 
 	    <para>Код ирүүлэх нь төсөлд хувь нэмэр оруулах ганц арга биш юм; 
 		Хийх шаардлагатай байгаа зүйлсүүдийн бүрэн жагсаалтын талаар 
 		<ulink url="&url.base;/index.html">&os; Төслийн вэб хуудсын 
 		хаяг</ulink>т хандаж үзнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     
       <para>Дүгнэж хэлэхэд бидний хөгжүүлэлтийн загвар нь нэг нь нөгөөдөө багтсан, чөлөөтэй 
 	тойргууд маягаар зохион байгуулагдсан загвар юм. Төвлөрсөн загвар нь ирээдүйтэй хувь 
 	нэмэр оруулагчдыг цааш түлхэлгүйгээр нэг төвийн кодын суурийг хялбар хянах  боломжийг 
 	олгож &os;-ийн <emphasis>хэрэглэгчдэд</emphasis> эвтэй байхаар зориулагдан  
 	дизайн хийгдсэн юм. Бидний хүсэл бол хэрэглэгчид амархан суулгаж ашиглаж болдог 
 	ихээхэн хэмжээний уялдаа холбоотой <link linkend="ports">хэрэглээний програмууд</link>тай 
 	тогтвортой үйлдлийн системийг бий болгох явдал юм &mdash; энэнд хүрэхэд энэ загвар нь 
 	маш сайн тохирон ажиллаж байна.</para>
     
       <para>Төслийн амжилттай байсаар байгаад хүргэж байгаа одоогийн хүмүүсийн адил бие 
 	сэтгэлийнхээ зарим ч гэсэн хэсгийг зориулахыг &os; хөгжүүлэгч болон бидэнтэй нэгдэж 
 	байгаа хүмүүсээс хүсэж байгаа бидний цорын ганц хүсэлт юм!</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="relnotes">
       <title>Одоогийн &os; хувилбарууд</title>
 
       <indexterm><primary>NetBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>OpenBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>386BSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Чөлөөт Програм Хангамжийн Сан</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>К.И.С. Беркли</primary></indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Компьютерийн Системийн Судалгааны Бүлэг (CSRG)</primary>
       </indexterm>
       <para>&os; нь чөлөөтэй байдаг, Интел &i386;, &i486;, &pentium;,
         &pentium;&nbsp;Pro,
         &celeron;,
         &pentium;&nbsp;II,
         &pentium;&nbsp;III,
         &pentium;&nbsp;4 (эсвэл нийцтэй),
         &xeon;, DEC <trademark>Alpha</trademark>
         	болон  Sun &ultrasparc;-д зориулагдсан бүрэн эх 4.4BSD-Lite дээр тулгуурласан 
 	хувилбар юм. Энэ нь үндсэндээ NetBSD, OpenBSD, 386BSD, болон Чөлөөт Програм 
 	Хангамжийн Сангийн зарим өргөжүүлэлт хийгдсэн Берклигийн К.И.С.-ийн CSRG бүлгээс 
 	гаргасан програм хангамжууд дээр үндэслэсэн.</para>
 
       <para>1994 оны сүүлд гарсан &os;&nbsp;2.0 хувилбараас хойш &os;-ийн хурдан 
 	ажиллагаа, боломжууд болон тогтвортой байдал мэдэгдэхүйц сайжирсан. 
 	<!-- XXX is the rest of this paragraph still true ? -->
 	Хамгийн том өөрчлөлт нь нийлсэн VM/файл буферийн кэш бүхий засварласан виртуал санах ойн систем 
 	бөгөөд энэ нь ажиллагааг хурдасгаад зогсохгүй &os;-ийн санах ойн мөрийг багасгаж 
 	5&nbsp;MB тохиргоог илүү боломжийн хамгийн бага хэмжээнд хүргэсэн. Бусад 
 	өргөтгөлүүдийг дурдвал гүйцэд NIS клиент ба серверийн дэмжлэг, шилжилтийн TCP дэмжлэг, 
 	шаардлагаар залгах PPP, цогц DHCP дэмжлэг, сайжруулсан SCSI дэд систем, ISDN 
 	дэмжлэг, ATM-ийн дэмжлэг, FDDI, Хурдан болон Гигабит Ethernet (1000&nbsp;Mbit) 
 	картууд, сүүлийн үеийн Адаптек хянагчууд болон олон мянган алдаануудын засварууд зэрэг юм.</para>
 
       <para>Үндсэн түгээлтүүдээс гадна &os; нь мянга мянган байнга хайгддаг програмуудтай 
 	хөрвүүлсэн програм хангамжийн цуглуулгатай байдаг. Энэ авлагыг хэвлэж байх үед 
 	&os.numports; гаруй портууд байсан! Портуудын жагсаалтад http (WWW) серверүүдээс 
 	тоглоомууд, хэлнүүд, засварлагчид, зэрэг бараг л бүх төрлийн програмууд байдаг.
 	Портуудын Цуглуулга бүхэлдээ ойролцоогоор &ports.size; хэмжээний хадгалалт шаарддаг 
 	бөгөөд бүх портууд өөрсдийн жинхэнэ эхийн хувьд <quote>дельта</quote> болж илэрхийлэгддэг.
 	Энэ нь бидэнд портуудыг шинэчлэхэд хялбар болгож хуучин 1.0 Портуудын Цуглуулгын шаарддаг 
 	байсан дискний зайн шаардлагыг ихээхэн багасгаж өгдөг. Портыг хөрвүүлэхийн тулд та 
 	суулгахыг хүсэж байгаа програмын сан уруу шилжиж <command>make install</command> 
 	хэмээн бичихэд систем цааш үлдсэнийг хийх болно. Таны бүтээх порт болгоны жинхэнэ эх бүрэн 
 	түгээлт динамикаар CD-ROM эсвэл локал FTP хаягаас татагдах бөгөөд танд зөвхөн хүссэн портоо 
 	бүтээх хангалттай дискний зай л шаардлагатай. Порт бүр урьдчилан хөрвүүлсэн <quote>багц</quote> 
 	хэлбэрээр бас байх бөгөөд өөрийн портыг эхээс хөрвүүлэх хүсэлгүй хүмүүс хялбар тушаалаар 
 	(<command>pkg_add</command>) ийм портыг суулгаж болдог. Багцууд болон портуудын 
 	талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="ports"> хаягаар олж болно.</para>
 
       <para>Танд &os; суулгаж ашиглах явцад маш их тус болохуйц хэд хэдэн баримтуудыг 
 	хамгийн сүүлийн үеийн дурын &os; машин дээр 
 	<filename>/usr/share/doc</filename> 
 	сангаас бас олох боломжтой юм. Локалаар суусан гарын авлагуудыг та HTML боломжтой 
 	хөтчүүдийг ашиглан дараах хаягаас үзэж болно:</para>
 
       <variablelist>
         <varlistentry>
 	  <term>FreeBSD Гарын авлага</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink type="html"
 	      url="file://localhost/usr/share/doc/handbook/index.html"><filename>/usr/share/doc/handbook/index.html</filename></ulink></para>
 	  </listitem>
         </varlistentry>
       
         <varlistentry>
 	  <term>FreeBSD-ийн БХА (байнга хариулагддаг асуултууд FAQ)</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink type="html"
 	      url="file://localhost/usr/share/doc/faq/index.html"><filename>/usr/share/doc/faq/index.html</filename></ulink></para>
 	  </listitem>
         </varlistentry>
       </variablelist>
     
       <para>Мөн та мастер (болон бусдаас их шинэчлэгддэг) хуулбаруудыг 
 	<ulink url="http://www.FreeBSD.org/"></ulink> хаягаас үзэж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!-- 
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
index 36bf157c42..770aa98f57 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/mirrors/chapter.sgml
@@ -1,3177 +1,3185 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.487
+     Original revision 1.489
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <appendix id="mirrors">
   <title>&os;-г олж авах нь</title>
 
   <sect1 id="mirrors-cdrom">
     <title>CDROM болон DVD Нийтлэгчид</title>
 
     <sect2>
       <title>Жижиглэнгийн хайрцагласан бүтээгдэхүүнүүд</title>
 
       <para>&os; нь хайрцагласан бүтээгдэхүүн хэлбэрээр (&os; CD-үүд,
 	нэмэлт програм хангамж, болон хэвлэсэн баримт) хэд хэдэн жижиглэн 
 	худалдаалагчдаас гардаг:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>CompUSA</otheraddr>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.compusa.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Frys Electronics</otheraddr>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.frys.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>CD болон DVD цуглуулгууд</title>
 
       <para>&os; CD болон DVD цуглуулгуудыг олон жижиглэн худалдаалагчдаас 
 	шууд худалдан авах боломжтой байдаг:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
         <address>
 	  <otheraddr>FreeBSD Mall, Inc.</otheraddr>
 	  <street>700 Harvest Park Ste F</street>
 	  <city>Brentwood</city>, <state>CA</state>  <postcode>94513</postcode>
 	  <country>USA</country>
 	  Утас: <phone>+1 925 240-6652</phone>
 	  Факс: <fax>+1 925 674-0821</fax>
 	  Email: <email>info@freebsdmall.com</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.freebsdmall.com/"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Dr. Hinner EDV</otheraddr>
 	  <street>St. Augustinus-Str. 10</street>
 	  <postcode>D-81825</postcode> <city>M&uuml;nchen</city>
 	  <country>Germany</country>
 	  Утас: <phone>(089) 428 419</phone>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.hinner.de/linux/freebsd.html"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Ikarios</otheraddr>
 	  <street>22-24 rue Voltaire</street>
 	  <postcode>92000</postcode> <city>Nanterre</city>
 	  <country>France</country>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://ikarios.com/form/#freebsd"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>JMC Software</otheraddr>
 	  <country>Ireland</country>
 	  Утас: <phone>353 1 6291282</phone>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.thelinuxmall.com"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>The Linux Emporium</otheraddr>
 	  <street>Hilliard House, Lester Way</street>
 	  <city>Wallingford</city>
 	  <postcode>OX10 9TA</postcode>
 	  <country>United Kingdom</country>
 	  Утас: <phone>+44 1491 837010</phone>
 	  Факс: <fax>+44 1491 837016</fax>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.linuxemporium.co.uk/products/bsd/"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Linux+ DVD Magazine</otheraddr>
 	  <street>Lewartowskiego 6</street>
 	  <city>Warsaw</city>
 	  <postcode>00-190</postcode>
 	  <country>Poland</country>
 	  Утас: <phone>+48 22 860 18 18</phone>
 	  Email: <email>editors@lpmagazine.org</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.lpmagazine.org/"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>Linux System Labs Australia</otheraddr>
 	  <street>21 Ray Drive</street>
 	  <city>Balwyn North</city>
 	  <postcode>VIC - 3104</postcode>
 	  <country>Australia</country>
 	  Утас: <phone>+61 3 9857 5918</phone>
 	  Факс: <fax>+61 3 9857 8974</fax>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.lsl.com.au"></ulink></otheraddr>
         </address>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<address>
 	  <otheraddr>LinuxCenter.Ru</otheraddr>
 	  <street>Galernaya Street, 55</street>
 	  <city>Saint-Petersburg</city>
 	  <postcode>190000</postcode>
 	  <country>Russia</country>
 	  Утас: <phone>+7-812-3125208</phone>
 	  Email: <email>info@linuxcenter.ru</email>
 	  WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.ru/shop/freebsd"></ulink></otheraddr>
 	</address>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Түгээгчид</title>
 
       <para>Хэрэв та дахин худалдагч бөгөөд &os; CDROM бүтээгдэхүүнүүдийг тараахыг хүсэж 
 	байгаа бол түгээгч буюу дистрибьюторт хандана уу:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Cylogistics</otheraddr>
 	    <street>809B Cuesta Dr., #2149</street>
 	    <city>Mountain View</city>, <state>CA</state> <postcode>94040</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 650 694-4949</phone>
 	    Факс: <fax>+1 650 694-4953</fax>
 	    Email: <email>sales@cylogistics.com</email>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.cylogistics.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
         <listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Ingram Micro</otheraddr>
 	    <street>1600 E. St. Andrew Place</street>
 	    <city>Santa Ana</city>, <state>CA</state>  <postcode>92705-4926</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>1 (800) 456-8000</phone>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.ingrammicro.com/"></ulink></otheraddr>
           </address>
         </listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Kudzu, LLC</otheraddr>
 	    <street>7375 Washington Ave. S.</street>
 	    <city>Edina</city>, <state>MN</state> <postcode>55439</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 952 947-0822</phone>
 	    Факс: <fax>+1 952 947-0876</fax>
 	    Email: <email>sales@kudzuenterprises.com</email>
           </address>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <address>
             <otheraddr>LinuxCenter.Kz</otheraddr>
             <city>Ust-Kamenogorsk</city>
             <country>Kazakhstan</country>
             Утас: <phone>+7-705-501-6001</phone>
             Email: <email>info@linuxcenter.kz</email>
             WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.kz/page.php?page=fr"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>LinuxCenter.Ru</otheraddr>
 	    <street>Galernaya Street, 55</street>
 	    <city>Saint-Petersburg</city>
 	    <postcode>190000</postcode>
 	    <country>Russia</country>
 	    Утас: <phone>+7-812-3125208</phone>
 	    Email: <email>info@linuxcenter.ru</email>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://linuxcenter.ru/freebsd"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <address>
 	    <otheraddr>Navarre Corp</otheraddr>
 	    <street>7400 49th Ave South</street>
 	    <city>New Hope</city>, <state>MN</state> <postcode>55428</postcode>
 	    <country>USA</country>
 	    Утас: <phone>+1 763 535-8333</phone>
 	    Факс: <fax>+1 763 535-0341</fax>
 	    WWW: <otheraddr><ulink url="http://www.navarre.com/"></ulink></otheraddr>
 	  </address>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-ftp">
     <title>FTP сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан абан ёсны эхүүдийг дэлхий даяар байрласан толин тусгал сайтуудаас
 	авч болно. <ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/"></ulink> 
 	сайт нь сайн холбогдсон бөгөөд маш олон тооны холболтуудыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ та 
 	<quote>илүү ойр</quote> толин тусгал сайтыг хайж олсон нь дээр биз ээ (ялангуяа хэрэв 
 	та ямар нэгэн толин тусгал маягийн сайт тохируулж ажиллуулахыг хүсвэл).</para>
 
     <para><ulink
 	url="http://mirrorlist.FreeBSD.org/">&os; толин тусгал сайтуудын 
 	мэдээллийн бааз</ulink> нь Гарын авлага дахь толин тусгалын жагсаалтаас 
 	илүү зөв байдаг. Учир нь энэ нь хостуудын статик жагсаалтад тулгуурлалгүй өөрийн мэдээллээ 
 	DNS серверээс авдаг юм.</para>
 
     <para>Мөн &os; нь дараах толин тусгал сайтууд дахь нэргүй FTP-ээс авч болохоор байдаг. 
 	Хэрэв та нэргүй FTP-ээс &os;-г авахыг сонговол өөртөө аль болох ойр сайтыг ашиглаад 
 	үзээрэй. <quote>Primary Mirror Sites</quote> буюу үндсэн толин тусгал 
 	сайтууд дахь толин тусгал сайтууд нь бүхэл &os; архивыг (архитектур 
 	болгонд зориулсан одоо байгаа бүх хувилбарууд) ихэвчлэн агуулдаг боловч 
 	танай улс юм уу эсвэл бүсэд байрлаж байгаа сайтаас татаж авахад танд илүү хурдан 
 	байх болов уу.  Бүсийн сайтууд нь хамгийн түгээмэл архитектуруудад зориулсан 
 	хамгийн сүүлийн үеийн хувилбаруудыг агуулдаг боловч &os;-ийн бүх архивыг 
 	агуулаагүй байж болох юм. Бүх сайтууд нь нэргүй FTP-ээр хандах боломжийг 
 	олгодог. Зарим сайтууд нь бас бусад аргуудаар хандах боломжийг олгодог. 
 	Сайт болгоны хувьд хандах аргууд нь хостын нэрийн дараа хаалтанд өгөгдсөн 
 	байгаа болно.</para>
 
     &chap.mirrors.ftp.inc;
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-bittorrent">
     <title>BitTorrent</title>
 
     <indexterm>
       <primary>BitTorrent</primary>
     </indexterm>
 
     <para>Үндсэн хувилбарын CD-үүдийн ISO дүрсүүдийг BitTorrent-оор дамжуулан 
       авах боломжтой байдаг. Дүрсүүдийг татаж авах torrent файлын цуглуулга 
       <ulink
       url="http://torrents.freebsd.org:8080/">http://torrents.freebsd.org:8080</ulink>
       хаяг дээр бий.</para>
 
     <para>BitTorrent-ийн клиент програм хангамж нь  
       <filename role="package">net-p2p/py-bittorrent</filename> порт эсвэл 
       өмнө нь эмхэтгэсэн багц хэлбэрээр байдаг.</para>
 
     <para>BitTorrent-оор ISO дүрсийг татаж авсны дараагаар та 
       <xref linkend="burncd"> burncd-ийн талаар тайлбарласнаар 
 	CD эсвэл DVD дээр шарж болох юм.</para>
   </sect1>
 
     <sect1 id="anoncvs">
       <title>Нэргүй CVS</title>
 
       <sect2>
 	<title><anchor id="anoncvs-intro">Танилцуулга</title>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>CVS</primary>
 	  <secondary>нэргүй</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<para>Нэргүй CVS (эсвэл өөрөөр <emphasis>anoncvs</emphasis> гэгддэг) 
 	нь алсын CVS архивтай синхрончлол хийгдэхэд зориулагдсан &os;-тэй 
 	цуг багцлагдсан CVS хэрэгслүүдийн үзүүлдэг боломж юм. Мөн  
 	&os;-ийн хэрэглэгчдэд ямар нэгэн зөвшөөрлүүдгүйгээр зөвхөн унших эрхтэй 
 	CVS үйлдлүүдийг &os; төслийн албан ёсны anoncvs серверүүдийн аль нэг дээр 
 	хийх боломжийг олгодог. Ашиглахын тулд <envar>CVSROOT</envar> 
 	орчны хувьсагчийг тохирох anoncvs сервер руу зааж <command>cvs login</command> 
 	тушаалд бүгдийн мэддэг <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг өгч 
 	дараа нь &man.cvs.1; тушаал ашиглан локал архивт хандаж байгаа шигээр 
 	хандана.</para>
 
 	<note>
 	  <para><command>cvs login</command> тушаал нь CVS серверт
 		өөрийгээ таниулан нэвтрэхэд хэрэглэгдсэн нууц үгсийг 
 		таны <envar>HOME</envar> санд <filename>.cvspass</filename> 
 		файлд хадгалдаг.Хэрэв энэ файл байхгүй бол  
 		таныг <command>cvs login</command> тушаалыг эхний удаа 
 		ашиглахаар оролдоход алдаа гарч болох юм. Ердөө л 
 		хоосон <filename>.cvspass</filename> файл үүсгээд нэвтрэхийг 
 		оролдоорой.</para>
 	</note>
 
 	<para><link
 	  linkend="cvsup">CVSup</link> болон <emphasis>anoncvs</emphasis> 
 		үйлчилгээнүүд нь хоюул үндсэндээ адил үүргийг гүйцэтгэдэг гэж бас хэлж 
 		болох боловч синхрончлол хийх аргуудын хэрэглэгчийн сонголтод 
 		нөлөөлж болох төрөл бүрийн сул болон давуу талуудтай байдаг. Товчхондоо 
 		<application>CVSup</application> нь өөрийн сүлжээний эх үүсвэрүүдийн 
 		хэрэглээндээ илүү үр ашигтай бөгөөд техникийн хувьд хамгийн 
 		ухаалаг нь  боловч ажиллагаа ихтэй байдаг. <application>CVSup</application>-г 
 		ашиглахын тулд эхүүдийг авч эхлэхээсээ өмнө тусгай клиентийг эхлээд суулгаж тохируулсан 
 		байх ёстой бөгөөд зөвхөн дараа нь нэлээн том хэмжээтэй хэсгүүдээр 
 		<application>CVSup</application> нь <emphasis>цуглуулгуудыг</emphasis> 
 		дууддаг.</para>
 
 	<para>Харин <application>Anoncvs</application>-г 
 	нэг файлаас авахуулаад тусгай програм (<command>ls</command> эсвэл 
 	<command>grep</command> гэх зэрэг) хүртэлх бүгдийг CVS модулийн нэрээр нь 
 	шалгахад ашиглаж болно. Мэдээж <application>anoncvs</application> 
 	нь CVS архив дээрх зөвхөн уншигдах үйлдлүүдэд бас сайн болохоор 
 	хэрэв та &os; төслийн хэсгүүдтэй хуваалцсан нэг архив дахь локал 
 	хөгжүүлэлтийг дэмжих зорилготой байгаа бол <application>CVSup</application> нь 
 	таны цорын ганц сонголт байх юм.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><anchor id="anoncvs-usage">Нэргүй CVS-г ашиглах нь</title>
 
 	<para>Ердөө л <envar>CVSROOT</envar> орчны хувьсагчийг &os; төслийн 
 	<emphasis>anoncvs</emphasis> серверүүдийн аль нэг уруу зааснаар 
 	&man.cvs.1;-ийг нэргүй CVS архив ашиглахаар тохируулах юм. 
 	Биднийг энэ баримтыг бичиж байх үед дараах серверүүд байгааг дурдав:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Франц</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.fr.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (pserver горимын хувьд <command>cvs login</command> тушаалыг 
 	      ашиглаад <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг асуухад нь 
 	      оруулах хэрэгтэй. ssh-ийн хувьд нууц үг 
 	      шаардлагагүй.)</para>
 	  </listitem>
           <!--
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Япон</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.jp.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (<command>cvs login</command> тушаалыг ашиглаж асуух үед нь 
 	      <quote>anoncvs</quote> нууц үгийг оруулна.)</para>
 	  </listitem>
 	  -->
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>Тайвань</emphasis>:
 	      :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (pserver горимын хувьд <command>cvs login</command> тушаалыг 
 	      ашиглаад дурын нууц үгийг асуухад нь оруулах хэрэгтэй. 
 	      ssh-ийн хувьд нууц үг шаардлагагүй.)</para>
 
 	      <programlisting>SSH2 HostKey: 1024 02:ed:1b:17:d6:97:2b:58:5e:5c:e2:da:3b:89:88:26 /etc/ssh/ssh_host_rsa_key.pub
 SSH2 HostKey: 1024 e8:3b:29:7b:ca:9f:ac:e9:45:cb:c8:17:ae:9b:eb:55 /etc/ssh/ssh_host_dsa_key.pub</programlisting>
 
 	  </listitem>
 	  <listitem>
 	    <para><emphasis>АНУ</emphasis>:
 	      anoncvs@anoncvs1.FreeBSD.org:/home/ncvs
 	      (ssh-ийн хувьд ssh-ийн 2-р хувилбарыг ашиглах бөгөөд нууц үг шаардлагагүй.)</para>
 
 	    <programlisting>SSH2 HostKey: 2048 53:1f:15:a3:72:5c:43:f6:44:0e:6a:e9:bb:f8:01:62 /etc/ssh/ssh_host_dsa_key.pub</programlisting>
 
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
 
 	<para>CVS нь &os;-ийн хэзээ нэгэн цагт байсан (эсвэл зарим тохиолдолд ирээдүйд байх) 
 	эхүүдийн бараг л дурын хувилбарыг <quote>check out</quote> буюу шалгаж авах 
 	боломжийг олгодог болохоор та &man.cvs.1;-ийн залруулалт (<option>-r</option>) 
 	туг болон түүнд зориулагдсан зарим зөвшөөрөгдөх ямар утгууд &os; төслийн архивт байдгийг 
 	мэддэг байх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Залруулалтын хаягууд болон салбарын хаягууд гэсэн хоёр төрлийн хаяг байдаг.
 	Залруулалтын хаяг нь тухайн залруулалтыг заадаг. Үүний утга нь өдрөөс өдөрт 
 	ижил хэвээр байна. Нөгөө талаас салбарын хаяг нь ямар ч үед хөгжүүлэлтийн өгөгдсөн шугам дахь 
 	хамгийн сүүлийн залруулалтыг заадаг. Салбарын хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг 
 	заадаггүй болохоор үүний маргаашийн утга нь өнөөдрийнхөөс өөр байж болох юм.</para>
 
 	<para><xref linkend="cvs-tags"> нь хэрэглэгчдийн сонирхож болох 
 	залруулалтуудын хаягуудыг агуулдаг. Дахин хэлэхэд портын цуглуулга нь 
 	хөгжүүлэлтийн олон салбаргүй учир эдгээрийн аль нь ч портын цуглуулгын хувьд зөв биш 
 	юм.</para>
 
 	<para>Та салбарын хаягийг заах юм бол тэр хөгжүүлэлтийн шугам дахь 
 	файлуудын сүүлийн хувилбаруудыг хүлээн авах болно. Хэрэв та ямар нэг өнгөрсөн 
 	хувилбарыг хүлээн авахыг хүсэж байгаа бол <option>-D date</option> 
 	тугаар огноог заан тэгж хийж болно. Илүү дэлгэрэнгүйг &man.cvs.1;
 	гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Жишээнүүд</title>
 
 	<para>Ямар нэг юм хийхээсээ өмнө &man.cvs.1;-ийн гарын авлагын хуудсыг 
 	нэг бүрчлэн уншихыг зөвлөдөг хэдий ч нэргүй CVS-ийг хэрхэн ашиглахыг харуулж 
 	байгаа зарим жишээнүүдийг энд үзүүлэв:</para>
 
 	<example>
 	  <title>-CURRENT-с ямар нэгэн зүйл шалгаж авах нь (&man.ls.1;):</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs co ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title><filename>src/</filename> модыг шалгаж авахын тулд SSH-г ашиглах нь:</title>
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>cvs -d anoncvs@anoncvs1.FreeBSD.org:/home/ncvs co src</userinput>
 The authenticity of host 'anoncvs1.freebsd.org (216.87.78.137)' can't be established.
 DSA key fingerprint is 53:1f:15:a3:72:5c:43:f6:44:0e:6a:e9:bb:f8:01:62.
 Are you sure you want to continue connecting (yes/no)? <userinput>yes</userinput>
 Warning: Permanently added 'anoncvs1.freebsd.org' (DSA) to the list of known hosts.</screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title>6-STABLE салбар дахь &man.ls.1;-ийн хувилбарыг шалгаж авах нь:</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs co -rRELENG_6 ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title>&man.ls.1;-д хийгдсэн өөрчлөлтүүдийн жагсаалтыг (нэгдсэн ялгаанууд хэлбэрээр) үүсгэх нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs rdiff -u -rRELENG_5_3_0_RELEASE -rRELENG_5_4_0_RELEASE ls</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
 
 	<example>
 	  <title>Өөр бусад ямар модулийн нэрс ашиглагдаж болохыг олох нь:</title>
 
 	  <screen>&prompt.user; <userinput>setenv CVSROOT :pserver:anoncvs@anoncvs.tw.FreeBSD.org:/home/ncvs</userinput>
 &prompt.user; <userinput>cvs login</userinput>
 <emphasis>Хүлээх мөрөн дээр дурын үгийг</emphasis> <quote>нууц үг</quote> болгон ашиглаарай.
 &prompt.user; <userinput>cvs co modules</userinput>
 &prompt.user; <userinput>more modules/modules</userinput>
 	  </screen>
 	</example>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Бусад эх үүсвэрүүд</title>
 
 	<para>Дараах нэмэлт эх үүсвэрүүд нь CVS-ийг сурахад тус болж болох юм:</para>
 
 	<itemizedlist>
            <listitem> 	 
              <para>Калифорнийн Политехникийн Их Сургуулийн <ulink 	 
                url="http://users.csc.calpoly.edu/~gfisher/classes/308/handouts/cvs-basics.html">CVS заавар</ulink>.</para> 	 
            </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink url="http://ximbiot.com/cvs/wiki/">CVS гэр</ulink>,
 	      CVS-ийн хөгжүүлэлт болон дэмжлэгийн нийгэм.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><ulink
 		url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi">CVSweb</ulink> нь 
 		&os; төслийн CVS-д зориулсан вэб интерфэйс юм.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
       </sect2>
     </sect1>
     
     
   <sect1 id="ctm">
     <title>CTM-г ашиглах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>CTM</primary>
       </indexterm>
 
       <para><application>CTM</application> нь алсын сангийн модыг төвтэй 
 	синхрончлол хийхэд зориулсан арга юм. Энэ нь &os;-ийн эх моднуудтай 
 	ашиглахад зориулагдаж хөгжүүлэгдсэн бөгөөд цаг хугацаа өнгөрөх тусам бусад хүмүүс 
 	бусад зорилгоор хэрэглэхэд ашигтайг мэдэж болох юм. Дельтанууд үүсгэх процессийн 
 	талаар бараг баримт байхгүй болохоор бас хэрэв та <application>CTM</application>-г 
 	бусад зүйлсэд зориулж ашиглахыг хүсэж байгаа бол дэлгэрэнгүй мэдээллийн талаар 
 	&a.ctm-users.name; захидлын жагсаалтад хандана уу.</para>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г би яагаад ашиглах ёстой вэ?</title>
 
 	<para><application>CTM</application> нь танд &os; эх моднуудын локал 
 	хуулбарыг өгдөг. Модны төрөл бүрийн <quote>хэлбэрүүд</quote> байдаг. 
 	Таны бүхэл CVS мод эсвэл аль нэг салбаруудын нэгийг дагахыг хүсэж байгаагаас 
 	хамаарч <application>CTM</application> нь танд мэдээлэл өгч чадна. 
 	Та &os;-ийн идэвхтэй хөгжүүлэгч боловч олиггүй юм уу эсвэл TCP/IP холболт байхгүй 
 	эсвэл өөрчлөлтүүдийг автоматаар тан руу илгээгддэг байлгахыг хүсэж байгаа 
 	бол <application>CTM</application> нь танд зориулагджээ. 
 	Та хамгийн идэвхтэй салбаруудын хувьд өдөрт гурав хүртэлх дельтануудыг авах 
 	хэрэгтэй болно. Гэхдээ та тэдгээрийг автомат цахим захидлаар илгээгддэг 
 	байхыг бодох хэрэгтэй. Шинэчлэлтүүдийн хэмжээг үргэлж аль болох бага байлгадаг. 
 	Энэ ихэвчлэн 5K-с бага байдаг, хааяа (арваас нэгт) 10-50K хэмжээтэй 
 	байдаг бөгөөд заримдаа том 100K+ эсвэл илүү бас байдаг.</para>
 
 	<para>Та урьдчилан багцалсан хувилбарын оронд хөгжүүлэлтийн эхүүд дээр 
 	шууд ажиллахтай холбоотой гардаг төрөл бүрийн анхааруулгуудын талаар бас 
 	мэдэж байх хэрэгтэй болно. Энэ нь таныг <quote>current</quote> 
 	эхүүдийг сонгох тохиолдолд ялангуяа үнэн байдаг. Таныг 
 	<link linkend="current">&os;-ийн одоо үеийн хэлбэрт байх нь</link> 
 	хэсгийг уншихыг зөвлөдөг.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г ашиглахад надад юу хэрэгтэй вэ?</title>
 
 	<para>Танд хоёр зүйл хэрэгтэй: <application>CTM</application> 
 	програм болон түүнийг тэжээх эхний дельтанууд (<quote>current</quote> 
 	түвшингүүдэд хүрэхийн тулд).</para>
 	    
 	<para><application>CTM</application> програм нь хувилбар 2.0 гарснаас 
 	хойш &os;-ийн хэсэг болж ирсэн бөгөөд хэрэв танд эх байгаа бол энэ нь 
 	<filename>/usr/src/usr.sbin/ctm</filename> санд байдаг.</para>
 
 	<para><application>CTM</application>-г тэжээх <quote>дельтануудыг</quote> 
 	нь FTP эсвэл цахим захидал гэсэн хоёр аргаар авч болно. Хэрэв танд Интернет уруу 
 	хандах ерөнхий FTP хандалт байгаа бол дараах FTP сайтууд нь <application>CTM</application>-д 
 	хандахыг дэмждэг:</para>
 
 	<para><ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/CTM/"></ulink></para>
 
 	<para>эсвэл <link
 	  linkend="mirrors-ctm">толин тусгалууд</link> хаягийг үзнэ үү.</para>
 
 	<para>тохирох сан руу FTP хийгээд <filename>README</filename> 
 	файлыг татаж аваад тэндээс эхлээрэй.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөрийн дельтануудыг цахим захидлаар авахыг хүсэж байгаа бол:</para>
 
 	<para><application>CTM</application> түгээлтийн жагсаалтуудын 
 	аль нэгэнд бүртгүүлэх хэрэгтэй. &a.ctm-cvs-cur.name; нь 
 	бүхэл CVS модыг дэмждэг. &a.ctm-src-cur.name; нь 
 	хөгжүүлэлтийн салбарын толгойг дэмждэг. &a.ctm-src-4.name; нь 
 	4.X хувилбарыг дэмждэг, гэх мэт. (Хэрэв та өөрийгөө жагсаалтад 
 	хэрхэн бүртгүүлэхийг мэдэхгүй байгаа бол дээрх жагсаалтын нэрэн дээр 
 	дарах юм уу эсвэл &a.mailman.lists.link; уруу очоод 
 	өөрийн хүсэж байгаа жагсаалтан дээрээ дарах хэрэгтэй. Бүртгэхэд 
 	шаардлагатай бүгдийг жагсаалтын хуудас агуулсан байх ёстой.)</para>
 
 	<para>Өөрийн <application>CTM</application> шинэчлэлтүүдийг 
 	хүлээн авч эхлэхдээ та тэдгээрийг задалж ашиглахдаа <command>ctm_rmail</command> 
 	тушаал ашиглаж болох юм. Хэрэв та процессийг бүрэн автомат загвараар 
 	ажилладаг байлгахыг хүсэж байгаа бол <filename>/etc/aliases</filename> 
 	файл дахь оруулгаас <command>ctm_rmail</command> програмыг 
 	шууд ашиглаж болох юм. Илүү дэлгэрэнгүйг <command>ctm_rmail</command>-ийн 
 	гарын авлагын хуудаснаас шалгана уу.</para>
 
 	<note>
 	  <para><application>CTM</application> дельтануудыг авах ямар 
 		аргыг ашиглаж байгаагаас үл хамааран та &a.ctm-announce.name; 
 		захидлын жагсаалтад бүртгүүлэх хэрэгтэй. Ирээдүйд 
 		<application>CTM</application> системийн ажиллагааны тухай 
 		зарлалууд илгээгдэх газар нь зөвхөн энэ болох юм. 
 		Дээрх жагсаалтын нэрэн дээр дарж жагсаалтад бүртгүүлэхийн тулд 
 		заавруудыг дагах хэрэгтэй.</para>
 	</note>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-г эхний удаа хэрэглэх</title>
 
 	<para><application>CTM</application> дельтануудыг ашиглаж эхлэхээсээ 
 	өмнө дельтанууд дараа дараагийн удаа үүсгэгдэхэд нь зориулж та эхлэх цэг дээр ирэх 
 	хэрэгтэй болно.</para>
 
 	<para>Танд юу байгааг эхлээд тодорхойлох хэрэгтэй. Бүгд 
 	<quote>хоосон</quote> сангаас эхэлж болно. Өөрийн <application>CTM</application>-ээр 
 	дэмжигдсэн модыг эхлүүлэхийн тулд та эхний <quote>Empty</quote> буюу хоосон 
 	дельтаг ашиглах ёстой. Тодорхой нэг цэгт эдгээр <quote>started</quote> буюу 
 	эхэлсэн дельтануудын аль нэгийг өөрийн хүслээр CD дээр түгээж болохоор энэ нь 
 	зориулагдсан боловч одоогоор тийм юм болоогүй байгаа билээ.</para>
 
 	<para>Моднууд нь хэдэн арван мегабайт байдаг болохоор өөртөө байгаагаас эхлэхийг 
 	эрхэмлэх ёстой юм. Хэрэв танд -RELEASE CD байгаа бол та эхний эхийг түүнэс хуулж эсвэл 
 	задалж болох юм. Энэ нь өгөгдлийн чухал дамжуулалтыг хэмнэх болно.</para>
 
 	<para>Та эдгээр <quote>starter</quote> буюу эхлэх дельтануудыг 
 	дугаарт нэмэгдсэн <literal>X</literal>-ээр таньж болно 
 	(жишээ нь <filename>src-cur.3210XEmpty.gz</filename>). 
 	<literal>X</literal>-ийн дараах тэмдэглээс нь таны эхний <quote>seed</quote> 
 	буюу үрийн үүсэлд харгалзана. Дүрмээр бол <literal>Empty</literal> буюу 
 	хоосноос шилжих үндсэн шилжилт нь 100 дельта бүрээс үүсгэгдэнэ. 
 	Ингэхэд тэдгээр нь том байна! <filename>XEmpty</filename> 
 	дельтануудын хувьд 70-аас 80 мегабайт <command>gzip</command> хийгдсэн 
 	өгөгдөл нь нийтлэг байдаг.</para>
 
 	<para>Эхлэх анхдагч дельтаг сонгосны дараа танд түүний дараах өндөр дугааруудтай 
 	бүх дельтанууд хэрэгтэй болно.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Өөрийн өдөр тутмын амьдралдаа <application>CTM</application>-г ашиглах нь</title>
 
 	<para>Дельтануудыг өгөхийн тулд ердөө л доор дурдсаныг хийнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /where/ever/you/want/the/stuff</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ctm -v -v /where/you/store/your/deltas/src-xxx.*</userinput></screen>
 
 	<para><application>CTM</application> нь <command>gzip</command>-ээр 
 		тавигдсан дельтануудыг ойлгодог болохоор та тэдгээрийг эхлээд 
 		<command>gunzip</command> хийх хэрэггүй юм. Энэ нь дискний зай 
 		хэмнэх болно.</para>
 
 	<para>Бүх процессийн талаар маш нууцлаг гэж бодоогүй л бол 
 	<application>CTM</application> нь таны модыг хөндөхгүй байх болно. 
 	Дельтаг шалгахын тулд та <option>-c</option> тугийг бас ашиглаж 
 	болох бөгөөд <application>CTM</application> нь таны модыг 
 	үнэндээ хөндөхгүй; энэ нь зөвхөн дельтаны бүрэн бүтэн байдлыг шалгаж 
 	таны одоогийн модонд цэвэр хийгдэх эсэхийг л үздэг.</para>
 
 	<para><application>CTM</application>-д өгөгдөх бусад сонголтууд 
 	бас байдаг бөгөөд эдгээрийг гарын авлагын хуудаснуудаас үзнэ үү, 
 	эсвэл илүү дэлгэрэнгүйг эхүүдээс хайна уу.</para>
 
 	<para>Ингээд л бүгд бараг болж байна. Шинэ дельта авах бүртээ 
 	өөрийн эхүүдийг хамгийн сүүлийн хувилбарт аваачихын тулд түүнийг 
 	<application>CTM</application>-ээр ажиллуулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Дельтануудыг дахин татаж авахад хэцүү байгаа бол битгий 
 	устгаарай. Ямар нэг муу юм болж болзошгүй гэж үзээд тэдгээрийг та 
 	хаа нэгтэй хадгалахыг хүсэж болох юм. Танд зөвхөн уян диск байсан ч 
 	гэсэн <command>fdwrite</command> тушаалыг ашиглан хуулбар хийх 
 	нь зүйтэй.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Өөрийн локал өөрчлөлтүүдийг хадгалах нь</title>
 
 	<para>Хөгжүүлэгчийн хувьд эх модыг өөрчлөх эсвэл түүн дээр турших хүсэл төрж 
 	болох юм. <application>CTM</application> нь локал өөрчлөлтүүдийг 
 	хязгаарлалттайгаар дэмждэг: <filename>foo</filename> файлыг байгаа 
 	эсэхийг шалгахын өмнө <filename>foo.ctm</filename> файлыг эхлээд 
 	хайдаг. Хэрэв энэ файл байвал <application>CTM</application> нь 
 	<filename>foo</filename>-ийн оронд энэ файл дээр ажилладаг.</para>
 
 	<para>Энэ нь бидэнд локал өөрчлөлтүүдийг хялбараар арчлах боломжийг 
 	олгодог: өөрийн өөрчлөх төлөвлөгөөтэй байгаа файлуудаа <filename>.ctm</filename> 
 	өргөтгөлтэй болгон хуулах хэрэгтэй. Дараа нь та кодыг чөлөөтэй оролдож 
 	болох бөгөөд <application>CTM</application> нь <filename>.ctm</filename> 
 	файлыг хамгийн сүүлийн хэлбэрт байлгах болно.</para>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-ийн бусад сонирхолтой сонголтууд</title>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэлтээр яг юу хөндөгдөхийг олох</title>
 
 	  <para>Та өөрийн эх архивт <application>CTM</application>-ийн 
 		хийх өөрчлөлтүүдийн жагсаалтыг <option>-l</option> 
 		сонголтыг <application>CTM</application>-д 
 		өгөн тодорхойлж болно.</para>
 
 	  <para>Та өөрчлөлтүүдийн бүртгэлүүдийг хадгалах, өөрчлөгдсөн файлуудад 
 		урьдчилан эсвэл дараа нь боловсруулалт хийх эсвэл ердөө л хэтэрхий зовниж 
 		байгаа бол энэ нь ашигтай юм.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэхээсээ өмнө нөөцлөлтүүд хийх</title>
 
 	  <para>Заримдаа та <application>CTM</application> шинэчлэлтээр 
 		өөрчлөгдөх бүх файлуудыг нөөцөлж авахыг хүсэж болох юм.</para>
 
 	  <para><option>-B backup-file</option> сонголтыг зааснаар 
 		<application>CTM</application>-ийг өгөгдсөн 
 		<application>CTM</application> дельтагаар хөндөгдөх бүх 
 		файлуудыг нөөцөлж <filename>backup-file</filename> руу 
 		хадгалахад хүргэнэ.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Шинэчлэлтээр хөндөгдөх файлуудыг хязгаарлах</title>
 
 	  <para>Заримдаа та өгөгдсөн <application>CTM</application> шинэчлэлтийн 
 		хүрээг хязгаарлах сонирхолтой эсвэл дельтануудын дарааллаас цөөн 
 		хэдэн файлуудыг задлах сонирхолтой байж болох юм.</para>
 
 	  <para><application>CTM</application>-ийн ажилладаг файлуудын 
 		жагсаалтыг та <option>-e</option> болон <option>-x</option> 
 		сонголтуудыг ашиглан шүүлт хийх регулар илэрхийллүүдийг заан хянаж 
 		болно.</para>
 
 	  <para>Жишээ нь өөрийн хадгалсан <application>CTM</application> дельтануудын 
 		цуглуулгаас <filename>lib/libc/Makefile</filename>-ийн 
 		хамгийн сүүлийн хуулбарыг задалж авахын тулд дараах тушаалуудыг 
 		ажиллуулна:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /where/ever/you/want/to/extract/it/</userinput>
 &prompt.root; <userinput>ctm -e '^lib/libc/Makefile' ~ctm/src-xxx.*</userinput></screen>
 
 	  <para><application>CTM</application> дельтанд заагдсан файл бүрийн 
 		хувьд тушаалын мөрөнд өгөгдсөн дарааллаар <option>-e</option>
 	    	болон <option>-x</option> сонголтуудыг өгсөн. 
 		Файл нь бүх <option>-e</option> болон 
 	    	<option>-x</option> сонголтууд түүнд өгөгдсөний дараа 
 		зөвхөн сонгогдох эрхтэй гэж тэмдэглэгдсэн бол <application>CTM</application>-ээр 
 		боловсруулагддаг.</para>
 	</sect3>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title><application>CTM</application>-ийн ирээдүйн төлөвлөгөөнүүд</title>
 
 	<para>Маш их:</para>
 
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
 	    <para><application>CTM</application>-ийн хуурамч шинэчлэлтүүдийг 
 		илрүүлэхийн тулд <application>CTM</application> системд ямар нэгэн нэвтрэлт танилт 
 		ашиглах.</para>
 	  </listitem>
 
 	  <listitem>
 	    <para><application>CTM</application>-ийн сонголтуудыг цэвэрлэх, 
 		тэдгээр нь толгой эргүүлэм, зөн совингийн эсрэг болсон.</para>
 	  </listitem>
 	</itemizedlist>
       </sect2>
 
       <sect2>
 	<title>Бусад зүйлс</title>
 
 	<para><literal>ports</literal> цуглуулгад зориулсан дельтануудын 
 	дараалал бас байдаг боловч сонирхол тийм ч өндөр байдаггүй.</para>
       </sect2>
 
     <sect2 id="mirrors-ctm">
       <title>CTM толин тусгалууд</title>
       
     <para><link linkend="ctm">CTM</link>/&os; нь дараах толин тусгал сайтууд дахь 
 	нэргүй FTP-ээр хандаж авах боломжтой байдаг. Хэрэв та <application>CTM</application>-г 
 	нэргүй FTP-ээр авахыг сонгосон бол өөртөө ойр сайтыг оролдож үзнэ үү.</para>
 
     <para>Асуудал гарсан тохиолдолд &a.ctm-users.name; захидлын жагсаалтад 
 	хандана уу.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Калифорни, Bay Area, албан ёсны эх</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Өмнөд Африк, хуучин дельтануудад зориулсан нөөц сервер</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ftp.za.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Тайвань/R.O.C.</term>
 
 	<listitem>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm2.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 
 	    <listitem>
 	      <para><ulink url="ftp://ctm3.tw.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/development/CTM/"></ulink></para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
 
     <para>Хэрэв та өөртөө ойрхон толин тусгалыг олоогүй бол эсвэл толин тусгал нь 
 	бүрэн биш байгаа бол <ulink url="http://www.alltheweb.com/">alltheweb</ulink> 
 	зэрэг хайлтын системийг ашиглаад үзээрэй.</para>
   </sect2></sect1>
 
   <sect1 id="cvsup">
     <title>CVSup-г ашиглах нь</title>
     
     <sect2 id="cvsup-intro">
       <title>Танилцуулга</title>
       
       <para><application>CVSup</application> нь алсын сервер хост дээр 
 	байгаа мастер CVS архиваас эх модыг шинэчлэх болон түгээхэд зориулагдсан 
 	програм хангамжийн багц юм. &os;-ийн эхүүд Калифорни дахь төв хөгжүүлэлтийн 
 	машин дээрх CVS архивт арчлагдаж байдаг. <application>CVSup</application>-ийн 
 	тусламжтай &os; хэрэглэгчид өөрсдийн эх модыг хялбараар хамгийн сүүлийн 
 	хэлбэрт аваачиж чаддаг байна.</para>
       
       <para><application>CVSup</application> нь шинэчлэлтийн 
 	<emphasis>pull</emphasis> буюу <emphasis>татах</emphasis> загварыг
 	ашигладаг. Татах загвар дээр клиент бүр серверээс шинэчлэлтийг хүссэн үедээ
 	эсвэл хэрэгтэй үедээ асуудаг. Сервер нь өөрийн хэрэглэгчдээс ирэх хүсэлтүүдийг 
 	идэвхгүйгээр хүлээж байдаг. Сервер хэзээ ч хүсээгүй шинэчлэлтүүдийг илгээдэггүй. 
 	Хэрэглэгчид нь шинэчлэлтийг авахын тулд <application>CVSup</application> 
 	клиентийг гараар ажиллуулах юм уу эсвэл түүнийг автоматаар давтамжтайгаар 
 	ажиллуулахын тулд <command>cron</command> ажил тохируулах ёстой болно.</para>
       
       <para>Ингэж том үсгээр бичсэн <application>CVSup</application> ухагдахуун нь 
 	бүхэл програм хангамжийн багцыг хэлнэ. Түүний гол бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь 
 	хэрэглэгч бүрий машин дээр ажилладаг <command>cvsup</command> клиент, ба 
 	&os;-ийн толин тусгал сайтууд дээр ажиллаж байдаг <command>cvsupd</command> 
 	сервер юм.</para>
 
       <para>&os;-ийн баримт болон захидлын жагсаалтуудыг уншиж байхдаа та 
 	<application>sup</application> гэж хэлснийг харж болох юм. 
 	<application>Sup</application> нь <application>CVSup</application>-ийн 
 	өмнөх үе бөгөөд ижил зорилгоор ашиглагддаг байсан. <application>CVSup</application> 
 	нь sup-тай бараг л адилаар ашиглагддаг бөгөөд үнэндээ <command>sup</command> 
 	ашиглаж болохоор тохиргооны файлуудыг ашигладаг. <application>CVSup</application> 
 	нь илүү хурдан бөгөөд уян хатан учраас <application>Sup</application> 
 	нь &os; төсөлд ашиглагдахаа больсон.</para>
 
       <note>
 	<para><application>csup</application> хэрэгсэл нь <application>CVSup</application>-г 
 	C дээр бичсэн хувилбар юм. Үүний хамгийн том давуу тал бол илүү хурдан бөгөөд 
 	Modula-3 хэлээс хамаардаггүй, тиймээс та түүнийг суулгах шаардлагагүй байдаг. 
 	Мөн хэрэв та &os; 6.2 юм уу эсвэл түүнээс хойшх хувилбаруудыг ашиглаж байгаа 
 	бол түүнийг шууд ашиглаж болно, учир нь энэ нь үндсэн системд орсон байдаг. 
 	Хуучин &os; хувилбаруудын үндсэн системд &man.csup.1; байдаггүй, гэхдээ 
 	та <filename role="package">net/csup</filename> портууд юм уу эсвэл 
 	урьдчилан эмхэтгэсэн багцыг хялбархан суулгаж болно.
 	Хэрэв та <application>csup</application>-г ашиглахаар 
 	шийдсэн бол <application>CVSup</application>-ийн суулгалт дахь алхмуудыг 
 	алгасаж энэ нийтлэлийн үлдсэн хэсгийг дагаж байхдаа 
 	<application>CVSup</application> гэснийг <application>csup</application> 
 	болгож солиорой.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-install">
       <title>Суулгалт</title>
       
       <para><application>CVSup</application>-г суулгах хамгийн хялбар арга бол 
 	&os;-ийн <link linkend="ports">багцын цуглуулга</link>ас 
 	урьдчилан эмхэтгэсэн <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	багцыг ашиглах явдал юм. Хэрэв та <application>CVSup</application>-г 
 	эхээс бүтээхийг эрхэмлэж байгаа бол <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	портыг ашиглаарай. Гэхдээ урьдчилан анхааруулъя: <filename role="package">net/cvsup</filename> 
 	порт нь Modula-3 системээс хамаардаг бөгөөд үүнийг татан авч суулгахад ихээхэн 
 	хэмжээний дискний зай болон хугацаа шаарддаг.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Хэрэв та <application>&xfree86;</application> эсвэл <application>&xorg;</application> 
 	зэрэг суулгагдаагүй сервер машин дээр <application>CVSup</application>-г ашиглах гэж байгаа 
 	бол <application>CVSup</application> <acronym>GUI</acronym>-г агуулаагүй 
 	<filename role="package">net/cvsup-without-gui</filename> портыг ашиглах 
 	хэрэгтэй.</para>
 	</note>
 
       <para>Хэрэв та <application>csup</application>-г &os; 6.1 эсвэл 
 	түүнээс өмнөх хувилбаруудад суулгахыг хүсэж байгаа бол 
 	&os;-ийн <link linkend="ports">багцын цуглуулга</link>ас 
 	урьдчилан эмхэтгэсэн <filename role="package">net/csup</filename> 
 	багцыг ашиглаж болно. Хэрэв та <application>csup</application>-г 
 	эхээс бүтээхийг эрхэмлэж байгаа бол <filename role="package">net/csup</filename> 
 	портыг ашиглаж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-config">
       <title>CVSup тохиргоо</title>
       
       <para><application>CVSup</application>-ийн ажиллагаа <filename>supfile</filename>
 	гэгддэг тохиргооны файлаар хянагддаг. 
 	<ulink type="html"
 	  url="file://localhost/usr/share/examples/cvsup/"><filename>/usr/share/examples/cvsup/</filename></ulink>
 	санд зарим жишээ <filename>supfiles</filename> байдаг.</para>
       
       <para><filename>supfile</filename> дахь мэдээлэл 
 	<application>CVSup</application>-д зориулж дараах асуултуудад 
 	хариулдаг:</para>
       
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-files">Ямар файлуудыг та хүлээн авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-vers">Тэдгээрийн ямар хувилбаруудыг та хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-where">Тэдгээрийг та хаанаас авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-dest">Та тэдгээрийг өөрийн машиныхаа 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><link linkend="cvsup-config-status">Та өөрийн төлвийн файлуудыг 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</link></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Дараах хэсгүүдэд бид эдгээр асуултуудад хариулан түгээмэл 
 	<filename>supfile</filename>-г бүтээх болно. Эхлээд бид 
 	<filename>supfile</filename>-ийн ерөнхий бүтцийг тайлбарлах 
 	болно.</para>
 
       <para><filename>supfile</filename> нь текст файл юм. Тайлбарууд 
 	нь <literal>#</literal> тэмдэгтээс эхэлж мөр дуустал үргэлжилнэ. 
 	Хоосон мөрнүүд болон зөвхөн тайлбараас тогтох мөрүүдийг орхидог.</para>
       
       <para>Үлдэж байгаа мөр болгон хэрэглэгчийн авахыг хүсэж байгаа файлуудын 
 	цуглуулгыг тайлбарладаг. Мөр нь файлуудын <quote>цуглуулга</quote> буюу 
 	файлуудын логик бүлэглэлийн нэрээс эхэлдэг бөгөөд эдгээрийг сервер 
 	тодорхойлдог. Цуглуулгын нэр таны аль файлуудыг хүсэж байгааг серверт 
 	хэлдэг. Цуглуулгын нэрийн дараа талбарууд байхгүй эсвэл байж болох 
 	бөгөөд зайгаар тусгаарлагдсан байна. Эдгээр талбарууд нь дээрх 
 	асуултуудад хариулдаг. Хоёр төрлийн талбар байдаг: тугны талбарууд ба 
 	утгын талбарууд. Тугны талбар нь ганцаараа байгаа түлхүүр үгнээс 
 	тогтдог, өөрөөр хэлбэл <literal>delete</literal> эсвэл
 	<literal>compress</literal> байна. Утгын талбар нь бас 
 	түлхүүр үгээс эхлэх боловч хоосон зайгаар тусгаарлагдалгүйгээр 
 	<literal>=</literal> болон хоёр дахь үгээс тогтоно. Жишээ нь 
 	<literal>release=cvs</literal> нь утгын талбар юм.</para>
       
       <para><filename>supfile</filename> ихэвчлэн нэгээс илүү цуглуулгыг 
 	хүлээн авахаар заасан байдаг. <filename>supfile</filename>-г 
 	зохион байгуулах нэг арга нь цуглуулга бүрийн хувьд харгалзах бүх 
 	талбаруудыг зааж өгөх явдал юм. Гэхдээ энэ нь <filename>supfile</filename>-ий
 	мөрүүдийг нэлээн урт болгодог бөгөөд <filename>supfile</filename> дахь 
 	цуглуулгуудын бүгдийн хувьд ихэнх талбарууд нь ижил байдаг болохоор 
 	таагүй юм. <application>CVSup</application> нь эдгээр асуудлуудыг 
 	тойрон гарах анхдагч болгох арга замтай байдаг. Тусгай псевдо цуглуулгын 
 	нэр <literal>*default</literal>-р эхэлсэн мөрүүд нь 
 	тугнууд болон <filename>supfile</filename> дахь дараа дараачийн 
 	цуглуулгуудын хувьд анхдагч болж ашиглагдах утгуудыг заахад хэрэглэгддэг. 
 	Анхдагч утгыг цуглуулгатай цуг өөр утгыг заан өгч тухайн цуглуулгын хувьд 
 	өөрчилж болдог. Анхдагчуудыг дундын supfile-д 
 	нэмэлт <literal>*default</literal> мөрүүдээр өөрчилж эсвэл дарж 
 	болдог.</para>
 
       <para>Ийм мэдээлэлтэйгээр бид одоо <link
 	  linkend="current">&os;-CURRENT</link>-ийн гол эх модыг 
 	хүлээн авч шинэчлэхэд зориулсан <filename>supfile</filename>-г 
 	бүтээх болно.</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-files">Ямар файлуудыг та хүлээн авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 	  
 	  <para><application>CVSup</application>-аар авах боломжтой файлууд нь 
 		<quote>collections</quote> буюу цуглуулгууд гэгддэг бүлгүүдэд 
 		хуваагдан зохион байгуулагддаг. Байгаа цуглуулгууд нь 
 		<link
 	      linkend="cvsup-collec">дараах хэсэгт</link> тайлбарлагдсан 
 		байгаа. Энэ жишээн дээр бид &os;-ийн хувьд бүх гол эхийг авахыг хүсэж 
 		байна. <literal>src-all</literal> гэсэн ганц том цуглуулга 
 		бидэнд үүнийг өгөх болно. <filename>supfile</filename>-аа 
 		бүтээх эхний алхам болгож бид цуглуулгуудыг нэг мөрөнд нэгийг 
 		тавьж жагсаана (энэ тохиолдолд зөвхөн нэг мөр байна):</para>
 
 	  <programlisting>src-all</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-vers">Тэдгээрийн ямар хувилбаруудыг та хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application>-ийн тусламжтай та хэзээ ч юм байсан 
 		эхүүдийн бараг ямар ч хувилбарыг хүлээн авч чадна. 
 		<application>cvsupd</application> сервер нь бүх хувилбаруудыг агуулсан 
 		CVS архиваас шууд ажилладаг болохоор энэ нь боломжтой юм. Та тэдгээрийн 
 		алийг хүсэж байгаагаа <literal>tag=</literal> болон <option>date=</option> 
 		утга талбаруудыг ашиглан зааж өгч болно.</para>
 	  
 	  <warning>
 	    <para><literal>tag=</literal> талбарыг зөв зааж өгөхдөө анхааралтай 
 		байх хэрэгтэй. Зарим хаягууд нь зөвхөн файлуудын зарим цуглуулгуудын 
 		хувьд зөв байдаг. Хэрэв та буруу эсвэл буруу бичсэн хаягийг зааж өгөх юм 
 		бол магадгүй таны устгахыг хүсээгүй файлуудыг <application>CVSup</application> нь 
 		устгах юм. Ялангуяа <literal>ports-*</literal> 
 		цуглуулгуудын хувьд <emphasis>зөвхөн</emphasis> 
 		<literal>tag=.</literal>-г ашиглаарай.</para>
 	  </warning>
 
 	  <para><literal>tag=</literal> талбар нь симболын хаягийг архивт 
 		нэрлэдэг. Хоёр төрлийн хаяг байдаг бөгөөд эдгээр нь 
 		залруулалтын хаягууд болон салбарын хаягууд юм. Залруулалтын 
 		хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг заадаг.
 		Үүний утга нь өдрөөс өдөрт ижил хэвээр байна. Нөгөө талаас салбарын 
 		хаяг нь ямар ч үед хөгжүүлэлтийн өгөгдсөн шугам дахь хамгийн сүүлийн 
 		залруулалтыг заадаг. Салбарын хаяг нь тухайн нэг залруулалтыг 
 		заадаггүй болохоор үүний маргаашийн утга нь өнөөдрийнхөөс өөр 
 		байж болох юм.</para>
 	  
 	  <para><xref linkend="cvs-tags"> нь хэрэглэгчдийн сонирхож болох 
 		салбарын хаягуудыг агуулдаг. <application>CVSup</application>-ийн 
 		тохиргооны файлд хаягийг зааж өгөхдөө өмнө нь <literal>tag=</literal> 
 		гэж өгөх ёстой (<literal>RELENG_4</literal> нь 
 	    	<literal>tag=RELENG_4</literal> болно). 
 		Зөвхөн <literal>tag=.</literal> нь портын цуглуулгад 
 		хамааралтай болохыг санаарай.</para>
 
 	  <warning>
 	    <para>Хаягийн нэрийг яг үзүүлсэн шиг бичихдээ анхааралтай байгаарай. 
 		<application>CVSup</application> нь зөв болон буруу 
 		хаягуудыг ялгаж чаддаггүй. Хэрэв та хаягийг буруу бичвэл 
 		<application>CVSup</application> нь 
 		таныг зөв хаяг өгсөн гэж ойлгон ажиллах бөгөөд энэ нь ямар ч файлуудыг 
 		заагаагүйд хүргэж болох юм. Энэ тохиолдолд энэ нь танд байгаа 
 		эхүүдийг устгах болно.</para>
 	  </warning>
 
 	  <para>Салбарын хаягийг заахад та тэр хөгжүүлэлтийн шугамын 
 		файлуудын хамгийн сүүлийн хувилбаруудыг авах болно. 
 		Хэрэв та ямар нэг өнгөрсөн хувилбарыг авахыг хүсвэл <option>date=</option> 
 		талбарт огноог заан хийж өгч болно. &man.cvsup.1; гарын 
 		авлагын хуудас үүнийг хэрхэн хийхийг тайлбарладаг.</para>
 
 	  <para>Бидний жишээний хувьд &os;-CURRENT-г авахыг бид хүсэж байна. 
 		Бид энэ мөрийг өөрсдийн <filename>supfile</filename>-ийн 
 		эхэнд нэмнэ:</para>
 	  
 	  <programlisting>*default tag=.</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв та <literal>tag=</literal> талбар эсвэл <literal>date=</literal>
 		талбарын алийг ч зааж өгөөгүй бол чухал тусгай тохиолдол гарч 
 		ирнэ. Энэ тохиолдолд тодорхой нэг хувилбарыг хүлээн авахын оронд 
 		серверийн CVS архиваас RCS файлуудыг шууд хүлээн авдаг. 
 		Ажиллагааны ийм горимыг хөгжүүлэгчид ерөнхийдөө эрхэмлэдэг. 
 		Өөрсдийн системүүд дээр архивын хуулбарыг арчилснаар тэд 
 		залруулалтын түүхийг хайж файлуудын өнгөрсөн хувилбаруудыг шалгах 
 		боломжтой болох юм. Гэхдээ энэ хонжоо нь дискний зайны хувьд 
 		их өртөгтэйгээр орж ирдэг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-where">Тэдгээрийг та хаанаас авахыг хүсэж 
 		байна вэ?</para>
 	  
 	  <para>Бид <literal>host=</literal> талбарыг ашиглан <command>cvsup</command>-д 
 		өөрийн шинэчлэлтүүдийг хаанаас авахыг хэлж өгдөг. <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup 
 		толин тусгал сайтууд</link>ын аль нь ч болох боловч та өөрийн кибер 
 		ертөнцдөө ойрхныг турших хэрэгтэй. Энэ жишээн дээр бид 
 		зохиомол &os; түгээлтийн сайт 
 		<hostid role="fqdn">cvsup99.FreeBSD.org</hostid>-г ашиглах 
 		болно:</para>
 
 	  <programlisting>*default host=cvsup99.FreeBSD.org</programlisting>
 	  
 	  <para>Та <application>CVSup</application>-г ашиглахаасаа өмнө 
 		үнэн хэрэг дээрээ байгаа жинхэнэ хостоор солих хэрэгтэй болно. 
 		<command>cvsup</command>-г ажиллуулах үедээ та хостын тохируулгыг 
 		тушаалын мөрөөс <option>-h
 	      <replaceable>hostname</replaceable></option> сонголтоор 
 		өөрчлөн дарж болно.</para>
 	</listitem>
 	
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-dest">Та тэдгээрийг өөрийн машиныхаа 
 		хаана байрлуулахыг хүсэж байна вэ?</para>
 	  
 	  <para><literal>prefix=</literal> талбар нь хүлээн авсан файлуудыг 
 		хаана байрлуулахыг <command>cvsup</command> хэлнэ. 
 		Энэ жишээн дээр бид эх файлуудыг өөрсдийн гол эх модны <filename>/usr/src</filename> 
 		байрлалд шууд байрлуулах болно. <filename>src</filename> сан нь 
 		бидний хүлээн авахаар сонгосон цуглуулгад далд байгаа болохоор 
 		энэ нь зөв юм:</para>
 	  
 	  <programlisting>*default prefix=/usr</programlisting>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><anchor id="cvsup-config-status"><command>cvsup</command> 
 		өөрийн төлвийн файлуудыг хаана арчлах ёстой вэ?</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application> клиент нь <quote>base</quote> 
 		буюу үндсэн гэгддэг сан дахь зарим төлвийн файлуудыг арчилж байдаг. 
 		Эдгээр файлууд нь ямар шинэчлэлтүүдийг та аль хэдийн хүлээн авсныг 
 		хянаж <application>CVSup</application>-ийг илүү үр ашигтай 
 		ажиллахад тусалдаг. Бид стандарт үндсэн сан <filename>/var/db</filename>-г 
 		ашиглах болно:</para>
 
 	  <programlisting>*default base=/var/db</programlisting>
 
 	  <para>Хэрэв таны үндсэн сан байхгүй байгаа бол одоо түүнийг үүсгэх 
 		хугацаа болсон байна. Хэрэв үндсэн сан байхгүй бол 
 		<command>cvsup</command> ажиллахаас татгалзах болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><filename>supfile</filename>-ийн бусад
 	    тохиргоонууд:</para>
 	  
 	  <para><filename>supfile</filename>-д ерөнхийдөө байх ёстой бас нэг 
 		мөр байдаг:</para>
 
 	  <programlisting>*default release=cvs delete use-rel-suffix compress</programlisting>
 
 	  <para><literal>release=cvs</literal> нь сервер гол &os; CVS 
 		архиваас өөрийн мэдээллийг авах ёстойг зааж байна. Энэ нь 
 		бараг үргэлж тохиолддог, хэдийгээр бусад боломжууд байдаг боловч 
 		энэ хэлэлцүүлгийн хүрээнээс хальдаг.</para>
 	  
 	  <para><literal>delete</literal> нь 
 	    <application>CVSup</application>-д файлууд устгах зөвшөөрөл өгдөг.
 		<application>CVSup</application> нь таны эх модыг байнга 
 		хамгийн сүүлийн хэлбэрт байлгадаг байхын тулд та үүнийг үргэлж 
 		зааж өгөх хэрэгтэй. <application>CVSup</application> нь 
 		өөрийн хариуцдаг зөвхөн тэр файлуудыг устгах тал дээр их анхааралтай 
 		ажилладаг. Танд байж болох нэмэлт файлууд тэр хэвээрээ үлддэг.</para>
 	  
 	  <para>
 
 	<literal>use-rel-suffix</literal> нь ... ойлгоход төвөгтэй юм. 
 		Хэрэв та үүний тухай жинхэнээсээ мэдье гэж хүсэж байгаа бол 
 		&man.cvsup.1; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү. Хэрэв тийм биш бол 
 		ердөө заагаад л тэгээд санаа зовох хэрэггүй юм.</para>
 
 	  <para><literal>compress</literal> нь холбооны суваг дээр 
 		gzip загварын шахалтын хэрэглээг идэвхжүүлдэг. Хэрэв таны 
 		сүлжээний холболт T1 эсвэл түүнээс хурдан бол та магадгүй 
 		шахалтыг ашиглах хэрэггүй юм. Хэрэв үгүй бол энэ нь бодитойгоор 
 		тусалдаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүгдийг нийлүүлбэл:</para>
 
 	  <para>Энд бидний жишээнд зориулсан бүхэл <filename>supfile</filename> 
 		байна:</para>
 
 	  <programlisting>*default tag=.
 *default host=cvsup99.FreeBSD.org
 *default prefix=/usr
 *default base=/var/db
 *default release=cvs delete use-rel-suffix compress
 
 src-all</programlisting>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
       <sect3 id="cvsup-refuse-file">
        <title><filename>refuse</filename> файл</title>
 
        <para>Дээр дурдсанаар <application>CVSup</application> нь 
 	<emphasis>татах аргыг</emphasis> ашигладаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр 
 	та <application>CVSup</application> сервер руу холбогдох бөгөөд 
 	энэ нь <quote>Над дээрээс татаж авах боломжтой зүйлс энэ байна...</quote> 
 	гэж хэлэх бөгөөд таны клиент <quote>OK, Би энэ,энэ, энийг авна.</quote> 
 	гэж хариулна гэсэн үг юм. Анхдагч тохиргоон дээр 
 	<application>CVSup</application> клиент нь таны тохиргооны файлд сонгосон хаяг болон 
 	цуглуулгатай холбоотой бүх файлыг  авна. Гэхдээ үүнийг та үргэлж хүсэхгүй байх, 
 	ялангуяа хэрэв та <filename>doc</filename>, <filename>ports</filename>, эсвэл
        <filename>www</filename> моднуудыг авч байгаа бол үүнийг хийхийг хүсэхгүй 
 	байх &mdash; ихэнх хүмүүс дөрөв эсвэл таван хэлийг уншиж чаддаггүй 
 	бөгөөд тиймээс тэдэнд хэлтэй холбоотой файлуудыг татаж авах хэрэггүй байдаг. 
 	Хэрэв та портын цуглуулгыг <application>CVSup</application> хийж байгаа 
 	бол та цуглуулга бүрийг тусад нь заан өгч үүнийг тойрон гарч болно
 	(өөрөөр хэлбэл, <emphasis>ports-astrology</emphasis>,
        <emphasis>ports-biology</emphasis>, гэх мэтээр <emphasis>ports-all</emphasis> 
 	гэхийн оронд). Гэхдээ <filename>doc</filename>
        	болон <filename>www</filename> моднууд нь хэлтэй холбоотой цуглуулгуудтай байдаггүй 
 	болохоор та <application>CVSup</application>-ийн олон сайн боломжуудын 
 	нэгийг ашиглах ёстой нь <filename>refuse</filename> юм.</para>
 
        <para><filename>refuse</filename> файл нь үндсэндээ 
 	<application>CVSup</application>-д цуглуулгаас файл болгоныг 
 	татаж авахгүй гэдгийг хэлдэг; өөрөөр хэлбэл клиентэд серверээс зарим 
 	файлууд татаж авахаас <emphasis>татгалзахыг</emphasis> хэлж өгдөг. 
 	<filename>refuse</filename> файл нь 
 	<filename><replaceable>base</replaceable>/sup/</filename> сангаас 
 	олдож болно (эсвэл хэрэв танд ийм файл байхгүй байгаа бол түүнийг дээрх санд байрлуулах 
 	хэрэгтэй). <replaceable>base</replaceable> нь таны <filename>supfile</filename>-д 
 	тодорхойлогдсон байдаг; бидний тодорхойлсон <replaceable>base</replaceable> нь 
 	<filename>/var/db</filename> бөгөөд энэ нь анхдагчаар 
 	<filename>refuse</filename> файл нь <filename>/var/db/sup/refuse</filename> 
 	гэсэн үг юм.</para>
 
        <para><filename>refuse</filename> файл нь маш хялбар хэлбэршилттэй байдаг; 
 	энэ нь таны татаж авахыг хүсээгүй файлууд эсвэл сангуудын нэрийг агуулдаг. 
 	Жишээ нь хэрэв та Англи болон Германаар бага зэрэг ярьдгаас өөр хэлээр 
 	ярьдаггүй бөгөөд баримтын Герман орчуулгыг авах сонирхолгүй байвал 
 	өөрийн <filename>refuse</filename> файлд дараах:</para>
 
        <screen>doc/bn_*
 doc/da_*
 doc/de_*
 doc/el_*
 doc/es_*
 doc/fr_*
 doc/hu_*
 doc/it_*
 doc/ja_*
 doc/mn_*
 doc/nl_*
 doc/no_*
 doc/pl_*
 doc/pt_*
 doc/ru_*
 doc/sr_*
 doc/tr_*
 doc/zh_*</screen>
 
        <para>мөрүүд болон гэх мэтээр бусад хэлнүүдийн хувьд оруулж өгөх хэрэгтэй 
 	(та бүрэн жагсаалтыг <ulink
        url="http://www.FreeBSD.org/cgi/cvsweb.cgi/">&os;
        CVS архивыг</ulink> шалган олж болно).</para>
 
        <para>Энэ ашигтай боломжийг ашиглан удаан холболттой юм уу эсвэл өөрсдийн 
 	Интернэтийн холболтод минутаар төлдөг хэрэглэгчид үнэ цэнэтэй хугацаагаа 
 	хэмнэх болно. Учир нь тэд өөрсдийн хэзээ ч ашиглахгүй файлаа татаж авах 
 	шаардлагагүй болох юм. <application>CVSup</application>-ийн 
 	<filename>refuse</filename> файлууд болон бусад сайхан боломжуудын 
 	талаар илүү мэдээллийг түүний гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para> 
       </sect3>
     </sect2>
     
     <sect2>
       <title><application>CVSup</application>-г ажиллуулах нь</title>
       
       <para>Одоо та шинэчлэлт хийж үзэхэд бэлэн боллоо. Үүнийг хийх тушаалын мөр 
 	их амархан:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cvsup <replaceable>supfile</replaceable></userinput></screen>
 
       <para>энд байгаа <filename><replaceable>supfile</replaceable></filename> нь 
 	таны дөнгөж үүсгэсэн <filename>supfile</filename>-ийн нэр юм. 
 	Таныг X11 дээр ажиллаж байна гэж үзвэл <command>cvsup</command> нь 
 	энгийн зүйлсийг хийх зарим товчлууруудтай GUI цонхыг үзүүлэх болно. 
 	<guibutton>go</guibutton> товчлуурыг дарж ажиллахыг нь хараарай.</para>
       
       <para>Та энэ жишээн дээр өөрийн жинхэнэ <filename>/usr/src</filename> 
 	модыг шинэчилж байгаа болохоор <command>cvsup</command> нь 
 	таны файлуудыг шинэчлэхэд шаардлагатай зөвшөөрлүүдтэй байхын тулд 
 	та програмыг <username>root</username> эрхээс ажиллуулах хэрэгтэй 
 	болно. Өөрийн тохиргооны файлыг дөнгөж үүсгэсэн бөгөөд урьд нь энэ програмыг 
 	хэзээ ч ашиглаж байгаагүй бол таныг бухимдуулж магадгүй юм. Өөрийн файлуудыг 
 	хөндөлгүйгээр туршилтын журмаар ажиллуулах хялбар арга байдаг. 
 	Хаа нэгтээ хоосон сан үүсгээд түүнийг тушаалын мөрөнд нэмэлт өгөгдлөөр оруулж 
 	өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mkdir /var/tmp/dest</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cvsup supfile /var/tmp/dest</userinput></screen>
       
       <para>Таны заасан сан бүх файлын шинэчлэлтүүдийн хувьд очих сан болдог. 
 	<application>CVSup</application> нь <filename>/usr/src</filename> сан 
 	доторх таны энгийн файлуудыг шалгадаг, гэхдээ тэдгээрийн алийг ч өөрчлөх буюу 
 	устгахгүй. Файлын шинэчлэлтүүд харин <filename>/var/tmp/dest/usr/src</filename> 
 	санд хийгдэнэ. <application>CVSup</application> нь ингэж ажиллахдаа бас 
 	өөрийн үндсэн сангийн төлвийн файлуудыг өөрчлөлгүйгээр үлдээдэг. 
 	Тэдгээр файлуудын шинэ хувилбарууд заагдсан сан уруу бичигдэх болно. 
 	Танд <filename>/usr/src</filename> сан уруу унших эрх л байхад 
 	иймэрхүү туршилтын ажиллагааг гүйцэтгэхэд <username>root</username> 
 	эрх байх заавал шаардлагагүй юм.</para>
       
       <para>Хэрэв та X11-г ажиллуулахгүй байгаа юм уу эсвэл танд GUI таалагддаггүй бол 
 	<command>cvsup</command>-г ажиллуулахдаа тушаалын мөрөн дээр 
 	хоёр сонголтыг нэмж өгөх хэрэгтэй:</para>
       
       <screen>&prompt.root; <userinput>cvsup -g -L 2 <replaceable>supfile</replaceable></userinput></screen>
 	    
       <para><option>-g</option> сонголт нь <application>CVSup</application>-д 
 	өөрийн GUI-г ашиглахгүйг хэлнэ. Хэрэв та X11-ийг ажиллуулахгүй байгаа бол 
 	энэ автомат байдаг, үгүй бол та үүнийг зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
       
       <para><option>-L 2</option> нь <application>CVSup</application>-д 
 	хийж байгаа бүх шинэчлэлтүүдийнхээ талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг үзүүлэхийг 
 	хэлж өгнө. Гурван түвшний харуулах горим байдаг бөгөөд энэ нь 
 	<option>-L 0</option>-с <option>-L 2</option> хүртэл байна. Анхдагч нь 
 	0 байх бөгөөд энэ нь алдааны мэдэгдлээс бусдыг харуулахгүй.</para>
       
       <para>Бусад олон сонголтууд байдаг. Тэдгээрийн товч жагсаалтыг үзэхийн тулд 
 	<command>cvsup -H</command> гэж бичнэ. Илүү дэлгэрэнгүй тайлбаруудын 
 	талаар гарын авлагын хуудсыг үзнэ үү.</para>
 
       <para>Шинэчлэлт ажилладаг аргад сэтгэл ханамжтай болсныхоо дараа 
 	та <application>CVSup</application>-г давтамжтайгаар ажиллуулахын тулд 
 	&man.cron.8; ашиглан хийж өгч болно. Мэдээж та &man.cron.8;-с 
 	<application>CVSup</application>-г ажиллуулахдаа өөрийнхөө GUI-г 
 	ашиглахгүй болгох хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-collec">
       <title><application>CVSup</application>-ийн файлын цуглуулгууд</title>
 	    
       <para><application>CVSup</application>-ийн файлын цуглуулгууд нь шатлалтайгаар 
 	зохион байгуулагдсан байдаг. Цөөн том цуглуулгууд байдаг бөгөөд тэдгээр нь 
 	арай жижиг дэд цуглуулгуудад хуваагддаг. Том цуглуулгыг хүлээн авах нь 
 	түүний дэд цуглуулгууд тус бүрийг хүлээн авахтай адил юм. Цуглуулга хоорондын 
 	шаталсан холбоонууд нь доорх жагсаалт дахь догол ашиглалтаар тусгагддаг.</para>
       
       <para>Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг цуглуулгууд нь <literal>src-all</literal>, 
 	болон <literal>ports-all</literal> юм. Бусад цуглуулгуудыг тусгай зорилгоор 
 	зөвхөн жижиг бүлэг хүмүүс ашигладаг бөгөөд зарим толин тусгал сайтууд тэдгээрийг 
 	бүгдийг агуулдаггүй байж болох юм.</para>
       
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>cvs-all release=cvs</literal></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>Криптограф кодыг оролцуулаад &os;-ийн гол CVS архив.</para>
 	    
 	    <variablelist>
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>distrib release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>&os;-ийн түгээлт болон толин тусгал хийхтэй холбоотой файлууд.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	      
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>doc-all release=cvs</literal></term>
 		<listitem>
 		  <para>&os; гарын авлагын эхүүд ба бусад баримт. Энэ нь &os;-ийн 
 			вэб сайтын файлуудыг агуулдаггүй.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>ports-all release=cvs</literal></term>
 
 		<listitem>
 		  <para>&os;-ийн портын цуглуулга.</para>
 
 		  <important id="cvsup-collec-pbase-warn">
 		    <para>Хэрэв та бүхэл <literal>ports-all</literal>-г (бүх портын мод)
 			шинэчлэхийг хүсэхгүй байгаа бөгөөд доор жагсаагдсан дэд цуглуулгуудын 
 			нэгийг ашиглаж байгаа бол <literal>ports-base</literal> 
 			дэд цуглуулгыг шинэчилсэн эсэхээ <emphasis>үргэлж</emphasis> 
 			шалгаж байх хэрэгтэй. <literal>ports-base</literal>-ээр 
 			танилцуулагдсан портын бүтээлтийн дэд бүтцэд ямар нэгэн өөрчлөлт 
 			орох болгонд тэдгээр өөрчлөлтүүд нь <quote>жинхэнэ</quote> 
 			портуудад тун удахгүй ашиглагдах нь бараг л тодорхой байдаг юм. 
 			Тиймээс хэрэв та зөвхөн <quote>жинхэнэ</quote> портуудыг 
 			шинэчилж тэдгээр нь шинэ боломжуудын заримыг ашигладаг бол 
 			тэдгээрийн бүтээлт нь зарим нэг ид шидийн алдааны мэдэгдэлтэйгээр 
 			амжилтгүй болох маш их магадлалтай юм. Энэ тохиолдолд 
 			<emphasis>хамгийн эхэнд</emphasis> хийх зүйл бол 
 			таны <literal>ports-base</literal> дэд цуглуулга 
 			хамгийн сүүлийн үеийнх эсэхийг шалгах  хэрэгтэй юм.</para>
 		  </important>
 
 		  <important id="cvsup-collec-index-warn">
 		    <para>Хэрэв та <filename>ports/INDEX</filename>-ийн 
 			өөрийн локал хуулбарыг бүтээх гэж байгаа бол 
 			<literal>ports-all</literal> буюу бүх портыг 
 			хүлээж авах <emphasis>ёстой</emphasis> (бүх портын мод).
 			<filename>ports/INDEX</filename>-г хэсэг модтой бүтээхийг 
 			дэмждэггүй. <ulink url="&url.books.faq;/applications.html#MAKE-INDEX">
 		      FAQ</ulink> хаягийг үзнэ үү.</para>
 		  </important>
 
 		  <variablelist>
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-accessibility
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хөгжлийн бэрхшээлтэй хэрэглэгчдэд туслахад зориулсан програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-arabic
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Араб хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-archivers
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Архивлах хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-astro
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Одон оронтой холбоотой портууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-audio
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Дууны дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-base
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Портын цуглуулгын бүтээх дэд бүтэц - 
 			төрөл бүрийн файлууд <filename>/usr/ports</filename> 
 			сангийн <filename>Mk/</filename> болон
 			  <filename>Tools/</filename> дэд сангуудад байрладаг.</para>
 
 			<note>
 			  <para><link
 			    linkend="cvsup-collec-pbase-warn">Дээрх чухал 
 				анхааруулгыг</link> үзнэ үү: та &os;-ийн 
 				портын цуглуулгын ямар ч хэсгийг шинэчлэхдээ 
 				энэ дэд цуглуулгыг <emphasis>үргэлж</emphasis> 
 				шинэчилж байх хэрэгтэй!</para>
 			</note>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-benchmarks
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Бенчмаркууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-biology
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Биологи.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-cad
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Компьютерийн тусламжтай дизайн хийх хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-chinese
 			  release=cvs</literal></term>
 			
 		      <listitem>
 			<para>Хятад хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-comms
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Холбооны програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-converters
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>тэмдэгтийн код хөрвүүлэгчид.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-databases
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Мэдээллийн баазууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-deskutils
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Компьютер зохион бүтээгдэхээс өмнө 
 			ширээн дээр байдаг байсан зүйлс.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-devel
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хөгжүүлэлтийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-dns
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>DNS-тэй холбоотой програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-editors
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Засварлагчид.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-emulators
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Бусад үйлдлийн системүүдэд зориулсан эмуляторууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-finance
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Банк, санхүү болон тэдгээртэй холбоотой програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ftp
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>FTP клиент ба серверийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-games
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тоглоомууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-german
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Герман хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-graphics
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Графикийн багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-hebrew
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хэбрю хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-hungarian
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Унгар хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-irc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Internet Relay Chat буюу чалчих багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-japanese
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Япон хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-java
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>&java; багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-korean
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Солонгос хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-lang
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Програмчлалын хэлнүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-mail
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Захидлын програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-math
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Тоо тооцоолох програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-mbone
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>MBone програмууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-misc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Бусад багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-multimedia
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Мультимедиа програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Сүлжээний програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-im
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Шуурхай мэдэгдэл (instant messaging) илгээх програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-mgmt
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Сүлжээний удирдлагын програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-net-p2p
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>p2p сүлжээ.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-news
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>USENET мэдээний програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-palm
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para><trademark class="trade">Palm</trademark> төрлийн 
 			төхөөрөмжүүдэд зориулсан програм хангамжийн дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-polish
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Польш хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ports-mgmt
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Портууд болон багцуудыг удирдах багажууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-portuguese
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Португал хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-print
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Хэвлэлтийн програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-russian
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Орос хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-science
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Шинжлэх ухаан.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-security
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Аюулгүй байдлын хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-shells
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тушаалын мөрийн бүрхүүлүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-sysutils
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Системийн хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-textproc
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>текст боловсруулах хэрэгслүүд (ширээний хэвлэл ордоггүй).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-ukrainian
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Украйн хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-vietnamese
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Вьетнам хэлний дэмжлэг.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-www
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>World Wide
 			  Web-тэй холбоотой програм хангамж.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X Цонхны системийг дэмжих портууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-clocks
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 цагнууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-drivers
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 драйверууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-fm
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 файл менежерүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-fonts
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 үсгийн маягууд ба үсгийн маягийн хэрэгслүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-toolkits
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 багажны цуглуулгууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-servers
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 серверүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-themes
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>X11 харуулах маягууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>ports-x11-wm
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>X11 цонхны менежерүүд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		  </variablelist>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>projects-all release=cvs</literal></term>
 		<listitem>
 		  <para>&os; төслийн архив дахь эхүүд.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>src-all release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>Криптограф кодыг оролцуулаад &os;-ийн гол эхүүд.</para>
 
 		  <variablelist>
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-base
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para><filename>/usr/src</filename> сангийн дээр байрлах 
 			бусад файлууд.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-bin
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Ганц хэрэглэгчийн горимд хэрэг болох хэрэглэгчийн багажууд
 			  (<filename>/usr/src/bin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-cddl
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>CDDL лицензийн доор байдаг хэрэгслүүд болон сангууд
 			  (<filename>/usr/src/cddl</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-contrib
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Харьцангуй өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэгддэг 
 			&os; төслөөс гаднах хэрэгслүүд ба сангууд
 			  (<filename>/usr/src/contrib</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-crypto release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Харьцангуй өөрчлөлтгүйгээр хэрэглэгддэг 
 			&os; төслөөс гаднах криптограф хэрэгслүүд ба сангууд
 			  (<filename>/usr/src/crypto</filename>).</para>
 			  </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-eBones release=cvs</literal></term>
 		
 		      <listitem>
 			<para>Kerberos ба DES
 			  (<filename>/usr/src/eBones</filename>).  &os;-ийн 
 			одоогийн хувилбаруудад ашигладаггүй.</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-etc
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Системийн тохиргооны файлууд
 			  (<filename>/usr/src/etc</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-games
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Тоглоомууд
 			  (<filename>/usr/src/games</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-gnu
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>GNU Нийтийн Лицензтэй хэрэгслүүд 
 			  (<filename>/usr/src/gnu</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-include
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Толгой файлууд
 			  (<filename>/usr/src/include</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-kerberos5
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Kerberos5 аюулгүй байдлын багц
 			  (<filename>/usr/src/kerberos5</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-kerberosIV
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>KerberosIV аюулгүй байдлын багц
 			  (<filename>/usr/src/kerberosIV</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-lib
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Сангууд
 			  (<filename>/usr/src/lib</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-libexec
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Бусад програмуудаар ажилладаг системийн програмууд
 			  (<filename>/usr/src/libexec</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-release
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>&os; хувилбар гаргахад шаардагдах файлууд
 			  (<filename>/usr/src/release</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-rescue
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Яаралтай сэргээлт хийхэд зориулсан статикаар холболт хийгдсэн програмууд; 
 				&man.rescue.8;-г үзнэ үү
 			  (<filename>/usr/src/rescue</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sbin release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Ганц хэрэглэгчийн горимд зориулсан системийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/sbin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		    
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-secure
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Криптограф сангууд ба тушаалууд
 			  (<filename>/usr/src/secure</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-share
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Олон системүүдийн хооронд хуваалцаж болох файлууд
 			  (<filename>/usr/src/share</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sys
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Цөм
 			  (<filename>/usr/src/sys</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-sys-crypto
 			release=cvs</literal></term>
 		
 		      <listitem>
 			<para>Цөмийн криптограф код
 			  (<filename>/usr/src/sys/crypto</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-tools
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>&os;-г арчлахад зориулсан төрөл бүрийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/tools</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-usrbin
 			  release=cvs</literal></term>
 
 		      <listitem>
 			<para>Хэрэглэгчийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/usr.bin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 
 		    <varlistentry>
 		      <term><literal>src-usrsbin
 			  release=cvs</literal></term>
 		      
 		      <listitem>
 			<para>Системийн хэрэгслүүд
 			  (<filename>/usr/src/usr.sbin</filename>).</para>
 		      </listitem>
 		    </varlistentry>
 		  </variablelist>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	      
 	      <varlistentry>
 		<term><literal>www release=cvs</literal></term>
 		
 		<listitem>
 		  <para>&os; WWW сайтын эх.</para>
 		</listitem>
 	      </varlistentry>
 	    </variablelist>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 	
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>distrib release=self</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><application>CVSup</application> серверийн өөрийн 
 		тохиргооны файлууд.  <application>CVSup</application>
 	      	толин тусгал сайтуудад хэрэглэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>gnats release=current</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>GNATS алдаа мөрдөх мэдээллийн бааз.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>mail-archive release=current</literal></term>
 	  
 	  <listitem>
 	    <para>&os; захидлын жагсаалтын архив.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>www release=current</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Урьдчилан боловсруулсан &os; WWW сайтын файлууд 
 		(эх файлууд биш).  WWW толин тусгал сайтуудад хэрэглэгддэг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг</title>
 
       <para><application>CVSup</application> FAQ болон бусад 
 	<application>CVSup</application>-ийн тухай мэдээллийг 
 	<ulink url="http://www.cvsup.org">
 	  CVSup гэрийн хуудас</ulink> хаягаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Ихэнх &os;-тэй холбоотой <application>CVSup</application>-ийн 
 	хэлэлцүүлэг &a.hackers;-д болдог. Програмын шинэ хувилбар тэнд, бас 
 	&a.announce;-д зарлагддаг.</para>
       
       <para><application>CVSup</application>-ийн талаар асуултууд эсвэл 
 	алдааны тайлангуудыг <ulink url="http://www.cvsup.org/faq.html#bugreports">
 	CVSup FAQ</ulink> холбоосоос үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="cvsup-mirrors">
     <title>CVSup сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан <link linkend="cvsup">CVSup</link> серверүүд дараах хаягууд дээр 
 	ажиллаж байгаа:</para>
 
     &chap.mirrors.cvsup.inc;
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="cvs-tags">
     <title>CVS Tags буюу хаягууд</title>
 
     <para><application>cvs</application> эсвэл
       <application>CVSup</application> ашиглан эхийг авах юм уу эсвэл шинэчилж 
 	байгаа үед revision tag буюу залруулалтын хаягийг зааж өгөх ёстой байдаг. 
 	Залруулалтын хаяг нь &os; хөгжүүлэлтийн тодорхой нэг байх юм уу эсвэл 
 	хугацааны тодорхой нэг цэг байдаг. Эхнийх нь <quote>branch tags</quote> 
 	буюу <quote>салбарын хаягууд</quote> гэгддэг бөгөөд хоёр дахь нь 
 	<quote>хувилбарын хаягууд</quote> гэгддэг.</para>
 
     <sect2>
       <title>Салбарын хаягууд</title>
 
       <para><literal>HEAD</literal>-с (энэ нь үргэлж зөв хаяг байдаг) бусад бүх 
 	хаягууд зөвхөн <filename>src/</filename> модонд хамаардаг. 
 	<filename>ports/</filename>, <filename>doc/</filename>, болон
 	<filename>www/</filename> моднууд нь салбарладаггүй.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>HEAD</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Гол шугамын симболын нэр, эсвэл &os;-CURRENT.
 		Залруулалт заагаагүй тохиолдолд бас анхдагч байдаг.</para>
 
 	  <para><application>CVSup</application>-д энэ хаяг нь 
 		<literal>.</literal> гэсэн тэмдэгтээр илэрхийлэгддэг
 		(цэг биш харин <literal>.</literal> тэмдэгт).</para>
 
 	  <note>
 	    <para>CVS-д энэ нь залруулалт заагаагүй тохиолдолд анхдагч байдаг. 
 		Хэрэв та өөрөө хүсээгүй л бол STABLE машин дээр CURRENT
 		эхийг татан авч шинэчлэх нь ихэвчлэн тийм ч сайн санаа 
 		<emphasis>биш</emphasis> юм.</para>
 	  </note>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 8-STABLE гэгддэг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_8_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-8.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 7-STABLE гэгддэг</para>
         </listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
         <term>RELENG_7_3</term>
 
         <listitem>
           <para>&os;-7.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
         </listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
         <term>RELENG_7_2</term>
 
         <listitem>
           <para>&os;-7.2-т зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-7.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 6-STABLE гэгддэг</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.2-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-6.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас 
 	    &os; 5-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.5-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.2 болон &os;-5.2.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_1</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.1-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_0</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-5.0-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    &os; 4-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_11</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.11-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_10</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.10-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_9</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.9-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_8</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.8-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_7</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.7-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.6 болон &os;-4.6.2-д зориулсан хувилбарын салбар,
             аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_5</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.5-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_4</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.4-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-4.3-д зориулсан хувилбарын салбар, аюулгүй байдлын зөвлөгөөнүүд болон бусад 
 		чухал засваруудад зориулж зөвхөн ашиглагддаг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас
 	    3.X-STABLE гэгддэг.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.X-д зориулсан хөгжүүлэлтийн шугам, бас 
 	    2.2-STABLE гэгддэг.  Энэ салбар нь гол төлөв хуучирсан.</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хувилбарын хаягууд</title>
 
       <para>Эдгээр хаягууд нь &os;-ийн тодорхой нэг хувилбар гарсан үеийн цагийн 
 	тодорхой цэгийг заадаг. Хувилбар инженерчлэлийн процессийн талаар 
 	<ulink url="&url.base;/releng/">Хувилбар инженерчлэлийн 
 	мэдээлэл</ulink> болон
         <ulink url="&url.articles.releng;/release-proc.html">Хувилбарын процесс</ulink> 
 	баримтуудад илүү дэлгэрэнгүй баримтжуулагдсан байдаг. 
 	<filename class="directory">src</filename> мод нь 
 	<literal>RELENG_</literal> гэж эхэлсэн хаягийн нэрсийг ашигладаг. 
 	<filename class="directory">ports</filename> болон
 	<filename class="directory">doc</filename> моднууд нь 
 	<literal>RELEASE</literal> гэж эхэлсэн хаягийн нэрсийг ашигладаг. 
 	Төгсгөлд нь <filename class="directory">www</filename> мод нь 
 	хувилбаруудад зориулсан ямар нэг тусгай нэрээр хаяглагддаггүй.</para>
 
     <variablelist>
+       <varlistentry>
+         <term>RELENG_8_1_0_RELEASE</term>
+
+         <listitem>
+           <para>&os; 8.1</para>
+         </listitem>
+       </varlistentry>
+
        <varlistentry>
          <term>RELENG_8_0_0_RELEASE</term>
 
          <listitem>
            <para>&os; 8.0</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term>RELENG_7_3_0_RELEASE</term>
   	 
          <listitem>
            <para>&os; 7.3</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
        <varlistentry>
          <term>RELENG_7_2_0_RELEASE</term>
 
          <listitem>
            <para>&os; 7.2</para>
          </listitem>
        </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 7.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_7_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 7.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_6_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 6.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_11_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.11</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_10_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.10</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.2.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_9_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.9</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_8_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.8</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_5_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 5.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_7_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.7</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_2_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_6_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.6</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_1_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.1.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_4_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os; 4.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 	  
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_5_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_4_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.4</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_3_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.3</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_1_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_3_0_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-3.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_8_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.8</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_7_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.7</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_6_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.6</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_5_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.5</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_2_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.2</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_1_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.1</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>RELENG_2_2_0_RELEASE</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>&os;-2.2.0</para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-afs">
     <title>AFS сайтууд</title>
 
     <para>&os;-д зориулсан AFS серверүүд нь дараах сайтууд дээр ажиллаж байна:</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Швед</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>Файлуудад хүрэх зам нь:
   	    <filename>/afs/stacken.kth.se/ftp/pub/FreeBSD/</filename></para>
 
 	  <programlisting>stacken.kth.se         # Stacken Computer Club, KTH, Sweden
 130.237.234.43         #hot.stacken.kth.se
 130.237.237.230        #fishburger.stacken.kth.se
 130.237.234.3          #milko.stacken.kth.se</programlisting>
 
 	  <para>Арчлагч <email>ftp@stacken.kth.se</email></para>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="mirrors-rsync">
     <title>rsync сайтууд</title>
 
     <para>Дараах сайтууд нь &os;-г rsync протоколоор түгээгдэх боломжийг 
 	бүрдүүлдэг. <application>rsync</application> хэрэгсэл нь 
 	&man.rcp.1; тушаалтай бараг төстэйгөөр ажилладаг боловч 
 	илүү олон тохируулгуудтай бөгөөд хоёр талын файлуудын зөвхөн ялгаатайг нь
 	дамжуулдаг. Ингэснээр сүлжээгээр хийх хамгийн сүүлийн хэлбэрт аваачих үйлдлийг 
 	ихээхэн хурдасгадаг байна. Хэрэв та &os; FTP сервер юм уу эсвэл 
 	CVS архивын толин тусгал сайт бол энэ нь их ашигтай байдаг. 
 	<application>rsync</application> цуглуулга нь олон үйлдлийн системүүд 
 	дээр байдаг. &os;-ийн хувьд <filename role="package">net/rsync</filename> 
 	порт эсвэл багцыг үзнэ үү.</para>
 
     <variablelist>
       <varlistentry>
 	<term>Бүгд Найрамдах Чех Улс</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.cz.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>ftp: &os; FTP серверийн хэсэгчилсэн толин тусгал.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Нидерланд</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.nl.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Орос</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.mtu.ru/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин 
 		тусгал.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;-gnats: GNATS цох хянах 
 	      мэдээллийн сан.</para></listitem>
 	    <listitem><para>&os;-Archive: &os; архив FTP серверийн бүрэн 
 		толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Тайвань</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp.tw.FreeBSD.org/</para>
 	  <para>rsync://ftp2.tw.FreeBSD.org/</para>
 	  <para>rsync://ftp6.tw.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Их Британи</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://rsync.mirrorservice.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>sites/ftp.freebsd.org: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
 
       <varlistentry>
 	<term>Америкийн Нэгдсэн Улс</term>
 
 	<listitem>
 	  <para>rsync://ftp-master.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Энэ серверийг &os;-ийн анхдагч толин тусгал сайтууд зөвхөн хэрэглэж 
 		болно.</para>
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн мастер архив.</para></listitem>
 	    <listitem><para>acl: &os;-ийн мастер ACL жагсаалт.</para></listitem>  
 	  </itemizedlist>
 
 	  <para>rsync://ftp13.FreeBSD.org/</para>
 
 	  <para>Байгаа цуглуулгууд:</para>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para>&os;: &os; FTP серверийн бүрэн толин тусгал.</para></listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</listitem>
       </varlistentry>
     </variablelist>
   </sect1>  
 </appendix>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../appendix.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "appendix")
      End:
 -->
 
diff --git a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
index 4eec1157ed..73d5258129 100644
--- a/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
+++ b/mn_MN.UTF-8/books/handbook/network-servers/chapter.sgml
@@ -1,5101 +1,5102 @@
 <!--
      The FreeBSD Mongolian Documentation Project
 
-     Original revision 1.123
+     Original revision 1.124
 
      $FreeBSD$
 -->
 
 <chapter id="network-servers">
   <chapterinfo>
     <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мюррей</firstname>
 	<surname>Стөүкли</surname>
 	<contrib>Дахин зохион байгуулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <!-- 23 July 2004 -->
   </chapterinfo>
 
   <title>Сүлжээний орчны Серверүүд</title>
 
   <sect1 id="network-servers-synopsis">
     <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
     <para>Энэ бүлэгт &unix; системүүдэд өргөн хэрэглэгддэг, сүлжээний орчинд ажилладаг 
 зарим нэг үйлчилгээнүүдийн талаар авч үзнэ. Бид тэдгээр үйлчилгээнүүдийг хэрхэн 
 суулгах, тохируулах, турших болон үйлчилгээг хариуцах талаар үзэх болно. 
 Танд зориулж жишээ тохиргооны файлуудыг мөн оруулж өгсөн байгаа.</para>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>
 
     <itemizedlist>
 
       <listitem>
 	<para><application>inetd</application> дэмоныг хэрхэн удирдах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний орчны файл системийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн бүртгэлийг хуваалцах сүлжээний орчны мэдээллийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>DHCP ашиглан автоматаар сүлжээний тохиргоог хэрхэн хийх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Домэйн нэрийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Apache</application> HTTP Серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>File Transfer Protocol буюу Файл Дамжуулах Протокол(FTP) Серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para><application>Samba</application> ашиглан &windows; хэрэглэгчдэд зориулсан 
 файл болон хэвлэгч серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>NTP протокол ашиглан цаг болон өдрийг тохируулах хийгээд цагийн серверийг хэрхэн зохион байгуулах.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>How to configure the standard logging daemon,
 	  <command>syslogd</command>, to accept logs from remote
 	  hosts.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
 
     <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө, та дараах шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para><filename>/etc/rc</filename> скриптүүдийн үндсийг ойлгосон байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Сүлжээний үндсэн нэр томъёоллыг мэддэг байх.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
       <para>Гуравдагч этгээдийн програмыг(<xref linkend="ports">) хэрхэн нэмж суулгахыг мэддэг байх.</para>
       </listitem>
 
     </itemizedlist>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-inetd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Шерн</firstname>
           <surname>Лий</surname>
           <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <contrib>&os; 6.1-RELEASE-д зориулж шинэчилсэн </contrib>
 	  <othername>&os; Баримтжуулах Төсөл</othername>
 	</author>
       </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title><application>inetd</application> <quote>Супер-Сервер</quote></title>
 
     <sect2 id="network-inetd-overview">
       <title>Ерөнхий агуулга</title>
 
       <para>&man.inetd.8; нь олон тооны үйлчилгээний сүлжээний холболтыг удирддаг тул 
 заримдаа түүнийг <quote>Интернэт Супер-Сервер</quote> гэж нэрлэх нь бий. 
 Гаднаас үүсч буй холболтыг <application>inetd</application> хүлээн авч, аль програмтай холбогдохыг 
 тодорхойлон, тухайн процессийг салаалуулж, сокетийг түүн рүү чиглүүлнэ (програмын стандарт оролт, 
 гаралт болон алдааны дескриптороор үйлчилгээний сокетийг өгнө). Байнга ашиглагддаггүй үйлчилгээний хувьд 
 <application>inetd</application>-г ажиллуулах нь бүх дэмонг дангаар бие-даах горимд ажиллуулсантай 
 харьцуулахад системийн нийт ачааллыг бууруулж өгдөг. </para>
 
       <para>Голчлон, <application>inetd</application> нь бусад дэмонуудыг салаалуулахад хэрэглэгддэг 
 боловч <application>chargen</application>, <application>auth</application>, 
 ба <application>daytime</application> гэх мэт нилээд олон ердийн протоколуудыг шууд зохицуулан ажиллуулж чадна.</para>
 
       <para>Энэ хэсэгт <application>inetd</application>-н үндсэн тохиргоог тушаалын мөрний тохируулгаар, 
 мөн <filename>/etc/inetd.conf</filename> тохиргооны файлаар хэрхэн хийхийг үзэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-settings">
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para><application>inetd</application> нь &man.rc.8; системээр эхлүүлэгдэнэ. 
 	<literal>inetd_enable</literal> тохируулгын анхдагч утга нь <literal>NO</literal> бөгөөд, 
 	системийг суулгах явцад хэрэглэгчийн зааж өгсний дагуу <application>sysinstall</application> 
 	програмын тусламжтай идэвхжүүлж болно.</para> 
 
         <programlisting>inetd_enable="YES"</programlisting> 
 
       <para>эсвэл</para> 
 
         <programlisting>inetd_enable="NO"</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файл дотор байрлуулснаар <application>inetd</application>-г систем ачаалахад 
 	эхэлдэг болгож болно. Доор дурдсан:</para> 
 
 	<programlisting>/etc/rc.d/inetd rcvar</programlisting>
 
       <para>тушаалыг өгөн одоо идэвхтэй байгаа 
 	тохиргоог харж болно.</para>
 
       <para>Дээр нь, <literal>inetd_flags</literal> тохируулгаар дамжуулан 
 <application>inetd</application> програмд тушаалын мөрнөөс өөр бусад тохируулгуудыг 
 зааж өгч болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-cmdline">
       <title>Тушаалын мөрний тохируулгууд</title>
 
       <para>Ихэнх сервер дэмоны нэгэн адил, <application>inetd</application> нь 
 түүнийг өөрчлөн тохируулахад зориулагдсан олон тооны тохируулгуудын хамт ирдэг. 
 Тохируулгуудыг бүрнээр жагсаан бичвэл:</para>
 
       <para><command>inetd</command> <option>[-d] [-l] [-w] [-W] [-c maximum] [-C rate] [-a address | hostname]
            [-p filename] [-R rate] [-s maximum] [configuration file]</option></para>
 
       <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файл доторх 
 <literal>inetd_flags</literal> тохируулгыг ашиглан 
 эдгээр тохируулгуудыг <application>inetd</application>-д дамжуулна. 
 Анхдагч байдлаар, <literal>inetd_flags</literal> нь <literal>-wW -C 60</literal> гэсэн 
 утгыг авсан байх ба энэ нь <application>inetd</application>-ны үйлчилгээнүүдийн хувьд 
 TCP wrapping буюу TCP-ийн дундын хяналтыг идэвхжүүлэх ба нэг IP хаягнаас аль нэг үйлчилгээнд 
 нэг минутанд 60-аас дээш удаа хүсэлт тавих боломжгүй болгоно.</para>
 
       <para>Хэдийгээр бид гаднаас хэтэрхий олон 
 тооны хандалт хийгдэж байгаа үед тохируулгаар түүнийг хэрхэн хязгаарлахыг 
 доор үзүүлж байгаа ч, анхлан суралцагчдад зөвлөхөд 
 эдгээр параметрүүдийг ихэвчлэн өөрчлөх шаардлагагүй байдаг. 
 Тохируулгуудын бүрэн жагсаалтыг &man.inetd.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>-c maximum</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэгэн зэрэг хамгийн ихдээ хэдэн удаа дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-child</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-C rate</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг IP хаягнаас нэг минутын дотор хамгийн ихдээ хэдэн удаа 
 дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-R rate</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг минутын дотор хамгийн ихдээ хэдэн удаа дуудаж болохыг заана; 
 Анхдагч утга нь 256.  0-г тавьснаар хязгааргүй болгоно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>-s maximum</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үйлчилгээг нэг IP хаягнаас хамгийн ихдээ хэдэн удаа 
 дуудаж болохыг заана; Анхдагч утга нь хязгааргүй. 
 Үйлчилгээ тус бүрээр <option>max-child-per-ip</option> параметрийн тусламжтай 
 утгыг дарж өөрчилж болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-conf">
       <!-- XXX This section isn't very clear, and could do with some lovin' -->
       <title><filename>inetd.conf</filename></title>
 
       <para><application>inetd</application>-г <filename>/etc/inetd.conf</filename> 
 файлын тусламжтай тохируулна.</para>
 
       <para><filename>/etc/inetd.conf</filename> файлд өөрчлөлт хийсний дараа, 
 <application>inetd</application>-р тохиргооны файлыг дахин уншуулахдаа 
 дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
       <example id="network-inetd-reread">
 	<title><application>inetd</application>-н тохиргооны файлыг дахин ачаалах нь</title>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/inetd reload</userinput></screen>
       </example>
 
       <para>Тохиргооны файлын мөр бүр тусдаа дэмонг заана. 
 Файл доторх тайлбарууд нь мөрийн эхэнд <quote>#</quote> тэмдэгтэй байна. 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл доторх бичлэгүүдийн формат дараах 
 байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>service-name
 socket-type
 protocol
 {wait|nowait}[/max-child[/max-connections-per-ip-per-minute[/max-child-per-ip]]]
 user[:group][/login-class]
 server-program
 server-program-arguments</programlisting>
 
       <para>IPv4 ашигладаг &man.ftpd.8; дэмоны хувьд жишээ бичлэг дараах байдалтай байж болно:</para>
 
       <programlisting>ftp     stream  tcp     nowait  root    /usr/libexec/ftpd       ftpd -l</programlisting>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term>service-name</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Тухайн дэмоны үйлчилгээний нэрийг заана. 
 Энэ нь <filename>/etc/services</filename> файл дотор бичигдсэн үйлчилгээнүүдийн нэг 
 байх ёстой бөгөөд аль портон дээр сонсохыг <application>inetd</application>-д хэлж өгнө. 
 Хэрэв шинэ үйлчилгээ үүсгэсэн бол түүнийг заавал <filename>/etc/services</filename> файл 
 дотор нэмсэн байх ёстой.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>socket-type</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>stream</literal>,
 	      <literal>dgram</literal>, <literal>raw</literal>, эсвэл <literal>seqpacket</literal> эдгээрийн нэг байна. 
 <literal>stream</literal>-г холболтон дээр үндэслэсэн TCP дэмонуудын хувьд хэрэглэдэг бол, 
 <literal>dgram</literal>-г <acronym>UDP</acronym> протоколоор ажилладаг дэмонуудын хувьд хэрэглэнэ.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>protocol</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Доор дурдсанаас нэг нь байна:</para>
 
 	    <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	      <tgroup cols="2">
 		<thead>
 		  <row>
 		    <entry>Протокол</entry>
 		    <entry>Тайлбар</entry>
 		  </row>
 		</thead>
 		<tbody>
 		  <row>
 		    <entry>tcp, tcp4</entry>
 		    <entry>TCP IPv4</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp, udp4</entry>
 		    <entry>UDP IPv4</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>tcp6</entry>
 		    <entry>TCP IPv6</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp6</entry>
 		    <entry>UDP IPv6</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>tcp46</entry>
 		    <entry>TCP IPv4 ба v6 хоёул</entry>
 		  </row>
 		  <row>
 		    <entry>udp46</entry>
 		    <entry>UDP IPv4 ба v6 хоёул</entry>
 		  </row>
 		</tbody>
 	      </tgroup>
 	    </informaltable>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>{wait|nowait}[/max-child[/max-connections-per-ip-per-minute[/max-child-per-ip]]]</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><option>wait|nowait</option> нь <application>inetd</application>-р дуудагдсан 
 дэмон өөрийн сокетийг удирдаж чадах эсэхийг заана. 
 <option>dgram</option> төрлийн сокет дэмоны хувьд <option>wait</option> тохируулгыг 
 хэрэглэх ёстой байдаг бол, ихэвчлэн олон урсгалтай байдаг 
 <option>stream</option> сокет дэмоны хувьд <option>nowait</option> тохируулгыг хэрэглэх 
 хэрэгтэй байдаг. <option>wait</option> нь ихэвчлэн олон сокетийг нэг дэмонд 
 шилжүүлэн өгдөг бол, <option>nowait</option> нь шинээр үүссэн сокет тус бүрт 
 харгалзуулан хүүхэд дэмонг салаалуулан үүсгэдэг.</para>
 
 	    <para><application>inetd</application>-ийн салаалуулан үүсгэж 
 болох хамгийн их хүүхэд дэмоны тоог <option>max-child</option> 
 тохируулгын тусламжтай зааж өгч болно. Хэрэв 
 тухайн дэмоны ажиллаж болох тохиолдлыг 10-р хязгаарлах бол, 
 <option>nowait</option>-н ард <literal>/10</literal> гэж бичнэ. 
 <literal>/0</literal> нь хүүхдийн тоог хязгаарлахгүй гэсэн утгатай.</para>
 
 	    <para><option>max-child</option>-с гадна, нэг газраас тухайн дэмонтой 
 үүсгэж байгаа холболтын тоог хязгаарладаг өөр хоёр 
 тохируулгыг хэрэглэж болно. 
 <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> нь тухайн ямар нэг IP хаягнаас 
 нэг минутанд үүсгэж болох холболтын тоог хязгаарлана, 
 жишээлбэл: 10 гэсэн утга нь тухайн ямар нэг IP хаягнаас 
 нэг минутын дотор тухайн үйлчилгээнд холбогдохоор оролдох 
 оролдлогын тоог 10-р хязгаарлана. <option>max-child-per-ip</option> нь 
 Тухайн ямар нэг IP хаяг дээр үүсгэгдсэн хүүхдийн тоог хязгаарлана. 
 Эдгээр тохируулгууд нь санаатай болон санамсаргүйгээр нөөцийг 
 хэтрүүлэн хэрэглэх, мөн Үйлчилгээг Зогсоох (DoS) халдлагаас хамгаалахад 
 хэрэгтэй байдаг.</para>
 
 	    <para>Хэрэглэхдээ, <option>wait</option> ба <option>nowait</option> 
 хоёрын аль нэгийг заавал хэрэглэх ёстой. Харин <option>max-child</option>,
 	      <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> ба 
 	      <option>max-child-per-ip</option> тохируулгуудыг сонгон хэрэглэж болно.</para>
 
 	    <para>Stream төрлийн олон урсгалтай дэмоны хувьд, <option>max-child</option>,
 	      <option>max-connections-per-ip-per-minute</option> эсвэл <option>max-child-per-ip</option> хязгаарлалтуудын 
 алийг ч хэрэглэхгүй тохиолдолд ердөө: <literal>nowait</literal> байна.</para>
 
 	    <para>Дээрхтэй адил дэмон, 10 хүүхэд дэмоны хязгаарлалттай бол: <literal>nowait/10</literal> байна.</para>
 
 	    <para>Мөн адил дэмон, 10 хүүхэд дэмоны хязгаарлалттай, 
 минутанд нэг IP хаягнаас үүсгэх холболтын тоог 20-р хязгаарлах бол:
 	      <literal>nowait/10/20</literal> болно.</para>
 
 	    <para>Эдгээр тохируулгуудыг &man.fingerd.8; дэмоны анхдагч тохиргоон дээр 
 жишээ болгон харвал:</para>
 
 	    <programlisting>finger stream  tcp     nowait/3/10 nobody /usr/libexec/fingerd fingerd -s</programlisting>
 
 	    <para>Эцэст нь, 100 хүүхдийн хязгаарлалттай, нэг IP хаягнаас үүсэх холболтын 
 тоог 5-р хязгаарласан дэмоны жишээг авбал: <literal>nowait/100/0/5</literal> байх юм.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>user</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энд тухайн дэмон ямар хэрэглэгчийн нэрээр ажиллахыг зааж өгнө. 
 Ихэвчлэн дэмонууд <username>root</username> хэрэглэгчийн нэр дээр ажилладаг. 
 Аюулгүй байдлын үүднээс, зарим серверүүд <username>daemon</username>, эсвэл 
 хамгийн бага эрхтэй <username>nobody</username> хэрэглэгчийн нэр дээр ажиллах нь 
 элбэг байдаг.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>server-program</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энд гаднаас холболт хүлээн авахад ажиллуулах дэмоны 
 бүрэн замыг зааж өгнө. Хэрэв энэ дэмон <application>inetd</application>-р удирдагдсан 
 дотоод үйлчилгээ бол <option>internal</option> тохируулгыг хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term>server-program-arguments</term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Үүнийг <option>server-program</option>-тай хамт, <literal>argv[0]</literal>-с эхлэн 
 програмын аргументыг зааж өгөх байдлаар хэрэглэнэ. Хэрэв командын 
 мөрөнд <command>mydaemon -d</command> гэсэн байдлаар хэрэглэдэг бол, <option>server-program-arguments</option>-н 
 утга <literal>mydaemon -d</literal> байна. Дахин хэлэхэд, хэрэв тухайн дэмон дотоод үйлчилгээний 
 нэг бол <option>internal</option>-г энд мөн хэрэглэнэ үү.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-security">
       <title>Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Үйлдлийн системийг суулгах үед хийсэн сонголтуудаас хамааран 
 <application>inetd</application>-н үйлчилгээнүүдийн ихэнх нь 
 идэвхтэй болсон байдаг. Хэрэв хэрэглэх 
 онцын шаардлага байхгүй бол тэдгээрийг идэвхгүй болгоно уу. 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл дотор, идэвхгүй болгох гэж 
 байгаа демоныхоо харгалзах мөрийн урд <quote>#</quote> 
 тэмдгийг тавьж өгнө. Дараа нь <link linkend="network-inetd-reread">inetd-н тохиргоог дахин 
 ачаална</link>. <application>fingerd</application> зэрэг зарим дэмонууд гадны халдагчид 
 хэрэгтэй мэдээллийг түгээж байдаг тул тэдгээр үйлчилгээг бүрмөсөн хааж 
 болох юм.</para>
 
       <para>Зарим дэмонууд аюулгүй байдлыг бодолцолгүйгээр бүтээгдсэн 
 байдаг ба холболт тогтоох харьцангуй урт болзоот хугацаатай, эсвэл болзоот 
 хугацааг огт зааж өгөөгүй байдаг. Энэ нь халдагчид тодорхой дэмон уруу холболт 
 тогтоох хүсэлтийг олон дахин илгээж, нөөцийг дуусгах замаар системд халдах 
 боломжийг олгодог. Хэрэв ямар нэг дэмоны хувьд үүссэн холболтын тоо 
 хэтэрхий олон байвал <option>max-connections-per-ip-per-minute</option>, 
 <option>max-child</option> эсвэл <option>max-child-per-ip</option> тохиргооны 
 тусламжтайгаар хязгаарлалт хийх нь оновчтой байдаг.</para>
 
       <para>Анхдагч байдлаар TCP-ийн дундын хяналт (гүйцэтгэл хялбаршуулалт) идэвхтэй байдаг. 
 <application>inetd</application>-р дуудагдсан дэмонуудын хувьд TCP хязгаарлалтыг хэрхэн 
 тавих талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.hosts.access.5; 
 заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-inetd-misc">
       <title>Элдэв зүйлс</title>
 
       <para><application>daytime</application>,
 	<application>time</application>,
 	<application>echo</application>,
 	<application>discard</application>,
 	<application>chargen</application>, ба <application>auth</application> бүгд 
 <application>inetd</application>-н дотоод үйлчилгээнүүд юм.</para>
 
       <para><application>auth</application> үйлчилгээ нь 
 сүлжээний орчинд, тодорхойлолт өгөх үйлчилгээ үзүүлдэг 
 бөгөөд тодорхой түвшинд тохиргоо хийх боломжтой байдаг бол 
 бусад үйлчилгээнүүдийг зөвхөн идэвхтэй эсвэл идэвхгүй болгох 
 боломжтой.</para>
 
       <para>Дээрх үйлчилгээнүүдийн талаар бүрэн дүүрэн мэдээллийг &man.inetd.8; заавар хуудаснаас 
 үзнэ үү.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
     <sect1 id="network-nfs">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
           <contrib>Дахин зохион байгуулж, сайжруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Билл</firstname>
       	  <surname>Свингл</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээний Файлын Систем (NFS)</title>
 
     <indexterm><primary>NFS</primary></indexterm>
     <para>FreeBSD дээр дэмжигддэг олон файлын системүүдийн нэг бол 
 Network File System буюу Сүлжээний Файлын Систем юм, мөн <acronym role="Network
       File System">NFS</acronym> гэж нэрлэнэ.  <acronym role="Network File
       System">NFS</acronym> нь сүлжээний орчинд файл болон санг 
 бусадтай хуваалцах  боломжийг олгодог. <acronym role="Network File System">NFS</acronym>-г 
 хэрэглэн, хэрэглэгчид болон програмууд алслагдсан систем рүү 
 дотоод файл руу хандаж байгаатай адилаар хандах боломжтой.</para>
 
     <para><acronym>NFS</acronym>-н тэмдэглүүштэй давуу талуудаас дурдвал:</para>
 
     <itemizedlist>
       <listitem>
 	<para>Өргөн хэрэглэгддэг өгөгдлийг нэгтгэн нэг машин дээр 
 байрлуулж, түүнд алсаас хандах боломжтой болсноор 
 дотоод машинууд илүү бага диск хэрэглэх болно. </para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Хэрэглэгчийн хувьд сүлжээнд байгаа машин бүр дээр тус 
 тусдаа гэрийн сантай байх шаардлагагүй болно. 
 Гэрийн санг нэг удаа <acronym>NFS</acronym> сервер дээр үүсгээд 
 түүнийгээ сүлжээгээр дамжин хэрэглэх боломжтой.</para>
       </listitem>
 
       <listitem>
 	<para>Уян диск, CDROM болон &iomegazip; төхөөрөмжүүдийг сүлжээний 
 бусад машинууд хэрэглэх боломжтой болно. 
 Ингэснээр сүлжээнд хэрэглэгдэх зөөвөрлөх боломжтой 
 хадгалах төхөөрөмжүүдийн тоог багасгана.</para>
       </listitem>
     </itemizedlist>
 
     <sect2>
       <title><acronym>NFS</acronym> хэрхэн ажилладаг вэ</title>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> нь үндсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ: 
 сервер болон нэг ба түүнээс дээш тооны харилцагч. Сервер машин дээр 
 хадгалагдаж байгаа өгөгдөл рүү харилцагч алсаас хандана. 
 Дээрх үйлдлийг зөв гүйцэтгэхийн тулд нилээд хэдэн процессийн 
 тохиргоог хийж, ажиллуулсан байх ёстой.</para>
 
       <para>Сервер дээр дараах дэмонууд ажиллаж байх ёстой:</para>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>сервер</secondary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>файл сервер</primary>
         <secondary>UNIX харилцагчид</secondary>
       </indexterm>
 
       <indexterm>
 	<primary><application>rpcbind</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>mountd</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary><application>nfsd</application></primary>
       </indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Дэмон</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry><application>nfsd</application></entry>
 	      <entry><acronym>NFS</acronym> харилцагчдаас ирэх 
 хүсэлтийг хүлээн авах <acronym>NFS</acronym> дэмон.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>mountd</application></entry>
 	      <entry>&man.nfsd.8;-с дамжиж ирсэн хүсэлтийг гүйцэтгэгч 
 <acronym>NFS</acronym> холбох дэмон.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpcbind</application></entry>
 	      <entry>Энэ дэмоны тусламжтай <acronym>NFS</acronym> 
 харилцагчид <acronym>NFS</acronym> сервер аль портон дээр 
 ажиллаж байгааг олж мэднэ.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Харилцагч <application>nfsiod</application> гэсэн дэмонг мөн 
 ажиллуулж болно. <application>nfsiod</application> дэмон 
 <acronym>NFS</acronym> серверээс ирэх хүсэлтийг гүйцэтгэнэ. 
 Ингэх нь системийг хэвийн, алдаагүй ажиллуулахад зайлшгүй 
 шаардлагагүй боловч зарим үзүүлэлтүүдийг сайжруулдаг тул нэмэлт 
 байдлаар хэрэглэж болно. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 &man.nfsiod.8; хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-configuring-nfs">
       <title><acronym>NFS</acronym>-н тохиргоог хийх</title>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><acronym>NFS</acronym>-н тохиргоог хийх нь харьцангуй 
 амархан. Ажиллах ёстой процессуудыг системтэй хамт автоматаар 
 асдаг болгохын тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг бага зэрэг 
 өөрчлөхөд хангалттай.</para>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> сервер дээрх <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 дараах тохируулгууд идэвхжсэн байгаа эсэхийг шалгана уу:</para>
 
       <programlisting>rpcbind_enable="YES"
 nfs_server_enable="YES"
 mountd_flags="-r"</programlisting>
 
       <para><application>mountd</application> нь <acronym>NFS</acronym> серверийг 
 идэвхжүүлсэн тохиолдолд өөрөө автоматаар ажиллана.</para>
 
       <para>Харилцагч талд, <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 дараах тохируулга идэвхтэй байгаа эсэхийг шалгана уу:</para>
 
       <programlisting>nfs_client_enable="YES"</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор 
 <acronym>NFS</acronym> ямар файл системүүдийг экспорт 
 хийхийг (заримдаа <quote>хуваалцах</quote> гэж мөн нэрлэнэ) зааж өгнө. 
 <filename>/etc/exports</filename> файлын мөр бүр нь нэг файл системд харгалзана. 
 Энэ файл системд хандах эрхтэй машинуудыг заахаас гадна, 
 ямар тохируулгаар хандахыг мөн зааж өгч болно. Энэ файл дотор бичигдэж 
 болох нилээд олон ийм тохируулгууд байгаа хэдий ч, бид тэдгээрээс 
 зөвхөн заримыг нь энд авч үзэх болно. Та бусад тохируулгуудын 
 талаар &man.exports.5; заавар хуудаснаас уншиж мэднэ үү.</para>
 
       <para>Доор <filename>/etc/exports</filename> файлаас хэдэн жишээ мөрийг үзүүлэв:</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>экспортлох жишээ</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Дараах жишээн дээрээс файл системийг 
 хэрхэн экспортлох санааг олж авах болно. Тохируулгууд нь 
 таны сүлжээний тохиргоо, нөхцөл байдлаас шалтгаалан 
 өөр байхыг анхаарна уу. Жишээ нь, <filename>/cdrom</filename> гэсэн санг 
 3 машин руу экспортлохын тулд дараах байдалтай бичнэ. Жишээн дээрх 
 3 машин сервертэй адил домэйн нэртэй, эсвэл таны <filename>/etc/hosts</filename> 
 файл дотор тодорхойлогдсон гэж үзсэн болно. <option>-ro</option> туг нь 
 экспортлогдож буй файл системийг зөвхөн унших боломжтой 
 болохыг заана. Энэ тугийг тавьснаар алсаас хандаж буй машин 
 энэ файл систем дээр ямар нэг өөрчлөлт хийх боломжгүй болно.</para>
 
       <programlisting>/cdrom -ro host1 host2 host3</programlisting>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/home</filename> санг 
 IP хаягаар нь зааж өгсөн 3 машин руу экспортолж байна. 
 Ингэж IP хаягаар нь зааж өгөх нь дотоод сүлжээндээ 
 <acronym>DNS</acronym> сервер ажиллуулаагүй үед их хэрэгтэй байдаг. 
 Эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файл дотор дотоод хостуудын 
 нэрийг тохируулж болно; &man.hosts.5; хэсгийг дахин үзнэ үү. 
 <option>-alldirs</option> гэсэн туг нь дэд сангуудыг 
 холболтын цэг байхыг зөвшөөрч өгдөг. Өөрөөр хэлбэл, 
 дэд сангуудыг холболгүй орхиж, харилцагч зөвхөн өөрийн 
 хэрэгцээтэй байгаа сангаа холбохыг зөвшөөрнө гэсэн үг юм.</para>
 
       <programlisting>/home  -alldirs  10.0.0.2 10.0.0.3 10.0.0.4</programlisting>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/a</filename> санг 
 хоёр өөр домэйноос 2 харилцагч хандаж болохоор 
 экспортолж байна. <option>-maproot=root</option> гэсэн туг нь 
 алслагдсан систем дээрх <username>root</username> хэрэглэгч 
 экспортлогдсон файл систем дээр <username>root</username> эрхээр 
 бичихийг зөвшөөрнө. Хэрэв <literal>-maproot=root</literal> тугийг тусгайлан зааж өгөөгүй бол, 
 хэдий алслагдсан систем дээрх хэрэглэгч <username>root</username> эрхтэй ч 
 экспортлогдсон файл систем дээр бичих эрхгүй болно.</para>
 
       <programlisting>/a  -maproot=root  host.example.com box.example.org</programlisting>
 
       <para>Харилцагч экспортлогдсон файл систем рүү хандахын 
 тулд эрх нь байх ёстой. Тухайн харилцагч <filename>/etc/exports</filename> 
 файл дотор бүртгэлтэй эсэхийг шалгаарай.</para>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор мөр болгон нь 
 нэг файл системийг нэг хост руу экспортлох мэдээллийг 
 төлөөлнө. Алслагдсан хост аль нэг файл системийн хувьд 
 зөвхөн ганц удаа л тодорхойлогдсон байх ёстой ба үүнд харгалзах 
 ганцхан анхдагч бичлэг байж болно. Жишээ нь, <filename>/usr</filename> нь 
 нэг файл систем гэж бодъё. <filename>/etc/exports</filename> файл доторх 
 дараах бичлэгүүд нь буруу юм:</para>
 
       <programlisting># Invalid when /usr is one file system
 /usr/src   client
 /usr/ports client</programlisting>
 
       <para>Учир нь <filename>/usr</filename> гэсэн файл системийг <hostid>client</hostid> 
 гэсэн хост руу экспортолсон хоёр бичлэг байна. Энэ тохиолдолд 
 дараах форматаар бичвэл зөв болно:</para>
 
       <programlisting>/usr/src /usr/ports  client</programlisting>
 
       <para>Нэг хост руу экспортлогдож байгаа файл системийн хувьд 
 шинжүүдийг бүгдийг нэг мөрөнд жагсаан бичих ёстой. 
 Харилцагчийг зааж өгөөгүй мөрүүдийг энгийн хост гэж үзнэ. 
 Энэ нь файл системийг экспортлох боломжийг хязгаарлана, 
 гэвч энэ нь ихэнх хүмүүст хүнд асуудал биш байдаг.</para>
 
       <para>Дараагийн жишээн дээр <filename>/usr</filename> ба <filename>/exports</filename> 
 гэсэн дотоод файл системийг экспортолсон байна:</para>
 
       <programlisting># Export src and ports to client01 and client02, but only
 # client01 has root privileges on it
 /usr/src /usr/ports -maproot=root    client01
 /usr/src /usr/ports               client02
 # The client machines have root and can mount anywhere
 # on /exports. Anyone in the world can mount /exports/obj read-only
 /exports -alldirs -maproot=root      client01 client02
 /exports/obj -ro</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/exports</filename> файл дотор гарсан 
 өөрчлөлтүүдийг хүчинтэй болгохын тулд, 
 өөрчлөлт орсон тухай бүрд <application>mountd</application> дэмонг 
 албадан <filename>/etc/exports</filename>-г дахин уншуулах хэрэгтэй болдог. 
 Үүний тулд эсвэл HUP дохиог ажиллаж байгаа дэмонд өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>kill -HUP `cat /var/run/mountd.pid`</userinput></screen>
 
       <para>эсвэл <command>mountd</command> &man.rc.8; скриптийг зохих параметрийн 
 хамт ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/mountd onereload</userinput></screen>
 
       <para>rc скриптийг хэрэглэх зааврыг <xref linkend="configtuning-rcd"> хэсгээс 
 үзнэ үү.</para>
 
       <para>Бас нэг боломж нь, FreeBSD-г эхнээс нь ачаалж, бүх процессийг дахин 
 эхлүүлэх юм. Гэвч үүний тулд заавал системийг дахин ачаалах шаардлага байхгүй. 
 <username>root</username> эрхээр дараах тушаалуудыг өгснөөр зөвхөн хэрэгтэй процессуудаа 
 дахин эхлүүлэх боломжтой.</para>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> сервер дээр:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>rpcbind</userinput>
 &prompt.root; <userinput>nfsd -u -t -n 4</userinput>
 &prompt.root; <userinput>mountd -r</userinput></screen>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> харилцагч дээр:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>nfsiod -n 4</userinput></screen>
 
       <para>Одоо алсын файл системийг холбоход бэлэн боллоо. 
 Доорх жишээнүүд дээр серверийн нэрийг <hostid>server</hostid>, 
 харилцагчийн нэрийг <hostid>client</hostid> гэж авсан болно. 
 Хэрэв та алсын файл системийг зөвхөн түр хугацаагаар холбох гэж байгаа 
 эсвэл тохиргоогоо шалгах гэж байгаа бол, харилцагч талд 
 <username>root</username> эрхээр дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>холболт</secondary>
       </indexterm>
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount server:/home /mnt</userinput></screen>
 
       <para>Энэ тушаалыг өгснөөр та сервер талд байгаа <filename>/home</filename> 
 гэсэн санг харилцагч талд байгаа <filename>/mnt</filename> сантай 
 холбох болно. Хэрэв бүх зүйл зөв тохируулагдсан бол, та харилцагч талын 
 <filename>/mnt</filename> сан дотор орж сервер дээр байгаа файлуудыг 
 харж чадах ёстой.</para>
 
       <para>Хэрэв систем шинээр ачаалах бүрд ямар нэг алсын 
 файл системийг холбох хүсэлтэй байгаа бол, 
 түүнийгээ <filename>/etc/fstab</filename> файл дотор нэмж бичих хэрэгтэй. 
 Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting>server:/home	/mnt	nfs	rw	0	0</programlisting>
 
       <para>Боломжит бүх сонголтуудын талаар &man.fstab.5; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цоожлолт</title>
 
       <para>Зарим програмууд (ж.н. <application>mutt</application>) 
 зөв ажиллахын тулд файл цоожлолтыг шаарддаг. 
 <acronym>NFS</acronym>-н хувьд, <application>rpc.lockd</application>-г 
 файл цоожлолтонд хэрэглэж болно. Түүнийг идэвхжүүлэхийн тулд, 
 сервер болон харилцагч талд хоёуланд нь <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 файл дотор дараах мөрүүдийг нэмж өгөх хэрэгтэй 
 (<acronym>NFS</acronym> сервер болон харилцагч талуудыг аль хэдийн тохируулчихсан 
 гэж үзэв):</para>
 
       <programlisting>rpc_lockd_enable="YES"
 rpc_statd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Програмыг дараах байдалтай эхлүүлнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/lockd start</userinput>
 &prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/statd start</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <acronym>NFS</acronym> харилцагч болон <acronym>NFS</acronym> 
 сервер талуудын хооронд жинхэнэ файл цоожлолт хийгдэх 
 шаардлагагүй бол, <acronym>NFS</acronym> харилцагч талд &man.mount.nfs.8;-д 
 <option>-L</option> тохируулгыг өгөн дотоод цоожлолт хийлгэж болно. 
 Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.mount.nfs.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Практик хэрэглээ</title>
 
       <para><acronym>NFS</acronym> нь олон практик хэрэглээтэй. Хамгийн элбэг 
 тохиолддог хэрэглээг доор жагсаав:</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NFS</primary>
         <secondary>хэрэглээ</secondary>
       </indexterm>
       <itemizedlist>
         <listitem>
 	  <para>Олон машиныг нэг CDROM эсвэл төхөөрөмжийг дундаа 
 хэрэглэдэг байхаар зохион байгуулах. Энэ нь нэг програмыг 
 олон машин дээр суулгах хамгийн хямд, хялбар арга юм.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Том сүлжээний хувьд, бүх хэрэглэгчдийн гэрийн санг хадгалдаг 
 төвлөрсөн <acronym>NFS</acronym> серверийг тохируулах. Эдгээр гэрийн сангуудыг 
 дараа нь сүлжээний орчинд экспортолсноор хэрэглэгчид аль машин дээр 
 ажиллаж буйгаас үл хамааран өөрийн нэг л сан дотор ажиллах боломжтой 
 болно.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Олон машин дундаа нэг <filename>/usr/ports/distfiles</filename> 
 сантай байх. Ийм замаар, нэг портыг олон машин дээр суулгах 
 хэрэгтэй үед машин бүр дээр эх файлыг татаж авалгүйгээр хурдан суулгах 
 боломжтой болно.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-amd">
       <sect2info>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Вылий</firstname>
 	    <surname>Стилвэл</surname>
 	    <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Шерн</firstname>
 	    <surname>Лий</surname>
 	    <contrib>Дахин эмхтгэсэн </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Лодойсамбын </firstname>
 	    <surname>Баянзул</surname>
 	    <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
       </sect2info>
       <title><application>amd</application>-р автоматаар холбох нь</title>
 
       <indexterm><primary>amd</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>автоматаар холбогч дэмон</primary></indexterm>
 
       <para>&man.amd.8; (автоматаар холбогч дэмон)
 	нь алсын файл системийн файл эсвэл санд хэрэглэгч 
 хандах тухай бүрт уг файл системийг автоматаар холбодог. 
 Хэсэг хугацааны туршид идэвхгүй байгаа файл системийг 
 <application>amd</application> мөн автоматаар салгана. <application>amd</application>-г 
 хэрэглэснээр <filename>/etc/fstab</filename> дотор бичигддэг байнгын 
 холболтоос гадна, холболт хийх боломжийг олгодог.</para>
 
       <para><application>amd</application> нь өөрийгөө, <filename>/host</filename> ба <filename>/net</filename> 
 сангууд дээр NFS сервер байдлаар холбож ажиллах бөгөөд эдгээр 
 сангууд доторх файлд хандах үед, <application>amd</application> 
 харгалзах алсын холболтыг хайж олоод автоматаар холбох болно. 
 <filename>/net</filename> нь экспортлогдсон файл системийг 
 IP хаягаар нь холбоход, харин <filename>/host</filename> нь 
 хост нэрээр нь холбоход хэрэглэгдэнэ.</para>
 
       <para><filename>/host/foobar/usr</filename> сан доторх 
 файлд хандана гэдэг нь <application>amd</application>-г 
 <hostid>foobar</hostid> гэсэн хост дээр экспортлогдсон <filename>/usr</filename> 
 санг холбохын зааж өгнө.</para>
 
       <example>
 	<title>Экспортыг <application>amd</application>-р холбох</title>
 
 	<para>Алсын хост дээр байгаа боломжит холболтуудын 
 жагсаалтыг <command>showmount</command> тушаалын тусламжтай харж болно. 
 Жишээлбэл, <hostid>foobar</hostid> нэртэй хостын экспортыг харахын тулд:</para>
 
 	<screen>&prompt.user; <userinput>showmount -e foobar</userinput>
 Exports list on foobar:
 /usr                               10.10.10.0
 /a                                 10.10.10.0
 &prompt.user; <userinput>cd /host/foobar/usr</userinput></screen>
       </example>
 
       <para>Жишээн дээр үзүүлснээр <command>showmount</command> нь <filename>/usr</filename>-г 
 экспортлогдсон болохыг харуулж байна. <filename>/host/foobar/usr</filename> сан 
 дотор ороход, <application>amd</application> нь <hostid>foobar</hostid> гэсэн хост нэрийг 
 тайлахыг оролдох ба заасан санг холбоно.</para>
 
       <para><application>amd</application>-г эхлэл скриптүүдээр эхлүүлж болох ба 
 үүний тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>amd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Мөн, <application>amd</application> програмд <varname>amd_flags</varname> тохируулгын 
 тусламжтай тугуудыг өгч болно. <varname>amd_flags</varname>-н анхдагч утга нь:</para>
 
       <programlisting>amd_flags="-a /.amd_mnt -l syslog /host /etc/amd.map /net /etc/amd.map"</programlisting>
 
       <para><filename>/etc/amd.map</filename> файл дотор экспортуудыг холбох анхдагч 
 тохируулгуудыг зааж өгсөн байна. <filename>/etc/amd.conf</filename> файл дотор 
 <application>amd</application>-н илүү дээд түвшний чанаруудыг тодорхойлж өгнө.</para>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.amd.8; ба &man.amd.conf.5; заавар хуудаснаас 
 үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-nfs-integration">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Жон</firstname>
             <surname>Линд</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Лодойсамбын</firstname>
             <surname>Баянзул</surname>
             <contrib>Орчуулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
 
       </sect2info>
       <title>Бусад системтэй нэгтгэхэд тохиолдох асуудлууд</title>
 
       <para>ISA PC системд зориулсан зарим Ethernet адаптерууд 
 учир дутагдалтай байдгаас сүлжээний орчинд ажиллахад, тэр дундаа 
 NFS-тэй ажиллахад нилээд асуудалтай байдаг. 
 Энэ асуудал зөвхөн FreeBSD-д тохиолддоггүй боловч FreeBSD систем үүнд нилээд 
 өртөмтгий байдаг.</para>
 
       <para>Энэ асуудал нь (FreeBSD) PC системийг өндөр үзүүлэлттэй машинуудтай (жишээлбэл, 
 Silicon Graphics, Inc.,  ба Sun Microsystems, Inc компаниудын хийсэн) 
 сүлжээнд холбох үед бараг үргэлж тохиолддог. NFS холболт хийхэд асуудалгүй, 
 зарим үйлдлүүдийг хийхэд амжилттай байх боловч, гаднаас ирж явж байгаа 
 хүсэлтүүдийг боловсруулж чадаж байгаа хэдий ч сервер гэнэт харилцагчид 
 хариу өгөхгүй болдог. Энэ асуудал мөн харилцагчийн хувьд, харилцагч 
 FreeBSD систем эсвэл ажлын машин байхаас үл шалтгаалан тохиолдоно. 
 Ихэнх системийн хувьд, нэгэнт ийм асуудалд орсон бол харилцагч талыг 
 ном ёсных нь дагуу унтраах боломжгүй болдог. Ганц авдаг арга хэмжээ бол системийг 
 хүчээр унтрааж асаах юм. Учир нь, NFS-н энэ асуудал одоо хир нь шийдэгдээгүй 
 байна.</para>
 
       <para>Хэдийгээр <quote>зөв</quote> шийдэл бол 
 FreeBSD системд тохирох илүү өндөр үзүүлэлттэй, илүү багтаамжтай 
 Ethernet адаптерийг олж авах боловч, 
 боломжит ажиллагааг хангахын тулд нэг арга байна. 
 Хэрэв FreeBSD систем нь <emphasis>сервер</emphasis> бол, харилцагч талаас 
 холболт хийхдээ <option>-w=1024</option> тохируулгыг оруулж өгөх явдал юм. 
 Хэрэв FreeBSD систем нь <emphasis>харилцагч</emphasis> бол, NFS файл системтэй 
 холбогдохдоо <option>-r=1024</option> тохируулгыг хэрэглэх юм. 
 Эдгээр тохируулгуудыг автомат холболтын хувьд 
 <filename>fstab</filename> бичлэгийн дөрөв дэх талбарыг ашиглан, 
 гар аргаар холболт хийх бол &man.mount.8; тушаалын <option>-o</option> 
 параметрыг ашиглан зааж өгч болно.</para>
 
       <para>NFS сервер болон харилцагчид өөр өөр сүлжээнд 
 байхад гардаг өөр нэг асуудлыг энэ асуудалтай 
 хольж хутгах тохиолдол байдгийг энд дурдах нь зүйтэй болов уу. 
 Хэрэв тийм бол, чиглүүлэгчид шаардлагатай <acronym>UDP</acronym> 
 мэдээллийг дамжуулж чадаж байгаа эсэхийг 
 <emphasis>нягталж</emphasis> үзээрэй. Үгүй бол, өөр юу ч хийлээ гээд 
 та үр дүнд хүрч чадахгүй.</para>
 
       <para>Дараах жишээн  дээр, <hostid>fastws</hostid> нь өндөр үзүүлэлттэй 
 ажлын машины хост (интерфэйс) нэр, <hostid>freebox</hostid> нь 
 бага үзүүлэлттэй Ethernet адаптертай FreeBSD системийн 
 нэр юм. Мөн, <filename>/sharedfs</filename> нь экспортлогдох гэж байгаа NFS 
 файл систем (&man.exports.5;-г үз), ба <filename>/project</filename> нь 
 харилцагч талын экспортлогдсон файл системийг холбох цэг байх болно. 
 Аль ч тохиолдолд, <option>hard</option> эсвэл <option>soft</option> ба <option>bg</option> 
 зэрэг нэмэлт тохируулгууд таны хувьд хэрэгтэй байж болох юм.</para>
 
       <para>FreeBSD системийг (<hostid>freebox</hostid>) <hostid>freebox</hostid> дээр 
 <filename>/etc/fstab</filename> дотор харилцагч байдлаар зааж өгөх жишээ:</para>
 
       <programlisting>fastws:/sharedfs /project nfs rw,-r=1024 0 0</programlisting>
 
       <para><hostid>freebox</hostid> дээр гараар холбохдоо:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t nfs -o -r=1024 fastws:/sharedfs /project</userinput></screen>
 
       <para>FreeBSD системийг (<hostid>freebox</hostid>) <hostid>fastws</hostid> дээр 
   <filename>/etc/fstab</filename> дотор сервер байдлаар зааж өгөх жишээ:</para>
 
       <programlisting>freebox:/sharedfs /project nfs rw,-w=1024 0 0</programlisting>
 
       <para><hostid>fastws</hostid> дээр гараар холбохдоо:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>mount -t nfs -o -w=1024 freebox:/sharedfs /project</userinput></screen>
 
       <para>Бараг бүх 16-битийн Ethernet адаптерийн хувьд 
 унших ба бичих хэмжээн дээр дээрх байдлаар хязгаарлалт 
 хийлгүйгээр ажиллах боломжтой байдаг.</para>
 
       <para>Сонирхсон улсуудад толилуулахад, дээрх алдаа гарахад 
 чухам юу тохиолддог, яагаад засагдах боломжгүй болох талаар 
 дор тайлбарлав. NFS нь голчлон 8&nbsp;K (хэдийгээр илүү бага хэмжээтэй 
 хэсэг дээр ажиллаж чадах боловч) хэмжээтэй <quote>блок</quote>ууд дээр 
 ажилладаг. Хамгийн урт Ethernet пакет 1500&nbsp;байт орчим байх ба, 
 NFS <quote>блок</quote> нь хэд хэдэн Ethernet пакетуудад хуваагдах 
 хэрэгтэй болдог. Дээд түвшний програмын хувьд 
 энэ нь нэг нэгж хэвээр байх ба хүлээж аваад, нийлүүлээд, бататгал 
 хийхэд ч мөн нэг нэгж хэвээр байдаг. Өндөр үзүүлэлттэй ажлын машинууд 
 NFS нэгжийг бүрдүүлж байгаа тэдгээр пакетуудыг стандартад 
 заасны дагуу аль болох ойрхон ойрхон, нэг нэгээр нь цувуулж 
 гаргана. Жижиг, бага багтаамжтай картууд дээр, дээд түвшний програмд 
 дамжуулахаас өмнө сүүлийн пакет нь өмнөх пакетаа дарснаар 
 тухайн нэгжийг буцааж нийлүүлж, бататгах боломжгүй болно. 
 Үүнээс болж, ажлын машины болзоот хугацаа дуусаж бүхэл бүтэн 8&nbsp;K 
 нэгжийг дахин дамжуулах болно. Энэ үйл ажиллагаа дахин дахин хязгааргүй 
 давтагдах болно.</para>
 
       <para>Нэгжийн хэмжээг Ethernet пакетийн хэмжээнээс бага 
 байлгаснаар, бид Ethernet пакет тус бүрийг бататгаж 
 мухардалд орохоос сэргийлж чадна.</para>
 
       <para>Өндөр үзүүлэлттэй ажлын машинууд PC систем рүү өгөгдлийг 
 цацсаар байх үед давхцал үүссээр байх боловч, илүү сайн карт 
 ашигласнаар NFS <quote>нэгж</quote>ийн хувьд заавал тийм давхцал үүсэх 
 албагүй болно. Давхцал үүссэн тохиолдолд, түүнд өртсөн нэгжийг 
 дахин дамжуулах ба түүнийг хүлээн авч, нийлүүлж, бататгах боломж өндөртэй.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-nis">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Билл</firstname>
       	  <surname>Свингл</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
          </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Эрик</firstname>
 	  <surname>Огрен</surname>
 	  <contrib>Сайжруулсан </contrib>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Удо</firstname>
 	  <surname>Эрделхофф</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
       	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
          </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Сүлжээний Мэдээллийн Систем (NIS/YP)</title>
 
     <sect2>
       <title>Энэ юу вэ?</title>
       <indexterm><primary>NIS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Solaris</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>HP-UX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>AIX</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Linux</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>NetBSD</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>OpenBSD</primary></indexterm>
 
       <para><acronym role="Network Information System">NIS</acronym>,
         нь Network Information Services буюу Сүлжээний Мэдээллийн Үйлчилгээнүүд 
 гэсэн үгийн товчлол бөгөөд &unix; (анхандаа &sunos;) системүүдийн 
 удирдлагыг төвлөрүүлэх зорилгоор Sun Microsystems анх хөгжүүлсэн. 
 Одоо энэ салбарын үндсэн стандарт болжээ; бүх гол &unix; төрлийн системүүд 
 (&solaris;, HP-UX, &aix;, Линукс, NetBSD, OpenBSD, FreeBSD, гэх мэт) <acronym role="Network Information
         System">NIS</acronym>-г дэмждэг.</para>
 
       <indexterm><primary>шар хуудас</primary><see>NIS</see></indexterm>
 
       <para><acronym role="Network Information System">NIS</acronym> анх Yellow Pages буюу Шар Хуудас 
 гэсэн нэртэй байсан боловч худалдааны тэмдгийн асуудлаас болж 
 Sun нэрийг нь сольсон. Хуучин нэр (ба yp) нь одоо хир нь хэрэглэгдсээр байдаг.</para>
 
       <indexterm>
         <primary>NIS</primary>
         <secondary>домэйнууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Энэ нь RPC дээр үндэслэсэн, нэг NIS домэйнд байгаа 
 бүлэг машинууд дундаа адилхан тохиргооны файлтай боломжийг 
 олгодог харилцагч/сервер систем юм. Үүний тусламжтай 
 системийн администратор NIS харилцагч системийг 
 зайлшгүй байх үндсэн тохиргоотойгоор үүсгэх, тохиргооны өгөгдлийг 
 нэг дор нэмэх, хасах, өөрчлөх зэрэг үйлдлүүдийг хийх 
 боломжтой болдог.</para>
 
       <indexterm><primary>Windows NT</primary></indexterm>
 
       <para>Энэ нь &windowsnt;-н домэйн системтэй төстэй. 
 Хэдийгээр тэдгээрийн дотоод ажиллагаа нь ердөө ч адилхан биш боловч 
 үндсэн үүргийг нь адилтгаж болох юм.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Таны мэдэж байх ёстой Нэр томъёо/Процессууд</title>
 
       <para>NIS сервер эсвэл NIS харилцагч байдлаар ажилладаг NIS-г FreeBSD дээр 
 зохион байгуулахын тулд нилээд хэдэн нэр томъёо, чухал хэрэглэгчийн 
 процессуудтай та тааралдах болно:</para>
 
       <indexterm>
 	<primary><application>rpcbind</application></primary>
       </indexterm>
       <indexterm>
 	<primary><application>portmap</application></primary>
       </indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	<colspec colwidth="1*">
 	<colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Нэр томъёо</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>NIS домэйн нэр</entry>
 
 	      <entry>NIS мастер сервер болон түүний бүх харилцагчид 
 (түүний зарц серверийг оруулаад) бүгд NIS домэйн нэртэй байна. 
 &windowsnt;-н домэйн нэртэй адилаар, NIS домэйн нэр <acronym>DNS</acronym>-тэй 
 ямар ч хамаагүй.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpcbind</application></entry>
 
 	      <entry><acronym>RPC</acronym>-г (Remote Procedure Call буюу Алсын Процедур Дуудах, NIS-н 
 ашигладаг сүлжээний протокол) идэвхтэй байлгахын тулд заавал ажиллаж 
 байх ёстой. Хэрэв <application>rpcbind</application> ажиллахгүй бол, 
 NIS сервер ажиллуулах, NIS харилцагч болох боломжгүй.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>ypbind</application></entry>
 
 	      <entry>NIS харилцагчийг NIS сервертэй <quote>холбоно</quote>. 
 NIS домэйн нэрийг системээс авч, <acronym>RPC</acronym> ашиглан сервертэй холбоно. 
 <application>ypbind</application> нь NIS орчны харилцагч-серверийн харилцааны цөм нь болж 
 өгдөг; Хэрэв харилцагчийн машин дээр <application>ypbind</application> үхвэл, 
 NIS сервер рүү хандах боломжгүй болно.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>ypserv</application></entry>
 	      <entry>Зөвхөн NIS сервер дээр ажиллаж байх ёстой; 
 энэ бол NIS сервер процесс өөрөө юм. Хэрэв &man.ypserv.8; үхвэл, 
 сервер NIS хүсэлтэд хариу өгөх боломжгүй болно (магадгүй, 
 түүний үүргийг үргэлжлүүлэх зарц сервер байгаа байх). Зарим 
 NIS-н хувьд (FreeBSD-гийх биш), анх холбогдож байсан сервер байхгүй болбол 
 өөр сервертэй холбоо тогтоохыг оролддоггүй хувилбарууд байдаг. 
 Ихэнхдээ, ийм үед ганц тус болох зүйл бол сервер процессийг 
 дахин эхлүүлэх (эсвэл серверийг бүхлээр нь), эсвэл харилцагч талын 
 <application>ypbind</application> процессийг дахин эхлүүлэх юм.</entry>
 	    </row>
 	    <row>
 	      <entry><application>rpc.yppasswdd</application></entry>
 	      <entry>Зөвхөн NIS эзэн сервер дээр ажиллаж байх ёстой өөр 
 нэг процесс; Энэ дэмон NIS харилцагч нарыг өөрсдийн нэвтрэх үгийг 
 солих боломжийг олгоно. Хэрэв энэ дэмон ажиллахгүй бол, 
 хэрэглэгчид NIS эзэн сервер рүү нэвтэрч орон тэнд нэвтрэх үгээ солих 
 хэрэгтэй болно.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
       <!-- XXX Missing: rpc.ypxfrd (not important, though) May only run
       on the master -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
 
       <para>NIS орчинд гурван төрлийн хост байна: 
 эзэн сервер, зарц сервер, ба харилцагч. Серверүүд нь 
 хостуудын тохиргооны мэдээллийг хадгалсан агуулахын үүргийг 
 гүйцэтгэнэ. Эзэн сервер энэ мэдээллийн бүрэн эрхтэй хуулбарыг 
 хадгалж байдаг бол, зарц сервер нь энэ мэдээллийн хуулбарыг 
 нөөцөнд хадгалж байдаг. Серверүүд харилцагчдыг эдгээр мэдээллээр 
 хангана.</para>
 
       <para>Олон файлд байгаа мэдээллийг энэ маягаар хуваалцаж хэрэглэнэ. 
 <filename>master.passwd</filename>, <filename>group</filename>, ба <filename>hosts</filename> гэсэн файлуудыг 
 ихэвчлэн NIS тусламжтай хуваалцана. Эдгээр файлд байдаг мэдээлэл 
 харилцагч талын нэг процессод хэрэгтэй боллоо гэхэд түүнийг өөрийн дотоодоос 
 хайхын оронд түүнд оноогдсон NIS серверээс асуулга хийнэ.</para>
 
       <sect3>
         <title>Машины төрөл</title>
 
         <itemizedlist>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>эзэн сервер</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS эзэн сервер</emphasis>. Энэ сервер, &windowsnt;-н анхдагч 
 домэйн сервер хянагчийн нэг адил, NIS харилцагчдын хэрэгцээний бүх файлуудыг 
 агуулсан байна. <filename>passwd</filename>, <filename>group</filename> ба NIS харилцагчийн хэрэглэх 
 бусад олон файлууд эзэн сервер дээр байна.</para>
 
             <note><para>Нэг машин нэгээс олон NIS домэйны хувьд NIS эзэн 
 сервер байж болно. Гэхдээ, энд бид бага хэмжээний NIS орчны талаар 
 ярилцах тул энэ талаар энд үзэхгүй.</para></note>
           </listitem>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>зарц сервер</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS зарц сервер</emphasis>. &windowsnt;-н нөөц домэйн хянагчтай адилаар, 
 NIS зарц сервер нь NIS эзэн серверийн өгөгдлийн файлын хуулбарыг хадгална. 
 NIS зарц серверүүд нь нөөцөнд байдаг. Тэдгээр нь мөн эзэн серверийн 
 ачааллыг хуваалцаж байдаг: NIS Харилцагчид нь хамгийн түрүүнд хариу өгсөн 
 серверт холбогдох ба үүний тоонд зарц серверүүд ч бас орно.</para>
           </listitem>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>харилцагч</secondary>
 	  </indexterm>
           <listitem>
             <para><emphasis>NIS харилцагч</emphasis>.  NIS харилцагч нь ихэнх 
 &windowsnt; ажлын машины адилаар, NIS серверт шалгуулж (эсвэл &windowsnt; ажлын 
 машины хувьд &windowsnt; домэйн хянагчид) нэвтэрнэ.</para>
           </listitem>
         </itemizedlist>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS/YP-г хэрэглэх нь</title>
 
       <para>Энэ хэсэгт жишээ NIS орчныг үүсгэх болно.</para>
 
       <sect3>
         <title>Төлөвлөх</title>
 
         <para>Та өөрийгөө нэгэн их сургуулийн жижигхэн лабораторын 
 администратор гэж бод. Энэ лаб 15 FreeBSD машинаас бүрдэх ба 
 одоогоор төвлөрсөн удирдлага байхгүй; машин бүр өөрийн 
 <filename>/etc/passwd</filename> ба <filename>/etc/master.passwd</filename> файлуудтай. Эдгээр файлуудыг 
 адилхан байлгахын тулд гараараа зөөж тавьдаг; одоогийн байдлаар лабораторид шинэ 
 хэрэглэгч нэмэхийн тулд, бүх 15 машин дээр нэг бүрчлэн <command>adduser</command> 
 тушаалыг оруулах хэрэгтэй байгаа. Мэдээж үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй, 
 иймээс та лабораторидоо NIS хэрэглэхээр боллоо. Машинуудаасаа хоёрыг 
 нь сервер болгохоор сонгож авлаа.</para>
 
         <para>Тиймээс, лабораторын тохиргоо дараах байдалтай байна:</para>
 
         <informaltable frame="none" pgwide="1">
           <tgroup cols="3">
             <thead>
               <row>
                 <entry>Машины нэр</entry>
                 <entry>IP хаяг</entry>
                 <entry>Машины үүрэг</entry>
               </row>
             </thead>
             <tbody>
               <row>
                 <entry><hostid>ellington</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.2</hostid></entry>
                 <entry>NIS эзэн</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>coltrane</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.3</hostid></entry>
                 <entry>NIS зарц</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>basie</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.4</hostid></entry>
                 <entry>Факультетийн ажлын машин</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>bird</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.5</hostid></entry>
                 <entry>Харилцагч машин</entry>
               </row>
               <row>
                 <entry><hostid>cli[1-11]</hostid></entry>
                 <entry><hostid role="ipaddr">10.0.0.[6-17]</hostid></entry>
                 <entry>Бусад харилцагч машинууд</entry>
               </row>
             </tbody>
           </tgroup>
         </informaltable>
 
         <para>Хэрэв та NIS зураглалыг анх удаа хийж байгаа бол, 
 хаанаас эхлэхээ эхлээд сайн бодох хэрэгтэй. Сүлжээ чинь ямар ч 
 хэмжээтэй байж болно, гол нь хэд хэдэн сонголт хийх хэрэгтэй.</para>
 
         <sect4>
           <title>NIS Домэйн Нэрийг сонгох нь</title>
 
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>домэйннэр</secondary>
 	  </indexterm>
           <para>Өөрийн тань байнга хэрэглэдэг <quote>домэйн нэр</quote> байж болохгүй. 
 Залруулж хэлбэл <quote>NIS домэйн нэр</quote> байх ёстой. Харилцагч мэдээлэл 
 олж авахын тулд хүсэлтээ цацах үед NIS домэйн нэрийг хэрэглэнэ. 
 Үүгээр нэг сүлжээнд байгаа олон серверүүд хэн нь хэний асуултанд хариулах 
 ёстойгоо мэдэж авна. NIS домэйн нэрийг хоорондоо ямар нэг байдлаар 
 хамаатай бүлэг хостын нэр гэж ойлгож болно.</para>
 
 	  <para>Зарим байгууллагууд өөрийн Интернэтийн домэйн нэрийг 
 NIS домэйн нэрээр хэрэглэх нь байдаг. Энэ нь сүлжээний ямар нэг асуудлыг 
 задлан шинжлэх явцад түвэг удах тул энэ аргыг зөвлөдөггүй. NIS домэйн нэр нь 
 сүлжээний орчинд цор ганц байх ёстой бөгөөд төлөөлж байгаа бүлэг машинаа онцолсон 
 нэр байвал дөхөм байдаг. Жишээлбэл, Acme Inc. компаний Урлагийн хэлтэс <quote>acme-art</quote> 
 гэсэн NIS домэйнтой байж болох юм. Бид өөрсдийн жишээндээ <literal>test-domain</literal> гэсэн 
 домэйн нэрийг авлаа.</para>
 
 	  <indexterm><primary>SunOS</primary></indexterm>
           <para>Гэвч, зарим үйлдлийн системүүд (цохон дурдвал &sunos;) 
 өөрийн NIS домэйн нэрийг Интернэт домэйн нэрээр хэрэглэдэг. 
 Хэрэв таны сүлжээний нэг болон түүнээс дээш тооны машин 
 ийм асуудалтай бол, та Интернэт домэйн нэрээ NIS домэйндоо хэрэглэх 
 <emphasis>ёстой</emphasis>.</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>Серверт тавигдах шаардлагууд</title>
 
 	  <para>NIS серверт зориулсан машин сонгон авахдаа 
 анхаарах хэд хэдэн зүйлс бий. NIS-тэй холбоотой нэг учир дутагдалтай 
 зүйл бол харилцагчдын серверээс хамаарах хамаарал юм. Хэрэв 
 харилцагч өөрийн NIS домэйныг асуухаар сервертэй холбогдож чадахгүй бол, 
 тэр машин ашиглагдах боломжгүй болдог. Хэрэглэгч болон бүлгийн мэдээлэл 
 дутуугаас ихэнх системүүд түр хугацаанд зогсдог. Тиймээс, дахин дахин 
 асааж унтраалгаад байхааргүй, эсвэл туршилтад хэрэглэгдэхээр 
 машиныг сонгох хэрэгтэй. NIS сервер нь тусдаа, зөвхөн NIS серверт зориулагдсан 
 машин байх ёстой. Хэрэв ачаалал багатай сүлжээнд ажиллаж байгаа бол, 
 NIS серверийг өөр үйлчилгээ ажиллаж байгаа машин дээр тавьж болох талтай. 
 Хамгийн гол нь NIS сервер чинь ажиллахгүй болбол, <emphasis>бүх</emphasis> NIS харилцагчид чинь 
 мөн ажиллахгүй болохыг санаарай.</para>
         </sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>NIS Серверүүд</title>
 
 	<para>Бүх NIS мэдээлэл он цагийн дарааллаараа 
 NIS эзэн сервер дээр хадгалагдаж байдаг. 
 Энэ мэдээллийг хадгалж байгаа өгөгдлийн санг NIS буулгалт гэж нэрлэнэ. 
 FreeBSD-д, эдгээр буулгалтууд <filename>/var/yp/[domainname]</filename> файл дотор байрлана. 
 <filename>[domainname]</filename> нь NIS домэйн нэр болно. Нэг NIS сервер хэд хэдэн 
 домэйныг зэрэг агуулж чадах тул домэйн тус бүрт зориулсан хэд хэдэн 
 ийм сан байж болно. Домэйн бүр өөрийн гэсэн буулгалтуудтай байна.</para>
 
 	<para>NIS эзэн болон зарц серверүүд бүх NIS хүсэлтийг <command>ypserv</command> дэмоны 
 тусламжтай удирдаж явуулна. <command>ypserv</command> нь NIS харилцагч нараас 
 ирж буй хүсэлтийг хүлээн авч, домэйныг хөрвүүлэн, уг домэйн нэрд харгалзах 
 өгөгдлийн файлын замыг хайж олоод, өгөгдлийг буцаан харилцагчид дамжуулах үүрэгтэй.</para>
 
         <sect4>
 	  <title>NIS Эзэн Серверийг зохион байгуулах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>серверийн тохиргоо</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>Эзэн NIS серверийг зохион байгуулах нь харьцангуй 
 ойлгомжтой. FreeBSD нь бэлэн NIS суучихсан ирдэг. Зөвхөн <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 файл дотор дараах мөрүүдийг нэмэхэд л хангалттай, үлдсэнийг нь 
 FreeBSD таны өмнөөс хийгээд өгөх болно.</para>
 
           <procedure>
             <step>
               <para><programlisting>nisdomainname="test-domain"</programlisting>
                 Энэ мөр сүлжээ асахад (жишээ нь, систем дахин ачаалсны дараа) 
 NIS домэйн нэрийг <literal>test-domain</literal> болгоно.</para>
             </step>
             <step>
               <para><programlisting>nis_server_enable="YES"</programlisting>
                 Энэ мөр нь сүлжээ асахад NIS сервер процессуудыг 
 асаахыг хэлж өгнө.</para>
             </step>
             <step>
               <para><programlisting>nis_yppasswdd_enable="YES"</programlisting>
                 Энэ мөр нь <command>rpc.yppasswdd</command> дэмонг идэвхжүүлнэ. Дээр хэлсэнчлэн, 
 энэ дэмон нь харилцагч машин дээрээс хэрэглэгч өөрийн NIS нэвтрэх 
 үгийг солих боломжтой болгодог.</para>
             </step>
           </procedure>
 
           <note>
             <para>Таны NIS тохиргооноос хамааран, нэмэлт мөрүүдийг оруулах 
 хэрэгтэй болж магадгүй. <link
               linkend="network-nis-server-is-client">NIS сервер мөртлөө давхар NIS 
 харилцагч серверийн тухай хэсгээс</link>, доор, дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг авна уу.</para>
           </note>
 
           <para>Дээрхийг тохируулсны дараа супер хэрэглэгчийн эрхээр 
 	    <command>/etc/netstart</command> тушаалыг ажиллуулна. Энэ нь 
 	    таны <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор 
 	    тодорхойлж өгсөн утгуудыг ашиглан бүх зүйлсийг таны өмнөөс 
 	    хийх болно. Хамгийн сүүлд нь NIS буулгалтуудыг эхлүүлэхээс өмнө  
 	  <application>ypserv</application> демоныг гараар ажиллуулах 
 	  хэрэгтэй.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ypserv start</userinput></screen>
 
         </sect4>
 
         <sect4>
           <title>NIS Буулгалтуудыг эхлүүлэх нь</title>
           <indexterm>
             <primary>NIS</primary>
             <secondary>буулгалтууд</secondary>
           </indexterm>
           <para><emphasis>NIS буулгалтууд</emphasis> нь өгөгдлийн сангийн 
 файлууд бөгөөд <filename>/var/yp</filename> сан дотор хадгалагдана. 
 Тэдгээрийг NIS эзэн серверийн <filename>/etc</filename> сан дотор байгаа 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файлаас бусад тохиргооны файлуудаас үүсгэдэг.
 Энэ нь их учиртай. Мэдээж та өөрийн <username>root</username> болон удирдах 
 эрхтэй дансуудынхаа нэвтрэх үгийг NIS домэйн дахь бүх сервер дээр 
 тарааж тавих хүсэлгүй байгаа биз дээ. Тиймээс, 
 NIS буулгалтуудыг эхлүүлэхийн өмнө, дараах зүйлсийг хийх хэрэгтэй:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>cp /etc/master.passwd /var/yp/master.passwd</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>vi master.passwd</userinput></screen>
 
           <para>Системийн дансуудад хамаарах мөрүүдийг (<username>bin</username>,
             <username>tty</username>, <username>kmem</username>,
             <username>games</username>, гэх мэт), мөн NIS харилцагч дээр тарааж 
 тавих хүсэлгүй байгаа дансуудад хамаарах мөрүүдийг (жишээлбэл 
 <username>root</username> ба бусад UID 0 (супер хэрэглэгчийн) дансууд) бүгдийг 
 устгах хэрэгтэй.</para>
 
           <note><para><filename>/var/yp/master.passwd</filename> файл бүлгийн болон нийтийн хувьд 
 унших эрхгүй (600 төлөв) байгааг нягтална уу! Шаардлагатай бол 
 <command>chmod</command> тушаалыг хэрэглээрэй.</para></note>
 
 	  <indexterm><primary>Tru64 UNIX</primary></indexterm>
 
           <para>Дээр дурдсаныг гүйцэтгэж дууссаны дараа, 
 сая NIS буулгалтуудыг эхлүүлнэ! FreeBSD нь танд үүнийг хийж өгөх 
 <command>ypinit</command> нэртэй скриптийг (холбогдох заавар хуудаснаас 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу) агуулж байдаг. 
 Энэ скрипт ихэнх &unix; үйлдлийн системд байдаг боловч, 
 заримд нь байхгүй байх тохиолдол бий. 
 Digital UNIX/Compaq Tru64 UNIX дээр энэ скрипт <command>ypsetup</command> гэсэн 
 нэртэй байдаг. Бид NIS эзэн серверийн хувьд буулгалтуудыг 
 үүсгэж байгаа тул <command>ypinit</command> тушаалыг <option>-m</option> 
 тохируулгын хамт өгнө. Дээрх алхмуудыг бүгдийг хийсний дараа, 
 NIS буулгалтуудыг үүсгэхдээ дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
           <screen>ellington&prompt.root; <userinput>ypinit -m test-domain</userinput>
 Server Type: MASTER Domain: test-domain
 Creating an YP server will require that you answer a few questions.
 Questions will all be asked at the beginning of the procedure.
 Do you want this procedure to quit on non-fatal errors? [y/n: n] <userinput>n</userinput>
 Ok, please remember to go back and redo manually whatever fails.
 If you don't, something might not work.
 At this point, we have to construct a list of this domains YP servers.
 rod.darktech.org is already known as master server.
 Please continue to add any slave servers, one per line. When you are
 done with the list, type a &lt;control D&gt;.
 master server   :  ellington
 next host to add:  <userinput>coltrane</userinput>
 next host to add:  <userinput>^D</userinput>
 The current list of NIS servers looks like this:
 ellington
 coltrane
 Is this correct?  [y/n: y] <userinput>y</userinput>
 
 [..output from map generation..]
 
 NIS Map update completed.
 ellington has been setup as an YP master server without any errors.</screen>
 
           <para><command>ypinit</command> нь <filename>/var/yp/Makefile.dist</filename>-с 
 <filename>/var/yp/Makefile</filename>-г үүсгэсэн байх ёстой. 
 Үүсэхдээ, энэ файл таныг ганц NIS сервертэй орчинд 
 зөвхөн FreeBSD машинуудтай ажиллаж байна гэж үзнэ. 
 <literal>test-domain</literal> нь зарц сервертэй тул, 
 та <filename>/var/yp/Makefile</filename> файлыг засах хэрэгтэй:</para>
 
           <screen>ellington&prompt.root; <userinput>vi /var/yp/Makefile</userinput></screen>
 
 	  <para>Доорх мөрийг далдлах хэрэгтэй</para>
 
 	  <programlisting>NOPUSH = "True"</programlisting>
 
 	  <para>(хэрэв далдлагдаагүй бол).</para>
         </sect4>
 
         <sect4>
 	  <title>NIS Зарц Серверийг зохион байгуулах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>зарц сервер</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>NIS зарц серверийг зохион байгуулах нь 
 эзэн серверийг зохион байгуулахаас ч хялбар байдаг. 
 Зарц сервер рүү нэвтэрч ороод түрүүн хийсэн шигээ 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг засах хэрэгтэй. 
 Ганц ялгаа нь <command>ypinit</command> тушаалыг өгөхдөө 
 <option>-s</option> тохируулгыг өгнө. <option>-s</option> тохируулга нь 
 NIS эзэн серверийн нэрийг хамт оруулахыг шаардах тул бидний 
 тушаалын мөр дараах байдалтай байна:</para>
 
   <screen>coltrane&prompt.root; <userinput>ypinit -s ellington test-domain</userinput>
 
 Server Type: SLAVE Domain: test-domain Master: ellington
 
 Creating an YP server will require that you answer a few questions.
 Questions will all be asked at the beginning of the procedure.
 
 Do you want this procedure to quit on non-fatal errors? [y/n: n]  <userinput>n</userinput>
 
 Ok, please remember to go back and redo manually whatever fails.
 If you don't, something might not work.
 There will be no further questions. The remainder of the procedure
 should take a few minutes, to copy the databases from ellington.
 Transferring netgroup...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netgroup.byuser...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netgroup.byhost...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring master.passwd.byuid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring passwd.byuid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring passwd.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring group.bygid...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring group.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring services.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring rpc.bynumber...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring rpc.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring protocols.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring master.passwd.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring networks.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring networks.byaddr...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring netid.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring hosts.byaddr...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring protocols.bynumber...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring ypservers...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 Transferring hosts.byname...
 ypxfr: Exiting: Map successfully transferred
 
 coltrane has been setup as an YP slave server without any errors.
 Don't forget to update map ypservers on ellington.</screen>
 
 	  <para>Одоо <filename>/var/yp/test-domain</filename> нэртэй сан 
 үүссэн байх ёстой. NIS эзэн серверийн буулгалтуудын хуулбарууд 
 энэ сан дотор байх ёстой. Эдгээр файлууд шинэчлэгдэж 
 байгаа эсэхийг нягтлаж байх хэрэгтэй. 
 Таны зарц серверийн <filename>/etc/crontab</filename> доторх дараах мөрүүд 
 үүнийг хийх болно:</para>
 
 	  <programlisting>20      *       *       *       *       root   /usr/libexec/ypxfr passwd.byname
 21      *       *       *       *       root   /usr/libexec/ypxfr passwd.byuid</programlisting>
 
 	  <para>Энэ хоёр мөр нь зарц сервер өөрийн буулгалтуудыг 
-эзэн сервертэй ижилхэн байлгахыг хүчилнэ. Хэдийгээр 
-эдгээр мөрүүдийг заавал хэрэглэх шаардлагагүй боловч, 
-эзэн сервер өөрийх нь NIS буулгалтад гарсан өөрчлөлтүүд 
-зарц серверүүдийн хувьд дамжигдсан эсэхийг шалгадаг,
-нэвтрэх үгийн тухай мэдээлэл нь системийн хувьд амин чухал зэргээс 
-дээрх шинэчлэлтийг хүчлэх нь зүгээр.</para>
+эзэн сервертэй ижилхэн байлгахыг шаарддаг. 
+Эзэн сервер буулгалтын өөрчлөлтийг өөрийн зарц нарт автоматаар оруулж өгөхийг
+оролддог болохоор эдгээр мөрүүдийг заавал хэрэглэх шаардлагагүй юм.
+Гэхдээ зарц серверээс хамааралтай бусад клиентүүд дээрх зөв нууц үгийн мэдээллийн 
+чухлаас хамаараад нууц үгийн буулгалтын шинэчлэлтийг давтамжтайгаар хийхийг зөвлөдөг.
+Буулгалтын шинэчлэлт үргэлж гүйцэд биш байж болох ачаалал их сүлжээний хувьд энэ нь 
+илүүтэй чухал юм.</para>
 
           <para>Одоо, зарц сервер талд мөн <command>/etc/netstart</command> тушаалыг өгч 
 NIS серверийг ажиллуулна.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>NIS Харилцагчид</title>
 
 	<para>NIS харилцагч нь <command>ypbind</command> дэмоны тусламжтай 
 тодорхой нэг NIS сервертэй холбоо тогтооно. <command>ypbind</command> 
 системийн анхдагч домэйныг шалгах ба (<command>domainname</command> тушаалаар 
 өгөгдсөн), дотоод сүлжээнд RPC хүсэлтийг цацаж эхлэнэ. 
 Эдгээр хүсэлтүүд нь <command>ypbind</command>-н холбоо тогтоох гэж байгаа 
 домэйн нэрийг зааж өгнө. Хэрэв тухайн домэйнд 
 үйлчлэхээр тохируулагдсан сервер дээрх хүсэлтийг 
 хүлээн авбал, <command>ypbind</command>-д хариу өгөх ба хариуг  хүлээж авсан 
 тал серверийн хаягийг тэмдэглэж авна. Хэрэв хэд хэдэн сервер 
 хариу өгсөн бол (нэг эзэн ба хэд хэдэн зарц), <command>ypbind</command> 
 хамгийн түрүүнд хариу өгсөн серверийг сонгон авна. Түүнээс хойш, 
 харилцагч өөрийн бүх NIS хүсэлтүүдээ тэр сервер рүү явуулна. 
 <command>ypbind</command> нь хааяа сервер амьд байгаа эсэхийг нягтлахын тулд 
 <quote>ping</quote> хийж үзнэ. Хэрэв хангалттай хугацааны дотор хариу хүлээж 
 аваагүй бол, <command>ypbind</command> энэ домэйнтой холбоо тасарлаа гэж үзээд 
 өөр сервер олохын тулд хүсэлтээ цацаж эхэлнэ.</para>
 
 	<sect4>
 	  <title>NIS Харилцагчийг зохион байгуулах</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>NIS</primary>
 	    <secondary>харилцагчийг тохируулах нь</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>FreeBSD машин дээр NIS харилцагчийг зохион байгуулах нь 
 нилээд хялбар байдаг.</para>
 
 	  <procedure>
 	    <step>
 	      <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг нээгээд, NIS 
 домэйн нэрийг зааж өгөх ба сүлжээ асах үед <command>ypbind</command>-г 
 ажиллуулдаг болгохын тулд дараах мөрүүдийг нэмж бичнэ:</para>
 
 	      <programlisting>nisdomainname="test-domain"
 nis_client_enable="YES"</programlisting>
 	    </step>
 
 	    <step>
 	      <para>NIS серверээс хэрэгтэй нэвтрэх үгүүдийг импортолж 
 авахын тулд <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор байгаа 
 бүх хэрэглэгчийн дансыг устгаад, файлын төгсгөлд 
 дараах мөрийг нэмэхийн тулд <command>vipw</command> тушаалыг 
 ашиглана:</para>
 
 	      <programlisting>+:::::::::</programlisting>
 
 	      <note>
 		<para>Энэ мөр нь NIS серверийн нэвтрэх үгийн буулгалтад 
 байгаа хүчинтэй хэрэглэгчид данс олгоно. Энэ мөрийг өөрчлөх замаар 
 NIS харилцагчийг хэд хэдэн янзаар тохируулж болно. Дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг доорх <link linkend="network-netgroups">netgroups
 		  section</link> хэсгээс үзнэ үү. Цааш гүнзгийрүүлэн судлах хүсэлтэй бол 
 <literal>NFS ба NIS-г удирдах нь</literal> тухай O'Reilly-н номыг үзнэ үү.</para>
 	      </note>
 
               <note>
                 <para>Дор хаяж нэг дотоод эрхийг (өөрөөр хэлбэл NIS-с импортолж аваагүй) 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор авч үлдэх хэрэгтэй. 
 Энэ данс <groupname>wheel</groupname> бүлгийн гишүүн байх ёстой. Хэрэв NIS дээр ямар нэг 
 асуудал гарлаа гэхэд энэ эрхээр алсаас нэвтрэн орж, <username>root</username> болоод 
 асуудлыг шийдвэрлэх болно.</para>
               </note>
             </step>
 
 	    <step>
 	      <para>NIS серверээс бүх бүлгүүдийг импортолж авахын тулд 
 дараах мөрийг <filename>/etc/group</filename> файлд нэмнэ:</para>
 
 	      <programlisting>+:*::</programlisting>
 	    </step>
 	  </procedure>
 
            <para>NIS клиентийг нэн даруй эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг 
 	     супер хэрэглэгчийн эрхээр ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
            <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/netstart</userinput>
 &prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ypbind start</userinput></screen>
 
 	  <para>Үүний дараа, <command>ypcat passwd</command> тушаалыг өгч 
 NIS серверийн passwd буулгалтыг харж чадаж байх ёстой.</para>
 	</sect4>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS-н Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Ер нь ямар ч алсын хэрэглэгчийн хувьд өөрийн чинь 
 домэйн нэрийг мэдэж байвал RPC хүсэлтийг &man.ypserv.8;-д явуулж 
 NIS буулгалтыг харах боломжтой. Ийм төрлийн зөвшөөрөгдөөгүй 
 үйлдлээс сэргийлэхийн тулд &man.ypserv.8; нь зөвхөн зааж өгсөн  хостуудаас 
 ирсэн хандалтыг зөвшөөрдөг <quote>securenets</quote> гэсэн функцыг агуулж 
 байдаг. Систем анх ачаалахад, &man.ypserv.8; нь securenets-н мэдээллийг 
 <filename>/var/yp/securenets</filename> гэсэн файлаас ачаална.</para>
 
       <note>
 	<para>Энэ замыг <option>-p</option> тохируулгаар зааж өгөх ба янз бүр байж болно. 
 Энэ файлд сүлжээг сүлжээний багийн хамт зайгаар тусгаарлан 
 оруулж өгсөн байна. <quote>#</quote> тэмдгээр эхэлсэн мөрүүд нь тайлбар болно. 
 Жишээ securenets файл дараах байдалтай байна:</para>
       </note>
 
       <programlisting># allow connections from local host -- mandatory
 127.0.0.1     255.255.255.255
 # allow connections from any host
 # on the 192.168.128.0 network
 192.168.128.0 255.255.255.0
 # allow connections from any host
 # between 10.0.0.0 to 10.0.15.255
 # this includes the machines in the testlab
 10.0.0.0      255.255.240.0</programlisting>
 
       <para>Хэрэв &man.ypserv.8;-н хүсэлт хүлээж авсан хаяг 
 эдгээр дүрмүүдийн аль нэгэнд тохирч байвал хүсэлтийг 
 ердийн байдлаар боловсруулна. Хэрэв энэ хаяг ямар ч дүрмэнд 
 тохирохгүй байвал, хүсэлтийг үл анхаарах бөгөөд 
 анхааруулах бичлэгийг бүртгэлд нэмнэ. Хэрэв 
 <filename>/var/yp/securenets</filename> гэсэн файл байхгүй бол, 
 <command>ypserv</command> нь гаднаас ирсэн бүх хүсэлтийг хүлээн авна.</para>
 
       <para><command>ypserv</command> програм нь Wietse Venema-н <application>TCP Wrapper</application> багцыг 
 дэмждэг. Энэ нь администраторуудын хувьд <filename>/var/yp/securenets</filename>-ны оронд 
 <application>TCP Wrapper</application>-н тохиргооны файлыг хандалтыг хянахад хэрэглэх 
 боломжтой болгодог.</para>
 
       <note>
         <para>Хэдийгээр эдгээр хандалтыг хянах механизмууд нь 
 аюулгүй байдлыг адил түвшинд хангах боловч, 
 хоёул <quote>IP залилах</quote> халдлагад өртөмтгий байдаг. NIS-тэй холбоотой 
 бүх урсгалыг галт хана дээрээ хааж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
         <para><filename>/var/yp/securenets</filename> хэрэглэж байгаа серверүүд 
 хуучин TCP/IP дээр ажиллаж байгаа зүй ёсны NIS харилцагчид үйлчилж 
 чадахгүй байж магадгүй. Учир нь, тэдгээр нь өргөн цацалт хийхдээ 
 хост битүүдийг бүгдийг тэглэдэг ба өргөн цацалтын хаягийг тооцоолохдоо 
 дэд сүлжээний багийг таньж чаддаггүй болно. Хэдийгээр эдгээр асуудлуудыг 
 харилцагчийн тохиргоог өөрчилснөөр шийдэж болох боловч, 
 бусад асуудлууд нь харилцагчийн системийг цааш ашиглах боломжгүй эсвэл 
 <filename>/var/yp/securenets</filename>-г болиулах шаардлагатай болдог.</para>
 
         <para>Ийм хуучин TCP/IP дээр ажилладаг сервер дээр 
 <filename>/var/yp/securenets</filename>-г хэрэглэх нь үнэхээр хэрэггүй бөгөөд 
 сүлжээний ихэнх хэсэгт NIS-г ашиглах боломжгүй байдаг.</para>
 
 	<indexterm><primary>TCP Wrapper-ууд</primary></indexterm>
         <para><application>TCP Wrapper</application> багцыг ашиглах нь 
 NIS серверийн хоцролтыг ихэсгэдэг. Энэ нэмэлт саатал нь 
 харилцагчийн програм дээр ялангуяа ачаалал ихтэй сүлжээнд, 
 эсвэл удаан NIS сервертэй бол хүлээх хугацаа дуусахад хүргэх талтай. 
 Хэрэв таны харилцагч систем чинь дээрх шинж тэмдгүүдийн аль нэгийг 
 агуулж байгаа бол та энэ харилцагч системээ NIS зарц сервер болгож өөрчлөн 
 хүчээр өөрөөсөө өөртөө холбогдохоор тохируулах хэрэгтэй.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Зарим хэрэглэгчдийн нэвтрэхийг хаах</title>
 
       <para>Манай лабораторын жишээн дээр, <hostid>basie</hostid> нэртэй нэг 
 машин байгаа. Энэ машиныг зөвхөн багш нар хэрэглэх ёстой. 
 Бид энэ машиныг NIS домэйн дотроос гаргахыг хүсэхгүй байгаа, дээр нь 
 эзэн NIS сервер дээр байгаа <filename>passwd</filename> файл нь 
 багш нар болон оюутнуудын дансыг хоёуланг агуулж байгаа. 
 Бид одоо яах ёстой вэ?</para>
 
       <para>NIS өгөгдлийн сан дотор бүртгэл нь байгаа ч, зарим 
 хэрэглэгчдийг тухайн машин руу нэвтрэхийг хаах нэг арга байна. 
 Үүний тулд <literal>-<replaceable>username</replaceable></literal> гэсэн мөрийг 
 харилцагч машин дээр <filename>/etc/master.passwd</filename> файлын төгсгөлд нэмэх 
 хэрэгтэй.  Энд <replaceable>username</replaceable> гэдэг нь 
 нэвтрэхийг нь хаах гэж байгаа хэрэглэгчийн нэр юм. 
 Дээрх үйлдлийг хийхдээ <command>vipw</command>-г ашиглахыг зөвлөж байна. 
 <command>vipw</command> нь <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор хийгдсэн өөрчлөлтийг 
 хянах бөгөөд өөрчлөлт хийж дууссаны дараа нэвтрэх үгийн санг автоматаар 
 дахин үүсгэж өгдөг. Жишээ нь, хэрэв бид <username>bill</username> гэсэн хэрэглэгчийг 
 <hostid>basie</hostid> хост дээр нэвтрэхийг хаахыг хүсэж байгаа бол:</para>
 
         <screen>basie&prompt.root; <userinput>vipw</userinput>
 <userinput>[add -bill to the end, exit]</userinput>
 vipw: rebuilding the database...
 vipw: done
 
 basie&prompt.root; <userinput>cat /etc/master.passwd</userinput>
 
 root:[password]:0:0::0:0:The super-user:/root:/bin/csh
 toor:[password]:0:0::0:0:The other super-user:/root:/bin/sh
 daemon:*:1:1::0:0:Owner of many system processes:/root:/sbin/nologin
 operator:*:2:5::0:0:System &:/:/sbin/nologin
 bin:*:3:7::0:0:Binaries Commands and Source,,,:/:/sbin/nologin
 tty:*:4:65533::0:0:Tty Sandbox:/:/sbin/nologin
 kmem:*:5:65533::0:0:KMem Sandbox:/:/sbin/nologin
 games:*:7:13::0:0:Games pseudo-user:/usr/games:/sbin/nologin
 news:*:8:8::0:0:News Subsystem:/:/sbin/nologin
 man:*:9:9::0:0:Mister Man Pages:/usr/share/man:/sbin/nologin
 bind:*:53:53::0:0:Bind Sandbox:/:/sbin/nologin
 uucp:*:66:66::0:0:UUCP pseudo-user:/var/spool/uucppublic:/usr/libexec/uucp/uucico
 xten:*:67:67::0:0:X-10 daemon:/usr/local/xten:/sbin/nologin
 pop:*:68:6::0:0:Post Office Owner:/nonexistent:/sbin/nologin
 nobody:*:65534:65534::0:0:Unprivileged user:/nonexistent:/sbin/nologin
 +:::::::::
 -bill
 
 basie&prompt.root;</screen>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-netgroups">
       <sect2info>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Удо</firstname>
             <surname>Эрделхофф</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
         <authorgroup>
           <author>
             <firstname>Лодойсамбын</firstname>
             <surname>Баянзул</surname>
             <contrib>Орчуулсан </contrib>
           </author>
         </authorgroup>
       </sect2info>
 
       <title>Netgroups-г Хэрэглэх нь</title>
       <indexterm><primary>netgroups</primary></indexterm>
 
       <para>Цөөхөн тооны машин эсвэл хэрэглэгчийн хувьд 
 тусгай дүрэм хэрэгтэй үед өмнөх хэсэгт дурдсан аргыг 
 хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Харин том сүлжээний хувьд 
 зарим хэрэглэгчийн чухал машин руу нэвтрэх эрхийг хаахаа мартах, 
 эсвэл бүх машиныг нэг бүрчлэн гараараа тохируулж өгөх, өөрөөр хэлбэл 
 NIS-н <emphasis>төвлөрсөн</emphasis> удирдлага гэсэн гол санааг ашиглаж чадахгүй байх 
 тохиолдлууд <emphasis>гарах болно</emphasis>.</para>
 
       <para>NIS-г хөгжүүлэгчид энэ асуудлыг шийдэхийн тулд 
 <emphasis>netgroups</emphasis> буюу сүлжээний бүлгүүд гэсэн шинэ зүйлийг бий болгожээ. 
 Түүний зорилго болон семантикийг &unix; файл системийн 
 жирийн бүлэгтэй дүйцүүлж болох юм. Гол ялгаанууд нь гэвэл 
 тоон дугаар байхгүй, мөн сүлжээний бүлгийг тодорхойлж өгөхдөө 
 хэрэглэгч болон өөр сүлжээний бүлгийг оруулж болдог.</para>
 
       <para>Сүлжээний бүлэг нь хэдэн зуун хэрэглэгч болон машинтай 
 том, төвөгтэй сүлжээтэй ажиллахад зориулж бүтээгдсэн юм. 
 Нэг талаар, хэрэв та үнэхээр тийм том сүлжээнд ажиллаж байгаа бол 
 энэ нь Сайн Зүйл юм. Харин нөгөө талаас, энэ байдал нь 
 жижигхэн сүлжээнд хялбар жишээн дээр сүлжээний бүлгийг тайлбарлах 
 бараг боломжгүй болгож байна. Энэ хэсгийн үлдсэн хэсэгт хэрэглэж 
 байгаа жишээн дээр энэ асуудлыг харуулахыг оролдлоо.</para>
 
       <para>NIS-г лабораторидоо нэвтрүүлсэн тань танай удирдлагуудын 
 анхаарлыг татсан гэж бодьё. Одоо оюутны хотхон дотор байгаа 
 бусад машиныг NIS домэйнд оруулж өргөтгөх ажлыг хийхийг танд 
 даалгажээ. Дараах хоёр хүснэгтэнд шинээр нэмэх хэрэглэгч болон 
 машины нэрийг товч тайлбарын хамт үзүүллээ.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
           <thead>
             <row>
               <entry>Хэрэглэгчийн нэр</entry>
               <entry>Тайлбар</entry>
             </row>
           </thead>
 
           <tbody>
             <row>
               <entry><username>alpha</username>, <username>beta</username></entry>
               <entry>IT хэлтсийн ердийн ажилчид</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>charlie</username>, <username>delta</username></entry>
               <entry>IT хэлтсийн шинэ дагалдан</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>echo</username>, <username>foxtrott</username>, <username>golf</username>, ...</entry>
               <entry>бусад ердийн ажилчид</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><username>able</username>, <username>baker</username>, ...</entry>
               <entry>дадлагажигчид</entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
         <tgroup cols="2">
           <thead>
             <row>
               <entry>Машины нэр</entry>
               <entry>Тайлбар</entry>
             </row>
           </thead>
 
           <tbody>
             <row>
               <!--  Names taken from "Good Omens" by Neil Gaiman and Terry
                     Pratchett.  Many thanks for a brilliant book.  -->
 
               <entry><hostid>war</hostid>, <hostid>death</hostid>,
               <hostid>famine</hostid>,
               <hostid>pollution</hostid></entry>
               <entry>Таны хамгийн чухал серверүүд. Зөвхөн IT хэлтсийн 
 ажилчид л нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
             <row>
               <!-- gluttony was omitted because it was too fat -->
 
               <entry><hostid>pride</hostid>, <hostid>greed</hostid>,
               <hostid>envy</hostid>, <hostid>wrath</hostid>,
               <hostid>lust</hostid>, <hostid>sloth</hostid></entry>
               <entry>Харьцангуй чухал биш серверүүд. IT хэлтэст харъяалагддаг бүх 
 хүмүүс нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><hostid>one</hostid>, <hostid>two</hostid>,
                 <hostid>three</hostid>, <hostid>four</hostid>,
                 ...</entry>
 
               <entry>Ердийн ажлын машинууд. Зөвхөн <emphasis>үндсэн</emphasis> ажилчид 
 нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
 
             <row>
               <entry><hostid>trashcan</hostid></entry>
               <entry>Чухал зүйл байхгүй маш хуучин машин. 
 Дадлагажигчид хүртэл нэвтрэх эрхтэй.</entry>
             </row>
           </tbody>
         </tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Хэрэв та дээрх хязгаарлалтуудыг 
 тус бүрд нь хэрэглэгчийг хаах замаар хийх гэж оролдвол 
 бүх машин дээр хаах хэрэглэгч тус бүрийн хувьд 
 <literal>-<replaceable>user</replaceable></literal> мөрийг <filename>passwd</filename> 
 файл дотор нэмж өгөх ёстой болно. Хэрэв нэг л мөрийг 
 нэмэхээ мартвал асуудалд орно гэсэн үг.</para>
 
       <para>Энэ байдалд сүлжээний бүлгийг ашиглах нь 
 нилээд олон давуу талтай. Хэрэглэгч бүрийг тус тусад нь 
 авч үзнэ; нэг хэрэглэгчийг нэг болон түүнээс дээш тооны 
 сүлжээний бүлэгт оноож, тухайн сүлжээний бүлгийн бүх гишүүдийн хувьд 
 нэвтрэхийг эсвэл зөвшөөрч эсвэл хаана.  Хэрэв та шинэ машин нэмбэл, 
 зөвхөн сүлжээний бүлгүүдийн хувьд л нэвтрэх эрхийг зааж өгнө. Хэрэв шинэ 
 хэрэглэгч нэмбэл, тухайн хэрэглэгчийг нэг болон түүнээс дээш 
 тооны сүлжээний бүлэгт нэмэхэд л хангалттай. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь нэг 
 нэгнээсээ хамааралгүй: <quote>хэрэглэгч ба машины бүх хувилбарт нэмэх...</quote> 
 шаардлагагүй болно. Хэрэв та NIS-г анхнаас нь бодлоготой хийх юм бол, 
 машинууд руу нэвтрэх эрхийг хянахдаа 
 зөвхөн ганцхан тохиргооны файлыг өөрчлөхөд хангалттай.</para>
 
       <para>Хамгийн эхний алхам бол NIS сүлжээний бүлгийн буулгалтыг 
 эхлүүлэх юм. FreeBSD-н &man.ypinit.8; нь энэ буулгалтыг анхдагч байдлаар 
 үүсгэдэггүй, гэвч хэрэв нэгэнт үүсгэчихвэл түүний NIS-тэй ажиллах хэсэг нь 
 энэ буулгалт дээр ажиллах чадвартай. Хоосон буулгалт үүсгэхийн тулд:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.root; <userinput>vi /var/yp/netgroup</userinput></screen>
 
       <para>гэж бичээд дараах зүйлсийг нэмж бичнэ. Манай жишээний хувьд, 
 бидэнд дор хаяж дөрвөн сүлжээний бүлэг хэрэгтэй: IT ажилчид, 
 IT дагалдангууд, ердийн ажилчид болон дадлагажигчид.</para>
 
       <programlisting>IT_EMP  (,alpha,test-domain)    (,beta,test-domain)
 IT_APP  (,charlie,test-domain)  (,delta,test-domain)
 USERS   (,echo,test-domain)     (,foxtrott,test-domain) \
         (,golf,test-domain)
 INTERNS (,able,test-domain)     (,baker,test-domain)</programlisting>
 
       <para><literal>IT_EMP</literal>, <literal>IT_APP</literal> гэх мэт нь сүлжээний бүлгийн 
 нэр. Хаалтан дотор байгаа бүлэг нь хэрэглэгч нэмж байгаа нь. Бүлэг доторх 
 гурван талбар нь:</para>
 
       <orderedlist>
         <listitem>
           <para>Дараах зүйлүүд хүчинтэй байх хостын нэр. Хэрэв хостын нэр зааж өгөхгүй бол, 
 бүх хостын хувьд хүчинтэй гэсэн үг. Хэрэв хостын нэр зааж өгвөл, 
 та үл ойлгогдох, толгой эргүүлсэн хачин зүйлстэй тулгарах болно.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Энэ сүлжээний бүлэгт хамаарах дансны нэр.</para>
         </listitem>
 
         <listitem>
           <para>Тухайн дансны NIS домэйн. Хэрэв та нэгээс олон NIS 
 домэйнд харъяалагддаг азгүй залуусын нэг бол, 
 өөрийн сүлжээний бүлэгт өөр NIS домэйноос данс импортолж болно.</para>
         </listitem>
       </orderedlist>
 
       <para>Эдгээр талбаруудын алинд ч орлуулагддаг тэмдэгт ашиглаж болно. 
 Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.netgroup.5; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <note>
         <indexterm><primary>сүлжээний бүлгүүд</primary></indexterm>
         <para>Сүлжээний бүлгүүдийн нэр 8-с дээш тэмдэгт байж 
 болохгүй, ялангуяа тухайн NIS домэйнд өөр үйлдлийн системтэй 
 машинууд ажиллаж байгаа бол. Нэрүүд нь том жижиг үсгийн ялгаатай; 
 сүлжээний бүлгийн нэрийг том үсгээр бичих нь 
 хэрэглэгчийн нэр, машины нэр болон сүлжээний бүлгийн нэрийг 
 хооронд нь ялгахад хялбар болгодог.</para>
 
         <para>Зарим NIS харилцагчид (FreeBSD-с бусад) олон тооны гишүүдтэй 
 сүлжээний бүлэгтэй ажиллаж чаддаггүй. Жишээлбэл, 
 &sunos;-н зарим хуучин хувилбарууд сүлжээний бүлэг 
 15-с дээш тооны <emphasis>гишүүн</emphasis>-тэй бол асуудалтай байдаг.  
 Энэ хязгаарыг давахын тулд 15 ба түүнээс доош тооны хэрэглэгчтэй 
 дэд сүлжээний бүлгүүд үүсгээд, дараа нь эдгээр дэд сүлжээний бүлгүүдээс 
 тогтсон жинхэнэ сүлжээний бүлэг үүсгэх замаар үүсгэж болно:</para>
 
         <programlisting>BIGGRP1  (,joe1,domain)  (,joe2,domain)  (,joe3,domain) [...]
 BIGGRP2  (,joe16,domain)  (,joe17,domain) [...]
 BIGGRP3  (,joe31,domain)  (,joe32,domain)
 BIGGROUP  BIGGRP1 BIGGRP2 BIGGRP3</programlisting>
 
         <para>Хэрэв танд нэг сүлжээний бүлэгт 225-с дээш хэрэглэгч хэрэгтэй 
 бол, дээрх үйлдлийг давтах маягаар цааш үргэлжлүүлж болно.</para>
       </note>
 
       <para>Шинээр үүсгэсэн NIS буулгалтаа идэвхжүүлэх болон тараах нь амархан:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 ellington&prompt.root; <userinput>make</userinput></screen>
 
       <para>Ингэснээр <filename>netgroup</filename>,
         <filename>netgroup.byhost</filename> ба 
         <filename>netgroup.byuser</filename> гэсэн гурван NIS буулгалт үүсэх болно. 
 Дээрх шинэ буулгалтууд идэвхтэй болсон эсэхийг &man.ypcat.1; ашиглан 
 шалгаарай:</para>
 
       <screen>ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup</userinput>
 ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup.byhost</userinput>
 ellington&prompt.user; <userinput>ypcat -k netgroup.byuser</userinput></screen>
 
       <para>Эхний тушаалын үр дүн <filename>/var/yp/netgroup</filename> файл доторхтой 
 төстэй байх ёстой. Хэрэв та хостоор тусгайлан сүлжээний бүлэг үүсгээгүй бол 
 хоёр дахь тушаалын үр дүнд юу ч гарах ёсгүй. Гурав дахь тушаалын 
 тусламжтай тухайн хэрэглэгчийн сүлжээний бүлгүүдийн жагсаалтыг 
 харахад хэрэглэгдэнэ.</para>
 
       <para>Харилцагчийг тохируулахад нилээд хялбар. 
 <hostid>war</hostid> нэртэй серверийг тохируулахын тулд, &man.vipw.8;-г 
 ажиллуулаад</para>
 
       <programlisting>+:::::::::</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрийг</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрөөр сольж бичих хэрэгтэй. 
 Ингэснээр, зөвхөн <literal>IT_EMP</literal> сүлжээний бүлэгт заагдсан 
 хэрэглэгчдийн мэдээлэл <hostid>war</hostid>-н нэвтрэх үгийн санд импортлогдож, 
 зөвхөн эдгээр хэрэглэгчид л энэ машин руу нэвтрэх эрхтэй боллоо.</para>
 
       <para>Харамсалтай нь, энэ хязгаарлалт нь 
 бүрхүүлийн <literal>~</literal> функцад, мөн хэрэглэгчийн нэр ба тоон дугаарыг 
 хооронд нь хөрвүүлдэг бүх дэд програмуудад хамаатай. Өөрөөр хэлбэл, 
 <command>cd ~<replaceable>user</replaceable></command> тушаал ажиллахгүй, 
 <command>ls -l</command> тушаал хэрэглэгчийн нэрийн оронд 
 түүний тоон дугаарыг харуулах ба <command>find . -user joe -print</command> тушаал 
 <errorname>Тийм хэрэглэгч байхгүй</errorname> гэсэн алдааны мэдээлэл өгч амжилтгүй 
 болох болно. Үүнийг засахын тулд, бүх хэрэглэгчдийн бүртгэлийг 
 <emphasis>сервер рүү нэвтрэх эрхгүйгээр</emphasis> импортлох хэрэгтэй болно.</para>
 
       <para>Үүний тулд өөр нэг мөрийг <filename>/etc/master.passwd</filename> файлд нэмж өгөх хэрэгтэй. 
 Энэ мөр нь:</para>
 
       <para><literal>+:::::::::/sbin/nologin</literal> гэсэн бичлэгийг агуулж байх ёстой бөгөөд, 
 энэ нь <quote>бүх бүртгэлийг импортол, гэхдээ импортлогдож байгаа бүртгэлүүдийн 
 бүрхүүлийг <filename>/sbin/nologin</filename>-р соль</quote> гэсэн утгатай. Үүнтэй адилаар 
 <literal>passwd</literal> файлын ямар ч талбарыг <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дахь анхдагч 
 утгыг сольж бичсэнээр өөрчилж болно.</para>
 
       <!-- Been there, done that, got the scars to prove it - ue -->
       <warning>
         <para><literal>+:::::::::/sbin/nologin</literal> гэсэн мөр <literal>+@IT_EMP:::::::::</literal> гэсэн мөрийн 
 дараа бичигдсэн эсэхийг сайтар нягтлаарай. Үгүй бол, NIS-с импортлогдсон бүх 
 хэрэглэгчдийн бүрхүүл <filename>/sbin/nologin</filename> болчихно шүү.</para>
       </warning>
 
       <para>Дээрх өөрчлөлтийг хийсний дараа, 
 хэрэв IT хэлтэст шинэ ажилчин орвол, 
 зөвхөн ганцхан NIS буулгалтыг өөрчлөх боллоо. Чухал бус бусад серверийн хувьд 
 ижилхэн арга хэрэглэж, тэдгээрийн өөрийн <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор байгаа 
 хуучин <literal>+:::::::::</literal> мөрийг:</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::
 +@IT_APP:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>гэсэн мөрөөр сольж бичих хэрэгтэй. Ердийн ажлын машины хувьд:</para>
 
       <programlisting>+@IT_EMP:::::::::
 +@USERS:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>байх ёстой. Ингээд бүх зүйл асуудалгүй ажиллах болно. 
 Гэтэл хэдэн долоо хоногийн дараа дүрэм, журманд өөрчлөлт орлоо: 
 IT хэлтэс дадлагажигч авч эхэллээ. IT хэлтсийн дадлагажигчид 
 ердийн ажлын машин болон чухал бус серверүүдэд нэвтрэх эрхтэй; 
 IT дагалдангууд гол сервер рүү нэвтрэх эрхтэй болжээ. Одоо <literal>IT_INTERN</literal> 
 гэсэн шинэ сүлжээний бүлэг нэмж, энэ бүлэгт шинэ IT дадлагажигчдийг 
 нэмээд, энэ өөрчлөлтийг бүх машины тохиргоонд оруулж эхлэх хэрэгтэй... 
 Бидний хэлж заншсанаар: <quote>Төвлөрсөн төлөвлөгөөн дээрх алдаа, 
 бүх юмыг орвонгоор нь эргүүлнэ</quote>.</para>
 
       <para>Энэ мэт тохиолдолуудад NIS-н 
 өөр сүлжээний бүлгээс шинэ сүлжээний бүлэг үүсгэх боломж нь тус болно. 
 Нэг боломж нь үүрэг дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлэг юм. 
 Жишээ нь, чухал серверүүд рүү нэвтрэх эрхийг хянахын тулд 
 <literal>BIGSRV</literal> гэсэн нэртэй сүлжээний бүлэг үүсгэж болох ба, 
 чухал бус серверүүдийн хувьд өөр <literal>SMALLSRV</literal> гэсэн бүрэг үүсгэж, 
 <literal>USERBOX</literal> гэсэн гурав дахь бүлгийг ердийн ажлын машинуудад зориулж 
 үүсгэж болох юм. Эдгээр сүлжээний бүлэг тус бүр 
 дээрх гурван төрлийн машинд нэвтрэх эрхтэй 
 сүлжээний бүлгүүдийг агуулна. NIS сүлжээний бүлгийн буулгалт 
 дараах байдалтай байна:</para>
 
       <programlisting>BIGSRV    IT_EMP  IT_APP
 SMALLSRV  IT_EMP  IT_APP  ITINTERN
 USERBOX   IT_EMP  ITINTERN USERS</programlisting>
 
       <para>Нэвтрэх эрхийг хязгаарлах энэ арга нь 
 ижил төрлийн хязгаарлалттай машинуудыг нэг бүлэг болговол илүү 
 үр дүнтэй ажиллана. Харамсалтай нь, заавал тийм байх албагүй. 
 Ихэнх тохиолдолд, машин тус бүрээр нэвтрэх эрхийг хязгаарлах 
 боломжтой байх шаардлага зайлшгүй тулгардаг.</para>
 
       <para>Машин дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлэг тодорхойлох нь 
 дээрх мэтийн дүрэм журамд өөрчлөлт ороход хэрэглэж болох 
 хоёр дахь боломж юм. Энэ тохиолдолд, машин бүрийн 
 <filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор <quote>+</quote>-р эхэлсэн хоёр 
 мөр бичлэг байна. Эхнийх нь энэ машин руу нэвтрэх эрхтэй дансуудаас бүрдсэн 
 сүлжээний бүлгийг нэмж өгнө, хоёр дахь нь бусад дансуудыг 
 <filename>/sbin/nologin</filename> бүрхүүлтэйгээр нэмнэ. Сүлжээний бүлгийн нэрийг 
 машины нэрийг <quote>БҮХ ҮСГИЙГ ТОМООР</quote> байхаар сонгож авах нь 
 тохиромжтой. Өөрөөр хэлбэл, мөрүүд дараах байдалтай харагдах ёстой:</para>
 
       <programlisting>+@<replaceable>BOXNAME</replaceable>:::::::::
 +:::::::::/sbin/nologin</programlisting>
 
       <para>Бүх машины хувьд дээрх үйлдлийг хийж дууссаны дараа, 
 өөрийн <filename>/etc/master.passwd</filename> файлыг дахин өөрчлөх шаардлагагүй болно. 
 Бусад бүх өөрчлөлтүүдийг NIS буулгалтыг өөрчилснөөр шийдэх болно. Дээрх асуудалд 
 тохирох сүлжээний бүлгийн буулгалтыг зарим нэмэлт өөрчлөлтүүдийн хамт 
 дор жишээ болгож үзүүлэв:</para>
 
       <programlisting># Define groups of users first
 IT_EMP    (,alpha,test-domain)    (,beta,test-domain)
 IT_APP    (,charlie,test-domain)  (,delta,test-domain)
 DEPT1     (,echo,test-domain)     (,foxtrott,test-domain)
 DEPT2     (,golf,test-domain)     (,hotel,test-domain)
 DEPT3     (,india,test-domain)    (,juliet,test-domain)
 ITINTERN  (,kilo,test-domain)     (,lima,test-domain)
 D_INTERNS (,able,test-domain)     (,baker,test-domain)
 #
 # Now, define some groups based on roles
 USERS     DEPT1   DEPT2     DEPT3
 BIGSRV    IT_EMP  IT_APP
 SMALLSRV  IT_EMP  IT_APP    ITINTERN
 USERBOX   IT_EMP  ITINTERN  USERS
 #
 # And a groups for a special tasks
 # Allow echo and golf to access our anti-virus-machine
 SECURITY  IT_EMP  (,echo,test-domain)  (,golf,test-domain)
 #
 # machine-based netgroups
 # Our main servers
 WAR       BIGSRV
 FAMINE    BIGSRV
 # User india needs access to this server
 POLLUTION  BIGSRV  (,india,test-domain)
 #
 # This one is really important and needs more access restrictions
 DEATH     IT_EMP
 #
 # The anti-virus-machine mentioned above
 ONE       SECURITY
 #
 # Restrict a machine to a single user
 TWO       (,hotel,test-domain)
 # [...more groups to follow]</programlisting>
 
       <para>Хэрэв та хэрэглэгчдийнхээ дансыг удирдахын тулд 
 ямар нэг өгөгдлийн санг ашигладаг бол, дээрх буулгалтын эхний 
 хэсгийг өгөгдлийн сангийнхаа тайлан бэлтгэх багажуудыг 
 ашиглах үүсгэх боломжтой. Энэ замаар, шинэ хэрэглэгчид машинуудад 
 хандах эрхийг автоматаар олж авах болно.</para>
 
       <para>Эцэст нь анхааруулж хэлэх нэг зүйл байна: Машин дээр үндэслэсэн 
 сүлжээний бүлгийг хэрэглэхийг байнга зөвлөхгүй. Хэрэв 
 оюутны лабораторид зориулсан, хэдэн арван эсвэл хэдэн зуун 
 нэг ижил машинтай ажиллаж байгаа бол, NIS буулгалтыг тодорхой хэмжээнд барьж 
 байхын тулд машин дээр үндэслэсэн сүлжээний бүлгийн оронд үүрэг дээр үндэслэсэн 
 сүлжээний бүлгийг хэрэглэх хэрэгтэй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Санаж явах чухал зүйлс</title>
 
       <para>NIS орчинд ороод, өөрөөр хийх ёстой хэд хэдэн зүйлс байна.</para>
 
       <itemizedlist>
         <listitem>
           <para>Лабораторид шинэ хэрэглэгч нэмэх бүрдээ 
 <emphasis>зөвхөн</emphasis> эзэн NIS серверт нэмэх ёстой, 
 ба <emphasis>NIS буулгалтыг заавал дахин үүсгэх ёстой</emphasis>. 
 Хэрэв ингэхээ мартвал, шинэ хэрэглэгч эзэн NIS серверээс 
 өөр хаашаа ч нэвтэрч чадахгүй болно. Жишээ нь, 
 бид <username>jsmith</username> гэсэн шинэ хэрэглэгчийг лабораторид нэмэх боллоо:</para>
 
           <screen>&prompt.root; <userinput>pw useradd jsmith</userinput>
 &prompt.root; <userinput>cd /var/yp</userinput>
 &prompt.root; <userinput>make test-domain</userinput></screen>
 
           <para><command>pw useradd jsmith</command>-н оронд <command>adduser jsmith</command>-г мөн хэрэглэж болно.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para><emphasis>Администратор эрхтэй дансуудыг NIS буулгалтад оруулах ёсгүй</emphasis>. 
 Администратор эрхээр орох ёсгүй хэрэглэгчдийн машин дээр администратор эрхтэй 
 дансууд болон нэвтрэх үгүүдийг тараах хүсэлгүй байгаа биз дээ.</para>
         </listitem>
         <listitem>
           <para><emphasis>NIS эзэн болон зарц серверийн аюулгүй байдлыг хангаж, 
 ажиллахгүй байх хугацааг багасгах хэрэгтэй</emphasis>. Хэрэв хэн нэг нь 
 серверт нууцаар нэвтэрч, эсвэл унтрааж орхивол хүмүүсийг лабораторын машинууд руу 
 нэвтрэх боломжгүй болгож, саад болох болно.</para>
 
           <para>Энэ нь ямар ч төвлөрсөн удирдах системийн 
 гол сул тал юм. Хэрэв та өөрийн NIS серверийг хамгаалахгүй бол, 
 та маш олон ууртай хэрэглэгчидтэй таарах болно шүү!</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NIS v1 нийцтэй байдал</title>
 
       <para> FreeBSD-н <application>ypserv</application> нь NIS v1 харилцагчдад үйлчлэх 
 зарим дэмжигчтэй ирдэг. FreeBSD-н NIS нь зөвхөн NIS v2 протоколыг хэрэглэдэг, 
 гэхдээ бусад нь хуучин системүүдтэй нийцтэй ажиллахын тулд 
 v1 протоколыг дэмждэг байхаар бүтээгдсэн байдаг. 
 Эдгээр системтэй хамт ирсэн <application>ypbind</application> дэмонууд 
 хэдийгээр үнэн хэрэг дээрээ хэзээ ч хэрэглэхгүй боловч 
 NIS v1 сервертэй холболт үүсгэхийг оролддог (ба 
 v2 серверээс хариу хүлээж авсан ч өргөн цацалт хийж 
 хайлтаа үргэлжлүүлдэг талтай). Хэдийгээр 
 ердийн харилцагчийн хүсэлтийг дэмждэг боловч, 
 <application>ypserv</application>-н энэ хувилбар v1 буулгалтыг зөөх хүсэлттэй ажиллаж чадахгүй; 
 иймээс, зөвхөн v1 протоколыг дэмждэг хуучин NIS серверүүдтэй 
 холбоотойгоор эзэн эсвэл зарц байдлаар ажиллаж чадахгүй. 
 Аз болоход, ийм серверийг одоо хэрэглэж байгаа газар байхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-nis-server-is-client">
       <title>NIS Сервер мөртлөө NIS Харилцагч</title>
 
       <para> Сервер машин нь мөн NIS харилцагч байдлаар ажилладаг 
 олон сервертэй домэйнд <application>ypserv</application>-г ажиллуулахдаа 
 анхааралтай байх хэрэгтэй. Ийм серверийг өргөн цацалт хийлгэж, 
 өөр нэг сервертэй холбоо тогтоохыг зөвшөөрөхийн оронд өөрөө өөртэй нь 
 хүчээр холбох нь ихэвчлэн дээр байдаг. Хэрэв нэг сервер унтарч, бусад 
 серверүүд түүнээс хамааралтай байх юм бол хачин алдаанууд гарч болзошгүй. 
 Эцэст нь бүх харилцагчдын хүлээх хугацаа дуусаж, 
 бүгд өөр сервертэй холбогдохыг оролдох болно. Хэдийгээр бүх серверүүд 
 холболтуудаа сэргээж буцаад хэвийн байдалдаа орсон ч, саатлаас болж 
 харилцагчид холбогдож чадахгүй хэвээр байх болно.</para>
 
       <para>Хостыг ямар нэг сервертэй холбогдохыг 
 <command>ypbind</command> тушаалыг <option>-S</option> тугийн хамт ажиллуулж, 
 урдаас зааж өгч болно. Хэрэв NIS серверийг дахин ачаалах тоолонд энэ 
 тушаалыг гараар оруулах хүсэлгүй байгаа бол, дараах мөрүүдийг 
 өөрийн <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор нэмээрэй:</para>
 
       <programlisting>nis_client_enable="YES"	# run client stuff as well
 nis_client_flags="-S <replaceable>NIS domain</replaceable>,<replaceable>server</replaceable>"</programlisting>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ypbind.8; заавар хуудаснаас үзнэ үү.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэвтрэх үгийн хэлбэр</title>
       <indexterm>
         <primary>NIS</primary>
 	<secondary>нэвтрэх үгийн хэлбэр</secondary>
       </indexterm>
       <para>NIS-г зохион байгуулах явцад ихэвчлэн тохиолддог асуудлуудын нэг бол 
 нэвтрэх үгийн хэлбэрийн нийцгүй байдал юм. Хэрэв таны NIS 
 сервер DES хувиргалттай нэвтрэх үгийг хэрэглэдэг бол, 
 зөвхөн DES хэрэглэдэг харилцагчид үйлчлэх чадвартай. Жишээлбэл, 
 хэрэв сүлжээнд чинь &solaris; NIS харилцагчид байгаа бол, 
 та бараг л DES хувиргалттай нэвтрэх үг хэрэглэх шаардлагатай гэсэн үг.</para>
 
       <para>Таны сервер болон харилцагчид ямар хэлбэрийн нэвтрэх үг хэрэглэдгийг 
 шалгахдаа <filename>/etc/login.conf</filename> файлыг үзээрэй. Хэрэв тухайн хост 
 DES хувиргалттай нэвтрэх үг хэрэглэдэг бол, <literal>default</literal> буюу анхдагч ангилал 
 нь дараах мөрүүдийг агуулсан байх болно:</para>
 
       <programlisting>default:\
 	:passwd_format=des:\
 	:copyright=/etc/COPYRIGHT:\
 	[Further entries elided]</programlisting>
 
       <para><literal>passwd_format</literal> нь өөр <literal>blf</literal> ба <literal>md5</literal> гэсэн 
 утгуудыг авч болно (Blowfish болон MD5 хувиргалттай нэвтрэх үгийн хувьд).</para>
 
       <para>Хэрэв та <filename>/etc/login.conf</filename> файлд өөрчлөлт хийсэн бол, 
 нэвтрэх чадварын санг дахин үүсгэх шаардлагатай. Үүний тулд дараах тушаалыг 
 <username>root</username> эрхээр өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>cap_mkdb /etc/login.conf</userinput></screen>
 
       <note><para><filename>/etc/master.passwd</filename> файл дотор аль хэдийн үүссэн нэвтрэх үгийн 
 хэлбэр нь хэрэглэгч нэвтрэх чадварын сан дахин үүссэнээс хойш анх удаа нэвтрэх 
 үгээ солих хүртэл өөрчлөгдөхгүй.</para></note>
 
       <para>Мөн, таны сонгосон хэлбэрээр нэвтрэх үгүүдэд 
 хувиргалт хийгддэг болгохын тулд, 
 <filename>/etc/auth.conf</filename> файл доторх <literal>crypt_default</literal> утга 
 таны сонгосон хэлбэрийг хамгийн түрүүнд оруулсан байгаа эсэхийг 
 шалгах хэрэгтэй. Жишээ нь, DES хувиргалттай нэвтрэх үгийг хэрэглэх үед:</para>
 
       <programlisting>crypt_default	=	des blf md5</programlisting>
 
       <para>&os; дээр тулгуурласан NIS сервер болон харилцагч бүр дээр дээрх 
 үйлдлүүдийг хийснээр, нэвтрэх үгийн хэлбэр бүгд таарч байгаа гэдэгт 
 санаа амар байж болно. Хэрэв NIS харилцагч дээр нэвтэрч ороход асуудал 
 гарвал, асуудлыг тодруулах нэг газар байна. 
 Хэрэв та холимог сүлжээний хувьд NIS сервер босгох гэж байгаа бол, 
 ихэнх систем дээр зайлшгүй байх хамгийн бага стандарт тул, 
 бүх системүүд дээрээ DES ашиглах хэрэгтэйг санаарай.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-dhcp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Грег</firstname>
       	  <surname>Саттер</surname>
 	  <contrib>Бичсэн </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Лодойсамбын</firstname>
       	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Автомат Сүлжээний Тохиргоо (DHCP)</title>
 
     <sect2>
       <title>DHCP гэж юу вэ?</title>
       <indexterm>
         <primary>Динамик Хостын Тохиргооны Протокол</primary>
         <see>DHCP</see>
       </indexterm>
       <indexterm>
         <primary>Internet Systems Consortium (ISC)</primary>
       </indexterm>
 
       <para>DHCP, Dynamic Host Configuration Protocol буюу Динамик Хостын Тохиргооны Протокол нь 
 систем ямар байдлаар сүлжээнд холбогдох, 
 тухайн сүлжээнд харилцаанд орохын тулд шаардагдах 
 мэдээллийг хэрхэн олж авахыг зааж өгдөг. FreeBSD-н 
 6.0-с өмнөх хувилбарууд ISC (Internet Systems Consortium) DHCP харилцагчийг 
 (&man.dhclient.8;) хэрэглэдэг. 
 Хамгийн сүүлийн хувилбар дээр OpenBSD&nbsp;3.7-с авсан 
 OpenBSD-н <command>dhclient</command>-г хэрэглэдэг. Энэ бүлэгт гарах 
 <command>dhclient</command>-р ISC ба OpenBSD DHCP харилцагчийг хоёуланг 
 нь төлөөлүүлсэн болно. DHCP серверийн хувьд ISC тархацын 
 серверийг авч үзэх болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Энэ хэсэгт авч үзэх зүйлс</title>
 
       <para>Энэ хэсэгт ISC ба OpenBSD DHCP харилцагчийн харилцагч талыг бүтээж байгаа элементүүд, 
 болон ISC DHCP системийн сервер талыг бүтээж байгаа элементүүдийг хоёуланг нь 
 авч үзэх болно. Харилцагч талын програм, <command>dhclient</command>, нь 
 FreeBSD-тэй нэгдмэл байдлаар ирдэг бол, сервер талын хэсэг нь 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портоос суулгах боломжтой байдлаар ирдэг. 
 &man.dhclient.8;, &man.dhcp-options.5;, ба &man.dhclient.conf.5; заавар хуудсууд болон доор өгөгдсөн зөвлөмжүүд 
 нь хэрэг болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
       <indexterm><primary>UDP</primary></indexterm>
       <para>Харилцагч машин дээр <command>dhclient</command> DHCP харилцагчийг 
 ажиллуулахад, тохиргооны мэдээллийг хүссэн хүсэлтийг цацаж эхэлнэ. 
 Анхдагч байдлаар, эдгээр хүсэлтүүд нь UDP 68-р портоос гарч, серверийн 
 UDP 67 порт руу илгээгдэнэ. Сервер харилцагчид IP хаяг болон сүлжээний баг, 
 чиглүүлэгч, DNS серверийн хаяг зэрэг хэрэгтэй мэдээллийг хариу илгээнэ. 
 Энэ бүх мэдээллийг DHCP <quote>түрээслэх</quote> хэлбэрээр өгөх ба зөвхөн тодорхой 
 хугацааны туршид хүчинтэй байна (DHCP серверийг хариуцагч тохируулж өгсөн байна). 
 Ийм байдлаар, сүлжээнд холбогдохоо больсон харилцагчийн ашиглагдаагүй 
 IP хаягуудыг автоматаар буцааж авах боломжтой болно.</para>
 
       <para>DHCP харилцагч серверээс өргөн мэдээллийг 
 авч чадна. Бүрэн жагсаалтыг &man.dhcp-options.5;-с олж үзэж болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>FreeBSD-тэй нэгдмэл байдал</title>
 
       <para>&os; нь ISC эсвэл OpenBSD DHCP харилцагч,
         <command>dhclient</command>-г өөртэйгөө бүрэн нэгтгэсэн байдаг (&os; хувилбараас хамааран). 
 DHCP сервер ажиллаж байгаа сүлжээнд сүлжээний тохиргоог хийх нарийн 
 чимхлүүр ажлаас хөнгөвчлөх үүднээс, DHCP харилцагчийг систем суулгагч 
 болон үндсэн системийн аль алинд хамт оруулж өгсөн байдаг. 
 <command>dhclient</command> нь FreeBSD-н 3.2-с хойших бүх тархацуудад нэгтгэгдсэн байгаа.</para>
         <indexterm>
           <primary><application>sysinstall</application></primary>
         </indexterm>
 
         <para><application>sysinstall</application> нь DHCP-г дэмждэг. <application>sysinstall</application>-р 
 сүлжээний интерфэйсийг тохируулахад асуудаг хоёр дахь асуулт бол: 
 <quote>Та энэ интерфэйсийг DHCP-р тохируулахыг хүсэж байна уу?</quote>. 
 Зөвшөөрсөн хариулт өгсөн тохиолдолд <command>dhclient</command>-г ажиллуулах бөгөөд, 
 хэрэв амжилттай бол сүлжээний тохиргоо автоматаар хийгдэнэ.</para>
 
         <para>Систем ачаалах үед DHCP ашигладаг болгохын тулд, 
 хоёр зүйлийг хийх хэрэгтэй:</para>
         <indexterm>
           <primary>DHCP</primary>
           <secondary>шаардлагууд</secondary>
         </indexterm>
 	<itemizedlist>
 	  <listitem>
             <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж цөмтэй хамт эмхэтгэгдсэн байх ёстой. 
 Үүний тулд, <literal>device bpf</literal> мөрийг цөмийн 
 тохиргооны файлд нэмж бичээд цөмийг дахин бүтээх 
 хэрэгтэй. Цөмийг бүтээх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref linkend="kernelconfig"> 
 хэсгээс авна уу.</para> 
 <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж нь FreeBSD-н <filename>GENERAL</filename> цөмийн нэг хэсэг 
 бөгөөд, DHCP-г ажиллуулахын тулд тусгайлан шинээр цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	    <note>
 <para>Аюулгүй байдлын талаар сэтгэл зовнидог хүмүүст зөвлөхөд, 
 <devicename>bpf</devicename> нь пакет шиншлэгчдийг зөв ажиллах боломжийг олгодог 
 төхөөрөмж болохыг анхааралдаа авна уу (хэдийгээр тэдгээр програм ажиллахын 
 тулд <username>root</username> эрх хэрэгтэй боловч). DHCP-г ашиглахын тулд 
 <devicename>bpf</devicename> <emphasis>заавал</emphasis> хэрэгтэй, гэвч хэрэв та аюулгүй байдлыг 
 маш ихээр анхааралдаа авдаг бол, зөвхөн хэзээ нэгэн цагт DHCP-г 
 ашиглахын тулд <devicename>bpf</devicename>-г цөмд нэмэх хэрэггүй.</para>
 	    </note>
 	  </listitem>
           <listitem>
             <para><filename>/etc/rc.conf</filename> файлыг нээгээд дараах мөрийг нэмж бичнэ:</para>
 
             <programlisting>ifconfig_fxp0="DHCP"</programlisting>
 
             <note>
               <para><xref linkend="config-network-setup">-д тайлбарласан ёсоор, 
 <literal>fxp0</literal>-г динамикаар тохируулах гэж байгаа 
 интерфэйсийн нэрээр сольж бичнэ.</para>
             </note>
 
             <para>Хэрэв таны <command>dhclient</command> өөр газар байгаа бол, эсвэл 
 хэрэв та <command>dhclient</command>-г нэмэлт тугуудын хамт ажиллуулах хүсэлтэй бол, 
 дараах мөрүүдийг нэмж бичнэ үү (эсвэл шаардлагатай хэсгийг засаж бичнэ үү):</para>
 
             <programlisting>dhclient_program="/sbin/dhclient"
 dhclient_flags=""</programlisting>
           </listitem>
         </itemizedlist>
 
         <indexterm>
           <primary>DHCP</primary>
           <secondary>сервер</secondary>
         </indexterm>
         <para>DHCP сервер <application>dhcpd</application> нь портуудын цуглуулгад байгаа 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портын нэг хэсэг байдлаар ирдэг. Энэ порт нь 
 ISC DHCP сервер болон түүний баримтуудыг агуулсан байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Файлууд</title>
       <indexterm>
         <primary>DHCP</primary>
         <secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
       </indexterm>
       <itemizedlist>
         <listitem><para><filename>/etc/dhclient.conf</filename></para>
           <para><command>dhclient</command> нь <filename>/etc/dhclient.conf</filename> гэсэн тохиргооны 
 файлыг шаарддаг. Ихэвчлэн энэ файл зөвхөн тайлбаруудаас бүрдэх ба 
 анхдагч утгууд нь харьцангуй өөрчлөх шаардлагагүйгээр өгөгдсөн байдаг. 
 Энэ тохиргооны файлыг &man.dhclient.conf.5; заавар хуудсанд тайлбарласан байгаа.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/sbin/dhclient</filename></para>
           <para><command>dhclient</command> нь статикаар холбогдсон байх ба 
 <filename>/sbin</filename> дотор байрлана. &man.dhclient.8; хуудаснаас 
 <command>dhclient</command>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/sbin/dhclient-script</filename></para>
           <para><command>dhclient-script</command> нь зөвхөн FreeBSD-д байдаг, DHCP харилцагчийг 
 тохируулах зориулалттай тусгай скрипт юм. Энэ скриптийг 
 &man.dhclient-script.8; заавар хуудсанд тайлбарласан байх ба, ажиллуулахын 
 тулд хэрэглэгч ямар нэг засвар хийх шаардлагагүй.</para>
         </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/var/db/dhclient.leases</filename></para>
           <para>DHCP харилцагч нь түрээсэлж авсан хаягуудаа агуулсан өгөгдлийн 
 санг энэ файлд хадгалах бөгөөд бүртгэл маягаар бичдэг. &man.dhclient.leases.5; хэсэгт 
 илүү дэлгэрэнгүй тайлбар бий.</para>
         </listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүнзгийрүүлэн унших</title>
 
       <para>DHCP протокол нь бүрэн хэмжээгээр <ulink url="http://www.freesoft.org/CIE/RFC/2131/">RFC 2131</ulink>-д 
 тодорхойлогдсон байдаг. Нэмэлт эх үүсвэрүүд <ulink url="http://www.dhcp.org/"></ulink>-д мөн бий.</para>
     </sect2>
 
     <sect2 id="network-dhcp-server">
 	<title>DHCP Серверийг Суулгах болон Тохируулах</title>
 
 	<sect3>
 	  <title>Энэ хэсэгт авч үзэх зүйлс</title>
 
 	  <para>Энэ хэсэгт ISC (Internet Systems Consortium) DHCP серверийг 
 ашиглан FreeBSD системийг хэрхэн DHCP сервер байдлаар ажиллуулах 
 талаар авч үзэх болно.</para>
 
 	  <para>Сервер нь FreeBSD-н нэг хэсэг байдлаар ирдэггүй бөгөөд 
 ийм үйлчилгээ үзүүлэхийн тулд <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> портыг 
 суулгах хэрэгтэй болдог. Портуудын цуглуулгын хэрхэн ашиглах талаар 
 <xref linkend="ports"> хэсгээс дэлгэрэнгүй мэдээллийг авна уу.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>DHCP Серверийг суулгах нь</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>суулгах</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para>FreeBSD системийг DHCP сервер байдлаар тохируулахын тулд, 
 &man.bpf.4; төхөөрөмж цөмд эмхэтгэгдсэн байх ёстой. Үүний тулд, 
 цөмийн тохиргооны файл дотор <literal>bpf төхөөрөмж</literal>ийг нэмээд цөмийг дахин 
 бүтээх хэрэгтэй. Цөмийг бүтээх талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="kernelconfig"> хэсгээс үзнэ үү.</para>
 
 <para><devicename>bpf</devicename> төхөөрөмж нь FreeBSD-н <filename>GENERAL</filename> цөмийн нэг хэсэг бөгөөд, 
 DHCP-г ажиллуулахын тулд 
 тусгайлан шинээр цөм бүтээх шаардлагагүй.</para>
 	    <note>
 	      <para>Аюулгүй байдлын талаар сэтгэл зовнидог хүмүүст зөвлөхөд, 
 <devicename>bpf</devicename> нь пакет шиншлэгчдийг зөв ажиллах боломжийг олгодог 
 төхөөрөмж болохыг анхааралдаа авна уу (хэдийгээр тэдгээр програм ажиллахын 
 тулд <username>root</username> эрх хэрэгтэй боловч). DHCP-г ашиглахын тулд 
 <devicename>bpf</devicename> <emphasis>заавал</emphasis> хэрэгтэй, гэвч хэрэв та аюулгүй байдлыг 
 маш ихээр анхааралдаа авдаг бол, зөвхөн хэзээ нэгэн цагт DHCP-г 
 ашиглахын тулд <devicename>bpf</devicename>-г цөмд нэмэх хэрэггүй.</para>
 	    </note>
 
 	  <para>Үүний дараа <filename role="package">net/isc-dhcp31-server</filename> 
 порттой хамт ирсэн жишээ <filename>dhcpd.conf</filename> файлыг засах хэрэгтэй. 
 Анхдагч байдлаар, <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf.sample</filename> гэсэн файл байх ба 
 өөрчлөлт хийхийнхээ өмнө энэ файлыг <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename> 
 нэртэйгээр хуулж тавих хэрэгтэй.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>DHCP Серверийг тохируулах</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>dhcpd.conf</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <para><filename>dhcpd.conf</filename> нь 
 дэд сүлжээ болон хостуудтай холбоотой өгөгдөл зарлалтаас 
 бүрдэх ба жишээн дээр тайлбарлавал илүү амархан байх болов уу:</para>
 
 	  <programlisting>option domain-name "example.com";<co id="domain-name">
 option domain-name-servers 192.168.4.100;<co id="domain-name-servers">
 option subnet-mask 255.255.255.0;<co id="subnet-mask">
 
 default-lease-time 3600;<co id="default-lease-time">
 max-lease-time 86400;<co id="max-lease-time">
 ddns-update-style none;<co id="ddns-update-style">
 
 subnet 192.168.4.0 netmask 255.255.255.0 {
   range 192.168.4.129 192.168.4.254;<co id="range">
   option routers 192.168.4.1;<co id="routers">
 }
 
 host mailhost {
   hardware ethernet 02:03:04:05:06:07;<co id="hardware">
   fixed-address mailhost.example.com;<co id="fixed-address">
 }</programlisting>
 
 	  <calloutlist>
 	    <callout arearefs="domain-name">
 	      <para>Энэ тохируулга нь анхдагч хайлтын домэйн байдлаар 
 харилцагчид өгөх домэйныг заана. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 &man.resolv.conf.5; хэсгээс үзнэ үү.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="domain-name-servers">
 	      <para>Энэ тохируулга нь харилцагчийн хэрэглэх ёстой 
 DNS серверүүдийг таслалаар холбосон жагсаалт байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="subnet-mask">
 	      <para>Хэрэглэгчид өгөх сүлжээний багийг заана.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="default-lease-time">
 	      <para>Түрээслэлт (lease) хүчинтэй байх тийм тусгай хугацааг 
 		харилцагч хүсэж болох юм. Хэрэв харилцагч хүсээгүй бол сервер энд заасан дуусах 
 		хугацаагаар (секундээр) түрээс хийх болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="max-lease-time">
 	      <para>Серверийн түрээслүүлэх хамгийн дээд хугацааг заана. 
 Харилцагч үүнээс урт хугацаагаар түрээслэх хүсэлт тавибал 
 хүсэлтийг хүлээж авах боловч зөвхөн <literal>max-lease-time</literal> секундын туршид 
 хүчинтэй байна.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="ddns-update-style">
 	      <para>Түрээслэх болон эргүүлж авахад DHCP сервер 
 DNS-г шинэчлэхийг оролдох шаардлагатай эсэхийг зааж өгнө. 
 ISC шийдлийн хувьд, энэ тохируулга <emphasis>заавал</emphasis> байх ёстой.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="range">
 	      <para>Харилцагчид оноох IP хаягуудын хүрээг заана. Энэ хүрээнд багтах 
 IP хаягуудыг харилцагчид өгөх болно.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="routers">
 	      <para>Харилцагчид өгөх анхдагч гарцыг заана.</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="hardware">
 	      <para>Хостын MAC хаягийг заана (ингэснээр DHCP сервер тухайн хостыг 
 хүсэлт тавихад таньж чадна).</para>
 	    </callout>
 
 	    <callout arearefs="fixed-address">
 	      <para>Хостод тогтмол IP хаяг оноохыг заана. 
 Энд хостын нэрийг хэрэглэж болохыг тэмдэглэх хэрэгтэй. 
 DHCP сервер IP хаяг түрээслүүлэх 
 хариуг өгөхөөс өмнө хост нэрийг тайлах болно.</para>
 	    </callout>
 	  </calloutlist>
 
 	  <para><filename>dhcpd.conf</filename> файлыг бичиж дууссаны дараа, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор DHCP серверийг идэвхжүүлэх хэрэгтэй, 
 өөрөөр хэлбэл доорх мөрүүдийг нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
 	  <programlisting>dhcpd_enable="YES"
 dhcpd_ifaces="dc0"</programlisting>
 
 	  <para><literal>dc0</literal>-г өөрийн тань DHCP сервер DHCP харилцагчдын хүсэлтийг 
 хүлээж авах ёстой интерфэйсийн нэрээр (эсвэл интерфэйсүүдийг зайгаар 
 тусгаарлан) сольж бичих хэрэгтэй.</para>
 
 	  <para>Дараа нь, доорх тушаалыг өгөн серверийг ажиллуулах хэрэгтэй:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/isc-dhcpd start</userinput></screen>
 
 	  <para>Серверийнхээ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулах бүрдээ, 
 <literal>SIGHUP</literal> дохиог <application>dhcpd</application>-д өгөх нь бусад дэмонуудын 
 хувьд тохиргоог дахин дууддаг шиг биш харин тохиргоог дахин 
 ачаалах<emphasis>гүй</emphasis> болохыг анхаарах хэрэгтэй.  Процессийг зогсоохын 
 тулд <literal>SIGTERM</literal> дохиог өгөх хэрэгтэй ба дээрх тушаалыг өгөн дахин эхлүүлэх хэрэгтэй.</para>
 	</sect3>
 
 	<sect3>
 	  <title>Файлууд</title>
 	  <indexterm>
 	    <primary>DHCP</primary>
 	    <secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
 	  </indexterm>
 	  <itemizedlist>
 	    <listitem><para><filename>/usr/local/sbin/dhcpd</filename></para>
 	      <para><application>dhcpd</application> нь статикаар холбогдсон байх ба 
 <filename>/usr/local/sbin</filename> дотор байрлана. Порттой хамт суусан 
 &man.dhcpd.8; заавар хуудаснаас <application>dhcpd</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 авна уу.</para>
 	    </listitem>
 	    <listitem><para><filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename></para>
 	      <para><application>dhcpd</application> нь <filename>/usr/local/etc/dhcpd.conf</filename> гэсэн тохиргооны 
 файлыг шаарддаг. Энэ файл дотор харилцагчид өгөх бүх мэдээллээс гадна 
 серверийн өөрийн үйл ажиллагаатай холбоотой мэдээлэл байх ёстой. Энэ 
 тохиргооны файлыг портоос суусан &man.dhcpd.conf.5; заавар хуудсанд тайлбарласан байгаа.</para>
 	    </listitem>
 
         <listitem><para><filename>/var/db/dhcpd.leases</filename></para>
 	      <para>DHCP сервер нь түрээслүүлсэн хаягуудаа агуулсан 
 өгөгдлийн санг энэ файлд хадгалах бөгөөд бүртгэл маягаар бичдэг. 
 Портоос суусан &man.dhcpd.leases.5; заавар хуудсанд илүү дэлгэрэнгүй 
 тайлбар бий.</para>
 	    </listitem>
            <listitem><para><filename>/usr/local/sbin/dhcrelay</filename></para>
 	      <para><application>dhcrelay</application>-г нэг DHCP сервер 
 харилцагчаас хүлээн авсан хүсэлтийг өөр сүлжээнд байгаа 
 нөгөө DHCP сервер рүү дамжуулдаг, нарийн бүтэцтэй орчинд хэрэглэнэ. 
 Хэрэв энэ функцыг ашиглах шаардлагатай бол, 
 <filename role="package">net/isc-dhcp31-relay</filename> портыг суулгаарай. 
 Порттой хамт ирэх &man.dhcrelay.8; заавар хуудаснаас дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг авна уу.</para>
 	    </listitem>
 	  </itemizedlist>
 	</sect3>
 
       </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-dns">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
 	    <firstname>Шерн</firstname>
 	    <surname>Лий</surname>
             <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
         </author>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Родес</surname>
 	</author>
 	<author>
 	  <firstname>Даниэл</firstname>
 	  <surname>Гэрзо</surname>
 	</author>
       </authorgroup>
 	<authorgroup>
 	  <author>
 	    <firstname>Лодойсамбын </firstname>
 	    <surname>Баянзул</surname>
 	    <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	  </author>
 	</authorgroup>
 
     </sect1info>
     <title>Домэйн Нэрийн Систем (<acronym>DNS</acronym>)</title>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
       <indexterm><primary>BIND</primary></indexterm>
 
       <para>&os; анхдагч байдлаар <acronym>DNS</acronym> протоколын 
 хамгийн өргөн хэрэглэгддэг хэрэгжүүлэлт болох BIND (Berkeley
 	Internet Name Domain)-н аль нэг хувилбарыг агуулсан байдаг. 
 <acronym>DNS</acronym> нь нэрүүдийг <acronym>IP</acronym> хаягууд руу, мөн 
 эсрэгээр нь буулгахад хэрэглэгддэг протокол юм. 
 Жишээ нь, <hostid role="fqdn">www.FreeBSD.org</hostid>-г асуусан DNS асуулга явуулахад, 
 хариуд нь &os; Төсөлийн вэб серверийн <acronym>IP</acronym> хаяг ирэх бол, 
 <hostid	role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid>-н хувьд асуулга явуулахад, 
 хариуд нь харгалзах <acronym>FTP</acronym> машины <acronym>IP</acronym> хаяг ирэх болно. 
 Яг үүнтэй адилаар эсрэгээр нь хийж болно. Ямар нэг <acronym>IP</acronym>-р асуулга 
 явуулахад түүний хост нэрийг олж болно. <acronym>DNS</acronym> хайлт хийхийн тулд 
 тухайн системд домэйн нэрийн сервер ажиллаж байх ёстой.</para>
 
       <para>&os; нь одоо <acronym>BIND</acronym>9
 	<acronym>DNS</acronym> сервер програмын хамт ирдэг болсон. 
 Бидний суулгац нь файл системийн шинэчилсэн зохион байгуулалт, 
 автомат &man.chroot.8; тохиргоо зэрэг аюулгүй байдлыг дээд зэргээр 
 хангах функцүүдтэй ирдэг.</para>
 
       <indexterm><primary>DNS</primary></indexterm>
       <para><acronym>DNS</acronym> бол Интернэт дээр тулгуурласан, 
 бүрэн эрхт root буюу эх сервер, Top Level Domain буюу Дээд Түвшний Домэйн (<acronym>TLD</acronym>) 
 сервер, болон домэйн тус бүрийн мэдээллийг агуулж байдаг 
 бусад жижиг нэрийн серверүүдээс бүтсэн нарийн төвөгтэй 
 систем юм.</para>
 
       <para>BIND одоо 
 	Internet Systems Consortium
 	<ulink url="http://www.isc.org/"></ulink>-н мэдэлд байдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэр Томъёо</title>
 
       <para>Энэ баримтыг ойлгохын тулд, <acronym>DNS</acronym>-тэй холбоотой 
 зарим нэр томъёог ойлгосон байх шаардлагатай.</para>
 
       <indexterm><primary>resolver</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>reverse DNS</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>root zone</primary></indexterm>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <colspec colwidth="1*">
 	  <colspec colwidth="3*">
 
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Нэр</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>Forward буюу Ердийн <acronym>DNS</acronym></entry>
 	      <entry>Хост нэрийг IP хаяг руу буулгана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Origin буюу Үүсэл</entry>
 	      <entry>Тухайн бүсийн файлд хамрагдаж байгаа домэйныг заана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><application>named</application>, BIND</entry>
 	      <entry>&os;-н BIND нэрийн серверийг нэрлэх түгээмэл нэршил.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Resolver буюу Тайлагч</entry>
 	      <entry>Машин, бүсийн мэдээллийн талаар нэрийн серверээс асуулга 
 явуулахын тулд ашигладаг системийн процесс.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Reverse буюу Урвуу <acronym>DNS</acronym></entry>
 	      <entry><acronym>IP</acronym> 
 хаягийг хост нэр рүү буулгана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Root zone буюу Эх бүс</entry>
 
 	      <entry>Интернэт бүсийн шатлалын эхлэл. 
 Файл системийн бүх файлууд эх санд харъяалагддаг шиг, 
 бүх бүсүүд эх бүсэд харъяалагдана.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>Zone буюу Бүс</entry>
 	      <entry>Нэг бүрэн эрхт газраар удирдуулж байгаа 
 домэйн, дэд домэйн, эсвэл <acronym>DNS</acronym>-н нэг хэсэг.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <indexterm>
 	<primary>бүсүүд</primary>
 	<secondary>жишээнүүд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Бүсүүдийн жишээ:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><hostid>.</hostid> нь баримтад ихэвчлэн эх бүс гэж заагддаг.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid>org.</hostid> бол эх бүсийн доорх Top Level Domain буюу 
 Дээд Түвшний Домэйн (<acronym>TLD</acronym>).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid role="domainname">example.org.</hostid> бол <hostid>org.</hostid> <acronym>TLD</acronym>-н 
 доорх бүс.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><hostid>1.168.192.in-addr.arpa</hostid> бол <hostid role="ipaddr">192.168.1.*</hostid> 
 <acronym>IP</acronym> хаягийн хүрээнд багтаж байгаа бүх <acronym>IP</acronym> 
 хаягуудыг агуулсан бүс.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Хост нэр зүүн тал руугаа явах тусам илүү тодорхой 
 болж байгааг та бүхэн анзаарсан байх. Жишээлбэл, <hostid	role="domainname">example.org.</hostid> 
 нь <hostid>org.</hostid>-с илүү тодорхой, харин <hostid>org.</hostid> нь эх бүсээс 
 илүү тодорхой байна. Хост нэрийн зохион байгуулалт нь 
 файл системийнхтэй төстэй: <filename class="directory">/dev</filename> директор нь 
 эх директорт харъяалагдана, гэх мэт.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Нэрийн Сервер ажиллуулах Шалтгаанууд</title>
 
       <para>Нэрийн Серверүүд ерөнхийдөө хоёр янз байна: authoritative буюу бүрэн эрхт нэрийн сервер, 
 ба caching буюу түр тогтоогч нэрийн сервер.</para>
 
       <para>Бүрэн эрхт нэрийн сервер нь дараах тохиолдлуудад хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><acronym>DNS</acronym> мэдээллийг өөртөө агуулж, энэ мэдээллийг нийтэд зарлан, 
 ирсэн асуулгуудад бүрэн эрхтэйгээр хариулах хүсэлтэй үед.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүртгэлтэй домэйны хувьд, жишээлбэл <hostid role="domainname">example.org</hostid>, 
 түүний дор орших хост нэрүүдэд <acronym>IP</acronym> хаяг оноож өгөх хэрэгтэй үед.</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Бүлэг <acronym>IP</acronym> хаягуудад урвуу <acronym>DNS</acronym> мэдээлэл хэрэгтэй үед 
 (<acronym>IP</acronym>-с хост нэр рүү).</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Нөөц эсвэл хоёрдогч нэрийн сервер, зарц гэж нэрлэнэ, 
 асуулгуудад хариулуулах шаардлагатай үед.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Түр тогтоогч нэрийн сервер дараах тохиолдлуудад хэрэгтэй:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Дотоод <acronym>DNS</acronym> сервер нь асуулгын хариуг 
 түр тогтоосноор гадаад нэрийн серверээс илүү хурдан хариу өгч 
 байгаа үед.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para><hostid role="fqdn">www.FreeBSD.org</hostid>-р асуулга явуулсан үед, тайлагч ихэвчлэн 
 үйлчилгээ авдаг <acronym>ISP</acronym>-нхаа нэрийн серверээс асуугаад хариуг олж авна. 
 Дотоод, түр тогтоогч <acronym>DNS</acronym> сервер ажиллуулснаар, 
 асуулгыг гадаад интернэтээс зөвхөн ганц удаа явуулах бөгөөд, 
 хариуг тогтоож авна. Нэмэлт асуулгуудад түр тогтоогч нэрийн сервер 
 хариулах ба гадагшаа дахин асуулга явуулах шаардлага байхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Хэрхэн ажилладаг вэ?</title>
       <para>&os;-д BIND дэмонг <application>named</application> гэж нэрлэнэ.</para>
 
       <informaltable frame="none" pgwide="1">
 	<tgroup cols="2">
 	  <thead>
 	    <row>
 	      <entry>Файл</entry>
 	      <entry>Тайлбар</entry>
 	    </row>
 	  </thead>
 
 	  <tbody>
 	    <row>
 	      <entry>&man.named.8;</entry>
 	      <entry>BIND дэмон.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry>&man.rndc.8;</entry>
 	      <entry>Нэрийн серверийг хянах хэрэгсэл.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename class="directory">/etc/namedb</filename></entry>
 	      <entry>BIND-н бүсийн мэдээлэл хадгалагдаж байгаа сан.</entry>
 	    </row>
 
 	    <row>
 	      <entry><filename>/etc/namedb/named.conf</filename></entry>
 	      <entry>дэмоны тохиргооны файл.</entry>
 	    </row>
 	  </tbody>
 	</tgroup>
       </informaltable>
 
       <para>Тухайн бүс сервер дээр хэрхэн тохируулагдсанаас хамаарч 
 энэ бүстэй хамааралтай файлууд <filename class="directory">/etc/namedb</filename> 
 директорын <filename class="directory">master</filename>, 
 <filename class="directory">slave</filename>, эсвэл <filename class="directory">dynamic</filename> 
 гэсэн дэд сангуудад байрлана. Эдгээр файлуудад 
 гадны асуулгад хариу болгон өгөх <acronym>DNS</acronym> мэдээллүүд 
 байрлана.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>BIND-г ажиллуулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>BIND</primary>
 	<secondary>ажиллуулах</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>BIND нь анхдагч байдлаар суучихсан ирдэг тул тохируулахад 
 хялбар байдаг.</para>
 
       <para><application>named</application>-н анхдагч тохиргоо нь 
 &man.chroot.8; орчинд ажиллах, тайлагч нэрийн сервер байдлаар хийгдсэн байдаг 
 	бөгөөд локал IPv4 loopback хаяг (127.0.0.1) дээр ажиллахаар 
 	хязгаарлагдсан байдаг.
 Энэ тохиргоогоор серверийг ажиллуулахын тулд дараах тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/named onestart</userinput></screen>
 
       <para><application>named</application> дэмонг систем ачаалах үед 
 ажиллуулдаг болгохын тулд <filename>/etc/rc.conf</filename> дотор дараах мөрүүдийг нэмэх 
 хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>named_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Мэдээж <filename>/etc/namedb/named.conf</filename> файл дотор 
 өөр олон тохируулгууд байгаа боловч энэ баримтын мэдлээс халих 
 тул энд дурдсангүй. Хэрэв &os; дээрх <application>named</application>-н эхлэл 
 тохируулгуудын талаар сонирхож байгаа бол <filename>/etc/defaults/rc.conf</filename> 
 дотор байгаа <literal>named_<replaceable>*</replaceable></literal> тугуудыг нэг ороод үзээрэй. 
 Мөн &man.rc.conf.5; заавар хуудаснаас тусламж авч болно. <xref linkend="configtuning-rcd"> 
 хэсгийг уншихад илүүдэхгүй.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргооны файлууд</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>BIND</primary>
 	<secondary>тохиргооны файлууд</secondary>
       </indexterm>
 
       <para><application>named</application>-н тохиргооны файлууд нь 
 <filename class="directory">/etc/namedb</filename> директор дотор байрлах ба 
 хэрэв хялбар тайлагчаас өөр түвшинд ажиллах хэрэгтэй бол 
 ажиллуулахаасаа өмнө тохиргооны файлд засвар хийх хэрэгтэй. 
 Ихэнх тохиргоог энэ сан дотор гүйцэтгэнэ.</para>
 
       <sect3>
 	<title><filename>/etc/namedb/named.conf</filename></title>
 
 	<programlisting>// &dollar;FreeBSD&dollar;
 //
 // Refer to the named.conf(5) and named(8) man pages, and the documentation
 // in /usr/share/doc/bind9 for more details.
 //
 // If you are going to set up an authoritative server, make sure you
 // understand the hairy details of how DNS works.  Even with
 // simple mistakes, you can break connectivity for affected parties,
 // or cause huge amounts of useless Internet traffic.
 
 options {
 	// Relative to the chroot directory, if any
 	directory	"/etc/namedb";
 	pid-file	"/var/run/named/pid";
 	dump-file	"/var/dump/named_dump.db";
 	statistics-file	"/var/stats/named.stats";
 
 // If named is being used only as a local resolver, this is a safe default.
 // For named to be accessible to the network, comment this option, specify
 // the proper IP address, or delete this option.
 	listen-on	{ 127.0.0.1; };
 
 // If you have IPv6 enabled on this system, uncomment this option for
 // use as a local resolver.  To give access to the network, specify
 // an IPv6 address, or the keyword "any".
 //	listen-on-v6	{ ::1; };
 
 // These zones are already covered by the empty zones listed below.
 // If you remove the related empty zones below, comment these lines out.
 	disable-empty-zone "255.255.255.255.IN-ADDR.ARPA";
 	disable-empty-zone "0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.IP6.ARPA";
 	disable-empty-zone "1.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.0.IP6.ARPA";
 
 // If you've got a DNS server around at your upstream provider, enter
 // its IP address here, and enable the line below.  This will make you
 // benefit from its cache, thus reduce overall DNS traffic in the Internet.
 /*
 	forwarders {
 		127.0.0.1;
 	};
 */
 
 // If the 'forwarders' clause is not empty the default is to 'forward first'
 // which will fall back to sending a query from your local server if the name
 // servers in 'forwarders' do not have the answer.  Alternatively you can
 // force your name server to never initiate queries of its own by enabling the
 // following line:
 //	forward only;
 
 // If you wish to have forwarding configured automatically based on
 // the entries in /etc/resolv.conf, uncomment the following line and
 // set named_auto_forward=yes in /etc/rc.conf.  You can also enable
 // named_auto_forward_only (the effect of which is described above).
 //	include "/etc/namedb/auto_forward.conf";</programlisting>
 
 	<para>Тайлбар дээр хэлсэнчлэн 
 дээд гарцын түр тогтоогчоос хүртэхийн тулд 
 <literal>forwarders</literal>-г идэвхжүүлж болох юм. 
 Энгийн үед, нэрийн сервер нь хариултыг олтлоо давталттай байдлаар 
 хэд хэдэн нэрийн серверүүдээр дамжин асууна. 
 Энэ тохируулгыг идэвхжүүлснээр, дээд гарцынхаа нэрийн серверээс 
 (эсвэл зааж өгсөн нэрийн сервер) хамгийн түрүүнд асууж, энэ серверийн 
 түр санах ойд байгаа мэдээллээс хүртэхийг эрмэлзэнэ. 
 Хэрэв дээд гарцын нэрийн сервер нь олон асуулгад хариулдаг, хурдан үйлчилдэг 
 сервер байвал дээрх тохируулгыг идэвхжүүлсний үр ашиг гарна.</para>
 
 	<warning>
 	  <para><hostid role="ipaddr">127.0.0.1</hostid> энд ажиллах<emphasis>гүй</emphasis>. Энэ 
 <acronym>IP</acronym> хаягийг өөрийн дээд гарцын нэрийн серверээр сольж бичнэ үү.</para>
 	</warning>
 
 	<programlisting>	/*
 	   Modern versions of BIND use a random UDP port for each outgoing
 	   query by default in order to dramatically reduce the possibility
 	   of cache poisoning.  All users are strongly encouraged to utilize
 	   this feature, and to configure their firewalls to accommodate it.
 
 	   AS A LAST RESORT in order to get around a restrictive firewall
 	   policy you can try enabling the option below.  Use of this option
 	   will significantly reduce your ability to withstand cache poisoning
 	   attacks, and should be avoided if at all possible.
 
 	   Replace NNNNN in the example with a number between 49160 and 65530.
 	*/
 	// query-source address * port NNNNN;
 };
 
 // If you enable a local name server, don't forget to enter 127.0.0.1
 // first in your /etc/resolv.conf so this server will be queried.
 // Also, make sure to enable it in /etc/rc.conf.
 
 // The traditional root hints mechanism. Use this, OR the slave zones below.
 zone "." { type hint; file "named.root"; };
 
 /*	Slaving the following zones from the root name servers has some
 	significant advantages:
 	1. Faster local resolution for your users
 	2. No spurious traffic will be sent from your network to the roots
 	3. Greater resilience to any potential root server failure/DDoS
 
 	On the other hand, this method requires more monitoring than the
 	hints file to be sure that an unexpected failure mode has not
 	incapacitated your server.  Name servers that are serving a lot
 	of clients will benefit more from this approach than individual
 	hosts.  Use with caution.
 
 	To use this mechanism, uncomment the entries below, and comment
 	the hint zone above.
 */
 /*
 zone "." {
 	type slave;
 	file "slave/root.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 zone "arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/arpa.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 zone "in-addr.arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/in-addr.arpa.slave";
 	masters {
 		192.5.5.241;	// F.ROOT-SERVERS.NET.
 	};
 	notify no;
 };
 */
 
 /*	Serving the following zones locally will prevent any queries
 	for these zones leaving your network and going to the root
 	name servers.  This has two significant advantages:
 	1. Faster local resolution for your users
 	2. No spurious traffic will be sent from your network to the roots
 */
 // RFC 1912
 zone "localhost"	{ type master; file "master/localhost-forward.db"; };
 zone "127.in-addr.arpa" { type master; file "master/localhost-reverse.db"; };
 zone "255.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // RFC 1912-style zone for IPv6 localhost address
 zone "0.ip6.arpa"	{ type master; file "master/localhost-reverse.db"; };
 
 // "This" Network (RFCs 1912 and 3330)
 zone "0.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Private Use Networks (RFC 1918)
 zone "10.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "16.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "17.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "18.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "19.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "20.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "21.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "22.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "23.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "24.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "25.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "26.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "27.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "28.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "29.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "30.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "31.172.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "168.192.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Link-local/APIPA (RFCs 3330 and 3927)
 zone "254.169.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // TEST-NET for Documentation (RFC 3330)
 zone "2.0.192.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // Router Benchmark Testing (RFC 3330)
 zone "18.198.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "19.198.in-addr.arpa"	{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IANA Reserved - Old Class E Space
 zone "240.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "241.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "242.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "243.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "244.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "245.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "246.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "247.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "248.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "249.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "250.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "251.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "252.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "253.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "254.in-addr.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Unassigned Addresses (RFC 4291)
 zone "1.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "8.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "c.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "e.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "0.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "1.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "2.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "8.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "0.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "1.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "2.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "3.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "4.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "5.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "6.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "7.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 ULA (RFC 4193)
 zone "c.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Link Local (RFC 4291)
 zone "8.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "9.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "a.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "b.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IPv6 Deprecated Site-Local Addresses (RFC 3879)
 zone "c.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "d.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "e.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 zone "f.e.f.ip6.arpa"		{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // IP6.INT is Deprecated (RFC 4159)
 zone "ip6.int"			{ type master; file "master/empty.db"; };
 
 // NB: Do not use the IP addresses below, they are faked, and only
 // serve demonstration/documentation purposes!
 //
 // Example slave zone config entries.  It can be convenient to become
 // a slave at least for the zone your own domain is in.  Ask
 // your network administrator for the IP address of the responsible
 // master name server.
 //
 // Do not forget to include the reverse lookup zone!
 // This is named after the first bytes of the IP address, in reverse
 // order, with ".IN-ADDR.ARPA" appended, or ".IP6.ARPA" for IPv6.
 //
 // Before starting to set up a master zone, make sure you fully
 // understand how DNS and BIND work.  There are sometimes
 // non-obvious pitfalls.  Setting up a slave zone is usually simpler.
 //
 // NB: Don't blindly enable the examples below. :-)  Use actual names
 // and addresses instead.
 
 /* An example dynamic zone
 key "exampleorgkey" {
 	algorithm hmac-md5;
 	secret "sf87HJqjkqh8ac87a02lla==";
 };
 zone "example.org" {
 	type master;
 	allow-update {
 		key "exampleorgkey";
 	};
 	file "dynamic/example.org";
 };
 */
 
 /* Example of a slave reverse zone
 zone "1.168.192.in-addr.arpa" {
 	type slave;
 	file "slave/1.168.192.in-addr.arpa";
 	masters {
 		192.168.1.1;
 	};
 };
 */</programlisting>
 
 	<para><filename>named.conf</filename> доторх эдгээр жишээнүүд нь 
 ердийн болон урвуу бүсийн зарц бүртгэлүүд болно.</para>
 
 	<para>Шинэ бүс нэмэхдээ, <filename>named.conf</filename> файл дотор шинэ бүртгэл 
 оруулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Жишээ нь, <hostid role="domainname">example.org</hostid> домэйны хувьд 
 хамгийн хялбар бүртгэл дараах байдалтай байна:</para>
 
 	<programlisting>zone "example.org" {
 	type master;
 	file "master/example.org";
 };</programlisting>
 
 	<para>Энэ бүс нь эзэн бүс болохыг <option>type</option> илэрхийллээс харж болно. 
 Мөн бүсийн мэдээллийг <filename>/etc/namedb/master/example.org</filename> файл дотор агуулж байгааг 
 <option>file</option> илэрхийллээс харж болно.</para>
 
 	<programlisting>zone "example.org" {
 	type slave;
 	file "slave/example.org";
 };</programlisting>
 
 	<para>Зарц бүсийн хувьд, тухайн бүсийн хувьд бүсийн мэдээлэл 
 эзэн нэрийн серверээс зөөгдөж ирэх ба зааж өгсөн файлд хадгалагдана. 
 Эзэн сервер унтарсан эсвэл холбоо тогтоох боломжгүй болбол, 
 зарц нэрийн серверт бүсийн мэдээлэл байгаа тул асуулгуудад хариулах 
 чадвартай байна.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Бүсийн Файлууд</title>
 	<indexterm>
 	  <primary>BIND</primary>
 	  <secondary>бүсийн файлууд</secondary>
 	</indexterm>
 	
 	<para><hostid role="domainname">example.org</hostid> домэйны хувьд жишээ эзэн бүсийн файлыг 
 дор үзүүлэв (<filename>/etc/namedb/master/example.org</filename> файл):</para>
 
 	<programlisting>&dollar;TTL 3600        ; 1 hour default TTL
 example.org.    IN      SOA      ns1.example.org. admin.example.org. (
                                 2006051501      ; Serial
                                 10800           ; Refresh
                                 3600            ; Retry
                                 604800          ; Expire
                                 300             ; Negative Reponse TTL
                         )
 
 ; DNS Servers
                 IN      NS      ns1.example.org.
                 IN      NS      ns2.example.org.
 
 ; MX Records
                 IN      MX 10   mx.example.org.
                 IN      MX 20   mail.example.org.
 
                 IN      A       192.168.1.1
 
 ; Machine Names
 localhost       IN      A       127.0.0.1
 ns1             IN      A       192.168.1.2
 ns2             IN      A       192.168.1.3
 mx              IN      A       192.168.1.4
 mail            IN      A       192.168.1.5
 
 ; Aliases
 www             IN      CNAME   example.org.</programlisting>
 
         <para><quote>.</quote> тэмдэгтээр төгссөн хост нэрүүд нь жинхэнэ хост нэрүүд бөгөөд 
 <quote>.</quote> тэмдэгтээр төгсөөгүй нэрүүдэд үүсэл залгагдахыг анхаарна уу. 
 Жишээлбэл, <literal>ns1</literal> нь <literal>ns1.<replaceable>example.org.</replaceable></literal>-руу 
 хөрвүүлэгдэх болно.</para>
 
         <para>Бүсийн файл дараах хэлбэртэй байна:</para>
         <programlisting>recordname      IN recordtype   value</programlisting>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>DNS</primary>
 	  <secondary>бичлэгүүд</secondary>
 	</indexterm>
         <para>Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг DNS бичлэгүүд:</para>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term>SOA</term>
 
 	    <listitem><para>start of zone authority буюу бүсийн бүрэн эрхт мэдээллийн эхлэл</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>NS</term>
 
 	    <listitem><para>бүрэн эрхт нэрийн сервер</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>A</term>
 
 	    <listitem><para>хостын хаяг</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>CNAME</term>
 
 	    <listitem><para>хуурамч дүрд өгөх хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэр</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>MX</term>
 
 	    <listitem><para>захидал солилцогч</para></listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term>PTR</term>
 
 	    <listitem><para>домэйн нэрийг заагч (урвуу DNS-д хэрэглэнэ)
 	      </para></listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
         <programlisting>example.org. IN SOA ns1.example.org. admin.example.org. (
                         2006051501      ; Serial
                         10800           ; Refresh after 3 hours
                         3600            ; Retry after 1 hour
                         604800          ; Expire after 1 week
                         300 )           ; Negative Reponse TTL</programlisting>
 
 	<variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><hostid role="domainname">example.org.</hostid></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>домэйн нэр, мөн энэ бүсийн файлын хувьд үүсэл 
 		болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><hostid role="fqdn">ns1.example.org.</hostid></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>энэ бүсийн гол/бүрэн эрхт нэрийн 
 		сервер.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>admin.example.org.</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>энэ бүсийг хариуцагч хүн, <quote>@</quote> тэмдэгтийг нь 
 		орлуулсан цахим захидлын хаяг. 
 		(<email>admin@example.org</email> нь <literal>admin.example.org</literal> болно)</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>2006051501</literal></term>
 
 	      <listitem>
 		<para>Файлын сериал дугаар. Бүсийн файлд өөрчлөлт оруулах болгонд 
 энэ дугаарыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Одоо цагт ихэнх админууд энэ сериал дугаарыг 
 <literal>yyyymmddrr</literal> хэлбэрээр хэрэглэх болсон. <literal>2006051501</literal> гэдэг нь 
 хамгийн сүүлд 05/15/2006-нд засвар хийсэн, хамгийн сүүлийн <literal>01</literal> гэдэг нь 
 энэ өдөр хийгдсэн хамгийн анхны засвар гэдгийг илтгэнэ. Энэ сериал дугаар 
 нь зарц серверүүдэд бүсийн мэдээлэл өөрчлөгдсөн талаар мэдээлэл өгдөг тул их чухал зүйл 
 байгаа юм.</para>
 	      </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
         <programlisting>       IN NS           ns1.example.org.</programlisting>
 
         <para>Энэ бол NS бичлэг. Тухайн бүсийн хувьд бүрэн эрхт хариултыг 
 	  өгч чадах сервер бүрийн хувьд энэ бичлэг байх ёстой.</para>
 
         <programlisting>localhost       IN      A       127.0.0.1
 ns1             IN      A       192.168.1.2
 ns2             IN      A       192.168.1.3
 mx              IN      A       192.168.1.4
 mail            IN      A       192.168.1.5</programlisting>
 
         <para>A бичлэг нь машины нэрийг заана. Дээр үзүүлсэнчлэн, 
 	  <hostid role="fqdn">ns1.example.org</hostid> нь <hostid role="ipaddr">192.168.1.2</hostid>-руу буулгагдана.
         </para>
 
         <programlisting>                IN      A       192.168.1.1</programlisting>
 
 	<para>Энэ мөр нь <hostid role="ipaddr">192.168.1.1</hostid> гэсэн IP хаягийг 
 үүсэлд оноож байна, бидний жишээн дээр <hostid role="domainname">example.org</hostid>.</para>
 
         <programlisting>www             IN CNAME        @</programlisting>
 
         <para>Хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэрийн бичлэг нь машинд хуурамч дүр 
 өгөхөд хэрэглэгдэнэ. Энэ жишээн дээр, <hostid>www</hostid> нь 
 <hostid role="domainname">example.org</hostid> (<hostid role="ipaddr">192.168.1.1</hostid>) гэсэн домэйн нэртэй 
 <quote>master</quote> машины хуурамч дүрийн нэр юм. CNAME-г тухайн хостын нэрийн хувьд 
 өөр төрлийн бичлэгтэй хэзээ ч цуг хэрэглэж болохгүй.</para>
 
 	<indexterm>
 	  <primary>MX бичлэг</primary>
 	</indexterm>
 
         <programlisting>               IN MX   10      mail.example.org.</programlisting>
 
         <para>MX бичлэг нь аль захидлын серверүүд тухайн бүсийн захидлыг 
 хүлээж авах үүрэгтэй болохыг зааж өгнө. <hostid role="fqdn">mail.example.org</hostid> 
 нь захидлын серверийн хост нэр бөгөөд 10 нь энэ захидлын серверийн 
 зэрэглэлийг зааж байна.</para>
 
         <para>Нэг бүсэд 10, 20 гэх мэт ялгаатай зэрэглэлтэй 
 хэд хэдэн захидлын сервер байж болно. <hostid role="domainname">example.org</hostid> 
 домэйн руу захидал явуулах гэж байгаа сервер эхлээд 
 хамгийн өндөр зэрэглэлтэй MX сервертэй (хамгийн бага зэрэглэлийн дугаартай), дараа нь дараагийн хамгийн өндөр зэрэглэлтэй 
 сервертэй гэх мэтчилэн захидлыг явуулж чадтал дарааллаар нь холбоо тогтооно.</para>
 
         <para>in-addr.arpa бүсийн файл (урвуу DNS) нь ижил хэлбэртэй байна. Ганцхан ялгаа нь 
 A болон CNAME бичлэгийн оронд PTR бичлэгийг хэрэглэнэ.
         </para>
 
         <programlisting>$TTL 3600
 
 1.168.192.in-addr.arpa. IN SOA ns1.example.org. admin.example.org. (
                         2006051501      ; Serial
                         10800           ; Refresh
                         3600            ; Retry
                         604800          ; Expire
                         300 )           ; Negative Reponse TTL
 
         IN      NS      ns1.example.org.
         IN      NS      ns2.example.org.
 
 1       IN      PTR     example.org.
 2       IN      PTR     ns1.example.org.
 3       IN      PTR     ns2.example.org.
 4       IN      PTR     mx.example.org.
 5       IN      PTR     mail.example.org.</programlisting>
 
         <para>Энэ файлд дээрх домэйны IP-с хост нэр рүү буулгасан 
 зохих шаардлагатай буулгалтуудыг үзүүлсэн байна.</para>
 
         <para>PTR бичлэгийн баруун талын бүх нэрс төгссөн байх 
 	  ёстой (өөрөөр хэлбэл <quote>.</quote>-ээр төгссөн 
 	  байна).</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Түр тогтоогч Нэрийн Сервер (Caching Name Server)</title>
       <indexterm>
         <primary>BIND</primary>
         <secondary>түр тогтоогч нэрийн сервер</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Түр тогтоогч нэрийн сервер гэдэг нь 
 рекурсив хүсэлтэд хариу өгөх гол үүрэгтэй нэрийн серверийг хэлнэ. 
 Ийм төрлийн сервер нь зөвхөн асуулга явуулах бөгөөд 
 хариултыг дараа хэрэглэхээр тогтоож авдаг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аюулгүй байдал</title>
 
       <para>Хэдийгээр BIND нь хамгийн өргөн хэрэглэгддэг DNS сервер боловч, 
 аюулгүй байдалтай холбоотой асуудлууд байнга тулгардаг. 
 Гадны халдлагад өртөж болзошгүй аюулгүй байдлын цоорхой заримдаа 
 олддог.</para>
 
       <para>Хэдийгээр &os; <application>named</application>-г автоматаар &man.chroot.8; орчинд 
 оруулдаг боловч; <acronym>DNS</acronym> халдлагад ашиглаж болохуйц 
 хэд хэдэн механизмууд байсаар байна.</para>
 
       <para><ulink url="http://www.cert.org/">CERT</ulink>-с гаргадаг аюулгүй байдлын 
 санамжуудыг уншихыг зөвлөж байна. Мөн &a.security-notifications;-д бүртгүүлж, 
 шинээр гарч байгаа Интернэт болон &os;-н аюулгүй байдлын асуудлуудын 
 талаар мэдээлэлтэй байхыг зөвлөе.</para>
 
       <tip>
 	<para>Хэрэв ямар нэгэн асуудал тулгарвал 
 эхийг байнга шинэчилж, <application>named</application>-г шинээр бүтээх нь тусалж болох юм.</para>
       </tip>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Гүнзгийрүүлэн унших</title>
 
       <para>BIND/<application>named</application> заавар хуудсууд:
       &man.rndc.8; &man.named.8; &man.named.conf.5;</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="https://www.isc.org/software/bind">ISC BIND-н Албан ёсны Хуудас</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="https://www.isc.org/software/guild">ISC BIND-н Албан ёсны Хэлэлцүүлэг</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink url="http://www.oreilly.com/catalog/dns5/">O'Reilly
 	      "DNS ба BIND" 5 дахь Хэвлэлт</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1034.txt">RFC1034
 	      - Домэйн Нэрүүд - Зарчмууд болон Боломжууд</ulink></para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para><ulink
 	      url="http://www.rfc-editor.org/rfc/rfc1035.txt">RFC1035
 	      - Домэйн Нэрүүд - Хэрэгжүүлэлт болон Үзүүлэлтүүд</ulink></para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-apache">
     <sect1info>
      <authorgroup>
       <author>
         <firstname>Мюррей</firstname>
 	<surname>Стөүкли</surname>
 	<contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     <authorgroup>
       <author>
 	<firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	<surname>Баянзул</surname>
 	<contrib>Орчуулсан  </contrib>
       </author>
     </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Apache HTTP Сервер</title>
 
     <indexterm><primary>вэб серверүүд</primary>
       <secondary>зохион байгуулах</secondary></indexterm>
     <indexterm><primary>Apache</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
 
       <para>Дэлхийн хамгийн их ачаалалтай ажилладаг 
 зарим вэб сайтууд &os; дээр ажилладаг. Интернэтэд ажиллаж байгаа 
 вэб серверүүдийн олонхи нь <application>Apache HTTP Сервер</application>ийг ашиглаж 
 байна. <application>Apache</application> програм хангамжийн багц таны FreeBSD суулгах дискэнд 
 орсон байгаа. Хэрэв та &os;-г анх суулгахдаа <application>Apache</application>-г хамт 
 суулгаагүй бол <filename role="package">www/apache13</filename> эсвэл <filename role="package">www/apache20</filename> 
 портоос суулгаж болно.</para>
 
       <para><application>Apache</application> нэгэнт амжилттай суусан бол түүнийг тохируулах 
 шаардлагатай.</para>
 
       <note><para><application>Apache HTTP Server</application>-н 1.3.X хувилбар нь 
 &os;-д хамгийн өргөн хэрэглэгддэг тул бид энэ хэсэгт энэ хувилбарыг үзэх болно. 
 <application>Apache</application>&nbsp;2.X-д олон  шинэ технологи нэвтэрсэн боловч 
 бид энэ талаар энд үзэхгүй. <application>Apache</application>&nbsp;2.X-н талаар 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink url="http://httpd.apache.org/"></ulink> хаягаар орж үзнэ үү.</para></note>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>тохиргооны файл</secondary></indexterm>
 
       <para>&os; дээрх <application>Apache HTTP Сервер</application>ийн гол тохиргооны файл 
 бол <filename>/usr/local/etc/apache/httpd.conf</filename> юм. Энэ файлд, 
 &unix;-н текст тохиргооны файлын нэгэн адил тайлбар мөрүүдийн өмнө 
 <literal>#</literal> тэмдэгтийг хэрэглэдэг. Бүх боломжит тохируулгуудын 
 талаар дэлгэрүүлж тайлбарлах нь энэ номын хүрээнээс халих тул, 
 хамгийн их өөрчлөлт хийгддэг директивүүдийг энд авч үзье.</para>
 
       <variablelist>
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerRoot "/usr/local"</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Энэ директив <application>Apache</application> суулгацын 
 анхдагч директор шатлалын эхийг зааж өгнө. Хоёртын файлууд 
 серверийн эх директорын 
 <filename class="directory">bin</filename> ба <filename class="directory">sbin</filename> дэд директоруудад, 
 тохиргооны файлууд <filename class="directory">etc/apache</filename> дэд директорт байрлана.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerAdmin you@your.address</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para>Сервертэй холбоотой асуудлуудын талаар 
 илгээх цахим захидлын хаягийг заана. Энэ хаяг алдааны хуудсууд гэх зэрэг 
 сервер талаас автоматаар үүсгэгддэг зарим хуудсууд дээр 
 бичигдэх болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>ServerName www.example.com</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>ServerName</literal> нь хост дээр тохируулагдсан хост нэрээс 
 өөр нэрийг сервертээ өгөх боломжийг танд олгоно (өөрөөр хэлбэл, хостын жинхэнэ 
 хост нэрийн оронд <hostid>www</hostid>-г хэрэглэх). Энэ нэрээр таны сервер харилцагч 
 нартай харилцах болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
 
 	<varlistentry>
 	  <term><literal>DocumentRoot "/usr/local/www/data"</literal></term>
 
 	  <listitem>
 	    <para><literal>DocumentRoot</literal>: Энэ директорт байгаа вэб баримтуудыг 
 харилцагч нарт үзүүлэх болно. Анхдагч байдлаар, бүх хүсэлтүүд энэ 
 директорт өгөгдөнө. Гэвч симбол холбоосууд болон хуурамч дүрүүдийг 
 ашиглан өөр газар руу зааж өгч болно.</para>
 	  </listitem>
 	</varlistentry>
       </variablelist>
 
       <para><application>Apache</application>-н тохиргооны файлд ямар нэг 
 өөрчлөлт хийхээсээ өмнө нөөц хуулбарыг авч үлдэхээ мартуузай. 
 Тохиргоо хийж дууссан бол одоо <application>Apache</application>-г ажиллуулах 
 хэрэгтэй.</para>
 
 <!-- sect3 for performance tuning directives?  maxservers minservers -->
 <!-- etc..?? -->
 
 <!-- Advanced configuration section.
 
 Performance tuning directives.
 
 Log file format -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title><application>Apache</application>-г ажиллуулах нь</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>эхлүүлэх ба зогсоох</secondary></indexterm>
 
       <para>Бусад олон сүлжээний орчны серверүүд 
 <application>inetd</application> супер серверээс ажилладаг бол, 
 <application>Apache</application> тэгдэггүй. Харилцагч вэб хөтчүүдээс 
 ирэх HTTP хүсэлтүүдэд хариулахдаа илүү өндөр үзүүлэлттэй ажиллуулахын тулд 
 түүнийг бие даан ажилладаг байхаар тохируулсан байдаг. 
 Эхлүүлэх, зогсоох болон дахин эхлүүлэх зэрэг үйлдлийг 
 аль болох хялбар болгохын тулд бүрхүүлийн скрипт хялбаршуулагч 
 хамт ирдэг. <application>Apache</application>-г анх удаа эхлүүлэхийн тулд, дараах 
 тушаалыг өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl start</userinput></screen>
 
       <para>Хүссэн үедээ серверийг дараах тушаалаар зогсооно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl stop</userinput></screen>
 
       <para>Тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа, 
 серверийг дахин эхлүүлэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl restart</userinput></screen>
 
       <para>Тогтсон холболтуудыг таслалгүйгээр <application>Apache</application>-г 
 дахин эхлүүлэхийн тулд дараах тушаалыг өгнө:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/sbin/apachectl graceful</userinput></screen>
 
       <para>Нэмэлт мэдээллийг &man.apachectl.8; заавар хуудаснаас авна уу.</para>
 
       <para>Систем ачаалах үед <application>Apache</application>-г эхлүүлэхийн тулд 
 дараах мөрүүдийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж бичнэ:</para>
 
       <programlisting>apache_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>буюу эсвэл <application>Apache</application> 2.2-ийн хувьд:</para>
 
       <programlisting>apache22_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Хэрэв систем ачаалах үед эхэлдэг <application>Apache</application> 
 <command>httpd</command> програмд нэмэлт тушаалын мөрний тохируулгуудыг 
 оруулах хүсэлтэй бол, дараах мөрийг мөн <filename>rc.conf</filename> файлд 
 нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>apache_flags=""</programlisting>
 
       <para>Одоо таны вэб сервер ажиллаж байна. 
 Та өөрийн вэб сайтыг вэб хөтөч дээрээ <literal>http://localhost/</literal> 
 хаягийг оруулан харж болно. Энд гарах анхдагч вэб хуудас бол 
 <filename>/usr/local/www/data/index.html</filename> юм.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Давхар байршуулалт</title>
 
       <para><application>Apache</application> нь хоёр төрлийн давхар 
 байршуулах үйлчилгээг дэмждэг. Эхнийх нь 
 нэр дээр үндэслэсэн давхар байршуулалт юм. 
 Нэр дээр үндэслэсэн давхар байршуулалт дээр 
 хост нэрийг ялгаж мэдэхдээ харилцагчийн HTTP/1.1 толгойн хэсгийг ашигладаг. 
 Иим байдлаар олон өөр домэйнууд нэг IP хаягийг хуваан хэрэглэх 
 боломжтой болдог.</para>
 
       <para><application>Apache</application> дээр, нэр дээр үндэслэсэн 
 давхар байршуулалтыг хэрэглэхийн тулд 
 доор дурдсантай төстэй бүртгэлийг <filename>httpd.conf</filename> 
 файл дотор нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>NameVirtualHost *</programlisting>
 
       <para>Таны вэб серверийн нэр <hostid role="fqdn">www.domain.tld</hostid> 
 бөгөөд <hostid role="fqdn">www.someotherdomain.tld</hostid> нэртэй домэйныг 
 давхар байршуулах хүсэлтэй бол, та дараах бүртгэлийг 
 <filename>httpd.conf</filename> файлд нэмэх хэрэгтэй болно:</para>
 
       <screen>&lt;VirtualHost *&gt;
 ServerName www.domain.tld
 DocumentRoot /www/domain.tld
 &lt;/VirtualHost&gt;
 
 &lt;VirtualHost *&gt;
 ServerName www.someotherdomain.tld
 DocumentRoot /www/someotherdomain.tld
 &lt;/VirtualHost&gt;</screen>
 
       <para>Дээрх хаягуудын оронд хэрэгтэй хаягуудыг, замуудын оронд 
 баримтууд байгаа зохих замуудыг сольж бичнэ үү.</para>
 
       <para>Давхар хостуудыг зохион байгуулах талаар 
 дэлгэрэнгүй мэдээллийг <application>Apache</application>-н албан ёсны баримтжуулалт: 
 <ulink url="http://httpd.apache.org/docs/vhosts/"></ulink>-с олж үзнэ үү.</para>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Apache Модулиуд</title>
 
       <indexterm><primary>Apache</primary>
 	<secondary>модулиуд</secondary></indexterm>
 
       <para>Үндсэн серверийн үүрэг функцыг сайжруулахын 
 тулд бүтээгдсэн <application>Apache</application>-н олон модулиуд байдаг. 
 FreeBSD Портуудын Цуглуулга нь <application>Apache</application>-г түүний 
 өргөн хэрэглэгддэг зарим модулиудын хамт хялбар суулгах 
 боломжийг олгодог.</para>
 
       <sect3>
         <title>mod_ssl</title>
 
 	<indexterm><primary>вэб серверүүд</primary>
           <secondary>аюулгүй</secondary></indexterm>
 	<indexterm><primary>SSL</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>криптограф</primary></indexterm>
 
         <para><application>mod_ssl</application> модуль нь Secure Sockets Layer (SSL v2/v3) ба 
 Transport Layer Security (TLS v1) протоколоор дамжуулан өндөр 
 нууцлалыг хангахын тулд OpenSSL санг ашигладаг. 
 Энэ модуль нь батламж олгодог итгэмжлэгдсэн байгууллагаас 
 батламж авахын тулд шаардлагатай бүх зүйлсээр хангадаг тул 
 та үүнийг ашиглан &os; дээр аюулгүй вэб сервер ажиллуулж чадна.</para>
 
 	<para>Хэрэв та <application>Apache</application>-г суулгаж амжаагүй бол, 
 <application>mod_ssl</application> модулийг агуулдаг 
 <application>Apache</application>-н 1.3.X хувилбарыг <filename role="package">www/apache13-modssl</filename> 
 портоос суулгаж болох юм. 
 <application>Apache</application>&nbsp;2.X-н хувьд SSL дэмжлэгийг <filename role="package">www/apache22</filename> 
 портоос авч болно. SSL дэмжлэг автоматаар идэвхжсэн байдаг.</para>
 
 <!-- XXX add more information about configuring mod_ssl here. -->
 <!-- Generating keys, getting the key signed, setting up your secure -->
 <!-- web server! -->
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Хэлний холболтууд</title>
 
 	<para>Ихэнх гол скрипт хэлнүүдэд зориулсан Apache-ийн 
 	  модулиуд байдаг. Эдгээр модулиуд нь 
 	  <application>Apache</application>-ийн модулиудыг 
 	  бүхэлд нь скрипт хэл дээр бичих боломжийг ихэвчлэн 
 	  бүрдүүлдэг. Эдгээр нь бас гадаад тайлбарлагчийг эхлүүлэх нэмэлт 
 	  зардал болон димамик вэб сайтуудын хувьд байдаг эхлүүлэх 
 	  хугацааны алдагдлыг тойрон гарах, серверт багтааж хийгдсэн 
 	  байнгын тайлбарлагч болон дараагийн хэсэгт тайлбарлагдсан 
 	  шигээр ихэвчлэн ашиглагддаг.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Динамик вэб сайтууд</title>
 
       <indexterm><primary>web servers</primary>
 	<secondary>dynamic</secondary></indexterm>
 
         <para>Сүүлийн 10 жилд, өөрийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх, 
 	 хүмүүст хүрэх зорилгоор илүү олон компаниуд 
 	 бизнесээ Интернэтээр явуулах болжээ. Энэ нь 
 	 динамик агуулгатай вэб хуудсууд төрөн гарах 
 	 хэрэгцээ шаардлагыг улам нэмэгдүүлсэн. &microsoft; гэх мэт зарим компаниуд 
 	 ч өөрийн бүтээгдэхүүнүүдэд тэдгээрээс оруулах болсон хэдий ч, 
 	 нээлттэй эхийн нэгдэл энэ асуудалд хариу өгсөн юм. Динамик вэб агуулгыг 
 	 бий болгох орчин үеийн боломжууд бол Django, Ruby on Rails, 
 	 <application>mod_perl</application> болон 
          <application>mod_php</application> юм.</para>
 
       <sect3>
         <title>Django</title>
 
 	<indexterm><primary>Python</primary></indexterm>
 	<indexterm><primary>Django</primary></indexterm>
 
         <para>Django нь өндөр ажиллагаатай, гоёмсог вэб програмыг 
 	  хурдан бичих боломжийг хөгжүүлэгчдэд олгохоор хийгдсэн, 
 	  BSD лицензтэй тогтолцоо юм. Энэ нь өгөгдлийн төрлүүд 
 	  Python обьект хэлбэрээр хөгжүүлэгддэг байхаар болгосон 
 	  обьектийн харилцааг оноогчтой бөгөөд тэдгээр обьектуудад зориулсан 
 	  хөгжүүлэгчдэд SQL бичих шаардлагагүй болгож өгдөг, баялаг 
 	  динамик өгөгдлийн сангийн хандалтын API-тай юм. Энэ нь бас 
 	  програмын логикийг HTML үзүүлбэрээс тусгаарлах боломжийг 
 	  бүрдүүлэх нэмэлт загварын системтэй байдаг.</para>
 
         <para>Django нь <application>mod_python</application>,
           <application>Apache</application>, болон таны сонгосон SQL өгөгдлийн 
 	  сангийн хөдөлгүүрээс хамаардаг. FreeBSD порт нь эдгээр бүх 
 	  хамаарлуудыг тохирсон сонголтуудтай нь танд суулгаж өгөх болно.</para>
 
 	<example id="network-www-django-install">
 	  <title>Django-г Apache2, mod_python3, болон PostgreSQL-тэй суулгах нь</title>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/www/py-django; make all install clean -DWITH_MOD_PYTHON3 -DWITH_POSTGRESQL</userinput></screen>
         </example>
 
 	<para>Django болон бусад хамаарлууд суулгагдсаны дараа та 
 	  Django төслийн санг үүсгэх хэрэгтэй бөгөөд өөрийн сайт дээрх 
 	  тухайн URL дээр өөрийн програмыг дуудахын тулд суулгагдсан 
 	  Python тайлбарлагчийг ашиглахаар болгож Apache-г тохируулах хэрэгтэй.</para>
 
 	<example id="network-www-django-apache-config">
 	  <title>Django/mod_python-д зориулсан Apache-ийн тохиргоо</title>
 
           <para>Та өөрийн вэб програм руу тодорхой URL-уудад зориулсан 
 	    хүсэлтүүдийг дамжуулахаар Apache-г тохируулахын тулд 
 	    apache-ийн <filename>httpd.conf</filename> файлд мөр 
 	    нэмэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&lt;Location "/"&gt;
     SetHandler python-program
     PythonPath "['/dir/to/your/django/packages/'] + sys.path"
     PythonHandler django.core.handlers.modpython
     SetEnv DJANGO_SETTINGS_MODULE mysite.settings
     PythonAutoReload On
     PythonDebug On
 &lt;/Location&gt;</screen>
 	</example>
       </sect3>
 
       <sect3>
         <title>Ruby on Rails</title>
 
 	<indexterm><primary>Ruby on Rails</primary></indexterm>
 
 	<para>Ruby on Rails нь бүрэн гүйцэд хөгжүүлэлтийн стекийн 
 	  боломжийг олгодог бөгөөд вэб хөгжүүлэгчдийг хүчирхэг 
 	  програмыг хурдан шуурхай, илүү үр бүтээлтэй бичдэг байхаар 
 	  оновчлогдсон, нээлттэй эхийн вэб тогтолцоо юм. Үүнийг портын 
 	  системээс хялбараар суулгаж болно.</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/www/rubygem-rails; make all install clean</userinput></screen>
       </sect3>          
 
       <sect3>
         <title>mod_perl</title>
 
 	<indexterm>
           <primary>mod_perl</primary>
           <secondary>Perl</secondary>
         </indexterm>
 
         <para><application>Apache</application>/Perl нэгтгэх төсөл 
 Perl програмчлалын хэл ба <application>Apache HTTP Сервер</application>ийн 
 бүх хүч чадлыг нэгтгэсэн юм. <application>mod_perl</application> модулийн 
 тусламжтай <application>Apache</application> модулиудыг тэр чигээр нь 
 Perl дээр бичих боломжтой. Дээр нь, серверт суулгасан 
 шургуу хөрвүүлэгч, гадны хөрвүүлэгч ашиглах илүү ажил болон 
 Perl эхлүүлэх хугацааны алдагдлаас зайлсхийж чадсан юм.</para>
 
           <para><application>mod_perl</application>-г хэд хэдэн янзаар хэрэглэж болно. 
 <application>mod_perl</application>-г хэрэглэж эхлэхээс өмнө 
 <application>mod_perl</application> 1.0 зөвхөн <application>Apache</application> 1.3-тай ажилладаг, 
 <application>mod_perl</application> 2.0 зөвхөн <application>Apache</application> 2.X-тэй ажилладаг гэдгийг 
 санаарай. <application>mod_perl</application> 1.0-г <filename role="package">www/mod_perl</filename> портоос, 
 түүний статикаар эмхэтгэсэн хувилбарыг <filename role="package">www/apache13-modperl</filename> 
 портоос суулгаж болно. <application>mod_perl</application> 2.0-г 
 <filename role="package">www/mod_perl2</filename> портоос суулгаж болно.</para>
       </sect3>
 
         <sect3>
           <sect3info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Том</firstname>
 	      <surname>Рөүдс</surname>
 	      <contrib>Бичсэн </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	      <surname>Баянзул</surname>
 	      <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
         </sect3info>
         <title>mod_php</title>
 
 	<indexterm>
           <primary>mod_php</primary>
           <secondary>PHP</secondary>
         </indexterm>
 
 	<para><acronym>PHP</acronym> буюу <quote>PHP:Hypertext Preprocessor</quote> бол 
 вэб хөгжүүлэлтэд тусгайлан тохируулсан, энгийн хэрэглээний 
 скрипт хэл юм. <acronym>HTML</acronym> дотор суулгах боломжтой түүний 
 синтакс C, &java;, ба Perl-с гаралтай. Энэ нь вэб хөгжүүлэгчдэд 
 динамикаар үүсгэгдэх вэб хуудсыг хурдан бичих боломжтой болгох 
 үүднээс тэгсэн хэрэг.</para>
 
 	<para><application>Apache</application> вэб серверийг 
 <acronym>PHP</acronym>5-г дэмждэг болгохын тулд, <filename role="package">lang/php5</filename> 
 портыг суулгаж эхлэх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Хэрэв <filename role="package">lang/php5</filename> портыг 
 анх удаа суулгаж байгаа бол, боломжит 
 <literal>ТОХИРУУЛГУУД</literal> автоматаар дэлгэцэн дээр гарч ирнэ. 
 Хэрэв цэс гарч ирэхгүй бол, өөрөөр хэлбэл 
 <filename role="package">lang/php5</filename> портыг өмнө нь хэзээ нэгэн цагт 
 суулгаж байсан бол, тохируулгуудын харилцах цонхыг гаргаж ирэхийн тулд 
 дараах тушаалыг:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>make config</userinput></screen>
 
 	<para>порт директор дотор өгөх хэрэгтэй.</para>
 
 	<para>Тохируулгуудын харилцах цонхонд, 
 <application>mod_php5</application>-г <application>Apache</application>-н 
 ачаалах боломжтой модуль байдлаар бүтээхийн тулд 
 <literal>APACHE</literal> тохируулгыг идэвхжүүлнэ.</para>
 
 	<note>
 	  <para>Олон сайтууд <acronym>PHP</acronym>4-г янз бүрийн шалтгааны улмаас 
 (өөрөөр хэлбэл, нийцтэй байдал эсвэл аль хэдийн үйлчилгээнд гаргачихсан 
 вэб програмууд) ашигласаар байна. Хэрэв 
 <application>mod_php4</application>-г <application>mod_php5</application>-н оронд ашиглах 
 шаардлагатай бол, <filename role="package">lang/php4</filename> портыг ашиглаарай. 
 <filename role="package">lang/php4</filename> порт нь <filename role="package">lang/php5</filename> портод 
 байдаг тохиргооны болон бүтээх үеийн олон тохируулгуудыг дэмждэг.</para>
 	</note>
 
 	<para>Энэ хэсэг код динамик <acronym>PHP</acronym> програмыг дэмждэг болгоход 
 шаардлагатай модулиудыг суулгаж тохируулах болно. Доорх мөрүүд 
 <filename>/usr/local/etc/apache/httpd.conf</filename> файл дотор нэмэгдсэн эсэхийг шалгаарай:</para>
 
 	<programlisting>LoadModule php5_module        libexec/apache/libphp5.so</programlisting>
 
         <programlisting>AddModule mod_php5.c
     &lt;IfModule mod_php5.c&gt;
         DirectoryIndex index.php index.html
     &lt;/IfModule&gt;
     &lt;IfModule mod_php5.c&gt;
         AddType application/x-httpd-php .php
         AddType application/x-httpd-php-source .phps
     &lt;/IfModule&gt;</programlisting>
 
           <para>Үүний дараа, <acronym>PHP</acronym> модулийг ачаалахын тулд,  
 дараах тушаалыг өгч серверийг дахин ачаалах хэрэгтэй:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>apachectl graceful</userinput></screen>
 
 	<para>Дараа, <acronym>PHP</acronym>-н хувилбарыг дээшлүүлэх үедээ, 
 <command>make config</command> тушаалыг өгөх шаардлагагүй; 
 идэвхжүүлсэн <literal>ТОХИРУУЛГУУД</literal> &os; Портуудын 
 тогтолцоонд автоматаар хадгалагдсан байгаа.</para>
 
           <para>&os;-н <acronym>PHP</acronym> дэмжлэг нь дээд зэргээр 
 модульчлагдсан тул үндсэн суулгац нь маш хязгаарлагдмал 
 байдаг. <filename role="package">lang/php5-extensions</filename> портыг ашиглан дэмжлэг 
 нэмэх нь үнэхээр амархан асуудал. <acronym>PHP</acronym> өргөтгөлийг суулгах явцад, 
 энэ порт танд цэсээс тогтсон интерфэйсийг санал болгоно. Өөрөөр, 
 өргөтгөлүүдийг нэг нэгээр нь харгалзах портуудаас суулгаж болно.</para>
 
 	<para>Жишээлбэл, <acronym>PHP</acronym>5-д <application>MySQL</application> өгөгдлийн 
 	  сангийн серверийн дэмжлэгийг нэмэхийн тулд, <filename>databases/php5-mysql</filename>
 	  портыг суулгахад хангалттай.</para>
 <!-- deactivate the filename link as there is no pkg-descr file for this port -->
 <!--
 <filename role="package">databases/php5-mysql</filename> 
 -->
 
           <para>Ямар нэг өргөтгөл суулгасны дараа, 
 тохиргооны өөрчлөлтийг хүчин төгөлдөр болгохын тулд <application>Apache</application> 
 серверийг дахин ачаалах шаардлагатайг анхаарна уу:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>apachectl graceful</userinput></screen>
       </sect3>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-ftp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Мюррей</firstname>
 	  <surname>Стөүкли</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>Файл Дамжуулах Протокол (FTP)</title>
 
     <indexterm><primary>FTP серверүүд</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Удиртгал</title>
 
       <para>File Transfer Protocol буюу Файл Дамжуулах Протокол (FTP) нь хэрэглэгчдэд 
 <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> серверээс файлыг авах болон тавих хялбар 
 замыг бий болгодог. &os; үндсэн систем дотроо <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> 
 сервер програм <application>ftpd</application>-г агуулж байдаг. Энэ нь FreeBSD дээр 
 <acronym role="File Transfer Protocol">FTP</acronym> серверийг босгох, удирдах ажлыг төвөггүй болгодог.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para>Тохиргоо хийхийн өмнөх хамгийн чухал алхам бол 
 ямар дансууд FTP серверт хандах эрхтэй байх вэ гэдгийг шийдэх байдаг. 
 Ердийн FreeBSD систем нь янз бүрийн дэмонуудад хэрэглэгддэг 
 олон тооны системийн дансуудтай байдаг ба гадны хэрэглэгчид 
 эдгээр дансыг ашиглан нэвтрэх ёсгүй. <filename>/etc/ftpusers</filename> файл дотор 
 FTP хандалт зөвшөөрөгдөөгүй хэрэглэгчдийн жагсаалтыг хадгална. 
 Анхдагч байдлаар, дээр дурдсан системийн дансууд энэ файлд байна. 
 FTP хандалтыг зөвшөөрөх ёсгүй өөр хэрэглэгчдийг ч мөн энэ файлд 
 нэмж болно.</para>
 
       <para>Зарим хэрэглэгчдийн FTP хэрэглэхийг нь бүр болиулчихалгүйгээр, 
 зөвхөн зарим нэг эрхийг нь хязгаарлаж бас болно. Үүнийг 
 <filename>/etc/ftpchroot</filename> файлын тусламжтай гүйцэтгэж болно. 
 Энэ файл дотор FTP хандалтыг нь хязгаарлах хэрэглэгчид болон 
 бүлгүүдийн жагсаалт байна. &man.ftpchroot.5; заавар хуудсанд 
 бүх мэдээлэл байгаа тул энд дурдсангүй.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>нийтийн</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Хэрэв сервертээ нийтийн FTP хандалтыг зөвшөөрөх хүсэлтэй байгаа бол, 
 &os; систем дээрээ <username>ftp</username> нэртэй хэрэглэгч нэмэх хэрэгтэй. 
 Ингэснээр хэрэглэгчид таны FTP сервер рүү <username>ftp</username> эсвэл 
 <username>anonymous</username> гэсэн нэрээр ямар ч нэвтрэх үг шаардагдахгүйгээр 
 (тогтсон заншил ёсоор хэрэглэгч цахим шуудангийн хаягаа 
 нэвтрэх үгийн оронд хэрэглэх шаардлагатай) нэвтрэн орох болно. 
 Нийтийн хэрэглэгч системд орж ирэхэд FTP сервер түүний эрхийг 
 зөвхөн <username>ftp</username> хэрэглэгчийн гэрийн сан дотор 
 хязгаарлахын тулд &man.chroot.2;-г дуудна.</para>
 
       <para>FTP харилцагчдад зориулсан мэндчилгээний үгнүүдийг 
 агуулсан хоёр текст файл байдаг. <filename>/etc/ftpwelcome</filename> файл 
 дотор байгааг нэвтрэлт хүлээх мөр гарахаас өмнө хэрэглэгчдэд дэлгэцэн дээр 
 хэвлэнэ. Амжилттай нэвтэрч орсны дараа <filename>/etc/ftpmotd</filename> файл 
 дотор байгааг дэлгэцэн дээр хэвлэнэ. Энэ файлын зам нь 
 нэвтэрч орсон орчинтой харьцангуйгаар авсан зам гэдгийг 
 анхаарна уу, тиймээс нийтийн хэрэглэгчдийн хувьд 
 <filename>~ftp/etc/ftpmotd</filename> файлыг хэвлэх болно.</para>
 
       <para>FTP серверийн тохиргоог зохих ёсоор хийсний дараа, 
 <filename>/etc/inetd.conf</filename> файл дотор идэвхжүүлэх хэрэгтэй. 
 Үүний тулд, <application>ftpd</application> гэсэн мөрний өмнөх <quote>#</quote> 
 тэмдэгтийг арилгахад хангалттай:</para>
 
       <programlisting>ftp	stream	tcp	nowait	root	/usr/libexec/ftpd	ftpd -l</programlisting>
 
       <para><xref linkend="network-inetd-reread"> хэсэгт тайлбарласан ёсоор 
 	  энэ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа 
 	  <application>inetd</application>-г дахин ачаалах шаардлагатай. Өөрийн 
 	  систем дээр <application>inetd</application>-г идэвхжүүлэх талаар 
 	  дэлгэрэнгүйг <xref linkend="network-inetd-settings">-с үзнэ үү.</para>
 
       <para>Мөн <application>ftpd</application>-ийг дангаар нь ажиллуулахаар 
 	тохируулж болно. Энэ тохиолдолд <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 	тохирох хувьсагчийг тохируулахад хангалттай байдаг:</para>
 
       <programlisting>ftpd_enable="YES"</programlisting>
 
       <para>Дээрх хувьсагчийг тохируулсны дараа сервер дараачийн ачаалалт хийхэд 
 	ажиллах боломжтой болох бөгөөд эсвэл дараах тушаалыг <username>root</username> 
 	эрхээр ажиллуулан эхлүүлж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/ftpd start</userinput></screen>
 
       <para>Одоо та дараах тушаалыг өгөн FTP сервер рүү нэвтрэн орж болно:</para>
 
       <screen>&prompt.user; <userinput>ftp localhost</userinput></screen>
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Арчилгаа</title>
 
       <indexterm><primary>syslog</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>бүртгэлийн файлууд</primary>
 	<secondary>FTP</secondary></indexterm>
 
       <para><application>ftpd</application> дэмон бүртгэл хөтлөхдөө &man.syslog.3;-г ашигладаг. 
 Анхдагч байдлаар, системийн бүртгэлийн дэмон FTP-тэй холбоотой 
 зурвасуудыг <filename>/var/log/xferlog</filename> файлд бичнэ. FTP бүртгэлийн файлын 
 байршлыг өөрчлөхийн тулд <filename>/etc/syslog.conf</filename> файл дотор, дараах 
 мөрийг засах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>ftp.info      /var/log/xferlog</programlisting>
 
       <indexterm>
 	<primary>FTP</primary>
 	<secondary>нийтийн</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Нийтийн FTP сервер ажиллуулахад тохиолдох 
 болзошгүй асуудлуудын талаар мэдлэгтэй байгаарай. 
 Ялангуяа, нийтийн хэрэглэгчдэд файл байршуулахыг 
 зөвшөөрөх тухайд сайн бодох хэрэгтэй. Таны FTP сайт 
 лицензгүй програм хангамжуудыг наймаалцдаг талбар болох, эсвэл түүнээс ч 
 муу зүйл тохиолдохыг үгүйсгэхгүй. Хэрэв нийтийн FTP байршуулалтыг 
 зөвшөөрөх шаардлагатай бол, файлуудыг нягталж үзэхээс нааш 
 бусад нийтийн хэрэглэгчид тэдгээр файлыг унших эрхгүй байхаар 
 тохируулж өгөх хэрэгтэй.</para>
 
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-samba">
     <sect1info>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Мюррей</firstname>
 	      <surname>Стөүкли</surname>
 	      <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
 	  <authorgroup>
 	    <author>
 	      <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	      <surname>Баянзул</surname>
 	      <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	    </author>
 	  </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>&microsoft.windows; харилцагчдад зориулсан Файл болон Хэвлэх Үйлчилгээ (Samba)</title>
 
     <indexterm><primary>Samba сервер</primary></indexterm>
     <indexterm><primary>Microsoft Windows</primary></indexterm>
     <indexterm>
       <primary>файл сервер</primary>
       <secondary>Windows харилцагчид</secondary>
     </indexterm>
     <indexterm>
       <primary>хэвлэх сервер</primary>
       <secondary>Windows харилцагчид</secondary>
     </indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Ерөнхий Агуулга</title>
 
       <para><application>Samba</application> бол &microsoft.windows; харилцагчдад 
 файл болон хэвлэх үйлчилгээг үзүүлдэг, өргөн хэрэглэгддэг 
 нээлттэй эхийн програм хангамжийн багц юм. Ийм төрлийн харилцагчид 
 FreeBSD файлын орчинд холбогдож, файлуудыг өөрийн дискэн дээр байгаа юм шиг, 
 эсвэл FreeBSD хэвлэгчийг өөрийн дотоод хэвлэгч шиг хэрэглэх боломжтой болдог.</para>
 
       <para><application>Samba</application> програм хангамжийн багцууд таны FreeBSD суулгах 
 дискэнд орсон байгаа. Хэрэв та анх FreeBSD суулгахдаа 
 <application>Samba</application>-г хамт суулгаагүй бол, <filename role="package">net/samba3</filename> 
 порт эсвэл багцаас суулгаж болно.</para>
 
 <!-- mention LDAP, Active Directory, WinBIND, ACL, Quotas, PAM, .. -->
 
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Тохиргоо</title>
 
       <para><application>Samba</application>-н анхдагч тохиргооны файл  
 <filename>/usr/local/share/examples/samba/smb.conf.default</filename> гэж суугдсан байдаг. Энэ файлыг <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> 
 нэртэй хуулаад, <application>Samba</application>-г ашиглаж 
 эхлэхээсээ өмнө өөртөө тааруулан засварлах ёстой.</para>
 
       <para><filename>smb.conf</filename> файл нь &windows; харилцагчтай хуваалцах 
 хүсэлтэй <quote>файл системийн хэсэг</quote> ба хэвлэгчийн тодорхойлолт гэх зэрэг 
 <application>Samba</application>-н ажиллах үеийн тохиргооны мэдээллийг агуулж байдаг. 
 <application>Samba</application> багц дотор <filename>smb.conf</filename> файл дээр ажиллах хялбар 
 арга замыг хангасан <application>swat</application> нэртэй вэб дээр суурилсан 
 хэрэгсэл хамт ирдэг.</para>
 
       <sect3>
 	<title>Samba-г Вэбээр Удирдах Хэрэгсэл (SWAT)</title>
 
 	<para>Samba Web Administration Tool буюу Samba-г Вэбээр Удирдах Хэрэгсэл (SWAT) 
 нь <application>inetd</application>-н дэмон хэлбэрээр ажиллана. 
 Тиймээс, <application>Samba</application>-г <application>swat</application> 
 ашиглан тохируулахын өмнө <filename>/etc/inetd.conf</filename> доторх 
 дараах мөрийг ил гаргах шаардлагатай:</para>
 
 	<programlisting>swat   stream  tcp     nowait/400      root    /usr/local/sbin/swat    swat</programlisting>
         <para><xref linkend="network-inetd-reread"> хэсэгт тайлбарласан ёсоор, 
 энэ тохиргооны файлд өөрчлөлт оруулсны дараа 
 <application>inetd</application>-ийн тохиргоог дахин ачаалах шаардлагатай.</para>
 
 	<para><application>swat</application>-г <filename>inetd.conf</filename> дотор идэвхжүүлсний 
 дараа, вэб хөтөч ашиглан <ulink url="http://localhost:901"></ulink> хаяганд холбогдоно. 
 Та эхлээд системийн <username>root</username> дансаар нэвтэрч орох ёстой.</para>
 
 <!-- XXX screenshots go here, loader is creating them -->
 
 	<para><application>Samba</application>-н тохиргооны үндсэн хуудсанд 
 амжилттай нэвтэрч орсон бол, системийн баримтуудаар аялах, 
 эсвэл <guimenu>Globals</guimenu> цэсэн дээр дарж тохиргоог хийх боломжтой болно. 
 <guimenu>Globals</guimenu> хэсэг <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> файлын 
 <literal>[global]</literal> хэсэгт байгаа хувьсагчдад харгалзана.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Глобал тохиргоо</title>
 
 	<para><application>swat</application>-г хэрэглэж байгаа эсвэл 
 <filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename>-г гараараа засаж байгаа аль нь ч бай, 
 <application>Samba</application>-г тохируулах явцад тааралдах хамгийн эхний 
 директивууд бол:</para>
 
         <variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>workgroup</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ нь сервер рүү хандах компьютеруудын NT Домэйн-Нэр эсвэл 
 Ажлын бүлгийн-Нэр.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>netbios name</literal></term>
 	    <indexterm><primary>NetBIOS</primary></indexterm>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ директив <application>Samba</application> серверийн NetBIOS нэрийг заана. 
 Анхдагч байдлаар, хостын DNS нэрийн эхний хэсэгтэй адил байна.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>серверийн мөр</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энэ директив <command>net view</command> тушаалын хариуд 
 гарч ирэх эсвэл зарим сүлжээний хэрэгслүүд дээр энэ серверийг 
 төлөөлж гарах мөрийг заана.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
         </variablelist>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Аюулгүй байдлын Тохиргоо</title>
 
 	<para><filename>/usr/local/etc/smb.conf</filename> доторх 
 хамгийн чухал хоёр тохиргоо бол аюулгүй байдлын загвар, 
 болон харилцагчдын нэвтрэх үгийн арын шугамны хэлбэр юм. 
 Дараах директивүүд эдгээр тохируулгуудыг хянана:</para>
 
         <variablelist>
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>security</literal></term>
 
 	    <listitem>
 	      <para>Энд хамгийн элбэг хэрэглэгддэг хоёр сонголт бол 
 <literal>security = share</literal> ба <literal>security = user</literal> юм. Хэрэв танай харилцагч нар 
 &os; машин дээр хэрэглэдэг хэрэглэгчийн нэртэй ижил нэрийг ашигладаг бол, 
 user түвшний аюулгүй байдлыг сонгохыг хүсэж байж магадгүй. Энэ бол 
 аюулгүй байдлын анхдагч бодлого бөгөөд эх үүсвэрт хандахаас өмнө харилцагчийг 
 системд нэвтэрч орохыг шаардана.</para>
 
 	      <para>share түвшний аюулгүй байдалд, харилцагчид эх үүсвэрт хандахаас өмнө 
 хүчин төгөлдөр хэрэглэгчийн нэр болон нэвтрэх үгээр сервер рүү нэвтрэн орох 
 шаардлагагүй байдаг. Энэ бол <application>Samba</application>-н хуучин хувилбаруудын хувьд 
 аюулгүй байдлын анхдагч загвар байсан.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 
 	  <varlistentry>
 	    <term><literal>passdb backend</literal></term>
 
 	    <indexterm><primary>NIS+</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>LDAP</primary></indexterm>
 	    <indexterm><primary>SQL өгөгдлийн сан</primary></indexterm>
 
 	    <listitem>
 	      <para><application>Samba</application>-д хэд хэдэн төрлийн 
 арын шугамны магадлах загварууд байдаг. Харилцагчдыг 
 LDAP, NIS+, SQL өгөгдлийн сан, эсвэл хувиргасан нэвтрэх үгийн файлаар 
 магадлаж болно. Анхдагч магадлах арга бол <literal>smbpasswd</literal> бөгөөд 
 бид зөвхөн энэ талаар авч үзэх болно.</para>
 	    </listitem>
 	  </varlistentry>
 	</variablelist>
 
 	<para>Анхдагч <literal>smbpasswd</literal> арын шугамыг хэрэглэж байгаа гэж үзвэл, 
 <application>Samba</application> харилцагчдыг магадлахын тулд 
 <filename>/usr/local/private/smbpasswd</filename> файлыг эхлээд үүсгэх ёстой. 
 Хэрэв &unix; хэрэглэгчийн эрхээр &windows; харилцагчаас ханддаг байх шаардлагатай бол, 
 дараах тушаалыг хэрэглэнэ:</para>
 
 	<screen>&prompt.root; <userinput>smbpasswd -a username</userinput></screen>
 
 	<note>
 	  <para><application>Samba</application> 3.0.23c-аас эхлээд нэвтрэлтийн 
 	    файлуудад зориулсан сан нь <filename class="directory">/usr/local/etc/samba</filename> 
 	    сан юм. Энэ үед санал болгодог арын мэдээллийн сан нь <literal>tdbsam</literal> бөгөөд 
 	    хэрэглэгчийн бүртгэлийг нэмэхийн тулд дараах тушаалыг ашиглах ёстой:</para>
 
 	  <screen>&prompt.root; <userinput><command>pdbedit <option>-a</option> <option>-u</option> <replaceable>username</replaceable></command></userinput></screen>
 	</note>
 
 	<para>Тохируулгуудын талаар нэмэлт мэдээллийг 
 <ulink url="http://www.samba.org/samba/docs/man/Samba-HOWTO-Collection/">Албан ёсны Samba HOWTO</ulink>-с олж авна уу. 
 Энд цухас дурдсан үндсэн мэдлэгтэйгээр <application>Samba</application>-г ажиллуулж 
 эхлэх чадвартай байх ёстой.</para>
       </sect3>
 
     </sect2>
     <sect2>
       <title><application>Samba</application>-г Эхлүүлэх нь</title>
 
       <para><filename role="package">net/samba3</filename> портод <application>Samba</application>-г 
 удирдахад зориулсан шинэ эхлэл скрипт орсон байгаа. Энэ 
 скриптийг идэвхжүүлэхийн тулд, өөрөөр хэлбэл энэ скриптийг ашиглан 
 <application>Samba</application>-г эхлүүлэх, зогсоох болон дахин эхлүүлдэг болохын тулд, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмж бичих хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>samba_enable="YES"</programlisting>
 
 	<para>Эсвэл илүү нарийнаар доор дурдсан шиг тохируулж болно:</para>
 
 	<programlisting>nmbd_enable="YES"</programlisting>
 	<programlisting>smbd_enable="YES"</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Ингэснээр мөн <application>Samba</application>-г систем ачаалах үед автоматаар 
 эхлүүлдэг болгоно.</para>
       </note>
 
       <para>Үүний дараа хүссэн үедээ <application>Samba</application>-г эхлүүлэхийн тулд 
 дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/samba start</userinput>
 Starting SAMBA: removing stale tdbs :
 Starting nmbd.
 Starting smbd.</screen>
 
       <para>rc скриптийг ашиглах талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 <xref linkend="configtuning-rcd"> хэсгээс авна уу.</para>
 
       <para><application>Samba</application> нь үнэн хэрэгтээ гурван тусдаа дэмоноос 
 тогтоно. <application>nmbd</application> ба <application>smbd</application> дэмонууд 
 <filename>samba</filename> скриптээр эхлүүлдэг болохыг та анзаарах болно. 
 Хэрэв <filename>smb.conf</filename> дотор winbind нэр тайлах үйлчилгээг идэвхжүүлсэн бол 
 <application>winbindd</application> дэмон бас ажиллаж эхэлсэн болохыг харж болно.</para>
 
       <para><application>Samba</application>-г хүссэн үедээ зогсоохын тулд дараах тушаалыг өгөхөд 
 хангалттай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/usr/local/etc/rc.d/samba stop</userinput></screen>
 
       <para><application>Samba</application> бол &microsoft.windows; сүлжээтэй өргөн хүрээнд 
 нэгдмэл ажиллах боломжийг олгодог нарийн төвөгтэй програмын цогц юм. 
 Энд тайлбарласан үндсэн суулгацаас хальсан функцуудын талаар дэлгэрэнгүй 
 мэдээллийг <ulink url="http://www.samba.org"></ulink> хаягаар орж авна уу.</para>
     </sect2>
 
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-ntp">
     <sect1info>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Том</firstname>
 	  <surname>Хөүкинс</surname>
 	  <contrib>Хувь нэмрээ оруулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
       <authorgroup>
 	<author>
 	  <firstname>Лодойсамбын</firstname>
 	  <surname>Баянзул</surname>
 	  <contrib>Орчуулсан </contrib>
 	</author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
     <title>NTP-р Цаг Тааруулах нь</title>
 
     <indexterm><primary>NTP</primary></indexterm>
 
     <sect2>
       <title>Ерөнхий Агуулга</title>
 
       <para>Цаг хугацаа өнгөрөхөд компьютерийн цаг зөрөх хандлагатай байдаг. 
 Network Time Protocol буюу Сүлжээний Цагийн Протоколыг(NTP) цагийг зөв байлгах, зөв ажиллуулахад 
 хэрэглэдэг.</para>
 
       <para>Олон тооны Интернэт үйлчилгээнүүд компьютерийн цагаас хамаарч, 
 эсвэл хүртэж ажилладаг. Жишээлбэл, вэб сервер тодорхой цагаас хойш 
 өөрчлөлт орсон файлуудыг илгээх хүсэлт хүлээн авсан байж болох юм. Дотоод сүлжээний 
 орчинд, нэг файл серверээр үйлчлүүлж байгаа компьютеруудын хувьд 
 файлын цагийн тамга дүйж байхын тулд тэдгээрийн цагууд хоорондоо 
 тохирч байх ёстой. &man.cron.8; зэрэг үйлчилгээнүүд тодорхой цагт тушаалыг 
 гүйцэтгэхийн тулд системийн цагт бүрэн найдаж ажилладаг.</para>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>ntpd</secondary>
       </indexterm>
       <para>FreeBSD &man.ntpd.8; <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверийн хамт ирдэг. 
 &man.ntpd.8; <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> нь таны машины цагийг тааруулахын тулд 
 бусад <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверүүдээс асуух эсвэл бусдад цагийн 
 мэдээллийг түгээх үйлчилгээг үзүүлдэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Зохимжтой NTP Серверийг Сонгох нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>серверийг сонгох нь</secondary>
       </indexterm>
 
       <para>Цагаа тааруулахын тулд, та нэг болон түүнээс дээш тооны 
 <acronym role="Network Time Protocol">NTP</acronym> серверийг хэрэглэх хэрэгтэй болно. 
 Танай сүлжээний администратор эсвэл ISP үүнд зориулсан 
 NTP сервертэй байж болох юм&mdash;тийм эсэхийг тэдний заавраас шалгана уу. 
 <ulink url="http://ntp.isc.org/bin/view/Servers/WebHome">нийтэд зориулсан NTP серверүүдийн 
 онлайн жагсаалт</ulink>ыг ашиглан өөртөө ойрхон байгаа NTP серверийг 
 олно уу. Сонгож авсан серверийнхээ ашиглах журмыг судлаарай. 
 Мөн хэрэв шаардлагатай бол зөвшөөрөл аваарай.</para>
 
       <para>Таны сонгосон сервер холбогдох боломжгүй, 
 эсвэл цаг нь бүрэн итгэж болохооргүй үе гарах тул, 
 хоорондоо хамааралгүй хэд хэдэн NTP серверүүдийг сонгох нь хамгийн зөв 
 сонголт болдог. &man.ntpd.8; бусад серверээс хүлээн авсан 
 хариултуудыг маш ухаалгаар хэрэглэдэг&mdash;итгэж болох серверүүдийг 
 илүү авч үздэг.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Өөрийн Машиныг Тохируулах нь</title>
 
       <indexterm>
 	<primary>NTP</primary>
 	<secondary>тохиргоо</secondary>
       </indexterm>
 
       <sect3>
 	<title>Үндсэн Тохиргоо</title>
 	<indexterm><primary>ntpdate</primary></indexterm>
 
 	<para>Хэрэв та машин асахад цагаа тааруулах хүсэлтэй 
 байгаа бол, &man.ntpdate.8;-г ашиглаж болно. Энэ нь олон дахин тааруулах 
 шаардлагагүй, ойр ойрхон асааж унтраадаг ширээний компьютерийн 
 хувьд зохимжтой байж болох юм. Гэхдээ ихэнх машины хувьд 
 &man.ntpd.8;-г ажиллуулах нь зүйтэй.</para>
 
 	<para>Систем ачаалах үед &man.ntpdate.8;-г ашиглах нь 
 &man.ntpd.8; ажиллаж байгаа машинуудын хувьд зөв санаа юм. 
 Учир нь &man.ntpd.8; програм нь цагийг алгуур өөрчилдөг байхад, 
 &man.ntpdate.8; машины одоогийн цаг болон зөв цагын хооронд 
 хир их ялгаа байгааг үл хайхран цагийг тааруулдаг.</para>
 
 	<para>&man.ntpdate.8;-г систем ачаалах үед идэвхжүүлэхийн тулд, 
 <literal>ntpdate_enable="YES"</literal> гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд 
 нэмэх хэрэгтэй.  Мөн цаг авах гэж байгаа бүх серверүүд болон 
 &man.ntpdate.8;-д өгөх тугуудыг <varname>ntpdate_flags</varname>-д зааж өгөх хэрэгтэй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<indexterm>
 	  <primary>NTP</primary>
 	  <secondary>ntp.conf</secondary>
 	</indexterm>
 
 	<title>Ерөнхий Тохиргоо</title>
 
 	<para>NTP-г <filename>/etc/ntp.conf</filename> файлын тусламжтай, 
 &man.ntp.conf.5;-д заасан хэлбэрээр тохируулна. Доор хялбар жишээг 
 үзүүлэв:</para>
 
 	<programlisting>server ntplocal.example.com prefer
 server timeserver.example.org
 server ntp2a.example.net
 
 driftfile /var/db/ntp.drift</programlisting>
 
 	<para><literal>server</literal> тохируулгаар 
 ямар серверүүдийг ашиглахыг заана. Нэг мөрөнд нэг серверийг бичнэ. 
 Хэрэв аль нэг серверийг <literal>prefer</literal> гэсэн аргументаар 
 онцолсон бол, <hostid
 	  role="fqdn">ntplocal.example.com</hostid> шиг, тэр серверийг 
 бусдаас илүүд үзнэ. Илүүд үзсэн серверээс ирсэн хариу
 бусад серверүүдийн хариунаас мэдэгдэхүйцээр 
 зөрж байгаа үед хариуг тоохгүй өнгөрөөнө. Түүнээс бусад тохиолдолд 
 бусад серверийн хариуг үл харгалзан тэр серверийн хариуг 
 хэрэглэх болно. <literal>prefer</literal> аргументийг ер нь 
 өндөр нарийвчлалтай, тусгай цаг хянадаг тоног төхөөрөмж дээр тулгуурласан NTP 
 серверийн хувьд хэрэглэнэ.</para>
 
 	<para><literal>driftfile</literal> тохируулгаар 
 ямар файлд системийн цагийн алдах зөрүү утгыг хадгалж байгааг заана. 
 &man.ntpd.8; програм энэ утгыг ашиглан цагийн алдсан зөрүүг автоматаар нөхнө. 
 Ингэснээр цагийн бүх гадаад эх үүсвэрүүдтэй холбоо тогтоох боломжгүй болсон 
 үед, хэсэг хугацааны туршид ч гэсэн цагийг харьцангуй зөв ажиллуулах боломжийг 
 олгоно.</para>
 
 	<para><literal>driftfile</literal> тохируулгаар ямар файлд таны зааж өгсөн 
 NTP серверүүдийн өмнөх хариунуудын тухай мэдээллийг 
 хадгалж байгааг заана. Энэ файлд NTP-н дотоод үйл ажиллагааны мэдээллийг 
 хадгалдаг. Энэ мэдээллийг өөр ямар ч процесс өөрчлөх ёсгүй.</para>
       </sect3>
 
       <sect3>
 	<title>Өөрийн Сервер рүү Хандах Хандалтыг Хянах нь</title>
 
 	<para>Анхдагч байдлаар, таны NTP сервер рүү Интернэтэд байгаа бүх хост 
 хандах боломжтой. <filename>/etc/ntp.conf</filename> файл дотор 
 <literal>restrict</literal> тохируулгаар ямар машинууд таны сервер рүү хандаж болохыг 
 хянаж болно.</para>
 
 	<para>Хэрэв та өөрийн NTP сервер рүү хэнийг ч хандуулахыг хүсэхгүй байгаа бол 
 <filename>/etc/ntp.conf</filename> файл дотор дараах мөрийг нэмэх хэрэгтэй:</para>
 
         <programlisting>restrict default ignore</programlisting>
 
 	<note>
 	 <para>Энэ нь таны серверээс өөрийн чинь локал тохиргоонд жагсаагдсан 
 		аль ч сервер үрүү хандах боломжийг бас хаана.
 		Хэрэв та өөрийн NTP серверийг гадаад NTP сервертэй 
 		синхрончлох хэрэгтэй бол ямар нэг серверийг зөвшөөрөх 
 		ёстой. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ntp.conf.5; гарын авлагаас 
 		үзнэ үү.</para>
 	</note>
 
         <para>Хэрэв та зөвхөн өөрийн сүлжээнд байгаа машинуудыг 
 таны сервертэй цагаа тааруулахыг зөвшөөрөөд, гэхдээ 
 таны серверийн тохиргоог өөрчлөх болон тэгш эрхтэй серверүүд шиг 
 цагийн мэдээллийг хуваахыг зөвшөөрөхгүй бол дээр дурдсаны оронд:</para>
 
         <programlisting>restrict 192.168.1.0 mask 255.255.255.0 nomodify notrap</programlisting>
 
 	<para>гэсэн мөрийг бичнэ үү. Энд <hostid role="ipaddr">192.168.1.0</hostid> нь таны сүлжээний 
 IP хаяг, <hostid role="netmask">255.255.255.0</hostid> нь таны сүлжээний баг болно.</para>
 
 	<para><filename>/etc/ntp.conf</filename> дотор олон тооны <literal>restrict</literal> 
 тохируулгууд байж болно. Илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ntp.conf.5;-н 
 <literal>Хандалтыг Удирдах Дэмжлэг</literal> дэд хэсгээс үзнэ үү.</para>
       </sect3>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>NTP Серверийг Ажиллуулах нь</title>
 
       <para>NTP серверийг систем ачаалах үед эхлүүлэхийн тулд, 
 <literal>ntpd_enable="YES"</literal> гэсэн мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж бичих 
 хэрэгтэй. Хэрэв &man.ntpd.8;-д нэмэлт тугуудыг өгөх хүсэлтэй бол, 
 <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд байгаа <varname>ntpd_flags</varname> параметрийг засах хэрэгтэй.</para>
 
       <para>Машиныг дахин ачаалалгүйгээр серверийг эхлүүлэхийн тулд, 
 <command>ntpd</command> тушаалыг <filename>/etc/rc.conf</filename>-д заасан 
 <varname>ntpd_flags</varname> нэмэлт параметрүүдийн хамтаар өгөх хэрэгтэй. Жишээлбэл:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>ntpd -p /var/run/ntpd.pid</userinput></screen>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>ntpd-г Түр зуурын Интернэт Холболттой үед Хэрэглэх нь</title>
 
       <para>&man.ntpd.8; програм зөв ажиллахын тулд байнгын Интернэт 
 холболт шаардлагагүй. Гэхдээ, хэрэгцээтэй үедээ гадагшаа залгадаг 
 тийм төрлийн түр зуурын холболттой бол, NTP трафикийг 
 гадагшаа залгах болон холболтыг бариад байхаас сэргийлэх нь чухал. 
 Хэрэв та PPP хэрэглэдэг бол, <filename>/etc/ppp/ppp.conf</filename> файл дотор байгаа 
 <literal>filter</literal> директивийг ашиглаж болно. Жишээ нь:</para>
 
       <programlisting> set filter dial 0 deny udp src eq 123
  # Prevent NTP traffic from initiating dial out
  set filter dial 1 permit 0 0
  set filter alive 0 deny udp src eq 123
  # Prevent incoming NTP traffic from keeping the connection open
  set filter alive 1 deny udp dst eq 123
  # Prevent outgoing NTP traffic from keeping the connection open
  set filter alive 2 permit 0/0 0/0</programlisting>
 
       <para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.ppp.8;-н <literal>PACKET FILTERING</literal> 
 хэсгээс болон <filename>/usr/share/examples/ppp/</filename>-д байгаа жишээнүүдээс авч болно.</para>
 
       <note>
 	<para>Зарим Интернэт үйлчилгээ үзүүлэгчид бага дугаартай портуудыг хаасан байдаг  бөгөөд 
  	ингэснээр хариу нь таны машинд хэзээ ч хүрэхгүй болж NTP ажиллахгүй болдог.</para>
       </note>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Цааших Мэдээлэл</title>
 
       <para>NTP серверийн баримтжуулалтыг HTML хэлбэрээр 
 <filename>/usr/share/doc/ntp/</filename>-с олж үзэж болно.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 
   <sect1 id="network-syslogd">
     <sect1info>
       <authorgroup>
         <author>
           <firstname>Том</firstname>
           <surname>Рөүдс</surname>
           <contrib>Хувь нэмэр болгон оруулсан </contrib>
         </author>
       </authorgroup>
     </sect1info>
 
     <title><command>syslogd</command> ашиглан алсын хост руу бүртгэх нь</title>
 
     <para>Системийн бүртгэлтэй ажиллах нь аюулгүй байдлын болоод системийг
       удирдах ажиллагааны чухал асуудал юм. Хостууд дунд зэргийн эсвэл том 
       сүлжээнд тархсан эсвэл тэдгээр нь төрөл бүрийн олон янзын сүлжээний хэсэг 
       болсон байх тохиолдолд эдгээр олон хостын бүртгэлийн файлуудыг 
       монитор хийх нь ихээхэн төвөгтэй болдог. Энэ тохиолдолд алсаас бүртгэхийг 
       тохируулах нь бүх л процессийг илүү тухтай болгодог.</para>
 
     <para>Тусгайлан заасан бүртгэх хост руу төвлөрүүлэн бүртгэх нь бүртгэлийн 
       файлын удирдлагатай холбоотой зарим хүндрэлүүдийг багасгаж чаддаг. 
       &man.syslogd.8; болон &man.newsyslog.8; зэрэг &os;-ийн эх хэрэгслүүдийг 
       ашиглан бүртгэлийн файлын цуглуулга, нийлүүлэлт болон багасгалтыг нэг газар тохируулж 
       болдог. Дараах жишээ тохиргоонд <hostid role="fqdn">logserv.example.com</hostid> 
       гэж нэрлэгдсэн хост <hostid>A</hostid> локал сүлжээнээс бүртгэлийн мэдээллийг 
       цуглуулах болно. <hostid role="fqdn">logclient.example.com</hostid> гэж 
       нэрлэгдсэн хост <hostid>B</hostid> бүртгэлийн мэдээллийг сервер систем рүү 
       дамжуулах болно. Жинхэнэ тохиргоонд эдгээр хостууд зохих дамжуулах болон буцах 
       <acronym>DNS</acronym> эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файлд 
       оруулгууд шаардана. Тэгэхгүй бол өгөгдлийг сервер хүлээн авахгүй татгалзах 
       болно.</para>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн серверийн тохиргоо</title>
 
       <para>Бүртгэлийн серверүүд нь алсын хостуудаас бүртгэлийн мэдээллийг хүлээн 
 	авахаар тохируулагдсан машинууд юм. Ихэнх тохиолдолд энэ нь тохиргоог 
 	хялбар болгох зорилготой бөгөөд зарим тохиолдолд энэ нь удирдлагыг арай 
 	сайжруулж байгаа хэлбэр байж болох юм. Аль ч шалтгаан байсан гэсэн 
 	үргэлжлүүлэхээсээ өмнө цөөн хэдэн шаардлагыг дурдъя.</para>
 
       <para>Зөв тохируулсан бүртгэлийн сервер дараах хамгийн бага шаардлагыг хангасан 
 	байх шаардлагатай:</para>
 
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>Клиент болон сервер дээр 514-р порт руу 
 	    <acronym>UDP</acronym>-г дамжуулах боломжийг бүрдүүлэх галт хананы
 	    дүрэм;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Клиент машинаас алсын мэдэгдлүүдийг хүлээн авахаар syslogd 
 	    тохируулагдсан байх;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>syslogd сервер болон бүх клиент машинууд нь дамжуулах 
 	    болон буцах <acronym>DNS</acronym>-ийн хувьд зөв оруулгуудтай 
 	    эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файлд зөв тохируулсан 
 	    байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Бүртгэлийн серверийг тохируулахын тулд клиент нь 
 	<filename>/etc/syslog.conf</filename>-д нэмэгдсэн байх 
 	ёстой бөгөөд бүртгэх боломжийг зааж өгсөн байх шаардлагатай:</para>
 
       <programlisting>+logclient.example.com
 *.*     /var/log/logclient.log</programlisting>
 
       <note>
 	<para>Төрөл бүрийн дэмжигдсэн, байгаа <emphasis>facility</emphasis> 
 	  буюу <emphasis>боломжуудын</emphasis> талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
 	  &man.syslog.conf.5; гарын авлагын хуудаснаас олж болно.</para>
       </note>
 
       <para>Нэмсэний дараа бүх <literal>facility</literal> мэдэгдлүүд 
 	өмнө заасан <filename>/var/log/logclient.log</filename> файл руу 
 	бүртгэгдэх болно.</para>
 
       <para>Сервер машин дараах тохиргоог бас <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлдаа хийсэн байх шаардлагатай:</para>
 	  	 
       <programlisting>syslogd_enable="YES"
 syslogd_flags="-a logclient.example.com -vv"</programlisting>
 
       <para>Эхний тохиргоо нь <command>syslogd</command> демоныг эхлүүлэхийг 
 	заах бөгөөд хоёр дахь нь клиетийн өгөгдлийг энэ сервер дээр хүлээн авахыг 
 	зөвшөөрнө. Сүүлийн <option>-vv</option> хэсэг нь бүртгэж байгаа 
 	мэдэгдлүүдийн гаралтыг илүү дэлгэрэнгүй болгоно. Энэ нь facility-г 
 	тохируулахад ихээхэн ашигтай байдаг. Администраторууд ямар төрлийн 
 	мэдэгдлүүд ямар facility-р бүртгэгдэж байгааг хянах боломжийг энэ нь 
 	бүрдүүлдэг.</para>
 
       <para>Олон клиентээс бүртгэлийг хүлээн авахын тулд олон <option>-a</option> 
 	сонголтыг зааж өгч болно. <acronym>IP</acronym> хаягууд болон 
 	бүхэл сүлжээний блокийг бас зааж өгч болох бөгөөд боломжит сонголтуудын 
 	бүх жагсаалтыг &man.syslog.3; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Төгсгөлд нь бүртгэлийн файлыг үүсгэх хэрэгтэй. Хэрэглэгсэн арга нь 
 	хамаагүй боловч &man.touch.1; үүнтэй адил тохиолдлуудад сайн
 	ажилладаг:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>touch <filename>/var/log/logclient.log</filename></userinput></screen>
 
       <para>Энэ үед <command>syslogd</command> демоныг дахин 
 	ажиллуулж шалгах ёстой:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput>
 &prompt.root; <userinput>pgrep syslog</userinput></screen>
 
       <para>Хэрэв <acronym>PID</acronym> буцаагдвал сервер нь амжилттай 
 	дахин эхэлсэн гэсэн үг бөгөөд клиентийн тохиргоо ажиллаж эхэлнэ. Хэрэв 
 	сервер дахин эхлээгүй бол ямар нэг зүйл болсон эсэхийг 
 	<filename>/var/log/messages</filename> файл дахь мэдэгдлүүдээс 
 	шалгаарай.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Клиентийн бүртгэлийн тохиргоо</title>
 
       <para>Бүртгэл илгээгч клиент нь өөр дээрээ хуулбараа үлдээхээс гадна 
 	бас бүртгэлийн сервер рүү бүртгэлийн мэдээллийг явуулдаг машин юм.</para>
 
       <para>Бүртгэлийн серверүүдийн нэгэн адил клиентүүд нь бас хамгийн бага 
 	шаардлагыг хангасан байх ёстой:</para>
  
       <itemizedlist>
 	<listitem>
 	  <para>&man.syslogd.8; нь бүртгэлийн сервер хүлээн авах ёстой 
 	    заасан төрлийн мэдэгдлүүдийг бүртгэлийн сервер рүү илгээхээр 
 	    тохируулагдсан байх ёстой;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Галт хана <acronym>UDP</acronym> пакетуудыг 
 	    514-р порт руу зөвшөөрөх ёстой;</para>
 	</listitem>
 
 	<listitem>
 	  <para>Дамжуулах болон буцах <acronym>DNS</acronym> 
 	    тохируулагдсан эсвэл <filename>/etc/hosts</filename> файл зохих 
 	    оруулгуудтай байх шаардлагатай.</para>
 	</listitem>
       </itemizedlist>
 
       <para>Клиентийн тохиргоо нь серверийнхтэй харьцуулах юм бол арай зөөлөн 
 	байдаг. Клиент машин нь <filename>/etc/rc.conf</filename> файлдаа 
 	дараахийг нэмж өгсөн байх шаардлагатай байдаг:</para>
 
       <programlisting>syslogd_enable="YES"
 syslogd_flags="-s -vv"</programlisting>
 
       <para>Өмнө дурдсаны адил эдгээр тохиргоонууд нь 
 	<command>syslogd</command> демоныг ачаалж эхлэхэд эхлүүлэхийг 
 	заах бөгөөд бүртгэх мэдэгдлүүдийг дэлгэрэнгүйгээр харуулах болно.
 	<option>-s</option> сонголт нь бусад хостуудаас бүртгэлийг энэ 
 	клиент хүлээн авахаас сэргийлдэг.</para>
 
       <para>Facility нь мэдэгдэл үүсгэгдэж байгаа тэр системийн хэсгийг 
 	тайлбарладаг. Жишээ нь <acronym>ftp</acronym> болон 
 	<acronym>ipfw</acronym> нь хоёулаа facility юм. Эдгээр хоёр 
 	үйлчилгээний хувьд бүртгэлийн мэдэгдлүүд үүсэхэд ихэвчлэн дээрх 
 	хоёр хэрэгслийг бүртгэлийн мэдэгдэл бүртээ агуулсан байдаг. 
 	Facility нь бүртгэлийн мэдэгдэл ямар чухлыг тэмдэглэхэд хэрэглэгдэх 
 	дараалал эсвэл түвшинтэй байдаг. Хамгийн түгээмэл нь 
 	<literal>warning</literal> ба <literal>info</literal> юм. 
 	Боломжит бүх facilty болон дарааллуудын жагсаалтыг 
 	&man.syslog.3; гарын авлагын хуудаснаас үзнэ үү.</para>
 
       <para>Бүртгэлийн серверийг клиентийн <filename>/etc/syslog.conf</filename> 
 	файлд заасан байх шаардлагатай. Энэ жишээн дээр алсын сервер рүү 
 	бүртгэлийн өгөгдлийг илгээхийн тулд <literal>@</literal> 
 	тэмдгийг ашигласан бөгөөд доор дурдсан мөртэй төстэй 
 	харагдана:</para>
 
       <programlisting>*.*		@logserv.example.com</programlisting>
 
       <para>Нэмсэний дараа өөрчлөлтийг хүчинтэй болгохын тулд 
 	<command>syslogd</command>-г дахин эхлүүлэх шаардлагатай:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput></screen>
 
       <para>Сүлжээгээр бүртгэлийн мэдэгдлүүдийг илгээж байгаа эсэхийг 
 	тест хийхийн тулд клиент дээр &man.logger.1;-г ашиглаж мэдэгдлийг 
 	<command>syslogd</command> руу илгээнэ:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>logger "<replaceable>Test message from logclient</replaceable>"</userinput></screen>
 
       <para>Энэ мэдэгдэл клиент дээрх 
 	<filename>/var/log/messages</filename> болон 
 	сервер дээрх <filename>/var/log/logclient.log</filename> 
 	файлд одоо орсон байх ёстой.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Бүртгэлийн серверүүдийг дибаг хийх</title>
 
       <para>Зарим тохиолдолд хэрэв бүртгэлийн сервер дээр мэдэгдлүүд нь 
 	хүлээн авагдаагүй бол дибаг хийх шаардлагатай байж болох юм. 
 	Хэд хэдэн шалтгаанаас болж ийм байдалд хүрч болох юм. Хамгийн 
 	түгээмэл хоёр нь сүлжээний холболтын болон <acronym>DNS</acronym>-тэй 
 	холбоотой асуудлууд юм. Эдгээр тохиолдлуудыг тест хийхийн тулд 
 	хоёр хост хоёулаа <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд заагдсан 
 	хостын нэрээрээ нэг нэгэн рүүгээ хүрч чадаж байгааг шалгах 
 	хэрэгтэй. Хэрэв энэ зөв ажиллаж байгаа бол <filename>/etc/rc.conf</filename> 
 	файлд <literal>syslogd_flags</literal> тохиргоог өөрчлөх 
 	шаардлагатай болно.</para>
 
       <para>Дараах жишээн дээр <filename>/var/log/logclient.log</filename> нь хоосон 
 	бөгөөд <filename>/var/log/messages</filename> файл нь амжилтгүй болсон 
 	шалтгааныг харуулна. Дибаг хийж байгаа гаралтыг илүү дэлгэрэнгүй харуулахын 
 	тулд дараах жишээтэй төстэйгөөр <literal>syslogd_flags</literal> 
 	тохируулгыг өөрчилж дахин ачаалах хэрэгтэй:</para>
 
       <programlisting>syslogd_flags="-d -a logclien.example.com -vv"</programlisting>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput></screen>
 
       <para>Доор дурдсантай төстэй дибаг өгөгдөл дахин ачаалсны дараа 
 	дэлгэц дээр хурдан гарч өнгөрнө:</para>
 
       <screen>logmsg: pri 56, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: restart
 syslogd: restarted
 logmsg: pri 6, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 Logging to FILE /var/log/messages
 syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 cvthname(192.168.1.10)
 validate: dgram from IP 192.168.1.10, port 514, name logclient.example.com;
 rejected in rule 0 due to name mismatch.</screen>
 
       <para>Мэдэгдлүүд нэр зөрснөөс болоод дамжихгүй байгааг эндээс 
 	харж болно. Тохиргоог алхам алхмаар дахин шалгасны дараа 
 	<filename>/etc/rc.conf</filename> дахь дараах мөр 
 	буруу бичигдсэн бөгөөд асуудалтай байгааг олж харна:</para>
 
       <programlisting>syslogd_flags="-d -a logclien.example.com -vv"</programlisting>
 
       <para>Энэ мөр <literal>logclien</literal> биш 
 	<literal>logclient</literal> гэдгийг агуулсан байх ёстой. 
 	Зөв болгож засан дахин ачаалсны дараа хүлээж байсан үр 
 	дүнгээ харах болно:</para>
 
       <screen>&prompt.root; <userinput>/etc/rc.d/syslogd restart</userinput>
 logmsg: pri 56, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: restart
 syslogd: restarted
 logmsg: pri 6, flags 4, from logserv.example.com, msg syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 syslogd: kernel boot file is /boot/kernel/kernel
 logmsg: pri 166, flags 17, from logserv.example.com,
 msg Dec 10 20:55:02 &lt;syslog.err&gt; logserv.example.com syslogd: exiting on signal 2
 cvthname(192.168.1.10)
 validate: dgram from IP 192.168.1.10, port 514, name logclient.example.com;
 accepted in rule 0.
 logmsg: pri 15, flags 0, from logclient.example.com, msg Dec 11 02:01:28 trhodes: Test message 2
 Logging to FILE /var/log/logclient.log
 Logging to FILE /var/log/messages</screen>
 
       <para>Энэ үед мэдэгдлүүдийг зөв хүлээн аван зөв 
 	файлд бичих болно.</para>
     </sect2>
 
     <sect2>
       <title>Аюулгүй байдлын хувьд бодолцох зүйлс</title>
 
       <para>Сүлжээний аль ч үйлчилгээний нэгэн адил энэ тохиргоог 
 	хийхээсээ өмнө аюулгүй байдлын шаардлагуудыг бодолцох ёстой. Заримдаа 
 	бүртгэлийн файлууд нь локал хост дээр идэвхжүүлсэн үйлчилгээнүүд, 
 	хэрэглэгчдийн бүртгэл болон тохиргооны өгөгдлийн талаарх эмзэг 
 	өгөгдлүүдийг агуулсан байж болох юм. Клиентээс сервер рүү илгээсэн 
 	сүлжээний өгөгдөл нь шифрлэгдээгүй эсвэл нууц үгээр хамгаалагдаагүй 
 	байдаг. Хэрэв шифрлэх шаардлагатай бол өгөгдлийг шифрлэсэн хоолойгоор 
 	дамжуулах <filename role="package">security/stunnel</filename> 
 	хэрэгслийг ашиглаж болох юм.</para>
 
       <para>Локал аюулгүй байдал нь бас л асуудал юм. Бүртгэлийн файлууд нь 
 	хэрэглэж байхад юм уу эсвэл бүртгэлийн багасгах үед шифрлэгддэггүй. 
 	Локал хэрэглэгчид эдгээр файлуудад хандаж системийн тохиргооны талаар
 	нэмэлт мэдээлэл олж авч болох юм. Ийм тохиолдолд эдгээр файлууд дээр 
 	зөв зөвшөөрлүүдийг тавих нь чухал юм. &man.newsyslog.8; хэрэгсэл нь 
 	шинээр үүсгэгдсэн болон багасгагдсан бүртгэлийн файлууд дээр зөвшөөрөл 
 	тавихыг дэмждэг. Бүртгэлийн файлууд дээр <literal>600</literal> 
 	горимыг тавьснаар хүсээгүй локал хэрэглэгчид тэдгээрийг шиншлэх 
 	боломжийг хаах юм.</para>
     </sect2>
   </sect1>
 </chapter>
 
 <!--
      Local Variables:
      mode: sgml
      sgml-declaration: "../chapter.decl"
      sgml-indent-data: t
      sgml-omittag: nil
      sgml-always-quote-attributes: t
      sgml-parent-document: ("../book.sgml" "part" "chapter")
      End:
 -->
 <!--  LocalWords:  config mnt www -->